maketa:Layout 1 12/29/08 7:41 PM Page 2

3

Η Βιβλιοθήκη με τα σπάνια βιβλία της, οι ανεκτίμητεςσυλλογές του Εκκλησιαστικού Μουσείου, το Βοτανικόκαι Παλαιοντολογικό μουσείο αλλά και τον φωτεινόκόσμο των λαογραφικών της συλλογών.Οι κεντρικοί δρόμοι με τα πολλά καταστήματα γούναςκαι δερμάτινων ειδών όπου η εξαιρετική ποιότητα, καιη μεγάλη ποικιλία, καθιέρωσαν τη φήμη της πόλης σεόλο τον κόσμο.Οι καβαλάρηδες του Δεκαπενταύγουστου με τα στολι-

σμένα άλογα και τα γλέντια τους, τότε που γιορτάζει ηΠαναγιά, τα γραφικά της εξωκλήσια.Στις ιστορικές πλατείες, της Γεράνειας και Τρία Πηγά-δια της Χώρας, θα χαρείτε τη δροσιά που προσφέρουντα τεράστια πλατάνια, ενώ στις ταβέρνες θα γευτείτετους παραδοσιακούς μεζέδες και τα πεντανόστιμα σαρ-μάδια, που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της το-πικής κουζίνας και της φιλοξενίας, βέβαια με τηνσυνοδεία σιατιστινών κρασιών.

Σήμερα για να γνωρίσετε την παλιά και νέα πόλη της Σιάτιστας, πρέ-πει να τρυπώσετε στα γραφικά σοκάκια της, που θα σας φέρουν στα πε-ρίφημα αρχοντικά, στις περίτεχνες εκκλησίες και σε παραδοσιακάκελάρια του κρασιού για να δοκιμάσετε το λιαστό κρασί.

Η ΠΟΛΗ ΤΩΝΚΡΥΜΜΕΝΩΝ ΘΗΣΑΥΡΩΝ

Η Σιάτιστα, με την ευγένεια μιας παλιάς αρχόντισσας,απλώνει το χέρι της και σας καλωσορίζει.

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η



Από τη γερμανική λέξη Schatz (θησαυρός) και Stadt (πόλη).Ας περιηγηθούμε λοιπόν την «Θησαυρούπολη»

ΣΙΑΤΙΣΤΑΈχετε δει την ταινία «Πριγκίπισσα Σίσσυ»; Δύο κόρες τηςοικογένειας Φλωρά-Καραβία, είναι Κυρίες επί τωνΤιμών στην αυλή των Αψβούργων. Φέρουν τον τίτλοφον Σισσάνι (από το Σισσάνι της Σιάτιστας).

Που έγιναν όλα αυτά τα θαυμαστά;H πόλη της Σιάτιστας βρίσκεται στο δυτικό τμήμα τουνομού Κοζάνης και απέχει από την πόλη της Κοζάνηςμόλις 25 χλμ. Η Σιάτιστα, είναι χτισμένη αμφιθεατρικά, σε

υψό μετρο 950 μέτρα. Είναι χω ρισμένη σε δύοσυ νοι κίες, στην Γεράνεια που είναι η παλαι-ότερη και στη Χώρα. Βορειοανα τολικά τησκιάζει με τον γυμνό του όγκο, το βουνό Γρί-βας. Στα νό τια αντικρίζει τον δασωμένοΜπούρινο και στα δυτικά τον Μακεδόνα πο-ταμό Αλιάκμονα. Τον ο ρί ζο ντα του κάδρου τηςφράζει ο κραταιός κορμός της Πίνδου.

Πότε άρχισαν όλα αυτάτα θαυμαστά;Η ίδρυση της πόλης τοποθετείται

στις αρχές του 15ου αιώνα.

Ελέγχονταςτο εμπόριοΗ Σιάτιστα δημιουργή-

θηκε αμέσως μετά την Οθω- μανική κατάκτηση. Δενπρο ϋπά ρχει, ούτε είναι αρ-

χαία πόλη. Είναι εντελώςκαινούρ για και αποτελείεμπορικό σταθμό. Τέ-τοιες πόλεις που δημι-ουργούνται καθαράα πό εμπόρους, έχουντα χαρακτηριστικάμιας πολύ οργανωμέ-νης πόλης, που δενδικαιολογείται ανδεν υπήρχε στους

πολιτισμούς αυ-τούς η τεχνο-γνωσία. Το 17ο

αιώνα, παράτην απομονω-μένη θέση της,αποτελεί ένααξιόλογο οικο-

νομικό κέντρο. Η Σιάτιστα ελέγχει ουσιαστικά ότι εισάγεταιστην και εξάγεται από την Οθωμα νική Αυτοκρατορία εκείνοτο διάστημα.Αν τοποθετήσουμε ένα σταυρό στα Βαλκάνια, η Σιάτιστακαλύπτει ακριβώς το κέντρο τόσο του δρόμου της Εγνα-τίας και από εκεί στην Ιταλία. Στο διάστημα της παντο-κρατορίας της Βενετίας, η παρουσία των Σιατιστινώνεμπόρων είναι τόσο σημαντική που τελούν για πολλάχρόνια πρόεδροι της Ελληνικής κοινότητας. Όταν αλλά-ζει αυτός ο δρόμος και ανεβαίνουν προς τη Βιέννη κα-λύπτουν πάλι την Χερσαία οδό προς το Βελιγράδι,Βουδαπέστη, Βιέννη.

Από τη Λειψία στην ΟδησσόΓια το Σιατιστινό έμπορο η ενδοχώρα, δηλαδή ο ζωτι-κός χώρος δραστηριοποίησης, είναι από τη Λειψίαμέχρι την Οδησσό. Αυτή η τεράστια γεωγραφική ενό-τητα είναι η ενδοχώρα των Σιατιστινών εμπόρων, πουαντιστοιχεί με ένα άλλο παράδοξο: όταν φεύγουν οιμετανάστες, πριν απ' το 1900, δεν κατεβαίνουν να φύ-γουν απ' τον Πειραιά. Διασχίζουν όλη την Ευρώπηκαι ανεβαίνουν στην Αμβέρσα ή το Αμβούργο και φεύ-γουν από εκεί. Είναι πιο οικεία αυτή η διαδρομή γι'αυτούς παρά να κατεβούν μέχρι την Αθήνα, που άλ-λωστε τότε δεν αποτελεί και μητροπολιτικό κέντρο.

Πως πλούτισαν λοιπόν; Οι εμπορικές σχέσεις των αποδήμων με τις χώρες τηςΕυρώπης είχαν σαν αποτέλεσμα να γνωρίσει η Σιάτιστακατά το 17ο και 18ο αιώνα τεράστια οικονομική ακμήαλλά και κοινωνική και πνευματική άνοδο. Γούνες,δέρματα, υφαντά, κρόκος και ακατέργαστο βαμβάκι καικρασιά, φορτώνονται στα καραβάνια και μεταφέρονταιστους μεγάλους εμπορικούς οίκους των παραδουνά-βιων χωρών, που έχουν οργανώσει οι δραστήριοι Σια-τιστινοί έμποροι και τα προωθούν, στις μεγάλεςευρωπαϊκές και οθωμανικές αγορές.Από εκεί έφερναν μεταξωτά υφάσματα, κρύσταλλα καιπορσελάνες, καθρέφτες με ξύλινες επιχρυσωμένεςκορνίζες, κοσμήματα με πολύτιμους λίθους κ.ά., πολλάαπό τα οποία σώζονται μέχρι και σήμερα σε διάφορεςσιατιστινές οικογένειες.

Και οι θησαυροί; Που είναι κρυμμένοι;Το εμπόριο δεν εξασφαλίζει μόνο τον χρηματικό καιυλικό πλούτο αλλά προωθεί τις τέχνες και τα γράμ-ματα, εισάγει και τον πνευματικό πλούτο της Ευρώ-πης. Η πόλη κοσμείται με περίτεχνες εκκλησίες καιμεγαλοπρεπή αρχοντικά, διαθέτει δίκτυο ύδρευσης και


5

αποχέτευσης. Βρίσκεται στο κοινωνικό της απόγειο. Τηνδόξα και τον πλούτο της τα ζήλεψαν πολλοί. Έγινε στό-χος των Τουρκαλβανών, οι οποίοι από το 1784 ως το1830 έκαναν εναντίον της συνεχείς επιδρομές. Όμως οιΣιατιστινοί και τα σπίτια τους, που αποδείχτηκαν σωστάκάστρα, άντεξαν.

Οι Θησαυροί των ΑρχοντικώνΟι θησαυροί διακρίνονται με γυμνό μάτι. Και μέσα καιέξω από τα αρχοντικά. Διακρίνονται για τον αμυντικό χα-ρακτήρα τους και τον πλούσιο διάκοσμο. Τα περισσότεραέχουν παραστάσεις ξένων πόλεων, εκεί που δραστηριο-ποιούνται οι πλούσιοι έμποροι: στη Φρανκφούρτη στονποταμό Μάϊν, στη Βενετία, στη Μαδρίτη, στην Κωνσταν-τινούπολη. Η Κωνσταντινούπ ολη, εκτός από κέντρο τουπολιτισμού, είναι ουσιαστικά η υλοποίηση της οικουμε-νικής ιδιότητος των Ελλήνων. Η Πόλη συγκροτεί την οι-κουμενική παρουσία των Ελλήνων. Τα θέματα τωναναπαραστάσεων επιλέγονται κοντά στην Κωνσταντι-νούπολη με βάρος συνήθως τις πόλεις με τις οποίες εμ-πορεύονται.


Περίτεχνες εκκλησίεςΈτσι χτίζονται περίτεχνες εκκλησίες, που ζωγραφί-ζονται από σπουδαίους καλλιτέχνες της ΚρητικήςΣχολής, αλλά και των μακεδονικών και ηπειρωτικώνεργαστηρίων.

Άριστοι τεχνίτεςτης ξυλογλυπτικής τέχνης, αποτυπώνουν πάνωστους δεσποτικούς θρόνους, στα προσκυνητάρια καιστα τέμπλα με φυσιοκρατική και τρισδιάστατη υπό-σταση, την οπτική εικόνα του Παραδείσου.Ηπειρώτες μαστόροι από τα χωριά της Κόνιτσαςκαθώς και Δυτικομακεδόνες, έρχονται με τα ισνά-φια τους και χτίζουν τα μεγαλόπρεπα αρχοντικάτων εμπόρων.



Χρωματιστός παραμυθένιος κόσμοςΣπουδαίοι λαϊκοί ζωγράφοι με τα γαιώδη χρώματατων χρωστήρων τους, τις γρήγορες και σίγουρες πι-νελιές τους, ζωγραφίζουν στους τοίχους, στις μεσάν-τρες και στα ταβάνια των αρχοντικών μπουκέτα μελουλούδια, πουλιά, φρουτιέρες, βυζαντινούς αετούς,την Θεογονία των αρχαίων και τους μύθους τουΟμήρου, την Αγία Λαύρα αλλά και την Κωνσταντι-νούπολη με τον Βόσπορο, την Ανδριανούπολη, τηνΒενετία, ένας κόσμος χρωματιστός, παραμυθένιος.

Μικρογραφία της ΕυρώπηςΙδρύονται σχολεία και αξιόλογες βιβλιοθήκες. Με-γάλοι λόγιοι της εποχής, όπως ο Μεθόδιος Ανθρα-κίτης, ο Μιχαήλ Παπαγεωργίου και ο ΑργύριοςΠαπαρίζου, με την διδασκαλία τους μεταφέρουν στασχολεία της πόλης τα μηνύματα του ΕυρωπαϊκούΔιαφωτισμού. Ο πολιτισμικός καμβάς της Ευρώπηςβρίσκει στη Σιάτιστα την αρτιότερη έκφρασή του.

7

Ισνάφι, κομπανία, μπουλούκι, ομάδα εργασίας. Επικεφαλής: Πάνω απ' όλους ήταν ο πρωτομάστορας,ευρηματικός, οργανωτικός, σχεδιαστής, τολμηρός, πα-ζάρευε τη δουλειά και την έκλεινε. Τα υπόλοιπα μέληήταν οι μάστορες και οι παρακεντέδες. Την ιεράρχησηστο μπουλούκι ακολουθούσε και η κατανομή της αμοι-βής. Σε όλη τη διάρκεια τη εργασίας, η διατροφή και ταγενικά έξοδα του μπουλουκιού καθορίζονταν από τονπρωτομάστορα με στόχο να περισσέψουν χρήματα πουθα αποτελέσουν μετά τη διανομή -το μικρό θησαυρότου καθενός που θα φέρει στο χωριό μέσα στο κεμέριτου, για την οικογένεια που περιμένει. Αποτελείται απόδύο πελεκάνους, τεχνίτες της πέτρας, δύο κλειδοσάδες,για το χτίσιμο εσωτερικών τοίχων, δύο έμπειρους μα-στόρους για το εξωτερικό χτίσιμο, δύο νταμαρτζήδεςπου μετά την εξόρυξη της πέτρας βοηθούσαν στη δου-λειά, δύο καλφάδες, μαθητευό μενους, δύο λασποπαί-δια για το πηλοφόρι. Μιλάνε μια συνθηματική γλώσσατα μπουλούκια των μαστόρων, τα κουδαρίτικα τα έλε-γαν για να μην τους καταλα βαίνουν οι τρίτοι. Χρωστήρας: πινέλοΜεσάντρα: εντοιχισμένη ντουλάπαΘεογονία Η Θεογονία (γέννηση των Θεών) μαζί μετην Κοσμογονία, (γέννηση του Κόσμου) και την Αν-θρωπογονία (γέννηση του ανθρώπου) αποτελούνμία αφήγηση θρησκευτικού τύπου. Η πιο γνωστή είναι η Θεογονία του Ησίοδου που πε-ριγράφει την καταγωγή των 12 θεών του Ολύ μπου. Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός: αποτελεί σημαντικό πνευμα -τικό κίνημα που τοποθετείται στα μέσα του 18ου αι. Γεν-

νήθηκε στη Γαλλία προετοιμάζοντας το έδαφος για τηνΓαλλική Επανάσταση. Κηρύσσει τον ορθολογισμό καιτην πίστη στην πρόοδο, αξιώνοντας αλλαγές σε όλες τιςπτυχές της ανθρώπινης δράσης, στους πολιτικο -κοινωνικούς θεσμούς. Βασικός φορέας των νέων ιδεώνπου έφερε ο Διαφωτισμός ήταν η ανερχόμενη αστικήτάξη που μέχρι εκείνη την εποχή παρέμενε αποκλεισμένηαπό το σύστημα της απολυταρχίας. Ανάμεσα στους ση-μαντικούς εκφραστές του Διαφωτισμού τοποθε τούνταιοι Voltaire και Montesquieu. Οι Diderot, και d’ Allem-bert συγκρότησαν το ιδεολογικό υπόβαθρο του Διαφω-τισμού στην Εγκυκλοπαίδεια. O J.J. Rousseau στοΚοινωνικό Συμβόλαιο, προτρέπει σε μια Ευρώπη που θαυποστηρίζει τα δικαιώματα του ανθρώπου.Νεοελληνικός ΔιαφωτισμόςΟ Διαφωτισμός- μέσω των παροικιών - μεταδίδεταιμε καθυστέρηση στον υπόδουλο Ελληνισμό, εξ αιτίαςτων ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούσαν στιςτουρκοκρα τούμενες περιοχές. Στην περίοδο 1750-1821 αναπτύσσεται έντονηπνευματική δραστηριότητα γύρω από θεμελιώδειςιδέες όπως ελευθερία, δικαιοσύνη, ανεξιθρησκία,αρετή, επιστήμη, με αντικειμενικό σκοπό το φωτισμότων υπόδουλων Ελλήνων, ώστε αυτοί να διεκδι -κήσουν την απελευθέρωσή τους. Παράλληλα εκείνοτο διάστημα ιδρύθηκαν σχολεία, εκδόθηκαν βιβλία,μελετήθηκαν οι θετικές επιστήμες. Κορυφαίοι εκ πρό-σωποι του ελληνικού διαφωτισμού υπήρξαν οιΡήγας Φεραίος και ο Αδαμάντιος Κοραής.


Ε Κ Κ Λ Η Σ Ι Ε Σ

Είκοσι έξι μεταβυζαντινές εκ-κλησιές στολίζουν την πόλητης Σιάτιστας και καλούν τονεπισκέπτη να του διηγηθούντην μακραίωνη ιστορία τουςμέσα από τους θησαυρούς τηςτέχνης που κρύβουν στο εσωτε-ρικό τους.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ


9



Αιχμαλωσία των αισθήσεωνΣαν περάσεις το κατώφλι της εισόδου και κατεβείς ταπέτρινα σκαλιά της, ένας θησαυρός αρχιτεκτονικής,ζωγραφικής και ξυλογλυπτικής αυτόματα αιχμαλω-τίζει όλες σου τις αισθήσεις. Η οροφή είναι γεμάτημε θόλους και αψίδες που σχηματίζουν σταυρό. Στονκεντρικό θόλο επιβλητικός φαντάζει ο Παντοκράτο-ρας. Πιο εκεί ο Ιησούς ως Βασιλεύς των Βασιλέωνκαι Μέγας Αρχιερέας. Η ζωή του Χριστού και ο Ακά-θιστος Ύμνος ξετυλίγονται στους τοίχους του ναού.

