Ke;Imena Gia Perilipseis 78

1

74 ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ

ΚΕΙΜΕΝΑ

του βιβλίου

Έκφραση - Έκθεση

για τη Γ' Λυκείου

1. Παιδεία – Εκπαίδευση

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 124 Κριτήρια αξιολογήσήσ

3

Η παιδεία στη σύγχρονη Δημοκρατία

Σήμερα είναι φανερό ότι η παιδεία δεν είναι αυτοσκοπός. Η δια-

πίστωση αυτή ισχύει για τα σύγχρονα δημοκρατικά κράτη. Μετά την

de facto υποχώρηση του «ευρωπαϊκού ανθρωπισμού», ήδη υπάρχει

μια τεχνοκρατούμενη αντίληψη για την παιδεία. Περισσότερο από κάθε

άλλη ιστορική περίοδο, σήμερα η παιδεία θεωρείται, στεγνά, ως το κυριότερο υπομόχλιο για

την τεχνοκρατική ανάπτυξη της κοινωνίας. Γι’ αυτό άλλωστε παρεσχέθη τόσο γενναιόδωρα

στις μάζες. Σε έσχατη ανάλυση, η όλη θεώρηση της παιδείας σήμερα έχει ένα χαρακτήρα

τεχνοκρατικό: αυτή θεωρείται ως ένα ουσιώδες στοιχείο της όλης παραγωγικής διαδικα-

σίας. Ο φοιτητής είναι ένας παραγωγικά εργαζόμενος – ως «μονάδα» μεσοπρόθεσμης ή

μακροπρόθεσμης απόδοσης. Τα χρήματα που προορίζονται για την παιδεία καταγράφονται

στους προϋπολογισμούς ως «επενδύσεις» - και μάλιστα πολύ υψηλής αποδόσεως. Τα δε

πανεπιστήμια θεωρούνται ως περίπου εργοστάσια παραγωγής στελεχών. Ας σημειωθεί ότι

αυτού του είδους η αντίληψη εκτείνεται στο σύνολο των κλάδων της παιδείας, και όχι μόνο

στις τεχνικές ή εφαρμοσμένες κατευθύνσεις αυτής. Η «καθαρή» επιστήμη χρησιμοποιείται σε

τεχνικές εφαρμογές πάντοτε. Οι πιστώσεις για την έρευνα απορροφούν τεράστια κονδύλια •

και τα απορροφούν όχι μόνο από τους προϋπολογισμούς των πανεπιστημίων, αλλά και από

τις «παραγωγικές» δαπάνες μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων. (…)

Στη σύγχρονη δημοκρατία, η παιδεία τείνει να υπηρετήσει απλώς τον αγχώδη στόχο για

«συνεχή οικονομική ανάπτυξη». Είναι ωστόσο αναγκαίο να κάνουμε μια θεμελιώδη αντιδια-

στολή: όταν λέμε ότι η παιδεία αποτελεί ουσιώδη προϋπόθεση, για την ανάπτυξη του δημο-

κρατικού ήθους, εννοούμε κυρίως δύο τινά:

1) Ως παιδεία, εννοούμε αυτήν που προσιδιάζει στα βαθύτερα και αυθεντικά αιτήματα του

ανθρώπου – τα πνευματικά, αλλά και τα ψυχικά. Δεν εννοούμε ως «παιδεία» αυτό που

ο άνθρωπος πειθαναγκάζεται να «μάθει» = και, τελικώς, να γίνει ο ίδιος • ως «παιδεία»

δεν εννοούμε την προκρούστεια κλίνη κάποιας «ειδίκευσης», την οποία επιδιώκει ο άν-

θρωπος, πιεζόμενος από τους (εμφανείς και αφανείς) αλλοτριωτικούς μηχανισμούς. Όλα

αυτά σημαίνουν μόνο ταπείνωση και υπαρξιακή διαφθορά του αυθεντικού ανθρώπου.

Αντίθετα, ως παιδεία εννοούμε την εντελέστερη δυνατή γεώργηση της ψυχής και του

ήθους του ανθρώπου• αυτό, δηλαδή, που έρχεται ως παραπλήρωμα, ως ευεργεσία στην

ανάπτυξη και ολοκλήρωση της ιδιοπροσωπίας του. Αυτήν την παιδεία εννοούμε.

2) Αυτό το νόημα της παιδείας αναφέρεται, κατανάγκην, στο ένα άτομο – στο μεμονωμένο

και εξατομικευμένο ανθρώπινο πρόσωπο… Δε νοείται παιδεία αναφερόμενη στο σύνολο,

απροσώπως. Ο Α. Μαλρό το είπε με τρόπο καίριο και επιγραμματικό: «Η παιδεία δεν

είναι για τις μάζες, αλλά για τον καθένα χωριστά». Η έννοια «μαζική κουλτούρα» είναι

ανυπόστατη. Δε νοείται συνύπαρξη «κουλτούρας« και μαζικότητας. Η παιδεία είναι αιω-

1. Παιδεία – Εκπαίδευση

4


νίως, υπόθεση ατομική – έστω κι αν τα άτομα που μετέχουν σ’ αυτήν είναι πολυάριθμα.

Η παιδεία συσχετίζεται με τη δημοκρατία λόγω αυτού του προσωπικού της χαρακτήρα.

Αυτή και η δημοκρατία συναντώνται ακριβώς στο σημείο, που αμφότερες εξαίρουν (αλλά

και απαιτούν) από τον άνθρωπο να λειτουργήσει ως Άτομο, και όχι ως μόριο μάζας.

Όταν η παιδεία χάνει τα παραπάνω δύο θεμελιώδη χαρακτηριστικά της, τότε παύει να

συσχετίζεται δημιουργικά με το ήθος της δημοκρατίας. Όταν μιλούμε για «δημοκρατική παι-

δεία» (ή παιδεία της δημοκρατίας) εννοούμε όσα αναφέραμε αμέσως προηγουμένως. Η δη-

μοκρατία κλονίζεται και το μέλλον της τίθεται υπό κρίσιμη διερώτηση, όταν η παιδεία του

συμβατικού δημοκρατικού καθεστώτος παύει να είναι δημοκρατική παιδεία. Και ήδη, είναι

απαραίτητο να κάνουμε μια λεπτή αντιδιαστολή: Εκείνο που ουσιωδώς περιήλθε στις μάζες,

είναι το δικαίωμα της «κοινωνικά χρήσιμης μάθησης» - όχι το δικαίωμα της ελεύθερης και

αυθεντικής παιδείας.Τάκης Τζαμαλίκος, εφημ. «Καθημερινή»

Παιδεία

Η παιδεία, η μάθηση και η αγάπη της αλήθειας είναι απ’ τα πιο θε-

τικά στοιχεία για την άνοδο του ανθρωπιστικού ιδεώδους. Και λέγοντας

μάθηση, δεν εννοούμε τόσο την ευρυμάθεια όσο την κατάλληλη εκείνη

παίδευση που οδηγεί σε μια πνευματική καλλιέργεια τέτοια, που θα είναι

σε θέση να κάνει την ψυχή ν’ αναπτύξει μόνη της την κάθε λανθάνουσα δύναμη, όπως την αντι-

ληπτική, την διερευνητική και κριτική ικανότητα (φιλέρευνο και κριτικό πνεύμα), το θάρρος της

γνώμης, τη φιλοσοφική κλίση, την αγάπη του λόγου και της τέχνης, την ανάπτυξη του δημιουρ-

γικού ταλέντου κλπ. Φυσικά, σκοπός της μόρφωσης δεν πρέπει να θεωρείται η ίδια η μόρφωση,

όπως ούτε η τέχνη για την τέχνη την ίδια είναι σκοπός. Η κοινή ωφέλεια και η ελάττωση του

ανθρώπινου πόνου, είναι ο μοναδικός σκοπός… Μια τέτοια λοιπόν παραγωγική μάθηση και

παιδεία έχει για στόχο του ο ανθρωπισμός. Ένα πνεύμα υψηλό και ρεαλιστικό που ζητάει να

σηκώσει τον άνθρωπο απ’ το νεκρό γράμμα και τη στενή αντίληψη, δίνοντάς του μια φιλοσοφία

ζωής και έναν πόθο ζωής. «Ολόκληρη η Ευρώπη οφείλει στον ανθρωπισμό τη διάχυση του νέου

αυτού πνεύματος: τη μύηση σε δυνάμεις εχθρικές προς την ημιμάθεια, τη δεισιδαιμονία και τη

σχολαστικότητα» παρατηρεί ο Jebb.

Το βαθύτερο νόημα και την αποστολή της παιδείας μάς την καθόρισαν οι Έλληνες.

Ξεχωρίζουν οι Έλληνες πολύ αυστηρά την Παιδεία από τον επαγγελματικό καταρτισμό του

ατόμου. Οι Έλληνες είχαν την πεποίθηση ότι η ανθρώπινη προσωπικότητα δεν μπορεί να βρει

την τελειοποίησή της μέσα στο επάγγελμα, γιατί η έκταση του επαγγέλματος δεν καλύπτει την

περιοχή της ανθρώπινης προσωπικότητας ολόκληρης. Το πρόβλημα της ελληνικής Παιδείας

ήταν η διάπλαση της προσωπικότητας ως πηγής από την οποία αναδίνεται ο γενικός τόνος ο

χαρακτηριστικός για όλες τις εκδηλώσεις του ατόμου, χωρίς να δεσμεύεται το άτομο από τις

απαιτήσεις της επαγγελματικής τεχνικής.

(…) Η κλασική Παιδεία την οποία εννοούμε όταν μιλούμε για ανθρωπιστικές σπουδές


5

είναι κυρίως τα Γράμματα (Φιλοσοφία, Ιστορία, Κοινωνιολογία, κλπ.) και τα Καλά Γράμματα

(Φιλολογία, Λογοτεχνία, κλπ.). Αυτό όμως δε σημαίνει πως οι Επιστήμες (θεωρητικές και

πρακτικές) είναι αμέτοχες στην προαγωγή του ανθρωπισμού, μια που μ’ αυτές κυρίως αμ-

βλύνεται ο ανθρώπινος πόνος. Μέσα στο χώρο της κλασικής παιδείας βρίσκονται επίσης και

οι Καλές Τέχνες, κι όπως έχουμε έναν «ηθικό ουμανισμό» έτσι έχουμε κι έναν «καλλιτεχνικό

ουμανισμό».

Τελικός σκοπός της γνώσης και της επιστημονικής σκέψης γενικότερα, είναι βέβαια η

κατάκτηση της αλήθειας. Με τη μάθηση, με τη γενική μόρφωση (culture génerale), ο νέος

άνθρωπος, θα πολιορκήσει την κάθε αλήθεια – την ηθική, την γνωσιολογική, την αισθητική

– και θα λύσει ένα πλήθος απ’ τις απορίες που κατακλύζουν την ψυχή του. (…)

Η παιδεία, είναι εκείνη που θα οδηγήσει στην αυτογνωσία και στη συνείδηση του μέτρου.

Η αξία τού να κάνει κανείς κτήμα του το «γνώθι σ’ αυτόν» και το «παν μέτρον άριστον» είναι

περιττό να τονισθεί.

Ο ελληνικός κλασικισμός, ο τόσο σοφά ανθρωποκεντρικός, έδωσε το ανθρώπινο μέτρο

στις αξίες της ζωής κι έδειξε το δρόμο που πρέπει αβίαστα κι ελεύθερα ν’ ακολουθήσει ο

άνθρωπος ο κοινωνικός, χωρίς να χάσει τίποτα απ’ την προσωπική του υπόσταση. Το μέτρο

και η αρμονία σε κάθε εκδήλωση της ζωής, στάθηκε για την ελληνική αρχαιότητα ένα ανε-

πανάληπτο επίτευγμα.

Για τον άνθρωπο των κλασικών χρόνων, οι έννοιες της αλήθειας, του αγαθού και του

ωραίου, ήταν ένα κλειστό Σύμπαν.

Το ωραίο ήταν μαζί αληθινό και ενάρετο. Το ίδιο ίσχυε για το αληθινό και αγαθό.

Οι έννοιες του μέτρου και της αρμονίας εκφράζουν στην αρχαία ελληνική σκέψη, την

μορφολογική πλαστικότητα του αρχαίου λόγου.

«Η «αξία» της ανθρώπινης προσωπικότητας, όπως μας την προσέφερε η αρχαιότητα, είναι

μια υπερχρονική κατηγορία. Δεν είναι ανθρωπολογική έννοια που καθορίζεται με κριτήρια

ψυχολογικά και εμπειρικά. Τα μέτρα που την προσδιορίζουν είναι αξιολογικά. Προβάλλει σαν

υπεριστορική έκφραση. Η ανθρώπινη προσωπικότητα υψώνεται έτσι σε κριτήριο απόλυτο. Και

σ’ αυτό ακριβώς το σημείον ευρίσκεται το αιώνιο παρόν του αρχαίου κόσμου και η παιδευτική

του σημασία». (Β. Παναγιωτόπουλος)

Ιάσων Ευαγέλλου,

«Γλώσσα και Παιδεία», σελ. 87-90


6

Υπολογιστές – τι αλλάζουν στην εκπαίδευση

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά πειράματα που τόλμησε το Βρετανικό

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο είναι η ενοποίηση των αιθουσών διδασκαλίας

και της σχολικής βιβλιοθήκης με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών,

κατανέμοντας έτσι τον ρόλο των δασκάλων μεταξύ βιβλιοθηκάριου και

επικεφαλής μαθητικών ομάδων εργασίας. Πόσο εύκολα άραγε θα μπορούσε να γίνει αυτό

αποδεκτό από τους εκπαιδευτικούς μας;

(…) Σε μια πρώτη προσέγγιση οι βιβλιοθηκάριοι και οι δάσκαλοι πρέπει να συνεργασθούν

πολύ στενά. Εννοείται ότι αυτό θα μπορούσε κάποιος να το σκεφθεί και προτού έλθουν οι νέες

τεχνολογίες στο σχολείο, αρκεί να υπήρχε μια σχολική βιβλιοθήκη με στοιχειώδη λειτουργία.

Με τα αμέτρητα αρχεία όμως που ο κάθε εκπαιδευτικός θα μπορεί να κατεβάσει μέσω του

Internet υποστηρίζοντας τα όσα έχει σκεφθεί να... γνωστοποιήσει στους μαθητές του, μπαίνει

αυτόματα ακόμη πιο ουσιαστικά και στον ρόλο του βιβλιοθηκάριου. Θα γίνει όμως δεκτό κάτι

τέτοιο; Στη Βρετανία πάντως ήδη έχουν αρχίσει να μοιράζουν στους εκπαιδευτικούς όλων των

ειδικοτήτων φορητούς κομπιούτερ σαν ένα ακόμη βήμα προς την κατεύθυνση της εξοικείωσής

τους με τον κυβερνοχώρο.

(…) Σε όλη την Ελλάδα, εκτός Αθηνών, υπάρχουν θαυμάσιες βιβλιοθήκες, άρα και θαυ-

μάσιοι άνθρωποι μέσα σε αυτές: στη Θεσσαλονίκη, στη Σύρο, στην Κοζάνη, στη Σπάρτη και

σε πολλά άλλα μέρη. Στα σχολεία τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα γιατί και όπου υπάρχουν

κάποιες βιβλιοθήκες το σημερινό πρόγραμμα των μαθημάτων φαίνεται να είναι αποφασισμένο

να τις αγνοήσει. Τώρα λοιπόν είναι ευκαιρία, με λίγα σχετικά χρήματα, σχολεία με ανύπαρκτες

ως σήμερα βιβλιοθήκες να συνδεθούν ηλεκτρονικά με τις τοπικές βιβλιοθήκες μέσα από ένα

πανελλαδικό δίκτυο κάνοντας το πρώτο βήμα στον δρόμο για μια δυναμική μεταρρύθμιση που

θα φέρει πραγματικά κοντά δάσκαλο και μαθητές• σε μια καινούργια και πιο γόνιμη σχέση που

θα αμβλύνει τις διαθέσεις για βιαιότητες, πλάκα, χάζεμα, ύπνο μέσα στην τάξη. Λιγότερες ώρες

παραμονής στην τάξη που θα αμβλύνουν και το πρόβλημα των σχολικών κτιρίων, πιο γόνιμη

αξιοποίηση του χρόνου των παιδιών και καλύτερες συνθήκες δουλειάς για τον δάσκαλο. Και

μαζί αξιοπρέπεια με ένα ρεαλιστικό ωρολόγιο πρόγραμμα αφού δεν μπορούμε να θεωρούμε

στα σοβαρά διδακτική «ώρα» 30-35 λεπτά μετωπικής διδασκαλίας...

Προεκτείνοντας ακόμη περισσότερο τη βρετανική πρόταση μπορούμε να φαντασθούμε

ένα σχολείο όπου οι μαθητές συναντιούνται κάθε ημέρα με τους δασκάλους τους, προτού

χωρίσουν και πάλι, για να τελειώσουν τις εργασίες που έχουν αναλάβει. Ξανασμίγουν για να

ακούσουν τις παρατηρήσεις και την κριτική για τις εργασίες που παρουσίασαν και να πάρουν

καινούργιες. Αναζητούν και με τη βοήθεια των ηλεκτρονικών μέσων και μέσα από τις εμπει-

ρίες της απευθείας επικοινωνίας γνώση και εκπαίδευση. Ο εκπαιδευτικός έχει καινούργια

καθήκοντα που μερικοί θα θεωρήσουν δυσβάστακτα και άλλοι συναρπαστικά. Πέφτοντας οι

2. Η πληροφορική στην εκπαίδευση


7

τοίχοι της τάξης άλλους θα τους αφήσουν εκτεθειμένους και άλλοι θα βρουν τη χαμένη τους

αξιοπρέπεια. Διδασκαλία σε ομάδες, με έναν ή και περισσότερους εκπαιδευτικούς, εξοικει-

ωμένους με τους κομπιούτερ, γνώστες των περιεχομένων αρκετών ηλεκτρονικών βιβλιοθη-

κών. Οι διδασκόμενοι από τους βρετανούς ερευνητές δεν ονομάζονται πλέον «pupils» αλλά

«learners» και οι διδάσκοντες θα πρέπει να αποδιώξουν την όποια ανασφάλειά τους μήπως

και αυτοί που ζητούν τη γνώση ξέρουν περισσότερα από όποιον καλείται να τους διδάξει.

Συνεχώς τονίζεται ότι κάποια πράγματα μπορούν να τα μάθουν όλοι μαζί. Όσοι θέλουν να

μάθουν πρέπει να αναπτύξουν κι αυτοί κάποιες πρωτοβουλίες και όχι να περιμένουν τα πάντα

από τη μετωπική παράδοση μερικών στοιχειωδών γνώσεων. Όπου υπήρξε ήδη η παράδοση

στη χρήση της βιβλιοθήκης συζητούν για τη διεύρυνσή της. Περισσότερες ώρες ανοικτή, ο

βιβλιοθηκάριος ως ενεργό μέλος πλέον της μαθησιακής ομάδας και όχι ο φύλακας στην

πόρτα με τα κλειδιά, συνεργασία με όσους γονείς θέλουν να συντονίσουν τις αγορές τους σε

εκπαιδευτικό υλικό για το σπίτι ώστε να είναι ακόμη πιο εύκολο για τα παιδιά να εργάζονται

δημιουργικά και παντού!!! Άλκης Γαλδάδας, εφημ. «Το Βήμα»

Πληροφορική επανάσταση στην παιδεία

(…) Ομολογουμένως ο υπολογιστής κατέχει κεντρική θέση στο

ερευνητικό ενδιαφέρον του καθηγητή Σουόρτς για την εκπαίδευση. Στη

διάλεξή του προς τους συνέδρους εξέθεσε με συντομία και σαφήνεια

τους τρόπους με τους οποίους η πληροφορική μπορεί να αλλάξει ριζικά

τον τρόπο διδασκαλίας των μαθηματικών, των επιστημών, των τεχνών και της γλώσσας στο

σχολείο. Ο υπολογιστής μάς δίνει τη δυνατότητα, να γράφουμε, να ξαναγράφουμε και να

σχεδιάζουμε χωρίς κόστος παρέχοντάς μας την ευκαιρία να πειραματιστούμε με τα αντικείμενα

γνώσης. Ο υπολογιστής αλλάζει την προσέγγιση της επίλυσης μιας εξίσωσης, τη διδασκα-

λία της ιστορίας της μουσικής ή το γράψιμο ενός κειμένου, καθιστώντας τελικά τη μάθηση

εμπειρία δημιουργικότερη. Παρ’ όλα αυτά, ο καθηγητής Σουόρτς παραδέχεται ότι, προς το

παρόν τουλάχιστον, «ο υπολογιστής μας έχει δώσει τη δυνατότητα να κάνουμε με ταχύτερο

και αποτελεσματικότερο τρόπο πράγματα που κάναμε εδώ και αιώνες». Κοντολογίς, η διαφορά

έγκειται στην παραγωγικότητα • δεν είναι ποιοτική. «Ένας λογιστικός πίνακας, ένα κείμενο και

η επεξεργασία του, μια βάση δεδομένων» λέει «δεν αποτελούν νεωτερισμούς».

Οι αλλαγές βεβαίως είναι ήδη σημαντικές και επιβάλλουν τροποποιήσεις στη διδασκαλία

αλλά και στον μηχανισμό των εξετάσεων και κυρίως τη δυνατότητα να οδηγηθούμε προς

ουσιαστικότερα ερωτήματα: «Όταν φοράς ρολόι δεν χρειάζεται να κοιτάζεις τον ουρανό για

να δεις τι ώρα είναι» παρατήρησε στην ομιλία του. Εν τούτοις ο καθηγητής Σουόρτς παρατηρεί

την επανάσταση της πληροφορικής και τις συνέπειές της για την εκπαίδευση με μάτι κριτικό,

αρχίζοντας από τα δίκτυα. «Το World Wide Web είναι χρήσιμο για τη δημοσιοποίηση και τη

διάδοση πληροφορίας, είναι όμως παντελώς στερημένο από φίλτρα επιλογής σαν ένα χαώδες

αρχείο που μεγαλώνει πολύ γρήγορα. Για να το αξιοποιήσουμε θα πρέπει να του επιβάλουμε

δομή». Αντιστοίχως, η πρόσβαση σε μεγάλο όγκο δεδομένων δεν επιφέρει υποχρεωτικά

2. Η πληροφορική στην εκπαίδευση

8


ποιοτικές αλλαγές στο σχολείο: «Το να έχει ένας μαθητής ηλεκτρονική πρόσβαση στη Βιβλι-

οθήκη του Βρετανικού Μουσείου δεν σημαίνει ότι υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να τη

χρησιμοποιήσει από το να επισκεφθεί τη δημοτική βιβλιοθήκη στο χωριό του». (…)

Πολυταξιδεμένος και εμβριθής, ο καθηγητής Σουόρτς εκτιμά ότι «η συζήτηση για τα

θέματα της παιδείας δεν διαφέρει από χώρα σε χώρα» και φαίνεται να έχει οικουμενική

αξία. «Στο κάτω κάτω της γραφής η εκπαίδευση συνίσταται σε ό,τι συμβαίνει στις χιλιάδες

αίθουσες διδασκαλίας κάθε χώρας, και τα διδακτικά αντικείμενα (τα μαθηματικά, η φυσική,

η γλώσσα) δεν διαφέρουν ουσιαστικά στις σχολικές τάξεις των Ηνωμένων Πολιτειών, της

Ισπανίας, της Αυστραλίας ή της Ελλάδας». Σε όλες τις χώρες η συζήτηση για τις εκπαιδευτικές

μεταρρυθμίσεις εμπλέκει περισσότερες ομάδες: μαθητές, εκπαιδευτικούς, την πανεπιστημιακή

κοινότητα εν γένει, και τους εργοδότες. Καθένας έχει διαφορετικές επιδιώξεις: οι εργοδότες

λόγου χάρη «ενδιαφέρονται οι μαθητές και οι φοιτητές να λαμβάνουν τέτοια εκπαίδευση ώστε

να είναι έτοιμοι να εργαστούν και η προετοιμασία τους ως νέων εργαζομένων να στοιχίζει

λιγότερο στις επιχειρήσεις».

Παρ’ όλες τις συζητήσεις όμως οι πραγματικά ενδιαφερόμενοι για ουσιαστικές μεταρρυθ-

μίσεις στην εκπαίδευση είναι λίγοι • το μεγαλύτερο μέρος του κοινού εμφανίζεται απρόθυμο

και εχθρικό. «Όταν ζητάς αλλαγές στην εκπαίδευση, λες ουσιαστικά στους πολίτες ότι η

μόρφωση που έλαβαν οι ίδιοι δεν ήταν ικανοποιητική • και σε κανέναν δεν αρέσει να ακούει

κάτι τέτοιο». Τελικά ο καθηγητής Σουόρτς δεν είναι ούτε αισιόδοξος ούτε απαισιόδοξος για το

μέλλον. Η εκπαίδευση λέει συμβάλλει στην προαγωγή της προσωπικότητας των διδασκομένων,

στην προετοιμασία τους για τον κόσμο της εργασίας • τέλος, στη διάδοση των αξιών μιας

κοινωνίας. Η ισορροπία ανάμεσα στους τρεις στόχους είναι απαραίτητη και ο ίδιος παραμένει

ένας «ενθουσιώδης σκεπτικιστής».

Δ. Μητρόπουλος, εφημ. «Το Βήμα»

Ο ψηφιακός πύργος της Βαβέλ και η μνημοσύνη

«...Με τη χρήση των προσωπικών υπολογιστών η εργαλειοποίηση

της μνήμης μέσω bits and bytes εκτοξεύεται σε διαστάσεις ασύλληπτες

για τον κοινό νου, ενώ σμικρύνεται ο χωροχρόνος της εμπειρίας, συρ-

ρικνώνοντας τον πολιτισμό της ανάμνησης, ως κύριας προϋπόθεσης

του ανθρωπισμού και της ταυτότητας, και επιταχύνοντας τη λήθη (Ρ. Κόζελεκ).

Ό,τι επανερχόταν στη μνήμη μέσω ενός ερεθίσματος, που ανακαλεί συνειρμικά βιωματικές

εικόνες από το παρελθόν (ένα παιδικό καλοκαίρι, μία ξεχωριστή σχολική μέρα, ένας στίχος,

μια κουβέντα κ.λπ.), ακολουθεί πλέον τη διαδικασία της αποθήκευσης ή της ταυτόχρονης

σύλληψης, καθώς εικόνες, κείμενα και ήχοι εγκαταλείπουν την πεπαλαιωμένη αναπαραγω-

γιμότητα (μηχανική, τεχνική, αναλογική) για να αποθηκευτούν ψηφιακά, ενώ η κάθε στιγμή

μετατρέπεται σε στιγμιότυπο στην οθόνη του κινητού.

Η λογική και πρακτική της πρωταρχικής συσσώρευσης, αποθήκευσης και συλλογής δε-

δομένων, από το iPod (ουσιαστικά ένα φορητό μίνι τζουκ-μποξ) μέχρι τα tablets, και από τα

δημόσια φωτογραφικά άλμπουμ του flickr, το youtube και τα blogs, το μόνο που καταφέρνουν


9

τα πολυμέσα είναι να αποξενώνουν, σταδιακά, αλλά αναπόδραστα, τον άνθρωπο από τις ανα-

μνήσεις του, με πρόσχημα την αποθήκευση. Ουσιαστικά κανείς δεν (μπορεί να) κάνει απόλυτη

χρήση όλων των αρχείων που μεταφέρει στον υπολογιστή του, κανείς δεν ακούει επί 24 ώρες

μουσική, κανείς δεν διαβάζει όλους τους συνδέσμους στα διαδικτυακά «υπερκείμενα» και

κανείς δεν επικοινωνεί με το αδιαφανές σύνολο των «κοινωνικών δικτύων». Στον ψηφιακό

πύργο της Βαβέλ, που υλοποιεί την ουτοπία της «δικτύωσης των αποθηκευτικών περιοχών»

(storage area networking), ο άνθρωπος-χρήστης καταδικάζεται σε ισόβια τεχνική αμνησία:

τιθασεύει (αποθηκεύει) πολλαπλασιαστικά τη μνήμη, αλλά εξορίζει την ανάμνηση.

Όπως ο πιτσιρικάς παραθεριστής της διαφήμισης, που σαν νέος Ροβινσώνας καταφεύγει

πανικόβλητος σε μία καρτποστάλ-μπουκάλι για να καλύψει το κενό της ηλεκτρονικής-κοι-

νωνικής δικτύωσης, έστω και με διαδικτυακές συνδηλώσεις, θα επιστρέφει αιώνια στις θε-

μελιώδεις πρακτικές της επικοινωνίας: την οργάνωση της σκέψης πάνω στο χαρτί, τη γραφή,

την αλληλογραφία που θα γίνει μνημοσύνη».

Κώστας Καλφόπουλος, εφημ. «Καθημερινή»


10

Παχύσαρκη και ανορεξική η γενιά του Ίντερνετ

Τρώνε πολύ και ανθυγιεινά ή δεν τρώνε καθόλου, για να μοιάσουν

σ’ αυτούς που φιγουράρουν στα πολύχρωμα εξώφυλλα. Εγκλωβίζονται

σε μια οθόνη και ένα πληκτρολόγιο, ψάχνοντας αυτά που η πραγμα-

τικότητα τούς στερεί.

Παχυσαρκία, νευρική ανορεξία και εθισμός στο Διαδίκτυο, είναι μερικά από τα προβλήματα

που ταλανίζουν πολλούς νέους στη χώρα μας, σε βαθμό που οι επιστήμονες έχουν πραγματικά

αρχίσει να ανησυχούν.

Περισσότεροι από 9.000 έφηβοι έχουν επισκεφθεί τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας του «Αγλ.

Κυριακού» από τον Οκτώβριο του 2006 μέχρι σήμερα, ενώ 1700 από αυτούς παρακολουθού-

νται. Ένα από τα βασικότερα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν είναι η παχυσαρκία, η

οποία, όπως είπαν σε χθεσινή συνέντευξη Τύπου οι υπεύθυνοι της ΜΕΥ, συνιστά ωρολογιακή

βόμβα για τη χώρα μας.

Σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγε η ΜΕΥ σε 431 εφήβους με αυξημένο βάρος σώμα-

τος, ένας στους τέσσερις (23,4%) έχει αυξημένη πίεση, ένας στους πέντε (19,7%) πρόβλημα

χοληστερίνης και ένας στους έξι (14%) κινδυνεύει από διαβήτη!

Στον αντίποδα, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής. Τα περιστατικά που έχει αντιμετωπίσει η

ΜΕΥ ανέρχονται σε 120, ενώ 17 από αυτά χρειάστηκαν νοσηλεία. Το πρόβλημα αφορά κυρίως

τα κορίτσια και η έξαρση του προβλήματος εμφανίζεται κυρίως σε δύο ηλικίες, τα 14 και τα

18 χρόνια. Οι έφηβοι ασθενείς προέρχονται από ανώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα

και συνήθως πρόκειται για καλές μαθήτριες, αθλήτριες και πρωταθλήτριες.

Όσον αφορά τον εθισμό στο Διαδίκτυο, τα μηνύματα είναι εξίσου ανησυχητικά, αφού οι

έφηβοι που παρακολουθούνται έχουν φτάσει τους 58. Παιχνίδια και chat rooms οι κύριοι

λόγοι εξάρτησης, αλλά όπως τόνισε η επιστημονική υπεύθυνος της ΜΕΥ, κ. Άρτεμις Τσίτσικα,

οι έφηβοι που χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο ωφέλιμα (πληροφορίες, υπηρεσίες, εκπαίδευση

κ.λπ.) δεν εθίζονται εύκολα.

Έρευνα της ΜΕΥ για το πρόβλημα κατέδειξε, ότι το 19,47% των εφήβων χρηστών του

Διαδικτύου αναφέρουν ότι έχουν πρόσβαση σε πορνογραφικές σελίδες, ενώ το 6,4% χρησι-

μοποιεί το Διαδίκτυο για τυχερά παιχνίδια.

Λ. Σπυροπούλου,

εφημ. «Ελευθεροτυπία», 20-03-2009

3. Διαδίκτυο


11

Internet

Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια για το Internet. Ένας

όλο και πιο μεγάλος αριθμός ανθρώπων συνδέεται στο δίκτυο. Βρί-

σκουμε όλη την γκάμα των συναισθημάτων: από τη λατρεία προς τις

νέες ψηφιακές τεχνολογίες έως τον τρόμο και τη δαιμονολογία για το

«ζοφερό» μέλλον που επιφυλάσσεται στον άνθρωπο. Δύο προσεγγίσεις εξίσου υπερβολικές

που εδράζονται και οι δύο σε μια αντίληψη αυτονόμησης της τεχνολογίας από το δημιουργό

της. Νομίζω ότι θα ήταν πολύ πιο χρήσιμο να προσγειώσουμε τη συζήτηση στις πραγματικές

της διαστάσεις, στην ιστορική αφετηρία των νέων ψηφιακών τεχνολογιών και ειδικά του

Internet, στις αλλαγές που επέρχονται στη ζωή του ανθρώπου, στα προβλήματα που ενδε-

χομένως δημιουργούνται.

Πρώτα απ’ όλα ας προσπαθήσουμε να περιγράψουμε συνοπτικά το Internet και ειδικότερα

τον παγκόσμιο ιστό (Web) με μια αναλογία. Ας φανταστούμε τον κυβερνοχώρο ως μια τεράστια

έκθεση. Ο κάθε «εκθέτης» δημιουργεί το δικό του περίπτερο (site) που καταχωρείται σε μία

διεύθυνση (www.address). Ο χρήστης του διαδικτύου, μέσα από τους τηλεπικοινωνιακούς

διαδρόμους που δημιούργησε η σύζευξη τηλεφώνου – υπολογιστή, επισκέπτεται αυτήν την

άυλη, διαρκή και παγκόσμια ψηφιακή έκθεση. Περνά από διάφορα sites, επικοινωνεί με τον

«εκθέτη», και βεβαίως μπορεί να πάρει («κατεβάσει») πληροφοριακό υλικό. Αρκεί να έχει

εξασφαλίσει την είσοδό του μέσω ενός προμηθευτή (provider) σύνδεσης στο Internet.

Αν στο ζευγάρι τηλεφώνου-υπολογιστή προσθέσουμε και την τηλεόραση έχουμε μια

τεχνολογική συνένωση που αλλάζει δραστικά την όψη των επικοινωνιών. Σ’ αυτό το λαβυριν-

θώδες τοπίο δημιουργούνται οι περίφημες «λεωφόροι της επικοινωνίας», για τη στρατηγική

σημασία των οποίων δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Μόνο που η σκληρή οικονομική μάχη

που γίνεται για τον έλεγχό τους έχει σαν κύριο αντικείμενο – τουλάχιστον προς το παρόν –

τον έλεγχο του τηλεφώνου και της τηλεόρασης και ελάχιστα την παραγωγή νέων εξωτικών

ψηφιακών προϊόντων. Εντωμεταξύ η εμπορευματοποίηση του Internet, ως επικοινωνιακού

μέσου, έχει ήδη αρχίσει. Οι διαφημιστές διαμορφώνουν την πολιτική προβολής των προϊόντων

τους μέσα απ’ αυτό, ενώ ορισμένοι σχεδιαστές στρατηγικής ονειρεύονται τον πλήρη έλεγχο

του δικτύου.

Οι κοινωνικές ανακατατάξεις που προκαλούνται από την ανάπτυξη του νέου ψηφιακού

κόσμου είναι ραγδαίες και ευρύτατες. Η εργασία και η απασχόληση υφίστανται τραυματικό

σοκ, με την αλλοίωση των συνθηκών εργασίας και την απώλεια πολλών θέσεων εργασίας. Η

παιδεία και ο πολιτισμός αλλάζουν όψη, αφού οι δυνατότητες απόκτησης γνώσεων αλλά και

επικοινωνίας πολλαπλασιάζονται και παγκοσμιοποιούνται. Στη συγκρότηση της «κοινωνίας

της πληροφορίας» τα δίκτυα λειτουργούν ως μια νέα «αγορά». Οι πολίτες και οι οργανώσεις

τους έχουν περισσότερα μέσα στη διάθεσή τους, για να ακουστεί η φωνή τους. Ίσως μάλιστα

αυτή να είναι η σημαντικότερη ποιοτική αλλαγή που επέρχεται: η δυνατότητα ενός μεγάλου

πλήθους ατόμων να εκφραστούν. Ορισμένοι βλέπουν τη διεύρυνση της δημοκρατίας χάρη στις

δυνατότητες των νέων ψηφιακών μέσων, δικτύων και πολυμέσων, ενώ κάποιοι υπεραισιόδοξοι

μιλούν για ηλεκτρονική δημοκρατία.

3. Διαδίκτυο


12

Εντούτοις οι παγίδες και οι κίνδυνοι είναι πολλοί. Η ανάπτυξη της κυβερνοοικονομίας με

την αύξηση του όγκου των ανταλλαγών άυλων τίτλων αλλά και στοιχείων και πληροφοριών

δημιουργεί σοβαρό προβληματισμό σε τρεις τουλάχιστο τομείς: το ηλεκτρονικό κλείδωμα,

τα πνευματικά δικαιώματα και το ηλεκτρονικό χρήμα. Οι δυνατότητες παραποίησης της πλη-

ροφορίας και χειραγώγησης της πληροφόρησης μπορούν να δημιουργήσουν νέες μορφές

υποτέλειας.

Τέλος θα έπρεπε να εξετάσει κανείς, παράλληλα με τη διεύρυνση των μακροπρόθεσμων

πολιτικο-κοινωνικών επιπτώσεων, ορισμένα επιμέρους μεν αλλά πρακτικά και πιο άμεσα

ερωτήματα: είναι αναπότρεπτη η κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας στα δίκτυα; Ποια είναι η

σχέση του Internet με την εκπαίδευση; Μπορεί η τεχνολογία να φέρει πιο κοντά τις φτωχές

με τις πλούσιες χώρες;περ. “Αφιερώματα - Le Monde Diplomatique”, τ. 11

Η ψηφιακή εκδοχή της επιθυμητής ζωής μας

Η λέξη «Facebook» αποτελεί ίσως σήμερα μία από τις συχνότερα

χρησιμοποιούμενες λέξεις στις καθημερινές συζητήσεις των ανθρώπων

ανάμεσα σε άτομα κάθε ηλικίας, κοινωνικής τάξης και μορφωτικού

επιπέδου.

Είναι ο νέος, σύγχρονος κώδικας επικοινωνίας για έναν ψηφιακό κόσμο που μετρά ήδη

400.000.000 κατοίκους. Ο παρατηρούμενος ενθουσιασμός δεν είναι τυχαίος ούτε περιστασι-

ακός. Η ζωή εκεί φαίνεται ότι είναι -επιτέλους- απολύτως στα χέρια των ψηφιακών κατοίκων

του. Τα πάντα μπορούν να συμβούν και όλα είναι πιθανά...

Το Facebook αντιγράφει τη ζωή. Η επιτυχία του οφείλεται κυρίως σ’ αυτήν τη στρατηγική

και δομική του επιλογή: στην κοινωνικότητά του. Ο ψηφιακός του κόσμος είναι παράλληλος

και αναλογικά παρόμοιος με τον πραγματικό. Έχει τους όρους, τη λειτουργία και τα αξιολογικά

χαρακτηριστικά της καθημερινότητάς μας. Ωστόσο, με μια «μικρή» διαφορά: ελπιδοφόρα και,

με ψυχολογικούς όρους, λυτρωτική. Και αυτό γιατί η συγκρότηση της ψηφιακής ταυτότητας

και της κοινωνικότητας του κάθε χρήστη στο facebook δεν είναι απαραίτητα απόλυτα ταυτό-

σημη με τα χαρακτηριστικά και τις συνθήκες της πραγματικής του ζωής. Ο καθένας εκεί έχει

τη δυνατότητα να (ξανα)σχεδιάσει ή και να επινοήσει, με ψηφιακά μέσα και με (εντυπωσιακή

πολλές φορές) σκηνοθετική επιμέλεια, το παρελθόν και το παρόν του, τη δημόσια εικόνα

του. Να ξαναορίσει κυριολεκτικά ή να βελτιώσει σημαντικές (και κρίσιμες) λεπτομέρειες για

τον εαυτό του και τη ζωή του από την αρχή. Να ξαναγεννηθεί. Να γίνει επιτέλους αυτός που

πάντα ήθελε, αυτός που νομίζει ότι του αξίζει να είναι ή και αυτός που ξέρει ότι πιθανόν δεν

θα μπορέσει να γίνει ποτέ.

Η ζωή στον ψηφιακό πλανήτη μοιάζει να είναι σπάνια βαρετή. Σε αντίθεση με την πραγ-

ματικότητα, όπου η δύσκολη για τους περισσότερους καθημερινότητα λειτουργεί καταπιεστικά

και περιοριστικά στις επιθυμίες και στα ποικίλα όνειρά τους, η ψηφιακή καθημερινότητα του

facebook ασφυκτιά από ζωή. Εδώ, η διάθεση για επικοινωνία και η ευρηματική με κάθε τρόπο

13

αλληλεπίδραση μεταξύ των χρηστών φαίνεται να περισσεύουν. Οι ίδιοι άνθρωποι που στην

πραγματική τους ζωή πιθανώς να δυσκολεύονται να μιλήσουν για τον εαυτό τους, να απο-

καλύψουν προσωπικές τους στιγμές ή να φλερτάρουν με οποιονδήποτε τρόπο, στον κόσμο

του facebook μεταμορφώνονται κυριολεκτικά σε εν δυνάμει αστέρες.

Το πρόβλημα με τους περισσότερους χρήστες του facebook είναι η άγνοια του τρόπου

λειτουργίας του, των δομών του και των συμβάσεων που χρησιμοποιεί. Η έλλειψη αυτής της

γνώσης στη γραμματική και λειτουργία του συγκεκριμένου μέσου είναι ο πρώτος βασικός

λόγος που οδηγεί στη μη ορθολογική του χρήση. Ο δεύτερος, και ίσως ο πιο καθοριστικός,

είναι ότι το facebook προσφέρει σε όλους (όσοι αισθάνονται συνειδητά ή ασυνείδητα έτσι)

τη δυνατότητα να επαναδιαπραγματευτούν την απουσία της επιθυμητής ζωής τους από την

καθημερινότητά τους.

Σήμερα, παρά τις ενστάσεις για τα συστήματα ασφαλείας του και τη μη αποτελεσματική

προστασία των χρηστών του από τρίτους, οι οποίες πληθαίνουν συνεχώς, το facebook συ-

νεχίζει να πάλλεται στο κυνήγι της αυτοπροβολής και να αυξάνει τον παγκόσμιο πληθυσμό

του και τη χρηματιστηριακή του αξία. Τη στιγμή που οι ιδρυτές του πλουταίνουν από την

εκμετάλλευση αυτού του χωρίς προηγούμενο reality, το οποίο στηρίζουν και προωθούν

έμμεσα με ποικίλους τρόπους, η πλειονότητα των φανατικών χρηστών του, λόγω άγνοιας ή

υπερβολικού ενθουσιασμού, δεν δίνει καμιά σημασία σε αντιρρήσεις που είναι χαμηλότερης

αξίας συγκριτικά με τη συναρπαστική συνεισφορά του facebook στη ζωή τους.

Ο κυρίαρχος τρόπος αξιοποίησης του facebook είναι η τελευταία και πιο χαρακτηριστική

ένδειξη του πόσο αφόρητη έχει γίνει στους περισσότερους η καθημερινότητά τους. Απορρί-

πτοντας ο καθένας να είναι ή να γίνει ο συναρπαστικότερος εαυτός του, να σχεδιάσει τη ζωή

του με τα δικά του μέτρα και να διεκδικήσει σε πραγματικούς χρόνους την επικοινωνία του

με γεύση, χρώμα και αφή, επιλέγει να ζήσει μέσα σε ένα ψηφιακό όνειρο. Και αυτό επειδή

τίποτα γύρω του δεν του (υπεν)θυμίζει πλέον ότι μόνο η πραγματική ζωή και ο πραγματικός

του εαυτός μπορούν να είναι η πιο συναρπαστική, απρόσμενη και μαγική αλληλεπίδραση...

Ωστόσο, αυτό το φυσικό «απρόσμενο» της ζωής φαίνεται να ανησυχεί τους περισσότερους

και να μην τους πείθει με το ρίσκο του, τη στιγμή που υπάρχουν λογισμικά «πακέτα» που

υπόσχονται σίγουρη κοινωνική αναγνώριση και ευτυχία. Και αυτό δεν είναι παρά ακόμα μια

σύγχρονη πλάνη που λειτουργεί ως παυσίλυπο της σύγχρονης ζωής μας...



14

Ο Ερυθρός Σταυρός ανταποκρίνεται σε έναναπό τους ισχυρότερους σεισμούς της ιστορίας.

Ο Ερυθρός Σταυρός της Ιαπωνίας, σε απόκριση της καταστροφής

που προκάλεσε ο σεισμός - γίγαντας μαζί με το τσουνάμι που ακο-

λούθησε την Παρασκευή 11 Μαρτίου, ανέπτυξε το πρώτο 24ωρο 64

ομάδες αντιμετώπισης καταστροφών. Αυτές οι ιατρικές μονάδες, αποτελούμενες από 400

ιατρούς, νοσηλευτές και προσωπικό υποστήριξης, παρέχουν ήδη βοήθεια στις περιοχές που

επλήγησαν μέσω κινητών κλινικών ενώ παράλληλα καταγράφουν και εκτιμούν διαρκώς τις

ανάγκες που διαμορφώνονται από την καταστροφή.

Μέχρι τώρα, τα προσωρινά στοιχεία μιλούν για 1800 νεκρούς, αριθμός που αναμένεται

να αυξηθεί, αφού οι ομάδες διάσωσης φτάνουν σε σημεία που έχουν χτυπηθεί από τον σεισμό

και το τσουνάμι.

Περισσότεροι από 300.000 άνθρωποι, οι οποίοι εκκενώθηκαν πριν χτυπήσει το τσουνάμι

στεγάστηκαν σε προσωρινά κέντρα τα οποία στήθηκαν σε σχολεία και σε δημόσια κτήρια. Ο

Ερυθρός Σταυρός ως τώρα έχει διανήμει 30.000 κουβέρτες. Χιλιάδες κατοικιών έχουν υποστεί

ζημιές ή έχουν καταστραφεί και στην Περιφέρεια του Iwate, το τσουνάμι παρέσυρε τουλά-

χιστον δέκα χωριά. Η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος έχει διακοπεί σε πάνω από 5.000.000

νοικοκυριά ενώ 1.000.000 σπίτια δεν διαθέτουν πόσιμο νερό.

