«Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΉ ΑΞΙΟΠΟΊΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ MOODLE ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΊΟ ΜΆΘΗΣΗΣ ΚΑΙ

ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑΣ ΜΕΤΑΞΎ ΜΑΘΗΤΏΝ ΑΠΟΜΑΚΡΥΣΜΈΝΩΝ ΣΧΟΛΕΊΩΝ, ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΑΠΟ 2 ΔΗΜΟΤΙΚΑ

ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΕ ΕΛΛΆΔΑ ΚΑΙ ΚΎΠΡΟ»

Α. Τριανταφυλλίδης1, Α. Κοφτερός2, Α.Ι. Σκέλλας3

1 Δάσκαλος, 2ο Δημοτικό Σχολείο Καλυβίων, email: abraamtr @ yahoo . gr 2 Δάσκαλος, M.A. Ανάπτυξη Προγραμμάτων & Διδασκαλία, του Πανεπιστημίου Κύπρου Δημοτικό Σχολείο Δασούπολης, email: alexandros @ apoplous . org 3 Δάσκαλος, M.Sc. Μ.Ι.Θ.Ε. του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, 2ο Δημοτικό Σχολείο Καλυβίων, email: antoniskellas @ gmail . com

ΠερίληψηΟι τεχνολογίες της πληροφορικής και των επικοινωνιών μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία

μάθησης. Οι μαθητές μπορούν να ωφεληθούν των δυνατοτήτων σύγχρονης και ασύγχρονης επικοινωνίας που προσφέρει ο υπολογιστής, ιδιαίτερα μέσα από την ένταξή τους σε ομάδες, τόσο σε τοπικό (εντός της τάξης) όσο και σε διαδικτυακό επίπεδο. Τα εκπαιδευτικά συστήματα της Κύπρου και Ελλάδας, αν και υποστηρίζουν την ένταξη των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία, εντούτοις δεν προσφέρουν περιόδους διδασκαλίας βασικών δεξιοτήτων ΤΠΕ. Η ανακοίνωση αυτή αναφέρεται σε μια πειραματική διδασκαλία του μαθήματος των Ελληνικών σε δύο σχολεία, το Δημοτικό Δασούπολης (Κύπρος) και το 2ο

Δημοτικό σχολείο Καλυβίων (Ελλάδα) σε μαθητές των δύο τελευταίων τάξεων για το μεν σχολείο των Καλυβίων και στην τελευταία για το σχολείο της Δασούπολης. Για τις ανάγκες της έρευνας αυτής ακολουθήθηκε το αναλυτικό πρόγραμμα διδασκαλίας (curriculum) των δύο χώρων Μέσα από ένα δομημένο πρόγραμμα διδασκαλίας μαθημάτων όπως η Γλώσσα, δύο σχολεία, το Δημοτικό Δασούπολης (Κύπρος) και το 2ο Δημοτικό Καλυβίων Αττικής (Ελλάδα), διδάσκουν δεξιότητες πληροφορικής παράλληλα με τους μαθησιακούς στόχους του συγκεκριμένου μαθήματος. Για την εργασία των μαθητών, αλλά και για τη μεταξύ τους συνεργασία, έγινε εγκατάσταση πλατφόρμας elearning βασισμένης στο Moodle,ένα σύστημα διαχείρισης μάθησης (LMS- Learning Management System) που στηρίζεται στην έννοια της κοινότητας, με τροποποίηση του περιβάλλοντος λειτουργίας του ώστε να είναι εύκολο στη χρήση και πιο ελκυστικό από μαθητές του δημοτικού. Τα σημαντικότερα νέα ερευνητικά ερωτήματα που προκύπτουν είναι το αν θα μπορούσαν οι μαθητές να διδαχθούν τα μαθήματά τους μέσω του συστήματος διαχείρισης μάθησης κατά τη διάρκεια της χρονιάς σε ημερήσια βάση και το αν η διδασκαλία μέσω ενός συστήματος διαχείρισης μάθησης θα βελτιώσει τις επιδόσεις των μαθητών σε μαθήματα του αναλυτικού προγράμματος.

Λέξεις κλειδιά: Moodle, ελεύθερο λογισμικό, τηλεκπαίδευση, Thin client, συνεργατική μάθηση, κοινωνικός εποικοδομητισμός

Εισαγωγή

Η έρευνα στο χώρο της πληροφορικής στην εκπαίδευση έχει δείξει πως η αξιοποίηση των υπολογιστών και ειδικότερα δραστηριοτήτων με πολυμεσικές δραστηριότητες, μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα σημαντικά μαθησιακά αποτελέσματα (Herrington & Oliver 1999) καθώς και βελτίωση των κινήτρων για μάθηση (Sivin-Kachala & Bialo 2000). Το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων της Ελλάδας, αλλά και το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου, αναγνωρίζουν τη σημαντικότητα που έχει η πληροφορική για την εκπαίδευση, και εφαρμόζουν πρόγραμμα ένταξης των ΤΠΕ στα σχολεία. Στην Κύπρο, το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού έχει προχωρήσει στη δημιουργία του Διαδικτυακού Σχολείου1, και αναπτύσσει περιεχόμενο (econtent) για όλα τα μαθήματα δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου με παράλληλη δημιουργία εργαστηρίων υπολογιστών σε όλα τα σχολεία για υποστήριξη των μαθημάτων, εισαγωγή διαδραστικών πινάκων σε κάθε αίθουσα διδασκαλίας, και 3 υπολογιστές ανά τμήμα. Το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και