Μαρία, η ΘεοτόκοςΣτην κόγχη του ιερού η Πλατυτέρα των Ουρανώνανοίγει στον κόσμο την τεράστια αγκαλιά της.

Τα ξυλόγλυπτα της Αγ. ΠαρασκευήςΤο εξαιρετικής τέχνης επιχρυσωμένο τέμπλο, ο δεσπο-τικός θρόνος και ο άμβωνας με τις ξυλόγλυπτες παρα-στάσεις συναρπάζουν. Ένας συμβολικός αλλιώτικοςκόσμος προβάλλει ζωντανός μπροστά μας.

Οι εικόνες της Αγίας ΠαρασκευήςΟι δεσποτικές εικόνες θαμπώνουν με τα ζωηρά χρώ-ματά τους και την άφθαστη τέχνη της κρητικής μεταβυ-ζαντινής εικονογραφίας με εκπρόσωπο τον ΘεόδωροΠουλάκη.

Ο ΕπιτάφιοςΟ Αναστάσιος Ιωάννου από τα Γιάννενα, με τη δυτικήτεχνοτροπία του, ζωγράφισε στα 1741 στις δύο όψειςενός ξύλου τον Επιτάφιο.

Οι αρχαίοι υμών πρόγονοι…Στον νότιο τοίχο του νάρθηκα - γυναικωνίτη στο δένδροτου Ιεσσαί, απεικονίζονται αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοικαι συγγραφείς. Ο Σόλων, ο Πλούταρχος, ο Αριστοτέ-λης, ο Πλάτων, ο Θουκυδίδης και η Σίβυλλα.

Ποιό είναι λοιπόν το εκφραστικό-τερο δείγμα της μεταβυζαντινής φυ-σιογνωμίας της Σιάτιστας;Ο ναός της Αγίας Παρασκευής. Μαζί με τον ναΐσκοτης Παναγίας στα νότια, είναι διακοσμημένος με τοι-χογραφίες. Η εικόνα της Αγίας μέσα στο ναό δια-κρίνεται από το αργυρό της περίβλημα.

Ο χαλκός στην σκεπή Όλοι οι κάτοικοι δώσαν τα μπακίρια τους, τα μαγειρικάτους σκεύη. Ο Επίσκοπος ζήτησε να γίνουν πλάκες γιανα λέει ο Σιατιστινός «δικιά μου είναι η σκεπή». Είναιφτιαγμένα από Ζουπανιώτες, δηλαδή από τεχνίτες απ’

Παλαιότερη των όλων η τρίκλιτη βασιλική της Αγίας Παρασκευής. Από1677 δεσπόζει στο κέντρο της Γεράνειας. Η εξωτερική όψη είναι φτιαγ-μένη για να μην προκαλεί. Είναι μια εκκλησία του 1677 και οφείλει να μημοιάζει με εκκλησία. Οι μάντρες 4 μέτρων που υπάρχουν γύρω-γύρω τηνκλείνουνε. Οι περισσότερες μάντρες πέσανε το 1912, μετά δηλαδή την γε-ωγραφική επέκταση του νεοελληνικού κράτους. Το καμπαναριό πάντωςδεν προκαλούσε, γιατί έγινε γύρω στα 1850, μετά την ίδρυση του νέου ελ-ληνικού κράτους (1832).

Ι. ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ


Το κλίτος, τα κλίτη σημαίνει ο διάδρομος ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣΟνομασίαΟ ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ, είναι ένα από τα σημαντικό-τερα φιλολογικά μνημεία της βυζαντινής μουσικής καιυμνογραφίας. Ο Ακάθιστος Ύμνος (οι Χαιρετισμοί) ψάλ-λεται τμηματικά την Μ. Σαρακοστή , κάθε Παρασκευήγια 5 συνεχείς εβδομάδες. Ας πάρουμε όμως τα πράγ-ματα με τη σειρά:Πότε και πού;Ήταν 8 Αυγούστου του 626 μ.Χ., όταν η Βασιλεύουσαδιέτρεξε μεγάλο κίνδυνο, ενώ ο αυτοκράτορας Ηρά-κλειος πολεμούσε με τους Πέρσες στο εσωτερικό τους.Φεύγοντας ο Ηράκλειος εμπιστεύθηκε την άμυνα τηςΠόλης στον Πατριάρχη Σέργιο και τον ΠρωθυπουργόΒώνο. Την απουσία του Ηράκλειου εκμεταλλεύθηκαν οιΆβαροι. Πολιορκούν την Πόλη και από στεριά και θά-λασσα. Τον ίδιο καιρό μια περσική στρατιά έφτανε στηΧαλκηδόνα. Τότε ο Βώνος με τον Σέργιο ανέλαβαν τηνυπεράσπιση της αυτοκρατορίας. Ο Πατριάρχης περιέ-τρεχε τη πόλη με την εικόνα της Παναγίας των Βλαχερ-νών και ενθάρρυνε τα πλήθη και τους μαχητές. Ημεγάλη καταστροφή που προξένησε ο Βυζαντινός στό-λος στα αβαροσλαβικά μονόξυλα, ανάγκασε Αβάρουςκαι Πέρσες να λύσουν την πολιορκία. Ξαφνικά και έναςφοβερός ανεμοστρόβιλος που δημιούργησε τρικυμία κα-τέστρεψε τον εχθρικό στόλο και τη νύκτα της 7ης προςτην 8η Αυγούστου. Ο εχθρός έφυγε συντριμμένος. Έτσιη Πόλη σώθηκε. Οι κάτοικοι πίστεψαν ότι η ίδια η Πα-ναγία μπήκε επικεφαλής των υπερασπιστών της Πόλης,πολλοί μάλιστα την είδαν πάνω στα τείχη! Ο λαός συγ-κεντρώθηκε τότε στο Ναό της Παναγίας των Βλαχερνώνκαι μαζί με τον Πατριάρχη Σέργιο τέλεσαν ολονύκτιο ευ-χαριστία: όρθιοι έψαλαν σε ένδειξη βαθειάς ευγνωμο-σύνης τον «Ύμνο» που έκτοτε ονομάστηκε «Ακάθιστος»,αποδίδοντας τα «νικητήρια» και την ευγνωμοσύνη τουςστην υπέρμαχο στρατηγό, την Παναγία.Το κυρίως θέμαΤο μυστήριο της ενσάρκωσης του Χριστού, με ειδική έμ-φαση στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.Η Πλατυτέρα των Ουρανών άλλη ονομασία της Παρθένου Μαρίας, της ΘεομήτωροςΤο εικονοστάσιο ή τέμπλο είναι ένα Βυζαντινής καταγωγής αρχιτεκτονικό μοτίβο,το οποίο είναι χαρακτηριστικό των Ανατολικών Εκκλη-σιών. Έτσι ονομάζεται στους Ορθόδοξους ιερούς ναούςμια ξύλινη ή μαρμάρινη κατασκευή, η οποία χωρίζει τονκυρίως ναό από το Ιερό Βήμα.Άμβωναςαπό το ρήμα «αναβαίνω». Πρόκειται για το μέρος τουεσωτερικού της εκκλησίας, από το οποίο ο ιεροκήρυκαςβγάζει κήρυγμα ή ο διάκονος διαβάζει το Ευαγγέλιο. Ηανάγκη για τον άμβωνα δημιουργήθηκε από τα πρώταχριστιανικά χρόνια, ούτως ώστε ο αναγνώστης τουΕυαγγελίου και οι ψάλτες να είναι ορατοί απ' όλουςτους πιστούς. Στην αρχή τοποθετούνταν στο μέσο τουναού, κατόπιν καθορίστηκε ως μόνιμος χώρος το αρι-στερό (βόρειο) μέρος του κυρίως ναού. Ο άμβωνας συμ-βολίζει τον τάφο του Χριστού και ο διάκονος τον άγγελο

της Αναστάσεως Συνήθως είναι μαρμάρινος ή ξύλινος,πλούσιος σε φιλοτεχνήματα και αξιόλογα σκαλίσματα.Φέρει συνήθως παραστάσεις των ιερών Ευαγγελιστώνκαι υπάρχει ανάγλυφο περιστέρι, πάνω στο οποίο το-ποθετείται το ιερό Ευαγγέλιο και συμβολίζει το ΆγιοΠνεύμα.Κρητική μεταβυζαντινή εικονογραφίαΜετά την άλωση της Πόλης το 1453, η παραγωγή τωνφορητών εικόνων εξακολουθεί να κατέχει σημαντικήθέση στη θρησκευτική τέχνη των ορθόδοξων πληθυ-σμών. Στη βενετοκρατούμενη Kρήτη στο Xάνδακα, τοσημερινό Hράκλειο, γνωρίζει μάλιστα ιδιαίτερη ανά-πτυξη: πολλοί ζωγράφοι εγκαταλείπουν την Kωνστα -ντινούπολη και έρχονται να μείνουν στο Xάνδακα. Tαπρότυπα της εποχής των Παλαιολόγων, με κύριο χα-ρακτηριστικό την ελευθερία της κίνησης και την επα-νένταξη της προοπτικής, συνδυάζονται πολλές φορέςμε στοιχεία από τη δυτική τέχνη, λόγω της επαφής τωνκρητικών ζωγράφων με καλλιτέχνες από τη Bενετία. Ητουρκική κατάκτηση το 1669 θα σημάνει το τέλος τηςπνευματικής άνθησης για την Κρήτη. Ο ΘεόδωροςΠουλάκης γεννήθηκε στα 1620 στις Κυδωνιές Κρήτηςκαι πέθανε στην Κέρκυρα στα 1692. Διάσημος μεταβυ-ζαντινός αγιογράφος, εκπρόσωπος της Κρητικής Σχο-λής. Σπούδασε ζωγραφική στη Βενετία, όπου έζησε απότο 1646 έως και το 1654. Εργάστηκε σε διάφορες πό-λεις της Ελλάδας. Τα έργα του αντανακλούν το ευρω-παϊκό μπαρόκ στη μεταβυζαντινή τέχνη και αποδίδουνμία ιδιόμορφη και προσωπική τεχνοτροπία, που επέ-δρασε στην επτανησιακή ζωγραφική του 18ου αιώνα.

Ο Ιεσσαίείναι ο πατέρας του βασιλιά των Ιουδαίων, Δαυίδ. Ηφράση δένδρο ή ρίζα του Ιεσσαί αναφέρεται στη συμ-βολική αγιογραφική παράσταση, που εικονογραφεί τογενεαλογικό δένδρο της ενσάρκωσης του Ιησού Χρι-στού. Συνήθως παρουσιάζεται ο Ιεσσαί ξαπλωμένος.Από το σώμα του βλαστάνει ένα δένδρο. Στην κορυφήτου σαν λουλούδι εμφανίζεται η Μαρία με το βρέφοςΙησού. Στους κλάδους του δένδρου απεικονίζονται κατάγενεαλογική σειρά, από κάτω προς τα πάνω, οι επίγειοιπροπάτορες του βιβλικού Ιωσήφ. Ανάλογα με την έμ-πνευση των αγιογράφων παρεμβάλλονται και άλλα βι-βλικά πρόσωπα, κυρίως Προφήτες.

11



το Πεντάλοφο. Οι άριστοι αυτοί τεχνίτες κατασκευά-ζουν αντικείμενα, κτίρια, και γεφύρια από την Ήπειρομέχρι τη Βαγδάτη.

Πιάτα στο καμπαναριό; Το εξάγωνο καμπαναριό που χτίστηκε το 1862 απότο Πενταλοφίτη αρχιτέκτονα Αποστόλη. Στην κορφήτου καμπαναριού ξεχωρίζουν 2 μπλε αντικείμενα. Τιείναι; Όταν πια φτάνουν οι μαστόροι στη στέγη φω-νάζουν, ότι τέλειωσαν, για να τους κάνουν το τρα-πέζι. Και πράγματι, τρώνε εκεί ψηλά! Και τα πιάταπου τους πάνε το φαγητό εντοιχίζονται.

Ο γυναικωνίτηςΜπαίνουμε στον γυναικωνίτη. Η Αγία Παρασκευή χτί-ζεται ακριβώς στο μεταίχμιο, όπου η κοινότητα αφήνειτο Βυζαντινό της παρελθόν και περνάει πια στο Ελλη-νικό. Δηλαδή είναι ο νέος Ελληνισμός. Το Βυζάντιο έχειδύσκολες κατασκευές, ναούς σταυροειδείς εγγεγραμμέ-νους με τρούλο. Στη μεταβυζαντινή περίοδο τα πράγ-ματα απλοποιούνται. Από εκεί και μετά, έχουμεβασιλικές. Αυτή εδώ η ανωδομή είναι σταυροειδής εγ-γεγραμμένος με τρούλο και στην κάτοψη της είναι βα-σιλική.Προσέξτε, είναι κλειστός ο γυναικωνίτης εντελώς. Δη-λαδή τελειώνει η λειτουργία, κοινωνούν οι άντρες, βγαί-νουν έξω, ανοίγει η πόρτα, κατεβαίνουν οι γυναίκες,κοινωνούν. Δεν υπάρχει επαφή.Ο χώρος του γυναικωνίτη έχει μεγαλύτερες καταστρο-φές γιατί κατά την Ιταλική κατοχή προσπάθησαν να κά-ψουν την εκκλησία. Και γι’ αυτό κάηκαν τα χρώματα,ήταν πιο ευαίσθητα τα οξύινα, γιατί είχαν πάνω αιθάληκιόλας τριών αιώνων και ρητίνες. Τα χρώματα καθαρί-στηκαν πρόσφατα.

Οι κάτω τοιχογραφίες είναι γύρω στο 1900, λίγο πριν λίγο μετά, από έναν

τοπικό ζωγράφο, που ήθελε τους Αγίους λιγάκι πιοστρουμπουλούς, πιο ταϊσμένους, πιο ευχαριστημένους.

Τα μάγια γιατί μέσα στην εκκλησία;Κατά τη διάρκεια της ανακαίνισης βρήκαμε πάραπολλά μάγια. Όπου δηλαδή υπήρχε εσοχή, υπήρχεχωμένο και ένα ματσάκι. Στον γυναικωνίτη και μέσαστα σκαλοπάτια. Σε μπουκαλάκια κιόλας. Άρα σεμικρά χαρτιά γραμμένη η κατάρα με διάφορα κου-ρελάκια κλπ. Γιατί; Γιατί είναι συνολική λατρεία. Θε-ωρούν ότι τα μάγια έχουνε μεγαλύτερη ισχύ εδώμέσα, αφού υπάρχει όλη αυτή η ενέργεια.

Ο νιπτήραςΑυτό εδώ χρησιμοποιήθηκε κάποτε σαν κολυμβή-θρα. Είναι σημείο όπου πλένονται τα ιερά σκεύη μιαςεκκλησίας.

Ποτέ δεν πετάμε τίποταΠρέπει να μαθαίνουμε πολλά πράγματα, τα υλικά πουχρησιμοποιούνταν σε κεντρική λατρεία, σε συνολικήλατρεία αιωρούνταν, δημιουργούν ενέργεια… έναμέρος από την ενέργεια αυτή, μεταφερόταν στο ίδιο τοαντικείμενο. Οπότε ποτέ δεν πετιόταν τίποτα. Δηλαδήσπασμένα ποτήρια θα θαβόντουσαν μέσα στην εκκλη-σία. Εικόνες θα θαβόντουσαν μέσα στην εκκλησία. Δενπετιόταν ποτέ τίποτα.

Προχωράμε έξω. Εσείς πρώτα θα θυμάστε ότι ελάχιστες εκκλησίεςστον Ηπειρωτικό χώρο έχουν μάρμαρο.