Η ζημιά που προκλήθηκε στο πυρηνικό εργοστάσιο Fukushima είχε ως αποτέλεσμα την

ανησυχία των αρχών, ενώ παράλληλα δημιουργήθηκε μια ζώνη αποκλεισμού με διάμετρο

20χλμ, γύρω από το πυρηνικό εργοστάσιο. Κατάσταση πυρηνικής εκτάκτου ανάγκης κυρή-

χθηκε από την Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας και Βιομηχανίας της Ιαπωνίας και ο Ερυθρός

Σταυρός της Ιαπωνίας είναι σε ετοιμότητα να παρέχει βοήθεια σε όσους εκκενώθηκαν από

την περιοχή ενώ παρακολουθεί σε ετοιμότητα την κατάσταση που διαμορφώνεται σε σχέση

με το πυρηνικό εργοστάσιο.

Προς το παρόν, η πλήρης εικόνα των αποτελεσμάτων του σεισμού και του τσουνάμι δεν

είναι εφικτή, λόγω των προβλημάτων που υπάρχουν στην πρόσβαση στις πληγήσες περιοχές.

Ο μηχανισμός ανταπόκρισης προς το παρόν συντονίζεται από τον στρατό της χώρας, με τον

Ερυθρό Σταυρό της Ιαπωνίας να παίζει σημαντικό υποστηρικτικό ρόλο στην παροχή πρώτων

βοηθειών, ψυχολογικής υποστήριξης και στην παροχή ειδών πρώτης ανάγκης σε όσους

μετατοπίστηκαν.

Ευτυχώς, το τσουνάμι δεν επηρέασε (ως προς τα αποτελέσματα) άλλες χώρες στον Ει-

ρηνικό Ωκεανό. Η IFRC πιστεύει ότι τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης λειτούργησαν

εξαιρετικά καλά και προτρέπει της εθνικές υπηρεσίες εκτάκτου ανάγκης να χρησιμοποιήσουν

την παρούσα καταστροφή ως αφορμή για να συνεχίσουν να επενδύουν σε ανάλογα συστήματα

έγκαιρης ειδοποίησης για τσουνάμι.

4. Εθελοντισμός

15


Πολλοί Εθνικοί Σύλλογοι έχουν ήδη ανακοινώσει πρόθεση παροχής βοήθειας, όμως,

ο Ερυθρός Σταυρός της Ιαπωνίας δεν έχει ζητήσει βοήθεια από το παγκόσμιο δίκτυο των

Εθνικών Συλλόγων Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου. Εξειδικευμένη ομάδα υπό

την IFRC θα φτάσει τις επόμενες μέρες στην Ιαπωνία για να υποστηρίξει τις δραστηριότητες

του Ερυθρού Σταυρού της χώρας. Επιπλέον, η μονάδα logistics της περιοχής Ασίας - Ειρη-

νικού είναι έτοιμη να στείλει υλικό εκτάκτου ανάγκης αν ζητηθεί. Το υλικό είναι έτοιμο προς

αποστολή από την Kuala Lumpur.

Ο κ. Tadateru Konoe, Πρόεδρος του Ερυθρού Σταυρού της Ιαπωνίας και της IFRC, αύριο

θα βρίσκεται στην περιοχή που χτυπήθηκε από την καταστροφή και θα παρέχει βοήθεια στις

ομάδες που επιχειρούν. “Θα είναι μια ευκαιρία να δούμε πώς οι εθελοντές αντιμετώπισης

καταστροφών, τους οποίους εκπαιδεύει εδω και 10 χρόνια ο Ερυθρός Σταυρός της Ιαπωνίας,

θα θέσουν την εκπαίδευσή τους στην πράξη ώστε να βοηθήσουν τους ανθρώπους που επλή-

γησαν. Με κάνει ιδιαίτερα χαρούμενο, το ότι εξειδικευμένη ομάδα της IFRC θα φτάσει στην

Ιαπωνία για να παρέχει υποστήριξη στον Εθνικό Σύλλογο της χώρας”, δηλώνει ο κ. Konoe.

Σε ανταπόκριση των αναγκών αποκατάστασης της επικοινωνίας μεταξύ μελών οικογενει-

ών, έχει ήδη ενεργοποιηθεί η υπηρεσία αναζητήσεων της ICRC. Η ICRC καλεί όσους διαμένουν

εκτός της χώρας και θέλουν να έρθουν σε επαφή με δικούς τους ανθρώπους στην περιοχή,

να χρησιμοποιήσουν την ειδική υπηρεσία μέσω της σελίδας www.icrc.org/familylinks

Επίσης όσοι επιθυμούν ενημέρωση αληθινού χρόνου για τις δράσεις του Ερυθρού Σταυρού

της Ιαπωνίας στο πεδίο, μπορούν να επισκέπτονται τον επίσημο σύνδεσμο της IFRC, twitter.

com/Federation

Βοήθεια στο Σπίτι

Το Κέντρο μας με την ειδική υπηρεσία «Βοήθειας στο Σπίτι» δρα-

στηριοποιείται στο χώρο της ψυχοκοινωνικής φροντίδας ατόμων με

ψυχική νόσο, ηλικιωμένων και ατόμων με κινητικές δυσκολίες μέσω

της παραμονής τους στο οικείο οικογενειακό τους περιβάλλον, απο-

φεύγοντας με αυτό το τρόπο τον συχνά επικείμενο ιδρυματικό εγκλεισμό τους σε μονάδες

φιλοξενίας. Άμεσος στόχος μας είναι να παρέμβουμε βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής αυτών

των ανθρώπων, να υποβοηθήσουμε την αυτόνομη και αξιοπρεπή διαβίωση τους, να στηρίξουμε

τις οικογένειες τους, έχοντας πάντα στο νου μας τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες του κάθε

ατόμου ξεχωριστά.

Οι υπηρεσίες μας καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα αναγκών συμβουλευτικής και ψυχολογι-

κής υποστήριξης των ατόμων που χρήζουν βοήθεια. Η παρέμβαση γίνεται από ειδικούς σε

κάθε περίπτωση και μπορεί να αφορά ακόμη και έναν απλό περίπατο με τον ωφελούμενο,

συντροφιά, ασκήσεις νοητικής ενδυνάμωσης, νοσηλευτικής φροντίδας, διεκπεραίωση γρα-

φειοκρατικών διαδικασιών, μικροαγορές και άλλες υπηρεσίες που κρίνονται αναγκαίες σε

κάθε περίπτωση.

Συγκεκριμένα οι υπηρεσίες που προσφέρουμε είναι:

4. Εθελοντισμός


16

• Συμβουλευτική και Ψυχοκοινωνική υποστήριξη: Ατομική-Ομαδική

• Νοσηλευτική Μέριμνα

• Υπηρεσίες Κοινωνικής Φροντίδας

Το κέντρο μας στελεχώνεται από ειδικά καταρτισμένα στελέχη και επιστήμονες .

Ο ρόλος και οι αρμοδιότητες της κάθε ειδικότητας είναι:

Ψυχολόγος ο οποίος αναλαμβάνει τη ψυχολογική στήριξη των ωφελουμένων και του

οικογενειακού τους περιβάλλοντος τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο με συμμετοχή

ενός ή αντίστοιχα περισσοτέρων ατόμων που χρήζουν βοήθεια.

Νοσηλευτής ο οποίος αναλαμβάνει τη νοσηλευτική και ιατροφαρμακευτική φροντίδα

των ατόμων παρέχοντας υπηρεσίες που αφορούν τη λήψη και ανάλυση γενικών εξετάσεων

αίματος, τη μέτρηση ζωτικών σημείων, (θερμοκρασία, σφύξεις, αρτηριακή πίεση, μέτρηση

ζακχάρου, χοληστερίνης), ενεσοθεραπεία, χορήγηση φαρμάκων, περιποίηση κατακλίσματος,

τοποθέτηση και αλλαγή ουροκαθετήρα κτλ.

Κοινωνικός Λειτουργός ο οποίος αναλαμβάνει τη συντροφιά του ωφελούμενου, τη συνο-

δεία του σε κοινωνικές εκδηλώσεις, την πιθανή εξεύρεση νέων ενδιαφερόντων, την παροχή

ειδικών νοητικών ασκήσεων για πνευματική ενδυνάμωση, την παραπομπή ή και συνοδεία

σε αρμόδιες κοινωνικές υπηρεσίες που αφορούν τις ξεχωριστές ανάγκες του κάθε ατόμου,

την αγορά μικροπροϊόντων, τη διεκπεραίωση γραφειοκρατικών διαδικασιών όπως θεώρηση

βιβλιαρίων, επιδόματα, συντάξεις κτλ.

Οι υπηρεσίες παρέχονται κυρίως μέσω των επισκέψεων του ειδικά καταρτισμένου προ-

σωπικού μας στο σπίτι των εξυπηρετούμενων, με συχνότητα η οποία εκτιμάται και ορίζεται

ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες του κάθε ατόμου ξεχωριστά.

5. Ηθική – Αξίες


17

Η στάθμη της ηθικής

Είναι στα χρόνια μας ηθικά πιο διεφθαρμένος ο άνθρωπος από

άλλοτε; Ή επειδή έχει λυτρωθεί από τις προλήψεις, έγινε λιγότερο

υποκριτικός κι επομένως τιμιότερος;

Είναι διάχυτη η αντίληψη ότι έκλυση των ηθών σαν τη σημερινή

δύσκολα θα μπορούσαμε να συναντήσουμε σε άλλη περίοδο της ιστορίας. Μήπως όμως η

εντύπωση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι άλλοτε οι άνθρωποι έπρεπε και ήξεραν να κρύβουν

τις παρεκτροπές τους, ενώ στην εποχή μας οι προφυλάξεις του είδους τούτου έγιναν περιττές

και όλα έρχονται στην επιφάνεια; Έλλειψε βέβαια η ντροπή, και αυτό είναι μεγάλη ζημιά. Αλλά

περιορίστηκε και ο φαρισαϊσμός, και αυτό είναι χωρίς αμφιβολία κέρδος. Έπειτα, προσέχουμε

συνήθως τα σημερινά σκάνδαλα και τα θεωρούμε πρωτοφανή. Αν γνωρίζαμε όμως καλύτερα

τους παλαιότερους καιρούς, που από απλοϊκότητα τους φανταζόμαστε παραδεισιακούς, δε θα

ήταν δύσκολο να πειστούμε ότι δεν είμαστε ίσως τόσο πολύ χειρότεροι από τους μακρινούς

προγόνους μας.

(…) Η ήρεμη και αντικειμενική κρίση του Θουκυδίδη έθεσε, νομίζω, ορθά και οριστικά

το ζήτημα τούτο. Να τι γράφει: «Με τις στάσεις πολλά και μεγάλα δεινά έπεσαν στις πόλεις.

Τέτοια που γίνονται και πάντα θα γίνονται, έως ότου θα είναι η ίδια η φύση των ανθρώπων.

Κάποτε τα γεγονότα αυτά είναι πιο ήσυχα και παραλλάζουν στη μορφή, ανάλογα με τον τρόπο

που γίνονται κάθε τόσο οι μεταβολές στα συμβαίνοντα. Βέβαια στους χρόνους της ειρήνης και

της πολιτικής ησυχίας και οι πόλεις και οι ιδιώτες είναι πιο καλόγνωμοι, γιατί δεν πέφτουν σε

άθελες ανάγκες. Ο πόλεμος όμως, επειδή αφαιρεί την ευκολία της καθημερινής ζωής, είναι

βίαιος δάσκαλος και εξομοιώνει τις οργές των πολλών σύμφωνα με την περίσταση».

Είναι λοιπόν πολύ πιθανό να μην είμαστε σήμερα ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο διε-

φθαρμένοι από τους ανθρώπους άλλων εποχών και άλλων πολιτισμών. Η εξέλιξη με το νόημα

της προόδου δε φαίνεται πολύ καθαρά στην ιστορία της ηθικής ζωής και δικαιολογημένα το

θέμα τούτο είναι από τα πιο δύσκολα προβλήματα.

Ωστόσο υπάρχει στους χρόνους μας μια βαθύτατη ηθική κρίση – τέτοια που ο νεοευ-

ρωπαϊκός πολιτισμός με τους τέσσερις αιώνες της ιστορίας του πρώτη φορά τη ζει σε τόσο

πλάτος και τόση ένταση. Η κρίση αυτή εκδηλώνεται όχι στη μεγαλύτερη από κάθε άλλη εποχή

έκλυση των ηθών (τούτο, καθώς είδαμε, δεν μπορεί να θεωρηθεί αναμφισβήτητο) αλλά σ’ ένα

φαινόμενο πολύ πιο σοβαρό: άλλοτε ο άνθρωπος έκανε το κακό κι έπειτα τον βασάνιζε το

πικρό συναίσθημα της ενοχής• σήμερα κάνει το κακό χωρίς τύψεις. Ο άνθρωπος δηλαδή στα

χρόνια μας έγινε ή πάει να γίνει amoral. Όχι η immoralité, αλλά η amoralité του σύγχρονου

ανθρώπου δείχνει τη βαθιά ηθική κρίση που περνάει.

Στόμωσε η ηθική του ευαισθησία, η συνείδησή του στην αποτίμηση των ηθικών αναγκών

λειτουργεί με τη δυσκαμψία ζυγού μεγάλων βαρών, και το συναίσθημα της ευθύνης μέσα

5. Ηθική – Αξίες


18

του έχει σ’ επικίνδυνο βαθμό ατροφήσει. Αρχίζει να μην πιστεύει στην ηθική του ελευθερία,

να μην περιμένει από μέσα του κυρώσεις ηθικές, να μην υπερηφανεύεται για την αρετή του,

όπως και να μην αισθάνεται για τις παρεκτροπές του ενοχή. Έπλασε τη θεωρία του φυσικού,

του ψυχολογικού και του κοινωνικού ντετερμινισμού και χώνει μέσα της το κεφάλι του, για

να κρυφτεί σαν τη στρουθοκάμηλο. Έννοιες όπως η δικαιοσύνη (άξονας του ελληνορωμαϊκού

ήθους) ή η φιλαλληλία (θεμέλιο της χριστιανικής αρετής) κινδυνεύουν να χάσουν το ουσιαστικό

περιεχόμενό τους. Κριτήριο στις πράξεις έγινε η άμεση σκοπιμότητα, στόχος η επιτυχία. Η

ποιότητα των μέσων δεν ελέγχεται. Όποιος διστάζει να φτάσει στο αποτέλεσμα, από κάποια

υπολείμματα αρετής, θεωρείται αφελής. Εκείνος που δε συγκρατείται από ηθικές αντιστάσεις,

αλλά στο πήδημα πέφτει και εκτίθεται, χαρακτηρίζεται αδέξιος ή ατυχής.

Φυγή «επέκεινα του καλού και του κακού», ειρωνεία μεφιστοφελική, αδιαφορία και εγώ-

δουλος κυνισμός είναι τα χαρακτηριστικά της amoralité που κάνει τόσο απάνθρωπο τον

άνθρωπο της εποχής μας. Στις καλύτερες περιπτώσεις προσπαθεί να βρει τη δικαίωση του

εκτροχιασμού του σε πολιτικά συνθήματα: «Κινδυνεύει ο πολιτισμός ή η πατρίδα», «Αυτό

επιβάλλει ο διαλεκτικός νόμος της ιστορίας» - και επομένως τα πάντα, ανεξάρτητα από τον

κυρίως ηθικό τους εκθέτη, όχι μόνο επιτρέπονται, αλλά και επιβάλλονται. Η αμφιβολία στο

κριτήριο τούτο θεωρείται αναχρονισμός και η απροθυμία στη συνενοχή, ούτε λίγο ούτε πολύ:

προδοσία.

Το συμπέρασμά μας είναι ότι δεν παραβαίνουμε τους ηθικούς νόμους περισσότερο από

άλλοτε, αλλά ότι τους περιφρονούμε όσο ίσως ποτέ δεν τόλμησαν άνθρωποι άλλης εποχής

να το κάνουν. Αυτή τη νέα ποιότητα έχει ορισμένως η ηθική διαφθορά του καιρού μας.

Ευάγγελος Π. Παπανούτσος,

εφημ. «Το Βήμα»

6. Γλώσσα


19

Γλώσσα έθιμο εθίμων

Ο όρος «γλωσσικός ηγεμονισμός» είναι, ασφαλώς, ευνόητος και ο

σχετικός προβληματισμός κάτι περισσότερο εύλογος. Ωστόσο, αξίζει να

τεθούν και ορισμένα ερωτήματα, που ίσως κλονίζουν την αυταπόδεικτη

ισχύ του φαινομένου το οποίο καλύπτει ο όρος.

Μήπως, δηλαδή, δεν αναπτύσσεται μονόπλευρα ο «ηγεμονισμός» της Αγγλικής (αμερικα-

νικής και βρετανικής), ή της Γαλλικής, ή της Γερμανικής; Μήπως εκδηλώνεται και «ενδοτισμός»

από τις λεγόμενες «ασθενείς» γλώσσες; Αλλά και μήπως όλες πλέον οι γλώσσες – ακόμη και

οι «πανίσχυρες» – βρίσκονται στη δίνη μιας νέας Βαβέλ;

Αν υπολογίσουμε ότι ένα Ελληνόπουλο διδάσκεται την εθνική γλώσσα του αποκλειστικά

στο σχολείο και μόνο επί έξι έως δέκα ώρες εβδομαδιαίως, ενώ τις ξένες γλώσσες επί τρεις

έως έξι ώρες στο σχολείο και άλλες τόσες σε ινστιτούτα, θα έχουμε μια πρώτη επαρκή απά-

ντηση, αν αναρωτιόμαστε πώς θα επιμερίσουμε τις ευθύνες στους… «ηγεμόνες» και στους

«δουλοπάροικους». Αν, μάλιστα, επιχειρήσουμε μια περαιτέρω διερεύνηση στα ακούσματα

και στα διαβάσματά του, θα ζαλιστούμε μέσα στο ασυνάρτητο γλωσσικό περιβάλλον του, που

λίγο ως πολύ το βιώνουν και των άλλων χωρών τα παιδιά αλλά και οι ενήλικες.

Παρακολουθούν, λοιπόν, δεκάδων ωρών ξενόγλωσσα τηλεοπτικά προγράμματα (ακόμη

και βραζιλιάνικα). Εξομοιώνονται με τα «σπαστά» ελληνικά των αγαπημένων τους «θρυλικών»

παικτών και προπονητών. Αναστρέφονται με ξενόγλωσσες επιγραφές καταστημάτων παντού

γύρω τους καθώς και με αναρίθμητα εισαγόμενα προϊόντα. «Ξανοίγονται» στα προγράμματα

του ηλεκτρονικού υπολογιστή τους και στις σελίδες του διαδικτύου. Διαβάζουν σε περιοδικά

και ακούνε να αναμασούν οι μεγάλοι στον κύκλο τους την ξενόφερτη «αργκό» της εποχής

μας. Επικοινωνούν με πρόσφυγες και μετανάστες από όλον τον κόσμο, που ευκαιριακά απα-

σχολούνται στο περιβάλλον τους. Ταξιδεύουν εκτός συνόρων ή αναμειγνύονται στα νησιά

μας με ξένους τουρίστες…

Ευτυχώς, πάντως, ο «ηγεμονισμός» δέχεται κολάφους σ’ αυτόν τον τόπο! Πρόσφατα, φερ’

ειπείν, ιδιωτικά εκπαιδευτήρια διαφήμιζαν τα τμήματα International Baccalaureate, G.C.E. και

Foundation Courses υπό τη Διδαχή του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού: «Να σπουδάζετε τα παιδιά

σας να μαθαίνουν ελληνικά…»! Και η «χάραξις» έγινε τεχνικά• με βυζαντινούς χαρακτήρες.

Γιάννης Β. Κωβαίος,

περ. «Ευθύνη», τ. 305

6. Γλώσσα


20

Η Τέχνη ως ανθρώπινη αυτοπραγμάτωση

και οι κίνδυνοι της αλλοτρίωσής της σήμερα

(…) Η τέχνη σαν ανθρώπινη αυτοπραγμάτωση είναι μια έκφραση

της ανθρώπινης ελευθερίας, αφού κατορθώνει να συμφιλιώσει μέσα

της τις αντιτιθέμενες δυνάμεις της ζωής σε μιαν αρμονία συγκλίνοντας

το ατομικό με το καθολικό, το προσωπικό έργο με την κοινωνική συνείδηση, το έγχρονο με

την υπερχρονική παρουσία. Σε ποιο όμως βαθμό μπορεί η τέχνη να εκπληρώσει το έργο της

σε μια ταραγμένη εποχή σαν τη δική μας και ποιους κινδύνους αντιμετωπίζει;

α) Ο πρώτος κίνδυνος, που αντιμετωπίζει η τέχνη στην εποχή μας, είναι η υποκατάσταση της

ελευθερίας του καλλιτέχνη – συγγραφέα με μια ψευδαίσθηση ελευθερίας. Αντί δηλαδή

να έχουμε μέσα στο έργο μιαν αυτοπραγμάτωση του δημιουργού – προσώπου μέσα σ’

έναν κόσμο κατευθυνόμενο σε ανυποψίαστο βαθμό από τα μαζικά μέσα επικοινωνίας,

διατρέχουμε τον κίνδυνο να έχουμε μια τέχνη, που κινείται από ιδέες που υποβάλλονται,

μια τέχνη που αλλοτριώνεται κάτω από απρόσωπους μηχανισμούς και μοιάζει με ένα

παιχνίδι, που δεν παίζεται πια, αλλά κατευθύνεται.

Οι επιπτώσεις στην περίπτωση αυτή δεν είναι μονάχα ιδεολογικές, με τη δυνατότητα της

υποταγής της τέχνης σε πολιτικούς ή άλλους σκοπούς αλλά και εκφραστικές, με την έννοια

ότι η τέχνη μπορεί να γίνει συρμός, να συμμορφώνεται δηλαδή απλώς σ’ ό,τι είναι μόδα.

Η δημιουργία χάνει έτσι την επικοινωνία της με την πραγματικότητα, γιατί παύει να είναι

προσωπική μαρτυρία και οντοφανέρωση.

β) Ένας άλλος παρεμφερής κίνδυνος, που απειλεί να ανατρέψει την ουσία της τέχνης σήμερα

και να την αποξενώσει από τον εαυτό της είναι η τεχνοκράτησή της. Όταν το τεχνικό μέσο

κυριαρχεί πάνω σ’ ένα πίνακα ή σε μια μουσική σύνθεση ή σ’ ένα ποίημα, τότε όλα τα

έργα αυτά από δημιουργίες τείνουν να γίνουν κατασκευές. Η κατασκευή όμως καταργεί

την εναρμόνιση παραστατικής μορφής και νοήματος, γιατί αποτελεί μιαν έξωθεν επιβαλ-

λόμενη δομή, στην οποία κυριαρχεί ένας εξωκαλλιτεχνικός σχεδιασμός. Ο μηχανισμός

αποπροσωποποιεί την τέχνη και πολύ συχνά την κομματιάζει, την κάνει να εκφράζεται

μέσα σ’ ένα σύμφυρμα (μοντάζ) από ετερογενή κομμάτια. Η δημιουργία χάνει έτσι τη

φυσιολογική της ατομικότητα και σπάζει συγχρόνως τους δεσμούς της με το καθολικά

ανθρώπινο. Γίνεται σημάδι μιας απανθρωπισμένης πραγματικότητας.

γ) Μια τρίτη τάση, που ωθεί την τέχνη σε αυτοαλλοτρίωση είναι και η απώλεια της μεσότη-

τας, η παραγνώριση δηλαδή της ανάγκης να υπάρχει στην τέχνη μια σχετική ισορροπία

ανάμεσα στο λόγο και το άλογο στοιχείο και κατ’ επέκταση ανάμεσα στο υποκείμενο και

την κοινωνία. Η απόλυτη αφαίρεση ή η απόλυτη συγκεκριμενοποίηση, η κυριάρχηση του

συνειρμικού αλογισμού ή του αυστηρού γεωμετρισμού είναι χαρακτηριστικά της εκτροπής

7. Τέχνη


21

αυτής στα άκρα, που προδίδουν την ουσία της τέχνης και τη σπρώχνουν έξω από τα μέτρα

της, που στο βάθος ριζώνουν μέσα στα ίδια τα ανθρώπινα μέτρα.

Έχουμε έτσι μια στροφή προς έναν ερμητικόν ιδιωματισμό του ξεριζωμένου υποκειμένου,

που πηγάζει από την πλήρη απομόνωση του δημιουργού και συγχρόνως μια παράδοση σ’ έναν

κολεκτιβισμό, που τυποποιεί το έργο και το καθιστά ένα αγαθό προς κατανάλωση.

Το παιχνίδι όμως έτσι της τέχνης αποκοινωνικοποιείται, παύει δηλαδή να παίζεται, να

παριστάνεται με τη συμμετοχή των θεατών – κοινωνών της τέχνης και μετατρέπεται ή σ’ ένα

αυτοαναιρούμενο μονόλογο ή σ’ ένα υλικό προς ψυχαγωγική χρήση. Δεν είναι τυχαίο, ότι ο

Ορτέγα υ Γκασέτ μίλησε για τον απανθρωπισμό της τέχνης.

Με όλα αυτά δε θέλω να πω, ότι δεν υπάρχει στην εποχή μας αξιόλογη δημιουργία στον

τομέα της τέχνης και της λογοτεχνίας. Αντίθετα πιστεύω, ότι η εποχή μας, ανατρέποντας τα

δεδομένα του ακαδημαϊσμού, ανανέωσε τις πηγές εμπνεύσεως και τους τρόπους εκφράσεως.

Εκείνο, που θέλω να επισημάνω, είναι ότι η παρατηρούμενη σε μεγάλη έκταση στην εποχή μας

εκτροπή στα άκρα κινδυνεύει να οδηγήσει την τέχνη έξω από την ίδια τη φύση της τέχνης.

Κώστας Π. Μιχαηλίδης,


7. Τέχνη


22

Η προστασία του περιβάλλοντος

Η αλόγιστη καταστροφή του φυσικού χώρου, μέσα στον οποίο και

από τον οποίο ζούμε, έχει προχωρήσει τα τελευταία χρόνια με ρυθμό

επικίνδυνο. Την ίδια στιγμή και παράλληλα μ’ αυτήν, συντελείται και

η καταστροφή, άμεση ή έμμεση, των μνημείων που ο πολιτισμός των

αιώνων έχει κληροδοτήσει στον τόπο μας. Εταιρείες και άτομα προσπαθούν με διακηρύξεις

και θεωρητικές αναλύσεις να πείσουν - ποιους; - για την ανάγκη και την υποχρέωση που

έχουμε, να σεβαστούμε και να προφυλάξουμε το «φυσικό περιβάλλον» και τα ιστορικά μας

μνημεία. Η πρόθεση είναι αναντίρρητα ορθή και επαινετή, όμως φοβούμαι πως υπάρχει ο

κίνδυνος να εξαντληθεί σε σχήματα λόγου, αν δεν αναζητηθούν οι αιτίες του κακού και δεν

ανατραπούν από τη ρίζα τους.

Υποπτεύομαι ότι σε πολλές περιπτώσεις οι κρίσεις ξεκινούν από και κατευθύνονται προς

θεωρητικές αναζητήσεις αισθητικής μορφής. Πιστεύουν πολλοί πως εκείνο που χρειάζεται

είναι η διαφώτιση των ανθρώπων για την αξία του χώρου και του περιβάλλοντος. Κάποτε στο

οπλοστάσιο των διαφωτιστών βρίσκει κανείς στατιστικά στοιχεία για τις βιολογικές και άλλες

συνέπειες, που μπορεί να προκαλέσει η μεταβολή ή η καταστροφή που συντελείται. Όλα αυτά

είναι σωστά • σκοπεύουν όμως το «τέλος», όχι την αιτία του κακού.

Νομίζω πως η αιτία βρίσκεται στη βάση της κοινωνικής μας δομής: θέλω να πω, η αιτία

υπάρχει στην τάση του αλόγιστου και ανεξέλεγκτου ιδιωτικού πλουτισμού, που έχει θέσει

μοναδικό σκοπό του την πραγμάτωση του υλικού κέρδους. Είναι πολύ εύκολη η διαπίστωση

της αλήθειας αυτής • το φυσικό τοπίο μεταμορφώνεται:

α) από τις βιομηχανικές μονάδες που χρειάζονται τα φυσικά στοιχεία ως πρώτη ύλη,

β) από τις βιομηχανικές μονάδες που χρειάζονται τα φυσικά στοιχεία (θάλασσα, ποταμούς

κλπ.), για να απαλλαγούν με τον πιο οικονομικό τρόπο από τα περιττά υλικά της βιομη-

χανικής κατεργασίας,

γ) από τις επιχειρήσεις που οικοδομούν τις μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες και

δ) από κάθε ιδιώτη που θέλει να αποκομίσει το μέγιστο κέρδος από το χώρο που του ανήκει

ως ιδιοκτησία.

Εδώ μπορεί και πρέπει να προστεθεί κάτι πολύ σημαντικό. Και στις τέσσερις αυτές κα-

τηγορίες έχουν εισχωρήσει και εισχωρούν ολοένα πιο έντονα «πρόσωπα», νομικά ή φυσικά,

που δεν ανήκουν στο εθνικό σύνολο της χώρας μας, γεγονός που επιτείνει την αλλοτρίωση

της εθνικής περιουσίας σε πολλαπλάσιο βαθμό.

Αν αυτές οι αντικειμενικές διαπιστώσεις δεν μπορούν να αμφισβητηθούν, τότε προκύπτουν

με λογική συνέπεια τα επόμενα συμπεράσματα:

8. Φυσικό περιβάλλον


23

α) Καμιά «αισθητική» ή άλλη αγωγή δεν μπορεί να είναι η αιτία του κακού και καμιά τέτοια

αγωγή δεν μπορεί να αποτελέσει βάση για τη θεραπεία του.

β) Είναι αδύνατο να επιδιώκεται η «μεγιστοποίηση» (για να χρησιμοποιήσω τον κακό αυτό

οικονομικό όρο) του οικονομικού κέρδους μιας «επενδύσεως» και ταυτόχρονα να πα-

ρακωλύεται αυτή από παράγοντες που την αντιστρατεύονται.

γ) Είναι αδύνατο η απεριόριστη επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος να μην έρχεται σε

σύγκρουση με το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου.

δ) Είναι αδύνατο στο κράτος, που πρέπει να αποτελεί την πολιτική έκφραση του εθνικού

συνόλου, να ελέγξει τις ιδιωτικές αυτές τάσεις για κέρδος, όταν θεσμικά τις κατοχυρώνει

και προγραμματικά τις ενισχύει, πιστεύοντας πως έτσι θεμελιώνει και προωθεί την οικο-

νομική ανάπτυξη του τόπου.

ε) Είναι αδύνατο να ελεγχθεί και να περιορισθεί το κακό με αποσπασματικά και περιπτωσιακά

μέτρα, όταν δεν υπάρχει συνολικό εθνικό πρόγραμμα που να συνθέτει όλα τα δεδομένα,

και τα οικονομικά και τα πολιτιστικά, με κριτήριο το συμφέρον του συνόλου και αυτό όχι

βραχυπρόθεσμα αλλά με μακροχρόνιες προοπτικές, που να υπερβαίνουν την εφήμερη

χρονική διάρκεια μιας γενιάς.

Δεύτερο λοιπόν συμπέρασμα που προκύπτει από τα προηγούμενα συμπεράσματα είναι ότι

το «πρόβλημα προστασίας του περιβάλλοντος κλπ. κλπ.» δεν είναι ούτε πρόβλημα αισθητικό,

ούτε πρόβλημα αγωγής, ούτε ακόμη πρόβλημα «κάποιου» ελέγχου ή «κάποιου» προγραμ-

ματισμού. Είναι στη βάση του πρόβλημα πολιτικό, όπως πολιτικά είναι όλα τα θεμελιακά

προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει ένα έθνος. Αλλά ακόμα και πρόβλημα «παιδείας» και

μόνον αν το χαρακτήριζε κανείς, πάλι σε τελευταία ανάλυση θα έπρεπε να φτάσει στην ίδιαν

αναγωγή, αφού ακριβώς αυτό το βασικό θέμα που ονομάζουμε «Παιδεία» είναι, περισσότερο

ίσως από κάθε άλλο, θέμα πολιτικό.

Μ. Ανδρόνικος,

περ. «Χρονικό», 1974

8. Φυσικό περιβάλλον


24

H ισορροπημένη διατροφή είναι υγεία

Το φαγητό μπορεί να μην είναι φάρμακο, είναι όμως αγωγή υγεί-

ας για τον οργανισμό! Μάλιστα, όπως υπογραμμίζουν οι ειδικοί, η

ισορροπημένη διατροφή μπορεί να δράσει ευεργετικά στην πρόληψη

σοβαρών παθήσεων που πλήττουν τον σύγχρονο άνθρωπο του ανε-

πτυγμένου κόσμου.

«Η διατροφή παίζει σημαντικότατο ρόλο στην πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων γιατί

μπορεί να βελτιώσει πολλούς από τους παράγοντες κινδύνου, όπως τα υψηλά επίπεδα χο-

ληστερόλης, αρτηριακής πίεσης και γλυκόζης στο αίμα», τονίζει ο αναπληρωτής καθηγητής

Διατροφής του Ανθρώπου στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Αντώνης Ζαμπέλας, με

αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής.

Ωστόσο, ο κ. Ζαμπέλας διευκρινίζει πως οι κανόνες της Μεσογειακής Διατροφής, πρέπει

να ακολουθούνται από τη παιδική ηλικία, «διότι έτσι μπορεί να επιτευχθεί χαμηλή πρόσληψη

κορεσμένων (ζωικών), trans (μερικώς υδρογονωμένων) λιπαρών, χοληστερόλης και νατρίου,

αλλά και η ικανοποιητική πρόσληψη ακόρεστων λιπαρών (φυτικά λιπαρά, ιχθυέλαια), φυτικών

ινών, βιταμινών και ανόργανων στοιχείων».

Έτσι, σύμφωνα με τους επιστήμονες, στο καθημερινό τραπέζι θα πρέπει να «πρωταγωνι-

στούν» δημητριακά ολικής άλεσης, φρούτα, λαχανικά, ελαιόλαδο και γαλακτοκομικά χαμηλής

περιεκτικότητας σε λίπος. Το ψάρι, τα πουλερικά και τα όσπρια πρέπει να καταναλώνονται

1-2 φορές την εβδομάδα ενώ το κόκκινο κρέας σε μικρές ποσότητες και αφού αφαιρεθεί

το ορατό λίπος.

Το «τρίπτυχο» του καταναλωτή

Για να ξέρουν ωστόσο, τι καταναλώνουν οι πολίτες θα πρέπει να διαβάζουν με προσοχή

της ετικέτες στις συσκευασίες των τροφίμων, αφού μόνον έτσι είναι σε θέση να γνωρίζουν

εάν τα τρόφιμα που αγοράζουν «κολυμπούν» στο αλάτι, στη ζάχαρη και στο λίπος ή αν

πραγματικά αποτελούν υγιεινή επιλογή.

Εξίσου σημαντικό είναι όμως, οι «σεφ» του σπιτιού να μαγειρεύουν ελαφριά. Το μυστικό

νούμερο «ένα», σύμφωνα με τους διαιτολόγους είναι να αποφεύγονται τα τηγανιτά αφού κατά

το τηγάνισμα δημιουργούνται trans λιπαρά οξέα. Αντίθετα, τα ψητά και τα βραστά συνθέτουν

ένα λάϊτ και παράλληλα ωφέλιμο πιάτο για την υγεία.

Οι επιστήμονες όμως, επιμένουν και σε ένα ακόμη σημείο: φειδώ στο αλάτι. Η συνιστώ-

μενη ημερήσια ποσότητα (Σ.Η.Π.) για τους ενήλικες είναι έως 5 γρ. αλάτι την ημέρα, για να

μειώσουν την αρτηριακή τους πίεση ή για να προλάβουν την υπέρταση.

Επιμέλεια: Μάρθα Καϊτανίδη, [email protected]

9. Υγεία – Διατροφή


25

Τα παιδιά, ο αθλητισμός, τα σπορ,

η σωματική και η ψυχική υγεία

Ο αθλητισμός, τα σπορ και το παιγνίδι είναι για τα παιδιά ένας

τρόπος όχι μόνο για να εξασκηθούν και να αναπτύξουν νέες σωματικές

ικανότητες αλλά και για να κάνουν νέους φίλους, να μάθουν να είναι

μέλη μιας ομάδας, να ψυχαγωγούνται και να βελτιώσουν το αίσθημα αυτοπεποίθησής τους.

Οι γονείς θα πρέπει να μεριμνούν για να μπορούν τα παιδιά τους να έχουν την ευκαιρία

να συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες ή σε κάποιο σπορ.

Οι συνήθειες που θα αποκτήσουν τα παιδιά δια μέσου μιας υγιούς απασχόλησης σε ένα

άθλημα ή σε ένα σπορ, θα τα συνοδεύουν σε όλη τους τη ζωή.

Παράλληλα η σωματική εξάσκηση που θα κάνουν τα παιδιά με την ευκαιρία αυτής τους

της απασχόλησης, θα έχει πολύ ευεργετικά αποτελέσματα για τη σωματική τους υγεία.

Στη σημερινή εποχή, τα παιδιά μας ξοδεύουν ένα μεγάλο μέρος του χρόνου τους, μπροστά

στην τηλεόραση, στα παιγνίδια βίντεο και στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.

Η διατροφή τους κάθε άλλο παρά υγιεινή είναι και χαρακτηρίζεται από μεγάλη περιεκτι-

κότητα σε λιπαρά και σε υδατάνθρακες.

Η παχυσαρκία στα παιδιά έχει γίνει μάστιγα που εξαπλώνεται και θέτει τις προϋποθέσεις

για σημαντικά προβλήματα υγείας που θα προκύψουν αναπόφευκτα όταν τα παχύσαρκα

παιδιά θα ενηλικιωθούν.

Τα πιο πάνω δεδομένα καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για συμμετοχή των παιδιών σε

αθλητικές δραστηριότητες, σε σπορ, σε διάφορα παιγνίδια έξω στον ανοικτό αέρα.

Οι γονείς θα πρέπει να κοιτάξουν το θέμα της συμμετοχής των παιδιών τους σε αθλήματα

ή σε σπορ με προσοχή. Θα πρέπει να τα ενθαρρύνουν και να τα βοηθούν για να λαμβάνουν

μέρος σε τέτοιες δραστηριότητες.

Είναι επίσης καλό να πηγαίνουν και οι ίδιοι να παρακολουθούν αυτό που κάνουν τα παιδιά

τους, να σχολιάζουν τη συγκεκριμένη αθλητική δραστηριότητα τους και να τους δίνουν κάθε

μορφή υποστήριξης.

Σε περίπτωση που τα παιδιά λαμβάνουν μέρος σε αγώνες, είτε μόνα τους είτε μέσα στα

πλαίσια μιας ομάδας, θα πρέπει να τα βοηθούν να έχουν λογικές προσδοκίες για τα αποτε-

λέσματα και σε περίπτωση αποτυχιών να τα βοηθούν να αντεπεξέρχονται.

Οι προσδοκίες που έχουν οι γονείς για την εξέλιξη και τις επιτυχίες του παιδιού θα πρέπει

να διατηρούνται σε ρεαλιστικά επίπεδα.

Το άθλημα και το σπορ θα πρέπει να διατηρήσουν και το ψυχαγωγικό χαρακτήρα για το

παιδί και όχι να καταστούν μια επιπρόσθετη πηγή ψυχικής εξουθένωσης.

Παράλληλα οι συμβουλές των γονιών θα πρέπει να καλύπτουν και τον τομέα της σωστής

συμπεριφοράς του παιδιού μέσα στη δική του ομάδα αλλά και σαν θεατής ή σαν οπαδός της

ομάδας του.

9. Υγεία – Διατροφή


26

Ο σεβασμός προς τους συμπαίκτες του παιδιού, η διατήρηση της ψυχραιμίας του τόσο

σε καλές αλλά και σε κακές στιγμές συμπεριλαμβάνονται μεταξύ των βασικών αξιών που οι

γονείς θα πρέπει να διδάξουν στα παιδιά τους.

Η σημασία για τη σωματική και ψυχική υγεία του παιδιού του χρόνου που αφιερώνει

αυτό και εσείς στις εν λόγω δραστηριότητες είναι μεγάλη. Οι επιδράσεις που προκύπτουν θα

διαρκούν για ολόκληρη τη ζωή του παιδιού.

Σίγουρα για τους γονείς οι ώρες που απαιτούνται για την οργάνωση των αθλητικών δρα-

στηριοτήτων του παιδιού είναι ακόμη ένα φορτίο για το βεβαρημένο πρόγραμμά τους. Σίγουρα

πιθανόν να επηρεάζει τον τρόπο εργασίας τους. Όμως η επένδυση αυτή σε χρόνο πρέπει να

γίνει λόγω των ευεργετημάτων που προκύπτουν για όλη τη ζωή του παιδιού.

Οι γονείς θα πρέπει επιπρόσθετα να μιλούν με τους προπονητές του παιδιού τους, να

βλέπουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο αθλείται το παιδί τους και να βλέπουν και τα άλλα

παιδιά που είναι με το δικό τους παιδί.

Οι συνομιλίες και η ανταλλαγή απόψεων με τον προπονητή του παιδιού και με τους άλλους

γονείς αποβαίνουν πολύ χρήσιμες και εποικοδομητικές για τη συνέχιση και οργάνωση των

δραστηριοτήτων των παιδιών.

Η συμμετοχή των παιδιών σε αθλήματα, η τακτική προπόνησή τους, η ομάδα μέσα στην

οποία θα μάθουν να λειτουργούν κάτω από αυτές τις συνθήκες, αποτελούν όλα μαζί, μια

σημαντική ασπίδα προστασίας εναντίον της μάστιγας των ναρκωτικών, του καπνίσματος και

άλλων κακών συνηθειών που μπορούν να επικρατήσουν σε παιδιά που είναι αδρανή.

Αναμφίβολα η ενεργός συμμετοχή των γονιών σε όλες τις πτυχές της ζωής των παιδιών

τους έχει πρωταρχική σημασία.

Τα μαθήματα που μπορούν οι γονείς να δώσουν στα παιδιά τους με την ευκαιρία των

καταστάσεων που προκύπτουν από τη συμμετοχή τους σε αθλήματα και σε σπορ αποβαίνουν

πολύτιμα για τα παιδιά όταν θα ενηλικιωθούν.http://www.medlook.net

10. Ανθρώπινα δικαιώματα


27

Η επιστήμη και τα δικαιώματα του ανθρώπου

Αν η εμφάνιση της πυρίτιδας στη Δυτική Ευρώπη είχε πολλή σχέση

με την εξαφάνιση του φεουδαρχικού συστήματος, και αν η Γαλλική

Επανάσταση μεσουράνησε με τους Ναπολεόντειους Πολέμους, έδειξε

δρόμο για τη χρησιμοποίηση της επιστήμης σε πολέμους που να δονούν

ολόκληρους πληθυσμούς, είναι φανερό πως η πρόσφατη επιστημονική πρόοδος μπορεί να

αποδειχτεί ένας από τους κύριους παράγοντες στην υποδούλωση της ανθρωπότητας. Εξαιτίας

της σπουδαιότητας του ρόλου του στην υπόθεση του πολέμου, ο επιστήμονας δεν μπορεί

πια να θεωρείται ελεύθερο και ανεξάρτητο άτομο, κι είτε του αρέσει είτε όχι, είναι δεμένος

με τα στρατιωτικά πεπρωμένα των διάφορων χωρών. Έτσι, το δικαίωμα του ανθρώπου και

τα δικαιώματα του επιστήμονα συμπλέκονται αναπόφευκτα. Ο αγώνας του επιστήμονα για τη

διατήρηση της ελευθερίας της δράσης του έχει στενή σχέση με τον αγώνα της ανθρωπότητας

για ευημερία και ευτυχία.

(…) Είναι, ωστόσο, φανερό ότι ορισμένα δικαιώματα των επιστημόνων και κατά συνέπεια

του ανθρώπου θα περικοπούν αναγκαστικά για το κοινό καλό. Εκείνο που έχει πραγματική

σημασία είναι αν η περικοπή αυτή θα οδηγήσει σε μια τέτοια μείωση της ευτυχίας και σε μια

τέτοια εισβολή στον ιδιωτικό βίο, που η ζωή θα πάψει να έχει ουσιαστική έννοια. Η ελευθε-

ρία της διακίνησης, της μετάδοσης πληροφοριών κι ακόμη της ενασχόλησης με ορισμένες

μορφές βιοπορισμού θα είναι τόσο συνυφασμένη με τη σφαίρα της πολιτικής, ώστε η χάραξη

μελλοντικής πορείας θα πρέπει να γίνει με μεγάλη προφύλαξη.

Πρώτο καθήκον του επιστήμονα είναι να μεριμνήσει ώστε τα μελανά σημεία στον κόσμο,

όπου η πενία και η ασθένεια είναι πράγματα πολύ συνηθισμένα, να εκλείψουν. Αυτό απαιτεί

αναγκαστικά περισσότερη παγκόσμια επιστημονική κατάρτιση, καθώς και την επιβολή ορι-

σμένων νόμων που να περιορίζουν την ελευθερία της ατομικής δράσης σχετικά με θέματα

που αφορούν την υγεία και τη χρήση φυσικών πηγών. Είναι δύσκολο αλλά κατορθωτό να

προχωρήσουν αυτές οι ενέργειες χωρίς ταυτόχρονα να παραβιαστούν τα πιο σπουδαία αν-

θρώπινα δικαιώματα του ανθρώπου, όπως γίνονται αντιληπτά στις φωτισμένες χώρες της

Δυτικής Ευρώπης και του Δυτικού Ημισφαιρίου• αναπόφευκτα όμως η υλική πρόοδος θα

βρεθεί αντιμέτωπη με ορισμένες βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις, που ξεκινούν, κυρίως από

τη θρησκεία, σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της γης.