1 Το Διαδικτυακό Σχολείο (Δια.Σ.) βασίζεται σε Σύστημα ΔΙαχείρισης Μάθησης (LMS). Ο κάθε μαθητής θα μπορεί να συνδεθεί με το δικό του κωδικό, τόσο κατά τη διάρκεια της σχολικής ημέρας όσο και το απόγευμα, θα έχει πρόσβαση σε ψηφιακό περιεχόμενο, και θα μπορεί να επικοινωνήσει με άλλους συμμαθητές ή και με τον εκπαιδευτικό για επίλυση αποριών ακόμη και μετά τις ώρες και μέρες εργασίας του σχολείου.

Θρησκευμάτων της Ελλάδας έχει προχωρήσει σε εξέταση προσφορών (7η Σεπτεμβρίου 2007, στοιχεία γραφείου ‘Ψηφιακού Σχεδιασμού, ΥπΕΠΘ) για πιλοτική εφαρμογή φορητών υπολογιστών στην εκπαίδευση.

Η διδακτέα ύλη, τόσο του κυπριακού όσο και του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, καθορίζεται από τα εκάστοτε Υπουργεία Παιδείας. Αρκετά μαθήματα (Ελληνικά, Ιστορία, Θρησκευτικά) έχουν κοινά βιβλία και κοινή ύλη. Αν και το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου προωθεί την ένταξη των υπολογιστών ως μέσο μάθησης, με εξαίρεση ορισμένα ολοήμερα σχολεία, δεν προνοεί μάθημα ηλεκτρονικών υπολογιστών για διδασκαλία βασικών δεξιοτήτων χρήσης. Κάτι αντίστοιχο, με την μη ύπαρξη μαθήματος υπολογιστών, υπάρχει και στα δημόσια σχολεία της Ελλάδας.

Πέρα από τα μαθήματα, όπως φαίνεται και στο Αναλυτικό Πρόγραμμα της κάθε χώρας, τα τμήματα στα δημοτικά σχολεία Ελλάδας και Κύπρου είναι μικτής ικανότητας. Στα τμήματα αυτά, οι μαθητές έχουν διαφορετικές ανάγκες, δεξιότητες και ενδιαφέροντα, καθώς και προϋπάρχουσες γνώσεις και ανάγκες (Kareal & Klema, 2006).

Στόχοι- Σχεδιασμός

Η βασική υπόθεση της παρούσας έρευνας ήταν η διερεύνηση της δυνατότητας διδασκαλίας μέρους του μαθήματος των Ελληνικών μέσα από ένα σύστημα διαχείρισης μάθησης (LMS-Learning Management System), όπως είναι το Moodle στις δύο ανώτερες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου, με έμφαση στη μελέτη της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους μαθητές, τόσο κατά τη διάρκεια της σχολικής ημέρας και εργασίας όσο και μετά τις ώρες εργασίες του σχολείου (π.χ. πρωινά ή απογεύματα Κυριακής).

Προϋπόθεση για να διερευνηθεί η πιο πάνω ερευνητική υπόθεση είναι ο λεπτομερής σχεδιασμός ενός προγράμματος διδασκαλίας μέσα από αυτό το σύστημα, ύστερα από επιλογή μιας αλληλουχίας εκπαιδευτικών στόχων. Η παρέμβαση αυτή υλοποιείται στα δύο Δημοτικά από τα Καλύβια-Αττική και Δημοτικό Δασούπολης –Λευκωσία. Επίσης, σημαντικός στόχος της έρευνας ήταν η διερεύνηση των στάσεων των γονιών απέναντι σε ένα διαδικτυακό σχολείο (σε μικρή κλίμακα), καθώς και το βαθμό εμπλοκής τους για επικοινωνία με τον εκπαιδευτικό αλλά και άλλους γονείς σε όλη τη διάρκεια του 24ωρου.

Σχεδιάγραμμα 1: Το μοντέλο του διαδικτυακού σχολείου όπως χρησιμοποιήθηκε

Εξαιτίας των περιορισμών που υπήρχαν (έλλειψη ικανοποιητικών κονδυλίων ανάπτυξης περιεχομένου, έλλειψη πείρας από μεριάς μαθητών στην εργασία μέσω Συστήματος Μάθησης κλπ) τα αποτελέσματα είχαν προδιαγραφεί εξαρχής να είναι σε επίπεδο εκπαιδευτικής παρατήρησης. Κατά συνέπεια δεν επιδιώχθηκε, επί του παρόντος, η διενέργεια ποσοτικής έρευνας καθότι κρίθηκε απαραίτητο να εξαχθούν και να παρατηρηθούν τα πρώτα συμπεράσματα και στη συνέχεια να ακολουθήσει μια συστηματικότερη μελέτη της παραπάνω έρευνας. Στην παρούσα εργασία, θα αρκεστούμε στην εξαγωγή συμπερασμάτων μέσω της εκπαιδευτικής παρατήρησης της εργασίας στην τάξη, καθώς και μέσα από την

καταγραφή της εργασίας των μαθητών εκτός σχολικού ωραρίου, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από το ίδιο το Σύστημα Μάθησης.