Ο τύπος κου κατέκτησε τον κόσμοΟ σταυροειδής εγγεγραμμένος είναι ο τύπος που κατέ-κτησε τον κόσμο. Οι χριστιανοί δεν είχαν ναούς, διότιλόγω της πίστης τους διώκονταν άγρια από τους Ρω-μαίους. Η θρησκεία τους αποκαθίσταται με το διάταγμα


13



του πρώτου επίσημου Ρωμαίου χριστιανού, του αυτο-κράτορα Κωνσταντίνου Α΄. Το 312 μ.Χ. ο Μέγας Κων-σταντίνος κηρύσσει το χριστιανισμό επίσημη θρησκείατης αυτοκρατορίας. Τότε ξαφνικά οι χριστιανοί βγαίνουναπό τις κατακόμβες και χρειάζονται ναούς. Που να στε-γαστεί όλος αυτός ο κόσμος; Οι ειδωλολατρικοί ναοί δενχωράνε το πλήθος των πιστών, έχουν χώρο μόνο γιατον ιερέα. Τι να ήταν τότε άραγε έτοιμο να στεγάσει τουςπιστούς; Σίγουρα κάποιο δημόσιο κτίριο, σχεδιασμένοεξαρχής να στεγάζει πλήθος ατόμων. Η βασιλική, ρω-μαϊκό δικαστήριο με τρεις διαδρόμους (κλίτη), έγινε μετη μετατροπή της σκεπής σε τρούλο, το σύμβολο τηςυδρογείου και θεϊκού κόσμου, η πρώτη χριστιανική εκ-κλησία.

Ποιος είναι ο κόσμος που συμβολίζειμία ορθόδοξη εκκλησία;Όταν φτιάχνουν μία εκκλησία αυτό που προσπα-θούνε να παραστήσουν, να δώσουν υπόσταση, όγκοκαι αίσθηση των πραγμάτων είναι, ποια είναι η νέαΣιών. Δηλαδή προσπαθούν να φτιάξουν ένα κόσμο.Οι Βυζαντινοί στην εξέλιξή τους φέρνουν το κάθετοάξονα. Δηλαδή υπάρχει ένας άξονας που είναι η λα-τρεία, αλλά στον κόσμο υπάρχει ένας κεντρικός άξο-νας που είναι από Θείο στον άμβωνα. Με τον ίδιοτρόπο οι όγκοι αυτοί το διακοσμούν.Εμείς είμαστε άνθρωποι. Δίπλα μας στους τοίχουςείναι σε φυσικό σχεδόν μέγεθος άνθρωποι που έγι-ναν άγιοι, των Πατέρων της Εκκλησίας, η των Απο-στόλων κλπ. Γιατί αυτοί μετέφεραν το δίδαγμα τηςζωής του Χριστού, που είναι το Δωδεκάορτο. Στοντρούλο είναι ο Παντοκράτορας, γιατί «Εγώ ειμί τοάλφα και το ωμέγα». Γύρω-γύρω είναι η ετοιμασίατου θρόνου. Να λοιπόν πως συμβολίζεται ο κόσμοςστην ορθόδοξη Εκκλησία!

Αυτό που βλέπουμε εδώ συμβαίνειπαντού;Σχεδόν παντού. Υπάρχουν τροποποιήσεις ανάλογα μετην εποχή. Έχουμε μια διαφοροποίηση στην κόγχη τουΙερού. Συνήθως στη κόγχη έχουμε τη Παναγία Βλα-χέρνα με ένα δίσκο, που είναι ο Χριστός. Εδώ δεν είναιστον τύπο της Βλαχέρνας και ακριβώς από κάτω υπάρ-χει ο μελισμός, δηλαδή κοινωνία σώματος και αίμα. ΟΧριστός είναι μια Τράπεζα στη μέση, απ’ τη μια μεριάκοινωνεί το Δισκοπότηρο και απ’ την άλλη δίνει στουςΑποστόλους. Στις από κάτω υπάρχουν τέσσερις Πατέρεςτης Εκκλησίας.

Η επί του όρους ομιλίαΕδώ μεσολαβεί η παράσταση της «επί του όρους ομι-λίας», στην οποία ο Χριστός είπε; «Άφετε τα παιδία, ελ-θείν προς με». Να αφήνετε τα παιδιά να έρθουν σ’εμένα. Είναι ίσως το μοναδικό παράδειγμα στον Ελλη-νικό χώρο μ’ αυτή την παράσταση. Ποια η σημασίααυτής της παράστασης; Η σημασία είναι ο κοινωνικόςχαρακτήρας της Χριστιανικής ζωής και των παιδιών.

Το γυναικείο κραγιόν αλλοιώνειτα έργα τέχνης Η μεγαλύτερη ζημιά που μπορεί να κάνει σε μια ει-κόνα της εκκλησίας ένα υλικό, είναι το κραγιόν. Δη-λαδή προσέξτε. Αν αφαιρεθεί το κραγιόν θα έχεικαταστρέψει όλο το υπόβαθρο του. Δηλαδή αν το λα-δώσω, αν ρίξω κερί, αν ρίξω γράσο κλπ. θα τοβγάλω το γράσο, αλλά από κάτω θα υπάρχει εικόνα.Το μόνο που καταστρέφει από κάτω το υπόστρωμα,είναι το κραγιόν. Δηλαδή όταν θα αφαιρεθεί αυτόδεν θα υπάρχει εικόνα. Μη βάφεστε όταν πάτε στηνεκκλησία λοιπόν.

Το πορσελάνινο αυγόκαι τα ποντίκια…Κοιτάξτε αυτό το καντήλι. Λοιπόν αυτό είναι το αυγότου Τσανακαλέ του Ισίκ. Το Τσανακαλέ είναι στηνΠροποντίδα και το Ισίκ είναι Νικομήδεια. Κέντρααγγειοπλαστικής με φήμη. Τα έργα τους θεωρούνταισυλλεκτικά στην Τουρκία.

Λοιπόν το αυγό αυτό τι χρήση έχει;Όπως κατεβαίνει το καντήλι του, αυτό μπαίνει στη μέσηκαι συνεχίζει η αλυσίδα για το καντήλι. Ο μεγαλύτεροςφόβος σ’ αυτές τις εκκλησίες ήταν ποιο πράγμα; Τα πον-τίκια που κατεβαίναν να πιούν το λάδι απ’ το καντήλι,λαδωνόντουσαν, παίρναν φωτιά, και μέχρι να πεθάνουντρέχανε παντού και βάζαν φωτιά. Και γι’ αυτό βάζαν τοαυγό να μην μπορεί να κατεβεί το ποντίκι. Και τα αυγάτης στρουθοκαμήλου που βλέπετε τώρα είναι γι’ αυτή τηδουλειά. Και όπου δεν έχουν αυγά θα τα κάνουν με-ταλλικά.

Ο εξωτερικός διάκοσμοςΗ Αγία Παρασκευή ήταν μετόχι της μονής Σινά. Γι’αυτό και θα δούμε τοιχογραφίες έξω. Οι τοιχογρα-φίες σχετίζονται με τους Ασκητές και τους Μονα-χούς, τους Αναχωρητές της ερήμου της Παλαιστίνης.Έξω έχουμε μόνο τέτοιου τύπου παραστάσεις.


Στο Λόφο της Σιών στην Ιερουσαλήμ τοποθέτησε ο βασιλιάς των Ιουδαίων Δαβίδ, την Κιβωτότης Διαθήκης. Η Σιών είναι η μεταφορική έννοια του κό-σμου στη χριστιανική Θεολογία.Πατέρες της Εκκλησίας ονομάζονται οι εκκλησιαστικοί θεολόγοι και συγγρα-φείς κυρίως κατά τους πρώτους πέντε αιώνες του Χρι-στιανισμού, οι οποίοι διακρίθηκαν για:• την αγιότητα του βίου του• την Ορθόδοξη διδασκαλία τους• την ερμηνεία και διδαχή της Αγίας Γραφής• την κοινή αναγνώριση τους από το πλήρωμα της Εκ-

κλησίας.Οι τρεις Ιεράρχες είναι οι πιο γνωστοί από τους Πατέρεςτης εκκλησίας. Η μόρφωσή τους και η παιδεία τους σεσυνδυασμό με τα γνήσια βιώματα της πίστης ήταν τααπαραίτητα στοιχεία για τη στήριξη της Εκκλησίας σ’

αυτή την κρίσιμη φάση της ιστορίας της. Ο Μέγας Βα-σίλειος ήταν ο Αριστοτέλης του Χριστιανισμού. Ο Γρη-γόριος ο Θεολόγος ο, Πλάτωνας της ελληνικήςφιλοσοφίας και ο Χρυσόστομος, ο Δημοσθένης της χρι-στιανικής αγάπης. Υπήρξαν προστάτες του κόσμου καιάριστοι ερμηνευτές των θείων διδαγμάτων του Ιησού. Μι-λούν και διδάσκουν ως «μελίρρυτοι ρήτορες». Καταρρί-πτουν τις ασέβειες των αυτοκρατόρων και τις αιρέσεις.Τρέφουν πεινασμένους, ντύνουν γυμνούς, θερα πεύουναρρώστους και προστατεύουν αδύναμους. Νουθετούν,διαπαιδαγωγούν και μορφώνουν. Από το 12ο αι. συνε-ορτάζονται στις 31 Ιανουαρίου ως τρεις μεγάλοι φω-στήρες της οικουμένης. Το νεοελληνικό κράτος καθιερώνειαπό το 1838 τη γιορτή τους ως γιορτή των Γραμμάτωνκαι της Παιδείας.ΔωδεκάορτοOι δώδεκα σημαντικές γιορτές του λειτουργικού έτους:ο Ευαγγελισμός, η Γέννηση, η Υπαπαντή, η Βάπτιση, ηΜεταμόρφωση, η Βαϊοφόρος, η Έγερση του Λαζάρου, ηΣταύρωση, η Ανάσταση, η Ανάληψη, η Κοίμηση της Θε-οτόκου και η Πεντηκοστή.Ο Ιερός Ναός της Παναγίας των Βλαχερνώνείναι από τα γνωστότερα ιερά της Παναγίας και ένααπό τα σημαντικότερα Ορθόδοξα προσκυνήματα της

Κωνσταντινούπολης. Κοντά στα τείχη στο άκρο του Κε-ράτιου κόλπου από τη μεριά της Πόλης η αυτοκράτειραΠουλχερία έχτισε ναό προς τιμήν της Θεοτόκου, γύρωστα 450 μ.Χ. Βρίσκεται στις Βλαχέρνες, στην περιοχή,όπου ήταν χτισμένο και το αυτοκρατορικό παλάτι.Ο εικονογραφικό τύπος Η Παναγία η Βλαχερνίτισσα παριστάνεται σε στάση δε-ομένης και φέρει μπροστά από το στήθος της τον Χρι-στό σε εγκόλπιο.Η παράδοση λέεικατά την περίοδο της Εικονομαχίας καλύφθηκε η εικόναμέσα στον νότιο τοίχο του ναού της Παναγίας των Βλα-χερνών από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ε' (741-775), για να εξουδετερωθεί η προς εκείνη αποδιδόμενητιμή από τους Βυζαντινούς. Αποκαλύφθηκε με θαυμα-στό τρόπο κατά την περίοδο της βασιλείας του Ρωμα-νού Γ' Αργυρού (11ος αιώνας).

Η ιστορίαΚατά την πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως απότους Αβάρους το 626, η εικόνα της Θεοτόκου της Βλα-χερνίτισσας, έσωσε την πόλη από τον κίνδυνο. Η εικόνατης Βλαχερνίτισσας λιτανεύτηκε στις επάλξεις από τονΠατριάρχη Σέργιο (610-638) και το λαό. Η πολιορκίαλύθηκε, η Πόλη σώθηκε και η σωτηρία αποδόθηκε στηνΠαναγία. Σύσσωμος ο λαός οδηγήθηκε με την εικόναστον ιστορικό ναό όπου αγρύπνησε ψάλλοντας τονΑκάθιστο Ύμνο.Η επί του Όρους Ομιλία περιέχει την ουσία της διδασκαλίας του Ιησού, ουσιώ-δεις φράσεις για μια ζωή σύμφωνη με τους Νόμους τουΘεού, υποδείξεις όσον αφορά τις σχέσεις με τους συ-νανθρώπους μας, με τα ζώα, με τη φύση. Μερικές χα-ρακτηριστικές φράσεις από τη διδαχή του Ιησού είναι:«μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών έστιν η βα-σιλεία των ουρανών», «υμείς εστέ το άλας της γης»«υμείς εστέ το φως του κόσμου» «αγαπάτε τους εχ-θρούς υμών», «μη κρίνετε, ίνα μη κριθήτε», «άφετε ταπαιδία ελθείν προς με».Μετόχι κτήμα που ανήκει σε μοναστήρι και βρίσκεται έξω απότην περιοχή του.

15



κτήτωρ, κάτοχος, ιδιοκτήτης, κύριος ενός πράγματοςΚτίτοραςκτίτορας ο (ουσιαστικό) [ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ :κτιτορ (ελλ.μεσν. λ. κτίστωρ ‹ κτίζω*) -ας] 1. ο ιδρυτής ενός ναού, μοναστηριού ή κάποιου άλλου

ιερού ιδρύματος 2. αυτός που κτίζει κάτι, ο ιδρυτής, ο κτίστης Βημόθυρα ονομάζονται οι δύο μικρές πόρτες που κλεί-νουν την Ωραία Πύλη. Φέρουν συνήθως εικονογραφη-μένο τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.Το εικονοστάσιο ή τέμπλο είναι ένα Βυζαντινής κατα-γωγής αρχιτεκτονικό μοτίβο, το οποίο είναι χαρακτη-ριστικό των Ανατολικών Εκκλησιών. Έτσι ονομάζεταιστους Ορθόδοξους ιερούς ναούς η ξύλινη ή μαρμάρινηκατασκευή, η οποία χωρίζει τον κυρίως ναό από τοΙερό Βήμα.Σήμερα, στα εικονοστάσια βρίσκονται αφενός ζωγρα-φισμένες μεγάλες εικόνες, αφετέρου, κάτω από αυτές,είναι ανηρτημένες μικρές εικόνες με το ίδιο θέμα γιαπροσκύνηση. Οι μεγάλες εικόνες είναι συνήθως αυτέςτης Παναγίας, του Χριστού, του Αγίου Ιωάννη του Βα-πτιστή και του Αγίου στον οποίο είναι αφιερωμένος οΝαός.Προσκυνητάρι ανεξάρτητο ξυλόγλυπτο έπιπλο στουςναούς υπό μορφή αναλογίων, με κεκλιμένο επίπεδο γιανα τοποθετείται η εικόνα του αγίου ή του θρησκευτικούγεγονότος στο οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός.

Τον έχτισε το 1798 ο ιερομόναχος και δάσκαλος τηςΣιάτιστας Ιωνάς. Ο λόγιος αυτός ιερομόναχος κατάγον-ταν από παλιά αρχοντική οικογένεια, μετά τον θάνατοτων γονιών του διέθεσε όλη την περιουσία του στηνανέγερση του ναού των Ταξιαρχών, τον διακόσμησε μεαγιογραφίες, και τον εμπλούτισε με ιερά σκεύη, άμφιακαι λειτουργικά βιβλία. Στον γυναικωνίτη, μεταξύ τωντοιχογραφιών, θα ξεχωρίσετε αυτή του κτήτορα Ιωνά,που εικονίζεται με σχήμα μοναχού και κρατά στα χέριατου το πρόπλασμα, το μοντέλο, του Ναού.

Ο κυρίως ναόςχωρίζεται σε τρία κλίτη, οι κολώνες του όπως και ο άμ-βωνας έχουν γύψινο επιχρυσωμένο διάκοσμο. Τα βη-μόθυρα του τέμπλου, ο δεσποτικός θρόνος, και τοπροσκυνητάρι είναι ξυλόγλυπτα επιχρυσωμένα καιχρωματισμένα με κόκκινο και μπλε χρώμα.

Ο ΠαντοκράτοραςΣτο κέντρο της οροφής σε θολωτό πλαίσιο διακοσμη-μένο με ελικοειδή χρυσωμένα σχέδια του μπαρόκ, δε-σπόζει ο Παντοκράτορας πλαισιωμένος από αγγέλους.

Ανεβαίνοντας από την Γεράνεια για την άνω Σιάτιστα δεξιά του δρόμουθα συναντήσετε τον ιερό ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών.

I. ΝΑΟΣ ΠΑΜΕΓΓΙΣΤΩΝΤΑΞΙΑΡΧΩΝ


Ρομφαία Φαρδύ σπαθίΟ Ιεφωνίας Στον εικονογραφικό κύκλο της Κοίμησηςτης Θεοτόκου, ο Ιεφωνίας παριστάνεται ως βέβηλοςΕβραίος. Τι έκανε όμως για να ‘κερδίσει’ αυτή τη θέσηστη βυζαντινή εικονογραφία; Ας τα πάρουμε ταπράγματα από την αρχή: Μια Παρασκευή ο Αρχάγ-γελος Γαβριήλ παρουσιάζεται μπροστά στη Θεοτόκοκαι την χαιρετά: «Χαίρε, η γεννήσασα Χριστόν τονΘεόν μας. Ο Κύριος άκουσε την προσευχή σου καιθα αφήσεις τον κόσμο και θα πορευθείς στην αληθινήζωή». Την Κυριακή έρχεται με χιλιάδες αγγέλους οΚύριος για να παραλάβει την ψυχή της μητέρας του.Εκείνη ευλογεί του Αποστόλους και τον κόσμο, δέεταιγια την σωτηρία όλων και, αφού λαμβάνει την υπό-σχεση ότι όλες οι ψυχές που θα παρακαλέσουν στοόνομά της θα συγχωρεθούν, παραδίδει την ψυχή τηςστα χέρια του υιού της. Οι Απόστολοι ψάλλοντας με-ταφέρουν την κλίνη με το σώμα για ταφή. Ο Ιεφω-νίας, ορμά και προσπαθεί να ανατρέψει την κλίνη,αλλά άγγελος Κυρίου με «ξίφος πυρός» κόβει ταχέρια του από τους ώμους, που μένουν κρεμασμέναστην κλίνη. Αυτός μετανοεί και κολλώνται πάλι ταχέρια του, ενώ οι Απόστολοι συνεχίζουν την εκφορά.