Οι κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις εκείνου που συνήθως χαρακτηρίζουμε πρόοδο,

είναι τόσο απέραντες που είναι δύσκολο, την εποχή αυτή, να προχωρήσουμε σε σαρωτικές

γενικεύσεις ως προς το μέλλον. Είναι μερικές διαφορές θρησκείας και πολιτικών ιδεολογιών

που πάντα θα υπάρχουν. Οι διαφορές αυτές πρέπει να ενθαρρύνονται, γιατί κάθε πολιτισμός

μπορεί να συμβάλει με τη δική του προσφορά στην ευτυχία της ανθρωπότητας. Το ζήτημα είναι

κυρίως κατά πόσο μπορούμε να εμποδίσουμε τις διαφορές αυτές να οδηγήσουν σε πόλεμο•

10. Ανθρώπινα δικαιώματα


28

γιατί ο πόλεμος είναι το κύριο όργανο καταστροφής των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Η επιστημονική κατάρτιση υποτίθεται ότι οδηγεί στην καλλιέργεια μιας αντικειμενικής

στάσης, μιας στάσης που επιτρέπει την ορθή κρίση των πραγμάτων δίχως την παρεμβολή της

προκατάληψης. (…) Πιθανό, η μεγαλύτερη συμβολή που μπορεί να προσφέρει ο επιστήμονας

στην περιφρούρηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι να μάθει στον κόσμο την ελεύθερη

συζήτηση πάνω σ’ οποιοδήποτε θέμα δίχως προσωπική εμπάθεια. (…)

Είναι ζωτικής σημασίας για το μέλλον του κόσμου να μετριαστούν τα έντονα μίση και

πάθη. (…) Άμεσος στόχος των πολιτικών πρέπει να είναι η αποφυγή του πολέμου με κάθε

τρόπο, και άμεσος στόχος του επιστήμονα πρέπει να είναι η απαλλαγή όλων των επιπέδων

της κοινωνίας, σ’ όλα τα έθνη, από το οικονομικό άγχος. Αν γίνει αυτό, τότε, με μια αρκετή

περίοδο ειρήνης, τα δικαιώματα του ανθρώπου μπορούν σταδιακά να διαπλαστούν και να

καταρτιστεί ένας κώδικας ηθικών αρχών που να προσαρμόσει την ανθρώπινη φυλή σ’ ένα

επιστημονικό κόσμο. Τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να αναπροσδιοριστούν, είμαστε όμως

βέβαιοι, ότι μπορούν να αναπροσδιοριστούν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε τα στοιχεία τα σημαντικά

για την ευτυχία του ανθρώπου να διατηρηθούν.

W. A. Noyes, μετφρ. Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου,

περ. «Ευθύνη»

11. Ευρωπαϊκή Ένωση


29

Βαβέλ ή υπερδύναμη;

Το προσεχές διάστημα έως και το 2004 θα είναι η τελευταία ευ-

καιρία να ισχυροποιήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση τους θεσμούς της. Δι-

αφορετικά, όπως λέει ο πολιτικός αναλυτής Πολ Τέιλορ, μπορεί να

κινδυνεύσει από την ίδια μοίρα που βρήκε στο παρελθόν τις μεγάλες

αυτοκρατορίες, από την ελληνική και τη ρωμαϊκή μέχρι τις μεγάλες αποικιακές δυνάμεις του

δεκάτου ενάτου αιώνα και τη Σοβιετική Ένωση: από την υπερβολική επέκταση. Πολλά θα

εξαρτηθούν από το Σύνταγμα που θα προτείνει ο Ζισκάρ Ντ’ Εστέν, από το αν θα υπάρξει

συναίνεση για την εμβάθυνση των θεσμών ή αν οι χώρες-μέλη θα διστάσουν στα μισά του

δρόμου.

Οι περισσότερες χώρες, ιδιαίτερα εκείνες που μετέχουν στη ζώνη του ευρώ, έχουν ταχθεί

υπέρ της εμβάθυνσης, με αποφάσεις που θα λαμβάνονται κατά πλειοψηφία, ακόμη και σε ευ-

αίσθητα ζητήματα όπως η φορολογία, η μετανάστευση και η εξωτερική πολιτική. Όμως, από την

άλλη μεριά, η Βρετανία επιμένει στη διατήρηση του βέτο σε αυτά τα ζητήματα. Όσοι πιστεύουν

στην εμβάθυνση των ευρωπαϊκών θεσμών και στην πολιτική ολοκλήρωση υποστηρίζουν ότι η

Βρετανία, ένας αμερικανικός «δούρειος ίππος», σκοπίμως προωθεί τη διεύρυνση, ώστε η Ένωση

να περιοριστεί απλώς σε ένα χώρο ελεύθερων συναλλαγών. Οι μικρότερες χώρες είναι υπέρ μιας

ομοσπονδιακής Ευρώπης με ισχυρή Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ώστε να αποτραπεί ένα διευθυντήριο

των «μεγάλων». Οι μεγαλύτερες χώρες θέλουν περισσότερες εξουσίες, ανάλογες με το οικονομικό

ειδικό βάρος τους και τη στρατιωτική τους ισχύ. Πώς, όμως, μπορεί να γίνει σεβαστή η αρχή της

ισοτιμίας των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν υπάρχουν τόσες ανισότητες στην

οικονομική και στρατιωτική τους ισχύ; Ίσως η αβεβαιότητα για τον μελλοντικό χαρακτήρα της

Ευρωπαϊκής Ένωσης εκφράζεται καλύτερα στην άποψη που διατύπωσε ο πολιτικός αναλυτής

Πολ Τέιλορ με την ευκαιρία του τουρκικού αιτήματος. «Το ζήτημα δεν είναι τι είδους Τουρκία

θα μπορέσει να ενταχθεί στην Ένωση», είπε ο Τέιλορ, «αλλά τι είδους Ένωση θα μπορέσει να

εντάξει την Τουρκία».

ΟΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ

1. Το μεγάλο πλεονέκτημα της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι βέβαια ο οριστικός

ενταφιασμός του Τείχους. Η είσοδος των δέκα νέων χωρών, που αποτελούν ένα αρκετά

ομοιογενές «μπλοκ», θα μετατοπίσει το κέντρο βάρος προς τη «Μεσευρώπη», λειτουρ-

γώντας ενοποιητικά. Θα επεξεργαζόμαστε από κοινού τις προτεραιότητες της εξωτερικής

μας πολιτικής, θα καθορίζουμε μια κοινή πολιτική για τη μετανάστευση, ίσως μια μέρα

να φθάσουμε να χρησιμοποιούμε και το ίδιο νόμισμα.

2. Με τη διεύρυνση δημιουργείται μια τεράστια αγορά, όπου θα είμαστε σε θέση να που-

λάμε τα προϊόντα μας στις αγορές των άλλων με τους ίδιους κανόνες. Οι χώρες που

θα ενταχθούν στην ευρωπαϊκή οικογένεια μπορεί να είναι φτωχότερες από τα σημερινά

11. Ευρωπαϊκή Ένωση


30

μέλη (τα ΑΕΠ τους αντιστοιχούν σε 30%-50% του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης), αλλά

ο ρυθμός ανάπτυξης των περισσοτέρων από αυτές υπερέβη πέρυσι το 4%, σε σύγκριση

με το 2,6% της Ε.Ε.

3. Τα νέα μέλη θα προσκομίσουν νέες ιδέες για τη δημοκρατία και την αντιπροσώπευση,

συμβάλλοντας στη συζήτηση για τους θεσμούς και το Σύνταγμα. Στην Εσθονία, για παρά-

δειγμα, ο προϋπολογισμός της κυβέρνησης είναι on line, 19 πρωτοβουλίες πολιτών έχουν

τα τελευταία χρόνια μεταφραστεί σε νόμους, ενώ οι πολίτες μπορούν να πληρώνουν το

πρόστιμο για παρκάρισμα ή το εισιτήριο του λεωφορείου με ένα απλό μήνυμα μέσω του

κινητού τους.

4. Θα μπορέσει η «μεγάλη Ευρώπη» να γίνει μια υπερδύναμη ικανή να απειλήσει την αμε-

ρικανική παντοδυναμία; Στον στρατιωτικό τομέα, κάτι τέτοιο είναι αδύνατον. Η διεθνής

πολιτική περιλαμβάνει όμως πολλές ακόμη παραμέτρους. Αν η διευρυμένη Ευρωπαϊκή

Ένωση αποκτήσει ιδεολογική και πολιτιστική συνοχή, και συνεχίσει να διεκδικεί την αυ-

τονομία της απέναντι στον αμερικανικό παράγοντα (όπως έδειξε και στην Κοπεγχάγη),

οι ισορροπίες μπορεί να αλλάξουν.

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

1. Η παραδοσιακή «ατμομηχανή» της ευρωπαϊκής οικονομικής ανάπτυξης - ο γαλλογερμα-

νικός άξονας - έχει ακινητοποιηθεί. Κάποτε, ο άξονας βασιζόταν στην ισχυρή γερμανική

οικονομία και την ισχυρή γαλλική πολιτική ηγεσία. Σήμερα δεν υπάρχει ούτε το ένα ούτε

το άλλο για να τραβήξει τον συρμό - και το κόστος - της διεύρυνσης.

2. Οι δέκα νέες χώρες θα πρέπει να αρχίσουν να προετοιμάζονται για την ένταξή τους στο

ευρώ αμέσως μετά το 2004. Όμως δεν υπάρχει ελπίδα να τα καταφέρουν παραπάνω από

μια-δυο μέχρι το τέλος της δεκαετίας.

3. Οι νέες χώρες μπαίνουν σήμερα, αλλά οι θεσμοί που θα διοικούν τη διευρυμένη κοινό-

τητα θα αποφασιστούν το προσεχές έτος. Η Ευρώπη βάζει δηλαδή το κάρο πριν από το

άλογο.

4. Η Βρετανία ηγείται μιας ομάδας χωρών που θέλουν να διατηρήσουν το βέτο σε ευαίσθητα

ζητήματα όπως η φορολογία, η μετανάστευση και η εξωτερική πολιτική.

5. Πώς θα εξομαλυνθούν οι διαφορές; Αν τελικά ενταχθεί η Τουρκία, τα 68 εκατομμύρια

των κατοίκων της θα έχουν το 20% του μέσου κατά κεφαλήν ευρωπαϊκού εισοδήματος.

Ο μισθός ενός υπαλλήλου των Βρυξελλών είναι 22 φορές μεγαλύτερος από τον μισθό

ενός υπαλλήλου της Εσθονίας.

6. Η διεύρυνση θα οδηγήσει στην αποκέντρωση εις βάρος της εμβάθυνσης. Πώς είναι δυ-

νατόν θεσμοί που δημιουργήθηκαν για έξι, να μπορούν να λειτουργήσουν επαρκώς για

είκοσι πέντε;

7. Η νέα ευρωπαϊκή Βαβέλ θα εκφράζεται με 21 διαφορετικές γλώσσες. Όσοι δεν μπορούσαν

να συνεννοηθούν όταν μιλούσαν 11 γλώσσες, πώς θα μπορέσουν να συνεννοηθούν με

είκοσι μία;

Μιχάλης Μητσός, Ρούσσος Βρανάς, εφημ. «Τα Νέα», 16-12-2002

12. Εξουσία


31

Οι «δικοί μας» και «οι άλλοι»

και ο φωτισμένος ηγέτης

Ο φωτισμένος πολιτικός ηγέτης

Μια φωτισμένη πολιτική ηγεσία – και δεν υπάρχει φωτισμένη αληθινά πολιτική, ακόμη

και πνευματική ηγεσία που να είναι φωτισμένη και να μην έχει ως θεμέλιο της πορείας της

την ελευθερία – κατορθώνει να λειτουργήσει μέσα στο λαό ενοποιητικά. Να τον συνθέσει σ’

ένα σώμα όπου να μεταγγίσει τη φλογερή έξαρση των ιδανικών της για να κατορθώσει να

τον φέρει σε συνειδητή συνάντηση της ιστορίας • να απαλύνει με τη δίκαιη πολιτεία της τις

διαφορές και να μπορέσει να εναρμονίσει κατά τέτοιο τρόπο τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις

των πολιτών ώστε να γεννήσει μέσα τους την αξιοπρέπεια και την εθελοθυσία για το καλό

όλου του λαού, για την ένδοξη προαγωγή της πατρίδας.

Όταν η οποιαδήποτε πολιτική ηγεσία ενός τόπου αρχίζει να χωρίζει τους πολίτες σε πρώτης

και δεύτερης κατηγορίας, στους «δικούς της» και στους «άλλους», τότε αποδυναμώνεται ο

λαός, ο διχασμός του κατατρώγει τα σπλάγχνα και ούτε την ελευθερία, ούτε την υψηλοφρο-

σύνη μπορεί να βιώσει πλέον. Οι «δικοί μας» και «οι άλλοι» είναι μικροπολιτική της έσχατης

κατάπτωσης, είναι η μωρία του άλατος που έπρεπε να δώσει γεύση και νόημα στην κοινή

ζωή των ανθρώπων ενός Έθνους. Κι ούτε η διάκριση αυτή έχει κάποια ηθική αιτιολόγηση, ας

πούμε, θεωρούμε «δικούς μας» όλους τους τίμιους κι ενάρετους πολίτες κι «άλλους», εκείνους

που δεν έχουν τιμή και που δεν επιδιώκουν την αρετή. «Δικοί μας» για την πολιτική ηγεσία

είναι όσοι μας ακολουθούν, όσοι δουλικά συμφωνούν με όλα όσα πράττουμε, όσοι άκριτα

μας υποστηρίζουν και βυζαίνουν κι αυτοί από τον πλούσιο μαστό του Κράτους, βυζαίνουν

οικονομικές απολαυές, υλικά αγαθά, δόξα και προβολή και σκανδαλώδη προνόμια. «Οι άλλοι»

είναι τα θύματα, όσοι μας ανέχονται θέλοντας και μη, όσοι δεν είναι μαζί μας και για τούτο

τους ρημάζουμε, τους απομυζούμε, τους πιέζουμε και δεσπόζουμε πάνω τους, οι αντίθετοι.

Η δημοκρατική πολιτική ηγεσία

Δεν μπορεί να υπάρξει αληθινά δημοκρατική πολιτική ηγεσία ενός λαού αν δεν γνωρίζει

να συνδυάζει όλες τις πολιτικές ροπές του λαού προς το γενικό καλό κι αν δεν έχει την

άγρυπνη συνείδηση πως ο πολιτικός ηγέτης βρίσκεται στο ύψος της αποστολής του μονάχα

αν καταφέρνει να απαλύνει τις διαφορές και να συνθέτει την ποικιλία απόψεων και βλέψεων

των μελών ενός Έθνους, προς τον υψηλό προορισμό που εκείνος επισήμανε κι έταξε μπρος

στα μάτια του λαού. Μπροστά σ’ ένα τέτοιον αρχηγό κράτους ο λαός πρέπει να εμπνέεται

τόσο, ώστε να λησμονεί τον εαυτό του και ν’ ανάγεται στο καλό και στη λατρεία της πατρίδας,

12. Εξουσία


32

να ζει τον καημό της μεγαλοσύνης της, της ηθικής μεγαλοσύνης, και αυτός ο καημός να τον

ενώνει με το διπλανό, να τον κάνει συνεργάτη του.

Κώστας Ε. Τσιρόπουλος,

περ. «Ευθύνη», τ.6

13. Βία


33

Πληροφόρηση και βία

(…) Στη συνάρτηση μέσων πληροφόρησης και πολιτικής, θα πρέπει

επίσης να προσθέσουμε την ολική βία. Στην κοινωνία υπήρχε ανέκαθεν

ένα μεγάλο ποσοστό βίας. Και γενικής αλλά και πολιτικής (επανα-

στατικής). Η βία δεν είναι φαινόμενο σύγχρονο όπως θέλουν να το

παρουσιάσουν τα ίδια τα μέσα πληροφόρησης, οι ποικίλοι παράγοντες της δημόσιας ζωής,

οι ίδιοι οι πολιτικοί.

Η βία είναι ίσως η πιο πιστή συνοδός της ιστορίας. Πίσω από την τρέχουσα δημοσιο-

γραφική επιφάνεια, ο τρόμος, το έγκλημα και η ανασφάλεια αποτελούν το μόνιμο φόντο του

συνολικού ιστορικού βίου. Η Ιερά Εξέταση, τα μαρτύρια παλιότερων εποχών, οι ληστείες το

Μεσαίωνα δε διαφέρουν σε αγριότητα από τα σημερινά γεγονότα βίας. Διαφέρουν ότι γίνονται

γνωστά μόνον από τη διήγηση στον περιορισμένο χώρο της μικρής ανθρώπινης κοινότητας

της «ενορίας» άμεσα και με την περιορισμένη κυκλοφορία του χρονικού, ύστερα. Υπάρχει,

άλλωστε, απομνημονευμένη σ’ αυτά και σε πλήθος άλλα ιστορικά μυθιστορήματα, τόση βία,

ώστε δε χρειάζεται ούτε καν άλλη επίκληση απόδειξης…

Από την κοινωνιολογία της ελληνικής ποινικής επιστήμης θα μπορούσαμε να αντλήσουμε

σημαντικά συμπεράσματα για την ανάγκη που επέβαλε τη θέσπιση ειδικών (βαρύτερων) ποινών

και την «ιδιώνυμη» ρύθμιση ορισμένων αδικημάτων, όπως η ζωοκλοπή, η ζωοκτονία, ο εμπρη-

σμός (φθορά δάσους) ή η ληστεία. Από άποψη πολιτικής τρομοκρατίας τα τέλη του περασμένου

αιώνα και οι αρχές του εικοστού δονήθηκαν από τους πυροβολισμούς που στοίχισαν τη ζωή

σε εκατό και πλέον επιφανείς σ’ όλο τον κόσμο. Εκείνο το κύμα τρόμου καθιέρωσε τον όρο

«μεγαλοκτονία». Η συνολική αυτή βία που διατρέχει τους αιώνες, στις επιμέρους περιπτώσεις

της είναι όμως πάντοτε μια είδηση. Είναι άρα αντικείμενο πληροφόρησης, δηλ. μετάδοσής

της. Εκεί ακριβώς το καθεστώς της ελευθερίας παρουσιάζει, όπως είπαμε, κινδύνους, επειδή

η ανελέητη, η «άφιλτρη» πληροφόρηση γίνεται πολλαπλασιαστής της βίας.

Το πρόβλημα του καιρού μας δεν είναι τόσο πρόβλημα ποσοστού βίας, όσο πολλαπλα-

σιασμού της, από τα μέσα πληροφόρησης. Μια αεροπειρατεία κάνει το γύρο του κόσμου σε

λίγα δευτερόλεπτα. Μια έκρηξη δονεί αμέσως τους τηλέγραφους και μια απαγωγή νευρώνει

άμεσα τη μεταλλική φωνή του τηλέτυπου. Πληροφορούμενοι τα πάντα και με την προσθήκη

εκείνης της γνωστής ανθρώπινης ματαιοδοξίας ότι εμείς ξέρουμε «περισσότερα», διογκώνουμε

τα τρομοκρατικά γεγονότα και τις επιπτώσεις τους. Έτσι η βία μεταφέρεται απ’ άκρη σ’ άκρη

του πλανήτη πρώτα σαν είδηση και ύστερα σαν μίμηση. Πολύτροπες μέθοδοι και κατεργα-

σμένες εμπειρίες γίνονται «κτήμα» της ανθρωπότητας. Τα πολλαπλασιαστικά της φαινόμενα

παίρνουν μορφή χιονοστιβάδας. Δε μεταφέρονται μόνον οι τρόποι, αλλά και τα όργανα της

βίας. Ο ληστής, ο τρομοκράτης με τα μέσα συγκοινωνίας (επικοινωνίας στην ευρεία έννοια)

13. Βία


34

ταξιδεύει τη ζοφερή και αφανή ύπαρξή του urbi et orbi, απειλώντας με τις σφαίρες του όλη

τη Σφαίρα.

Γιατί άλλη μια παραδοξότητα της εποχής μας είναι ότι ενώ με την επέκταση της μόρφωσης

μείωσε την κλασική βία, με την τεχνική πρόοδο και τις μεγάλες πληθυσμιακές συγκεντρώσεις

μετέφερε τη βία από την ύπαιθρο στην πόλη δίνοντάς της ρυθμό «βιομηχανικό». Τηλεοπτικές

σειρές, έργα κινηματογράφου που περνούν στην τηλεόραση – όλη αυτή η μαύρη μαγεία της

κινούμενης εικόνας τονίζει τη βία. Μέσα σ’ ένα κύκλωμα μέσων πληροφόρησης που διαδίδουν

την είδηση περί βίας, ταχύτατων μέσων συγκοινωνίας που μεταφέρουν τη βία, εκδόσεων

και οπτικοακουστικών μέσων που υποστηλώνουν το πνεύμα της βίας, καταλήγουμε σε μια

εξωφρενική διάχυση του φόβου. Παν. Φωτέας

Επαναστατούν για να κερδίσουν τη ζωή τους

Γίνεται καθημερινά όλο και πιο σαφές πως η κρίση του πρώιμου

21ου αιώνα που βιώνουμε είναι διαστάσεων κοσμοϊστορικών. Απο-

καλύπτονται με τρόπο πυκνό, αλλά και απερίφραστο, τα αδιέξοδα ενός

ολόκληρου τρόπου οργάνωσης της κοινωνικής (ανα-)παραγωγής. Η

ανιστόρητη προφητεία των αρχών της δεκαετίας του ‘90 περί του «τέλους της Ιστορίας» τελικά

επιβεβαιώνεται αλλά – κατά τρόπο άκρως ειρωνικό – με τα πρόσημα απολύτως αντεστραμμένα:

ως αρνητική προφητεία. Από τη φύση τους, όμως, οι αρνήσεις παράγουν προωθητικές ανασυν-

θέσεις, οράματα, το μέλλον. Και αυτό είναι το κύριο ειδοποιό γνώρισμα που η περίοδος που

διανύουμε κυοφορεί: την πρόκληση της πολιτικής και κοινωνικο-οικονομικής αναγέννησης

– μια πραγματικότητα που καλύτερα από οποιονδήποτε έχει τη δυνατότητα να προσλάβει και

να αναδείξει η νεολαία• η νεολαία που αισθάνεται τα συστημικά αδιέξοδα στο πετσί της και

είναι, ως εκ τούτου, σε θέση να οραματιστεί τολμηρά όσο και πρακτικά. Τα προβλήματα στην

περίπτωσή της δεν είναι θεωρητικά, αφορούν την ίδια της τη ζωή. Υπάρχουν όμως και άλλα

ιστορικών διαστάσεων χαρακτηριστικά.

Δεν χρειάζεται να τονιστεί πόσο βαθιά, πόσο μη αναστρέψιμη είναι η οικονομική και

κοινωνική κρίση αν κανείς επιμείνει να την αντιμετωπίζει με τα γνώριμα φθαρμένα υλικά (τα

υλικά, άλλωστε, που την προκάλεσαν). Υπάρχει και η πρόδηλη σήψη του αστικού κοινοβου-

λευτισμού που στα μάτια των νέων φαντάζει (όπως και είναι) εντελώς απαράδεκτη. Η διάχυτη

διαφθορά, η ανυποληψία και, όχι σπάνια, η ανοησία που χαρακτηρίζει τις συμπεριφορές του

(μωραίνει Κύριος ον βούλεται απολέσαι), σε συνδυασμό με τα άφθονα κατασταλτικά του πλε-

ονάσματα, τη δόξα του δακρυγόνου και των ειδικών δυνάμεων... Στον αντίποδα όλων αυτών

επανέρχονται, αργά μα σταθερά, στα λεξιλόγια της τρέχουσας πολιτικής λέξεις ξεχασμένες

όπως... επανάσταση. Το κύμα των αραβικών χωρών – που νεολαία κυρίως το στελέχωσε –

ενέπνευσε ριζοσπαστικές δράσεις και πρωτοβουλίες και στην Ευρώπη. Ας μην ξεχνάμε ότι το

Ελληνικό Σύνταγμα – το κίνημα των λαϊκών συνελεύσεων – εμπνεύστηκε από την Ισπανία,

ενώ η πρόσφατη βρετανική έκρηξη επανασυνδέει (ασφαλώς με τρόπο άνισο και περίπλοκο) το

νήμα με μια εποχή κοινωνικών διεργασιών που θεωρούνταν απλώς «ξεπερασμένη». Με όλες


35

τις εθνικές ιδιαιτερότητες και αντιφάσεις, κορυφαίο γεγονός παραμένει ότι οι απλοί άνθρω-

ποι – κυρίως οι νέοι – βλέποντας πόσο απίστευτα γυμνός είναι ο βασιλιάς άρχισαν και πάλι

να υποπτεύονται τη δύναμή τους. Να κινούνται με όρους αυτο-οργάνωσης και με προθέσεις

πολιτικής δημιουργίας – τι άλλο από αυτό αντανακλούν οι λαϊκές συνελεύσεις;

Τεκμήριο της σπουδαιότητας όλων αυτών είναι ότι αναδύεται επιτακτικά – και με όρους

στρατηγικούς – το ερώτημα της επόμενης ημέρας: τι πρέπει να γίνει από ‘δώ και μπρος ώστε η

πάνδημη λαϊκή αντίδραση να γίνει αποτελεσματική, ένας πραγματικός μοχλός ανατροπής και

αναδημιουργίας. Δεν πρόκειται εδώ για απλή διαμαρτυρία ούτε και προσφέρει κανείς υπηρεσία

στα αναγεννητικά οράματα αποσιωπώντας τις αντιφάσεις, τα κενά, τα προβλήματά τους. Από

τα ίδια τα πράγματα, τα κινήματα της αγανάκτησης επωμίζονται έτσι τεράστιες ευθύνες που

αφορούν πρωτίστως τη νεολαία γιατί αφορούν το μέλλον της ζωής στον πλανήτη. Στην Ελλάδα

και διεθνώς αυτή είναι η μεγάλη, η συναρπαστική πρόκληση των ημερών. Σε κάθε περίπτωση,

οι περιστάσεις είναι ιστορικές: οι απλοί άνθρωποι, με τη νεολαία σε ρόλο πρωτοπόρο, επανοι-

κειοποιούνται την πολιτική προσδίδοντάς της ουσία και περιεχόμενο. Πρόκειται για κορυφαία

στιγμή όπου όλοι και όλα κρίνονται: για ό,τι λένε και – κυρίως – για ό,τι κάνουν...

Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης, εφημ. «Το Βήμα»

Οι «τρομοκράτες» της αθωότητας

Όταν φτάνουν στα αυτιά σας οι χαρούμενες φωνές των παιδιών,

που παίζουν στο προαύλιο του σχολείου, δεν μπορεί παρά να σας πιάνει

νοσταλγία και συγκίνηση. Να, που πίσω από αυτή τη μάντρα η αθωό-

τητα ακόμα ζει και βασιλεύει. Κι όμως, γελιέστε. Σπανίζει, πια, ακόμα κι

εδώ. Την έχει κάνει προ πολλού πέρα ο «μπούλης», ο παλιός «ψευτονταής», που τρομοκρατεί

τα άλλα παιδιά, αρκεί να είναι σίγουρος ότι δεν θα του «ξηγηθούν» όπως του πρέπει.

Μη σας φαίνεται παράξενο. Καθημερινά, δεκαπέντε με είκοσι στους εκατό μαθητές _από

νήπια έως και έφηβοι_ ταπεινώνονται ή ταπεινώνουν. Δέχονται ή μοιράζουν προσβολές,

τρώνε ή δίνουν ξύλο. Κι όσοι μένουν απ’ έξω σαν θεατές, αδιαφορούν ή επιδοκιμάζουν, αλλά

σπάνια αποδοκιμάζουν. Μπορεί τα παιδιά μας να μην κουβαλούν στη σάκα τους πιστόλια,

όπως αλλού. Γνωρίζουν, όμως, τη βία από νωρίς, συχνά από πρώτο χέρι.

Μπούληδες, θα πείτε, υπήρχαν πάντα στα σχολειά. Γενιές και γενιές μεγάλωσαν με τα

καψόνια τους. Τώρα, όμως, πλήθυναν κι αγρίεψαν λιγάκι παραπάνω. Ωστόσο, μήπως κι αυτοί

χρειάζονται, γιατί έτσι θα μάθουν τα μικρά μας πώς να τα βγάζουν πέρα με τους «νταήδες»

στην ενήλικη ζωή τους; «Η βία δεν είναι προϋπόθεση για να ωριμάσει ένα παιδί», λέει η κ.

Δοανίδου. «Όλοι μας, λίγο-πολύ, την έχουμε ζήσει στη διάρκεια της σχολικής μας ζωής. Το

θέμα είναι να μη βιώνεται με τέτοια συχνότητα και σοβαρότητα, που να αφήσει κατάλοιπα

στην υπόλοιπη ζωή».

Το προφίλ του μπούλη

«Αν κάνετε μαζί της παρέα, θα σας σκίσω τα ρούχα», έλεγαν δυο συμμαθητές μου για

μένα. Ήταν ικανοί να το κάνουν, κι έτσι κανείς δε μου μιλούσε. Ένιωθα αποκλεισμένη κι


36

άλλαξα σχολείο», εξομολογείται η Μαίρη, 13 χρονών.

Το προφίλ του... υποψήφιου θύματος

«Μπα, άμα θέλουν, σου βρίσκουν κουσούρι εκεί που δε φαντάζεσαι», σχολιάζει ο δω-

δεκάχρονος Γιάννης

Τα πρώτα σημάδια του προβλήματος

Δεν είναι, δυστυχώς, λίγα τα παιδιά που δέχονται βία, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό,

στη σχολική τους ζωή, και μάλιστα από το νηπιαγωγείο. Πολλά από αυτά, όμως, δεν εκμυ-

στηρεύονται το μαρτύριό τους σε κανέναν και υποφέρουν για πολύ καιρό μόνα τους. Ή το

εμπιστεύονται σε ένα φίλο ή μια φίλη τους, που ορκίζεται να μην αποκαλύψει το μυστικό, κι

έτσι περνάνε όλη τη δοκιμασία μέσα στη σιωπή και εντελώς αβοήθητα.

Η άμεση αντίδραση του γονιού

Αν παρατηρήσετε κάποια από αυτά τα σημάδια στο παιδί, δεν θα βιαστείτε, φυσικά, να

βγάλετε συμπεράσματα. Χρειάζεται όμως οπωσδήποτε να κουβεντιάσετε μαζί του, για να

ανακαλύψετε τι το απασχολεί. Κι αν τελικά οι υποψίες σας επιβεβαιωθούν, θα φροντίσετε να

το στηρίξετε με κάθε τρόπο.

Συνεργασία με τους δασκάλους

Μη φαντάζεστε ότι θα βοηθήσετε το παιδί σας χωρίς τη συνεργασία του σχολείου. Μη

σκεφτείτε, δηλαδή, να «καθαρίσετε» μόνοι σας και να επικοινωνήσετε – και μάλιστα «εν

βρασμώ ψυχής» – με τον μπούλη του παιδιού σας ή με τους γονείς του. Με τον τρόπο αυτό

όχι μόνο δεν θα λύσετε το πρόβλημα, αλλά θα κάνετε τα πράγματα ακόμα χειρότερα.

e-paideia.net, 20-08-2011

14. Πολιτική


37

Η δυναστεία του πολιτικού μονολόγου

Τη σύγχρονη εποχή μας τη χαρακτηρίζει η ισοπέδωση του ανθρώ-

πινου προσώπου. Και το ανθρώπινο πρόσωπο φέρεται στις μέρες αδύ-

ναμο, έτσι καθώς το συνθλίβουν παντοδύναμοι μηχανισμοί επιβολής.

Τώρα είναι η δεσποτεία ενός στυγνού μονολόγου. Μέσα σ’ ένα κόσμο

πολύπλοκο και πολύμορφο ο άνθρωπος φέρεται μόνος κι έρημος. Και ναυαγεί στο τέλος

μέσα σ’ ένα κυκεώνα στάσεων, ρευμάτων κι αναζητήσεων, που φορτικά του επιβάλλονται

μέσα σε μια πολύβουη αγορά.

Τώρα είναι η αποθέωση της παντοδυναμίας της μαζικής επιβολής. Τα μέσα μαζικής

επικοινωνίας έρχονται στο τέλος να ανατρέψουν και να μηδενίσουν την επικοινωνία που

υπόσχονται. Και να επιβάλουν με ένα τρόπο σκοτεινό τις επιβουλές και θελήσεις της πολιτικής

εξουσίας ή άλλων μορφών δυνάστευσης.

Βασικό στοιχείο της νεοελληνικής πολιτικής παρουσίας στα τελευταία χρόνια στάθηκε ένας

ανελέητος και στυγνός πολλές φορές πολιτικός μονόλογος, που στερέωσε μια μονοπωλιακή

σχεδόν κατάχρηση των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Φτάσαμε έτσι σε μια φοβερή εκτροπή

της πολιτικής σε δημαγωγία, με την καλοσχεδιασμένη και συστηματική πολιτική ποδηγεσία

των Νεοελλήνων. Με την ισοπέδωση που επιβάλλει ο συνεχής μονόλογος, με τη συστηματική

προβολή μονολιθικών απόψεων, ο άνθρωπος μηδενίζεται και από υπεύθυνος της μοίρας του

μέσα στο χώρο της πολιτικής καταντά άβουλος και ανεύθυνος συντελεστής και στηρικτής της

πολιτικής ασυδοσίας και παντοδυναμίας.

Έτσι φτάνουμε στη βασιλεία της σιωπής. Κι οι Νεοέλληνες φέρονται μέσα στην άκρα

παθητικότητα ή την απάθεια. Στοιχείο της ζωής μας στα τελευταία χρόνια στάθηκε μια πα-

θητική αποδοχή του μονόλογου της πολιτικής και μια τραγική απάθεια για όσα συντελούνται

γύρω μας. Έτσι οι μηχανισμοί αποφάσεων λειτουργούν πολλές φορές ερήμην εκείνων στους

οποίους ανήκει βασικά ο πρώτος λόγος.

Ίσως είναι καιρός να μας προβληματίσει σοβαρά η ευκολία της επιβολής της τυραννίας

στο νεοελληνικό πολιτικό χώρο. (…)

Νίκος Ορφανίδης,


14. Πολιτική


38

Η μονόχορδη πολιτική

(…) Το βασικό στοιχείο [της προπαγάνδας] είναι η επανάληψη.

Έτσι εξασφαλίζεται εκείνο που δηλοί και ετυμολογικά (propagare,

propager - διαδίδω, διαχέω). Πρώτ’ απ’ όλα λοιπόν, οφείλει έναντι

του εαυτού της να είναι ασταμάτητη. Ο Γκαίμπελς, έλεγε ότι η κα-

θολική εκκλησία διαρκεί επειδή επαναλαμβάνει τα ίδια εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια. Είναι

αυτός ο κορυφαίος λόγος της πιο εκχυδαϊσμένης αντίληψης περί εγκεφαλικής πλύσης. Δεν

πετυχαίνει, η προπαγάνδα, όταν μπλέκεται με συνθετότερες μορφές συλλογιστικής. Είναι

από την φύση της απλουστευτική. Απευθύνεται στους ανθρώπους συνθηματικά και κινεί τον

μηχανισμό της ευκολότερης νοητικής πέψης. Ο μανιχαϊσμός είναι, τις περισσότερες φορές,

η άλλη όψη της απλούστευσης. Η προπαγάνδα απλουστεύει για να χωρίσει, τραβώντας τους

πολλούς με την «καλή» πλευρά, φυσικά, την συγκεκριμένη δική της. Είναι λοιπόν χωριστική,

άρα και μισαλλόδοξη. Η αντιπαράθεση των δύο πλευρών φέρει μέσα της την δυναμική της

σύγκρουσης, που η προπαγάνδα πάντοτε επιδιώκει όταν οι θέσεις της έχουν κερδίσει τους

πολλούς. Για να τους κερδίσει πρέπει, βέβαια, να είναι αρεστή. Αν δεν ελκύει δεν ακολουθείται.

Επειδή όμως η αλήθεια δεν είναι πάντοτε αρεστή και φωτίζει πολλές φορές τα δυσάρεστα, η

προπαγάνδα προσπαθεί, αντίθετα προς την αντιδημαγωγικήν αλήθεια, να θαμπώνει αντί να

φωτίζει. Είναι λοιπόν εντυπωσιακή με την έννοια ότι δεν αποφεύγει την μεγαλοστομία και την

ωραιοποίηση, που τις χειρίζεται πάντοτε σε βάρος εκείνου στο οποίο επιτίθεται. Γι’ αυτό και

δεν διασπείρεται. Επιμερίζει και στενεύει τους στόχους της, προσωποποιώντας, αν χρειασθεί,

το «αντικείμενο» της επιθετικότητάς της. Είναι λοιπόν, κατά βάση μονόστοχη. Χτυπά, δηλαδή

στο κέντρο μιας γενικότερης κατάστασης που όταν πληγεί ή ανατραπεί, τότε η προπαγάνδα

έχει κερδίσει το παν.

Βέβαια, όλα αυτά δεν αποδίδουν χωρίς επιθετικό θράσος. Είναι άρα, επιθετική με την

έννοια ότι αγνοεί κάθε δισταγμό και αλιεύει οπαδούς στο επίπεδο του πιο εύκολου ψεύδους,

που είναι και το πιο χοντρό, κι ίσως γι’ αυτό, πιο ευαπορρόφητο από το πλατύ πλήθος. Η

επικράτησή του είναι τόσο πιο εύκολη όσο συνυπάρχει με την κρίση θάρρους που διακρίνει

τις ανασφαλείς – χωρίς αυτοπεποίθηση – κοινωνίες. Η διεύρυνση της πελατείας της, ωθεί την

προπαγάνδα σαν πολιτική μέθοδο να απευθύνεται στο ψυχικό κατάλοιπο των μακροχρόνιων

δοκιμασιών, που από το καμίνι τους πέρασαν ευρύτερα λαϊκά στρώματα ή ολόκληρος ο λαός

(κατοχές, πείνες, εμφύλιοι). Είναι συγκεραστική, επειδή απευθύνεται σε βασικές πλευρές της

ανθρώπινης περιπέτειας στο επίπεδο, όμως, του χαμηλότερου μέσου όρου. Η προπαγάνδα

ξεσηκώνει, αλλά δεν αίρει. Στην κορύφωσή της γίνεται ενσυνείδητα στασιαστική, επειδή οι

αλόγιστες διεκδικήσεις της απευθύνονται στο επίπεδο του προγενέστερου κοινωνικού βρα-

σμού, στον γεωμετρικό τόπο, όπου, μέσα σε κλίμα θολής σύγχυσης, συγκεντρώνονται όλες

οι αντιπολιτεύσεις (υψηλόμισθοι – χαμηλόμισθοι, καταπιεστές – καταπιεζόμενοι, θρησκευό-

15. Προπαγάνδα


39

μενοι – άθρησκοι, σωβινιστές – διεθνιστές). Η εκμετάλλευση των αντιθέσεων γίνεται στο πιο

χαμηλό σημείο του κοινωνικού και ψυχικού βυθού. Τα φαινόμενα αυτά δεν είναι περιγραφή

αλλοτινών, μόνο, καιρών. Τα επισημαίνουμε πολλές φορές δίπλα μας σαν γνωρίσματα της

μονόχορδης πολιτικής που καταστρέφει πάντοτε την δημοκρατική πολυφωνία.

Παναγιώτης Φωτέας,

«Στα ίχνη της ελευθερίας», σελ. 80-81

15. Προπαγάνδα


40

Το ημερολόγιο μιας Τσετσένας

Είναι πραγματική γυναίκα, όχι μυθιστορηματικό πρόσωπο. Η ιστο-

ρία της δεν είναι πρωτότυπη. Ούτε η χειρότερη που θα μπορούσε να

συμβεί στη χώρα της. Πρόκειται για μια μάλλον τυπική περίπτωση

μεσοαστής. Μια σαν και μας. Αυτό ακριβώς είναι που της προσδίδει

τραγικότητα. Εξ άλλου, θα μπορούσε να είναι μια μέση Παλαιστίνια, μια μέση Ιρακινή, μια

μέση Θιβετιανή ή ακόμα μια μέση Κινέζα της εποχής της Πολιτιστικής Επανάστασης. Η ιστορία

επαναλαμβάνεται, αλλά όχι ως φάρσα.

Η αφήγηση δόθηκε στο BBC:

Ονομάζομαι Ρόζα Γιουσούποβα. Γεννήθηκα το 1958 στο Καζακστάν. Στο μέρος που χι-

λιάδες Τσετσένοι ζούσαν εξόριστοι από τον Στάλιν. Από το 1980 έζησα, αλλά και δεν έζησα,

στην πρωτεύουσα της Τσετσενίας, το Γκρόζνι. Πρέπει να εξηγήσω τι εννοώ.

Είμαι οικονομολόγος. Το 1985 διορίστηκα στο υπουργείο Πολιτισμού. Σήμερα είμαι προ-

ϊσταμένη του οικονομικού τμήματος. Το υπουργείο μας στεγαζόταν στο κέντρο του Γκρόζνι,

κοντά στα προεδρικά ανάκτορα. Όταν ξέσπασε ο πρώτος πόλεμος, εμείς συνεχίσαμε να

δουλεύουμε. Έβλεπα λοιπόν όλη τη φρίκη που βασίλευε στο κέντρο της πόλης. Σταματήσαμε

τη δουλειά όταν ξεκίνησαν οι αεροπορικές επιθέσεις.

Έφυγα από το Γκρόζνι μαζί με την οικογένειά μου. Μείναμε μακριά σε όλη τη διάρκεια

των δυο πολέμων. Όταν γυρίσαμε, πριν τρία χρόνια, βρήκαμε το σπίτι ρημαγμένο από τους

βομβαρδισμούς. Μας φιλοξένησαν τα πεθερικά μου. Ο άντρας μου έπιασε δουλειά σε ένα

αστυνομικό τμήμα, ως υδραυλικός. Έτσι πέρασαν δυο μήνες. Μια μέρα, πήγε στο τμήμα να

πληρωθεί. Από τότε δεν ξαναγύρισε. Οι άνθρωποι του αστυνομικού τμήματος λένε ότι δεν

έχουν ιδέα για την εξαφάνιση, αλλά δεν τους πιστεύω.

Τον περασμένο Δεκέμβρη τραυματίστηκα από έκρηξη βόμβας. Ήταν αυτοκτονική επίθε-

ση. Έσπασα τη σπονδυλική μου στήλη, πέφτοντας μαζί με το πάτωμα που υποχώρησε, αλλά

επέζησα. Μόνο δύο από τους έξι που ήταν στο δωμάτιο επιζήσαμε. Μέχρι σήμερα, δεν έχω

θεραπευτεί εντελώς από το τραύμα.

Στο Γκρόζνι δεν υπάρχουν μαγαζιά, όπως αυτά που είναι γνωστά στον κόσμο. Τα ψώνια

γίνονται κυρίως στο κεντρικό παζάρι. Όλα τα απαραίτητα, μέχρι το παραμικρό, πρέπει να πάω

εκεί να τα ψωνίσω. Ακόμα και αν ήθελα να φυτέψω λαχανικά στην αυλή μου είναι αδύνατον:

δεν υπάρχει νερό για πότισμα. Το μίνιμπας για το παζάρι κάνει 20 λεπτά της ώρας από το

σπίτι μας, ανάλογα με την καθυστέρηση στα σημεία ελέγχου.

Η καθημερινή ζωή είναι παρόμοια για όλους μας. Όλοι αγοράζουμε νερό από τα βυτία.

Κοστίζει 50 ρούβλια (1,5 ευρώ) ο τόνος. Εμείς έχουμε εγκαταστήσει στην αυλή μας μια

δεξαμενή που, κάνοντας οικονομία, μας κρατάει δυο βδομάδες. Το καθαρό νερό το χρη-

σιμοποιούμε για πόσιμο και για να πλυθούμε. Κυρίως το καταναλώνουμε για το μπάνιο και

16. Ειρήνη – Πόλεμος


41

το πλύσιμο των ρούχων του μωρού, της εγγονής μου. Για τα υπόλοιπα, πλύσιμο ρούχων και

πιάτων, σφουγγάρισμα κ.λπ., χρησιμοποιούμε το νερό της βροχής. Το μαζεύουμε με δυσκολία

σε βαρέλια, γι’ αυτό χρειάζεται κι εκεί οικονομία.

Από θέρμανση, ευτυχώς, υπάρχει φωταέριο. Ωστόσο, κόβεται πολύ συχνά. Σήμερα κόπηκε

απ’ το πρωί χωρίς προειδοποίηση. Είναι αδύνατον να μαγειρέψω το πλιγούρι ή οτιδήποτε

άλλο χωρίς γκάζι. Η έγνοια του παιδιού με εμποδίζει να βρω ξύλα για τη σόμπα. Τουλάχιστον

τώρα που ξαναμπήκα στη δουλειά, κερδίζω κάποια χρήματα – 8.000 ρούβλια (250 ευρώ)

το μήνα.

Έχω τέσσερα παιδιά, όλα αγόρια. Ο μεγαλύτερος είναι ο Άρμπι, μετά ο Αλάβντι, ο Αΐντι

και ο Μοχάμεντ - Σαλάκ. Νοιώθω ανίκανη και ντροπιασμένη που δεν μπορώ να τους δώσω

αυτά που μου δώσανε οι γονείς μου. Δεν υπάρχουν αξιοπρεπή σχολεία και αν υπάρχουν, δεν

διαθέτουν τις βασικές υποδομές. Τα παιδιά μου δεν ξέρουν τι είναι τα πάρκα και οι παιδικές

χαρές. Ξέρουν τι είναι οι εκρήξεις και οι θάνατοι. Είναι παιδιά του πολέμου. Δεν ξέρουν τίποτε

άλλο, πέρα απ’ τον πόλεμο.

Γιαγιά έγινα πρόσφατα. Η εγγονή μου είναι τεσσάρων μηνών. Είναι καλό κορίτσι. Τη

λένε Ρούμις. Όταν ο άντρας μου εξαφανίστηκε, τα πράγματα έγιναν για μένα πολύ δύσκολα.

Όμως, τα παιδιά είναι κάτι σαν δικλίδα ασφαλείας. Όταν τα πράγματα γίνουν πολύ σκληρά,

μπορούν να βοηθήσουν.

Συχνά οι άνθρωποι μ’ επαινούσαν για το πόσο είμαι δυνατή. Για το ότι ποτέ δεν έκλαψα.