Μέσα από παρατήρηση, καθώς και μέσα από συζήτηση με τους μαθητές και γονείς, διερευνήθηκαν και καθορίστηκαν τα απαραίτητα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει ένα δομημένο μάθημα σε περιβάλλον Moodle για να μπορούν να εργαστούν οι μαθητές με το περιεχόμενο, χωρίς να αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες τεχνικές δυσκολίες (π.χ. άνοιγμα συμπληρωματικών πηγών, είσοδο στο σύστημα, δομή μαθημάτων, κατανόηση στόχων του μαθήματος, διατήρηση των μαθητών στο αντικείμενο που εξετάζουμε).

Για τα εργαστήρια των δύο σχολείων επιλέχθηκε σύστημα δικτύωσης Thin Client (δηλαδή οι σταθμοί εργασίας δε λειτουργούν αυτόνομα, αλλά παίρνουν «εικόνα» από τον server, χωρίς τοπικό αποθηκευτικό μέσο). Αυτός ο τρόπος δικτύωσης παρουσιάζει μια σειρά από πλεονεκτήματα με κυριότερα τη (σχεδόν) μηδενική ανάγκη συντήρησης, την εξοικονόμηση χρημάτων, ανακύκλωση υπολογιστών και την ευκολία διαχείρισης. (Κονδύλης, Πεππές, Σιάχος, Φειδάκης, 2007).

Εστιαζόμενοι κυρίως στο μάθημα των Ελληνικών, ξεκινήσαμε το Σεπτέμβριο του 2007 την ανάπτυξη ενός Συστήματος Διαχείρισης Μάθησης βασισμένο στο Moodle. Η αναλογία ενός υπολογιστή ανά 2 μαθητές και –σε ορισμένες περιπτώσεις- ενός υπολογιστή ανά 3 μαθητές, επέτρεψε να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για συνεργατική μάθηση μεταξύ των μαθητών. To μάθημα των Ελληνικών επιλέχτηκε μια και (α) θεωρείται ένα από τα δύο κύρια μαθήματα της διδακτέας ύλης του Δημοτικού σε Κύπρο και Ελλάδα, (β) είναι κοινό και στις δύο χώρες, με κοινά βιβλία, ύλη και στόχους, (γ) οι εκπαιδευτικοί και των δύο χωρών έχουν την ίδια πείρα στο περιεχόμενο της ύλης των Ελληνικών, μια και τα νέα βιβλία της Γλώσσας εφαρμόστηκαν στα σχολεία μόλις την προηγούμενη χρονιά.

Το Moodle είναι μια διαδικτυακή πλατφόρμα μάθησης Ανοικτού/ Ελεύθερου Λογισμικού. Το Moodle χρησιμοποιείται τόσο από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων της Ελλάδας, όσο και από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου (ενταγμένο στα υπό εξέταση Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης). Το Moodle, σύμφωνα με τους δημιουργούς του, είναι ένα Κοινωνικό Σύστημα Διαχείρισης Μάθησης, βασιζόμενο στις θεωρίες του Κοινωνικού Εποικοδομητισμού2. Μέσα από τα εργαλεία που προσφέρει, ο εκπαιδευτικός μπορεί να δημιουργήσει σχετικά εύκολα περιβάλλοντα στα οποία οι μαθητές μπορούν να συνομιλήσουν μεταξύ τους σε πραγματικό χρόνο (chat, instant messaging) ή με ασύγχρονες μεθόδους (email, forum). Σύμφωνα με τον Vygotsky (1978), η γραπτή αυτή έκφραση των παιδιών μέσα από την μεταξύ τους επικοινωνία -ακόμη και εκτός ωραρίου λειτουργίας του σχολείου- αποτελεί μέσο καθοδήγησης της σκέψης.

Ένα από τα πλεονεκτήματα των Συστημάτων Διαχείρισης Μάθησης όπως το Moodle, είναι η δυνατότητά τους να προσφέρουν πρόσβαση σε πληροφορίες αλλά και σε δυνατότητες απόκτησης δεξιοτήτων αυτοδιαχείρισης της μάθησης και της μελέτης, καθώς και γνώσεων γύρω από συγκεκριμένα θέματα (Kareal & Klema, 2006). H δυνατότητα εργασίας μέσα από ένα διαδικτυακό περιβάλλον δημιουργεί επίσης τις κατάλληλες συνθήκες για συνεργατική μάθηση με έμφαση στην αλληλεπίδραση μέσα στην ομάδα (Harasim, 1990). Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα επικοινωνίας και συνεργασίας των γονέων με τους εκπαιδευτικούς.

Κατά την εγκατάσταση του ίδιου του Moodle, έκδοση 1.7, λήφθηκαν υπόψη οι εμπειρίες αλλά και η ηλικία των μαθητών. Επειδή το μάθημα γίνεται κυρίως μεταξύ μαθητών της Στ’ τάξης και των δύο δημοτικών, με δυνατότητα να το χρησιμοποιούν και οι υπόλοιποι μαθητές, έγινε ένας ριζικός ανασχεδιασμός της αρχικής σελίδας ώστε να γίνει απλούστερη αλλά και εύχρηστη. Στην πρώτη σελίδα εμφανίζονται οι σύνδεσμοι με τις κύριες ενότητες. Η ενότητα των Ελληνικών χωρίστηκε σε δύο μέρη, στα «Ελληνικά» που αφορούν την κάθε τάξη του κάθε σχολείου ξεχωριστά, και την ενότητα «Αδελφά Σχολεία», κάτω από την οποία οι μαθητές των δύο σχολείων εργάζονται σε κοινά μαθήματα.