Δίπλα, ο Άγιος Χριστόφορος, που μεταφέρει στουςώ μους το μικρό Χριστό. Λίγο πιο κει, με τα σύνεργατης ιατρικής στα χέρια τους, ο Άγιος Παντελεήμωνκαι Άγιοι Ανάργυροι, Κοσμάς και Δαμιανός. Περί-τεχνο είναι και το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού. Απότις δεσποτικές του εικόνες ξεχωρίζει η θαυματουργήεικόνα του Αγίου Μηνά με το αργυρό της περί-βλημα. Η εικόνα επαργυρώθηκε έπειτα από δωρεάτου απόδημου κ. Δημητρίου Γράβα.

Ο Χριστόδουλος ΙωάννουΣτο ναό δίνει το δημιουργικό του παρών, ο Σιατι-στινός Χριστόδουλος Ιωάννου, λαϊκός ζωγράφος,αγιογράφος και φωτογράφος. Έργα του θα συναντή-σετε σε όλες σχεδόν τις γωνιές της εκκλησίας αλλάκαι σε κάποιες οικίες της Σιάτιστας. Ο Χριστόδου-λος, γεννήθηκε το 1836 και πέθανε το 1919, αφή-νοντας κληρονομιά ένα τεράστιο έργο.

H Κοίμηση της ΘεοτόκουΣτην εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου θα παρα-τηρήσετε ότι ο Αρχάγγελος δεν κόβει με την ρομ-φαία του, τα βέβηλα χέρια του Ιεφωνία, αλλά ενόςΤούρκου. Είναι η τιμωρία που επιβάλλει ο καλλιτέ-χνης στον δυνάστη.

Ανάμεσα στη Γεράνεια και τη Χώρα και δεξιά της κεντρικής οδού βρίσκε-ται ο ναός του Αγίου Μηνά. Χτίστηκε το 1702 σε ρυθμό μονόκλιτης βασι-λικής με υπερυψωμένο νάρθηκα - γυναικωνίτη και ιστορήθηκε το 1728 μεθαυμάσιες αγιογραφίες. Στο νότιο τοίχο του ναού, ολόρθοι και στην σειράπροβάλλουν αρματωμένοι με σπαθιά, δόρατα και ασπίδες ο Άγιος Μηνάς,ο Άγιος Δημήτριος, ο Άγιος Νέστορας, ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτηςκαι ο Άγιος Μερκούριος με το τόξο του.

Ι. ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΜΗΝΑ17



Η θέσηΣ’ ένα γραφικό λόφο που βρίσκεται μεταξύ της Χώραςκαι της Γεράνειας, και με υπέροχη θέα προς την πόλητης Σιάτιστας, ανάμεσα σε τρεις τεράστιες, πανάρχαιες βε-λανιδιές, δεσπόζει ο ναός του Προφήτη Ηλιού.

Η αρχιτεκτονικήακολουθεί το ρυθμό της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικήςμε υπερυψωμένο νάρθηκα. Προσκολλημένο στη βορει-οανατολική πλευρά του, βρίσκεται το παρεκκλήσι τουΑγίου Χαραλάμπους. Ο ναός χτίστηκε το 1701, ανακαι-νίσθηκε και διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες το 1740 -42. Το ταβάνι είναι ξύλινο και διακοσμημένο όπως ταταβάνια των Σιατιστινών αρχοντικών, ξυλόγλυπτα καιπερίτεχνα ζωγραφισμένα, ενώ στη μέση υπάρχει έναςομφαλός.

Η τέχνη αφηγείταιΤο επιχρυσωμένο τέμπλο είναι σωστό κέντημα σεξύλο. Στις συνθέσεις του, όπου το ευρωπαϊκό μπα-ρόκ υποτάσσεται στο ελληνικό παραδοσιακό μέτρο,θα δείτε κλωνάρια της αμπέλου, πουλιά, φρουτιέρες,φίδια, ζώα, βυζαντινούς αετούς, φτερωτούς δράκον-τες και λογιών-λογιών λουλούδια που είναι χρωμα-τισμένα με κόκκινο, μπλε και πράσινο χρώμα, ναστριφογυρίζουν με κάποιο αισθησιασμό. Εξάλλουαπό τα μέσα του 18ου αι. το τέμπλο παύει πια μόνο νασυμβολίζει, και αρχίζει να αφηγείται.

Η επιλογή των θεμάτων Οι μεγαλέμποροι πληρώνουνε, παίρνουν προνόμια καιπάνε κοντά στις παραγωγικές πηγές. Η παράσταση, στονΠροφήτη Ηλία, είναι στο τμήμα της Δευτέρας Παρου-σίας της Κρίσεως, ο Κύκλος των Δικαίων. Σ’ αυτές τιςπαραστάσεις θα βρούμε τους Άγιους, τους μάρτυρες από

τη μια μεριά και τους κακούς από την άλλη. Μια ομάδαείναι αυτοί οι δίκαιοι. Η παράσταση αυτή έχει τη μορφήτων Σιατιστινών εμπόρων της εποχής του 1740.

Οι τοιχογραφίες φτιάχνονται για έναν λόγο μόνο. Είναι το Ευαγγέλιοτων αμόρφωτων, των αγράμματων. Δηλαδή βλέπουνεικονογραφημένα αυτά που θα έπρεπε να διαβά-σουν. Στον γυναικωνίτη, που είναι αυστηρά καθο-ρισμένη η χρήση του, δηλαδή δεν υπάρχειε πι κοινωνία αντρών γυναικών κατά τη διάρκεια τηςλειτουργίας. Η Εκκλησία μεθοδευμένα δίνει τηγνώση που χρειάζονται οι γυναίκες και τα μεταφέ-ρουν στα παιδιά τους. Δηλαδή έχουν το δένδρο τουΙεσσαί που είναι ένα γενεαλογικό δέντρο. Ουσια-στικά είναι αυτοί που προφητεύουν και προλαλούντην έλευση του Χριστού. Εκεί προσθέτουνε Θουκυ-δίδη, Πλάτωνα, Σίβυλλα, Σόλωνα αυτή την εποχή.Οπότε τι λένε; Στείλτε εσείς μητέρες τα παιδιά σας, ναμάθουν τους Έλληνες. Και ας είναι ειδωλολάτρες,γιατί είναι πράγματα του Θεού… να μάθουν γράμ-ματα, να γίνουν έμποροι, να γίνουν δίκαιοι, να πάνεστον Παράδεισο.

Ο Αναστάσιος Ιωάννου Καλούδης Από το Καπέσοβο στην Ήπειρο, μαζί με τον ανταδερφότου και τον γιό του ζωγραφίζει τον Προφήτη Ηλία το1741. Είναι το παλιότερο δείγμα ζωγραφικής από Κα-πεσοβίτες αγιογράφους.

Πέντε Έλληνες σοφοί: γέροι μα και νέοιΟ νάρθηκας θα σας θαμπώσει με την θαυμάσια ζω-γραφική που απλώνεται στους τοίχους του. Ιστορή-θηκε το Δεκέμβριο του 1744, από τον Καπεσοβίτηζωγράφο Αναστάσιο Ιωάννου Καλούδη και τα αδέλ-

Ι. ΝΑΟΣ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ


Νάρθηκας ή πρόναος είναι ο πρώτος χώρος για τον ει-σερχόμενο, πριν τον κυρίως ναό. Εκεί στην αρχαία Εκ-κλησία στέκονταν οι κατηχούμενοι, οι μετανοούντες, οιυποπίπτοντες και οι προσκλαίοντες πιστοί. Η πρωτοτυ-πία του νάρθηκα ξεκίνησε από τον πρόναο των αρχαίωνελληνικών ναών που υιοθετήθηκε από τους χριστιανούςκαι έλαβε τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα ρυθμού Βασι-λικής, κυρίως από του 5ου αιώνα που γενικεύθηκε στονμεσογειακό χώρο τον 6ο αιώναΤα ταβάνια των Σιατιστινών αρχοντικών ήταν ξυλό-γλυπτα, βαμμένα και με κεντρικό μοτίβο, τον ομφαλό.Μπαρόκ (Baroque) συγκεκριμένο καλλιτεχνικό ύφοςπου ακολούθησε την Αναγέννηση και διαμορφώθηκεστην περίοδο 1600-1750. ΠροέλευσηΤο ύφος του Μπαρόκ αποτέλεσε ένα νέο τρόπο έκφρα-σης που γεννήθηκε στη Ρώμη της Ιταλίας, απ' όπουεξαπλώθηκε σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη.Με βάση το συναίσθημαΣε αντίθεση με το αναγεννησιακό ύφος που βασίστηκεκυρίως στη λογική, το ύφος του μπαρόκ απευθύνεται πε-ρισσότερο στο συναίσθημα. Χα ρα κτηρί ζεται από ένα έν-τονο δραματικό και συναισθηματικό στοιχείο, στηναρχιτεκτονική, τη γλυπτική και τη ζωγραφική, αλλά καιστη λογοτεχνία και τη μουσική.Μεγαλειώδες, επιβλητικό, πομπώδεςΠαράλληλα χαρακτηρίζεται σχεδόν σε όλες τις καλλι-τεχνικές εκφάνσεις του από ένα αίσθημα δέους και με-γαλείου καθώς και μια υπερβολή στη διακόσμηση και

την πολυτέλεια που αναδεικνύουν ένα επιβλητικό καιπομπώδες ύφος.Τα μέσα• οι καμπύλες γραμμές• οι πολύπλοκοι διαπλεκόμενοι όγκοι• δραματική χρήση του φωτισμού με έντονες αντιθέσεις• η υπερβολική χρήση διακοσμητικών στοιχείων• έντονη σύνδεση της αρχιτεκτονικής με τη ζωγραφική• χρήση τεχνικών οπτικής «απάτης» (trompe l'oeil)Καπεσοβίτες ζωγράφοι κι αγιογράφοιΑπό τα μέσα του 18ου αι. και μετά ακμάζει στο Καπέ-σοβο Ζαγορίου το εμπόριο. Ηαύξηση του πλούτου είχανσαν συνέπεια την ανάπτυξη της παιδείας. Αποτέλεσμααυτής της ανάπτυξης ήταν να αναπτυχθεί ιδιαίτερα στοΚαπέσοβο και το επάγγελμα του ζω γρά φου - αγιογρά-φου. Η τέχνη αυτή γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση, όπως φαί-νεται από την αγιογράφηση διαφόρων ναών, φορητώνεικόνων και χρύσωμα τέμπλων στη Σιάτιστα της Μακε-δονίας και εντός των σημερινών ορίων νομού Ιωαννίνων.Στα τέλη του 19ου αι. αρχίζει το μαράζωμα της τέχνηςτης αγιογραφίας, με τελευταίο γνωστό έργο το 1841.Τεχνοτροπία/ύφος: Οι Καπεσοβίτες αγιογράφοι μένουνπιστοί στο παραδοσιακό βυζαντινό ύφος ως προς τηντεχνοτροπία.ειλητάριο, το ( ειλέω = τυλίγω) μακρόστενη μεμβράνηπεργαμηνής, που και στις δυο πλευρές της γράφοντανμέρη της λειτουργίας ή άλλης εκκλησιαστικής ακολου-θίας και που περιτυλιγόταν στον κοντό και γι’ αυτόονομαζόταν και κοντάκιo.

φια του, με χορηγό τον Χατζημιχαήλ. Παρατηρείστετις πέντε απεικονίσεις των αρχαίων Ελλήνων φιλο-σόφων και συγγραφέων. Ο Πλούταρχος, ο Σόλων, οΑριστοτέλης και ο Θουκυδίδης παρουσιάζονται ωςμεσήλικες, ενώ ο Πλάτωνας και η σοφή Σίβυλλα,νέοι. Τα κεφάλια των ανδρών καλύπτονται με μαν-τήλι που μοιάζει με σαρίκι. Όλοι στα χέρια τους κρα-τούν ξεδιπλωμένα ειλητάρια, στο ειλητάριο τουΑριστοτέλη διαβάζουμε «Ακάματα φύσις Θεού γέν-νησις, εξ αυτού γαρ ο αυτός ουσιούται λόγος».

Ο κολασμόςΣτον Προφήτη Ηλία, που διακοσμήθηκε από τους Κα-πεσοβίτες ζωγράφους, στο εσωράχειο μιας πόρταςυπάρχει ένας κολασμός. Εδώ που είναι η μοναδική εκ-κλησία που ίσως έχει κολασμούς. Κολασμός είναι ηπαράσταση που εκλαϊκεύει την τιμωρία για μια αμαρ-τία. Δηλαδή δείχνει τι παθαίνει ο άνθρωπος που κοι-μάται την Κυριακή και δεν πάει στην Εκκλησία. Αυτόςπου κλέβει στο ζύγι, η πόρνη ή ο πόρνος. Εκεί έχουμεμια μοναδική παράσταση που λέει «Είναι η γυναίκαπου τη σκίζουν δύο ταύροι». Αυτά παθαίνει η γυναίκα,που βγάζει τα μάτια των αγίων. Δηλαδή όπου θα δούμεκατεστραμμένα τα μάτια στην Ελλάδα, δεν σημαίνει ότιμπαίνανε Μουσουλμάνοι και καταστρέφανε. Τα μάτιαείναι το πιο ισχυρό σημείο μιας ανθρώπινης φιγούρας.Τα παίρνανε και τα χρησιμοποιούσανε για γιατρικό.

19



Ο Άγιος ΧριστόφοροςΠαρουσιάζεται σε εικόνες με μορφή γίγαντα ναπερνά τον Χριστό ως μικρό παιδί στους ώμουςτου, από την μία όχθη ενός χειμάρρου στηνάλλη. Ο μύθος αναφέρει ότι περνούσε τους οδοι-πόρους από τον χείμαρρο, αφού δεν υπήρχε γέ-φυρα και έτσι έγινε προστάτης τους. Ότανπέρασε και τον Χριστό πήρε το όνομα του, Χρι-στόφορος («Χριστόν φέρει»), μια άλλη εκδοχήγια την προέλευση του ονόματός του. Η μνήμητου τιμάται στις 9 Μαΐου.

Όταν ανεβείτε στο λόφο, ιδιαίτερα τις πρωινές ώρες που οορίζοντας είναι καθαρός, θα δείτε όλο τον κόσμο του Βοΐουκαι των Γρεβενών να ξετυλίγεται μπροστά σας ενώ γύρω σαςευωδιάζει θρούμπι και θυμάρι. Στο δάσος των γέρικων βε-λανιδιών, θα νοιώσετε την απόλυτη γαλήνη να σας κυκλώ-νει κι αν θέλετε να ξεκουράσετε τα μάτια σας, αρκεί να ταστρέψετε στη πα νο ρα μική θέα. Στην άκρη του ορίζοντα τηςπροβάλλει η ραχοκοκαλιά της Πίνδου με τις ψηλές κορυφέςτης βαλμένες στη σειρά. Και στη μέση, μια απέραντη λοφώδηπεδιάδα γεμάτη χωριά και εξωκλήσια, που φτάνει ως τις δα-σωμένες περιοχές των Βεντσίων και των Χασίων, όπου ανά-μεσα τους κυλάει ορμητικός, ο αστραφτερός Αλιάκμονας.

Βελανιδιές, πεύκα και αρώματα λουλουδιών, ένας πράσινος μικρόκο-σμος τυλίγει το λόφο του Αγίου Χριστόφορου, με τον γραφικό ναό του,που χτίστηκε το 1801, και τα σκιερά τα κιόσκια του.