Αλλά, για να πω την αλήθεια, ο λόγος που δεν έκλαψα δεν ήταν ότι ήμουν δυνατή. Ήταν ότι

φοβόμουν μην τραυματίσω κι άλλο ακόμα τα παιδιά μου. εφημ. «Αυγή», 22-11-2003

16. Ειρήνη – Πόλεμος


42

Ας τελειώνουμε με τη θανατική ποινή

Η πρόταση των βουλευτών περί επαναφοράς της ποινής του θα-

νάτου έφερε πάλι στη δημοσιότητα ένα θέμα που πιστεύαμε πως είχε

θέση μόνο στα παράθυρα των τηλεοπτικών καναλιών, που επιδιώκουν

να συνδυάσουν στυγερά εγκλήματα με υψηλή τηλεθέαση. Εντούτοις,

αυτός ο διάλογος ενδεχομένως παρουσιάζει ενδιαφέρον, αν κρίνει κανείς και από το άρθρο

του κ. Θ. Π. Λιανού στο «Βήμα» της 30ής Νοεμβρίου. Το άρθρο αυτό τελείωνε με τη φράση

«θα ήθελα κάποιος που υποστηρίζει τη μη επαναφορά να εξηγήσει γιατί η κοινωνία μας πρέπει

να σέβεται τη ζωή στυγερών φονιάδων».

Το ερώτημα αυτό βρίσκεται στην καρδιά του προβληματισμού για τη θανατική ποινή.

Υπάρχουν κοινωνίες που σέβονται την ανθρώπινη ζωή και άλλες που την περιφρονούν. Κατά

πάσα πιθανότητα όλοι μας επιλέγουμε τις πρώτες. Η θεώρηση όμως της ανθρώπινης ζωής

ως υπέρτατης αξίας δεν μπορεί παρά να αφορά εξίσου τον άγιο και τον δολοφόνο, ειδάλλως

ήδη παζαρεύουμε την αξία της ζωής. Αν δεχόμαστε πως το δικαίωμα στη ζωή είναι το ύψιστο

δικαίωμα, τότε πώς θα επιτρέψουμε σε οποιαδήποτε κοινωνία να εξαιρέσει από αυτό τους

δολοφόνους; Μήπως θα πρέπει να επανεξετάσουμε και το 2ο άρθρο του Συντάγματός μας, που

θεωρεί καθήκον της πολιτείας τον σεβασμό και την προστασία της αξίας του ανθρώπου;

Ο αντίλογος που ακούγεται συχνά είναι πως δεν έχουμε καμία υποχρέωση να σεβαστούμε

τη ζωή κάποιου που δεν σέβεται άλλες ζωές. Συνειδητοποιούν άραγε όσοι το λένε ότι ουσια-

στικά προτρέπουν μια ολόκληρη κοινωνία να εξισωθεί με τον χειρότερο εγκληματία, να δράσει

με τα δικά του κριτήρια περί σημαντικού και ασήμαντου; Συνειδητοποιούν ότι περιγράφουν

μορφές κοινωνικής οργάνωσης από τις οποίες η ανθρωπότητα προσπαθεί να ξεφύγει;

Εξάλλου, πειστικό ακούγεται, μέσα στη διέγερση του θυμικού που προκαλεί, και το υπο-

θετικό ερώτημα: τι θα έκανες όμως αν κάποιος σκότωνε την οικογένειά σου; Η απάντηση

είναι απλή, αρκεί να διατηρούμε την απαραίτητη ψυχραιμία για να θυμόμαστε δύο αυτονόητα

στοιχεία.

Πρώτον, ότι η διάθεση αυτοδικίας που μπορεί να θολώσει το μυαλό κάποιου δεν μπορεί να

προβάλλεται ως πρότυπο απονομής δικαιοσύνης. Δεύτερον, ότι οι έννοιες ποινή και εκδίκηση

απέχουν πολύ μεταξύ τους και είναι κοινός τόπος πως μια σύγχρονη κοινωνία δεν μπορεί

να εκδικείται. Αν θυμόμαστε αυτά τα στοιχεία, είναι προφανές πως δεν έχει καμία σημασία η

απάντηση στο «εντυπωσιακό» αυτό ερώτημα διότι είναι άσχετη με τη θανατική ποινή.

Επιπλέον, οφείλει κανείς να εξετάσει και ορισμένες πιο πρακτικές πλευρές της θανατι-

κής ποινής, όπως αυτή της ενδεχόμενης πλάνης. Στις ΗΠΑ έχουν καταδικαστεί σε θάνατο

τουλάχιστον 350 αποδεδειγμένα αθώοι και τουλάχιστον 23 έχουν εκτελεστεί. Οι άνθρωποι

αυτοί έπεσαν θύματα «νόμιμης» δολοφονίας από την πλευρά του κράτους. Κανείς δεν μπορεί

17. Θανατική ποινή


43

να αγνοήσει το γεγονός ότι η θανατική ποινή είναι η μόνη που δεν επανορθώνεται και δεν

υπάρχει τρόπος να αποκλειστεί το ενδεχόμενο λάθους.

Στο άρθρο του κ. Λιανού αναφέρεται επίσης πως «έχει αποδειχτεί ότι δολοφόνοι που δεν

εκτελέστηκαν μετά την καταδίκη τους, επανέλαβαν το έγκλημα μέσα στη φυλακή ή έξω». Χωρίς

να αποκλείει κανείς αυτό το ενδεχόμενο, είναι εντούτοις υπερβολική η γενίκευση με τον τρόπο

που διατυπώνεται και προφανέστερα απέχει πάρα πολύ από την πραγματικότητα.

Τελικά ας δούμε και το ισχυρότερο επιχείρημα υπέρ της θανατικής ποινής, όπως τουλά-

χιστον διατυπώνεται από τους υποστηρικτές της: η θανατική ποινή καταπολεμά την εγκλη-

ματικότητα. Ξεχνούν βέβαια πως αυτό δεν έχει αποδειχτεί σε καμία απολύτως αξιόπιστη

μελέτη. Αντίθετα, οι κυβερνήσεις που κατ’ εξοχήν χάνουν τη μάχη με την εγκληματικότητα

καταφεύγουν στην εύκολη λύση της θανατικής ποινής (π.χ. Κίνα, ΗΠΑ, Ρωσία). Ο ΟΗΕ δια-

πίστωσε επισήμως το 1988 την αποτυχία όσων μελετών προσπάθησαν να αποδείξουν πως

οι εκτελέσεις είναι πιο αποτρεπτικές από τα ισόβια δεσμά. Σε καμία χώρα δεν πιστοποιήθηκε

σχέση ανάμεσα στη θανατική ποινή και στη μείωση της εγκληματικότητας.

Θα μπορούσαμε πολλά να πούμε για τη ρατσιστική χρήση της ποινής αυτής εις βάρος μει-

ονοτήτων και ασθενέστερων τάξεων, για τις εκτελέσεις ανήλικων παραβατών, για το μαρτύριο

ανθρώπων επί ώρες στην ηλεκτρική καρέκλα. Κυρίως όμως δηλώνουμε ότι επιθυμούμε ένα

κράτος που δεν θα παραβιάζει την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και

μια σειρά άλλους διεθνείς κανόνες. Αισθανόμαστε περισσότερο άνθρωποι όσο απομακρύνεται

το 1972, όταν ήχησε τελευταία φορά το εκτελεστικό απόσπασμα στην Ελλάδα.

Για όλους αυτούς τους λόγους η Διεθνής Αμνηστία ζήτησε επισήμως από την Επιτροπή

Αναθεώρησης του Συντάγματος να προβλέψει τη συνταγματική κατάργηση της ποινής του

θανάτου.

Απαντώντας και πάλι στο ερώτημα με το οποίο ξεκίνησε αυτό το κείμενο: δεν μπορεί μια

κοινωνία να σκοτώνει ανθρώπους για να τους δείξει ότι είναι κακό να σκοτώνουν.

Κωστής Παπαϊωάννου,

εφημ. «Το Βήμα»

17. Θανατική ποινή


44

Το καθήκον της ελευθερίας

Οι τρεις αρχές της Γαλλικής Επαναστάσεως «Ελευθερία, Ισότης,

Αδελφότης», μπορεί στην ιστορική πράξη να πήραν διαφορετικής εκτά-

σεως σημασία καθεμιά, δεν έπαψαν όμως να είναι τρία ιδανικά που

μεσουρανούν στο στερέωμα της αλλαγής. (…)

Διαφορετική εκάστοτε όμως είναι η αντοχή των ιδανικών αυτών στην πράξη. Η ελευθερία

είναι ανθεκτικότερη από τις δύο άλλες. Γιατί οι άλλες συγκρούονται με την κοινωνική φύση του

ανθρώπου. Και η ισότης και η αδελφότης θίγουν τα όρια, αν όχι του υπερφυσικού, τουλάχιστον

του υπερκοινωνικού. Γι’ αυτό και από τις τρεις αρχές, που όλες έμειναν ως τα σήμερα διαρκή

και μόνιμα συνθήματα των λαών, μπόρεσε να επιζήσει ουσιαστικά και αποδοτικά μόνον η

ελευθερία. Και αυτή περιορισμένη, κυρίως στην εθνική ελευθερία και στο ίνδαλμα της πολιτικής

ελευθερίας των ανθρώπων που λέγεται ψευδώνυμα «δικαιώματα του ανθρώπου» που, όπως

τα εξέλιξε ο πολιτισμός μας στη θεωρία, εφαρμόζονται σε πολύ περιορισμένη κλίμακα και σε

πολύ λίγες χώρες. Είναι κάτι να υπάρχει η πολιτική ελευθερία.

Μα η πολιτική ελευθερία έχει μια ενότητα και δύο μορφές. Είναι εθνική και είναι ατομική.

Της πρώτης είναι έμβλημα η ελληνική εθνεγερσία που τιμάμε και γιορτάζουμε και σήμερα.

Της δεύτερης ενώνεται και συνυφαίνεται με την πρώτη εκδήλωση στο σύγχρονο κόσμο • είναι

η δημοκρατία που λίγο – πολύ ισχυριζόμαστε όλοι ότι εφαρμόζουμε. Έχει όμως ή πρέπει να

έχει, για να είναι η ελευθερία, και δύο μορφές, που εμφανίζονται κυρίως στη δημοκρατική

Πολιτεία, όπως πρέπει να είναι. Πρέπει για να διεκδικεί το όνομα της Δημοκρατίας. Η μία μορφή

είναι τα δικαιώματα που δίνει, και η άλλη τα καθήκοντα που επιβάλλει. Σε ποιους; Προπαντός

στον εαυτό της. Όχι μόνο στον άλλο. Καθήκοντα έχει προπαντός η δημοκρατική Πολιτεία η

ίδια. Και το πρώτο από όλα είναι να μην επιβάλλει μόνο στο διπλανό της, στον άλλον, στον

πολίτη, στην περίπτωση της πολιτικής ελευθερίας, υποχρεώσεις, μα να εφαρμόζει ανάλογες

υποχρεώσεις στον εαυτό της. Αλλιώς δεν είναι δημοκρατία. Έχω και άλλοτε γράψει για τη

Simone Weil, την αξέχαστη φιλόσοφο που είχε προβάλει σαν έμβλημά της: «Είμαι πάντοτε με

τους ηττημένους». Που σημαίνει πως αναγνωρίζει και στους χαμένους τα ίδια δικαιώματα.

Πως δε δέχεται απόλυτα την αρχή της πλειοψηφίας. Γιατί τη δημοκρατία δεν τη στηρίζει η

πλειοψηφία, μα πρώτα απ’ όλα ο πολιτισμός. Δηλαδή η ψυχή και η πίστη των ανθρώπων.

Με την αρχή της πλειοψηφίας, οδηγημένη στην άκρα της συνέπεια, χωρίς συνεννόηση και

συναίνεση, δεν υπάρχει ούτε δημοκρατία ούτε πολιτισμός.

Μια καινούρια κοινωνική δημιουργία αρχίζει να προβάλλει σήμερα. Μια αρχή που δη-

μιουργείται στους διεθνείς οργανισμούς, στον πολιτισμένο κόσμο, που θέλει να συμβιβάσει

τα πράγματα. Που δημιουργεί μια σύνθεση, έστω και αρνητική, έστω και προσωρινή, των

διαφωνούντων. Το consensus. Όταν ο διάλογος δεν προχωρεί, δεν καταντά και αδιέξοδο.

Είναι προσωρινή συγκατάθεση. Όσο μπορέσει να βρεθεί μια λύση. Δεν μπορούμε να κρίνουμε

18. Ελευθερία


45

ακόμα ποια θα είναι η εξέλιξη του consensus. Θα το δούμε σε ώρες κρίσεως. Αυτό είναι το

κύριο καθήκον της ελευθερίας. Ας μη χρησιμοποιήσουμε τη λέξη πειθαρχία που είναι πολύ

παρεξηγημένη• η πραγματική πειθαρχία που είναι απαραίτητη για να επιζήσει η ελευθερία,

είναι υπόθεση εσωτερική του ανθρώπου. Δεν είναι, όπως νομίζουμε πολλές φορές, θέμα εξω-

τερικής επιβολής και διαταγής. Και είναι άχρηστη και επικίνδυνη η εξουσία, όταν δεν μπορεί

να επιβάλει την πειθαρχία, πρώτα πρώτα στον ίδιο τον εαυτό της και στις φαντασιώσεις της.

Είναι το πρώτο βήμα επιβιώσεως της δημοκρατίας αυτό. Και το πρώτο καθήκον της.Γρηγ. Κασιμάτης

18. Ελευθερία


46

Παράδοση και αλλαγή (είναι ο νόμος της ζωής)

Η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι πολυδιάστατη, πολυδύναμη,

πολύμορφη• αρχίζει με τον αγώνα για επιβίωση, συνεχίζεται με την

προσπάθεια για κοινωνική και πολιτική οργάνωση, ολοκληρώνεται με

τη ζήτηση της αλήθειας, τη δημιουργία ή τη θέαση της ομορφιάς, με

την αναζήτηση της ευδαιμονίας και τη βίωση της αρετής, με τη γοητεία της απεραντοσύνης

και της αιωνιότητας.

Όλες αυτές οι κατευθύνσεις της ανθρώπινης προσπάθειας (οικονομική, κοινωνική, πολι-

τική, επιστημονική, ηθική, καλλιτεχνική, θρησκευτική) είναι νόμιμες, όλες μαζί συνεκφράζουν

τη ζωή, όλες μαζί συνοικοδομούν τον πολιτισμό και τελικά αποκρυσταλλώνονται σε κάποιες

συγκεκριμένες μορφές που εκφράζουν ορισμένο περιεχόμενο• κι όλες μαζί συναποτελούν

την πολιτισμική παράδοση. Λόχου χάρη: το άροτρο, η κοινοτική οργάνωση και η αντίστοιχη

φορολογική τεχνική, η νομοθεσία του Σόλωνα, το βήμα του ρήτορα πάνω στην Πνύκα, η

γεωμετρία του Ευκλείδη, τα λατρευτικά σύμβολα της μινωικής Κρήτης, οι Καρυάτιδες στο

Ερεχθείο ή το εργόχειρο μιας νησιωτοπούλας, όλα αυτά εκφράζουν ανθρώπινη προσπάθεια,

υπηρέτησαν κάποτε ή υπηρετούν ακόμη τη ζωή μιας κοινωνίας, διατηρούνται αυτούσια ή

μεταμορφώνονται και αναμορφώνονται μέσα σε νέες συνθήκες ή επιζούν μόνο ως σύμβολα

στη μνήμη των λαών, ως έκφραση της δημιουργικότητάς τους, ως πολιτισμική περιουσία και

καύχημά τους.

Οι μορφές της πολιτισμικής δημιουργίας (ιδιαίτερα τα προϊόντα της συλλογικής ζωής

και αποδοχής), ενώ έχουν κοινή αφετηρία για όλους τους λαούς (γιατί πηγάζουν από την

ανθρώπινη φύση και υπηρετούν τις ανθρώπινες ανάγκες), ποικίλλουν ως προς τη μορφή, το

περιεχόμενο και τη λειτουργία τους• έχουν την ιδιαιτερότητα που τους προσδίδει η ξεχωριστή

φυσιογνωμία του λαού που τις δημιούργησε (π.χ. η νομοθεσία του Σόλωνα ή η Δωδεκάδελτος

της Ρώμης έχουν την ιδιαιτερότητα της κοινωνίας όπου γεννήθηκαν). Αυτήν την ιδιαιτερότητα

της πολιτισμικής δημιουργίας θεωρούν οι λαοί δική τους περιουσία, «παράδοσή» τους.

Απέναντι στην παράδοσή τους – που κάθε μέρα παλιώνει και κάθε μέρα ανανεώνεται

– στέκουν οι λαοί με διάφορα αισθήματα, συναισθήματα και διαφέροντα: Πρώτα έρχεται το

αίσθημα της ομαδικής – συλλογικής περιουσίας (η νομοθεσία του Σόλωνα είναι κληρονομιά

μας, τα έργα του Περικλή στην Ακρόπολη, του Ιουστινιανού στην Κων/πολη είναι καύχημά

μας). Έπειτα το συναίσθημα της ευλάβειας και η διάθεση της συντήρησης. Συχνά εκδηλώ-

νεται (και υποσυνείδητα πάντα υπάρχει) η διάθεση από την παράδοση να αντλήσουμε πείρα,

αυτογνωσία, έμπνευση. Παράλληλα, ωριμάζει η συνείδηση της αέναης αλλαγής που είναι η

κύρια έκφραση της ζωής.

Τούτο το τελευταίο βίωμα, η συνείδηση της μόνιμης αλλαγής βάζει εύλογα σε δοκιμασία

τους ανθρώπους που από συνήθεια ή για άλλους λόγους (αδράνειας, ψυχικής αναπλήρωσης,

19. Παράδοση


47

συμφέροντος), νοσταλγούν το παρελθόν τους, την παράδοσή τους. Έτσι γεννιέται για κάθε

άτομο και για κάθε κοινωνία μία μόνιμη και – ελπίζω να φανεί – γόνιμη αντιδικία ανάμεσα

στο δικό μας, το προγονικό, το παραδοσιακό, το δοκιμασμένο (από τη μια μεριά) και το

αδοκίμαστο, το νέο, το αβέβαιο ίσως και δανεισμένο, αλλά γοητευτικό κι ελπιδοφόρο (από

την άλλη).

Επιθυμώ να επισημάνω τα χαρακτηριστικά της δημιουργικής αυτής αντιδικίας, γιατί κάτω

απ’ αυτή υποβόσκει το ενιαίο ρεύμα της ζωής, όπου συμπλέουν το παλιό και το νέο. Ποια

είναι αυτά τα χαρακτηριστικά;

α. Η αντιδικία (ανάμεσα στο παλιό και το νέο) είναι υγιής έκφραση της ζωής.

β. Συνήθως η ώριμη γενιά κρατεί τις παραδόσεις (διαλογικός συντηρητισμός), η νέα γενιά

υψώνει τη σημαία της αλλαγής.

γ. Από την αντιδικία προβάλλει το πόσο είναι χρήσιμη, βιώσιμη η παράδοση και αναδύεται

ωριμότερη και γυμνασμένη η αλλαγή.

δ. Η παράδοση δε χάνεται εύκολα• συχνά μεταμορφώνεται, τροποποιείται, αλλά ελπίζει,

άλλοτε ως μορφή (κυρίως στην τέχνη) και συνηθέστερα ως ιδέα, γόνιμη και δημιουργική

(…).

Φ. Κ. Βώρος

19. Παράδοση


48

Πολιτισμός και τέχνη

Ο άνθρωπος ζήτησε πάντοτε στην τέχνη τη λύτρωσή του. Ζήτησε

μορφές που θα τον εμπόδιζαν να πεθάνει και θα του έδιναν το αίσθημα

ότι μπορεί την κουβέντα του να την καταλάβει και ένας άλλος. Έτσι το

έργο τέχνης γίνεται αποκάλυψη του ανθρώπου αλλά και ανακάλυψη

του πολιτισμού. Το κύριο στοιχείο της τέχνης είναι η ελευθερία και η προσπάθεια να απο-

κρούσει κάθε αναγκαιότητα. Γιατί η τέχνη δε ζητά να υποτάξει τον κόσμο, αλλά να δώσει ένα

νόημα στην ανθρώπινη προσπάθεια και ένα πρόσωπο στην πορεία του.

Και το μεγάλο χαρακτηριστικό της τέχνης είναι ότι οι μορφές που στήνει έχουν, με την ίδια

την παρουσία τους, τη δυνατότητα να μας αποκαλύπτουν το νόημα των πολιτισμών. Μπορούν

να μας μιλήσουν για τις πιο κρυφές ανησυχίες ενός κόσμου, τις πιο μεγάλες του αγωνίες και

αυτό χωρίς φανερή πρόθεση, χωρίς ειδικό σκοπό. Κανένα πολιτισμό δεν μπορούμε να τον

καταλάβουμε χωρίς να γνωρίσουμε την τέχνη του, και αυτή μόνο μας επιτρέπει να φτάσουμε

στο βαθύτερο ουσιαστικότερο χαρακτήρα του. Κάθε πολιτισμός, όπως και κάθε εποχή του,

έχει τη δική του τέχνη, προβάλλει τις δικές του μορφές. Και από τις μορφές αυτές μπορούμε

να φτάσουμε στον άνθρωπο δημιουργό τους και τον πολιτισμό χρεώστη και οφειλέτη τους.

Ο καλλιτέχνης επηρεάζεται και ταυτόχρονα επηρεάζει την εποχή του και τον κόσμο του.

Παίρνει και ταυτόχρονα δίνει, δέχεται και εκφράζει τα στοιχεία που ζουν γύρω του αλλά

και μέσα του. Γι’ αυτό μας δίνει πάντοτε την πορεία ενός πολιτισμού, όπως τον τροποποιεί

η δημιουργία του. Γιατί μ’ αυτή λυτρώνεται αλλά και λυτρώνει. Γίνεται όμως και καθρέφτης,

που όσο κι αν τροποποιεί την εικόνα που δέχεται, δεν μπορεί να της αφαιρέσει το χαρακτήρα

της. Γι’ αυτό, όσο κι αν βρίσκουμε σε κάθε μεγάλο έργο ένα ατομικό στιλ, μια προσωπική

παρουσία, άλλο τόσο γνωρίζουμε και την ψυχή ενός ολόκληρου κόσμου, βλέπουμε το πρό-

σωπο ενός πολιτισμού. Γιατί το κάθε έργο τέχνης, η κάθε μεγάλη δημιουργία, αποτελεί μια

σύνθεση όλων των στοιχείων ενός πολιτισμού. Αυτό μπορεί να το καταλάβει κανείς καλύτερα

αν παραθέσει σ’ ένα αιγυπτιακό γλυπτό ένα κινέζικο πίνακα, σε ένα ελληνικό άγαλμα έναν

πίνακα της σύγχρονης ζωγραφικής.

Ακόμη και ο περισσότερο ανύποπτος θα καταλάβει ότι βρίσκεται σε εντελώς διαφορετικές

γλώσσες και ότι είναι αδύνατο να γίνει μια συνομιλία ανάμεσα σ’ αυτά τα έργα. Στην τέχνη

διαφορετικών εποχών και πολιτισμών δεν μπορεί να ζητήσουμε διαφορές ποιότητας, ούτε

να κάνουμε απλουστευτικές συγκρίσεις. Δεν υπάρχει ένας μόνο τρόπος που να εκφράζεται η

ομορφιά, ούτε υπάρχει μια μόνο αλήθεια. Την ομορφιά δεν την πλησιάζεις με καμιά συνταγή

ούτε την επιτυγχάνεις με εκ των προτέρων καθορισμένους κανόνες. Πρέπει να τη βρεις μόνος

σου και να μπορείς μόνος σου να τη νιώσεις και όπου αλλού υπάρχει. Και κάθε πολιτισμός,

με τους τεχνίτες του, εκφράζει με διαφορετικό τρόπο τα ίδια βασικά προβλήματα. Μπορεί ο

Σπένγκλερ να ισχυρίζεται ότι κάθε πολιτισμός έχει τα απολύτως δικά του προβλήματα, αλλά

20. Πολιτισμός – Μνημεία


49

αυτό ισχύει για όλες τις άλλες περιοχές του, δεν ισχύει όμως για την τέχνη.

Η τέχνη σ’ όλους τους πολιτισμούς, αποτελεί τη συνισταμένη των προσπαθειών του

ανθρώπου να φτιάσει ένα δικό του κόσμο. Να φτιάσει έναν κόσμο μορφών, που θα του

επιτρέπουν να ξεφύγει το χάος του κόσμου που δεν έφτιασε ο ίδιος και που γι’ αυτό δεν

καταλαβαίνει. Έναν κόσμο βγαλμένο από την ίδια την ψυχή του, γι’ αυτό παραστάτη του,

σύντροφό του σ’ ό,τι αποτελεί χαρά και πόνο. Από την άποψη αυτή το έργο τέχνης δεν είναι

μίμηση του έξω κόσμου, αλλά εικόνα του μέσα κόσμου. Δεν είναι κάτι που έχει απλώς μορφή,

αλλά μια μορφή που είναι αλήθεια. Όχι γιατί επιδιώκει να μας πείσει για κάτι, αλλά γιατί μας

δίνει την υλοποίηση μιας πίστεως.

Το έργο τέχνης εκφράζει έναν πολιτισμό, στο βαθμό που αποτελεί τη σύγκρουση του

ανθρώπου με τα πράγματα, τη μορφή αυτής της συγκρούσεως. Γιατί μ’ αυτό εκφράζει τη μόνη

πραγματική αλήθεια, την αλήθεια που δε χρειάζεται καμιά εξωτερική κύρωση. Και κάθε έργο

τέχνης γίνεται μια νέα καταξίωση του κόσμου, στο βαθμό που εκφράζει ή παρουσιάζει τον

άνθρωπο, αυτό που είπε ο Μαλρώ ανθρώπινη υπόσταση. Μ’ αυτόν τον τρόπο η τέχνη είναι

αξία του κόσμου, γιατί είναι αλήθεια του ανθρώπου. Και είναι ψυχή κάθε πολιτισμού, πρόσωπο

των δυνατοτήτων του, έκφραση της αγωνίας του, συνείδηση της μοίρας του.

Χρύσανθος Χρήστου,

«Από την επιφάνεια στο βάθος»

Οι κοινωνικές παράμετροι της πολιτισμικής κρίσης

Η όποια κρίση σημειώνεται στην κοινωνία δεν είναι ανεξάρτητη

από τη συνολική κοινωνική εξέλιξη.

Ασφαλώς υπάρχουν πρωτεύοντες και δευτερεύοντες άξονες της

κρίσης, που εκδηλώνεται κάθε φορά σε μια κοινωνία, όπως θα μπο-

ρούσε κανείς άλλωστε και να εντοπίσει επί μέρους συμπτώματα κρίσης, που δεν καλύπτουν,

ούτε εκτείνονται στο σύνολο της κοινωνίας. Ωστόσο και αυτά τα επί μέρους συμπτώματα

ερμηνεύονται μόνο σε αναφορά και σε συσχέτιση με την καθόλου πορεία της κοινωνίας.

Σε κάθε περίπτωση η πολιτιστική κρίση της εποχής μας είναι πρωτεύουσας και καθορι-

στικής σημασίας και αποτελεί ένα γενικευμένο και παγκόσμιο φαινόμενο.

Ήδη στις αρχές του αιώνα ο μεγάλος Γερμανός θεωρητικός Max Scheler μιλούσε για «κα-

τολίσθηση όλων των αξιών». Κατεξοχήν οι αξίες συντίθενται από συμπυκνωμένες πολιτιστικές

εκφράσεις, οι οποίες διαπλέκονται απόλυτα με το συνολικό κοινωνικό γίγνεσθαι.

Η τάση να προσεγγίζεται ο πολιτισμός μόνο στο επίπεδο της λεγόμενης «ανώτερης

κουλτούρας», δηλαδή των υψηλών εκφράσεων των γραμμάτων και των τεχνών, είναι όχι

μόνο λαθεμένη, αλλά και βαθύτατα ανεπιστημονική. Ο πολιτισμός αποτελεί ένα συνεχές, που

ξεκινάει από τις πιο απλές συνήθειες της καθημερινής ζωής, τους τρόπους διαβίωσης, κοινές

νοοτροπίες και συμπεριφορές, ήθη-έθιμα και θεσμούς μέχρι τις αξιολογικές τοποθετήσεις

και, φυσικά, την ανώτερη κουλτούρα.

Κάτω από την οπτική αυτή είναι προφανές ότι υπάρχει πλήρης αλληλεξάρτηση πολιτιστικών

20. Πολιτισμός – Μνημεία


50

επιπέδων και πεδίων και στην περίπτωση της πολιτιστικής κρίσης μπορούμε να μιλήσουμε

ανεπιφύλακτα για μια δυναμική κλονισμού, που αναπτύσσεται και διαπερνά ολόκληρη την

πολιτιστική κλιμάκωση.

Επομένως – για να δώσουμε ένα παράδειγμα – ο καταναλωτισμός, ο εκχυδαϊσμός του

θεάματος και ο λεγόμενος μεταμοντερνισμός στο επίπεδο των ιδεών αποτελούν στοιχεία

πολιτιστικής κρίσης αλληλένδετα, σε τελευταία ανάλυση, μεταξύ τους.

Εκείνο που πρέπει να διευκρινιστεί σε συνάρτηση με τα παραπάνω είναι ότι η πολιτιστική

κρίση αφ’ ενός δεν είναι τυχαίο φαινόμενο, αφ’ ετέρου έπεται, δεν προηγείται της συνολικής

κοινωνικής κρίσης.

Η συνολική κοινωνική κρίση ξεκινάει πάντοτε από τη μεταβολή των κοινωνικών συνθηκών

– πρωταρχικά των οικονομικών – που οδηγούν σε μερική αρχικά, γενική αργότερα, όσο οι νέες

συνθήκες ολοκληρώνονται, αναποτελεσματικότητα των κοινωνικών ρυθμίσεων και κανόνων,

βασικά των θεσμών, και του συστήματος των αξιών, που διαμορφώθηκαν σε συνάρτηση μ’

αυτούς κάτω από την προϋφιστάμενη πραγματικότητα, που βαθμιαία ανατρέπεται.

Ακριβώς γι’ αυτό και οι κοινωνικές κρίσεις, των οποίων οι πολιτιστικές αποτελούν συ-

ναρτημένη έκφραση, είναι πάντοτε κρίσεις μετάβασης. μετάβασης από εκείνο που ίσχυε προς

εκείνο, που μέσα από μια πορεία διαμόρφωσης τελικά θα ισχύσει. Είναι προφανές ότι η κρίση

ως γενικευμένο φαινόμενο και με οξεία μορφή εμφανίζεται στα «μεσοδιαστήματα» ανάμεσα

στην προϋπάρχουσα και τη νέα πραγματικότητα.

Αυτές οι παρατηρήσεις είναι απαραίτητες προκειμένου το φαινόμενο της πολιτιστικής

κρίσης της εποχής μας να μην κρίνεται κατά κάποιο τρόπο «ιμπρεσιονιστικά», περιστασιακά

και αποσπασματικά, αλλά μέσα στο πλέγμα των παραγόντων, που το προσδιορίζουν. Επίσης

είναι απαραίτητες, διότι αναδεικνύουν μια βασική θετική άποψη του θέματος, που συνήθως –

εσκεμμένα πολλές φορές – αγνοείται και αναιρείται μέσα από την πολιτισμική καταστροφολο-

γία: την άποψη ότι κάθε φορά μέσα από βαθιές ιστορικές κρίσεις γεννήθηκε ένας καινούριος

κόσμος, κάτι που, σαφώς, ισχύει και για την εποχή μας.

Κάτω από το πρίσμα αυτό και το φαινόμενο της αμφισβήτησης, πέρα από τις ακραίες

και μηδενιστικές εκφάνσεις του, εκδηλώνει την αναζήτηση – τυφλή και ανερμάτιστη ίσως

– ενός καλύτερου και ανθρωπινότερου κόσμου. Ας μην ξεχνάμε ότι από στενά κοινωνικά

άποψη ο χριστιανισμός ήταν ένα πελώριο κίνημα αμφισβήτησης, που μέσα από τα ερείπια

του αρχαίου κλασικού και παγανιστικού κόσμου οδήγησε στη γέννηση μιας νέας ιστορικής

πραγματικότητας.

Βασίλης Φίλιας,

«Αναφορές στην κοινωνική πραγματικότητα του τέλους του 20ου αιώνα», σελ. 80-82

21. Τεχνική πρόοδος


51

Ο άνθρωπος και ο μηχανικός πολιτισμός

Είναι η «μηχανή», αυτή η εκπληκτική ανθρώπινη εφεύρεση, αιτία

των αντινομιών, όπου στριφογυρίζει ο πολιτισμός μας χωρίς να βρίσκει

διέξοδο; Ή μήπως αυτή ακριβώς είναι που με την εξάπλωση και την

τελειοποίησή της θα προωθήσει την ανθρωπότητα σε νέες εξελίξεις και

θα δώσει λύσεις στα δεινά προβλήματα που μας περιζώνουν; Να ένα ζήτημα που αξίζει να

μας βάλει σε πολλές σκέψεις.

Η φιλολογία της μηχανής, η ψυχολογία της μηχανής, καθώς και η κοινωνιολογία της

μας έδειξαν και φώτισαν από πολλές πλευρές αυτά τα απίθανα φαινόμενα που λέγονται:

ανεπτυγμένος τεχνικός πολιτισμός και σύγχρονος άνθρωπος – άνθρωπος ρομπότ. Η μηχανή

δεν είναι, όπως την υμνούν οι πιστοί της, υλοποιημένη σκέψη και διανοούμενη λειτουργία.

Είναι ίσως πνεύμα αντικειμενοποιημένο, αλλά και αποστραγγιγμένο από κάθε χυμό ζωής,

κοκαλιασμένο, αποξενωμένο από την ψυχή, επομένως απογυμνωμένο από τον καλύτερο εαυτό

του. Και τον άνθρωπο που τη δουλεύει, όπως κι εκείνον που απάνω στο ρυθμό και στο έργο

της διαμορφώνει μαζί με την οικονομική και την άλλη ύπαρξή του, τους κάνει ομοίους της.

Αποστεγνώνει ψυχικά τον άνθρωπο και τον κάνει ενεργούμενο. Τον αποστερεί από τη

χαρά της ζωντανής εργασίας και την απόλαυση της χαρούμενης ζωής. Τον διαλύει σε μικρά

κομματάκια που δένονται απ’ έξω, έτσι ώστε το άθροισμα να κινείται μ’ έναν ορισμένο για

πάντα, μονότονο, τυποποιημένο τρόπο, κι έτσι χάνει την οργανική του συνοχή, τη σωματική

και ψυχική του ελαστικότητα, την παλμώδη δημιουργικότητά του. Σκυμμένος από πάνω της

δε σκέπτεται πλέον, αλλά μετράει κούφια σαν να παραληρεί. Δε γελάει, αλλά μορφάζει. Δεν

κινείται, αλλά περπατεί πηδηχτά σαν να ’ναι κουρντισμένος. Και δεν αισθάνεται: οι ερεθισμοί

δεν προλαβαίνουν να φτάσουν έως το κέντρο και να μετουσιωθούν σε συγκινήσεις, αλλ’

αμέσως από την περιφέρεια εξαπολύουν τις αντιδράσεις της στερεότυπης διαγωγής.

Αδειάζει λοιπόν ο άνθρωπος από κάθε ανθρωπιά, από κάθε ψυχική δροσιά, από καθετί

που μπορεί να είναι απρόβλεπτο, μοναδικό, ποιόν – και γίνεται αριθμός. (…)

Όταν ένας λαός γίνει μια τέτοια μάζα, σωρός μαθηματικών μονάδων, υποβάλλεται ευκο-

λότατα, αρκεί να του δώσει κανείς σαν χάπι το πολιτικό σύνθημα. Και εάν οπλιστεί με όπλα

μηχανικά σαν αυτόν, θα δείξει χωρίς αμφιβολία ανήκουστη σκληρότητα, όχι γιατί μέσα στο

παγωμένο τούτο δοχείο θα μπορέσουν να κοχλάσουν τα πάθη, αλλά γιατί θα μπορεί να κάνει

το πιο τερατώδες έγκλημα πατώντας ένα μικρούτσικο κουμπί από μεγάλη απόσταση χωρίς να

βλέπει, επομένως και χωρίς να αισθάνεται τίποτα. Θα δίνει το θάνατο ή θα πέφτει στο θάνατο,

όπως και θα ερωτεύεται, χωρίς καμιά συμμετοχή, απών.

(…) Από τα πανύψηλα, μαύρα εργοστάσια, που για να τα στήσουμε ξυρίσαμε τα δάση και

σκάψαμε τους αγρούς, ορισμένως θα ξέφυγε μια γλώσσα φωτιάς και άναψε την πυρκαγιά,

που ρήμαξε τον κόσμο και κρυφοκαίει παντού από κάτω, χωρίς να μπορούμε να τη σβήσουμε.

21. Τεχνική πρόοδος


52

Δεν είναι δυνατόν το τρελό πήδημα προς τη μηχανή να το έκανε ατιμώρητα ο Ευρωπαίος εδώ

κι εκατό χρόνια. Και πρέπει να έχουν δίκιο όσοι σ’ αυτό το πήδημα δίνουν ξεχωριστή θέση

μέσα στο λογαριασμό.

Είναι όμως και η πραγματική αιτία της συμφοράς; Πολύ αμφιβάλλω. Η μηχανή εγκαι-

νίασε ένα διαφορετικό τρόπο ζωής και έγινε νέο μέσον εύκολου πλουτισμού στα χέρια των

κατεχόντων, νέος στόχος για το φθόνο των μη κατεχόντων. Τον πλούτο λοιπόν μεγάλωσε

η μηχανή από το ένα μέρος και από το άλλο μέρος το φθόνο. Ώστε κατά βάθος δεν είναι η

αιτία των οικονομικοπολιτικών συγκρούσεων, αλλά ο λόγος που οι συγκρούσεις αυτές επήραν

μεγαλύτερη έκταση κι έγιναν οξύτερες. Έβαλε δηλαδή ανώτερο εκθέτη στα γεγονότα, διεύρυνε

την κλίμακα και αύξησε την έντασή τους.

Αν θέλουμε λοιπόν να εισδύσουμε βαθύτερα στην ιστορική τους αιτιολόγηση και ν’ ακρι-

βολογήσουμε, πρέπει να ειπούμε ότι δεν είναι η μηχανή, που τα εκίνησε σαν πρώτη γεννητική

αιτία. Περ’ από τη μηχανή υπάρχει ένα λογικά προγενέστερο θεμελιωδέστερο αίτιο, που έχει

περισσότερα δικαιώματα να θεωρηθεί ιστορικός λόγος των γεγονότων. Αυτό είναι η αντίληψη

για την ουσία του πλούτου και τους σκοπούς του. Εδώ είναι η ρίζα του κακού.

Ε. Π. Παπανούτσος

Η κοινωνία του «κομπιούτερ». Μια νέα τυπολατρία

(…) Η σύγχρονη τεχνολογική κοινωνία αντικαθιστά τα είδωλά

της με ραγδαίο ρυθμό. Αεροπλάνο, ραδιόφωνο, ρουκέτα, τηλεόραση,

κάλυψαν τα χρόνια έως περίπου τα 1980. Μετά άρχισε η κοινωνία

του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Χρόνια, ακριβέστερα δεκαετίες πριν, ο

Wiener στο Χάρβαρντ έφτιαξε τον πρώτο «κομπιούτερ», μεγάλο σαν δωμάτιο. Η βελτίωσή του

αφορούσε το μέγεθος, την ταχύτητα, την πολυπλοκότητα του νέου ειδώλου. Διαρκώς μικρό-

τερος, ταχύτερος, πολυπλοκότερος, ο «κομπιούτερ» έχει γίνει το εργαλείο της εξοικονόμησης

χώρου, χρόνου, κόπου. (…) Η κοινωνία του κομπιούτερ, άρα και η κοινωνία της τεχνολογίας

γενικά, είναι η κοινωνία της επένδυσης, της μακροχρόνιας προσπάθειας έρευνας, παραγωγής

και εγκατάστασης. Είναι αυτό το πρώτο της χαρακτηριστικό.

Δεν μπορώ να δικαιολογήσω αρκετά την πίστη μου ότι το επόμενο χαρακτηριστικό είναι

η χωρική στενότητα, η στενότητα χώρου, η οικονομία του χώρου. Μου φαίνεται ότι, περισ-

σότερο από την πληθοπαραγωγή, χαρακτηριστικό της σύγχρονης κοινωνίας των κομπιούτερ

είναι η σμίκρυνση των ανθρώπινων εργαλείων, αδυσώπητη συνέπεια του υπερπληθυσμού του

πλανήτη και του υπερπληθυσμού των πόλεων. (…)

Βέβαια, δεν είναι άσχετη προς την πληθοπαραγωγή και την υπερκατανάλωση – με ένα

«συμπαγή δίσκο» αντικαθιστάτε δέκα δίσκους βινυλίου και με μερικές δεκάδες «κόμπακτ

ντισκ» έχει το «σι-ντι» σας δυναμικότητα μιας ντουλάπας δίσκων βινυλίου. Ο κομπιούτερ σας

επιτρέπει να είστε υπερκαταναλωτής – χωρικά, χρονικά, χρηματικά. Και μπορείτε, το κυριότερο,

να είστε όλοι υπερκαταναλωτές – να έχετε όλοι το «κινητό» σας τηλέφωνο, να κάνετε παντού


53

και σε κάθε στιγμή τα τηλεφωνήματά σας, που δεν θα γίνονταν αν κάποιο εργοστάσιο ή κά-

ποια τηλεπικοινωνιακή εγκατάσταση δεν είχε μελετηθεί και λειτουργεί με τον κομπιούτερ. Ο

υπολογιστής αυξάνει το ζωτικό σας χώρο ως ατόμου και τον ζωτικό σας χώρο ως κοινωνίας,

μεγαλώνει τη χωρητικότητά σας, αυξάνει τον καταναλωτικό σας πλούτο. (…)

Απ’ εκεί, το τρίτο χαρακτηριστικό της κοινωνίας των κομπιούτερ. Από το μέγεθος της

κατανάλωσης, από την αύξηση της χωρητικότητας της καταναλωτικής κοινωνίας, η ταχύτητα

του μηνύματος. Μετά το «τσιπ», που είναι μέσα στον κομπιούτερ, έρχεται το κύκλωμα από

υπολογιστή σε υπολογιστή, από τον ατομικό κομπιούτερ στο παγκόσμιο αυτό δίκτυο των

κομπιούτερ όλης της υφηλίου, το τέρας που λέγεται Internet, απροσδιόριστης, αλλά κατα-

πληκτικής επινόησης, ίσως της μεγαλύτερης ειρηνικής επινόησης και ακόμη πιο άγνωστης

πηγής χρηματοδότησης. (…) Θα σημειώσω πάντως ότι η υπερταχεία κοινωνία, η κοινωνία

εξπρές, έχει χάσει την απόλαυση της διάρκειας και έχει θεσμοποιήσει την απόλαυση της

επιφανειακότητας, της επιπολαιότητας, της ακρισίας.

Η κοινωνία των υπολογιστών είναι λοιπόν η νέα, η ριζικά νέα κοινωνία και οι μετακο-

μπιουτερικοί άνθρωποι, οι νέοι άνθρωποι. (…) Η κομπιουτερική κοινωνία είναι η ομοιόμορφη

κοινωνία. (…) Ομοιομορφία είναι το τέταρτο χαρακτηριστικό της κοινωνίας του υπολογιστή.

Τι, τέλος πάντων, όμως, είναι ο κομπιούτερ; Πεζά βέβαια είναι ένα πράγμα, που που-

λιέται ή χαρίζεται, νοικιάζεται ή παραχωρείται, κατασκευάζεται ή επισκευάζεται, λειτουργεί

με οδηγίες περιλαμβανόμενες σε εξαρτήματά του, τα περιώνυμα προγράμματα, ένα πράγμα

λοιπόν προφητικό. (…)

Πέρα όμως από το πράγμα, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι και μέσο επικοινωνίας,

πομπός και δέκτης των μηνυμάτων της εποχής των κομπιούτερ. Τα μηνύματα του κομπιούτερ

είναι η τελευταία πλευρά του θέματος.

Μήνυμα είναι εξωτερίκευση μιας βούλησης, μιας δήλωσης βούλησης του χειριστή του.

Συνεπώς ο υπολογιστής είναι ένα μέσο εξωτερίκευσης ανθρώπινης δήλωσης βούλησης, άρα

μέσο καταγραφής και μετάδοσης ανθρώπινης βούλησης. Νομικά, για να μην ξεχνώ την τέχνη

μου, αυτό σημαίνει ότι ο κομπιούτερ είναι ένας «τύπος» δήλωσης βούλησης. (…)

Αυτός ο νέος τύπος δίνει στην κοινωνία των κομπιούτερ το αποφασιστικό, τελευταίο στη

σειρά, χαρακτηριστικό της, την τυπικότητά της. Δε μένει όμως εκεί. Επειδή ο υπολογιστής

είναι το είδωλό της, το ίνδαλμά της, η λατρεία της, της δίνει τη νέα πίστη της, την τυπολατρία.

Παντού κομπιούτερ και μόνον κομπιούτερ. Και συγχρόνως κομπιούτερ το αδιαφιλονίκητο, το

αδιάψευστο, το αδιαμφισβήτητο. Ταμπού και φετίχ μαζί. Μια πρωτοφανής ίσως τυπολατρία

σε μια α-λατρευτική κοινωνία.

Η τυπολατρία δεν εξηγείται μόνο από τη δύναμη της μόδας και του νέου. Στηρίζεται στη

φιλοσοφική αντιστοιχία των δύο βασικών λειτουργιών του κομπιούτερ προς τη φιλοσοφία της

σύγχρονης κοινωνίας, του προγραμματισμού του κομπιούτερ και της ανάλυσης των δεδομέ-

νων, που τον τροφοδοτούν. Ο προγραμματισμός δημιουργεί την ψευδαίσθηση ή το αίσθημα

της σύγχρονης κοινωνίας ότι ελέγχει το μέλλον της. Η ανάλυση των δεδομένων δημιουργεί

την ψευδαίσθηση ή το αίσθημα της κοινωνίας ότι γνωρίζει τα δεδομένα των προβλημάτων της.

Προγραμματισμός και ανάλυση του ηλεκτρονικού υπολογιστή δημιουργεί την εντύπωση του

προγραμματισμού και της ανάλυσης της κοινωνίας. Ίσως δηλαδή ικανοποιεί τις μεγαλύτερες


54

ψυχικές ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Η τεχνική πρόοδος – το φως, ο ήχος, η μετακί-

νηση, η επικοινωνία, η κατάργηση της απόστασης – είναι και μεταλλαγή της κοινωνίας.