Από την Στ’ τάξη του Δημοτικού Δασούπολης (τμήμα Στ2, 21 μαθητές), οι 18 έχουν υπολογιστή και οι 14 πρόσβαση στο διαδίκτυο από το σπίτι. Από αυτούς, οι 8 είχαν χρησιμοποιήσει προηγουμένως λογισμικά σύγχρονης επικοινωνίας (MSN/ Υahoo! Messenger) ενώ κανείς δεν είχε εμπειρία με προγράμματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Από τους μαθητές του 2ου Δημοτικού Καλυβίων, συγκεκριμένα της ΣΤ΄ τάξης, σε σύνολο 22 μαθητών, οι 17 έχουν υπολογιστή και από αυτούς 11 έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο. Λογισμικά σύγχρονης επικοινωνίας (MSN/ Υahoo! Messenger) είχαν χρησιμοποιήσει 4 μαθητές ενώ 2 μαθητές είχαν προηγούμενη εμπειρία με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Από τους 25 μαθητές της Ε΄ τάξης οι 20 έχουν υπολογιστή και οι 16 πρόσβαση στο διαδίκτυο. Από αυτούς οι 3 είχαν χρησιμοποιήσει λογισμικά σύγχρονης επικοινωνίας (MSN/ Υahoo! Messenger) ενώ 3 μαθητές είχαν εμπειρία με προγράμματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Κανείς από τους μαθητές των δύο σχολείων δεν είχε προηγουμένως εργαστεί σε Σύστημα Διαχείρισης Μάθησης όπως το Moodle, ούτε είχαν ποτέ την εμπειρία των Forα.

2 Η φιλοσοφία στην οποία στηρίζεται το Moodle αναλύεται από τους δημιουργούς του στη σελίδα http://docs.moodle.org/en/Philosophy

Τα δύο σχολεία, Δημοτικό Δασούπολης (Λευκωσία, Κύπρος) και 2ο Δημοτικό Καλυβίων Αττικής (Αθήνα, Ελλάδα) διαθέτουν την κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή καθώς και προσωπικό με κατάρτιση στη χρήση υπολογιστών αλλά και ανάπτυξη υλικού. Και στα δύο εφαρμόζεται πρόγραμμα εισαγωγής υπολογιστών τύπου Thin Client με αναλογία έναν υπολογιστή ανά δύο μαθητές. Επίσης, και στα δύο σχολεία υπάρχει ευρυζωνική σύνδεση με το διαδίκτυο, καθώς και διαδραστικοί πίνακες στην αίθουσα των υπολογιστών. Για επικοινωνία μεταξύ των τάξεων χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό Skype καθώς και web camera με μικρόφωνο. Η πρώτη επικοινωνία έγινε με το συντονισμό των δασκάλων οι οποίοι παρότρυναν τους μαθητές να συστηθούν και να μιλήσουν μεταξύ τους. Η εικόνα από την web cam του κάθε σχολείου προβαλλόταν μέσω του projector στο διαδραστικό πίνακα της εκάστοτε τάξης. Η πρώτη ασύγχρονη επικοινωνία μεταξύ των παιδιών έγινε μέσω του Forum του μαθήματος ‘Ας γνωριστούμε’ στο Moodle.

Tα Fora αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία επικοινωνίας στην εκπαίδευση, ειδικά στην εξ αποστάσεως επιμόρφωση (Love & Isles, 2006). Το καθένα από τα Fora που δημιουργήθηκαν σε όλες τις ενότητες αφορούσε τη θεματική στην οποία εντασσόταν (Γλώσσα, Αδελφά Σχολεία, Ιστορία, Γεωγραφία). Ο κάθε μαθητής μπορούσε να δημιουργήσει το δικό του θέμα συζήτησης στο οποία να συμμετέχουν άλλοι χρήστες. Οι απαντήσεις των χρηστών μπορούν να βαθμολογηθούν με χρήση κλίμακας από 1 – 10 όσον αφορά το βαθμό εγκυρότητάς τους ή το πόσο χρήσιμα είναι τα σχόλια αυτά. Η βαθμολόγηση γίνεται από τους υπόλοιπους μαθητές ή και από το δάσκαλο (ο κάθε χρήστης βαθμολογεί το σχόλιο των προηγούμενων). Η δημιουργία των fora με τη συγκεκριμένη δομή, βασίστηκε στη δομή των Scott & Johnson (2005). Σύμφωνα με αυτούς, το κάθε forum εξυπηρετεί το σκοπό για τον οποίο δημιουργείται η όλη δομή του μαθήματος. Οι κοινότητες που λαμβάνουν μέρος στο forum αυτό αναγνωρίζουν τη θέση του μέσα στη δομή του μαθήματος. Ως συμπλήρωμα του forum, δημιουργήθηκε χώρος άμεσης (σύγχρονης) επικοινωνίας υπό τη μορφή Chat Room. Τα προνόμια αλλά και τα χαρακτηριστικά των χρηστών (εκπαιδευόμενων) ήταν τέτοια ώστε να μπορεί ο ένας χρήστης να γνωρίσει τον άλλο (μαθαίνοντας π.χ. από το blog του τα ενδιαφέροντά του, ώστε να αναγνωρίσει κοινά στοιχεία που θα βοηθήσουν στο να επικοινωνήσουν καλύτερα).