Ι. ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ


21

Απέναντι από τον Άγιο Δημήτριο και πλάι στο ιστο-ρικό Τραμπάντζειο Γυμνάσιο, βρίσκεται το κτίριο τηςΜητρόπολης Σισανίου και Σιατίστης. Ο τίτλος μαρ-τυρεί ότι αρχική έδρα ήταν το Σισάνιον, πόλη πουάκμασε στους ρωμαϊκούς χρόνους και που στους με-σοβυζαντινούς αποτέλεσε έδρα επισκοπής. Τούτοφανερώνει ο σταυρόσχημος ναός του 11ου αι. πουβρίσκεται στο Σισάνι, δίπλα στο μοναστήρι Κοιμή-σεως της Θεοτόκου. Στο τμήμα της κτητορικής συν-θήκης απεικονίζεται η Θεοτόκος με γονυπετή τονκτήτορα- επίσκοπο. Πρώτη γραπτή αναφορά για τηνεπισκοπή γίνεται στα 1510 όπου αναφέρεται ο ιε-

ράρχης Λαυρέντιος, στη συνέχεια στα 1583 αναφέ-ρεται ο επίσκοπος Μεθόδιος και στα 1653 ο επίσκο-πος Ιερεμίας.Η μεταφορά της επισκοπικής έδρας στην Σιάτισταέγινε το 1697, όταν Μητροπολίτης Πρεσπών και Αχρι-δών ήταν μια δυναμική προσωπικότητα, ο Σιατιστινόςλόγιος Ζωσιμάς. Το 1767 η επισκοπή προάγεται σεΜητρόπολη. Η περίοδος που μητρο πολίτης της Σιάτι-στας ήταν ο Ζωσιμάς (1686 – 1746) θεωρείται ηχρυσή περίοδος για την πόλη. Την εποχή εκείνη χτί-στηκαν και οι περισσότεροι ναοί, αφού επιφανείς Σια-τιστινοί παρείχαν σημαντική οικονομική βοήθεια.

ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣΙΣΑΝΙΟΥ ΚΑΙ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ



Η Οδύσσεια μίας εκκλησίαςΟ σημερινός ναός χτίστηκε το 1911, σε σχέδιαενός από τους μεγαλύτερους Νεοέλληνες αρχιτέ-κτονες του 20ου αιώνα, του Σιατιστινού ΑριστοτέληΖάχου. Ο ναός κτίστηκε με πελεκητές πέτρες όπουτις δούλεψαν φημισμένοι πελεκάνοι μάστορες απότην Καστάνιανη της Κόνιτσας και από τον Βυθότου Βοΐου.

Άστεγος για πολλά χρόνια…Λόγω της έλλειψης πόρων, ο Ναός παρέμεινεμέχρι το 1955 δίχως τρούλο. Χάρη όμως στις προ-σπάθειες του τέως Μητροπολίτη Σιατίστης Ιακώ-βου, του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου καθώς καιτων αποδήμων Σιατιστινών, ο τρούλος κατασκευά -

σθηκε δίνο ντας ιδιαίτερη αίγλη και επιβλητικότηταστον μεγαλοπρεπή ναό.

Μία γλυκιά παρέαΣτη βόρεια πλευρά του ναού είναι προσκολλημένοένα «ναϊδριο» βυζαντινού ρυθμού, σταυροειδές μετρούλο, προς τιμήν της Ζωοδόχου Πηγής.Το εξάγωνο καμπαναριό του, που γλίτωσε από τηφωτιά, είναι φτιαγμένο με πελεκητές πέτρες καιφτάνει σε ύψος τα 25 μέτρα. Χτίστηκε το Μάιο του1856 από τον Πενταλοφίτη αρχιτέκτονα Αποστόλη.Ο ίδιος, έξι χρόνια αργότερα, έχτισε το καμπαναριότης Αγίας Παρασκευής στην Γεράνεια.Το εσωτερικό του ναού είναι πλούσια διακοσμημένομε τοιχογραφίες. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του αποτε-

Στο κέντρο της πόλης, σηκώνει την μεγαλόπρεπη θωριά του ένας απότους μεγαλύτερους ναούς της Δυτικής Μακεδονίας, ο μητροπολιτικόςναός του Αγίου Δημητρίου.

Ι. ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ


23

Ο Αριστοτέλης Ζάχος γεννήθηκε στην Καστοριά το 1871 και πέθανε στην Αθήνα το 1939, ένα χρόνοπριν από την κήρυξη του πολέμου. Πρόκειται για έναν από τους πιο σημαντικούς Έλληνες αρχιτέκτονεςκαι πολεοδόμους. Σπούδασε αρχιτεκτονική στο Μόναχο, Στουτγκάρδη και Καρλσρούη, εργαζόμενος ταυ-τόχρονα. Σχεδίασε πολλούς ναούς, δημόσια και ιδιωτικά κτίσματα με βάση βυζαντινά και παραδοσιακάπρότυπα, επαναφέροντας έτσι την «ελληνικότητα» στην νεότερη ελληνική αρχιτεκτονική. Ήταν ο πρώτοςο οποίος αμφισβήτησε την ελληνικότητα του νεοκλασικισμού και κήρυξε τη στροφή στην ανώνυμη πα-ράδοση. Γι' αυτόν τον λόγο, σήμερα θεωρείται ο σημαντικότερος πρόδρομος της αρχιτεκτονικής του «ελ-ληνοκεντρικού μοντερνισμού».οι πελεκάνοιεπιλέγουν την πέτρα βασιζόμενοι στο να είναι αυτή συμπαγής, να μην έχει «σχισματιές και διπλωμάδες»και να 'ναι «μαλακιά και στρογγυλή». Όλη τους η τέχνη συνοψίζεται σε μία λέξη: αργά. Όσο πιο αργάδούλευαν, τόσο πιο καλοί μαστόροι ήταν. Τραγουδούσαν και σφύριζαν στο πελέκημα για να ξεχνιούν-ται και να μην βιάζονται.

λείται από τμήματα άλλων τέμπλων που προέρχον-ται από παλαιότερους ναούς της Σιάτιστας. Ένα απότα τμήματα του έχει χαραγμένη χρονολογία 1778. Οιεξαιρετικής τέχνης, δεσποτικές εικόνες, φιλοτεχνή-θηκαν το 1917 στο Άγιο όρος και είναι έργα του Χρι-στοδούλου Ματθαίου από τη Νάουσα.


Μ Ο Υ Σ Ε Ι Α

Τα Μουσεία της Σιάτιστας φιλοξενούν κρυμμένουςθησαυρούς, που συγκροτούν τη νεοελληνική ταυτό-τητα στη Μακεδονία. Οι συλλογές τους είναι σχετικάμικρές σε μέγεθος. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ηΜακεδονία είναι ακόμη ανεξερεύνητη σε σχέση με τοπολιτιστικό δυναμικό της. Γνωρίζουμε για τους θη-σαυρούς, αλλά πρέπει ακόμη να τους εντοπίσουμεμέσα από την έρευνα και την ανασκαφή. Προς τοπαρόν απολαύστε τους ήδη υπάρχοντες, που προ-βάλλονται με τον πλέον σύγχρονο τρόπο. Αφεθείτεστη μαγεία τους και ταξιδέψτε μαζί τους, στις πιο δια-φορετικές εποχές. Γυρίζοντας στο παρόν, πολλά θαδείτε με άλλα μάτια…

ΜΟΥΣΕΙΑ


25



Λατρευτικό παρελθόνκαι οικονομική ευμάρειαΣτο περίβολο της Μητρόπολης βρίσκεται το Εκκλησια-στικό Μουσείο, ενδεικτικό των θησαυρών που διασώ-ζονται στην περιοχή. Ένας σημαντικός αριθμός εικόνων,κεντητικής και ξυλογλυπτικής τέχνης, βιβλίων και χειρο-γράφων που συλλέχθηκε από τα μοναστήρια της περιο-χής και τους ναούς της πόλης, αποκαλύπτουν στονεπισκέπτη το λατρευτικό παρελθόν της Σιάτιστας και τηνοικονομική ευμάρεια. Το Μουσείο της Σιάτιστας, είναι μιαμικρή συλλογή σε σχέση με τους θησαυρούς της Μακε-δονίας, ωστόσο εδώ τα εκθέματα προβάλλονται με τουςπλέον σύγχρονους τρόπους.

Οι συλλογές που φιλοξενεί το Μουσείο παρουσιάζουν την εξέλιξη καιτις επιρροές της εκκλησιαστικής τέχνης που διασώθηκε,αλλά και τις πολιτιστικές σχέσεις της ακμάζουσας Σιάτι-στας με τα μεγάλα κέντρα παραγωγής έργων τέχνης (Βε-νετία, Επτάνησα, Καστοριά, Κρήτη). Η ανυπόγραφηεικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας ένα από πρώιμα έργατης Κρητικής Σχολής χρονολογείται στο πρώτο μισό του16ου αιώνα ενώ στα τέλη του ιδίου αιώνα χρονολογείταιη εικόνα με τον ύμνο «ΕΠΙ ΣΟΙ ΧΑΙΡΕΙ» και αποδίδεταιστον ζωγράφο Γεώργιο Κλόντζα. H εικόνα περιλαμβάνειεικονογράφηση του ύμνου προς την Θεοτόκο, σε μια πα-

ράσταση μικρογραφική, όπου συμμετέχει ένας μεγάλοςαριθμός προσώπων που δύσκολα μπορεί να μετρηθεί. Τοίδιο θέμα ζωγραφίζει ο Κλόντζας σε εικόνα του Σινά, σταφύλλα των δύο γνωστών τριπτύχων της Ρώμης και τουΥorkshire.

Η «Αποκάλυψη του Ιωάννη»είναι έργο του καλλιτέχνη Θεόδωρου Πουλάκη (1622-1692) και χρονολογείται στο τέλος του 17ου αι. Έργα τουεπίσης είναι και οι δεσποτικές εικόνες του τέμπλου στοναό της Αγίας Παρασκευής. Ο σπουδαίος αυτός Kρητικόςκαλλιτέχνης, εγκαθίσταται μέχρι τον θάνατό του στηνΚέρκυρα αφού προηγουμένως, από το 1664 έχει ζήσεικατά διαστήματα στην Βενετία. Οι πολυπρόσωπες καιζωηρές συνθέσεις του, με έντονο μπαρόκ χαρακτήρα, δεί-χνουν την αγάπη του για την κίνηση και το χρώμα, ενώη παράδοση της παλαιολόγειας τέχνης φαίνεται στην από-δοση της σάρκας και στην πτυχολογία. Από τον μεγάλοαριθμό των εικόνων που έχουν σωθεί, δύο βρίσκονταιστο Μουσείο Correr και μια «Επί σοι χαίρει» αυγοτέμ-περα σε ξύλο, στο Μουσείο Μπενάκη.

Η μεγάλη περηφάνειατου Μουσείου είναι «Η Δευτέρα Παρουσία», επώνυμοκαι ενεπίγραφο έργο. Κόπος και σπουδή ΘεοδώρουΠουλάκη του Κρητός.

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ


27

Ο Γεώργιος Κλόντζαςανήκει στο πάνθεον των μεγάλων ζωγράφων της κρητικής τέχνης. Με το έργο του που δύσκολα βρήκε συ-νεχιστές, εγκαινίασε μια νέα εποχή για την κρητική ζωγραφική καθώς επηρεασμένος από τα ρεύματα τηςΑναγέννησης και του μανιερισμού μετάπλαθε τα διδάγματα της ιταλικής ζωγραφικής σε μια γλώσσαπροσωπική, μοναδική.Κατάγεται από εύπορη οικογένεια και είχε εργαστήριο στην κεντρική πλατεία του Αγίου Μάρκου στονΧάνδακα (Ηράκλειο Κρήτης). Η πρώτη μαρτυρία γι΄ αυτόν είναι του έτους 1562 και η τελευταία το 1602ενώ ο θάνατός του τοποθετείται στο 1608.Η προσωπικότητά του με πολλές γνώσεις και τεράστιες ικανότητες. Είναι ζωγράφος της μικρογραφίας τουλάχιστον πέντε κω-δίκων και άνω των σαράντα εικόνων, χωρίς υπογραφή και χρονολογία.Έζησε την ίδια εποχή με τον Μιχαήλ Δαμασκηνό και τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Μοναδική πληροφορία είναιη συμμετοχή του ως εκτιμητή στον πλειστηριασμό της εικόνας που ο Θεοτοκόπουλος πούλησε στον Χάν-δακα το 1566, πριν φύγει για την Βενετία.

Εικόνες του 18ου αι.Επίσης στο Μουσείο εκτίθενται εικόνες που χρονολο-γούνται στον 18ο αι., και είναι έργα Δυτικομακεδόνωνκαι Ηπειρωτών ζωγράφων.

Μεταλλοτεχνίατο πιο αξιόλογο έργο μεταλλοτεχνίας είναι το κάλυμμαΕυαγγελίου, το οποίο φιλοτεχνήθηκε ως αφιέρωμα τουΚυριάκου Αδάμου. Το τυπωμένο κείμενό του είναι του

1590. Παρατηρώντας με προσοχή το κάλυμμα θαυμά-ζουμε τον τρόπο με τον οποίο επεξεργάστηκε ο καλλι-τέχνης τις σκηνές και τις μορφές, που φανερώνουν τηνβαθιά γνώση του τόσο στην εικονογραφία όσο και στηφύση του υλικού.

ΚεντήματαΣτις προθήκες εκτίθενται απαράμιλλα έργα της κεντη-τικής τέχνης που έχουν φιλοτεχνηθεί από το ίδιο χέρι.

ΧειρόγραφαΜια μεγάλη συλλογή βιβλίων και χειρογράφων της μη-τρόπολης με πιο αντιπροσωπευτικό, τον Κώδικα Ζωσιμά.



Μνημείο της φύσης. Οι ψηλές κορυφές, το μικροκλίμα, τα οφιολιθικά του πε-τρώματα (σερπεντίνη), η σπάνια χλωρίδα και πανίδαείναι τα κύρια στοιχεία που καθιστούν το Μπόρινο, μο-ναδικό βιότοπο για την περιοχή. Ένα αληθινό μνη μείοτης φύσης που λόγω της μεγάλης του οικολογικής αξίαςέχει ενταχθεί στο «NATURA 2000», το Ευρωπαϊκό Οι-κολογικό Δίκτυο Ειδικών Ζωνών Διατήρησης.

Τα ζώα και τα φυτάΣτον Μπούρινο εκτός από την πανίδα του, έχουν κατα-γραφεί 555 είδη και υποείδη φυτών από τα οποία ταοκτώ (8) είναι τοπικά ενδημικά και δεν φυτρώνουν σε

καμιά άλλη περιοχή της Ελλάδας και του κόσμου, όπωςη Εσπερίς του Ρέχιγκερ (Hesperis rechingeri). Ο Ορει-βατικός Σύλλογος Σιάτιστας «Ο ΜΠΟΡΙΝΟΣ» το 1989στην προσπάθειά του για την προστασία και την προ-βολή του φυσικού περιβάλλοντας του Μπούρινου,ίδρυσε το Βοτανικό Μουσείο.

Βοτανικό Μουσείο Στις αίθουσές του, θα δείτε την οικολογική αξία τουβουνού και ιδιαίτερα της κοιλάδας του ΜεσιανούΝερού, μέσα από 700 φωτογραφίες και πίνακες μεαποξηραμένα φυτά, σπάνιες πεταλούδες, διάφοραείδη ερπετών. Στο Βοτανικό Μουσείο που σήμερα

Νοτιοανατολικά της Σιάτιστας, υψώνει το ανάστημά του ένα από τα σπου-δαιότερα βουνά της Δυτικής Μακεδονίας, ο Μπούρινος ή Βούρινος(1866μ), ο οποίος αποτελεί το τελευταίο τμήμα της οροσειράς που περι-λαμβάνει τον Βαρνούντα (Περιστέρι), το Βέρνον (Βίτσι), το Μουρίκι, τοΆσκιο (Σινιάτσικο) και τη Βέλια. Ανάμεσα στις δύο κορυφογραμμές του,σχηματίζεται η βαθιά κοιλάδα του Μεσαίου (Μεσιανού) Νερού.

ΤΡΑΜΠΑΝΤΖΕΙΟΒΟΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ - ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ


29

στεγάζεται στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο, θα νοιώσετεπραγματικό δέος για την δύναμη της φύσης και τηναστείρευτη δημιουργικότητά της.

Παλαιοντολογική Συλλογή Για να μάθετε την ζωή της περιοχής πριν από 400.000χρόνια και τα ζώα που υπήρχαν, αξίζει να δείτε την Πα-λαιοντολογική Συλλογή που ανήκει στο Γενικό Λύκειοτης Σιάτιστας και που περιλαμβάνει απολιθώματα διαφό-ρων προϊστορικών ζώων όπως ρινόκερου, ελα φιού, βο-οειδών, αλόγου του είδους Antonius, ένα χαυλιόδονταμήκους πέντε(5) μέτρων και βάρους 400 κιλών καθώςκαι διάφορα όστρακα και πετρώματα.



Το καύχημα της πόληςείναι η Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Σιά-τιστας, «Μανούσεια», που από το 1997 λειτουργεί ωςΚεντρική, λόγω του ότι είναι η μοναδική ΔημόσιαΒιβλιοθήκη στο Νομό. Το 2007 χαρακτηρίστηκε απότο Υπουργείο Πολιτισμού «Ιστορική», καθότι λει-τουργεί πάνω από έναν αιώνα.