Λεωνίδας Ν. Γεωργακόπουλος,


22. Επάγγελμα – Επαγγελματικός προσανατολισμός


55

Ο μεσογειακός χρόνος και η ανθρώπινη εργασία

Όταν ο φιλέρευνος κι ευαίσθητος ταξιδιώτης κατηφορίζει από τη

βορειοδυτική ή την κεντρική Ευρώπη προς τις χώρες της μεσογειακής

λεκάνης, αισθάνεται όχι μονάχα την αλλαγή του τοπίου ή της φυσιο-

γνωμίας των ανθρώπων. Υπάρχουν κάποιες άλλες, βαθύτερες διαφο-

ρές: η ζωή είναι εδώ κάτω πιο έντονη αλλ’ ο ρυθμός της είναι πιο αργός. Εδώ, στη Μεσόγειο,

ο χρόνος έχει μια ξεχωριστή γεύση, είναι - ακριβέστερα - και μια γεύση της ύπαρξης, όχι

μονάχα μια αίσθηση χρονική. Οι βόρειοι ζουν την ένταση μέσα στη γοργότητα του ρυθμού

και της ζωής, εμείς όμως τη ζούμε βαθαίνοντας τα βιώματά μας και γεμίζοντάς τα με την

περιπάθεια και το βάρος της καρδιάς.

Εκεί πάνω η ζωή είναι πιο εγκεφαλικά σχεδιασμένη, εδώ κάτω, πιο αυθόρμητη, πιο άμε-

ση. Εκεί πιο βιαστική, αγχώδης και σχηματοποιημένη, εδώ, αργοπορεί, είναι ζαλισμένη από

ονειροπόληση, από αίσθηση του εσωτερικά άμεσου και τέλειου. Ο ρυθμός της μεσογειακής

ζωής σαν να μεταλαβαίνει από το ρυθμό της αιωνιότητας όπου χρόνος πια δεν υπάρχει ή

όλος ο χρόνος ανήκει άφοβα στον άνθρωπο κι ο άνθρωπος σε κείνον. (…)

Μέσα σ’ αυτό τον αργό ρυθμό του μεσογειακού χρόνου, της μεσογειακής ζωής, εντάσσεται

και η ερμηνεία που δίνεται στην ανθρώπινη εργασία. (…) Εργάζεσαι για να εξασφαλίσεις τη

ζωή σου, για να φας, να ντυθείς και να προστατέψεις τον εαυτό σου και τους δικούς σου. Δε

ζεις για να εργάζεσαι. Από κει και πέρα, απαιτείς να σου προσφέρεται χρόνος ελεύθερος για

το ρεμβασμό και για τα έργα της ψυχής σου. Ένας φίλος εύστοχα παρατήρησε η φημισμένη

λέξη «σχολείο» προέρχεται από το ρήμα «σχολιάζω», από την αργία των χεριών που επιτρέπει

την άκρα δραστηριοποίηση του πνεύματος. Μέσα σ’ αυτή τη βασική βιοτική πρόταση βρίσκεται

και η δικαιολογία του αργού μεσογειακού ρυθμού της ζωής, το νόημα των πολλών γιορτών και

αργιών, και ο καημός να βιωθεί ο κόσμος αυτός ανθρώπινα, σύνθετα δηλαδή, κι όχι μονάχα

υλικά. Στη Μεσόγειο, αυτό που υπάρχει δεν είναι η ανατολίτικη νωχέλεια και απραξία. Είναι

μια μυστική ισορροπία ανάμεσα στα υλικά και στα πνευματικά, μια μόνιμη εναλλαγή ανάμεσα

στις αξιώσεις των αισθητών και στα δικαιώματα των υπεραισθητων.

Η μεσογειακή αίσθηση του χρόνου που είναι, βαθύτερα, αίσθηση και σύλληψη της ζωής,

φαίνεται αντίθετη και ξένη προς το «πνεύμα» που οιστρηλατεί τους ανθρώπους της εποχής

μας. Σήμερα, η ανθρώπινη εργασία, πιο συγκεκριμένα: το επάγγελμα, τείνει να καταβροχθί-

σει ολόκληρο το χρόνο του ανθρώπου. Τα ωράρια έχουν καθοριστεί κατά τέτοιο σατανικό

τρόπο ώστε ν’ αφήνουν ελεύθερο τον άνθρωπο από τη βιοποριστική του εργασία όταν είναι

κατάκοπος κι επομένως όχι πια ελεύθερος. Ο τρόπος της σημερινής εργασίας, με το βιαστικό,

αγχώδη ρυθμό της και την ολοσχερή κατάργηση των αργιών που θα μπορούσαν να κάνουν

22. Επάγγελμα – Επαγγελματικός προσανατολισμός


56

τον άνθρωπο να στραφεί και να προσέξει τον εσωτερικό του κόσμο, είναι ουσιαστικά απο-

βλακωτικός του ανθρώπου.

Ο μεσογειακός χρόνος μας δίνει μια αίσθηση ισορροπημένη της ζωής και της ανθρώπινης

εργασίας. Αφήνει πολύ χώρο για το ξύπνημα και το γύμνασμα του πνεύματος, για τη σχόλη.

Αυτός είναι ο δικός μας χρόνος, που εναρμονίζεται ο ρυθμός του με την ιδιοσυγκρασία και

την ιστορία των μεσογειακών λαών. Ο νέος τρόπος ζωής που θυσιάζει τον άνθρωπο σ’ ένα

επάγγελμα είναι ο παραλογισμός, είναι, όπως θα ’λεγε ο Πρεβελάκης, «ξένος χρόνος» όπου,

εγκάθειρκτο, βασανίζεται το μεσογειακό πνεύμα, πνεύμα ισορροπίας και ηθικής ευρυχωρίας

του ανθρώπου. Μέσα σ’ αυτό το πηγάδι του μηδενισμού, δοκιμάζεται η πίστη της Μεσογεί-

ου, πίστη στα υπερβατικά, και διαλύεται η άχραντη, πολύτιμη φυσιογνωμία της που ήταν η

φυσιογνωμία του αληθινού πολιτισμού, του πνεύματος.Κώστας Ε. Τσιρόπουλος,

«Η μαρτυρία του ανθρώπου»

23. Επιστήμη


57

Επιστήμη και ελευθερία

(…) Ο μεγάλος Αμερικανός Οικονομολόγος Galbraith λέει ότι οι

κοινωνίες εκδηλώνουν την ανάγκη της ελευθερίας διαμέσου των δι-

ανοουμένων τους. Από τη στιγμή που ο Χίτλερ πήρε την εξουσία, η

γερμανική επιστημονική διανόηση – και όχι μόνο οι Εβραίοι – άρχισε

να εγκαταλείπει τη χώρα. Εκείνος που ευεργετήθηκε από αυτή την έξοδο ήταν τα αμερικα-

νικά πανεπιστήμια, όπου πολυάριθμοι Γερμανοί επιστήμονες, οι πιο προικισμένοι – Εβραίοι,

σοσιαλιστές ή χριστιανοί – βρήκαν μια νέα θέση για να αναπτύξουν τις ικανότητές τους.

Αυτό σήμαινε ότι η γερμανική επιστήμη έχανε σιγά σιγά την υπεροχή που είχε στο παρελθόν.

Υπάρχει η άποψη ότι η Γερμανία έχασε τον πόλεμο επειδή το καθεστώς περιφρονούσε τους

διανοουμένους και επειδή απηλλάγη από μερικούς από τους πιο μεγάλους εγκεφάλους της.

Κατά τον καθηγητή M. Duvenger, αν ο Αϊνστάιν έμενε στη Γερμανία, τότε πιθανόν η

χώρα αυτή να αποκτούσε την ατομική βόμβα πριν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και να κέρδιζε

τον πόλεμο.

Θα μπορούσα να πω ότι τροφή του πνεύματος είναι η ελευθερία. Όταν αρχίσουν για το

πνεύμα οι απαγορεύσεις και η τοποθέτησή του μέσα σε κανάλια (βλέπε δεσμά), αρεστά από

την εκάστοτε πολιτική γραμμή, τότε το πνεύμα στερεύει. Γιατί η αλήθεια δε βρίσκεται μόνο

στον περιορισμένο ελάχιστο χώρο του καναλιού. Το κανάλι του σοσιαλιστικού ρεαλισμού

περιόρισε σημαντικά τις τεράστιες δυνατότητες για λογοτεχνική δημιουργία, ενός λαού, που

είχε τη μεγαλύτερη παράδοση σ’ αυτόν τον τομέα. Ο κορυφαίος του μυθιστορήματος, Ντο-

στογιέφσκι, ήταν μέχρι το 1956 απαγορευμένος στην πατρίδα του.

Η σοβιετική γενετική γνώρισε μια καταστροφική πτώση όσο δέσποζε σ’ αυτήν ο Λισένκο•

η οικονομία η οποία είχε κάνει ένα ωριαίο ξεκίνημα πήρε μια στροφή προς τα πίσω, τα τελευ-

ταία χρόνια του Στάλιν, γιατί έβαζαν φραγμό στην πρόοδο της επιστήμης, των οικονομικών

μαθηματικών.

Οι θεωρίες του Φρόιντ έφθασαν, εξαιτίας των περιορισμών, στη Σ. Ένωση με μεγάλη

καθυστέρηση.

Ωστόσο τώρα, αρχίζουν και εκεί να καταλαβαίνουν ότι η ελευθερία είναι απαραίτη-

τη προϋπόθεση για την πνευματική δημιουργία. Ο βαθμός ελευθερίας, που παραχωρήθηκε

στους Σοβιετικούς επιστήμονες και διανοουμένους είναι ανάλογος με τις ικανότητές τους.

Μια σημαντική προσωπικότητα ιδιαίτερα στις φυσικές επιστήμες, όπως ο καθηγητής Ζαχά-

ρωφ, έχει μεγάλη ελευθερία κινήσεων και η κριτική του μπορεί να φθάσει πολύ ψηλά. Αν η

προσωπικότητα είναι λιγότερο σημαντική τότε το βεληνεκές της κριτικής της είναι μικρότερο.

Η πόλη των επιστημόνων και των προικισμένων παιδιών, Ακατέμγκοροντ, λένε ότι αποτελεί

όαση μιας κάποιας ελευθερίας.

Η έλλειψη ελευθερίας δεν αντισταθμίζεται με οικονομικές παροχές, γιατί η ελευθερία

23. Επιστήμη


58

είναι μια αξία μη εμπορεύσιμη. Η ανθρώπινη ανάγκη για πνευματική τροφή δεν μπορεί να

ικανοποιηθεί με φτηνά αποκτηνωτικά θεάματα.

Το αίτημα της ελευθερίας, στις καθυστερημένες κοινωνίες, είναι ένα αίτημα πολιτικό,

ηθικό ή ψυχολογικό. Στις προηγμένες όμως είναι ένα αίτημα πνευματικά συνδεδεμένο άμεσα

με την εξέλιξη. Η ανθρώπινη πορεία δεν είναι μόνο μια πορεία προς το καλύτερο «είναι»,

αλλά κυρίως προς το περισσότερο «είναι». Η εξέλιξη οδηγεί σε μια κοινωνία με περισσότερη

συνείδηση, με περισσότερο πνεύμα.

Ο θεμελιακός νόμος της ανθρωπογένεσης κατά τον Chardin είναι: «Σκέψη στην αρχή για

να επιβιώσει κανείς και μετά, ζωή για να σκέφτεται».

Η Σκέψη εκδηλώνει μια εξαιρετική δύναμη στο να επεκτείνεται κατά τον τρόπο ενός ορ-

γανισμού, που τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει το μεγάλωμά του και τη διάδοσή του. Τίποτα

– όλη η Ιστορία είναι εδώ για να το αποδείξει – δεν μπόρεσε ποτέ να εμποδίσει μια ιδέα να

μεγαλώσει, να επεκταθεί και τέλος να γίνει παγκόσμια.

Η Σκέψη είναι το πιο ευαίσθητο προϊόν της δημιουργίας και χρειάζεται το γόνιμο έδαφος

της ελευθερίας για να αναπτυχθεί. Όταν δεν το βρίσκει γαντζώνεται στις μικρές διάσπαρτες

οάσεις, που υπάρχουν στην απέραντη έρημο της δουλείας. Όταν καταστραφούν οι οάσεις,

φωλιάζει στις καρδιές των ανθρώπων και τότε, σ’ άλλους μεν πέφτει σε λήθαργο, σ’ άλλους

όμως γίνεται κρυφό σχολείο, προετοιμάζοντας το έδαφος για την ελευθερία.

Α. Κ. Νάσιουτζικ,

«Επιφυλλίδες»

24. Μαζοποίηση


59

Προσαρμογή και κοινωνική ανανέωση

Οι κοινωνίες και οι κοινωνικές ομάδες διαφέρουν ως προς την

αυστηρότητα με την οποία απαιτούν συμμόρφωση προς τους κανόνες,

τα πρότυπα και τις αξίες τους. Διαφέρουν, μ’ άλλα λόγια, ως προς την

ελευθερία και την ατομική αυτονομία την οποία ανέχονται, επιτρέπουν,

καμιά φορά ενθαρρύνουν και, σε μερικές περιπτώσεις, σχεδόν επιβάλλουν. Η πιο αυστηρή

συμμόρφωση δεν είναι αναγκαστικά απαίτηση της οποιασδήποτε κοινωνίας. Μπορεί να είναι

απαίτηση ορισμένων μόνο κοινωνιών και συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων.

Ώστε λοιπόν κάθε διαδικασία κοινωνικοποίησης έχει ως στόχο την προσαρμογή του

ατόμου προς το κοινωνικό του περιβάλλον. Αλλά κοινωνική προσαρμογή δε σημαίνει ανα-

γκαστικά ολοκληρωτική συμμόρφωση, ισοπεδωτική της προσωπικότητας. Προσαρμογή σ’ ένα

περιβάλλον μπορεί να σημαίνει ταυτόχρονα και επιθυμία μετασχηματισμού και ανανέωσης του

περιβάλλοντος. Συνεπώς, η διαδικασία της κοινωνικοποίησης μπορεί να εμπεριέχει επίσης

παράγοντες δυναμικούς και ανανεωτικούς. Μπορεί να προϋποθέτει όχι κατ’ ανάγκην άτομα

– αντικείμενα συμμόρφωσης και υποταγής, αλλά άτομα – δημιουργούς της κοινωνικής ζωής

και της κοινωνικής εξέλιξης. Είναι «θεμελιώδης προϋπόθεση για την κοινωνική εξέλιξη».

Σε αυτό το σημείο τοποθετεί τις ελπίδες του ο σύγχρονος άνθρωπος και, μοιραία, εκεί

επικεντρώνει και η κοινωνιολογία τον προβληματισμό και το ενδιαφέρον της: στον κοινωνικό

μετασχηματισμό. Αυτή είναι και η επαγγελία της ως επιστήμης: να κάνει το άτομο ικανό να

γνωρίσει τις πολύπλοκες διαδικασίες των κοινωνικών μετασχηματισμών – σε όλα τα επί-

πεδα που αυτοί αναπτύσσονται – ώστε να συμμετέχει ως δυναμικό κοινωνικό στοιχείο σε

αυτούς.Βίκα Δ. Γκιζέλη,

«Απλά Μαθήματα Κοινωνιολογίας»

24. Μαζοποίηση


60

Εννέα εντολές για την παιδική διαφήμιση

«ΕΝΝΕΑ εντολές» για τη διαφήμιση παιδικών παιχνιδιών απευθύνει

το ΕΣΡ με τη μορφή υπόδειξης στις ραδιοτηλεοπτικές επιχειρήσεις, εν

όψει εορτών.

Επισημαίνεται ότι διαφημίσεις παιδικών παιχνιδιών θεωρούνται τα

μηνύματα εκείνα που γίνονται με έκδηλο σκοπό την προβολή παιχνιδιών, όπως αυτά ορίζονται

από τη δασμολογική τους κλάση και προκαλούν καταναλωτικό εθισμό στα παιδιά.

Διευκρινίζεται όσον αφορά τις διαφημίσεις των καταστημάτων παιδικών παιχνιδιών - πρό-

βλημα το οποίο είχε απασχολήσει και πέρυσι το Συμβούλιο - ότι επιτρέπεται η μετάδοσή τους

οποιαδήποτε ώρα, με την προϋπόθεση ότι τα σχετικά διαφημιστικά μηνύματα δεν παραβιάζουν

το πνεύμα της ισχύουσας νομοθεσίας για τις διαφημίσεις παιδικών παιχνιδιών.

Όσον αφορά τις διαφημίσεις παιδικών παιχνιδιών, απαγορεύεται στους τηλεοπτικούς

σταθμούς η μετάδοσή τους στο διάστημα μεταξύ 7 π.μ. και 10 μ.μ.

Επίσης, απαγορεύεται η διαφήμιση πολεμικών παιχνιδιών, κάθε διαφήμιση που προσβάλλει

τα χρηστά ήθη (αθέμιτη διαφήμιση), κάθε διαφήμιση η οποία δημιουργεί την εικόνα υπερβολικά

δελεαστικής προσφοράς, ιδίως σε παιδιά, νέους και στις πιο ευάλωτες κατηγορίες του πλη-

θυσμού, καθώς επίσης και η διαφήμιση προϊόντων που έχουν ψυχαγωγικό και εκπαιδευτικό

προορισμό, εκτός αν προέχει καταφανώς ο εκπαιδευτικός τους ρόλος.

Τέλος, το Συμβούλιο επισημαίνει ότι τόσο οι τηλεθεατές όσο και οι ακροατές θεωρούνται

καταναλωτές των υπηρεσιών που προσφέρουν οι ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί και αντίστοιχα

έχουν όλα τα δικαιώματα που προβλέπει η νομοθεσία για την προστασία των καταναλωτών.

εφημ. «Ναυτεμπορική», 11-12-2003

25. Διαφήμιση 26. Καταναλωτική κοινωνία


61

Καταναλωτισμός και ελεύθερος χρόνος

Η αλλοτριωμένη στάση προς την κατανάλωση δεν υπάρχει μόνο

στην απόκτηση και κατανάλωση από μέρους μας εμπορευμάτων, αλλά

καθορίζει πολύ πέρα απ’ αυτό την απασχόληση κατά το χρόνο της ανά-

παυσής μας. Τι θα πρέπει να αναμένουμε; Αν ένας άνθρωπος εργάζεται

χωρίς να σχετίζεται αληθινά μ’ αυτό που κάνει, αν αγοράζει και καταναλώνει εμπορεύματα με

αφηρημένο και αλλοτριωμένο τρόπο, πώς είναι δυνατό να χρησιμοποιήσει το χρόνο ανάπαυσής

του κατά τρόπο ενεργητικό και αξιόλογο; Εξακολουθεί να παραμένει πάντα ο παθητικός και

αλλοτριωμένος καταναλωτής. «Καταναλώνει» παιχνίδια, ταινίες κινηματογράφου, εφημερί-

δες και περιοδικά, βιβλία, διαλέξεις, φυσικές θέες, κοινωνικές συγκεντρώσεις, κατά τον ίδιο

αλλοτριωμένο και αφηρημένο τρόπο που καταναλώνει τα εμπορεύματα που έχει αγοράσει.

Δε συμμετέχει ενεργητικά και επιθυμεί να «προσλάβει» όλα όσα μπορεί να δεχτεί, και να έχει

όσο το δυνατό περισσότερη ευχαρίστηση, κουλτούρα, κ.λ.π. στην πραγματικότητα δεν είναι

ελεύθερος να απολαύσει την ανάπαυσή «του».

Η κατανάλωση του χρόνου ανάπαυσής του καθορίζεται από τη βιομηχανία, όπως καθο-

ρίζονται και τα εμπορεύματα που αγοράζει. Το γούστο του είναι προκαθορισμένο, επιθυμεί

να δει και να ακούσει αυτό που υποτίθεται πως πρέπει να δει και να ακούσει. Η ψυχαγωγία

είναι μια βιομηχανία, όπως και οι άλλες, ο καταναλωτής ωθείται στο να αγοράσει διασκέδαση,

όπως ωθείται στο να αγοράσει ρούχα και παπούτσια. Η αξία της διασκέδασης καθορίζεται

από την επιτυχία της στην αγορά, και όχι από κάτι που θα ήταν δυνατό να μετρηθεί με αν-

θρώπινους όρους.Έριχ Φρομ,

«Η υγιής κοινωνία»

25. Διαφήμιση 26. Καταναλωτική κοινωνία


62

Όταν συναντώνται πολιτική και αθλητισμός

Ο αθλητισμός είναι δράση που συνδέεται άμεσα με την παιδεία

και τον πολιτισμό. Αποτελεί κοινωνική δραστηριότητα που προάγει την

ποιότητα της ζωής, απελευθερώνει την ενεργητικότητα του ανθρώπου

και ενισχύει τη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη των μελών της κοι-

νωνίας. Είναι ένα σύνθετο και διαρκές κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο ευρίσκεται σε συνεχή

κίνηση με τη συμμετοχή πλήθους «χρηστών» του αθλητικού προϊόντος (αθλητές, αθλούμενοι,

παράγοντες, συνειδητοποιημένοι πολίτες, πολιτικοί κ.ά.). Με αυτή τη θεωρητική προσέγγιση

είναι απαραίτητο να ανιχνεύσουμε τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ αθλητισμού και

πολιτικών κομμάτων.

Μια άποψη που κυριαρχεί το τελευταίο διάστημα και συμβαδίζει με την αντίληψη απαξίας

κάθε πράγματος που έχει σχέση με την πολιτική, είναι αυτή που οριοθετεί αυστηρά τον αθλη-

τισμό και την πολιτική. Τα επιχειρήματα αυτής της άποψης αντλούνται και περιορίζονται στην

αρνητική παρουσία, τη δράση και τη λειτουργία των κομμάτων, πλείστα όσα παραδείγματα

καθημερινά αναδεικνύουν την κρίση του πολιτικού συστήματος και είναι γεγονός ότι η αντα-

νάκλαση αυτής της διαπίστωσης έχει τις αρνητικές εκδοχές της και στο χώρο του αθλητισμού

όπου υπήρξαν απόπειρες κομματικής χειραγώγησης.

Αθλητές και αθλούμενοι, παράγοντες και ευαισθητοποιημένοι πολίτες, γονείς και εκπαι-

δευτικοί, δρώντες και θεατές, όλοι συμμετέχουν και όλοι έχουν το δικαίωμα στη συμμετοχή

και τη διαμόρφωση θέσεων για το αθλητικό αγαθό. Σε όλες αυτές τις ομάδες χρηστών των

αθλητικών προϊόντων, τα πολιτικά κόμματα ως βασικός θεσμός της πολιτικής και της κοι-

νωνίας είναι κατ’ εξοχήν χώρος όπου μπορούν να συνευρίσκονται, να συνδιαλέγονται και να

συνδιαμορφώνουν την πρότασή τους. Αποτελούν συγκροτημένους μηχανισμούς επεξεργασίας,

ανάλυσης και σύνθεσης απόψεων, ώστε τα προβλήματα του αθλητικού χώρου να βρίσκουν

προνομιακό χώρο ανάδειξής τους. Η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού, η αδυναμία των

χαμηλών εισοδηματικά κοινωνικών στρωμάτων να ασκήσουν το δικαίωμα στην άθληση, η

απουσία ενιαίας και συγκροτημένης αθλητικής πολιτικής στην εκπαίδευση και στα άτομα με

ειδικές ανάγκες, είναι μερικά από τα πολλά και μεγάλα προβλήματα του αθλητισμού, που είναι

πέρα για πέρα πολιτικά και δεν μπορεί παρά να αποτελούν κυρίαρχο μέρος των εσωτερικών

διαδικασιών των πολιτικών κομμάτων.

Η διαδικασία για τη διαμόρφωση και την υλοποίηση μιας νέας αθλητικής πρότασης είναι

διαδικασία πρώτιστα πολιτική. Είμαστε υποχρεωμένοι να οδηγήσουμε τον αθλητισμό της χώρας

στο 2000 με νέους θεσμούς και γενναίες τομές. Η αθλητική αποκέντρωση, η σύνδεση των

αθλητικών υποδομών με το γενικό αναπτυξιακό σχέδιο και την περιφερειακή συγκρότηση

της χώρας, η διαμόρφωση νέων θεσμών διαφάνειας και αποκέντρωσης της αθλητικής δικαι-

οσύνης και των δικαιοδοτικών οργάνων, οι ριζικές παρεμβάσεις στη μορφή, την οργάνωση

και τη λειτουργία των αθλητικών ενώσεων και ομοσπονδιών, είναι μέρος των προτάσεων

27. Αθλητισμός


63

που συνθέτουν το νέο αθλητικό όραμα, η επιτυχία του οποίου θα είναι μονόδρομος πλέον.

Εάν πολιτική και αθλητισμός συναντώνται στο όραμα και το «ευ αγωνίζεσθαι», μπροστά μας

υπάρχει λαμπρός στίβος προσπαθειών.

Στέλιος Αγγελούδης,

εφημ. «Τα Νέα»

Οι παράγοντες που συμβάλλουν στα επεισόδια

Σε έρευνα που διενεργήθηκε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών για τη

βία στα ελληνικά γήπεδα, τονίζεται ότι τα νεαρά άτομα που συμπλέκο-

νται στους αθλητικούς χώρους, αναζητούν ομάδες συνομηλίκων στις

οποίες μπορούν να αφιερωθούν ολοκληρωτικά και απ’ όπου μπορούν

να αντλήσουν ένα αυξημένο αίσθημα ότι και οι ίδιοι κάτι αξίζουν.

«Ο εξευτελισμός των αντιπάλων και η συνακόλουθη αναγνώριση της ανωτερότητας της

δικής τους ομάδας μπορεί να τους δώσει μια ευκαιρία να ξαναβρούν τη χαμένη ισορροπία

τους, ιδιαίτερα όταν κερδίζει η ομάδα τους».

Από τη μελέτη των στοιχείων έχουμε διάφορες μορφές αποκλίνουσας συμπεριφοράς,

εξηγεί ο Νεστωρ Κουράκης, καθηγητής Εγκληματολογίας και Σωφρονιστικής, στη Νομική

του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Τα μέλη που ανήκουν στους οργανωμένους συνδέσμους δεν

συμπεριφέρονται με τον ίδιο τυπικό τρόπο. Υπάρχει ένας πυρήνας της τάξης του 7-15% στον

οποίο ανήκουν οι ηγετικά βίαιοι οπαδοί, ιδίως μάλιστα αυτοί που έχουν ήδη καταδικαστεί από

δικαστήρια για την προκλητική και επιθετική τους συμπεριφορά. Με αυτούς συνδέεται ένα

40-50% που είναι επιρρεπείς να εμπλέκονται σε βίαια περιστατικά μικρότερης σημασίας, ρίψη

αντικειμένων, και μια εξίσου μεγάλη κατηγορία νεαρών οπαδών που αρκούνται να βιώνουν

την αναγεννητική ατμόσφαιρα του ποδοσφαιρικού σταδίου και δεν παρουσιάζουν τάσεις να

πράξουν οτιδήποτε άλλο από ένα τελετουργικό σόου βίας συνιστάμενο απλώς σε προσβλητικές

ιαχές και προκλήσεις εναντίον των αντιπάλων οπαδών».

Στην ίδια έρευνα σημειώνεται ότι οι παράγοντες που συμβάλλουν στη γέννηση των επει-

σοδίων είναι η προκλητική συμπεριφορά των οπαδών της αντίπαλης ομάδας, 25,8%, οι άδικες

αποφάσεις των διαιτητών, 14,2%, η παρουσία αστυνομικών οργάνων, 13,7%.

Οι συνδεσμίτες αποτελούν μάλλον τον τελευταίο κρίκο σε μια αλυσίδα ευθυνών, αφού

βάσει της έρευνας ένας μεγάλος αριθμός άλλων παραγόντων διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο

στην εμφάνιση του προβλήματος.

«Τα τονίσαμε και πριν από μερικά χρόνια στο πλαίσιο του συνεδρίου, “Δικαιοσύνη και

Αθλητισμός”», συνεχίζει ο Νέστωρ Κουράκης. «Είναι οι κορυφαίοι ποδοσφαιρικοί παράγοντες

των ομάδων, οι οποίοι στην Ελλάδα είναι επιτυχημένοι επιχειρηματίες και έχουν την τάση να

αντιμετωπίζουν το ποδόσφαιρο ως επαγγελματική υπόθεση. Δεν διστάζουν να ενθαρρύνουν

την ύπαρξη σκληροπυρηνικών οπαδών.

Ο Τύπος: Μερίδιο ευθύνης φέρουν και οι δημοσιογράφοι του γραπτού και ηλεκτρονικού

27. Αθλητισμός


64

αθλητικού Τύπου, παρ’ ότι τα τελευταία χρόνια ο αθλητικός Τύπος αποφεύγει να διεγείρει τους

οπαδούς. Σύμφωνα με αποτελέσματα έρευνας του ΤΕΙ Αθήνας, το 91% των ακραίων οπαδών

που ρωτήθηκαν θα άνοιγαν την τηλεόραση για να δουν τα βίαια επεισόδια, στα οποία είχαν

και οι ίδιοι συμμετάσχει και θα ένιωθαν χαρά και αναγνώριση.

Ο Τύπος, προβάλλοντας αυτά τα επεισόδια, μπορεί να λειτουργήσει ενισχυτικά σε μελλο-

ντικές πράξεις χουλιγκανισμού. Ακόμη, οι διαιτητές είναι πιθανόν να πάρουν μια εσφαλμένη

απόφαση, οι ποδοσφαιριστές φαίνεται να έχουν αποκτήσει τη νοοτροπία βεντέτας και είναι

πρόθυμοι να αλλάξουν φανέλα για υψηλότερες αποδοχές, τα αστυνομικά όργανα επιφορτι-

σμένα με την τήρηση της τάξης είναι μερικές φορές υπεύθυνα για την κλιμάκωση των βίαιων

επεισοδίων.

Τέλος, ευθύνη για τα επεισόδια φέρει και η κοινωνία ως σύνολο με τη γενικότερη αδι-

αφορία της και έλλειψη κατανόησης που επιδεικνύουν τα μέλη της απέναντι στα ολοένα

ογκούμενα προβλήματα της νεολαίας».


28. Ψυχαγωγία – Ελεύθερος χρόνος


65

Διαβάζοντας ζούμε περισσότερο

Είναι αλήθεια ότι, όταν δεν συμβαίνει τίποτα, λέμε ότι ο χρόνος δεν

περνάει και ότι, όταν έχουμε περάσει ώρες ή μέρες γεμάτοι πάθος, λέμε

ότι ο χρόνος πέρασε μέσα σε μια στιγμή. Αλλά αυτό συμβαίνει μόνον

όταν βρισκόμαστε «μέσα» στην πλήξη ή στην έξαρση. Προσπαθήστε

όμως τώρα να ξανασκεφτείτε μια πληκτική μέρα ή βδομάδα που περάσατε πριν από κάμποσο

καιρό. Θα θυμηθείτε ελάχιστα πράγματα και εκείνες οι ώρες ή οι μέρες, που ήσαν όλες όμοιες,

θα κατέχουν ελάχιστο χώρο στη μνήμη σας. Υπάρχουν άνθρωποι που, όταν φτάνουν στο

τέλος της ζωής τους, αφού έκαναν κάθε μέρα τα ίδια πράγματα, κοιτάζουν προς τα πίσω και

θαρρούν πως ούτε καν υπήρξαν στον κόσμο. Όλα πέρασαν με τρομερή ταχύτητα. Σκεφτείτε

αντίθετα μια μέρα ή μια βδομάδα, στην οποία συνέβησαν πάρα πολλά πράγματα, το ένα μετά

το άλλο, όλα συγκινητικά (είτε ήσαν χαρές είτε ήσαν σκοτούρες ή πόνοι). Θα θυμηθείτε ώρες

ή μέρες γεμάτες, θα έχετε την εντύπωση ότι έχετε ζήσει πάρα πολύ.

Νομίζω ότι αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι αφοσι-

ώνονταν πάντα στην ανασύσταση του παρελθόντος, είτε με το στόμα των γερόντων που

αφηγούνταν ιστορίες γύρω από τη φωτιά, είτε μέσα από ιστορίες γραμμένες στα βιβλία.

Όποιος, μαζί με τις προσωπικές του αναμνήσεις, έχει στη μνήμη του και εκείνη την ημέρα

που δολοφονήθηκε ο Ιούλιος Καίσαρας ή τη μάχη του Βατερλό, θυμάται περισσότερα πράγ-

ματα από όποιον δεν γνωρίζει τίποτα για όσα συνέβησαν στους άλλους.

Εγώ, ανάμεσα στις αναμνήσεις μου, έχω και μερικές πολύ συγκινητικές, για πράγματα που

δεν συνέβησαν σε μένα αλλά στον πατέρα μου ή στη μητέρα μου ή στη γιαγιά μου που μου τα

αφηγήθηκαν (συχνά πάρα πολλές φορές, αλίμονο), έτσι ώστε κατέληξαν να αποτελούν μέρος

της δικής μου προσωπικής μνήμης. Ενθυμούμενος περισσότερα πράγματα, είναι σαν να έχω

ζήσει για περισσότερο καιρό. Νομίζω ότι αυτός είναι ένας καλός λόγος για να διαβάζουμε

βιβλία, ανεξάρτητα από τους άλλους λόγους, αισθητικούς ή μορφωτικούς, που προβάλλονται

συνήθως. Φυσικά, αν διαβάζουμε επειδή μας υποχρεώνουν να το κάνουμε (όπως συμβαίνει

μερικές φορές στο σχολείο), η εμπειρία αυτή είναι πληκτική και επομένως είναι από εκείνες

που δεν αφήνουν ίχνη στη μνήμη. Αλλά αν διαβάζουμε από πάθος, είναι κάτι διαφορετικό.

Κάποτε ο μεγάλος εκδότης Βαλεντίνο Μπομπιάνι είχε πει: «Ένας άνθρωπος που διαβάζει

αξίζει για δύο». Μπορούμε να κατανοήσουμε αυτή τη φράση με την έννοια ότι όποιος διαβάζει

είναι πιο καλλιεργημένος και επειδή γνωρίζει περισσότερα πράγματα μπορεί να τύχει να έχει

μεγαλύτερη επιτυχία στη ζωή. Αλλά γνωρίζουμε πολύ καλά ότι μερικές φορές έχουν επιτυχία

ακόμα και άνθρωποι που δεν αξίζουν τίποτα και που δεν έχουν ποτέ διαβάσει τίποτα. Όχι, δεν

είναι για την επιτυχία που πρέπει να διαβάζουμε. Είναι για να ζούμε περισσότερο.

Στην παιδική μου ηλικία μου συνέβησαν, όπως και σε όλους, τόσα πράγματα, ακόμα

και να με βομβαρδίσουν και σας βεβαιώνω ότι ακόμα και η ανάμνηση πολλών νυχτών που

28. Ψυχαγωγία – Ελεύθερος χρόνος


66

περάσαμε στο αντιαεροπορικό καταφύγιο, ενώ ακούγαμε εκρήξεις πάνω από το κεφάλι μας

και ωστόσο παίζαμε με τα άλλα παιδιά, είναι συναρπαστικό στοιχείο του παρελθόντος μου.

Και όμως έχω την αίσθηση ότι έζησα μια πάρα πολύ μακρά παιδική ηλικία και πολύ γεμάτη,

ακριβώς επειδή είναι γεμάτη από αναμνήσεις που έκλεψα από άλλους, τις έκλεψα από τον

Σαντοκάν και τον Ιανέζ ενώ διέτρεχαν με το καράβι τους τις θάλασσες της Μαλαισίας, από

τον ντ’ Αρτανιάν ενώ μονομαχούσε με τον Βαρόνο του Γουίντερ, από τον άνθρωπο με τη

μάσκα που κυνηγούσε με πάθος την Νταϊάνα Πάλμερ ή και από τον Ρέντσο και τη Λουκία

που έφευγαν για τη λίμνη του Κόμο. Ναι, επειδή εκείνο το τμήμα της περισσότερης ζωής

που κατακτάει κανείς διαβάζοντας δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε μεγάλα έργα τέχνης και

σε ψυχαγωγική λογοτεχνία, αποτελούν μέρος της ζωής μου και η σκάλα της Οδησσού του

«Θωρηκτού Ποτέμκιν» και οι καταδιώξεις ταχυδρομικών αμαξών που έχω δει σε γουέστερν.

Αλλά, στο βάθος, αποτελούν μέρος της ζωής μου και μη μυθιστορηματικές υποθέσεις, ιστορίες

με δεινόσαυρους, ο τρόπος με τον οποίο η μαντάμ Κιουρί ανακάλυψε το ράδιο, ορισμένα

αιώνια ερωτήματα για τον κόσμο, τη ζωή και το θάνατο.

Σε κάθε περίπτωση μην αφήνετε να σας εκβιάζουν όσοι λένε ότι πρέπει να διαβάζουμε

μόνο σημαντικά βιβλία. Έχω ζωηρές και υπέροχες αναμνήσεις από βιβλία ίσως ανούσια, τα

οποία όμως μου τροφοδότησαν μακρά απογεύματα έξαρσης. Είμαι πολύ ευγνώμων σε όλους

εκείνους οι οποίοι, γράφοντας για μένα μου προσέφεραν μια ζωή τόσο μεγάλη, ώστε δεν

κατορθώνω να την θυμηθώ όλη μονομιάς κα πρέπει να τη θυμάμαι με δόσεις. Γι’ αυτό ελπίζω

να ζήσω για πολύ, για να θυμάμαι όλα αυτά που μου έχουν αφηγηθεί.

Ίσως όταν είμαστε πολύ νέοι δεν σκεφτόμαστε ότι αξίζει τον κόπο να ζήσουμε πολύ, αλλά

σας βεβαιώνω ότι καθώς περνούν τα χρόνια (ήδη μετά τα τριάντα και τα σαράντα) το να έχει

ζήσει κανείς περισσότερο δεν είναι κάτι άξιο περιφρόνησης. Επομένως, το να διαβάζουμε

τώρα είναι μια καλή εξασφάλιση, δεν λέω για τα γηρατειά, αλλά για μιαν ωριμότητα που

δεν θ’ αργήσει να ’ρθει. Και αυτό πέρα από την απόλαυση που θα νιώσουμε τώρα. Αν κάθε

τηλεοπτική εκπομπή είναι όμοια με εκείνη της προηγούμενης βδομάδας, κάθε βιβλίο, ακόμα

και το πιο ανόητο, είναι διαφορετικό από ένα άλλο.Ουμπέρτο Έκο,

μτφρ. Θανάσης Γιαλκέτσης, εφημ. «Ελευθεροτυπία», 14-09-2001

Η ψυχαγωγία

Η ψυχαγωγία έχει τη θέση της, θέση γενικά παραδεκτή, νόμιμη

μέσα στη ζωή μας. Αφού του θνητού η μοίρα είναι να βρέχει κάθε του

έργο με τον ιδρώτα του προσώπου του, και επειδή αυτός ακριβώς ο

κλήρος του έλαχε (είτε ως τίμημα ακριβό της ελευθερίας του, είτε ως

αναπόφευκτη συνέπεια της δυσαναλογίας που υπάρχει ανάμεσα στις επιδιώξεις και στις δυ-

νάμεις του), δικαίωμά του θεώρησε ο άνθρωπος να κλέβει χρόνο από τη σκληρή θητεία του

βιοπορισμού και να τον αφιερώνει στη διασκέδαση, για να ελαφρώνει κάπως το φορτίο της

ζωής και να ξεχνάει, για λίγο έστω, τα δεινά της. Το δικαίωμα τούτο το έχει αναγνωρίσει, με


67

τους άγραφους και τους γραφτούς νόμους της, η κοινωνία. Όσο και να ψάξομε σε τόπους

άγριους και σε χρόνους αρχαίους, δεν θα βρούμε κοινότητα ανθρώπων που δεν έχει παρα-

δεχτεί και θεσμοθετήσει την ομαδική διασκέδαση, τις παρενθέσεις της ξεκούρασης και της

χαράς μέσα στο αφόρητα κάποτε μονότονο κείμενο του ατομικού και του συλλογικού βίου.

Όλες οι κοινωνίες, από τις πιο πρωτογενείς έως τις πιο εξελιγμένες, επινοούν και καθιερώ-

νουν, σε συνάρτηση με τις θρησκευτικές τελετές και τις πολιτικές συγκεντρώσεις, ευκαιρίες

για να ξεσπάει ανεμπόδιστα και να ικανοποιείται η ανάγκη του πλήθους για ψυχαγωγία. Τρία

θέματα δεσπόζουν πάντοτε στα διαφέροντα της μάζας και στις φροντίδες των αρχηγών τους:

ο χορτασμός, ο πόλεμος, και η διασκέδαση. Απόκλιση από τη γραμμή αυτή δεν θα βρει κανείς

ούτε στους οικονομικά και πνευματικά πιο ανεπτυγμένους λαούς των χρόνων μας • μόνο που,

στη δική τους περίπτωση, το πρόγραμμα πλουτίζεται και διαφοροποιείται για να περιλάβει το

κάθε κεφάλαιο πολλές υποδιαιρέσεις.

Αν όχι ο βεβαιότερος, ασφαλώς όμως ο παραστατικότερος δείκτης πολιτισμού μιας κοι-

νότητας ανθρώπων είναι ο τρόπος ψυχαγωγίας της. Λαοί με ένστικτα ανημέρωτα και χαμηλό

επίπεδο μόρφωσης διασκεδάζουν βάναυσα• αντίθετα όσοι ημέρωσαν τα ήθη τους και καλ-

λιέργησαν το πνεύμα τους αγαπούν ευγενείς μορφές και λεπτά μέσα ψυχαγωγίας. Ο ίδιος

κανόνας ισχύει και για τον χαρακτηρισμό των ατόμων: «πες μου πώς διασκεδάζεις να σου

ειπώ ποιος είσαι». Ο αβρός στους τρόπους και πνευματικά προικισμένος άνθρωπος είναι

και στην ψυχαγωγία του εκλεκτικός και διακριτικός • ο βάρβαρος και άξεστος αγαπάει τις

διασκεδάσεις που τον αποκτηνώνουν.

Ευάγγελος Π. Παπανούτσος

«Πρακτική Φιλοσοφία», σελ. 65-66


68

Δημαγωγία και Δημοκρατία

Η δημαγωγία γεννήθηκε στον τόπο μας και από τότε και ύστερα

δυστυχώς ενδημεί. Την καλλιεργούμε και τη φροντίζομε, ώστε να μην

πάθει τίποτε. Προπαντός να μην ξεπέσει, να μη χάσει καθόλου τη

φθοροποιό δύναμή της. Είναι τόσο ελληνική που καθόλου δεν αλλάζει

υπηκοότητα. Όπου κι αν γυρίζει διατηρεί σε όλες τις γλώσσες το δικό της όνομα, γνησιότατο

Ελληνικό. Πολύ όμως προκόβει και αισθάνεται άνετα στη χώρα που πρωτοείδε το φως της,

στον τόπο μας που την αγαπούμε τυφλά, όσο κι αν μας οδηγεί στον «κρεμνό», ωστόσο δεν

το απεικάζομε. Έχει την ιδιότητα να υπνωτίζει. (…)

Ο Νεοέλληνας είναι εξαιρετικά ευεπίφορος στη δημαγωγία. Είναι πολύ εύπιστος στις

υποσχέσεις που του δίνουν οι φορείς της πολιτικής, όσο κι αν μπορεί να είναι καταφανώς

ανεκτέλεστες. Αυτός ο οποίος στις καθημερινές με τους άλλους αναστροφές, σχέσεις και

συναλλαγές του είναι πολύ δύσπιστος, πιστεύει ωστόσο στις δημαγωγικές εξαγγελίες και

υποσχέσεις χωρίς δισταγμό, γιατί ο λογισμός του κυριαρχείται από επιθυμίες.

(…) Οι δημαγωγοί εκλέγουν μελετημένα τα συνθήματά τους έτσι, ώστε οι υποσχέσεις τους

να εναρμονίζονται απόλυτα με τα νομιζόμενα του πλήθους συμφέροντα και κυρίως με τις

επιθυμίες του και τα κέφια του κλπ. παρόμοια. Ουσιαστικά όμως δεν είναι τα εξαγγελλόμενα

άλλο τίποτε, παρά «καμουφλαρισμένες» απάτες.

Κι όμως δύσκολα αντιτάσσεται κανένας σ’ αυτές, γιατί απουσιάζει από τους πολλούς η

ορθοφροσύνη και κυριαρχεί ο ατομικισμός στην πιο ωμή μορφή του και κοντά σ’ αυτόν ο

φανατισμός, η ιδιοτέλεια, φυσικά και τα πολιτικά πάθη μας.

Μας λείπει η αγωγή γενικά, δηλαδή σε όλες τις μορφές της, ατομική, κοινωνική, πνευ-

ματική, συλλογική, πολιτική κλπ.

Αποτελέσματα δημαγωγίας: Οι δημαγωγοί διαφθείρουν τις συνειδήσεις παραμερίζοντας

τους ικανούς και τις ηθικές προσωπικότητες, παραπλανούν, εξαχρειώνουν το πλήθος, απουσι-

άζει από επάνω τους και το ελάχιστο ίχνος αρετής και ηθικής. Με την ωραιόλογο φρασεολογία

τους, που δε συμφωνεί καθόλου με τα έργα τους και τις πράξεις τους κυριαρχούν στο λαό και

αναλαμβάνουν τη διαφέντευσή του, ώστε πολλές φορές να τον οδηγούν στην καταστροφή.

Λατρεύουν την εντύπωση. Αντί του διαφωτισμού συσκοτίζουν τη συνείδηση των πολιτών. Κι

όχι μόνον δεν καλλιεργούν τα χρηστά ήθη, την πολιτική σκέψη και αρετή και τα ευγενικά

ιδεώδη και ιδανικά, παρά διαπαιδαγωγούν προς τις κακές συνήθειες του εύκολου κέρδους,

του «ήσσονος κόπου», της ελάχιστης προσπάθειας, της ασυδοσίας που τη θεωρούν ελευθερία

και μεταβάλλουν τη Δημοκρατία σε οχλοκρατία.

Η δημαγωγία διαβιβρώσκει τα θεμέλια της Δημοκρατίας. Ενισχύει και πολλαπλασιάζει

τις εστίες της κατάπτωσης και της καταστροφής, παραλύει την κριτική σκέψη. Αγελοποιεί το

πλήθος, το αρρωσταίνει.

29. Λαϊκισμός


69

Η δημαγωγία, όπου καλλιεργείται προσβάλλει τον κοινωνικο-πολιτικό οργανισμό της

Πολιτείας, της Δημοκρατίας, σαν αρρώστια δε που είναι της απομυζά το αίμα, αδυνατίζει τον

οργανισμό της σε σημείο να την κάνει σκελετό, τόσο που σιγά σιγά πεθαίνει η ωραία κυρία,

δηλαδή η Δημοκρατία, από αναιμία.