Μέσα από την πρώτη άμεση επαφή, αλλά και την ανταλλαγή πληροφοριών μέσω του forum (ασύγχρονη επικοινωνία), επιχειρήθηκε η δημιουργία των προϋποθέσεων για τη δημιουργία της διαδικτυακής κοινότητας των δύο σχολείων. Σύμφωνα με τους McMillan και Chavis (1986), ‘κοινότητα’ ορίζεται το συναίσθημα των μελών της ότι ανήκουν κάπου και πως τα μέλη της ομάδας είναι σημαντικά το ένα για το άλλο. Η έρευνα εξάλλου έχει δείξει πως, μέσα από τις διαδικτυακές κοινότητες, είναι δυνατή η δημιουργία ισχυρών σχέσεων ανάμεσα στα μέλη της ομάδας (Shale & Garrison, 1990).

H αξιοποίηση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email) για επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτικού που λαμβάνει στο πρόγραμμα και εκπαιδευόμενου, αποτελεί μια μέθοδο προσωπικής επαφής εύκολα προσβάσιμη, και θεωρείται οικεία σε άτομα με βασικές δεξιότητες υπολογιστή (Marbach-Ad., & Sokolove, P., 2002). Ανά πάσα στιγμή, οι εγγεγραμμένοι χρήστες του συστήματος ήταν σε θέση να γνωρίζουν ποιοι άλλοι ήταν παρόντες κατά τη διάρκεια της εργασίας τους, μια και στο Moodle παρουσιάζονται κάθε φορά τόσο οι χρήστες που βρίσκονται στο σύστημα όσο και οι εκπαιδευόμενοι κάθε μαθήματος που είναι ενεργοί τη συγκεκριμένη στιγμή. Θεωρούμε την ανάπτυξη δεσμών συνεργασίας μεταξύ των μαθητών απόλυτα αναγκαία μια και οι δεξιότητες που θέλαμε να προσφέρουμε θα τους βοηθήσουν να αναπτύξουν εκπαιδευτικό υλικό που μπορούν να μοιράζονται.

Για να διευκολυνθεί η επικοινωνία των μαθητών, αλλά και η γνωριμία μεταξύ τους, οργανώθηκαν τηλεδιασκέψεις με τη χρήση εικόνας και ήχου. Δημιουργήθηκαν επίσης λογαριασμοί MSN και ορίστηκε συγκεκριμένη περίοδος στην οποία οι μαθητές μπορούσαν να συζητήσουν ελεύθερα μεταξύ τους. Παράλληλα, δημιουργήθηκε κλειστό –και σε χωριστή σελίδα- κανάλι επικοινωνίας (chat room) ώστε (α) οι μαθητές να έχουν έναν ασφαλισμένο χώρο άμεσης επικοινωνίας χωρίς να μπορούν να συνδέονται τρίτοι (όπως π.χ. συμβαίνει στα κανάλια του Internet Relay Chat) και (β) να βοηθηθούν οι μαθητές να αναπτύξουν δεσμούς φιλίας μεταξύ τους.

Όπως φάνηκε μέσα από την παρακολούθηση του χρόνου εισόδου των μαθητών στο σύστημα, καθημερινά από το Δημοτικό Δασούπολης συνδέονταν πέραν των μισών μαθητών τουλάχιστο για μισή ώρα κάθε μέρα σε αναζήτηση άλλων μαθητών ή για εργασία με το υλικό που δημιουργήθηκε στην τάξη. Επίσης, μέσα από τους λογαριασμούς MSN και τη χρήση του λογισμικού MSN Messenger, οι μαθητές επικοινωνούσαν με τον εκπαιδευτικό εκτός ωραρίου λειτουργίας του σχολείου, τόσο για επίλυση αποριών που αφορούσαν ασκήσεις του σχολείου, όσο και για άλλα θέματα που αφορούσαν άμεσα ή έμμεσα το σχολείο (π.χ. σχολικές εκδηλώσεις, εκδρομές κ.α.). Από τους 21 μαθητές του Δημοτικού Δασούπολης που συμμετείχαν στην εργασία, σε καθημερινή βάση συμμετείχαν σε συζητήσεις με τον εκπαιδευτικό οι 6 από αυτούς.

Αντίστοιχες παρατηρήσεις υπάρχουν και για τους μαθητές του Δημοτικού Καλυβίων όπου σημαντικός αριθμός παιδιών συνδέονταν με το λογαριασμό τους για να στείλουν την εργασία τους ή για να ολοκληρώσουν κάποιο θέμα που ξεκίνησε στο εργαστήριο πληροφορικής. Από την παρατήρηση της ώρας που συνδέονταν με το moodle φαίνεται ότι οι ώρες αμέσως μετά το σχολείο ήταν η στιγμή που προτιμούσαν περισσότερο οι μαθητές για τις εργασίες τους. Επίσης αναπτύχθηκε επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών κυρίως σε διευκρινιστικές ερωτήσεις στα σχολικά

μαθήματα, αλλά και μαθητών των δύο σχολείων μεταξύ τους μέσα από το chat με ανταλλαγή σύντομων μηνυμάτων γνωριμίας.