Οι δωρεέςΗ βιβλιοθήκη συγκροτήθηκε από δωρεές βιβλίων,που πρόσφεραν λόγιοι εμπνευσμένοι από πατριω-τικά αισθήματα, τα οποία δεν έλειψαν ποτέ από τουςΣιατιστινούς.

Οι συλλογές των παλαιότερων βιβλίων της αριθμούν περίπου8.000 τόμους, πολλά από τα οποία είναι αρχέτυπακαι παλαίτυπα των 15ου – 18ου αιώνων και μάλισταεκτυπωμένα στα πρώτα και αξιολογότερα τυπογρα-φεία της Ευρώπης, όπως:

• εκδόσεις Aldus Manutius και των κληρονόμων τουστη Βενετία

• του Didymus στη Βασιλεία της Ελβετίας,• του Elzevirius,• των Σιατιστινών αδελφών δημοσιογράφων Μαρκί-

δων Πούλιου, συνεργατών του Εθνομάρτυρα ΡήγαΒελεστινλή κ.ά.

Ο δωρητής Θεόδωρος ΜανούσηςΤον κύριο όγκο των βιβλίων αποτέλεσε η δωρεά τουΘεοδώρου Μανούση, Φιλικού, Καθηγητή της Ιστορίαςκαι Πολιτειολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας καιΑρεοπαγίτη μέχρι το 1858, οπότε και απεβίωσε. Δώ-ρισε με διαθήκη την προσωπική του βιβλιοθήκη στηνιδιαίτερη και σκλαβωμένη τότε πατρίδα του Σιάτισταπου αριθμούσε 6.000 τόμους βιβλίων. Προς τιμήν τουη Βιβλιοθήκη ονομάζεται «Μανούσεια».

Τα παλιότερα βιβλία είναι : • Αριστοφάνους Κωμωδίαι Εννέα (1498),

ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ «ΜΑΝΟΥΣΕΙΑ»


31

• Θουκυδίδου Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμουσυσταχωμένη με το: Ξενοφώντος Ελληνικά (1502),εκδόσεις Βενετίας και Ομήρου Άπαντα (1504), εκδό-σεις Άλδου Μανούτιου.

Οι πλούσιες συλλογές των καινούριων βιβλίων, πουδιαθέτει στο αναγνωστικό κοινό της η Βιβλιοθήκη(45.000 περίπου μαζί με τα περιοδικά), προέρχονταιαπό αγορές. Σε ειδική μεγάλη αίθουσα με ξύλινους,παραδοσιακούς βιβλιοστάτες είναι εκτεθειμένες όλεςοι συλλογές παλαιών και νέων βιβλίων.

Η Κινητή Βιβλιοθήκηεξυπηρετεί σε όλο το Νομό Κοζάνης, με το βιβλιοαυ-τοκίνητό της, εβδομήντα τέσσερα δανειστικά κέντρα,σχολεία Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης (μαθητές,εκπαιδευτικούς και κατοίκους απομακρυσμένων οι-κισμών).

Το Δημόσιο Κέντρο Πληροφόρησηςσυστεγάζεται με την Κινητή Βιβλιοθήκη και προσφέ-ρει με τους δέκα Η/Υ δωρεάν πρόσβαση στο διαδί-κτυο, γρήγορη και σύγχρονη πληροφορία και γνώσησε όλους τους χρήστες της βιβλιοθήκης, μικρούς καιμεγάλους.


Α Ρ Χ Ο Ν Τ Ι Κ Α

Η πλούσια κληρονομιά τηςΣιάτιστας διαφυλάσσεται στααρχοντικά της, που έχουν δια-σωθεί, και τα περισσότερα απόαυτά, όπως της Πούλκως, τουΤζώνου, του Κανατσούλη, τουΜανούση, του Νεραντζόπου-λου, του Μαλιόγκα, του Δόλγ-κηρα κ.ά., έχουν χαρακτηριστείδιατηρητέα.

ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑΖωντανοί μάρτυρες από χαμένες εποχές


33



Περί τίνος πρόκειται;Τούτα τα αρχοντόσπιτα, με το βαρύ φρουριακό τους χα-ρακτήρα, την μακεδονική αρχιτεκτονική και τους ζω-γραφιστούς οντάδες, μας καλούν να αποκαλύψουμε μετον πιο διαυγή τρόπο την πολύχρονη ιστορία τους καιτη σημαντική πολιτιστική και οικονομική άνθηση τηςπόλης σε εκείνες τις εποχές.

Ποιοι τα έχτισαν;Όλα τα αρχοντικά είναι χτισμένα από Ηπειρώτες και Δυ-τικομακεδόνες μαστόρους και οικοδομημένα πά νω στοίδιο σχέδιο και με την ίδια διαρρύθμιση των εσωτερι-κών χώρων, όμοια με τον αρχιτεκτονικό ρυθμό που επι-κρατούσε κατά τη βυζαντινή εποχή.

Ποιοι ήταν οι κύρηδες;Από το 17ο αι. όλες οι οικογένειες της Σιάτιστας έχουναπό ένα μέλος που ζει ή εμπορεύεται στην Ιταλία, τηνΟυγγαρία, την Αυστρία κι άλλα μέρη της Γερμανίας, ενώαπό τους γεροντότερους ελάχιστοι είναι εκείνοι που δενέζησαν δέκα ή δώδεκα χρόνια της ζωής τους σε μια απότις χώρες αυτές. Η γερμανική γλώσσα μιλιέται γενικάόσο σχεδόν και η ιταλική.Ζώντας στις χώρες της Ευρώπης και ασκώντας δρα-στήρια το εμπόριο σώρευαν πλούτη τα οποία εξασφάλι-ζαν ανέσεις στην καθημερινή ζωή και τους έδιναν τηδυνατότητα να χτίζουν θαυμαστά παλάτια, τ’ αρχοντικά.

Παράλληλα παρακολουθούσαν με άγρυπνα μάτια κιανοιχτά μυαλά τις πολιτικοκοινωνικές και πνευματικέςαλλαγές που συντελούσαν εκεί κι αφομοίωναν τις και-νούργιες ιδέες που έφερναν στην Ευρώπη ο Διαφωτι-σμός κι η Γαλλική Επανάσταση.Η Βενετία, η Τεργέστη, το Βελιγράδι, το Βουκουρέστι, ηΒουδαπέστη κι η Βιέννη ήταν πόλεις οικείες για τουςΣιατιστινούς εμπόρους κι ο Δούναβης πιο βατός γι’ αυ-τούς παρά ο γειτονικός Αλιάκμονας. Τα πάθη και οιαγωνίες των μακρινών κι επικίνδυνων εκείνων ταξι-διών έχουν αποτυπωθεί στα υπέροχα δημοτικά τρα-γούδια των πραματευτάδων, που τρα γου δούσαν ύ στερααπό το γυρισμό στα οικογενειακά γλέντια και τις χαρέςόπου κυλούσε άφθονο το περίφημο σιατιστινό κρασί, το«λιαστό».«Κι τα σχαρίκια έπιρναν πως έρχιτι ου αφέντης απού ταμέρη της Βλαχιάς κι απού του Μπουκουρέστι. Του Δού-ναβου κατέβινιν ουπέρα να πιράσει, βρίσκει του Δούνα-βου θουλό τουν πόρου χαλασμένου».


35

12

3

4

Ισόγειο:1) Μεσιά2) Χώρος έκθεσης

προϊόντων - εμπορία3) Κατώι4) Αποθηκευτικός χώρος

Η είσοδοςΌταν ανοίξουν οι βαριές δρύινες πόρτες του αυλόγυρουμε τα μεγάλα θυρόκαρφα και πατήσoυμε στο πλακό -στρωτο της ευρύχωρης λουλουδιασμένης αυλής, ο χρό-νος αρχίζει να μετρά αντίστροφα. Εικόνες έρχονται η μιαμετά την άλλη και μας τυλίγουν. Σαν παλιό παραμύθι αρ-χίζουν να διηγούνται την ζωή ενός κόσμου λαμπερού. Hκάτοψή των αρχοντικών έχει τη μορφή Π ή τη μορφή Γμε την είσοδο στη γωνία και στην πιο μεγάλη πλευρά του,όπως φαίνεται στο σχήμα. Με τον τρόπο αυτό προφυ-λάσσεται η είσοδος. Λόγοι ασφαλείας επιβάλλουν τημορφή αυτή.

Το εξωτερικόΟ πέτρινος όγκος του αρχοντικού με τις ζωγραφισμένεςπροεξοχές, τις ξυλοδεσιές, τις πολεμίστρες, τους φεγγίτεςκαι τα καγκελωτά παράθυρα μας προϊδεάζουν για την με-γάλη ομορφιά που κρύβεται στο εσωτερικό τους.

Το εσωτερικόΑπό την είσοδο του σπιτιού μπαίνουμε σε κεντρική ισό-γεια πλακοστρωμένη εσωτερική αυλή, τη μεσιά.

Το ισόγειοΣτο ισόγειο είναι το μαγαζί του σπιτιού, ο χώρος όπουαποθήκευαν τα τρόφιμα, τις ζωοτροφές και το κατώι μετα κρασιά.


«Μετζοπάτωμα»Η σκάλα από το ισόγειο οδηγεί στον πρώτο όροφο στομετζοπάτωμα όπου βρίσκεται ο ντηλιακός ή ηλιακός.Δεξιά και αριστερά είναι τα χειμωνιάτικα δωμάτια με ταμεγάλα ντιβάνια, τα μαντερλίκια.

Ο ομφαλόςΟι νουφαλοί (ομφαλός) ή ταβλάδες που βρίσκονταιστο κέντρο των ταβανιών είναι αληθινά αραβουργή-ματα. Με τους κρεμαστούς ρόδακες και τα φρούτα, ταχρώματα της σιέννας, του λαδί, το κόκκινου βερμι-γιόν, το πρωσικό μπλε, το κίτρινο και η ούμπρα, οιθαυμάσιες συνθέσεις των λουλουδιών στα γεωμε-τρικά σχήματα δίνουν επιβλητικότητα και φαντάζουν

σαν πολύτιμα στολίδια.

Ο όροφοςΤο 2ο πάτωμα της οικοδομής λέγεται όροφος (ανώι).Στον όροφο βρίσκεται η μεγάλη σάλα, που ονομάζε-ται ανώι και οι καλοί οντάδες, δηλαδή τα δωμάτιαυποδοχής. Άλλες ονομασίες των δωματίων αυτώνείναι: καλοκαιρινά καφέ-οντάδες, μπας-οντάδες. Τοανώι κάποτε δημιουργεί σαχνισί. Το σαχνισί είναι τοτμήμα της όψης του σπιτιού που προεξέχει από τονόροφο. Αυτό το στοιχείο είναι τυπικό δείγμα τηςαστικής βυζαντινής αρχιτεκτονικής και μετεξέλιξητου ηλιοστασίου της αρχαίας κατοικίας. Τα δωμάτιαυποδοχής βρίσκονται ανά δύο δεξιά και αριστερά τηςσάλας. Από τα 4 καλά ή καλοκαιρινά δωμάτια, ταδυο βορινά ποτέ δεν προεξέχουν, τα άλλα δυο συ-νήθως προεξέχουν (δημιουργούν σαχνισί).

Το σαλόνιΟ vτηλιακός είναι ο ωραιότερος χώρος του ορόφου, μιαςκαι ήταν ο χώρος υποδοχής στις γιορτές. Ξυλόγλυπτακάγκελα και κολόνες που συνδέονται με τόξα τον χωρί-ζουν από τα δωμάτια. Από τις ξύλινες επενδύσεις τωντοίχων (φαρσώματα) ως το ταβάνι, ένας πλουμιστός κό-σμος ξεδιπλώνεται με πολύχρωμα σχέδια, με αγκαλιέςλουλουδιών, ανθέμια και φρούτα. Τίποτα δεν μένειχωρίς διακόσμηση, καμιά γωνιά δεν είναι πληκτική.

Η διακόσμησηείναι επιβλητική, ζωγραφιστά ντουλάπια και μεσάντρες(ντουλάπες), απεικονίσεις ευρωπαϊκών πόλεων και της


Μετζοπάτωμα:1) Χώρος έκθεσης

προϊόντων - εμπορία2) Χειμωνιάτικο δωμάτιο3) Ηλιακός4) Κουζίνα5) Βοηθητικός χώρος κουζίνας6) Μπας οντάς

1

2 3 4

5

6


37

λαδή αυτός που πληροφορείται πρώτος το Κριμαϊκό πό-λεμο, αυτός ξέρει και αγοράζει σιτάρια να τα πουλήσεισε δεκαπλάσια τιμή. Αυτός που καταλαβαίνει ότι θα λεί-ψει το μαλλί στο Σινιάτσικο, γιατί δεν είναι καλή η χρο-νιά, γιατί πέρασαν από ‘δω στρατεύματα, οπότε υπήρξανεκαι καταστροφές, αυτός θα γίνει πλούσιος. Οπότε υπάρ-χει ένα εμπορικό δίκτυο που στηρίζεται στην πληροφο-ρία. Δηλαδή εγώ πληροφορώ τον αδερφό μου που είναιστην Οδησσό, το γιό μου στη Λειψία, τον γαμπρό μουστο Παρίσι. Έχουμε ένα αρχείο μιας κόρης Ζουπάν, πουείναι γύρω από το 1800 μέχρι το 1870 που η ίδια μετα-κινείται, πάει στη Μοσχόπολη, πουλάει την πατρική τηςκληρονομιά, ανεβαίνει στη Σόφια. Πάει Κωνσταντινού-πολη, Λάρισα προσπαθώντας να αποφύγει και μια επι-δημία χολέρας. Και ταυτόχρονα έχει την αλληλογραφίατης που λέει στο γιο της «Αγόρασε τόσο, πούλησε τόσο...».

Όροφος:11) Ανώι2) Μπας - οντάς3) Καφέ - οντάς4) Χειμωνιάτικο5) Αποθηκευτικός χώρος6) Σαχνισί

1

2

3 4

5

6

Κωνσταντινούπολης, καλύπτουν τις ζωφόρους. Ένα πλή-θος από ζώα, σκηνές από κυνήγι, δικέφαλοι αετοί, όλαπλαισιωμένα από ρόδακες, ανθέμια, αρμαθιές με καρ-πούς και γιρλάντες, δημιουργούν ευχάριστη εντύπωση,μια πρωτόγνωρη χαρά. Όλος αυτός διακοσμητικός πλού-τος φανερώνει την έξοχη τέχνη των η πει ρωτών και δυ-τικομακεδόνων ζωγράφων αλλά και τον προορισμόαυτών των χρωματιστών οντάδων.

Οι φεγγίτες (βιτρώ)Καταστόλιστοι με χρωματιστά τζαμάκια που σχηματίζουνλουλούδια, κυπαρίσσια, δικέφαλους αετούς, παραστά-σεις Αγίων και επιγραφές όπου μνημονεύουν τα ονό-ματα των μαστόρων, προκαλούν το θαυμασμό και τησυγκίνηση αυτοί οι λεπτοκατασκευασμένοι φεγγίτες τωνοντάδων. Όταν κλείσουν τα κανάτια των παραθύρων καιτο φως περάσει από τα καλοταιριασμένα χρωματιστά τζά-μια, η ομορφιά τους θα μας μείνει αλησμόνητη!

ΙσότηταΤα σπίτια περνάνε στις γυναίκες σε πρώτο λόγο. Μηφανταστείτε ότι οι γυναίκες είναι καταπιεσμένες, και μά-λιστα σε ένα μέρος όπου οι άντρες ξενιτεύονται και πολ-λές φορές δεν γυρνάνε. Τα περισσότερα αρχοντικάέχουν το όνομα των γυναικών. Τα αρχαία αρχοντικάείναι της Πούλκως, της Σανούκως, κλπ.

Πληροφορίες από τα αρχείαΠρώτα-πρώτα οι Σιατιστινοί ελέγχουν ουσιαστικά το εμ-πόριο, καθόσον αυτό λειτουργεί με την πληροφορία. Δη-



Η προίκα της ΕλένηςΟι πλακόστρωτοι δρόμοι και τα δαιδαλώδη καλντερίμιατης Γεράνειας με τους ψηλούς αυλόγυρους θα οδηγήσουντα βήματά σας στο αρχοντικό της Ελένης Πούλκως ήΠουλκίδη. Χτίστηκε το 1752 από τον έμπορο Θωμά Εμ-μανουηλίδη. Αργότερα το αγόρασε ο Λάζαρος Πουλκί-δης για να προικίσει μ' αυτό την κόρη του Ελένη.