Η δημαγωγία αλλοιώνει τη μορφή των πολιτευμάτων περισσότερο ακόμη και από τη

βία. Η απάτη, ο δόλος, η κολακεία είναι τα κύρια όργανα των δημοκόπων, των δημαγωγών.

Κόλακες δε των ισχυρών της ημέρας είναι οι γλοιώδεις τύποι, οι πονηροί και ταπεινής ψυχής

άνθρωποι, που δεν έχουν ούτε ίχνος αξιοπρέπειας και ελεύθερου πνεύματος επάνω τους, παρά

ιδιοτέλεια, δουλικότητα, αναξιοπρέπεια και ευτέλεια. Πάντως η δημαγωγία και οι δημαγωγοί

είναι θλιβερά συμπτώματα ηθικής παρακμής, της Δημοκρατίας, μιας πολιτείας.

Η Δημοκρατία μπορεί να αντισταθεί στη δημαγωγία και στη μαζοποίηση, εκεί, που οι πο-

λίτες συμμετέχουν ενεργητικά, δηλαδή εκεί, όπου τα θέματα και τα προβλήματα που αφορούν

στη δημοκρατική κοινότητα, τα δέχεται και τα εγκολπώνεται ο καθένας έτσι και τόσο σαν ν’

αποτελούν ή να ήταν ατομική ιδιωτική υπόθεσή του.

Μια με τέτοιο νόημα Δημοκρατία, όπου η ευδαιμονία της κρατικής κοινότητας γίνεται

ατομική φροντίδα και έγνοια του πολίτη, του κάθε πολίτη, αμύνεται αποτελεσματικά ενάντια σε

κάθε μορφή και είδος μαζοποίησης, σε κάθε χρώμα και γένος δικτατορίας. Εκεί δημιουργείται

ένα κλίμα τέτοιο που αποκρούει τη δημιουργία και την εμφάνιση των δημαγωγών.

Ιω. Ν. Ξηροτύρης

Ο πειρασμός της δημαγωγίας

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο όρος «λαϊκισμός» δεν χρη-

σιμοποιείτο και πολύ στη γαλλική δημόσια σφαίρα ως τρόπος πολιτι-

κού χαρακτηρισμού. Ο όρος εμφανιζόταν μόνο για ιστοριογραφικές

χρήσεις, προκειμένου να γίνει αναφορά πρώτα στο ρωσικό λαϊκισμό

(των ναρότνικων) του δεύτερου ημίσεως του 19ου αιώνα, που ήταν μια μορφή ουμανιστικού

και «προοδευτικού» σοσιαλισμού, έπειτα στον αμερικανικό λαϊκισμό του τέλους του ίδιου

αιώνα, μιαν αγροτική κινητοποίηση που χαρακτηριζόταν από τον αντικαπιταλισμό της και το

ρεφορμισμό της, και τέλος στους λατινοαμερικανικούς λαϊκισμούς του δεύτερου ημίσεως

του 20ού αιώνα, που τους ενσάρκωναν καθεστώτα καθοδηγούμενα από αυταρχικούς ηγέτες

ικανούς να κινητοποιούν τις μάζες, όπως ο Βάργκας (στη Βραζιλία) ή ο Περόν (στην Αργε-

ντινή) - δηλαδή χαρισματικοί δημαγωγοί.

Η πρώτη επέκταση του όρου προκειμένου να γίνει αναφορά σε σύγχρονα κοινωνικο-

πολιτικά φαινόμενα έγινε στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, για να χαρακτηριστούν νεο-

εμφανιζόμενες πολιτικές συμπεριφορές, που εντοπίζονταν όλες στο χώρο της συντηρητικής

δεξιάς ή της ακροδεξιάς, είτε επρόκειτο για το φαινόμενο Θάτσερ στη Μεγάλη Βρετανία είτε

για το λεπενικό κίνημα στη Γαλλία ή για την άνοδο του Γιοργκ Χάιντερ στην Αυστρία.

Στον πολιτικό λόγο αυτών των νέων λαϊκιστικών κινημάτων, που ταλαντεύονταν μεταξύ

ενός πόλου διαμαρτυρίας και ενός πόλου υπεράσπισης ταυτότητας (εθνικιστικού ή εθνολα-

29. Λαϊκισμός


70

ϊκιστικού), αναγνωρίζουμε το κάλεσμα στο λαό - ταυτόχρονα ως «δήμο» και ως «έθνος»

- ενάντια στις ελίτ και ενάντια στους ξένους. Αυτή η πολεμική δομή (το «να είσαι εναντίον»),

η οποία συγκροτεί τους λαϊκιστικούς τρόπους έκφρασης, προϋποθέτει μιαν εξιδανίκευση του

«λαού», ο οποίος και μυθοποιείται για να παρουσιαστεί σαν να είναι ένας, ομοιογενής και

αυθεντικός. Ο δημαγωγικός λόγος των ηγετών υποστυλώνεται από δύο σχήματα πολεμικής:

οι «μικροί» εναντίον των «μεγάλων» (ή οι «απλοί άνθρωποι», οι «σωστοί» και οι «έντιμοι»,

αυτοί που είναι από κάτω εναντίον εκείνων που είναι από πάνω, των διεφθαρμένων ελίτ).

Και ο αυθεντικός «λαός», που απλώνει τις ρίζες του στην ουσιώδη «ταυτότητά» του, ενάντια

στους «κοσμοπολίτες», το «κόμμα των ξένων».

Η δεύτερη επέκταση του όρου «λαϊκισμός» έγινε στις αρχές της δεκαετίας του 1990

ενόψει της εμφάνισης άτυπων πολιτικών ηγετών, τηλε-λαϊκιστών δημαγωγών, που είχαν την

αξίωση να απευθύνονται άμεσα στο «λαό», χωρίς τη μεσολάβηση του κομματικού συστήματος,

εκφέροντας ένα λόγο ενάντια στα κόμματα και καταγγέλλοντας τις ελίτ που ήσαν στα πράγ-

ματα, προτείνοντας, τέλος, ένα πρόγραμμα περιοριζόμενο σε ορισμένες θολές διατυπώσεις ή

σε ανέφικτες υποσχέσεις: ο Ρος Περό στις Ηνωμένες Πολιτείες, (…) ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι

στην Ιταλία, ο Μπερνάρ Ταπί στη Γαλλία κ.λπ.

Αλλά η υποτιμητική ετικέτα του λαϊκισμού εφαρμόστηκε και στον Μπαρίς Γέλτσιν ή τον

Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι στη Ρωσία, (…) τον Σλόμποντα Μιλόσεβιτς στη Σερβία, (…) τον Σουλεϊμάν

Ντεμιρέλ στην Τουρκία κ.λπ. Αυτή η ανεξέλεγκτη επέκταση του όρου «λαϊκισμός» τον έκανε να

χάσει κάθε ακριβό νόημα. Εφαρμοζόμενος σε όλα ή σχεδόν σε όλα, δεν προσδιόριζε πλέον

τίποτα. Από εννοιολογικό εργαλείο ο λαϊκισμός μετατράπηκε σε ιδεολογικό όπλο. Η σχετική

γνωστική του αξία υποκαταστάθηκε από μια δύναμη στιγματισμού των αντιπάλων.

Ο λαϊκισμός στιγματίστηκε σαν ένας από τη φύση του διεστραμμένος «-ισμός», δηλαδή

σαν η κατεξοχήν κακή πολιτική τοποθέτηση, στο πλαίσιο μιας δυαδικής θεώρησης που τείνει

προς το μανιχαϊσμό. Ο «λαϊκισμός» -διαβάζουμε εδώ κι εκεί - είναι το ακριβώς αντίθετο του

«λόγου» στην πολιτική, πράγμα που σημαίνει ότι ενσαρκώνει τη «συγκίνηση», τις «παρορ-

μήσεις», τα ένστικτα κ.λπ.

Ή υποβαθμίζεται σε μια κυνική χειραγώγηση εκείνου του ανορθολογικού στοιχείου που

ενυπάρχει σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά γίνεται ιδιαίτερα απειλητικό όταν φορέας του

είναι «οι μάζες». Η λέξη «λαϊκισμός» κατονομάζει μιαν απειλή και εκφράζει μια φοβία. Ο

φόβος των «μαζών» φαίνεται να ξαναγεννιέται στις ελίτ συνδυασμένος με την έμμονη ιδέα της

απειλής μιας καταστροφής της δημοκρατίας, ενός οικοδομήματος που θεωρείται εύθραυστο

εξ αιτίας της συντριπτικής ισχύος του μεγάλου αριθμού και της θριαμβεύουσας μετριότητας

της μαζικής κουλτούρας των ΜΜΕ.

Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ,


30. Κλωνοποίηση


71

Κλωνοποίηση – η πρώτη μάχη

Αν το πέρασμά τους στην ιστορία ως οι επιστήμονες που πυρο-

δότησαν την πρώτη μεγάλη διαφωνία του νέου αιώνα, με θέμα την

κλωνοποίηση ή όχι των ανθρώπινων όντων, ήταν ο στόχος του Πανα-

γιώτη Ζαβού και του Σεβερίνο Αντινόρι, τότε οι δύο ειδικοί σε θέματα

γονιμότητας μάλλον θα πρέπει να αισθάνονται ικανοποιημένοι. (…)

Για τους επιστήμονες επικριτές της, η δημιουργία ανθρώπινων κλώνων με στόχο την

αναπαραγωγή, πέρα από το γεγονός ότι δεν μπορεί να προχωρήσει πριν λυθούν μια σειρά

από ηθικά προβλήματα που θέτει, ίσως να μην είναι δυνατή με τα σύγχρονα επιστημονικά

μέσα. Όπως διευκρινίζουν, δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις στους οργανισμούς

που θα δημιουργηθούν με τη συγκεκριμένη μέθοδο της μεταφοράς πυρήνων σωματικών

κυττάρων.

Ένα ακόμη σημαντικό ηθικό ζήτημα που τίθεται προέρχεται από το γεγονός ότι με την

εφαρμογή της συγκεκριμένης μεθόδου στα ζώα, ένας μεγάλος αριθμός των εμβρύων που

παράγονται δεν είναι φυσιολογικά. Σύμφωνα με τον ερευνητή του ΜΙΤ, Ρούντολφ Τζένις, ο

οποίος έχει ασχοληθεί με την κλωνοποίηση στα ζώα, αλλά είναι αντίθετος στην εφαρμογή της

μεθόδου στους ανθρώπους για λόγους αναπαραγωγής, «δεν υπάρχει προς το παρόν τρόπος

να διαπιστωθεί εκ των προτέρων ποιοι κλώνοι θα αναπτυχθούν σε φυσιολογικά ή μη άτομα».

Αν επιτραπεί η κλωνοποίηση ανθρώπων, τονίζουν οι ειδικοί, οι «μαθητευόμενοι μάγοι» θα

αναγκαστούν αύριο να εφαρμόσουν λύσεις που απαιτούν να μεταχειριστεί κανείς την αν-

θρώπινη ζωή σαν να πρόκειται για ένα οποιοδήποτε προϊόν, το οποίο πετάει στα σκουπίδια

επειδή αποδείχθηκε ελαττωματικό.

Από την πλευρά τους, ο Παναγιώτης Ζαβός και ο Σεβερίνο Αντινόρι υποστηρίζουν ότι

κάθε προσπάθεια να απαγορευθεί η εφαρμογή της μεθόδου της κλωνοποίησης και στους

ανθρώπους είναι μια καταδικασμένη εκ των προτέρων προσπάθεια να σταματήσει η ανθρώπινη

πρόοδος. Για να ενισχύσουν, μάλιστα, τη δύναμη των επιχειρημάτων τους, θυμίζουν πόση

φασαρία έγινε πριν από μερικές δεκαετίες με τα «παιδιά του σωλήνα», την πρώτη προσπάθεια

εξωσωματικής γονιμοποίησης η οποία σήμερα θεωρείται υπόθεση ρουτίνας. Οι δύο ειδικοί στο

χώρο της γονιμότητας οι οποίοι έγιναν διάσημοι πριν από λίγα χρόνια βοηθώντας μια 62χρονη

να αποκτήσει παιδί, ισχυρίζονται ότι όχι μόνο είναι αποφασισμένοι, αλλά έχουν συγκεντρώσει

όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να προχωρήσουν. Συγκεκριμένα, όπως υποστηρίζουν,

περισσότερα από 1500 ζευγάρια από την Ιταλία και τις ΗΠΑ προσφέρονται εθελοντικά να

συμμετάσχουν στο πείραμα της κλωνοποίησης βρεφών. (…) Τέλος, οι δύο γιατροί δηλώνουν

ότι έχουν εξασφαλίσει την τελευταία αλλά όχι λιγότερο σημαντική προϋπόθεση, δηλαδή το

χώρο που θα φιλοξενήσει το πείραμα και συγκεκριμένα κάποια χώρα της Μεσογείου (η οποία

προς το παρόν, εύλογα, δεν κατονομάζεται), στοιχείο ιδιαίτερα σημαντικό μετά τη διεθνή

αντίδραση που έχει ξεσηκώσει η πρωτοβουλία τους.

30. Κλωνοποίηση


72

Μέσα στη γενικότερη κατακραυγή για την ιδέα της κλωνοποίησης των ανθρώπων, υπάρχει

μεγάλη πιθανότητα να τεθούν σημαντικά νομικά και οικονομικά εμπόδια σε μια άλλη προσπά-

θεια να αξιοποιηθεί η συγκεκριμένη μέθοδος με στόχο τη θεραπεία διάφορων ασθενειών.

(…) Εδώ πρέπει να τονιστεί η διαφορά ανάμεσα στην αναπαραγωγική και την θεραπευ-

τική κλωνοποίηση. Και στις δύο περιπτώσεις, η διαδικασία ξεκινά με την δημιουργία στον

δοκιμαστικό σωλήνα ενός ανθρώπινου εμβρύου, το οποίο αποτελεί τον κλώνο ενός ενηλίκου

ανθρώπου. Όμως, στην περίπτωση της δεύτερης το παραγόμενο στον δοκιμαστικό σωλήνα

έμβρυο δεν εμφυτεύεται ποτέ στη μήτρα μιας γυναίκας και κατά συνέπεια δεν οδηγεί στην

δημιουργία ενός ανθρωπίνου κλώνου. Αντιθέτως, η ανάπτυξη του κλωνοποιημένου εμβρύου

σταματά όταν αυτό είναι μόλις μερικών ημερών και περιέχει τα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα.

Οι πιθανές εφαρμογές των εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων στην ιατρική είναι πάρα

πολλές και δημιουργούν ελπίδες για την θεραπεία ασθενειών τις οποίες σήμερα δεν είναι σε

θέση να αντιμετωπίσει η επιστήμη. Σε κάθε περίπτωση πάντως, οι ειδικοί συνιστούν την υπό

επίβλεψη εφαρμογή της θεραπευτικής όπως την ονομάζουν κλωνοποίησης, ώστε να υπάρ-

χει η αντιδιαστολή με την εφαρμογή της κλωνοποίησης για τη δημιουργία εμβρύων που θα

εξελιχθούν σε κανονικά παιδιά.Χρυσάνθη Φραντζεσκάκη,

εφημ. «Αυγή», 12-8-2001

31. Οικογένεια


73

Οι γονείς σήμερα

(…) Όπως κι αν δούμε τα δεδομένα, απ’ όποια σκοπιά κι αν τα

αναλύσουμε στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια έχουμε τον «πυρηνικό»

τύπο, και το βάρος των διαδικασιών κοινωνικοποίησης του παιδιού

«από την κούνια μέχρι και το σχολικό θρανίο» συνεχίζει να αποτελεί

υπόθεση της μητέρας και του πατέρα, χωρίς, όμως, ουσιαστική βοήθεια από παππούδες –

γιαγιάδες, θείους και θείες. Είναι αλήθεια ότι νέοι και νέες που έζησαν τη «γερμανική εμπει-

ρία», καθώς μετανάστευσαν οι γονείς τους, αλλά και οι άλλοι που έζησαν στην Ελλάδα και

είδαν τους γονείς τους να ενστερνίζονται το φάσμα των ρόλων που δημιούργησε η ραγδαία

αστικοβιομηχάνιση της χώρας μας, έχουν διαμορφώσει προσωπικότητα και χαρακτήρα που

αντανακλούν αυτές τις μαζικές ψυχοκοινωνικές διεργασίες.

Οι σύγχρονοι Έλληνες γονείς επικεντρώνουν τις μεθόδους κοινωνικοποίησης και δια-

παιδαγώγησης των παιδιών τους περισσότερο σε ψυχολογικές τεχνικές και στρατηγικές και

λιγότερο σε μεθόδους άσκησης σωματικής βίας με χαστούκια ή ξυλοδαρμούς. Πιο συγκεκρι-

μένα, όπως διαπιστώνουμε σε καθημερινή σχεδόν βάση, οι σημερινοί νέοι γονείς επιθυμούν

και αναπτύσσουν διάλογο με τα παιδιά τους, τους επιτρέπουν να εκφραστούν περισσότερο και

πιο ελεύθερα, δείχνουν κατανόηση, στοργή, αγάπη και φροντίδα, και ασχολούνται επιμελώς

(καμιά φορά σε βαθμό… καταναγκασμού) με την πρόοδο των παιδιών στο σχολείο. Οι σημε-

ρινοί γονείς συμμετέχουν με όρεξη σε εκπαιδευτικά συμβούλια γονέων – κηδεμόνων, δίνουν

ιδιαίτερη έμφαση σε εξωσχολικές επιμορφωτικές ή ψυχαγωγικές δραστηριότητες (σπουδή

ξένης γλώσσας, μπαλέτο, μάθηση κάποιου μουσικού οργάνου, παρακολούθηση κάποιων σπορ)

και επιδίδονται σε οικογενειακές «κυριακάτικες εξόδους». Μέσα από τέτοιες δραστηριότητες

εκφράζονται στα παιδιά παραστατικά οι «ισότιμοι» ρόλοι πατέρα – μητέρας και αναπτύσσονται

πιο αυθεντικές ψυχοκοινωνικές σχέσεις στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια. Αναμφίβολα, η

διαμόρφωση της επιθυμητής συμπεριφοράς και η γενικότερη διαπαιδαγώγηση των παιδιών,

ιδιαίτερα στο θέμα της «τιμωρίας» παίρνουν σαφή ψυχολογικό χαρακτήρα, καθώς επικε-

ντρώνονται σε απειλές συναισθηματικού περιεχομένου και διέγερσης ενοχών, του τύπου «…

θα σταματήσω να σε αγαπώ» ή πάλι «…αν συνεχίσεις έτσι διακόπτω το διάλογο» και τελικά

«…αυτή σου η συμπεριφορά με πληγώνει αφάνταστα…». Αν υπάρχει κάτι που χρειάζεται να

προσέξουν όλοι οι νέοι γονείς στις σχέσεις με τα παιδιά τους, αυτό είναι η αποφυγή υπερβολών

και ψυχαναγκαστικών εκδηλώσεων «αγάπης και ενδιαφέροντος».

Κλείνοντας το θέμα συμπεριφορά πρέπει να τονιστεί εμφαντικά ότι οι σχέσεις γονέων –

παιδιών στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία μόλις τώρα αρχίζουν να αποκρυσταλλώνονται και

αναμφίβολα βρίσκονται στο δυναμικό στάδιο της εξέλιξής τους. Πάντως, οι προσωπικές μας

εντυπώσεις γεννούν θετικά συναισθήματα για τις προοπτικές του μέλλοντος.

Γιώργος Πιπερόπουλος,

«Οι σχέσεις γονέων και παιδιών στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια»

31. Οικογένεια


74

Σπαστικός ο φεμινισμός,υποστηρίζουν οι Βρετανίδες

Παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες γυναίκες αναγνωρίζουν ότι

έχουν πέσει θύματα κάποιας μορφής διακρίσεων σε σχέση με το φύλο

τους, αλλά και ότι αντικειμενικά στοιχεία δείχνουν πως οι αμοιβές τους

είναι χειρότερες από εκείνες των ανδρών συναδέλφων τους, έχουν αναπτύξει μια αποστροφή

στον όρο «φεμινισμός», θεωρώντας ότι δεν καλύπτει σε καμία περίπτωση τα δεδομένα της

σύγχρονης ζωής.

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 75 χρόνων από τότε που οι γυναίκες στη Βρετανία

εξασφάλισαν το δικαίωμα ψήφου, δόθηκαν στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα έρευνας που

διεξήχθη από την Επιτροπή Ίσων Ευκαιριών και δείχνουν πως ο φεμινισμός έχει αρνητική

έννοια και θεωρείται τουλάχιστον «παλιομοδίτικος» έως και «σπαστικός».

Όσες ρωτήθηκαν στη σχετική έρευνα εμφανίζονται να θεωρούν ότι οι γυναίκες σήμερα

είναι πιο ίσες με τους άνδρες από ποτέ, αλλά και ότι ζητήματα όπως η αύξηση των υποχρε-

ώσεών τους με έναν ενισχυμένο ρόλο στο σπίτι σε συνδυασμό με την εξωτερική εργασία ή η

ενασχόλησή τους με χειρότερα αμειβόμενες εργασίες είναι αποτέλεσμα ατομικών επιλογών

και διαφορών στη φύση των δύο φύλων, που δεν μπορεί κανείς εύκολα να αμφισβητήσει.

Και μπορεί μεν τα στοιχεία της έρευνας να αφορούν τη Βρετανία, αλλά φωτογραφίζουν

την καθημερινότητα σύγχρονων γυναικών σε ολόκληρο τον κόσμο και ταυτόχρονα απεικο-

νίζουν μια γενικευμένη απαξιωτική τάση για ένα κίνημα, που σήμερα δεν φαίνεται να έχει

κανένα κοινωνικό έρεισμα.

Στην πραγματικότητα πάντως, τα αποτελέσματα είναι πολυπλοκότερα απ’ όσο δείχνουν

με μια πρώτη ματιά. Η ουσία είναι ότι κάθε γυναίκα έχει βιώσει την εμπειρία της ανισότητας

σε κάποιο επίπεδο και υπάρχει μια διάχυτη ανησυχία για την κοινωνική ανισότητα και τις

διακρίσεις με γνώμονα το φύλο.

Το γεγονός δηλαδή ότι ο φεμινισμός θεωρείται ένα κεφάλαιο χωρίς αντίκρισμα δεν ση-

μαίνει σε καμία περίπτωση ότι έγιναν κατ’ ανάγκη κεκτημένα τα δίκαια αιτήματα των γυναικών

παλιότερων εποχών, στο σύνολό τους, αλλά ότι απλώς έχουν αλλάξει οι δίαυλοι μέσω των

οποίων θα μπορούσαν τα προωθηθούν καμπάνιες υπέρ της ενίσχυσης των δικαιωμάτων των

σύγχρονων γυναικών. Πάντως, τουλάχιστον όσον αφορά την έρευνα που έγινε στη Βρετανία,

οι γυναίκες εμφανίζονται πεπεισμένες στην πλειονότητά τους ότι πίσω από τα σοβαρά προ-

βλήματα βρίσκεται μια ενδοτική συμπεριφορά παραίτησης έναντι των όποιων ανισοτήτων ή

προκαταλήψεων, που διαμορφώνουν από κοινού μια ανησυχητική κατάσταση, η οποία όμως

δεν είναι αντιπροσωπευτική των σύγχρονων κοινωνιών.

Με δεδομένο δε ότι το δείγμα δεν ήταν αντιπροσωπευτικό και ήταν ταυτόχρονα περιορι-

σμένο, είναι ανάγκη να γίνει μια πιο εμπεριστατωμένη εκτίμηση των δεδομένων σε παγκόσμια

κλίμακα.εφημ. «Ελευθεροτυπία», 05-07-2003

33. Ανθρωπισμός32. Ισότητα δυο φύλων


75

Το ανθρωπιστικό ιδανικό

Όπως το κάθε άτομο χρειάζεται ένα σκοπό στη ζωή του, για να πά-

ρει νόημα η ζωή αυτή για να συντονίζει όλες του τις προσπάθειες προς

μια ενιαία κατεύθυνση και να το βοηθά εντείνοντας τις δυνάμεις του

να γίνεται ολοένα καλύτερο, το ίδιο κι ένας ολόκληρος λαός. Αλλιώς,

άτομο και λαός αφήνονται στην τύχη και ζουν ζωή της στιγμής, χωρίς προοπτική και ελπίδα

για πρόοδο πραγματική. Όπως όμως στο άτομο ο σκοπός της ζωής του είναι δυναμογόνος

όταν πηγάζει από μέσα του, από τις δικές του ανάγκες και δυνατότητες, έτσι και για το λαό.

Κι αυτόν μπορεί να τον συγκινήσει και να τον εμπνεύσει μονάχα ένα ιδανικό που ριζώνει στο

δικό του χώμα και στη δική του φυσική ζωή. Ιδανικό δηλαδή που πηγάζει από την ιστορία

του και τη ζωντανή του παράδοση, που ταιριάζει με την ψυχολογία του, με τον τόπο του και

τις ανάγκες που δημιουργεί.

Τέτοιο ιδανικό βγαλμένο μέσα από το ελληνικό χώμα και την ιστορία του λαού του είναι

ο ανθρωπισμός. Ανθρωπισμός θα ειπεί να πλάθουμε ανθρώπους με γερό και ωραίο σώμα,

με καθαρό στοχαστικό νου, με δυνατή θέληση και σεβασμό και αγάπη στους συνανθρώπους

των. Ανοιχτομάτες που είναι σε θέση να κρίνουν οι ίδιοι υπεύθυνα όσα προβλήματα τους

παρουσιάζει η ατομική και ομαδική ζωή τους, χωρίς να παρασύρονται σαν άβουλη αγέλη από

τον πρώτο δυνατό ή δημαγωγό της ημέρας• ανθρώπους ικανούς να εξασφαλίζουν οι ίδιοι με

την προσωπική τους εργασία υλικούς όρους της ζωής των, όσοι χρειάζονται για να κρατιέται

η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, να καταφάσκουν ελεύθερα τις δεσμεύσεις που επιβάλλει η ομαλή

συμβίωση με τους συνανθρώπους των και η προκοπή τους • ικανούς να οργανώνουν τη ζωή

της λαϊκής ολότητας όπου ανήκουν έτσι, που και τα άτομα και η ολότητα να προκόβουν και

να καλυτερεύουν όλο και περισσότερο το επίπεδο της υλικής και πνευματικής των ζωής •

για την προκοπή της να μη ρίχνουν την ευθύνη σε άλλους ή και την τύχη, παρά να νιώθουν

τον εαυτό τους όχι μόνο συνυπεύθυνο με τους φυσικούς ηγέτες αλλά και ως τον κυρίως

υπεύθυνο• να βάζουν γι’ αυτή κάθε δυνατή προσπάθεια, δίνοντας οι ίδιοι την κατεύθυνση

και υπερνικώντας εσωτερικές και εξωτερικές αντίθετες δυνάμεις και να είναι πρόθυμοι να

θυσιάσουν γι’ αυτή όχι μόνο την ησυχία και τη βολή τους παρά στην ανάγκη και τη ζωή τους

την ίδια. Ανθρώπους δηλαδή που έχουν υψωθεί από το ζωικό στο ανθρώπινο επίπεδο, που

έχουν δουλέψει μέσα τους όσο γίνεται το ανθρώπινο βάρος και που πραγματικά ελεύθεροι

στέκουν μοίρα στη μοίρα τους.

Ανθρωπισμός δεν θα ειπεί ισοπέδωση των ατόμων σε μια πολιτεία. Ο κάθε πολίτης έχει

βέβαια δικαίωμα να ζήσει και ν’ αναπτύξει ελεύθερα τον εαυτό του μέσα στα όρια που επιβάλ-

λουν σε όλους οι δεσμεύσεις για την ομαλή ομαδική συμβίωση ενός λαού και την προκοπή

του • να τον αναπτύξει μάλιστα σύμφωνα με το φυσικό του, γιατί μόνον έτσι μπορεί και τον

ψυχικό του κόσμο να δουλεύει βαθύτερα και στην πιο μεγάλη απόδοση να φτάσει. Από την

άποψη δηλαδή του δικαιώματος για τη συντήρηση και την ελεύθερη ανάπτυξη της υλικής και

33. Ανθρωπισμός32. Ισότητα δυο φύλων


76

πνευματικής των ζωής όλοι είναι ίσοι. Η ισότητα όμως αυτή δεν εξαφανίζει τις φυσικές διαφο-

ρές ανάμεσα στα άτομα, διαφορές και ως προς την ψυχοσύσταση και ως προς τις ικανότητες

και τη δυναμικότητα του καθενός. Αναγκαία συνέπεια των διαφορών αυτών σε μια πολιτεία

καλά οργανωμένη είναι ο καθένας να παίρνει μέσα σ’ αυτή τη θέση που του έχει ορίσει το

φυσικό του και όχι η κοινωνική και οικονομική θέση του σπιτιού του, και στις ηγετικές θέσεις

σε όλους τους κλάδους της δημόσιας ζωής ν’ ανεβαίνουν εκείνοι που πραγματικά αξίζουν

γι’ αυτές. Συνέπεια δηλαδή είναι η σωστή ιεραρχία των προσωπικών αξιών, ιεραρχία που όχι

μόνο θ’ αναγνωρίζει ο κάθε πολίτης παρά θα βοηθά και στο στήσιμό της.

Όπως τα άτομα διαφέρουν μεταξύ τους, έτσι και οι λαοί. Τις διαφορές αυτές δεν τις

αρνείται το ανθρωπιστικό ιδανικό, αρνείται όμως το χωρισμό των λαών σε λαούς κυρίων

και λαούς σκλάβων ή λαούς που πρέπει να εξοντωθούν. Γι’ αυτό όλοι οι λαοί έχουν την

ανθρώπινή τους αξία, την αξία του ανθρώπου, και όλοι έχουν το ίδιο δικαίωμα να ζήσουν

ανθρωπινά και ν’ αναπτύξουν τον εαυτό τους ελεύθερα. Αλλά κι εδώ εννοούμε την ελευθερία

μέσα στα όρια που ορίζουν όσες δεσμεύσεις επιβάλλει σε όλα ανεξαιρέτως τα κράτη αυτό το

ίδιο ανθρωπιστικό ιδανικό • η ελεύθερη μάλιστα ανάπτυξή τους πλουτίζει ποικιλότροπα και

υψώνει τη ζωή γενικά της ανθρωπότητας και του πολιτισμού της.

Αλέξανδρος Δελμούζος

Οι μετανάστες κι εμείς

Πρέπει να καταλάβουμε οι Έλληνες και μάλιστα να το καταλάβουμε

εγκαίρως ότι στο εξής θα (συ)ζούμε με μετανάστες. Συνεπώς τα ερωτή-

ματα που εγείρονται είναι: ενσωμάτωση και ώσμωση; ή πολυπολιτισμι-

κότητα και διχασμός; (δηλαδή ρατσισμός, καταστολή και γκέτο για τους

μετανάστες, κίνδυνοι ασφάλειας και -ακόμα- εθνικής ανεξαρτησίας, για τους Έλληνες).

Το πρώτον που μπορούμε να διαπιστώσουμε σε αυτό το πρόβλημα (διότι ακόμα είναι πρό-

βλημα) είναι ότι η παρουσία των μεταναστών τα τελευταία χρόνια στη χώρα έχει λειτουργήσει

θετικά. Μετά μιαν πρώτη περίοδο εγκληματικότητας και συγκρούσεων, οι μεν περισσότεροι

μετανάστες ενσωματώθηκαν στην κοινωνία, παράγουν μεγάλο μέρος του εθνικού πλούτου,

νοικοκυρεύθηκαν, οι δε περισσότεροι Έλληνες συνήθισαν στην ιδέα της συνύπαρξης με

αλλοεθνείς και αλλόδοξους. (Επιμένω στο «οι περισσότεροι Έλληνες» διότι η προσωπική

συμπεριφορά των πολλών προς τους μετανάστες είναι πολύ καλύτερη απ’ τους φόβους που

διατυπώνουν, ενίοτε οι ίδιοι, στις δημοσκοπήσεις για τους μετανάστες. Κι αυτό έχει την

εξήγησή του: είναι άλλο πράγμα η προσωπική επαφή κι άλλο ο «Άλλος» ως αφηρημένο -και

μάλιστα «απειλητικό»- μέγεθος).

Για μια χώρα όπως η Ελλάδα (με εθνική ομοιογένεια από τις πιο ισχυρές στην Ευρώπη)

η στάση αυτή είναι μια σημαντική πρόοδος (ακόμα και «φαινόμενο» - που έχει όμως κι αυτό

την εξήγησή του).

Βεβαίως υπάρχουν ακόμα και θα υπάρχουν για καιρό πολλοί Έλληνες που στην αγορά

εργασίας αντιμετωπίζουν τους μετανάστες ως λεία, αλλά αυτό αν ευνομηθούμε ποτέ, θα βρει

τη λύση του.


77

Το δεύτερον: οι μετανάστες που κινούνται στην ελληνική κοινωνία κινούνται σε τρία

επίπεδα: την αγορά εργασίας, την παραοικονομία και στις εκτός νόμου γκρίζες ζώνες. Και

τα τρία δημιουργούν τρεις φόβους: την απώλεια θέσεων εργασίας για τους ντό-πιους, τη

συμμετοχή των ξένων στην παρασιτική οικονομία (εθνική και διεθνή) και το αίσθημα ανα-

σφάλειας μπροστά στην εγκληματικότητα.

Συνεπώς το πρώτο πρόβλημα είναι ο φόβος. Ο φόβος των Ελλήνων για τους μετανάστες

και ο φόβος των μεταναστών για τους Έλληνες.

Μιλώντας για τους μετανάστες που ήδη βρίσκονται στη χώρα μας (και τους λίγους ακό-

μα που μπορεί να αντέξει τον ερχομό τους) το πρώτο μέτρο που θα μπορούσε να χτυπήσει

τον αμοιβαίο φόβο είναι η άμεση απόδοση της ιθαγένειας στα παιδιά των μεταναστών που

γεννιούνται στην Ελλάδα. Αυτό συνιστά ενσωμάτωση (κι εν καιρώ συνειδητόν εξελληνισμό).

Η πρόσβαση αυτών των παιδιών στο εκπαιδευτικό σύστημα δεν θα είναι προϋπόθεση ενσω-

μάτωσης αλλά θα έχει ως αποτέλεσμα την ενσωμάτωση (όπως διδάσκει η ιστορία).

Αν προκρίνουμε την ενσωμάτωση (το πολυπολιτισμικό μοντέλο απέτυχε -εκτός ΗΠΑ- και

αναθεωρείται όπου εφαρμόσθηκε) και την ώσμωση, αν θέλουμε να απομονώσουμε τον ρατσι-

σμό και τις φοβικές αντιδράσεις, πρέπει να καταφύγουμε στην αλήθεια και την αυτογνωσία.

Αυτοί που υψώνουν στους Έλληνες το δάχτυλο και τους μαλώνουν (συχνά τους βρίζουν)

για ξενοφοβία και ρατσισμό, προσφέρουν πολύ κακή υπηρεσία στους μετανάστες - εκτρέφουν

το μίσος. Και την αμάθεια. Με καλύτερη σύμμαχό της την (αμφίπλευρη) υστερία.

Αντιθέτως αυτοί που θυμίζουν στους Έλληνες ότι υπήρξαν και οι ίδιοι μετανάστες, ότι

έζησαν επί αιώνες μαζί με άλλους εντός κι εκτός συνόρων, ανοίγουν αμέσως έναν διάλογο

όλων με όλους - και ο διάλογος σκοτώνει πρώτα απ’ όλα τον φόβο.

Αυτά τα κομπλεξικά, τα μισερά και (άλλωστε) ψευδή ότι οι Έλληνες είναι (από χέρι) ρατσι-

στές, δεν προσφέρουν παρά περισσότερη πόλωση, περισσότερο μίσος. Όπως και περισσότερη

βλακεία (χρήσιμη στον φόβο) προσφέρει από την άλλη μεριά και η «παιδαγωγική αλήθεια»

των πολιτικώς ορθών.Στάθη Δ. Σταυρόπουλου


78

Κοινωνική αλληλεγγύη

Η κοινωνική αλληλεγγύη είναι ό μόνος δρόμος ώστε ένας λαός και

μια χώρα να περάσουν μια κρίση με τις λιγότερες δυνατές απώλειες και

να βγουν από αυτή με σφυρηλατημένες τις δομές που θα μπορέσουν

να δώσουν την απαραίτητη για την ανάπτυξη ώθηση.

Δεν είναι κοινωνική αλληλεγγύη η άκριτη στήριξη αιτημάτων, δεν είναι κοινωνική αλλη-

λεγγύη η έκδοση ψηφισμάτων συμπαράστασης, δεν είναι η φιλανθρωπία. Δεν είναι η άρνηση

πληρωμών αλλά ο έλεγχος της διαχείρισης. Δεν είναι η καταστροφή αλλά η υπεράσπιση της

κοινωνικής περιουσίας. Δεν είναι η άρνηση αλλά η κριτική. Δεν είναι τα συνθήματα αλλά ο

διάλογος.

Η κοινωνική αλληλεγγύη προϋποθέτει υψηλού βαθμού κατανόηση της έννοιας της κοι-

νωνικής ευθύνης, υιοθέτηση της αρχής ότι το «κοινό καλό» υπερισχύει του ατομικού χωρίς

να το παραγνωρίζει, κριτική εφαρμογή των νόμων, έμπρακτη στήριξη των αδυνάτων, παροχή

σε όλους των γνώσεων και εκμάθηση των δεξιοτήτων ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν

τις προκλήσεις της κάθε εποχής.

Κοινωνική αλληλεγγύη σημαίνει πάταξη του καρκινώματος της διαφθοράς σε κάθε της

μορφή, κάθε εμφάνιση, κάθε μέγεθος. Κοινωνική αλληλεγγύη σημαίνει ανάληψη του μεριδίου

της ευθύνης που αναλογεί στον Πολίτη στην τήρηση των νόμων. Η ανοχή στην παρανομία

είναι η ασφαλέστερη οδός προς την κοινωνική χρεοκοπία.

Κοινωνική αλληλεγγύη είναι η απαίτηση για δημόσια λογοδοσία σε τακτά χρονικά διαστή-

ματα όλων των αιρετών αντιπροσώπων μας. Είναι η επιλογή αυτών που πραγματικά υπηρετούν

το κοινό καλό και δεν χαϊδεύουν αυτιά.

Κοινωνική αλληλεγγύη είναι ο έλεγχος όλων όσων πωλούν αγαθά ή παρέχουν υπηρεσίες.

Έλεγχος ως προς την ποιότητα και τις τιμές. Έλεγχος ώστε να επιτυγχάνεται η υψηλότερη

ποιότητα στη χαμηλότερη τιμή.

Κοινωνική αλληλεγγύη, στις συγκεκριμένες συνθήκες, είναι η ενίσχυση της εγχώριας

παραγωγής και η μείωση της κατανάλωσης εισαγόμενης υπεραξίας.

Η κοινωνική αλληλεγγύη προϋποθέτει γνώση γι’ αυτό απαιτεί η γνώση να μοιράζεται, η

πληροφορία να διαχέεται. Προϋποθέτει οργάνωση στην πολυκατοικία, τη γειτονιά, τη συνοικία

την πόλη.

Η κοινωνική αλληλεγγύη προϋποθέτει συμμετοχή. Όταν αφήνεις άλλους να κάνουν οτι-

δήποτε για σένα, μάλλον θα απογοητευθείς.

Μόνο αλληλέγγυοι θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την κρίση κι αντιμετώπιση δεν

είναι η άρνηση της ύπαρξης της κρίσης αλλά η συντονισμένη προσπάθεια ώστε ποτέ στο

μέλλον καμιά γενιά να μην φτάσει ξανά σε αυτό το σημείο. www.protagon.gr

35. Εθνισμός – Εθνικισμός – Διεθνισμός34. Αλληλεγγύη – Αλτρουισμός – Αλληλοβοήθεια


79

Ευρωκεντρισμός ή Ελληνοκεντρισμός

Συχνά αναφέρεται ότι η Ελλάδα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στον

«ευρωκεντρισμό» και τον «εθνοκεντρισμό». Εκτός από το ότι και οι

δύο λέξεις έχουν ως δεύτερο συνθετικό τον όρο «κέντρο», η δια-

τύπωση γίνεται με τέτοιο τρόπο που θυμίζει δίλημμα, επιλογή ή της

μιας κατεύθυνσης ή της άλλης. Ως δηλαδή, το αντίθετο του όρου «εθνοκεντρισμός» να είναι

ο όρος «ευρωκεντρισμός». Το αντίθετο του πρώτου όρου όμως θα πρέπει να είναι ο όρος

«παγκοσμιοποίηση». Ούτως ή άλλως, η εποχή που η Ελλάδα «ομφαλοσκοπούσε» έχει περάσει

ανεπιστρεπτί. Αυτό που θα πρέπει να αναπτυχθεί, και ως αντίληψη και ως πρακτική, είναι η

διεθνής διάσταση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, τονίζοντας βεβαίως πάντα την ιδιότητα

της χώρας ως μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα είναι ένα κράτος το οποίο λόγω

ιστορικών συγκυριών, και στο απώτερο και στο πρόσφατο παρελθόν, έμεινε μακριά από την

υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι δηλαδή, φυσικό τώρα να τονίζεται το ότι ανήκουμε στην Ενωμένη

Ευρώπη. Δικαιολογείται και από την αλλαγή στην ελληνική νοοτροπία, που πραγματοποιείται τα

τελευταία χρόνια, και από την προσπάθεια που καταβάλλουμε να ενταχθούμε στη νομισματική

ένωση. Αποτελεί, εξάλλου, ένα σοβαρό διαπραγματευτικό χαρτί για τη χώρα. Ο ευρύτερος

«ορίζοντας» μπροστά μας όμως πρέπει να είναι η παγκοσμιοποίηση, η ουσιαστική ένταξη στο

παγκόσμιο παιχνίδι. Δεν πρέπει να βλέπουμε μπροστά μας μόνον την Ε.Ε., αλλά ολόκληρο

τον κόσμο. Δε διευρύνουμε τα σύνορά μας μόνον για την Ευρώπη, αλλά για πολύ πιο πέρα.

Γεωπολιτικά, όχι μόνον μας επιτρέπεται να σκεπτόμαστε έτσι, επιβάλλεται κιόλας. Εξάλλου, το

φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης προχωρά χέρι-χέρι με την ολοκλήρωση σε περιφερειακό

επίπεδο. Κάπως έτσι πρέπει να αντιμετωπίζουμε την ιδιότητα του κράτους-μέλους της Ε.Ε.,

γιατί βρισκόμαστε μέσα σε ένα από τα κομμάτια της πίτας. Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας

πρέπει να αναδιαμορφωθεί μέσα σε αυτά τα πλαίσια, ακολουθώντας αυτή την προοπτική. Γιατί

με την ταχύτητα με την οποία προχωρά η διάβρωση του εθνικού κράτους, σε μερικά χρόνια

ίσως ακόμη και η Ενωμένη Ευρώπη να φαίνεται μικρή.

Ε.Ι. Παπανικολάου,

περ. «Οικονομικός Ταχυδρόμος», φ. 11

Παρών τώρα νέος τύπος εθνικισμού

Κάτι περίεργο συμβαίνει στην πορεία προς την παγκοσμιοποιημένη

οικονομία: τη στιγμή που τα εθνικά σύνορα γίνονται πιο αχνά λόγω

του ελεύθερου εμπορίου και της απρόσκοπτης ροής του κεφαλαίου, η

υφήλιος βυθίζεται σε ένα νέο τύπο εθνικισμού. Επικεφαλής αυτής της

τάσης είναι όπως στους περισσότερους τομείς η Αμερική. Θυμηθείτε τη συμπεριφορά των

35. Εθνισμός – Εθνικισμός – Διεθνισμός34. Αλληλεγγύη – Αλτρουισμός – Αλληλοβοήθεια


80

Ολυμπιονικών μας τα προηγούμενα χρόνια και θα συνειδητοποιήσετε πως ο αμερικανικός

σοβινισμός και οι σημαιοστολισμοί δεν είναι κάτι καινούργιο. O πρόεδρος Μπους αναβάθμισε

το σύνθημα «Πρώτα απ’ όλα η Αμερική» σε επίσημη ιδεολογία μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001

και έκτοτε εγκαλείται, από τους διεθνιστές, για «μονομερή δράση» (unilaterism). Ωστόσο,

οι επικριτές του Μπους ενδέχεται να χάνουν την ουσία: όλοι είναι περισσότερο εθνικιστές

αυτές τις μέρες.

Σε αντίθεση με τις υποθέσεις προ δεκαετίας, η παγκοσμιοποίηση δεν σάρωσε στο πέρας

της τις εθνικές ταυτότητες. H γη δεν είναι επίπεδη, είναι ένα ανομοιογενές τοπίο, γεμάτο

λόφους, κοιλάδες και απότομες κορφές εθνικιστικού πυρετού. Κατά κάποιο τρόπο ο νέος

εθνικισμός είναι ένα είδος γεωπολιτικού φονταμενταλισμού, στο πλαίσιο του οποίου οι άν-

θρωποι αγκιστρώνονται στις παλιές τους ταυτότητες για να αντιμετωπίσουν τις σύγχρονες

πιέσεις της παγκοσμιοποίησης. Τις τελευταίες εβδομάδες ήρθαν στο προσκήνιο παραδείγματα

πανίσχυρων, ενίοτε ανορθολογικών, εθνικιστικών εξάρσεων. Οι Κινέζοι το απέδειξαν κατερ-

χόμενοι στους δρόμους προκειμένου να διαμαρτυρηθούν για την ιαπωνική αγριότητα εναντίον

της Κίνας στη διάρκεια του B’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ισχυρισμοί τους είναι μάλλον σωστοί,

αλλά αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι οι θορυβώδεις, άναρχες εθνικιστικές διαμαρτυρίες στις

κινεζικές πόλεις. Οι αυταρχικοί ηγέτες της χώρας πίστευαν ότι ξέρουν τι κάνουν: στέλνουν ένα

μήνυμα στην Ιαπωνία πως η Ασία διαθέτει μία και μοναδική υπερδύναμη. H συνέπεια όμως

ήταν να διαψευσθεί η πεποίθηση ότι η Κίνα βρίσκεται σε σταθερή πορεία προς την πλήρη

ενσωμάτωση στη διεθνή οικονομία. Όπως προκύπτει από τα τελευταία γεγονότα, οι Κινέζοι

είναι εξίσου παλαβοί στις εκδηλώσεις πατριωτισμού τους όσο και οι Αμερικανοί. Ακόμη και ο

Ρούπερτ Μέρντοχ, εκ των διασημότερων κινεζόφιλων διεθνώς, διακήρυξε πρόσφατα στην Ου-

άσιγκτον πως το κινεζικό θαύμα δεν δημιούργησε πολλές ευκαιρίες για ξένες επενδύσεις.