Θεωρητικό πλαίσιο

Για το σχεδιασμό του μαθήματος ακολουθήθηκε η θεωρία του κοινωνικού εποικοδομητισμού. Επειδή το Αναλυτικό Πρόγραμμα Δημοτικής Εκπαίδευσης τόσο της Ελλάδας όσο και της Κύπρου δεν προβλέπει χρόνο για διδασκαλία των υπολογιστών, οι δεξιότητες πληροφορικής εντάσσονταν μέσα στη διαδικασία επίτευξης μαθησιακών στόχων. Οι δεξιότητες πληροφορικής ακολουθούν πολλές φορές μια γραμμική πορεία από το απλό στο σύνθετο ή από το εύκολο στο δύσκολο. Οι πρώτες δραστηριότητες στο Moodle αφορούσαν την εκμάθησης δεξιοτήτων σύνδεσης (login) στην πλατφόρμα, καθώς και εργασίας μέσα σε forum. Επειδή ορισμένοι μαθητές είχαν μεγαλύτερη ταχύτητα στην πληκτρολόγηση, δημιουργήθηκαν μικρές ομάδες των δύο μαθητών, στις οποίες ο ένας εκ των δύο τουλάχιστο είχε σχετικά καλή εμπειρία στη χρήση του πληκτρολογίου.

Αν και έχουν δημιουργηθεί αρκετά μαθήματα σε διάφορες ενότητες, εμείς θα εστιάσουμε σε δύο μαθήματα των Ελληνικών. Το ένα αφορά την 4η ενότητα του βιβλίου της Γλώσσας της Στ τάξης με θέμα «Διατροφή» και το άλλο είναι ένα επετειακό μάθημα με θέμα τους «Τρεις Ιεράρχες». Σε κάθε μία από τις Ενότητες υπάρχουν οι μαθησιακοί στόχοι που πρέπει να ολοκληρώσει ο μαθητής. Η κάθε Ενότητα έχει επίσης τους δικούς της στόχους πληροφορικής (απόκτηση δεξιοτήτων). Οι Ενότητες με τη σειρά τους χωρίζονται σε Θέματα. Το κάθε Θέμα έχει το δικό του επιμέρους στόχο (Objective). Ο κάθε επιμέρους στόχους επιτρέπει στους μαθητές να διερευνήσουν επιμέρους πηγές πληροφοριών, ή να εμβαθύνουν σε ένα θέμα.

Ως καθοδηγητικό στοιχείο μέσα από τα Θέματα των Ενοτήτων, δίνονται στην αρχή του μαθήματος φύλλα εργασίας με ερωτήσεις που βοηθούν τον μαθητή να μένει εστιασμένος στους στόχους του συγκεκριμένου μαθήματος. Οι ερωτήσεις αυτές προϋποθέτουν εργασία μέσα στο τετράδιο, μια και οι μαθητές στην ηλικία του δημοτικού δεν έχουν (οι περισσότεροι) ικανοποιητική ταχύτητα στην πληκτρολόγηση ώστε να απαντούν ολοκληρωμένα στον υπολογιστή.

Ο κοινωνικός εποικοδομητισμός (Vygotsky, 1978), εξάλλου, αναφέρει πως η γνώση αποκτά νόημα όταν οι εκπαιδευόμενοι εμπλέκονται σε μια διαδικασία συζήτησης και διαλόγου μεταξύ τους. Η επίτευξη βιώσιμων νοητικών δομών, βασίζεται τόσο στην ενεργή εμπλοκή των συμμετεχόντων στην κοινωνική πρακτική της μάθησης όσο και στα ποιοτικά χαρακτηριστικά αυτής της κοινωνικής αλληλεπίδρασης.. Η εφαρμογή του κοινωνικού εποικοδομητισμού μπορεί να οδηγήσει στην κατανόηση των διεργασιών της σχολικής τάξης ως ένα είδος κουλτούρας (Ιωαννίδης-Σπηλιωτοπούλου,2005). Η κουλτούρα υπάρχει μόνο μέσω της ζωντανής αλληλεπίδρασης στα ανθρώπινα όντα. Η επαφή αυτή των εκπαιδευτικών, των εκπαιδευομένων και των γονέων τους επιτυγχάνεται μέσα από τη δημιουργία διαδικτυακών κοινοτήτων, όμως αυτές δεν δημιουργούνται από τη μια μέρα στην άλλη αλλά απαιτείται αρκετός χρόνος ώστε να δημιουργηθεί μια συνείδηση του κοινωνικού συνόλου μέσα από ένα forum.

Στα μαθήματα υπήρχαν υπερσύνδεσμοι σε ιστοσελίδες για περισσότερη άντληση πληροφοριών. Στο τέλος κάθε ενότητας υπήρχαν ασκήσεις πολλαπλής επιλογής, συμπλήρωσης κενών, συγγραφής παραγράφου, ζωγραφικής και γενικότερα δραστηριοτήτων για την εμπέδωση του υλικού. Σε κάθε άσκηση ο μαθητής μπορούσε να αξιολογηθεί, ανατροφοδοτηθεί και επαναλάβει τη δραστηριότητα.