Ο Βόσπορος και η ΠόληΈκπληξη και θαυμασμό προκαλούν οι διακοσμήσεις στηνεξωτερική επιφάνεια της προεξοχής, όπου είναι ζωγρα-φισμένο ένα ωραίο καράβι και τέσσερις ρόδακες ανάμεσαστους φεγγίτες. Στο δεύτερο όροφο ο ζωγραφικός διάκο-σμος του καλού οντά θα σας συναρπάσει, ιδιαίτερα τοκομμάτι της ζωφόρου όπου απεικονίζεται η Κωνσταντι-νούπολη και ο Βόσπορος.

Ένα τζάκι, μα τι τζάκιΣτο δωμάτιο υποδοχής (μπας - οντάς) βρίσκεται ένα απότα ωραιότερα τζάκια της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Οκαθηγητής Ν. Μουτσόπουλος γράφει: «Στου Πουλκίδη, οπλούτος των διακοσμήσεων ξεπερνάει και το ξακουστότζάκι του Γ. Σβαρτς στ’ Αμπελάκια, με κόγχες, με ανά-γλυφα ανθοδοχεία, φουρτιέρες, όλα χρωματιστά, και έναπλήθος στεφάνια και γιρλάντες στολίζουν τη σκούφια».

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΠΟΥΛΚΩΣ


39



Δύο καλοί γείτονεςΔίπλα στο αρχοντικό του Χατζηγιαννίδη - Νεραντζόπου-λου βρίσκεται το αρχοντικό του Αργυριάδη –Μαλιόγκα,που μοιράζονται τον ίδιο αυλόγυρο. Κατά την παράδοση,χτίστηκε το 1757. Στις 6 Μαρτίου του 1844, ξεκίνησε ηανασκευή του, που ολοκληρώθηκε την ίδια χρονιά στις 15Απριλίου.

Η αρχοντιά στο εξωτερικό Οι εξωτερικές προσόψεις είναι διακοσμημένες με υπέρο-

χες παραστάσεις πόλεων, αρχοντικών, και τοπία με που-λιά και ζώα.

Frankfurt am Main 1757Η διακόσμηση του ισογείου του είναι μοναδική περίπτωσηγια την πόλη της Σιάτιστας. Κύριο χαρακτηριστικό τουείναι οι αξιόλογες τοιχογραφίες του με παραστάσεις τηςΚωνσταντινούπολης, της Φρανκφούρτης με την επιγραφή«FRANKFURT AMAYAN» και η απεικόνιση Αυστριακούουσσάρου με την επιγραφή «Le Houssare d' Autriche».

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟΑΡΓΥΡΙΑΔΗ - ΜΑΛΙΟΓΚΑ


Τα ΤζωνάδικαΣτη συνοικία της Γεράνειας, στην περιοχή που είναιγνωστή ως Τζωνάδικα, ανάμεσα από τα αρχοντικάτης Πούλκως και της Ελένης Τζώνου, βρίσκεται τοαρχοντικό των αδελφών Τζώνου ή Αγνής Τζώνου.Δύο επιγραφικές μαρτυρίες στο εσωτερικό του, μαρ-τυρούν ότι το αρχοντικό χτίστηκε και διακοσμήθηκετο 1756.

ΑνδριανούποληO καλός οντάς του αρχοντικού, λόγω της ξυλογλυπτικήςκαι ζωγραφικής του διακόσμησης θεωρείται ένας απότους καλύτερα διακοσμημένους χώρους στη Σιάτιστα.Θαυμασμό προκαλεί η τοιχογραφία όπου παριστάνεται ηΑνδριανούπολη, χτισμένη στις όχθες του Έβρου, και πουτην πλατιά του κοίτη διαπλέουν πολλά αλιευτικά πλοι-άρια και τρικάταρτα καράβια.

Η μοίρα της βασιλοπούλαςΣτη μέση του ποταμού είναι χτισμένος ένας πύργος,που όπως λένε και στα παραμύθια, τον έχτισε ένας βα-σιλιάς και εκεί μέσα έκλεισε την όμορφη κόρη του γιανα μην πεθάνει από το δάγκωμα φιδιού, όπως εξάλ-λου είχαν προβλέψει οι Μοίρες. Κάποτε όμως οι βαρ-κάρηδες, που της έφερναν διάφορα δώρα και φρούτα,της έδωσαν και σταφύλια, όπου μέσα τους είχε φω-λιάσει ένα φίδι. Όταν η βασιλοπούλα πήρε να φάεισταφύλια, την τσίμπησε το φίδι και έτσι πέθανε.

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΤΖΩΝΟΥ41



Πολυταξιδευτής και έμποροςΤο αρχοντικό ανήκε στον έμπορο Γιώργη Τσόλγκηρα,ο οποίος ταξίδευε πολύ συχνά για τη δουλειά του στιςπα ραδουνάβιες χώρες, στη Σμύρνη, μα κυρίως στηνΚωνσταντινούπολη. Μαζί με την δραστήρια γυναίκατου, Σιούλα, το 1840 ανακαίνισαν το σπίτι φέρνονταςυλικά και τεχνίτες από την Πόλη, οι οποίοι το ζωγράφι-σαν και το στόλισαν περίτεχνα. Το αρχοντικό χτίστηκεπριν από το 1830 και δέχτηκε αλλεπάλληλες ανακαινί-σεις, σε μια από αυτές αναφέρεται η χρονολογία 1888στο αέτωμα.

Η ανακαίνισηΤο αρχοντικό παραχωρήθηκε από τους κληρονόμουςτου στον Μορφωτικό Πολιτιστικό Σύλλογο «ΜαρκίδεςΠούλιου» Σιάτιστας, ο οποίος ανέλαβε την ανακαίνισητου. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1999 και τελείωσαν το2001. Τα εγκαίνια του αρχοντικού Δόλγκηρα έγιναν το2003 και σήμερα αποτελεί παράδειγμα όχι μόνο για τιςλαογραφικές συλλογές του, αλλά και την σωστή ανα-στύλωσή του.

Οι συνεργάτες του Ρήγα Η ονομασία του Συλλόγου είναι αφιερωμένη στουςΣιατιστινούς Αδελφούς Μαρκίδες Πούλιου, που έζη-σαν και έδρασαν ως τυπογράφοι στη Βιέννη, αλλάκαι ως συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου Βελεστινλή.

Στο ισόγειο θα δούμε τον αποθηκευτικό χώρο με όλα τα σκεύητου νοικοκυριού, ενώ ο χειμωνιάτικος οντάς με τοτζάκι και τα βαριά στρωσίδια θα μας γεμίσει ζεστασιά.

Στον επάνω όροφο η ομορφιά της τέχνης απογειώνεται από τα ζωντανάχρώματα της ζωφόρου με τις σκηνές κυνηγιού, τοεικονοστάσι, τα δωμάτια υποδοχής αλλά και την κρε-βατοκάμαρα με τα ασπροκεντήματα και την ''καλη-μέρα'' στον τοίχο.

Ο καφέ-οντάςείναι στολισμένος με κασέλες, με λευκά και πολύ-χρωμα κεντήματα, ενώ την παράσταση κλέβει η ολό-

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΔΟΛΓΚΗΡΑ


λαμπρη γυναικεία φορεσιά της Σιάτιστας, με το ολο-μέταξο λευκό φόρεμα και το χρυσοκέντητο μαύρογιλέκο της.

Στον μπας-οντά Τα μεντερλίκια με τις κόκκινες φλοκάτες και τα ολό-λευκα μαξιλάρια, οι τοιχογραφίες όπου ξεδιπλώνονταιγιρλάντες από λουλούδια, πουλιά, ζώα, ανθοδοχεία,φανταστικά τοπία και μακρινές πόλεις, παραστάσειςπου τόσο αγαπήθηκαν από τους καλλιτέχνες εκείνηςτης εποχής.

43



Από τη Σιάτιστα στη ΒιέννηΠλάι στο ναό του αγίου Δημητρίου, στη συνοικία τηςΧώρας, βρίσκεται το αρχοντικό του Νικ. Χατζημιχαήλ -Κανατσούλη που χτίστηκε το 1746 - 1757. Οι αδελφοίΧα τζημιχαήλ ήταν έμποροι και είχαν οργανώσει το ει-σαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο τους, με έδρα τη Σιά-τιστα και με δεύτερη έδρα την Βιέννη. Το 1856 η ΑγνήΧατζημιχαήλ, κόρη του Αθανασίου και κληρονόμος τουαρχοντικού, παντρεύτηκε τον Αθανάσιο Κανατσούληαπό την Κοζάνη.

Το ΠάνθεονΣτο μετζοπάτωμα, ο χειμωνιάτικος οντάς θα σας θαμ-πώσει με τις εικόνες, τα χρώματα και τις ιστορίες του

«Πάν θεου». Στις 12 Ιουνίου του 1811 o καλλιτέχνηςΕυθυμίου «εκ Παλαιών Πατρών» ζωγράφισε στη ζωφό -ρο παραστάσεις από την Ελληνική Μυθολογία: την αρ- παγή της Περσεφόνης, την θεά Άρτεμη, τις Μοίρες, τηγέννηση της Αθηνάς, τον Κρόνο τεκνοφάγο, τις Σειρήνες,τον Κολοσσό της Ρόδου, ενώ στα κιονόκρανα του παρα-θύρου ιστορούνται οι ιδιοκτήτες του αρχοντικού.

Και στο ταβάνι τρέχουν τα νεράΣτο διπλανό δωμάτιο, το μεσημβρινό, το «γυναικείο», θαεντυπωσιαστoύμε με την διακόσμηση του τζακιού, το ζω- γραφιστό ταβάνι και τις εικόνες που αναπτύσσονται στηνζω φόρο όπου παριστάνονται πόλεις, ποτάμια και γεφύρια.Το δωμάτιο αυτό ζωγραφίστηκε στις 22/01/1806.

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟΝ. ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ-ΚΑΝΑΤΣΟΥΛΗ


45



Η δωρεά από τη ΒιέννηΣ’ ένα από τα πλέον γραφικά σοκκάκια της Χώρας,υψώνεται το αρχοντικό του Μανούση. Οι αδελφοί Γε-ώργιος και Θεόδωρος Μανούση υπήρξαν ικανοί έμπο-ροι και διατηρούσαν αξιόλογους εμπορικούς οίκους στηΣιάτιστα και τη Βιέννη. Απόγονος του ήταν ο ΘεοδώροςΜανούσης, Καθηγητής της Ιστορίας και Πολιτειολογίαςστο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και Αρεοπαγίτης ο οποίοςδώρισε με διαθήκη την προσωπική του βιβλιοθήκη στηΣιάτιστα που αριθμούσε 6.000 τόμους βιβλίων. Το αρ-χοντικό χτίστηκε το έτος 1763.

Κύρια όψη Διακρίνεται η ξύλινη εξώπορτα, τα σαχνισιά του ορό-φου και αριστερά σε προεξοχή το αναγκαίο WC.

Η πιο παλιά επιγραφήΠελεκημένη σε πέτρα, βρίσκεται εντοιχισμένη σε ύψος5,70 μέτρα από το έδαφος, δεξιά απο τη θύρα της ει-σόδου, σε μια κόγχη. Στο υπέρθυρο της κόγχης, ανά-μεσα σε δικέφαλους αετούς υπάρχει σταυρός με την

επιγραφή: «ΙC-XC/17-62» και μέσα στην κόγχη«1763» και δικέφαλος αετός με επιγραφή «ΜΝΑΗΟΥ-ΛΟΥΝΟ»: M(η)να Hουλ(i)ου 20;

Περιήγηση στη μεγάλη οροσειράΣτο μετζοπάτωμα, ο ντηλιακός με την διακόσμησή του,συναρπάζει από την πρώτη στιγμή. Στους χειμωνιάτι-κους οντάδες απολαύστε τις ζωγραφιστές μεσάντρες(ντουλάπες) και τις τοιχογραφίες της ζωφόρου όπου ει-κονίζονται τα βουνά Σνιάτσικος (Άσκιο), ο Όλυμπος, οΜπούρινος, ο Κίσσαβος και τα Άγραφα.Διακρίνεται η τοιχογραφία με το «όρνεον», οι διακο-σμήσεις στη ξύλινη ζωφόρο και οι ξυλεπενδύσεις (φαρ-σώματα).

Η γεωμετρία στην υπηρεσία της τέχνηςΣτο δεύτερο όροφο, οι φεγγίτες με τα πολυσύνθετασχήματα και χρώματα και το ταβάνι του μπας οντά μετην ξυλογλυπτική του τέχνη, τα γεωμετρικά σχήματα,και τις μπαρόκ συνθέσεις του μας μεταφέρουν στηνμετα-αναγεννησιακή Ευρώπη.

Γεώργιος Μανούσης: Iδιοκτήτης του αρχοντικού Μανούση. Θείος τουΘεοδώρου Μανούση, πρώτου καθηγητή Ιστορίας στο ΠανεπιστήμιοΑθηνών, μεγάλου Ευεργέτη της Σιάτιστας.

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΜΑΝΟΥΣΗ


47



Σιάτιστα-ΒουδαπέστηΣτην πλατεία Τρία Πηγάδια της xώρας, ανάμεσα σε νέεςκατασκευές, βρίσκεται χτισμένο από το 1754 το αρχον-τικό του Χατζηγιαννίδη - Νεραντζόπουλου. Κτήτοραςτου ήταν ο Χατζηγιαννίδης, ο οποίος εμπορεύονταν στηΒουδαπέστη. Όταν η κόρη του παντρεύτηκε το Δημή-τριο Σαχίνη, το αρχοντικό για ένα χρονικό διάστημαπήρε το όνομά του. Από τον Σαχίνη το αγόρασε ο Νε-ραντζόπουλος, που κι αυτός με τη σειρά του το έδωσεπροίκα στις κόρες του.

ΜαγευθείτεΣτο μετζοπάτωμα του αρχοντικού βρίσκεται ωραιότεροςκαι ο πλουσιότερος διακοσμημένος ντηλιακός ή ηλια-κός. Τα ξυλόγλυπτα κάγκελα και τα κιονόκρανα, τα ζω-γραφιστά φαρσώματα, η ζωφόρος και το υπέροχο ταβάνιθα σας κατακτήσουν.

Στη σάλα για τους χορούςΣτο δεύτερο όροφο, βρίσκεται η μεγάλη σάλα όπου γί-

νονταν οι χοροί και οι γιορτές. Στη ζωφόρο του χειμω-νιάτικου οντά είναι ζωγραφισμένος ο δικέφαλος αετόςπου δεσπόζει στην εικόνα της Αγίας Λαύρας με την χρο-νολογία 1755 ΜΗΝ ΜΑΪΟΥ 12. Ο δικέφαλος αετός τηςβυζαντινής αυτοκρατορίας, με την μία του κεφαλήστραμμένη αριστερά, συμβολίζει τη Ρώμη, ενώ η δεξιάσυμβολίζει την Κωνσταντινούπολη.

Η τέχνη του βιτρώΤο αρχοντικό του Χατζηγιαννίδη - Νεραντζόπουλου έχειτους πιο όμορφους φεγγίτες-βιτρώ στο είδος τους.Εκείνο που τους κάνει μοναδικούς, είναι ότι κανέναςφεγγίτης δεν μοιάζει με τον άλλο.

Ο αρχιτεχνίτης ΜόσχοςΕκτός από συνθέσεις ανθοδοχείων και μπουκέτα λου-λουδιών, εικονίζεται ο Άγιος Γεώργιος που σκοτώνειτον δράκο, αλλά και διάφορες επιγραφές με χρονολο-γίες, όπου σε κάποια μνημονεύεται ο μαϊστωρ του βιτρώίερέας Μόσχος:

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΙΔΗ- ΝΕΡΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ


Δευρ’ ιθ’ έποτα όπως κεν ίδης αμβρόσινον οίκον,Εν πτόλι λαμπετόωντα Σατίστη ήλιον ώσπερ ,ά σ π ε τ ο ν ε ς κ ύ δ ο ς γ ε Ι ω ά ν ν ο υ π ε ρ ι π ύ σ τ ο υΑιθέρος ον κράντωρ δην αιθ ’ όφλεν διασώσαι .«1755 Σεπτεμβρίου 10 ο δε μαϊστωρ Μόσχος Ιερεύς»

49



Στην αυλή της Πούλκως βρίσκεται η επισκέψιμη παραδοσιακή κατοικία πουαναπαλαιώθηκε με πολύ μεράκι από τους ιδιοκτήτεςτης για να στεγάσει μια θαυμάσια λαογραφική συλλογή.

Ξεκινήστε την περιήγησή σας από το υπόγειο, το κατώι με τα κρασιά, τα γεωργικά ερ-γαλεία, τα οικιακά σκεύη αλλά και το χώρο με τον αρ-γα λειό, τα υφαντά στρωσίδια, τα κεντήματα και τιςενδυμασίες.