Ύστερα είναι η Γαλλία, η οποία ανταγωνίζεται μυστικά στις ΗΠA για το ποια χώρα προ-

ασπίζεται καλύτερα τα εθνικά της συμφέροντα. Ίσως φέτος αναδειχθεί νικήτρια η Γαλλία.

Αφότου ηγήθηκε της προσπάθειας ενοποίησης της Ευρώπης, η γαλλική κοινή γνώμη κλίνει

προς την απόρριψη του Ευρωσυντάγματος. Τελικά οι Γάλλοι μάλλον θα επικυρώσουν το

κείμενο, αλλά το δίδαγμα είναι σαφές: το παλιό όραμα μιας ως επί το πλείστον ομοσπονδια-

κής Ευρώπης πρέπει να λάβει υπόψη του το νέο εθνικισμό στη Γηραιά Ήπειρο. Οι Γάλλοι και

άλλοι Ευρωπαίοι θέλουν να διαφυλάξουν την εθνική κυριαρχία τους, την κουλτούρα τους, τις

προστατευμένες εθνικές αγορές εργασίας. Αποδεικνύεται ότι οι Γάλλοι διακατέχονται από τον

ίδιο βαθμό ευρωσκεπτικισμού με τους Βρετανούς: θέλουν να διατηρήσουν την εθνική τους

ταυτότητα, ανεξάρτητα με όσα λένε οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών.

Ιράν, Λίβανος και Ρωσία

H παρέλαση εθνικισμού συνεχίζεται με το Ιράν, που φιλοδοξεί να δημιουργήσει τη δική

του βόμβα και αυτός ο πυρηνικός εθνικισμός είναι εξίσου ισχυρός στους κόλπους των Ιρα-

νών τεχνοκρατών όσο και στις τάξεις των μουλάδων. Οι Λιβανέζοι, των οποίων η σύγχρονη

ταυτότητα βασίσθηκε στην ιδέα ενός αραβισμού, που θα μπορούσε να ενώσει χριστιανούς

και μουσουλμάνους, αποφάσισαν ότι είναι Λιβανέζοι και έστειλαν σπίτι τους τους Σύρους

κατακτητές. O Ζμπιγκνιέφ Mπρεζίνσκι, πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας στις ΗΠA, επι-

σημαίνει ότι ο νέος εθνικισμός μεταξύ των νέων προκαλεί κινήματα αντιγραφής. H πορτο-


81

καλιά επανάσταση στην Ουκρανία ενθάρρυνε τον Πούτιν να υποστηρίξει το σχηματισμό νέας

εθνικιστικής οργάνωσης στη Ρωσία, των Nάσι, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε επικίνδυνο,

ακροδεξιό «ναζισμό». H αγάπη προς την πατρίδα είναι θεμιτή, όμως δημιουργεί ποτάμια

αίματος ανά τους αιώνες. Θα ήταν ειρωνεία αν η κυβέρνηση Μπους αποφάσιζε να ηγηθεί

της εκστρατείας επιστροφής στους δυναμικούς πολυεθνικούς θεσμούς. Πάντως, δεν βάζω

το χέρι μου στη φωτιά.David Ignatius,

εφημ. «Η Καθημερινή», 21-04-2005


82

Πολιτικοποίηση

Κήρυγμα κομμάτων και κομματικών νεολαιών, ναρκωτικό λαών και

διεγερτικό διανοουμένων, αλλά και τίμημα της πουλημένης ψυχής του

ανθρώπου στο Μεφιστοφελή της ελπίδας, η πολιτικοποίηση απειλεί τη

δημοκρατικότητα της κοινωνίας και την τιμιότητα του ανθρώπου.

Απειλεί τη δημοκρατικότητα της κοινωνίας, γιατί πολιτικοποίηση σημαίνει ολοκληρωτισμό,

ακριβέστερα τόσους ολοκληρωτισμούς, όσες και οι πολιτικοποιήσεις. Και – μετρήστε τες – δεν

είναι λίγες. Πολιτικοποίηση της νομοθεσίας σημαίνει την αξίωση του κράτους να θεωρείται η

θέλησή του νόμος, αν δεν τη γράφει ο νόμος. Πολιτικοποίηση της διοίκησης ή της δικαιοσύνης

είναι η αξίωση του κράτους να ασκείται η διοίκηση και να απονέμεται η δικαιοσύνη σύμφωνα

με την κρατική βούληση, έστω αν δε συμπίπτει με τη διοικητική ή δικαστική ποιότητα. Πολι-

τικοποίηση της οικονομίας είναι η αξίωση του κράτους να την ασκεί ή να την κατευθύνει όχι

σύμφωνα με οικονομικά, αλλά πολιτικά κριτήρια. Πολιτικοποίηση της ιστορίας είναι η αξίωση

να βρίσκεται στην ιστορία όχι η επιστημονική αλήθεια του παρελθόντος, αλλά η προφήτευση

ή δικαίωση των πολιτικών αντιλήψεων του παρόντος. Πολιτικοποίηση επιστήμης και τέχνης

είναι η αξίωση να κρίνεται η ποιότητά τους αποκλειστικά με τα κρατικά κριτήρια ποιότητας

και χρησιμότητας. Πολιτικοποίηση της ηθικής είναι η αξίωση του κράτους να καθορίζει τις

ατομικές και κοινωνικές ηθικές αξίες ή και να επιβάλλει στον άνθρωπο να τις ενστερνισθεί.

Πολιτικοποίηση με το αντίστοιχο νόημα είναι, ακόμη, δυνατή και ορατή στην εκπαίδευση και

τη μόρφωση, στο συνδικαλισμό και τα σωματεία, στην εργασία και ψυχαγωγία, στην αγαθο-

εργία και την κοινωφέλεια, στο λαϊκό φρόνημα και στη λαϊκή συγκέντρωση, ακόμη και στην

εκκλησία και την οικογένεια.

Παντού, πολιτικοποίηση σημαίνει καθορισμός εξωπολιτικών αποφάσεων, υποθέσεων,

αξιών από πολιτικούς παράγοντες με πολιτικά κριτήρια, εκτοπισμό των άλλων κριτηρίων,

κυρίως των κριτηρίων ποιότητας και αποτελεσματικότητας, και κατεξοχήν αποκλεισμό των

κριτηρίων, που καθορίζει το ίδιο το άτομο και η κοινωνική ομάδα. Όπου υπάρχει πολιτικοποί-

ηση, υπάρχει ολοκληρωτισμός, αφού το κράτος δεν περιορίζεται στην κρατική αρμοδιότητα.

Και όπου η πολιτικοποίηση είναι γενική, όπως τείνει να είναι η συνεπής πολιτικοποίηση, ο

ολοκληρωτισμός κι αυτός είναι γενικός, είναι ολοκληρωτισμός της κοινωνίας, η σατανικότερη

μορφή της φαυλοκρατίας – φαυλότητας επιβαλλόμενης από το κράτος.

Η αντιδημοκρατικότητα είναι πρόδηλη στην εκμηδένιση της προσωπικότητας και της

ελευθερίας του ανθρώπου από το πολιτικοποιημένο κράτος. Αλλά το χειρότερο είναι η απογύ-

μνωση του ανθρώπου από την προσωπική του τιμιότητα. Από τη βαθύτατα απολιτική του φύση

στο βιοτικό του πυρήνα – στην ύπαρξή του, στις ιδέες του, στις ατομικές του ανάγκες, στην

κοινωνική του συμπεριφορά – προκύπτει η απογύμνωσή του από την προσωπική του τιμιότητα,

αφού προσποιείται, στον εαυτό του ή στους άλλους, ότι η πολιτική και το κόμμα παίζουν στη

36. Ολοκληρωτισμός – Δικτατορία


83

ζωή του ρόλο που δεν παίζουν, έχουν σημασία που δεν έχουν, ακόμη ότι έχει πεποιθήσεις

που δεν έχει, επικαλείται σταθερότητες και συνέπειες που είναι άγνωστες στην ψηφοφορική

του μεταβλητότητα, κηρύσσει κηρύγματα που δεν εφαρμόζει. Η έντονη απογοήτευση του

σύγχρονου ανθρώπου από τη λειτουργία του κράτους είναι αποτέλεσμα αυτής της πολιτικο-

ποίησης του ατόμου, της στέρησής του από την προσωπική του τιμιότητα. Ο πολιτικοποιημένος

άνθρωπος είναι άνθρωπος μειωμένης, ίσως και ανύπαρκτης, εντιμότητας. Συνήθως, όταν στην

υποκρισία προστεθεί η τεχνητή αγριότητα, ο φανατισμός της μισαλλοδοξίας.

Η πολιτικοποίηση είναι λοιπόν κίνδυνος για τη δημοκρατικότητα της κοινωνίας και το

ήθος του ατόμου, διπλός κίνδυνος για την ποιότητα της ζωής. Γι’ αυτό λείπει, όπου υπάρχει

ποιότητα και υπάρχει όπου λείπει η ποιότητα της ζωής. Το περίεργο είναι ότι η καμπάνα των

κινδύνων αυτών δεν κρούεται. Ή όπου κρούεται, καταπνίγεται από την υστερία ή την ενορ-

χήστρωση των οπαδών της πολιτικοποίησης. Που για να επιτύχουν τους προσωπικούς τους

σκοπούς χρειάζονται κράτος χωρίς ποιότητα και κράτος χωρίς καμπάνες. Τους το εξασφαλίζει

η πολιτικοποίηση. Είναι το όργανό τους. (…)

Γι’ αυτό η μόνη γνώση που πρέπει και μπορεί να ’χει ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι

αν ζει σε χώρα τούτου ή εκείνου του κρατικού συστήματος, αλλά αν ζει σε χώρα πολιτικο-

ποιημένη ή όχι. Η διάκριση των κρατών σε πολιτικοποιημένα και μη καταλήγει να είναι η

κρισιμότερη πολιτειακή και κοινωνική τους διάκριση, η βασικότερη για την ελευθερία και

ευημερία του πολίτη, η βαθύτερη για την κοινωνία και το άτομο, η αμεσότερη για το δίκαιο

και την ποιότητα της ζωής, η αποφασιστικότερη για τις διεθνείς επιλογές μετακίνησης του

ελεύθερου ή του διωκομένου. Με την περίεργη συνέπεια ότι τα πολιτικοποιημένα κράτη εί-

ναι πολιτικοποιημένα και στις εξωτερικές τους σχέσεις, με στόχο τα υπόλοιπα. Όπως και ο

πολιτικοποιημένος άνθρωπος είναι πολιτικοποιημένος και στις προσωπικές του σχέσεις, με

στόχο τον μη πολιτικοποιημένο.

Λεωνίδας Ν. Γεωργακόπουλος,


36. Ολοκληρωτισμός – Δικτατορία


84

Πίσω στο «πίστευε και μη ερεύνα»

Νομίζουμε ότι σκεπτόμαστε ρασιοναλιστικά, αλλά στην ουσία προ-

τιμάμε το εξωπραγματικό σαν αντιστάθμισμα στην τεχνολογία που μας

βομβαρδίζει με τα προϊόντα της, γιατί μας φαίνονται παντοδύναμα

και αναμφισβήτητα. Σαν παράδειγμα, πάνω από τις μισές ταινίες που

προβάλλονται είναι επιστημονικής φαντασίας και έχουν τεράστια επιτυχία. H πραγματικότητα

εξαφανίζεται και, ίσως, αυτό να είναι τελικά ο βαθύτερος σκοπός της παγκοσμιοποίησης.

Ζούμε, λοιπόν, ουσιαστικά την επιστροφή τού «πίστευε και μη ερεύνα», που προσπαθεί

να ισορροπήσει, με την εσωστρέφεια και την εγωπάθεια, μια χαμένη σε βάθος πίστη.

H Ορθοδοξία και, κυρίως, ο Ισλαμισμός, εν ονόματι του μονοθεϊσμού και της μόνης

Αλήθειας, αρνούνται τον κόσμο αυτό που τους αγνοεί (κι ας τους λατρεύει), γιατί έχει πια

χάσει κάθε επαφή σε βάθος με τις θρησκείες. Ο ορίζοντας του κόσμου στενεύει και γίνεται

μια κλειδαρότρυπα στο σπίτι του άλλου.

Από τη Μέση Ανατολή στις ΗΠΑ και από την Ευρώπη στην Ιαπωνία, το ερώτημα που τίθεται

είναι: ποιος λαός, ποια θρησκεία και, τελικά, ποιος κόσμος; Πολύ σωστά παρατηρεί ο Σύρος

ποιητής Άδωνης: «H πρωτόγονη εγωπάθεια που μαστίζει ένα μεγάλο μέρος των πολιτών, ο

αυτισμός και η παρανομία, που θεωρούνται «φυσικές καταστάσεις», ελλοχεύουν κινδύνους

εξίσου σοβαρούς με την ξένη, ισλαμική κυρίως, τρομοκρατία» (Ιdentitι inachevιe).

Ξεχνάμε ότι λαός και θρησκεία έχουν υποστεί σήμερα τεράστιες αλλοιώσεις, που τους

καθιστούν ανίκανους να λειτουργήσουν ως αντίβαρα, δηλαδή να ισορροπήσουν μια νέα

πραγματικότητα που έχει ανατρέψει τα περισσότερα, αποδεκτά μέχρι πρότινος, δεδομένα.

Πώς εμφανίζονται σήμερα ο λαός και η θρησκεία σε έναν κόσμο όπου έχουν διαδραμα-

τίσει έναν ιδιαίτερο σημαίνοντα ρόλο;

H θρησκεία έχει μετατραπεί σε προπύργιο κάθε ανασφαλούς φοβισμένου εθνικιστή, που

αδυνατεί να κατανοήσει τον σύγχρονο κόσμο και να τον αποδεχθεί ή έστω να τον αρνηθεί,

αλλά δεν διαθέτει την προοπτική μιας εναλλακτικής λύσης που να τον ισοσταθμίζει.

Στις μονοδιάστατες κοινωνίες, με ανύπαρκτο πολιτισμό και κουλτούρα, η θρησκεία πα-

ρουσιάζεται σαν μια παντοδύναμη μάνα που καταπιέζει μεν τα παιδιά της, αλλά παραμένει

μοναδική. Όσο για τον λαό, ανάμεσα στη δικτατορία της κατανάλωσης και το απόλυτο αδι-

έξοδο, είτε πολιτικό, είτε ιδεολογικό, είτε πνευματικό, καταφεύγει στον πρωτόγονο φασισμό

του αμερικανικού μεσσιανισμού, στον φανατισμό του μονοθεϊσμού (το Ισλάμ, κυρίως), ή

σκύβει το κεφάλι μπρος σε μία ανύπαρκτη λειτουργικά κοινωνία, που κρύβει βαθύτατες τάσεις

βαρβαρότητας και αυτοκαταστροφής, όπως ακριβώς και στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας

που η ίδια παράγει. Δ. Άναλις,

εφημ. «Τα Νέα», 26-01-2005

38. Αλλοτρίωση37. Μεσσιανισμός


85

Η αλλοτρίωση στην οικογένεια

Είναι γεγονός, ότι στην «κοινωνία της ευημερίας» η οικογένεια έχει

χάσει την συνοχή της. Πώς ν’ αναθρέψει ανθρώπινες προσωπικότητες;

Αυτή η κοινωνία έχει μετατρέψει τους ανθρώπους σε μονάδες. Χωρίζει

τον άνθρωπο από τις πηγές του, τον αποξενώνει από τις αξίες του, και

από τη γνώση.

Μάνα και πατέρας έχουν αποξενωθεί από τον εαυτό τους, έχουν χάσει την εμπιστοσύνη

στον εαυτό τους και τους άλλους. Έτσι στο σπιτικό δημιουργείται μια παράξενη ψυχολογία

καθόλου κατάλληλη για την ανατροφή των παιδιών. Μια ατμόσφαιρα νευρικότητας, ασυνεν-

νοησίας, πολλές φορές αδιαφορίας και αποξένωσης.

Οι γονείς παρεμβαίνουν σε κάθε πράξη των παιδιών, δημιουργούν από το τίποτα συ-

γκρούσεις. Τότε οι έφηβοι αντιτάσσουν, επειδή δεν έχουν τη δύναμη αλλιώς να αμυνθούν,

το πείσμα. Οι γονείς αρχίζουν τη νουθεσία μάλιστα με την καταπροδομένη ηθική και αγωνί-

ζονται να πείσουν το παιδί τους να βαδίσει πάνω στα δικά τους βήματα, να αποδεχτεί με την

επιβολή τις δικές τους αντιλήψεις. Γυρεύουν να φτιάξουν τα παιδιά τους σύμφωνα με τον

«τύπο ανθρώπου» που έχουν αυτοί για ιδανικό. Μα οι σημερινοί νέοι βλέπουν τον κόσμο των

γονιών τους με άλλο πρίσμα. Τον βλέπουν αλλοτριωμένο, βασανισμένο από τους πολέμους,

πανικόβλητο. Νιώθουν μάλιστα πως είναι μόνοι και περιττοί και μέσα ακόμα στο ίδιο το σπιτικό

τους. Γι’ αυτούς πολλές έννοιες και πολλές λέξεις ακόμα έχουν ολότελα νέο περιεχόμενο.

Σχεδόν δεν καταλαβαίνουν τη γλώσσα των γονέων τους.

Αυτό δε φαίνεται να τον έχουν νιώσει οι γονείς. Αποξενώνονται από τα παιδιά τους,

δημιουργούν αδιέξοδο που έχει τραγικές συνέπειες και για τα δύο μέρη. Μερικά παιδιά που

δε θέλουν να οδηγήσουν την οικογένειά τους σε δράματα, υποχωρούν στη θέληση των

γονέων και ας είναι ολότελα αντίθετα. Όμως αρχίζει τότε η υποκρισία, η ψευτιά και πολλές

φορές η καταπίεση φέρνει το μίσος ή το αίσθημα της ενοχής που τραντάζει τον ψυχικό τους

κόσμο. Άλλα πάλι παιδιά είναι οι ομάδες που λέμε «οι αλλοτριωμένοι νέοι». Είναι οι έφηβοι

που ψάχνουν να βρουν τον εαυτό τους, που αποφεύγουν την οικογένειά τους, έχουν άγχος

και φτάνουν στην απάθεια και στη «φυγή». Και τέλος οι πιο ώριμοι – κι αυτοί είναι οι περισ-

σότεροι – ζητούν ν’ απαλλαγούν από τα γρανάζια της οικογένειας, αλλά και ολόκληρης της

κοινωνικής μας ζωής. Το πρόβλημα γι’ αυτούς δεν είναι να έχουν υψηλό ετήσιο εισόδημα,

η επιτυχία και η ευτυχία τους είναι η ικανότητα να αγαπήσεις το συνάνθρωπό σου, να είσαι

δημιουργικός για να μπορέσεις να σώσεις κι εκείνους που συνθλίβονται μέσα στα γρανάζια

της τεχνικοοικονομικής μηχανής. Είναι οι νέοι που ποθούν να πάρουν μέρος στη διαμόρφωση

της μοίρας των συνανθρώπων τους.Γ. Κωτσαδάμ

38. Αλλοτρίωση37. Μεσσιανισμός


86

Τι είναι «Αμφισβήτηση»

Η Αμφισβήτηση είναι επώδυνη υπόθεση. Γι’ αυτό θέλω να απο-

σαφηνίσω κάποιες έννοιες με τις οποίες θα εκφραστώ. Διότι οι λέξεις

χάνουν καμιά φορά, πάνω στη μάχη των ιδεών, ακόμα και τον πυρήνα

τους, όταν έχουν. Γίνονται ισχυρισμοί. Γίνονται όργανο της εκάστοτε

άρχουσας παιδείας. Αυτή προσπαθεί, με τη βία του αυθεντικού λόγου, να δώσει πάγιο και

αντικειμενικό κύρος στα εκ των άνω δοσμένα νοήματα των λέξεων. Γι’ αυτό ξεκαθαρίζω:

Μιλώντας για «Αμφισβήτηση», εννοώ δύο ξεχωριστά πράγματα στην αρμονική τους σύν-

θεση: Εννοώ, πρώτα, την αντίθεση απέναντι στον αντικειμενικό κόσμο που μας περιβάλλει,

απέναντι στα πολιτικά δεδομένα. (…) Εννοώ, δεύτερο, την εξωτερίκευση, δηλαδή την πραγ-

μάτωση ή τουλάχιστον την πράξη αυτής της αντίθεσης. Όταν λέω πράξη, δεν εννοώ την

ολοκλήρωση (π.χ. την επανάσταση), ούτε όμως τη μη ακουόμενη διαμαρτυρία, που παραμένει

τελικά ενδιάθετη και ανώδυνη θέση. Εννοώ μια εξωτερίκευση της αντίθεσης, έτσι που ο

αντικειμενικός κόσμος, το πολιτικό δεδομένο να αγγίζεται, να θίγεται, να απειλεί. Εννοώ μια

διαμαρτυρία με την οποία τέλος πάντων κάτι να διακινδυνεύεται.

Με άλλα λόγια: η αμφισβήτηση ή είναι πράξη κοινωνική ή δεν είναι Αμφισβήτηση. Όταν

«αμφισβητώ», δε διαφωνώ απλά. Η Αμφισβήτηση εμπεριέχει κι ένα στοιχείο «ασυμβίβαστου»,

είναι άρνηση μιας εγκυρότητας, είτε αυτή η εγκυρότητα είναι κοινωνική, είτε ηθική, είτε

γνωσιοθεωρητική.

Δημήτρης Τσάτσος,

«Αμφισβήτηση»

Η πρόοδος υπό αμφισβήτηση

Ο σύγχρονος άνθρωπος με αποφασιστικότητα στράφηκε προς την

επιστήμη. Κι αυτό αποδείχτηκε τελικά μια επικίνδυνη περιπέτεια. Επειδή

ακριβώς ενδώσαμε στις χίμαιρες της προόδου ο τεχνικός πολιτισμός

περνά κρίσεις και δοκιμάζει αμφιβολίες. Τα συμπτώματα είναι ολο-

φάνερα (…)

Παντού, σ’ όλες τις δραστηριότητες του ανθρώπου, στη γεωργία, μεταφορές, υγιεινή,

οικισμούς, βιομηχανία, ιατρική συναντάμε τις ίδιες αντιφάσεις.

Η προσαρμοσμένη ανθρωπότητα. Ναι, τα πράγματα δεν είναι αυτά που έπρεπε να είναι.

Αλλ’ ούτε και ποτέ ήταν. Τότε γιατί να αγανακτούμε σήμερα; Ίσα ίσα γιατί επήλθε η πρόοδος.

Γιατί τα «πράγματα» έφθασαν εδώ που έφθασαν εξαιτίας του ανθρώπου και είναι ο ίδιος

υπεύθυνος που δε βρίσκει ικανοποίηση. Κατέχει τα μέσα, συνεπώς εάν τα αποτελέσματα δεν

39. Αμφισβήτηση


87

ανταποκρίνονται στις προσδοκίες του δεν μπορεί να καταριέται τη μοίρα του. Μια αδύναμη

ανθρωπότητα θα είχε δίκαιο να ζητά επιείκεια. Αλλά θαρρώ πως έχουμε υποχρέωση μια αν-

θρωπότητα ισχυρή, που η ίδια ρυθμίζει τις τύχες της, να την κρίνουμε πολύ αυστηρά. Γιατί ο

σύγχρονος κόσμος που υπόταξε τη φύση, δημιούργησε σύμφωνα με τα λόγια του Αντρέ Μαλρό

«τον πρώτο πολιτισμό στην ιστορία, που δε συμφωνεί με την ίδια την ανθρωπότητα».

Δεν κάνουμε, άρα, κατάχρηση, όταν ισχυριζόμαστε ότι ο σύγχρονος κόσμος εγκαταλεί-

φθηκε στην επιστήμη και στην τεχνική χωρίς αντικειμενικό σκοπό, χωρίς έλεγχο και χωρίς

οργάνωση; Όλες οι κοινωνίες επαναπαύονται επάνω σε κάποια ιδεολογία και σε θεσμούς που

με αυτούς προσπαθούν τάχα να επιβάλουν ένα τελικό σκοπό στην πρόοδο.

Και ξέρουμε τι συμβαίνει: Η πρόοδος δεν τίθεται υπό έλεγχο και οι ιδεολογίες τελούν υπό

αμφισβήτηση. Παντού, όλα τα κράτη προχωρούν σε «οδυνηρές αναθεωρήσεις» προσπαθώντας

να προσαρμόσουν τις παλιές ιδέες στα καινούργια γεγονότα.

Ο δυναμισμός της επιστήμης συνέβαλε στο να ξεφτίσουν οι στατικές ιδεολογίες. Έτσι

έχουμε, απ’ τη μια μεριά, αλλαγή, και απ’ την άλλη βήμα σημειωτό. Ιδού η κρίση. Δε λέμε

βέβαια, ότι η επιστήμη και η τεχνική επαρκούν για να εξηγηθούν όλες οι σημερινές κρίσεις. Ο

δυναμισμός της προόδου και η αντίσταση των ιδεολογιών, παραμένει ο κοινός παρανομαστής

όλων των κρίσεων.

Επιστήμη = Αλλαγή. Ήρθε όμως η επιστήμη και άλλαξε τον άνθρωπο ως προς τον τρόπο

που σκεφτόταν και συμπεριφερόταν. Ύστερα ήρθε η τεχνική • αυτή αναποδογύρισε το περι-

βάλλον. Επιστήμη = Αλλαγή, αυτή είναι η θεμελιώδης εξίσωση απ’ όπου ξεκίνησε η σύγχρονη

περιπέτεια του ανθρώπου. (…)

Γι’ αυτό, η αλλαγή που προκαλεί η πρόοδος στον τομέα των μέσων και των γνώσεων

πρέπει να συνοδεύεται και από μια αντίστοιχη αλλαγή στον τομέα των κοινωνικών δομών και

της ιδιαίτερης συμπεριφοράς των ανθρώπων. Αυτή η ανάγκη είναι απολύτως γενική. Μόνο μ’

αυτό τον τρόπο μπορεί να διατηρηθεί ισορροπία κατά το μετασχηματισμό, κατά την αλλαγή.

Όταν κάνουμε προβλέψεις για μια όποια εφεύρεση, πρέπει να λαβαίνουμε υπόψη μας

ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει κάθε πρόοδο. Την παγκοσμιότητα που βρίσκει τη βαθύτερη

αιτία της στο σύνολο των δυνάμεων που, όλες μαζί, ωθούν εμπρός την ανθρωπότητα. Αυτές

οι δυνάμεις έχουν κοινές βάσεις που είναι οι εξής: Η ίδια, για όλες τις δυνάμεις, γλώσσα:

τα μαθηματικά που εφαρμόζονται επάνω σ’ ένα κοινό νοητικό εργαλείο: την επιστημονική

μέθοδο που εφαρμόζεται μ’ ένα κοινό τρόπο δράσης: την τεχνική. Ενεργούν επάνω σε κοινές

πραγματικότητες: στη φύση, τη ζωή, στον άνθρωπο. Με τις ίδιες μεθόδους, με τα ίδια θέματα

έρευνας η πρόοδος δημιουργεί κατανάγκη αποτελέσματα που έχουν παγκόσμια, διαπλανητική

αξία. Δεν ενώνει, προετοιμάζει την ένωση. Τα σύνορα γίνονται ολοένα και πιο διαπερατά.

Διαπερατά από ιδέες, τηλεοπτικές εικόνες, πληροφορίες, ανθρώπους, εμπορεύματα. Οι πρό-

οδοι στις τηλεπικοινωνίες και στις μεταφορές εξαφάνισαν τις αποστάσεις. Ως προς το καθετί

και παντού.

Καθώς η πρόοδος γεννά την αλλαγή, συντείνει στο να εμφανίζονται τάσεις και παραλεί-

ψεις. Οι παραδόσεις, οι συνήθειες, οι θεσμοί, η θρησκευτική πίστη αντιτίθεται στις αναθεω-

ρήσεις που διεγείρει η πρόοδος. Για να αντιμετωπισθούν από πριν αυτές οι τάσεις πρέπει η

πρόοδος να εισαχθεί σ’ ένα γενικό κοινωνικό σύστημα απ’ όπου να εξαρτάται.

39. Αμφισβήτηση


88

Ναι, η επιστημονική περιπέτεια είναι επικίνδυνη και δεν υπόκειται εύκολα σε έλεγχο.

Πρόκειται για τη δημιουργία μιας ουτοπίας με την καθαρή έννοια της λέξης. Πρόκειται για την

τεχνητή δημιουργία μιας καινούριας Πόλης-Κράτους. Είναι μια πρόκληση που οι άνθρωποι

δε διείδαν ευθύς εξαρχής το μέγεθός της. Το παν πρέπει να ξανα-επινοηθεί απ’ την αρχή:

η κοινωνία, η φύση, η οικογένεια, η εργασία, η ηθική… Όλα όσα η επιστήμη και η τεχνική

καταστρέφουν χωρίς να αντικαθιστούν.

Francois de Closets


40. Δημοκρατία


89

Το αναπόφευκτο της δημοκρατίας

Ενώ η δημοκρατία είναι το πολίτευμα της εναλλαγής, η ίδια δεν

έχει εναλλαγή και υποκατάστατο. Υπάρχει, άλλωστε, μέσα στην έννοια

του υποκατάστατου ένας υποβιβασμός του αρχικού, όπως το υποκα-

τάστατο του μελιού είναι το γλυκόζι ή το υποκατάστατο του ψωμιού

έφθασε κάποτε να είναι το ξυλοκέρατο. Αν προχωρούσα μάλιστα σε πράγματα ίσως αχρείαστα,

επειδή εύκολα νοούνται, θα έλεγα ότι, επειδή η δημοκρατία έχει ως πυρήνα την εναλλαγή γι’

αυτό, ακριβώς, δεν μπορεί να εναλλαγεί. Επειδή, αν εναλλαγεί η δημοκρατία, θα εκλείψει η

εναλλαγή.

Ουσιαστικά, όλη η παραπάνω σκέψη είναι μια παραλλαγή στο λόγο του Τσώρτσιλ, ότι

η δημοκρατία είναι το χειρότερο πολίτευμα αν δεν υπήρχαν όλα τα άλλα. Έτσι, κάπως, δι-

καιολογείται και η παραδοξότητα του τίτλου στο άρθρο αυτό. Εκείνο που τελικά παραμένει

σημαντικό είναι το αίτημα, στην ευκλείδια έννοια του όρου, ότι οι δυνατότητες εναλλαγής

που παρέχει η δημοκρατία αποτελούν την κορυφαία κατάκτηση του ανθρώπινου πνεύματος

και του ανθρώπινου αγώνα στο χώρο της πολιτικής ιστορίας.

Όταν λέμε εναλλαγή εννοούμε τη μη μονοπώληση της εξουσίας. Η εναλλαγή (το άλλο

όνομα της πολλαπλότητας, μέχρις ένα σημείο) είναι ό,τι θα μπορούσαμε να εκλάβουμε ως το

πιο κατοχυρωτικό για τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των λαών και των ανθρώπων. Όλα

τα αυταρχικά καθεστώτα είναι, στο βάθος, απαισιόδοξα για τον άνθρωπο. Πιστεύουν ότι ο

κόσμος προχωρεί με κλωτσιές. Επικαλούνται τη δύναμη ή μάλλον το μονοπώλιό της για να

πάει μπροστά η οικουμένη. Η ευγένεια της δημοκρατίας, όπως την εκφράζει η εναλλαγή ως

πρακτική της ελευθερίας, έγκειται στο ότι δεν δυσπιστεί προς τον άνθρωπο, αλλά τον άνθρωπο

εν εξουσία, επειδή έχει πάντοτε την τάση να την καταχράται. Η βασική, λοιπόν, διαφορά είναι

ότι τα καθεστώτα που αρνούνται την εναλλαγή δυσπιστούν στους πολλούς που κυβερνώνται,

ενώ η δημοκρατία δυσπιστεί στους λίγους που κυβερνούν και γι’ αυτό τους εναλλάσσει.

Κάτω απ’ αυτό το πρίσμα η δημοκρατία είναι η πειστικότερη μέχρι σήμερα απάντηση στο

πρόβλημα ελευθερία-εξουσία. Στη διελκυστίνδα αυτή, η δημοκρατία τουλάχιστο θεωρητικά,

απαντά, πλην της εναλλαγής με την πίστη στο άτομο, την πίστη στο διάλογο, την πίστη στην

αποκεντρωμένη και αντιγραφειοκρατική οργάνωση. Πρακτικά δημοκρατία ζώσα και ασκουμένη,

σημαίνει την υπέρβαση των δυσκολιών προκειμένου να κατακτήσει με τη μεγαλύτερη δυνατή

πληρότητα τις τρεις αυτές πίστεις, στο άτομο, στο διάλογο, την εκλογικευμένη οργάνωση.

Παναγιώτης Φωτέας

40. Δημοκρατία


90

Δημοκρατία και παιδεία

(…) Είπαμε ποια πρέπει να είναι τα γνωρίσματα κάθε πολιτείας και

κάθε δημοκρατίας, γνωρίσματα που ως ένα μέτρο πρέπει να έχουν, αν

δε θέλουμε να παίζουμε με τις λέξεις.

Ας δούμε τώρα τι συμβαίνει με τις υπάρχουσες δημοκρατίες. Είναι

περιττό να πω πως δημοκρατίες είναι οι λεγόμενες δημοκρατίες «δυτικού τύπου». Ας κρίνουμε

λοιπόν τη σημερινή τους κατάσταση, τι έχουν και τι δεν έχουν και από τι πάσχουν. Για τις

απλώς αυτοβαφτιζόμενες δημοκρατίες δεν υπάρχει λόγος να μιλήσουμε.

Πρώτα πάσχουν από έλλειψη παιδείας. Δε διαθέτουν πολίτες άξιους να εκπληρώσουν

και ως άτομα και ως κοινωνικά όντα την αποστολή που πριν προδιαγράψαμε. Η παιδεία τους

είναι τόσο σχετική που αν δεν αποσχετικοποιηθεί, και σύντομα μάλιστα, όλες οι δημοκρατίες

θα ξεπέσουν, ίσως και θα καταρρεύσουν.

Ο δημοκρατικός πολίτης πρέπει ως ένα βαθμό να καταλαβαίνει τι τον συμφέρει και τι

συμφέρει το κοινωνικό σύνολο, διότι η τύχη του είναι άρρηκτα συνδεμένη με αυτό το σύνολο.

Αντίθετα ο σημερινός πολίτης, βλέποντας ή νιώθοντας μόνο το άμεσο και όχι το απώτερο,

μόνο το προσωπικό και όχι το κοινωνικό, το προσωρινό και το πρόσκαιρο, και όχι το μόνιμο

εργάζεται εναντίον της δικής του αποστολής, εναντίον της κοινωνίας. Και όλα αυτά από

αμάθεια.

Η αμάθεια πάλι αυτή οφείλεται λιγότερο από έλλειψη θετικής μόρφωσης, όσο από ένα

εσμό παραπλανητικούς παράγοντες, που τον σύρουν δώθε εκείθε και δεν έχει τη διανοητική

αυτοενέργεια να τους αποκρούσει.

Συμπερασματικά πρέπει να τονίσουμε πως μόνο άτομα με πραγματική παιδεία μπορεί να

συγκροτήσουν μια δημοκρατία και ακριβώς αυτή η παιδεία λείπει πέρα από το ανεκτό όριο

στις περισσότερες από τις σύγχρονες δημοκρατίες.

Εκτός από την έλλειψη παιδείας λείπει στις σύγχρονες δημοκρατίες το απαιτούμενο κύρος

της πολιτικής εξουσίας. Λείπει ο απαραίτητος όρος της πραγματικής κοινωνικής ελευθερίας, η

τάξη, η επιβολή του εξουσιαστή στον οποίο το ίδιο το σύνολο ανέθεσε το έργο της επιβολής

της τάξης. Έχομε δηλαδή κατάχρηση της ελευθερίας που δε γιατρεύεται με τη μετάβαση στην

άλλη άκρη του εκκρεμούς, δηλαδή με την κατάχρηση της εξουσίας, αλλά με την προσπάθεια

του συνδυασμού ελευθερίας και τάξης, την πιο δύσκολη προσπάθεια κάθε πραγματικής δη-

μοκρατίας.

Η δημοκρατία είναι το καλύτερο από τα εφικτά πολιτεύματα, όταν όλοι οι πολίτες συμφω-

νούν στη διαφύλαξή της. Μόλις ένα μέρος, έστω και μια μικρή μειοψηφία, πιστεύει πως για

να φθάσει η πολιτική κοινωνία στην ιδεωδέστερη μορφή της, πρέπει να περάσει η δημοκρατία

από μια περίοδο δικτατορικής διακυβέρνησης, είτε μια δεξιά χούντα, είτε από ένα αριστερό

κόμμα, εισδύει ένα διαβρωτικό σκουλήκι μέσα της και νοσεί.

Εναντίον αυτού του σκουληκιού η δημοκρατία είναι άοπλη, διότι από όλους αυτούς τους

δολιοφθορείς οι τύποι τηρούνται ως τη στιγμή που θα αναρριχηθούν στην εξουσία.


91

Άοπλη διότι οι λίγοι δολιοφθορείς είναι αγωνιστές, ενώ οι άλλοι πολίτες είναι εγωιστές

και χωρίς να προσφέρουν στους δολιοφθορείς το σχοινί με το οποίο θα τους κρεμάσουν,

πάντως σκύβουν το λαιμό τους για να τους περάσουν οι λίγοι τη θηλιά.

Κωνσταντίνος Τσάτσος,


Παιδεία και οικονομική ανάπτυξη

(…) Ο βασικότερος παράγοντας στη δημιουργία προόδου είναι

ο άνθρωπος. Στην οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας, ο ανθρώπινος

παράγοντας θεωρείται σήμερα ότι είναι σπουδαιότερος και ισχυρότερος

από τον παράγοντα των φυσικών πηγών πλούτου. «Η εκπαίδευση και η

ειδίκευση γενικά, με τις γνώσεις και τις ικανότητες με τις οποίες εφοδιάζει τον άνθρωπο, τον

καθιστά ικανό να παρέχει βελτιωμένη σε εκτέλεση αλλά και διοίκηση επιτελική εργασία, πράγμα

που διευρύνει και πολλαπλασιάζει εκπληκτικά το οικονομικό αποτέλεσμά της. Ώστε η γνώση

αποτελεί οικονομικό αγαθό, η δε εκπαίδευση που την παρέχει κατατάσσεται στην κατηγορία

των διαρκών αγαθών, που μόνιμα και σταθερά οδηγούν στην αύξηση της παραγωγής και της

παραγωγικότητας και τελικά στην οικονομική, και με αυτή και στην κοινωνική πρόοδο και

τη γενική ευημερία. Το θεμελιώδες λοιπόν πρόβλημα της οικονομικής ανάπτυξης εξαρτάται

άμεσα από τη γενική παιδεία και τις ειδικευμένες επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές

γνώσεις του ενεργού πληθυσμού μιας χώρας. Για το λόγο αυτό ακριβώς ο στρατηγικός ρόλος

της Παιδείας, όσον αφορά την επιτάχυνση του ρυθμού της οικονομικής ανάπτυξης, προβάλλει

σήμερα διεθνώς με τρόπο έντονο.

Χωρίς τον κατάλληλα διαμορφωμένο έμψυχο παράγοντα, η εφαρμογή προγραμμάτων

ανάπτυξης είναι αδύνατη, ακόμα και αν άλλοι υλικοί συντελεστές της παραγωγής είναι επαρ-

κείς, γιατί τότε ο έμψυχος παράγοντας βρίσκεται σε αδυναμία να τους αξιοποιήσει, και μάλιστα

με τον αποδοτικότερο δυνατό τρόπο. Η βελτίωση της απόδοσης και του τελειοποιημένου έστω

μηχανικού εξοπλισμού, αλλά και η ανάγκη της συνεχούς εφαρμογής νέων τεχνικών μεθόδων,

σαν απαραίτητη προϋπόθεση έχουν την ύπαρξη υψηλής στάθμης και συνεχούς ενημέρωσης

και προσαρμοστικότητας επιχειρηματιών και εργατικού, επιστημονικού και διοικητικού δυ-

ναμικού.

Η γνώση είναι οικονομικό αγαθό που δεν εξαντλείται με μια χρήση • αντίθετα μάλιστα,

συνεχώς συμβάλλει στη βελτίωση των ηθικών αλλά και των υλικών όρων της ζωής εκείνου

που τη διαθέτει • παράλληλα δε – ιδίως όταν συντηρείται και βελτιώνεται – συμβάλλει συνε-

χώς με αποφασιστικό τρόπο στην παραγωγική διαδικασία, έχει δηλαδή χαρακτήρα διαρκούς

«κεφαλαιουχικού» αγαθού. Απ’ αυτή την οικονομική σκοπιά, η εκπαίδευση αποτελεί παραγω-

γική επένδυση μακροπρόθεσμης απόδοσης. Σημαντική ανάπτυξη δεν πρέπει να αναμένεται

σε κανένα τομέα, χωρίς την αντίστοιχη εξύψωση του μορφωτικού επιπέδου του λαού. Λαοί

απαίδευτοι δεν μπορούν ούτε σοβαρή βιομηχανία να αναπτύξουν, ούτε οργανωτικές ικανότητες

να παρουσιάσουν, ούτε την επιστημονική πρόοδο να ωφεληθούν, ούτε την ίδια την προσωπική

ζωή τους να βελτιώσουν, ακόμα και να τους δοθούν τα μέσα.

Γι’ αυτό και δεν είναι δυνατό να νοηθεί πολιτική επενδύσεων και οικονομικού προ-

γραμματισμού, χωρίς παράλληλη προσπάθεια και ανάλογες επενδύσεις στην εκπαίδευση. Ο

92

41. Οικονομία - Τουρισμός


93

άνθρωπος είναι, αναμφισβήτητα, ο κύριος οικονομικός παράγοντας ενός τόπου, το δε ήθος

του από τη μια πλευρά και η μόρφωσή του από την άλλη είναι τα «κυριότερα μέσα ενέργειας»

αυτού του παράγοντα. Όλοι οι άλλοι παράγοντες της οικονομικής ανάπτυξης ενός τόπου – η

γεωγραφική του θέση και οι διάφορες πλουτοπαραγωγικές του πηγές – εξαρτώνται από την

αξιοποίησή τους, δηλ. από τον άνθρωπο. Αυτό είναι τόσο φανερό, ώστε το να το τονίζει κανείς

αποτελεί βαττολογία. Και όμως, οι πιο απλές και ζωτικές αλήθειες μπορούν να αχρηστευθούν

από τον άνθρωπο και να αντικατασταθούν από τις πιο δαιδαλώδεις και θανατηφόρες πλάνες.

Έτσι εμείς οι Έλληνες μεμψιμοιρούμε αιώνια για τη φτώχεια του τόπου μας, ενώ άλλοι λαοί

με φτωχότερους από τους δικούς μας φυσικούς πόρους και με λιγότερα ίσως φυσικά ταλέ-

ντα (οι Νορβηγοί, οι Δανοί, οι Ελβετοί) ανέπτυξαν την εθνική και κοινωνική τους οικονομία

σε βαθμό πολύ υψηλό. Και αντίθετα, λαοί σε χώρες με άφθονο φυσικό πλούτο, όπως είναι

ορισμένες Νοτιοαμερικανικές χώρες, παρουσιάζουν καθυστέρηση στην οικονομική, πολιτική

και κοινωνική εξέλιξη.

(…) Είναι καιρός πλέον να γίνει πίστη σε όλους μας ότι η παραμέληση του ανθρώπου

είναι εγκληματική. Ότι η παραγωγικότερη και η γονιμότερη επένδυση είναι η παιδεία. Ότι η

εκμετάλλευση του γεωργικού, κτηνοτροφικού, ορυκτού πλούτου και των ποικίλων άλλων

πλουτοπαραγωγικών πηγών ενός τόπου, η εκμετάλλευση του τουρισμού του, προϋποθέτει

και επιβάλλει την αξιοποίηση του ανθρώπινου παράγοντα, του εργατικού δυναμικού του, με

την ανύψωση της εκπαιδευτικής στάθμης του λαού του. Ότι καμιά οικονομία δεν μπορεί να

σταθεί, αν δεν προσαρμοστεί στις σύγχρονες απαιτήσεις της επιστήμης και της τεχνικής, η

δε προσαρμογή αυτή δε νοείται «εφάπαξ», αλλά συνεχής, με την άμεση παρακολούθηση και

εφαρμογή κάθε νεότερης μεθόδου, πράγμα που επιτυγχάνεται μόνο με την παιδεία.

Γιάννης Ν. Χαραλαμπόπουλος,

«Θεωρία της Παιδείας (Γενική Παιδαγωγική)», σελ. 91-94

Οικονομικές και ηθικές αξίες

Οι οικονομικές αξίες είναι όντως μια σπουδαία όψη του πολιτισμού

της ανθρωπότητας, αλλά δεν καλύπτουν μόνες τους τον ατομικό βίο.

Δυστυχώς σήμερα, κάτω από την επίδραση του βιομηχανικού πνεύ-

ματος των κοινωνιών της καταναλωτικής απληστίας, φαίνεται πως ο

βίος των ανθρώπων απορροφιέται εξολοκλήρου από τις οικονομικές σχέσεις. Οι οικονομικές

αξίες τείνουν – αφού δώσαμε σ’ αυτές το προβάδισμα και τη δύναμη της ιεραρχίας – να

κυριαρχήσουν των ιδεών και να τις εξουδετερώσουν, ή μάλλον κυριάρχησαν κι όλο μας τις

εξουδετερώνουν.

Εκείνο που παρατηρεί κανένας σήμερα μέσα στις κοινωνίες της καταναλωτικής απληστί-

ας, είναι πως η ανθρώπινη βούληση, κάτω από τη μεγάλη αξία που δίνουμε στην οικονομία

και στην επίδραση που δεχόμαστε να προκαλεί αυτή, φαίνεται πως αιχμαλωτίζεται. Αν εξα-

κολουθήσει ο φετιχισμός μας προς τις οικονομικές αξίες, τότε θα είναι σκληρές οι μορφές

που θα επιβάλει η απόλυτη κυριαρχία του οικονομικού παράγοντα στην ιστορική εξέλιξη. Οι

δοκιμασίες απεικάζονται ήδη πως θα είναι σκληρές, γιατί δε θα είναι δυνατό ν’ αντιδράσουν

41. Οικονομία - Τουρισμός


94

αυτοματοποιημένα άτομα και κοινωνίες.