Για τον έλεγχο του βαθμού συμμετοχής των παιδιών στο μάθημα λαμβάνονται υπόψη τα log files αρχεία του Moodle που παρέχουν πληροφορίες για την ακριβή ώρα και ημέρα εισόδου του μαθητή στο μάθημα αλλά και οι εργασίες που είτε αποστέλλουν οι μαθητές στον εκπαιδευτικό για έλεγχο και διόρθωση είτε οι εργασίες που εκπονούν on line (on-line text). Το γεγονός ότι πολλές από αυτές ολοκληρώνονταν και αποστέλλονταν από το σπίτι ενισχύει το συμπέρασμα ότι το Moodle έδωσε ένα ισχυρό κίνητρο στους μαθητές ενεργοποίησε τη συμμετοχή και τον ευγενή ανταγωνισμό.

Παρατηρήσεις - ΑποτελέσματαΟι παρατηρήσεις οι οποίες έγιναν αφορούν κυρίως τη διδασκαλία και τις αντιδράσεις που προέκυπταν από αυτή.

Θεωρούμε ότι τα αποτελέσματα είναι αρκετά αξιόπιστα.Οι μαθητές:

1. Ήθελαν να μείνουν περισσότερο στο εργαστήριο, το οποίο μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τους άρεσε.

2. Η εισαγωγή του Moodle στην εκπαιδευτική διαδικασία και πράξη μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό κίνητρο συμμετοχής σε όλους τους εμπλεκόμενους, μαθητές, εκπαιδευτικούς, γονείς.

3. Προσαρμόστηκαν πολύ γρήγορα στο νέο περιβάλλον.

4. Χρησιμοποίησαν το περιβάλλον και από το σπίτι ολοκληρώνοντας ή τροποποιώντας τις εργασίες τους χρησιμοποιώντας το Moodle μέσω των προσωπικών τους λογαριασμών.

5. Ανέπτυξαν επικοινωνία μέσω των fora και chat με μαθητές του άλλου σχολείου ακόμα και από το σπίτι τους.

6. Είχαν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν με τον εκπαιδευτικό εκτός ωραρίου σχολείου ώστε να λύσουν απορίες που αφορούσαν την κατ’οίκον εργασία, και να συζητήσουν άλλα θέματα που αφορούν το σχολείο.

7. Δόθηκε η ευκαιρία ακόμη και σε μαθητές που απουσίαζαν από το σχολείο εξαιτίας ασθένειας ή άλλης αιτίας, να καλύψουν κενά της απουσίας τους μέσα από επικοινωνία με τον εκπαιδευτικό και διευκρινιστικές οδηγίες (κυρίως στα Μαθηματικά)

8. Άρχισαν να αναπτύσσουν σημαντικές δεξιότητες, τόσο σε επίπεδο χρήσης υπολογιστών όσο και σε μαθησιακό, μετά από ένα τρίμηνο εφαρμογής, μέσα από τη συμμετοχή τους σε τηλεκπαιδεύσεις (προφορικός λόγος) σε forum (γραπτός λόγος, έκφραση, επιχειρηματολογία), εκπόνηση εργασιών (συγγραφή κειμένου, αποθήκευση, αποστολή), επεξεργασία και αναζήτηση πληροφορίας (σύνδεση με ιστοσελίδες) καθώς και βασικές δεξιότητες χρήσης διαδικτύου, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και λογισμικών επικοινωνίας (Skype, msn messenger).

9. Επιθυμούν την επέκταση των μαθημάτων μέσω των LMS.

Βέβαια, στην προσπάθειά μας δεν έλειψαν και τα προβλήματα. Πολλές φορές δημιουργήθηκε πρόβλημα με τη σύνδεση κατά τη διάρκεια των τηλεσυνδιασκέψεων, με αποτέλεσμα να έχουμε πολλές διακοπές και προβλήματα στην εικόνα. Ένα δεύτερο πρόβλημα είναι ο χρόνος που απαιτείται για τη δημιουργία των μαθημάτων από την πλευρά των εκπαιδευτικών καθώς δυστυχώς δεν υπάρχει έτοιμο διαθέσιμο υλικό. Έτσι οι εκπαιδευτικοί επιβαρύνονται σε υπερβολικό βαθμό.

Ορισμένοι γονείς, επίσης, εξέφρασαν κάποιες επιφυλάξεις ως προς το χρόνο που απαιτείται για τη συμπλήρωση μιας διδακτικής ενότητας με τη χρήση του υπολογιστή. Συγκεκριμένα, μέσα από δειγματικό μάθημα που διενεργήθηκε στους γονείς της Στ’ τάξης του Δημοτικού Δασούπολης, σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού (θέμα: Μικρασιατική Καταστροφή), 6 από τους 21 γονείς εξέφρασαν τις επιφυλάξεις τους για τη δυνατότητα κάλυψης του όγκου της διδακτέας ύλης όταν το μάθημα γίνεται μέσω υπολογιστή με διερευνητική και συνεργατική μέθοδο.