Στον επάνω όροφοκάθε δωμάτιο και μια μικρή ιστορία σας περιμένει. Η

κουζίνα με το νοικοκυριό της, η κρεβατοκάμαρα μετα ασπροκεντήματα, ο χειμωνιάτικος οντάς με τοτζάκι, την ξυλόγλυπτη κασέλα και τα ζεστά του χρώ-ματα και ο μεντερλίσιος οντάς, το δωμάτιο υποδο-χής, με τις ζωγραφισμένες μεσάντρες και τηνμεταξωτή φορεσιά.

Χωρίς μηχανές και θορύβουςΌλα βαλμένα με προσοχή, το κάθε πράμα στην θέσητου, έτσι ώστε εύκολα να καταλαβαίνουμε την λει-τουργία ενός σιατιστινού σπιτιού στα χρόνια που δενυπήρχαν οι μηχανές και οι άνθρωποι δεν ζούσαν τονπυρετό μας.

ΟΙΚΙΑ ΤΑΤΙΑΝΑΣ ΝΤΕΡΟΥΕπισκέψιμη παραδοσιακή κατοικία


51


Κατάλληλες συνθήκες• Η τραχιά όψη της πέτρας • τo αργιλοασβεστώδες και αργιλοαμμώδες έδαφός της • οι απότομες κλίσεις του εδάφους • το μεσογειακό κλίμα• η παράδοση • η επιδεξιότητα των αμπελουργών, δημιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες ώστε οι Σιατι-στινοί να καλλιεργούν από τα παλιά χρόνια σε τούτα ταεδάφη στο Δερβένι, στο Πέτρωβο, στις Σαμαρές και στηΤζιάγκινα, χιλιάδες στρέμματα αμπέλια, των οποίων ηποιότητα μέχρι σήμερα έμεινε απαράλλαχτη.

Οι ποικιλίεςΟι περισσότερες ποικιλίες που καλλιεργούν είναιπαραδοσιακές, όπως το ξινόμαυρο το οποίο κυριαρ-χούσε, το μοσχόμαυρο, το χοντρόμαυρο το νιγρι-κιώτικο, το σκλήθρο αλλά και καινούργιεςβελτιωμένες. Από τον θαυματουργό καρπό, που οτρύγος του γίνεται στις αρχές του Οκτώβρη και η ζύ-μωση του αποστάγματός του σε δρύινα βαρέλια, πα-ράγονται τα ονομαστά κρασιά της Σιάτιστας, το ροζέ,το κόκκινο, το μπρούσκο, το λευκό και το ξεχωριστόπου το ονομάζουν λιαστό.

ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ

Κ Ε Λ Α Ρ Ι Α


ΚΕΛΑΡΙΑΦύλακες της γεύσηςΤα κρασιά φυλάγονται για κάμποσα χρόνια στα κατώ-για, στα κελάρια. Η επίσκεψη στα Σιατιστινά κελάριαγοητεύει ιδιαίτερα, όχι μόνο γιατί εδώ θα βιώσετε τοκρασί σαν ένα ζωντανό οργανισμό και θα νιώθετε τηνμυρωδιά του να πλανάται στην ατμόσφαιρα αλλά καιγιατί το κάθε κελάρι έχει και τη δική του γευστικήπροσωπικότητα.

Που οφείλεται αυτό;• στις ιδανικές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας

των κελαριών (17οC το καλοκαίρι, 10ο C το χειμώνα)

• στα δρύινα βαρέλια, όπου γίνεται η ωρίμαση και ηπαλαίωση, των οποίων η επίδραση στο χρώμα, στοάρωμα και στην γεύση είναι καταλυτική.

Το λιαστό κρασί Γευστικότερο όλων των κρασιών είναι το πασίγνωστο«λιαστό» που πουλιέται ως ελιξίριο. Το λιαστό γίνεταιαπό μαύρα μοσχάτα σταφύλια που τα αφήνουν στονήλιο ως 8-10 μέρες ή στη σκιά έως και δύο μήνες.Μια ιεροτελεστία, όπου οι Σιατιστινοί διατηρούν αναλ-λοίωτες τις παραδοσιακές τεχνικές και την απαράμιλληποιότητα.

Οινοευφροσύνη Τα κελάρια ανήκουν στο τοπικό δίκτυο επισκέψιμωνκελαριών της Σιάτιστας «Οινοευφροσύνη». Το λιγο-στό φως του κελαριού, τα εργαλεία και τα σκεύη πουχρησιμοποιούνται στην επεξεργασία του κρασιού, οιχώροι υποδοχής με τα παραδοσιακές τους πινελιές,τα αρώματα, οι γεύσεις αλλά και η φιλοξενία των πα-ραγωγών, θα πλημμυρίσουν σταδιακά όλες τις αι-σθήσεις σας.

53


Κ Ε Λ Α Ρ Ι Α

Θεμελίωση σε βράχοΣτο ξενοδοχείο «Σιατιστινό Αρχοντα-ρίκι», στη συνοικία της Γεράνειας (οδόςΚαράτζια 2), βρίσκεται το επισκέψιμο κε-λάρι, «Καλλιόπη Δάρδα» που είναι θε-μελιωμένο πάνω σε βράχο.

Μία δοκιμή – χίλιες λέξειςΣτον παραδοσιακό χώρο υποδοχής, θαδοκιμάσετε κρασιά όπως το ροζέ, τομπρούσκο, το ξινόμαυρο και το λιαστό,που παράγονται από ξινόμαυρα και μο-σχόμαυρα σταφύλια που καλλιεργούνταιστους αμπελότοπους Ριζά και Αργυράτης Σιάτιστας.

ΠαλαίωσηΤα κρασιά του κελαριού παράγονται απότην ιδιοκτήτρια Δάρδα Καλλιόπη, σύμ-φωνα με τις παραδόσεις της οικογενείαςκαι φυλάσσονται σε ιδανικές συνθήκεςπαλαίωσης.

Κελλάρι με περγαμηνέςΑπό το 1840 υφίσταται το επισκέψιμο πα-ραδοσιακό κελάρι «Γεωργίας Γκουτζια-μάνη» που βρίσκεται στην Συνοικία τηςΓεράνειας (οδός Αναπαύσεως 17-18).

Βιολογική καλλιέργειαΤα κρασιά παράγονται από βιολογικής καλ-λιέργειας σταφύλια των περιοχών Δερβένι,Πέτρωβο και Σαμαρές. Ζυμώνονται καιωριμάζουν σε δρύινα βαρέλια, σύμφωναπάντα με όλες τις παραδόσεις των παλιώνΣιατιστινών οινοποιών και φυλάσσονται σεειδικές συνθήκες παλαίωσης.

Το οινοποιείοΕπισκέψιμο είναι και το οινοποιείο πουέγινε μετά από τον συνεταιρισμό του ΓιάννηΠολύζου και της Γεωργίας Γκουτζιαμάνη, μεοικογενειακή παράδοση στην παραγωγήλιαστών κρασιών.

Βραβείο GourmetΔείτε από κοντά την διαδικασία της παρα-γωγής και δοκιμάστε κρασιά όπως το ροζέ,το κόκκινο, το λευκό και το λιαστό Σιάτισταςπου βραβεύτηκε σαν το πιο γλυκό, αρωμα-τικό κρασί της χρονιάς (2007-2008) με τοβραβείο Gourmet.

Μοναδικοί συνδυασμοίΤο επισκέψιμο κελάρι «Της Κυρασαν-νούκος» και «Της Κατερίνας» βρίσκον-ται στη Χώρα και σας παρέχουν τηνδυνατότητα να δοκιμάσετε κρασιά όπωςτο λιαστό, το ροζέ και το Μπρούσκο,αλλά και τοπικό τσίπουρο, καθώς και τομοναδικό λικέρ από τσίπουρο και πι-κραμύγδαλο (Amareto).

ΠαλαίωσηΤα κρασιά και το τσίπουρο των κελαριώνπαράγονται από τους ιδιοκτήτες Ναούμ καιΚατερίνα Δημόλα σύμφωνα με τις παρα-δόσεις των παλιών Σιατιστινών οινοποιώνκαι φυλάσσονται σε ειδικές συνθήκες πα-λαίωσης και σε βαρέλια δρύινα, καστανιάςκαι ρόμπολου.

Βιολογική καλλιέργειαΤα κρασιά και τα τσίπουρα παράγονται απόβιολογικής καλλιέργειας σταφύλια στις πε-ριοχές Τζάγκαινα και Σαμαρές της Σιάτι-στας. Οι ποικιλίες που καλλιεργούνταιείναι:μο σχό μαυρα, ξινόμαυρα, χοντρόμαυρα,σκλή θρα και νεγρικιώτικα.

ΚαλλιόπηςΔάρδα

Ναούμ καιΚατ. Δημόλα

ΓεωργίαςΓκουτζιαμάνη


55

Σιατιστινός χαρακτήραςΣτη συνοικία της Γεράνειας (οδός Κρήτης1), βρίσκεται το επισκέψιμο παραδοσιακόκελάρι «Καλαμπούκας Πανα γιώτης» καισας παρέχει την δυνατότητα να δοκιμά-σετε τα ονομαστά κρασιά της Σιάτιστας,όπως το Σιατιστινό μπρούσκο ξινόμαυρο.

ΠαλαίωσηΌλα τα κρασιά του κελαριού παράγον-ται σύμφωνα με τις παραδόσεις της οι-κογενείας Καλαμπούκα, οινοποιούςαπό το 1901, και φυλάσσονται σε ειδι-κές συνθήκες παλαίωσης.

ΠοικιλίεςΤα κρασιά του κελαριού παράγονται απόσταφύλια που καλλιεργούνται στην πε-ριοχή Πέτροβο της Σιάτιστας. Οι ποικιλίεςπου καλλιεργούνται είναι: μοσχόμαυρα,και χοντρόμαυρα.

Θεμελιωμένο στο βράχοΣτη συνοικία της Χώρας, στην περιοχή ΑγίαΤριάδα (οδός Δ. Μπήτσια 14) βρίσκεται τοεπισκέψιμο κελάρι «Στέφανος Μπόντας».Το σπίτι χτίστηκε το 1850 και είναι θεμε-λιωμένο πάνω σε βράχο. Στον χώρο υπο-δοχής θα γευτείτε τα ονομαστά κρασιά τηςΣιάτιστας όπως το λιαστό, μαύρο μπρούσκο,κόκκινο, ροζέ. Παλαιωμένα κρασιά άνω των10-12 ετών αλλά και τοπικό τσίπουρο.

Η παλαίωσηΤα κρασιά παράγονται από τον ιδιοκτήτηΣτέφανο Μπόντα σύμφωνα με τις παραδό-σεις των παλιών Σιατιστινών οινοποιών καιφυλάσσονται σε ειδικές συνθήκες παλαί-ωσης. Για την παλαίωση του λιαστού χρη-σιμοποιύνται βαρέλια από ξύλο καστανιάς.

Βιολογική καλλιέργειαΑξίζει να σημειωθεί πως τα κρασιά και τατσίπουρα του κελαριού παράγονται από βιο-λογικής καλλιέργειας σταφύλια στις περιο-χές Δερβένι, Σαμαρές Τζάγκαινα, και Ράχεςτης Σιάτιστας. Οι ποικιλίες που καλλιερ-γούνται είναι: μοσχόμαυρα, ξινόμαυ ρα, χον-τρόμαυρα.

Στη συνοικία της Γεράνειας βρίσκεται τοεπισκέψιμο παραδοσιακό κελάρι «Κων-σταντίνος Διαμαντής». Πρόκειται για ένανχώρο με εξαιρετική αισθητική και στοιχείαπαραδοσιακής αρχιτεκτονικής που παρέ-χει τη δυνατότητα στον επισκέπτη, μετά τηνξενάγηση στα αρχοντικά και στα μνημείατης πόλης, να δοκιμάσει ονομαστά κρασιάένα εκ των οποίων είναι το Λιαστό.Τα προϊόντα του κελαριού παράγονται σύμ-φωνα με τις παραδόσεις των παλιών Σιατι-στινών οινοποιών και φυλάσσονται στοκελάρι σε ειδικές συνθήκες παλαίωσης.Το κελάρι ανήκει στο άτυπο τοπικό δί-κτυο επισκέψιμων κελαριών της Σιάτι-στας «Οινο ευφροσύνη».

ΠαναγιώτηΚαλαμπούκα

ΚωνσταντίνουΔιαμαντή

ΣτέφανουΜπόντα


Π Λ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

ΧΑΡΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ


57

ΓΙΑ ΚΑΛΗ ΞΕΚΟΥΡΑΣΗ Με υψηλή αισθητική και για όλα τα βαλάντια τα τέσσερα ξενοδοχεία της Σιάτιστας είναι ανάπάσα στιγμή έτοιμα να σας φιλοξενήσουν. Τα περισσότερα από τα καταλύματα προσφέρουν και φαγητό.

ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ Σας περιμένουν στα εστιατόρια, μαγειρεία, και ψησταριές της πόλης. Μην ξεχάσετε να δο-κιμάσετε τα παραδοσιακά φαγητά όπως τα μοναδικά «σαρμάδια«, το «τυλιχτό αρνί», τους «κεφτέδες με ζμί» και τις «παραδοσιακέςπίτες» που προσφέρουν πλούσια γευστική εμπειρία.

ΧΑΡΕΙΤΕ ΤΗ ΖΩΗ ΣΑΣ Σε ένα από τα πιο όμορφα βουνά της Δυτικής Μακεδονίας το ΜΠΟΥΡΙΝΟ, που απέχει μόλις10 χιλιόμετρα από την πόλη της Σιάτιστας. Ο Επισκέπτης που θα το επισκεφτεί έχει την δυνατότητα να καταλύσει στο καταφύγιο καινα περιηγηθεί στην κοιλάδα του Μεσιανού νερού, όπου η σπάνια χλωρίδα και πανίδα θα σας καταπλήξουν. Για περισσότερες λε-πτομέρειες σχετικά με την δράση και τις εκδρομές που διοργανώνονται στην περιοχή ο ορειβατικός σύλλογος Σιάτιστας είναι πρό-θυμος να σας ενημερώσει στο τηλέφωνο 2465022805.

ΣΗΜΕΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ


ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ

ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ

Δημαρχείο ................................................................................................................................2465021280Δ.Ε.Π.Π.Τ.Α.Σ. ........................................................................................................................2465022800Αστυνομία ..........................................................................................................2465021111, 2465021208Βιβλιοθήκη ..............................................................................................................................2465021261Δασαρχείο ................................................................................................................................2465021228Δ.Ο.Υ. ..........................................................................................2465021295, 2465021301, 2465021302Επιμελητήριο ............................................................................................................................2465022930Ι.Κ.Α. ........................................................................................................................................2465021312Κέντρο Υγείας ....................................................................................................2465022222, 2465022277Κ.Ε.Π. ......................................................................................................................................2465047016Ο.Τ.Ε. ................................................................................................................2465021599, 2465021399Ταχυδρομείο ............................................................................................................................2465021492Τελωνείο ..................................................................................................................................2465021900Φαρμακεία ..................................................................................2465021895, 2465021018, 2465022270Τράπεζα Αγροτική ....................................................................................................................2465021666Τράπεζα ΑΛΦΑ ........................................................................................................................2465022955Τράπεζα Εθνική ..........................................................................2465023463, 2465021970, 2465021294Τράπεζα Εμπορική ............................................................................................2465023340, 2465021998Τράπεζα Πειραιώς ....................................................................................................................2465047080

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ

Αρχοντικό ..........................................................................................................2465021298, 2465022780Ιβερίς..................................................................................................................2465047054, 2465024055Σιάτιστα ....................................................................................................................................2465047047Σιατιστινό αρχονταρίκι..............................................................................................................2465047020

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΑ

Γραβάδικα ................................................................................................................................2465022711Ευ Ζην ......................................................................................................................................2465021133Ιράνεια ......................................................................................................................................2465021059Πάρκο ......................................................................................................................................2465021816Πέτρινο ....................................................................................................................................2465300545Πλάτανος ..................................................................................................................................2465021066Τρία Πηγάδια............................................................................................................................2465022991Φούρκα ....................................................................................................................................2465021521

ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ

ΚΤΕΛ Σιάτιστας ........................................................................................................................2465021333Ταξί ..........................................................................................................................................2465021791

ΕΠΙΣΚΕΨΙΜΑ ΚΕΛΑΡΙΑ

Γκουτζιαμάνη Γεωργία ..............................................................................................................2465021059Δάρδα Καλλιόπη ......................................................................................................................2465047022Δημόλα Αικατερίνη ..................................................................................................................2465021508Δημόλας Ναούμ ........................................................................................................................2465021508Διαμαντής Κωνσταντίνος ..........................................................................................................2465022689Καλαμπούκας Παναγιώτης ......................................................................................................2465022261Μπόντας Στέφανος....................................................................................................................2465021621

Π Λ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ


maketa:Layout 1 12/29/08 7:41 PM Page 2

Documents

Transcript of maketa:Layout 1 12/29/08 7:41 PM Page 2