Επιπρόσθετο πρόβλημα είναι η έλλειψη κατάλληλου υλικού για διερευνητική μάθηση. Η συντριπτική πλειοψηφία του υλικού που υπάρχει στο διαδίκτυο είναι στην αγγλική, ενώ ένα μεγάλο μέρος του υλικού που υπάρχει στην ελληνική (π.χ. http://www.hellenichistory.gr, http://www.wikipedia.gr) είναι γραμμένο σε επίπεδο που δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες και δυνατότητες της δημοτικής εκπαίδευσης. Σε αρκετές περιπτώσεις, αφού είχαμε εντοπίσει τις πηγές που θα θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε, απλοποιούσαμε τα κείμενα ή τα γράφαμε από την αρχή ώστε να ανταποκρίνονται στο επίπεδο του δημοτικού.

θα πρέπει να τονίσουμε ότι το δείγμα είναι περιορισμένο και όχι αντιπροσωπευτικό. Τα παιδιά είναι ιδιαιτέρως ευνοϊκά προκατειλημμένα ως προς τους υπολογιστές καθώς οι μαθητές των αντιστοίχων τάξεων που συμμετείχαν τους χρησιμοποιούν συστηματικά και σε ημερήσια βάση στο πλαίσιο της μεικτής μάθησης, διδασκόμενα δηλαδή και με τον παραδοσιακό τρόπο αλλά και με τη χρήση ΤΠΕ.

Χρειάζεται επιπλέον έρευνα με σκοπό τη μείωση του στατιστικού σφάλματος καθώς και τη συμμετοχή ίσως και μικρότερων τάξεων στο δείγμα.

Προτάσεις για περαιτέρω έρευνα

Κατά τη διάρκεια της πειραματικής διδασκαλίας προέκυψαν μια σειρά από νέα ερωτήματα που χρειάζονται περαιτέρω διερεύνηση:

Θα μπορούσαν οι μαθητές να παρακολουθήσουν στα πλαίσια μιας μεικτής μάθησης μαθήματα μέσω LMS κατά τη διάρκεια όλης της χρονιάς;

Μήπως θα μπορούσαν να δημιουργηθούν δραστηριότητες σε όλα τα μαθήματα του σχολικού προγράμματος;

Θα μπορούσαν κάποια στιγμή οι μαθητές να αναπτύξουν δικό τους εκπαιδευτικό υλικό;

Τα τελικά αποτελέσματα που βγαίνουν από την ερευνητική αυτή δραστηριότητα, δείχνουν ότι το σύστημα διαχείρισης μάθησης Moodle μπορεί να αξιοποιηθεί ως εργαλείο μάθησης και συνεργασίας απομακρυσμένων σχολείων.

Βιβλιογραφία

Ιωαννίδης Γ.Σ., Γαρυφαλλίδου Δ.Μ. & Σπηλιωτοπούλου- Παπαντωνίου Β (2005): Τα Streaming media στην εκπαίδευση και οι εφαρμογές τους στη διδασκαλία και στη μάθηση, Socrates-Minerva, e-stream.

Κονδύλης, Πεππές, Σιάχος, Φειδάκης, :χρήση Thin client στα σχολικά εργαστήρια πληροφορικής, πρακτικά 4ου συνεδρίου για τις ΤΠΕ, Σύρος Β΄ τόμος σελ. 530

Bruner, J. S. (1996). The culture of education. Cambridge, MA7 Harvard University Press.

Grabinger, R. S., & Dunlap, J. C. (2000). Rich environments for active learning: a definition. In D. Squires, G. Conole, & G. Jacobs (Eds.), The changing face of learning technology (pp. 8 – 38). Cardiff: University of Wales Press.

Harasim, L. (1990). Online education: an environment for collaboration and intellectual amplification. In L. Harasim (Ed.), Online education: perspectives on a new environment (pp. 36 – 67). New York: Praeger Press.

Kareal, F., & Klema, J. (2006). Adaptivity in e-learning. Current Developments in Technology-Assisted Education, 2, 260 – 264

Love, K. & Isles, M. (2006). ‘Welcome to the online discussion group’: Towards a diagnostic framework for teachers. Australian Journal of Language and Literacy. 29(3) 210 – 225.

Marbach-Ad., & Sokolove, P., (2002). The use of e-mail and in-class writing to facilitate student-instructor interaction in large-enrollment traditional and active learning classes. Journal of Science Education and Technology, 11(2), 109- 119.

McMillan, D. W., & Chavis, D. M. (1986). Sense of community: a definition and theory. Journal of Community Psychology, 14(1), 6 – 23.

Oliver, R., Omari, A., & Herrington, J. (1998). Exploring student interactions in collaborative World Wide Web computer-based learning environments. Journal of Educational Multimedia and Hypermedia, 7 (2 – 3), 263 – 287.

Oliver, R., & Herrington, J. (2000). Using situated learning as a design strategy for Web-based learning. In: B. Abbey (Ed.), Instructional and cognitive impacts of Web-based education (pp. 178 – 191). Hershey, PA: Idea Publishing Group.

Scott, J., & Johnson, T. (2005). Bowling alone but Online Together: Social Capital in E- Communities. Journal of the Community Development Society, 36(1) 9 – 27.

Shale, D., & Garrison, D. R. (1990). Education and communication. In: D. Garrison, & D. Shale (Eds.), Education at a distance: from issues to practice (pp. 23 – 39). Malabar, FL: Robert E. Krieger.

Vygotsky, L. (1978). Mind in Society : The Development of Higher Psychological Processes. Cambridge, MA: Harvard University Press.