Η πίστη πως η οικονομική ανάπτυξη έρχεται πρώτη στην ιεραρχία των παραγόντων του

πολιτισμού, σαν κινητήρια δύναμη της εξέλιξης και της προόδου, δεν άφηνε και δεν αφήνει

το σύγχρονο άνθρωπο να ιδεί τις σοβαρές παρενέργειες και τις αρνητικές επιπτώσεις του

φαινομένου: αύξηση με κάθε μέσο του ακαθάριστου κατά κεφαλήν εθνικού εισοδήματος,

εκβιομηχάνιση με κάθε θυσία, οικονομική ανάπτυξη και πρόοδος και τίποτε άλλο. Κυριαρχία

της ποσότητας, λοιπόν, για τη ζωή και παραμέρισμα ή αδιαφορία για την ποιότητα.

Κάνουμε το λάθος ν’ αντικρίζουμε την ποσοτική παραγωγή σαν σκοπό ζωής και όχι σαν

μέσο για να βελτιώσουμε τη ζωή μας ποιοτικά, με τη βοήθεια και τη συνδρομή και άλλων

εξωοικονομικών βέβαια παραγόντων.

Ο βιομηχανικός πολιτισμός, που αναπτύσσεται σήμερα κατά μονομερή τρόπο, δεν μπορεί

παρά να οδηγήσει σε αθεράπευτη για τον άνθρωπο και την υπόστασή του, σαν προσωπικότητα,

κρίση, σε μια σοβαρή ηθική κρίση, κάτι που είναι πια σε παγκόσμια κλίμακα ψηλαφητό, αν

όχι κάτι το εξόφθαλμο.

Η οικονομική βέβαια ανάπτυξη ελευθερώνει τις κοινωνίες από πολλές ανάγκες, που

απαιτούσαν τον άμεσο αγώνα εναντίον τους για την επιβίωση, ωστόσο και στο σημείο αυτό

δεν απελευθερώθηκαν τέλεια και οι προχωρημένες οικονομικά κοινωνίες. Η οικονομία είπαν

- και είναι σωστό - μεταμορφώνει τον κόσμο αλλά δεν τον μορφώνει. Μεταμορφώνει τον

κόσμο σε κόσμο οικονομίας, όπου η πολιτική οικονομία εγκαθίσταται σαν κυρίαρχη πια επι-

στήμη, όπου το εμπόρευμα αποκτά πια δύναμη τέτοια, ώστε να καταλάβει κατά ολοκληρωτικό

πια τρόπο την κοινωνική ζωή. Η σύγχρονη οικονομική παραγωγή επιβάλλει τη δικτατορία

του εμπορεύματος σε ολοένα και αυξανόμενη έκταση. Έτσι δεν είναι καθόλου ακατανόητο

πως οι οικονομικές αξίες πήραν την πρωτοπορία όλων των άλλων αξιών, τις υπέταξαν ή τις

παραμέρισαν ολωσδιόλου.

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως ο οικονομικός βίος των ανθρώπων, των λαών, αποτελεί

έναν από τους πιο σπουδαίους παράγοντες της ιστορικής εξέλιξης, ωστόσο δεν είναι ο μόνος.

Όταν, όμως, τον τοποθετούμε στην κορυφή της ιεραρχίας των αξιών, τότε κινδυνεύουμε

να αλλοτριωθούμε από τους άλλους παράγοντες της ανάπτυξης και να απεμπολήσουμε τα

πνευματικά προϊόντα του πολιτισμού, έτσι ώστε κατά μοιραίο πια τρόπο να φτάσουμε – αν

δεν φτάσαμε – στην εκμηδένιση της προσωπικότητάς μας.

Ι. Ν. Ξηροτύρης

42. Παγκοσμιοποίηση


95

Η εμπορευματοποίηση του Κόσμου

Στο τέλος αυτού του αιώνα, η κυρίαρχη δυναμική είναι αυτή της

παγκοσμιοποίησης της οικονομίας. Βασίζεται στην ιδεολογία της μονο-

διάστατης σκέψης, η οποία επιτάσσει ότι μόνο μια οικονομική πολιτική

είναι πλέον δυνατή και μόνο η εφαρμογή των κριτηρίων του νεοφιλε-

λευθερισμού και της αγοράς (ανταγωνιστικότητα, παραγωγικότητα, ελευθερία συναλλαγών και

ανταλλαγών, αποδοτικότητα κλπ.) επιτρέπουν σε μια κοινωνία να επιβιώσει, σε έναν πλανήτη

που έχει εξελιχτεί σε ζούγκλα ανταγωνισμού. Σε αυτόν το σκληρό πυρήνα της σύγχρονης

ιδεολογίας εγγράφονται νέες μυθολογίες, τις οποίες επεξεργάζονται τα ΜΜΕ, που προσπαθούν

να κάνουν αποδεκτή από τους πολίτες τη νέα κατάσταση πραγμάτων στον κόσμο.

Η γενικευμένη εμπορευματοποίηση των λέξεων και των πραγμάτων, της φύσης και της

κουλτούρας, του σώματος και του πνεύματος, τοποθετεί ως κεντρικό χαρακτηριστικό της επο-

χής μας, τη βία (συμβολική, πολιτική και κοινωνιολογική) στην καρδιά του νέου ιδεολογικού

εξοπλισμού. Ο τελευταίος, περισσότερο από ποτέ, βασίζεται στην ισχύ των ΜΜΕ, τα οποία

είναι σε πλήρη εξάπλωση εξαιτίας της έκρηξης των νέων τεχνολογιών. (...)

Μερικοί ονειρεύονται μια τέλεια αγορά της πληροφορίας και της επικοινωνίας, πλήρως

ολοκληρωμένης χάρη στα ηλεκτρονικά και δορυφορικά δίκτυα, χωρίς σύνορα, η οποία θα

λειτουργεί συνεχώς και σε πραγματικό χρόνο• τη φαντάζονται δομημένη κατά το πρότυπο

της αγοράς των κεφαλαίων και των χρηματοοικονομικών ροών...

Νέα πολιτισμικά αντικείμενα (CDRom, λογισμικό για εκπαιδευτική χρήση, προσωπικοί

μικρο-υπολογιστές, συσκευές ανάγνωσης βιντεοδίσκων, τηλεϋπολογιστές, τερματικά πολυμέ-

σων, συνεχής ενημέρωση πολιτιστικών σελίδων του Internet) και νέες υπηρεσίες (περιήγηση

στις βάσεις δεδομένων από το γραφείο ή από το σπίτι, τηλεργασία, Internet) γεννιούνται από

το πάντρεμα της πληροφορικής, της τηλεόρασης, της τηλεφωνίας και του δορυφόρου.

Όλα αυτά μεταμορφώνουν ακόμα και την έννοια της «ελευθερίας έκφρασης». Η ελευ-

θερία έκφρασης των πολιτών βρίσκεται σε άμεσο ανταγωνισμό με την «εμπορική ελευθερία

έκφρασης», η οποία εμφανίζεται ως ένα νέο «ανθρώπινο δικαίωμα». Γινόμαστε μάρτυρες μιας

συνεχούς έντασης μεταξύ της «απόλυτης κυριαρχίας του καταναλωτή» και της βούλησης των

πολιτών, την οποία διασφαλίζει η δημοκρατία.

Γύρω από αυτή τη διεκδίκηση της «εμπορικής ελευθερίας έκφρασης» εκτυλίσσεται το

λόμπινγκ (σ.σ.: η διαπλοκή) διεπαγγελματικών οργανώσεων (διαφημιζόμενοι, διαφημιστικές

εταιρείες, ΜΜΕ). Αυτή η «εμπορική ελευθερία έκφρασης» είναι άρρηκτα δεμένη με την πα-

λαιά αρχή, που εφεύρε η αμερικανική διπλωματία, περί ελεύθερης ροής των πληροφοριών,

που ουδέποτε έλαβε υπόψη της τις ανισότητες σε ό,τι αφορά στις επικοινωνίες. Το δόγμα

της παγκοσμιοποίησης εξισώνει την ελευθερία με την ελευθερία του εμπορίου. Άλλωστε, ο

Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), για τον οποίο η επικοινωνία αποτελεί «υπηρεσία»,

42. Παγκοσμιοποίηση


96

έχει γίνει ο κύριος χώρος διαλόγου για τη νέα τάξη των επικοινωνιών.

Οι γίγαντες των τηλεπικοινωνιών επιδίδονται σε έναν άγριο ανταγωνισμό. Ποιος θα είναι

ο γενικός κανόνας του μέλλοντος; Η ατομική ιδιοκτησία όλων των δομών που συνιστούν τη

βάση του κυβερνοχώρου. Οι μεγάλες εταιρείες ελπίζουν να καταλάβουν τον κυβερνοχώρο,

γεγονός που θα τους επιτρέψει να σχεδιάσουν την κατάκτηση του Internet. Γιατί η αποφα-

σιστική μάχη, σε παγκόσμια κλίμακα, έχει ως διακύβευμα τον έλεγχο των τριών τομέων της

βιομηχανίας – υπολογιστές, τηλεόραση, τηλεφωνία – που πλέον συσσωματώνονται με το

Internet. Ο όμιλος που θα κυριαρχήσει στο Internet θα κυριαρχήσει στον αυριανό κόσμο

της επικοινωνίας, με όλα τα επικίνδυνα επακόλουθα για τον πολιτισμό και την ελευθερία

σκέψης των πολιτών.

Από μια τέτοια χιονοστιβάδα φιλοδοξιών, την οποία προκάλεσε η πρόκληση των πολυ-

μέσων, θα μπορούσε να γλιτώσει ο τύπος; Πολλές από τις μεγάλες εφημερίδες ανήκουν ήδη

σε τεράστιους ομίλους της επικοινωνίας, και, τις ελάχιστες που είναι ακόμα ανεξάρτητες,

εξασθενημένες από την κατακόρυφη μείωση των διαφημίσεων, τις εποφθαλμιούν οι ισχυροί

του χρήματος. Μια έρευνα αποκάλυψε ότι η εμπιστοσύνη των Γάλλων στα ΜΜΕ έχει καταβα-

ραθρωθεί. Σε ένα χρόνο, ο αριθμός αυτών που αποδέχονται τον τρόπο, με τον οποίο ο τύπος

μεταφέρει τις ειδήσεις έπεσε από 56% σε 45%, μια πτώση έντεκα ποσοστιαίων μονάδων! Σε

ό,τι δε αφορά στην τηλεόραση η μείωση - από 60% σε 45% - είναι της τάξης των δεκαπέντε

ποσοστιαίων μονάδων!

Η καχυποψία αυτή δείχνει ότι οι πολίτες δεν είναι αφελείς • ότι ξέρουν να αντιστέκονται

στο δογματισμό των ΜΜΕ. Θα μπορέσουν άραγε να αντισταθούν και στην περικύκλωση της

κυρίαρχης ιδεολογίας; Θα μπορέσουν να ακολουθήσουν το δρόμο που τους προτείνουν

μερικοί δημιουργοί και καλλιτέχνες, οι οποίοι τους καλούν να προκαλέσουν την «έκρηξη της

απάνθρωπης νεοφιλελεύθερης κοινωνίας;»Ignacio Ramonet,

περ. “Αφιερώματα - Le Monde Diplomatique”, τ. 14

43. Πνευματικός άνθρωπος


97

Ο λύχνος και το μόδιον

Οι πνευματικοί άνθρωποι «όρθιοι ή ορθούμενοι;»

(...) Μια κοινωνία που δεν ξέρει πώς βαδίζει, πού βαδίζει, γιατί

βαδίζει, είναι κοινωνία τυφλών, καταδικασμένη να χαθεί μέσα στο ίδιο

της το σκοτάδι. Και τους «πρέποντες» δρόμους, λόγους και σκοπούς

της δεν μπορούν να της τους δείξουν άλλοι από τους πνευματικούς της ανθρώπους.

Αυτοί κατέχουν (πρέπει ή θέλουν να κατέχουν) τη Γνώση – το μέγα κι ακαταμάχητο όπλο

του ανθρώπου. («Η Γνώση είναι δύναμη», έλεγε ο Francis Bacon. «Κρείσσων σοφός ισχυρού»,

είχε πει ο Σολομών). Σ’ αυτούς, λοιπόν, έχει λάχει ο κλήρος να οπλίσουν την κοινωνία όχι

μόνο με οργάνωση και μέθοδο, αλλά και με έρεισμα, με νόημα, με σκοπό. Και θα ήταν ένοχοι

προδοσίας, και προδοσίας έσχατης, αν τη «δύναμη» αυτή δεν τη χρησιμοποιούσαν για τον

ανώτατο προορισμό που τους δόθηκε: για την υπηρέτηση και τη διαφώτιση της κοινωνίας.

Γνώση, που μένει προνόμιο μερικών μεμονωμένων, «προικισμένων» ατόμων, είναι γνώση

στείρα, άγονη, άσκοπη. Σοφία, επιστήμη, τέχνη – όσο μεγάλες, όσο σπουδαίες κι αν είναι

– δεν «τελειώνονται» παρά όταν υπάρχουν για το σύνολο. Κλεισμένες μέσα στο εργαστήρι,

μοιάζουν με τον λύχνο που «τίθεται υπό τον μόδιον», με τον θησαυρό που ο φιλάργυρος

κρύβει στο χώμα και τον αχρηστεύει τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους άλλους. «Όσο

μεγαλύτερος είναι ένας ποιητής – λέει ο Ρώσος κριτικός Μπιελίνσκη – τόσο περισσότερο

ανήκει στην κοινωνία, τόσο στενότερα δένεται η εξέλιξη, η κατεύθυνση, ακόμα κι ο χαρα-

κτήρας του ταλέντου του με την ιστορική της εξέλιξη». Ο άνθρωπος - «ζώον φύσει πολιτικόν,

κοινωνικόν και οικονομικόν» - δεν μπορεί να «ευτυχήσει» παρά μόνο μέσα στην κοινωνία

των ανθρώπων. Αλλά ο πνευματικός άνθρωπος - ζώον θέσει «υπηρετικόν» - δεν μπορεί

να «ευτυχήσει» παρά μόνο όταν, με τις όποιες κατακτήσεις του, κάνει «ευτυχέστερη» την

κοινωνία των ανθρώπων.

Κ’ έχει όλες τις δυνατότητες γι’ αυτό. Αν κατέχει τη Γνώση, μπορεί και πρέπει να καταπο-

λεμήσει την άγνοια και την αμάθεια. Αν κατέχει την Αλήθεια, μπορεί και πρέπει να εξοβελίσει

το ψέμα και την απάτη. Αν κατέχει την Ομορφιά, μπορεί και πρέπει να εξαφανίσει την ασκήμια.

Αν κατέχει την Αρετή (στην υψηλή έννοια που έδιναν στον όρον οι Έλληνες), μπορεί και πρέπει

ν’ αντισταθεί στην κακότητα, στην αδικία, στη βία, στο μίσος, στη χυδαιότητα.

Ο πνευματικός άνθρωπος δεν ολοκληρώνεται παρά μόνο όταν γίνεται παιδαγωγός και

φρουρός της κοινωνίας όπου ζει. Όταν την «παιδεύει», αλλά και την προστατεύει – όταν την

ανασύρει απ’ το σκότος της φυσικής αμάθειας, αλλά και την προασπίζει από το τεχνητό σκότος

που επιχειρούν ν’ απλώσουν γύρω της οι επιτήδειοι και οι πονηροί.

Όλοι οι άξιοι του ονόματος πολιτισμοί έδωσαν και δίνουν πρωταρχικό παιδαγωγικό ρόλο

στους πνευματικούς ανθρώπους. Οι Έλληνες προπάντων, θεωρούσαν παιδαγωγούς του λαού

όχι μόνο τους φιλόσοφους, αλλά και τους ποιητές (...).

43. Πνευματικός άνθρωπος


98

Αλλά δεν φτάνει νάναι ο πνευματικός άνθρωπος παιδαγωγός μόνο της κοινωνίας του.

Πρέπει – είπαμε – νάναι και φρουρός της. Δεν φτάνει να της δίνει τα πνευματικά αγαθά. Πρέπει

και να «διαφυλάσσει» τα αγαθά αυτά – να τους εξασφαλίζει τους όρους για ν’ αναπτυχθούν

και να καρπίσουν – να τα υπερασπίζει απ’ τις επιδρομές των επίβουλων.

Και το μόνο έδαφος όπου μπορούν να γεννηθούν, να ριζώσουν, ν’ ανθίσουν τα πνευμα-

τικά αγαθά, είναι το ελεύθερο, αδούλωτο έδαφος. Το μόνο τείχος που μπορεί να τα οχυρώσει

απ’ τις επιδρομές, είναι το τείχος της Ελευθερίας.

Μάριος Πλωρίτης,

«Τα Λοφία και οι Παγίδες», σελ. 12-15

44. Φανατισμός


99

Η δουλεία του δογματισμού

Από τη φύση του ιδεοπλάστης και ιδεολάτρης ο άνθρωπος, γίνεται

από πνευματική αδράνεια και ηθική δειλία ιδεοληπτικός, αιχμάλωτος

των ιδεών, δούλος των διανοητικών προϊόντων του. Τέτοιος είναι ο

μισαλλόδοξος και ο δογματικός. Εκείνος, που με πείσμα και ακαμψία

κλείνεται μέσα στις ιδέες του αρνούμενος και το παραμικρό άνοιγμα στους τοίχους της φυ-

λακής του. Επειδή δεν θέλει να δει, δεν μπορεί πλέον να δει τίποτα πέρα από το στενό πνευ-

ματικό του ορίζοντα. Ας θυμηθούμε την περίφημη πλατωνική αλληγορία: τους δεσμώτες του

σπηλαίου. Από τη μακρά εγκάθειρξή τους στη σκοτεινή φυλακή έχασαν όχι μόνο τη δύναμη

της όρασης, αλλά και τη θέληση να βγουν στο φως και ν’ αντικρίσουν τα ίδια τα πράγματα.

Είναι τόσο καλά βολεμένοι, ήσυχοι και μακάριοι στον ίσκιο των ειδώλων τους, ώστε εάν

κανείς επιχειρήσει να τους τραβήξει έξω, διαμαρτύρονται, εξοργίζονται και είναι ικανοί να

διαμελίσουν τον απερίσκεπτο ελευθερωτή τους…

Τίποτα δεν ενοχλεί τον δογματικό όσο ο έλεγχος, η κριτική των άρθρων της πίστης του.

Φοβάται μήπως αναγκαστεί να μετακινηθεί από τις θέσεις του και αμυνόμενος επιτίθεται ενα-

ντίον εκείνων που και διακριτικά ακόμη δοκιμάζουν να κλονίσουν την τυφλή βεβαιότητά του.

Τους υποπτεύεται, αμφισβητεί τις καλές προθέσεις τους, δεν σκέπτεται καν να τους ακούσει.

«Υπάρχουν», λέει, «αρχές, κανόνες, έννοιες που βρίσκονται πέρα από κάθε αμφιβολία και

είναι καθαρή μωρία να κατεβάζει κανείς από τα βάθρα τους αυτές τις σεβάσμιες ιδέες και να

τις παραδίνει στον έλεγχο του τυχόντος».

Αν έμενε με την αντίληψη αυτή ο άνθρωπος, δεν θα είχε απομακρυνθεί πολύ από τα άλλα

δίποδα ζώα. Ευτυχώς για τον πολιτισμό μας αποφάσισε νωρίς ν’ απαρνηθεί τις πνευματικές

ανέσεις του και να ριψοκινδυνέψει στο πέλαγος της ελεγχόμενης γνώσης. Η ιστορία της επι-

στήμης (στα πρώτα αποφασιστικά βήματά της την έλεγαν: φυσιολογία και φιλοσοφία) είναι μια

μακρά σειρά από τολμηρές πρωτοβουλίες για την απελευθέρωση του σκεπτόμενου ανθρώπου

από την ιδεοληψία και το δογματισμό, με το επαναστατικό σύνθημα του «λόγον διδόναι».

Παρά την ανευλάβεια που κατηγορείται ότι δείχνει απέναντι στον παραδοσιακό κώδικα των

«αναμφισβήτητων αληθειών», ο επιστήμονας απαιτεί από κάθε ιδέα, οποιαδήποτε κι αν έχει

σημασία, να δεχτεί τον έλεγχο και να επιδείξει τους τίτλους της.

Ευάγγελος Π. Παπανούτσος

44. Φανατισμός

100

45. Ρατσισμός

Σεβασμός στη διαφορετικότητα – επίπεδο πολιτισμού

Η πατρίδα μας περνά μια περίοδο κρίσης. Η κρίση είναι η περίοδος

ανάμεσα σε δύο φάσεις ισορροπίας. Στις περιόδους κρίσης πραγμα-

τοποιούνται ιστορικά δομικές αλλαγές σε όλες τις παραμέτρους της κοινωνίας. Στο πλαίσιο

των αλλαγών μας δίνεται η ευκαιρία να αναθεωρήσουμε τις στερεοτυπικές αντιλήψεις για

την αναπηρία.

Από την εμπειρία μου με άτομα με αναπηρία, θα μπορούσα να πω ότι το αίσθημα μειονεξίας

εκδηλώνεται τόσο στα ίδια τα άτομα, όσο και στις οικογένειές τους. Έχει αναφερθεί από μη-

τέρες ατόμων με αναπηρία ότι η κοινωνική απομόνωση της οικογένειας δεν πηγάζει μόνο από

τη δυσλειτουργία του παιδιού, η οποία ενίοτε δυσχεραίνει τη συμμετοχή και παρακολούθηση

διαφόρων κοινωνικών εκδηλώσεων, αλλά και από την περιφρονητική στάση του κοινωνικού

περίγυρου, την έλλειψη αποδοχής ή ακόμη και από τα έντονα, περίεργα, αδιάκριτα βλέμματα

των ανθρώπων που συναντούν στο δρόμο.

Για την ουσιαστική κοινωνική ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρία και την άρση του

κοινωνικού αποκλεισμού που βιώνουν είναι επιτακτική η ανάγκη άσκησης μίας κοινωνικής

πολιτικής που να θέτει ως βασικό σκοπό τη συμβολή στην εξέλιξη και ωρίμανση της κοινωνίας,

προάγοντας και εφαρμόζοντας μία πολιτική βασισμένη σε εκσυγχρονισμένες αντιλήψεις σε

σχέση με την αναπηρία.

Η στάση της κοινότητας για τα άτομα με αναπηρία μπορεί να επηρεαστεί από πληθώρα

παραμέτρων και η δημιουργία ενός ευνοϊκότερου πλαισίου με προϋποθέσεις και ευκαιρίες

κοινωνικής ένταξης, δύναται να αμβλύνει αντιστάσεις που οφείλονται στις κοινωνικές ανα-

παραστάσεις, τις προκαταλήψεις και τις στερεοτυπικές απόψεις για την αναπηρία.

Η συχνότητα επαφής της συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας με το κοινωνικό σύνολο

μπορεί να αυξηθεί και να αμβλύνει την έλλειψη εξοικείωσης. Ο περιορισμός στο ιδιωτικό

περιβάλλον και η κοινωνική απομόνωση, είναι δυνατόν να αποτραπεί όταν επιτευχθεί η πρό-

σβαση των ατόμων με κινητικές δυσκολίες σε διάφορα σημεία στους δρόμους της πόλης,

στα πεζοδρόμια και στις υπηρεσίες με προβλήματα προσβασιμότητας και λειτουργικότητας.

Η ένταξη στον κοινωνικό ιστό των ατόμων με αναπηρία προϋποθέτει πέραν από την

πρόσβαση σε όλους τους χώρους της κοινότητας, την πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην

εργασία και στον πολιτισμό.

Ο αποκλεισμός στον τομέα της εκπαίδευσης προάγει την ανισότητα και δυσκολία ένταξης

σε όλα τα επίπεδα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής των ατόμων με αναπηρία. Απαι-

τείται η στελέχωση εκπαιδευτικών μονάδων με εξειδικευμένο προσωπικό και η προώθηση

της ένταξης των ατόμων με αναπηρία στην εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες αυτής. Το


101

45. Ρατσισμός χάσμα συμμετοχής και ολοκλήρωσης προγραμμάτων κατάρτισης, δύναται να μειωθεί με την

υλοποίηση προγραμμάτων εξειδικευμένων και σχεδιασμένων καθολικά για τις ανάγκες των

συγκεκριμένων ατόμων.

Ιδιαίτερη έμφαση θα ήταν καλό να δοθεί στη δημιουργία δομών προεπαγγελματικής και

επαγγελματικής κατάρτισης, με στόχο την απόκτηση επαγγελματικών δεξιοτήτων και την ανα-

βάθμιση των προσόντων των ατόμων με αναπηρία. Η επαγγελματική κατάρτιση θα πρέπει να

είναι επαρκής, με βασικό γνώμονα την αξιοποίηση δυνατοτήτων, απόκτηση και ενδυνάμωση

δεξιοτήτων που μπορούν να λειτουργήσουν με επάρκεια και να ανταγωνιστούν στις συνθήκες

της πραγματικής αγοράς και την εστίαση σε εξειδικευμένες γνώσεις προσανατολισμένες σε

συγκεκριμένες επαγγελματικές δεξιότητες.

Στον τομέα της εργασίας κρίνεται ουσιαστική η υλοποίηση στοχευμένων μέτρων και πολι-

τικών στα άτομα που βιώνουν την αναπηρία, αλλά και στο γενικό πληθυσμό, που ενσωματώνει

την αναπηρία. Ο προγραμματισμός για την εφαρμογή σύγχρονων μορφών απασχόλησης

μπορεί να λειτουργήσει με την άσκηση ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης σε αντιδιαστολή

με τις παθητικές που εστιάζουν στην άμεση εισοδηματική ενίσχυση μέσω επιδομάτων. Τα

μέτρα αυτά περιλαμβάνουν:

-τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, την ανάπτυξη επιχειρηματικού πνεύματος, τη

διευκόλυνση στο σχεδιασμό και την έναρξη και λειτουργία επιχειρήσεων,

-την ύπαρξη δομών προστατευόμενης απασχόλησης και τη διευκόλυνση της μετάβασης

από την εκπαίδευση σε αυτές. Στη συνέχεια- και όπου οι συνθήκες το επιτρέπουν- προώθηση

ένταξης σε δομές αυτόνομης απασχόλησης,

-την ευαισθητοποίηση και αγωγή κοινότητας για την άρση των προκαταλήψεων των

εργοδοτών,

-την παροχή ουσιαστικών κινήτρων και ευκαιριών για εργασιακή ένταξη και την αποτροπή

λαθροβίωσης των ατόμων με αναπηρία στα κράσπεδα του κοινωνικού ιστού.

Παράλληλα, η κοινωνική ενσωμάτωση προϋποθέτει τη δημιουργία εναλλακτικών δομών

διαβίωσης και υποστήριξης των ατόμων με αναπηρία (ξενώνων και διαμερισμάτων) προστα-

τευόμενης, ημιαυτόνομης και αυτόνομης διαβίωσης σύμφωνα με τις αρχές της προσωπικής

επιλογής, της διαφορετικότητας και με σεβασμό στις διαφορετικές ανάγκες των ατόμων και

την εκπαίδευση των ατόμων στις αρχές διαβίωσης στην κοινότητα.

Ένα ακόμη σημαντικό σημείο που θα ήθελα να τονίσω είναι το ότι η ουσιαστική ένταξη

των ατόμων με αναπηρία περιλαμβάνει τη δημιουργική και σωστή διαχείριση του ελεύθερου

χρόνου. Κέντρα δημιουργικής απασχόλησης και κοινοτικά προγράμματα σε βάθος χρόνου

που διασφαλίζουν την πρόσβαση σε πολιτιστικά δρώμενα και υποδομές, η εφαρμογή προ-

γραμμάτων γενικής παιδείας εμπλουτισμένα με πρακτική άσκηση, ο εξοπλισμός και οι εγκα-

ταστάσεις υπηρεσιών αθλητισμού, τουρισμού και νέων τεχνολογιών σχεδιασμένων για άτομα

με αναπηρία και η παροχή κινήτρων και οικονομικών διευκολύνσεων για την παρακολούθησή

τους, συντελούν στον εμπλουτισμό γνώσεων, εμπειριών και παραστάσεων, παρέχοντας εφόδια

ισότιμης και ενεργούς κοινωνικής συμμετοχής.

Θεμελιώδη λίθο για την άρση του κοινωνικού αποκλεισμού της συγκεκριμένης πληθυ-


102

σμιακής ομάδας αποτελεί η ευαισθητοποίηση-αγωγή κοινότητας. Η οργάνωση εκδηλώσεων

με στόχο την ευαισθητοποίηση της πολιτείας και της κοινής γνώμης πάνω στα προβλήματα

και τις δυνατότητες των ατόμων με αναπηρία γίνεται με σκοπό την άρση των κοινωνικών

διακρίσεων, των προκαταλήψεων και την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού των

ατόμων με αναπηρία και των οικογενειών τους. Εξίσου σημαντική είναι η εκπαίδευση και ενί-

σχυση του οικογενειακού – υποστηρικτικού περιβάλλοντος που επωμίζεται της δυσκολίες της

αναπηρίας και αποτελεί βασικό συντελεστικό παράγοντα στην εκτέλεση όλων των παραπάνω.

Η ελληνική κοινωνία είναι πλέον ώριμη να ξεπεράσει τις στερεοτυπικές αντιλήψεις για

τα άτομα με αναπηρία. Η δημιουργία του κατάλληλου πλαισίου το οποίο θα υποστηρίξει

την κοινωνική ένταξη σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως στην

εκπαίδευση, την εργασία, την αγορά, τους χώρους αναψυχής και περίθαλψης και στον πο-

λιτισμό, θα συντελέσει στον εμπλουτισμό και των δικών μας εμπειριών και παραστάσεων με

τα συγκεκριμένα άτομα και στην υπέρβαση στερεοτυπικών αντιλήψεων για τις κοινωνικές,

εκπαιδευτικές και επαγγελματικές τους δυνατότητες.

Είναι πλέον η στιγμή που ο καθένας μας πρέπει να αποδείξει την ικανότητα να αντιλαμ-

βάνεται και να σέβεται την διαφορετικότητα, ικανότητα που χαρακτηρίζει τις ανεπτυγμένες

κοινωνίες.Σταμάτη Ερμιόνη, Κοινωνική Λειτουργός

Σεβασμός της διαφορετικότητας, ο μεγάλος στόχος

Οι παλαιές και οι νέες μορφές διακρίσεων και μισαλλοδοξίας εξα-

κολουθούν να διαιρούν τις κοινωνίες σε όλο τον κόσμο.

Το αίσθημα της ξενοφοβίας βρίσκεται σε άνοδο και συχνά γίνεται

αντικείμενο εκμετάλλευσης για δημαγωγικούς ή σκοτεινούς πολιτικούς σκοπούς. Μέρα με

τη μέρα η διαβρωτική επίδραση της ξενοφοβίας υπονομεύει τα δικαιώματα των αμέτρητων

θυμάτων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στη φετινή Ημέρα των Ανθρωπίνων Δικαιωμά-

των (10 Δεκεμβρίου 2009), τα Ηνωμένα Εθνη ζήτησαν από όλο τον κόσμο να αγκαλιάσει τη

διαφορετικότητα και να δώσει τέλος στις διακρίσεις.

Οι διακρίσεις μπορούν να λάβουν πολλές μορφές, κρυφές ή ολοφάνερες, δημόσιες ή

ιδιωτικές. Μπορεί να πάρουν τη μορφή του θεσμοθετημένου ρατσισμού ή της εθνοτικής δια-

μάχης και να εκδηλώνονται με επεισόδια μισαλλοδοξίας και απόρριψης πέρα από κάθε έλεγχο.

Θύματα των διακρίσεων είναι τα άτομα ή οι ομάδες ατόμων που θεωρούνται διαφορετικοί,

λόγω της φυλής, του χρώματος, του φύλου, της γλώσσας, της θρησκείας, των πολιτικών ή

άλλων πεποιθήσεων, της εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης, της περιουσιακής κατάστασης,

του τόπου γέννησης, της αναπηρίας ή του σεξουαλικού τους προσανατολισμού.

Οι διακρίσεις έχουν πολλά επίπεδα. Τον μεγαλύτερο αποκλεισμό και τη μεγαλύτερη πε-

ριστολή των δικαιωμάτων τους αντιμετωπίζουν τα περιθωριοποιημένα άτομα όταν επιχειρούν

να αποκτήσουν πρόσβαση στη στέγαση, την τροφή, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και

την εκπαίδευση.


103

Τα άτομα με αναπηρία αποτελούν τη μεγαλύτερη και πιο μειονεκτούσα μειονότητα του

κόσμου. Για παράδειγμα, το 98% των παιδιών με αναπηρίες στις αναπτυσσόμενες χώρες

δεν πηγαίνει στο σχολείο. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί αντιπροσωπεύουν το 5% του συνο-

λικού παγκόσμιου πληθυσμού, αλλά και το 15% των φτωχότερων μελών του. Οι γυναίκες

εργάζονται τα δύο τρίτα των ωρών εργασίας και παράγουν τη μισή ποσότητα των τροφίμων

παγκοσμίως. Ωστόσο, λόγω των διακρίσεων και των στερεοτύπων σχετικά με τον ρόλο των

φύλων, κερδίζουν μόνο το 10% του παγκόσμιου εισοδήματος ενώ κατέχουν λιγότερο από

το 1% των ιδιοκτησιών σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η Ιστορία έχει αποδείξει επανειλημμένως ότι όταν οι διακρίσεις, η ανισότητα και η μισαλ-

λοδοξία αποκτήσουν ρίζες, μπορούν να καταστρέψουν τα ίδια τα θεμέλια των κοινωνιών, να

περάσουν τα σύνορα και να δηλητηριάσουν τις σχέσεις μεταξύ των εθνών.

Η Ιστορία έχει επίσης επιβεβαιώσει ότι αυτού του είδους οι αποτρόπαιες πρακτικές δεν

έχουν καμία απολύτως θετική πλευρά. Οι διακρίσεις υπονομεύουν την κοινωνική και οι-

κονομική συνοχή της κοινωνίας. Απομυζούν τους πόρους της. Σπαταλούν τα ταλέντα της.

Περιθωριοποιούν τα παραγωγικά άτομα και καταπιέζουν τη δημιουργικότητά τους.

Οφείλουμε να καταπολεμήσουμε τη μισαλλοδοξία και τα στενά συμφέροντα που γεννούν

τις διακρίσεις. Το πράττουμε ήδη. Το όραμα των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,

η απόλυτη αποφασιστικότητα και η ενέργειά τους έχουν αποδώσει καρπούς.

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι έχουμε επιτύχει αξιοσημείωτη πρόοδο, αλλά δεν θα πρέπει να

σταματήσουμε εδώ. Οι διακρίσεις δεν εξαφανίζονται μόνες τους. Πρέπει να τις καταπολεμούμε

εκεί που εμφανίζονται. Πρέπει να προχωρήσουμε μπροστά και να προχωρήσουμε γρήγορα.

Δεν πρέπει να παραβλέπουμε επίσης το γεγονός ότι η προστασία των ανθρωπίνων δι-

καιωμάτων μάς κάνει όλους πλουσιότερους. Αντίθετα, η υποβίβαση της ανθρώπινης αξιο-

πρέπειας έχει συνέπειες για όλους μας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις σημερινές πολυεθνικές

και πολυπολιτισμικές κοινωνίες μας. Είναι επίσης εξαιρετικά επείγον να καταπολεμήσουμε

τις διακρίσεις σε περιόδους κρίσης, όπως στην τρέχουσα οικονομική ύφεση, η οποία έχει

δυσανάλογες επιπτώσεις για τους περισσότερο ευάλωτους και τις ήδη περιθωριοποιημένες

ομάδες της κοινωνίας. Ο ανταγωνισμός για τους λιγοστούς πλέον πόρους εκθέτει τις μειο-

νότητες σε υπόνοιες και επιθέσεις.

Στις 10 Δεκεμβρίου 1948, η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

διακήρυττε κατηγορηματικά ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιο-

πρέπεια και τα δικαιώματα. Περισσότερα από εξήντα χρόνια αργότερα, τα λόγια αυτά ηχούν με

αμείωτη ένταση. Ας κάνουμε τις αρχές της Οικουμενικής Διακήρυξης πραγματικότητα παντού.

Η παγκόσμια ανεκτικότητα και ο σεβασμός της διαφορετικότητας είναι ο μεγάλος μας στόχος.

Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 10 Δεκεμβρίου 2009, Άρθρο της Navi Pillay,

Ύπατη αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα

104

Αυτογνωσία και χαμένη ταυτότητα

Ποτέ δεν είσαι σίγουρος ότι την έχεις πραγματικά κατακτήσει.

Όμως κάποια στιγμή έρχεται σαν δώρο να σε ενθουσιάσει, να σε εκ-

πλήξει, να σε ανταμείψει. «Με λένε Μαρία και είμαι καλά» σκέφτεσαι,

εκείνη την πολύ συγκεκριμένη στιγμή που σου αποκαλύπτεται -άμα

σε λένε Μαρία φυσικά. Μπορεί να σε λένε Γιώργο και να είσαι καλά. Πάντως την ώρα που η

αυτογνωσία σου αποκαλύπτεται, την αισθάνεσαι και τη συναισθάνεσαι. Πρώτα με τις αισθήσεις

σου: νιώθεις μια ευεξία, κοκκινισμένα τα μάγουλα και μια ταχυκαρδία. Μετά με το συναίσθη-

μα: κατακλύζεσαι από ικανοποίηση, δύναμη, αυτοκυριαρχία, ανακούφιση και ενθουσιασμό.

Είναι σαφές ότι κατακτάς το προσωπικό σου Εβερεστ, εκείνο το «momentum» όταν

συνειδητοποιείς ότι είσαι καλά με τον εαυτό σου, καλά με τα πρόσωπα, καλά με τα πράγματα

και καλά με τον χρόνο. Μοιάζει πολύ απλό όταν το κατακτάς είναι όμως πολύπλοκο, σύνθετο,

χρονοβόρο, σαν ένα παζλ από χιλιάδες μικρά επιτεύγματα, αποτυχίες, εμπειρίες, που κάποια

στιγμή ολοκληρώνεται. Είσαι τυχερός άμα το ζήσεις γιατί νομίζω είναι σαν τον μεγάλο έρωτα.

Δεν είναι τόσο αυτονόητο για τον καθένα ότι θα τον βιώσει στη ζωή του, ούτε μπορείς να πεις

ότι δεν έχει αξία η ζωή χωρίς αυτόν. Αν όμως προκύψει παίρνει η ζωή τη μαγική της διάσταση.

Όμως εκεί που νιώθεις ότι έχεις τον έλεγχο των πάντων στη ζωή σου, πόσο βαθιά

γελασμένος είσαι. Η ύβρις της αυτογνωσίας σου, σε κάνει να ξεχνάς ότι είσαι θνητός. Ότι

είσαι μια μονάδα ύλης που ζει σε ένα σπίτι, σε μια πόλη, μιας χώρας, ενός πλανήτη που

περιστρέφεται στο σύμπαν. Ακόμη κι αν δε σε επηρεάζει άμεσα το σύμπαν, και η πορεία της

γης ή το φαινόμενο θερμοκηπίου σου ακούγονται σαν σενάρια επιστημονικής φαντασίας,

έχεις πάντα μια χώρα, μια Ελλάδα να σε ταρακούνησει. Έχεις ενα σπίτι, το σπίτι σου όπου

μυρίζεις καπνό αλλά δεν ξέρεις τι καίγεται και νόμιζες ότι η φωτιά είναι στου γείτονα. Έχεις

και τους συμπατριώτες σου που αποφασίζουν για την τύχη σου. Έχεις. Μην πεις ότι δεν έχεις.

Και έτσι στα ξαφνικά, εντελώς αναίτια, απροετοίμαστα, άδικα, έρχεται και στη δική σου

πόρτα, η ανατροπή της αυτογνωσίας σου. Σε εσένα που ήσουν καλά, και έφτυνες τον κόρφο

σου γιατί πιστεύεις και στο κακό το μάτι, έρχεται η απώλεια της ταυτότητας σου. Και ψάχνεις.

Και το ξαναπερπατάς μπρος πίσω με προσοχή το μονοπάτι που διάβηκες, γιατί είσαι και νοι-

κοκύρης και λογικός και θέλεις να βρεις το λάθος που έκανες. Γιατί δεν μπορεί λες να είναι

τόσο στραβός ο γιαλός. Κάπου στραβά θα αρμένισα.

Δεν υπάρχει όμως συγκεκριμένο στραβοπάτημα που μπορείς να εντοπίσεις. ΕΙναι κι αυτό

ένα παζλ. Σαν κι εκείνο που σε οδήγησε στην αυτογνωσία. Είναι ένα παζλ που ίσως και εσύ ο

νοικοκύρης, να είσαι ένα κομμάτι του. Μα πιο καλά άμα κοιτάξεις, θα δεις ότι στα πιο πολλά

κομμάτια του παζλ που σε οδήγησε να χάσεις την ταυτότητα που τόσο επίπονα κατέκτησες,

είναι η τύχη, είναι η ανθρώπινη φύση, είναι το μέτρο που χάθηκε, η λεπτομέρεια που ξέφυγε,

είναι το πολύ και το τίποτα. Η λέξη που δεν ειπώθηκε. Η συγγνώμη που δεν δόθηκε. Είναι

όλα αυτά που συνετέλεσαν να γίνει αυτό το λάθος. Να πάρουμε τη ζωή μας λάθος.Από το διαδίκτυο

46. Αυτογνωσία – Αυτοκριτική 47. Αυτοπεποίθηση – Αυτοκυριαρχία

105

Η αξία της αυτοεκτίμησης

Παρόλο που όλοι μας γνωρίζουμε την αξία της ‘πρόληψης’, συχνά

ξεχνάμε ότι η πρόληψη σε θέματα ψυχολογικής υγείας βασίζεται σε

έννοιες απλές, όπως ‘αγάπη’, ‘αποδοχή’, ‘ενθάρρυνση’, ‘επιβράβευση’

και πάνω απ’ όλα, υψηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Αυτοεκτί-

μηση σημαίνει νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας, να θεωρούμε ότι αξίζουμε, να αποδεχόμαστε

τον εαυτό μας όπως είναι.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση βρίσκεται συχνά στη βάση της πυραμίδας των προβλημάτων που

αντιμετωπίζουμε στις σχέσεις, στη συμπεριφορά, στα συναισθήματα. Ενώ η υψηλή αυτοεκτί-

μηση, αυξάνει τις πιθανότητες να δημιουργούμε υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, να είμαστε

ικανοποιημένοι και αποτελεσματικοί στις καθημερινές μας δραστηριότητες.

Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων με χαμηλή αυτοεκτίμηση;

Αναφέρονται συχνά στον εαυτό τους με αρνητικούς χαρακτηρισμούς ή μειώνουν/υπο-

βιβάζουν τα θετικά τους στοιχεία.

Εστιάζουν στην αρνητική διάθεση των άλλων, ακόμα κι αν αυτή δε σχετίζεται με τη δική

τους συμπεριφορά.

Δεν δέχονται την κριτική ακόμα και όταν είναι εποικοδομητική, επειδή δημιουργεί δυ-

σβάσταχτο άγχος.

Ασκούν όμως σκληρή κριτική στους άλλους.

Η απόδοση στο χώρο της εργασίας δεν ανταποκρίνεται στις δυνατότητές τους.

Έχουν δυσκολία στη δημιουργία φιλικών ή ερωτικών σχέσεων.

Επηρεάζονται πολύ από τα αρνητικά σχόλια των άλλων.

Στενοχωριούνται επίσης υπερβολικά από τις αποτυχίες τους.

Κατά συνέπεια είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στο άγχος και την κατάθλιψη.

Αντίστοιχα, τι κερδίζουμε όταν έχουμε υψηλή αυτοεκτίμηση;

Είμαστε και νιώθουμε αυτόνομοι, όχι εξαρτημένοι από τους άλλους ή έρμαια των περι-

στάσεων.

Έχουμε πιο συχνά επιτυχίες σε όλους τους τομείς.

Παίρνουμε πρωτοβουλίες και δεν φοβόμαστε να δοκιμάσουμε νέες δραστηριότητες ή να

κάνουμε αλλαγές.

Έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και δεν μας αποθαρρύνουν εύκολα οι δυσκολίες.

Αναλαμβάνουμε μόνο τις ευθύνες που μας αναλογούν, δεν είμαστε ‘θύματα’ .

Αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά την ψυχολογική πίεση της καθημερινότητας.

Διαχειριζόμαστε και ξεπερνάμε τα αρνητικά συναισθήματα (π.χ. άγχος, θλίψη, θυμός).

Ξέρουμε να παίρνουμε, αλλά και να δίνουμε θετικά συναισθήματα στους συνανθρώπους

μας.ΑΤΖΙΝΑ ΧΟΝΔΡΟΥ Ψυχολόγος - Ακαδημαϊκή διευθύντρια THACE

46. Αυτογνωσία – Αυτοκριτική 47. Αυτοπεποίθηση – Αυτοκυριαρχία


106

Τι είναι η αυτόπεποίθηση;

H αυτοπεποίθηση δεν είναι η εγωκεντρική, ναρκισσιστική αίσθη-

ση έπαρσης και ανωτερότητας. Είναι η συναίσθηση της ικανότητας

να ανταποκρίνεται κανείς στις απαιτήσεις της καθημερινότητας και η

επίγνωση της σημαντικότητάς του ως ιδιαίτερο πρόσωπο.

Η συναίσθηση ότι ως άνθρωποι είμαστε σημαντικοί και έχουμε αξία θεμελιώνεται σε τρεις

κυρίως παράγοντες:

- Στις πρακτικές ικανότητες που μας επιτρέπουν να τα καταφέρνουμε στις επαγγελματικές,

κοινωνικές, πολιτιστικές και αθλητικές μας δραστηριότητες.

- Στην αναγνώριση, την αποδοχή και την αγάπη, των άλλων.

- Στη δυνατότητά μας να αντιμετωπίζουμε με δυναμισμό και αξιοπρέπεια τις κρίσιμες κατα-

στάσεις τις προσωπικής μας ζωής όπως είναι η ασθένεια, ο χωρισμός, η απώλεια θέσης

εργασίας, ο θάνατος αγαπημένου προσώπου κλπ.

Η αυτοπεποίθηση εκφράζεται με συγκεκριμένες γόνιμες συμπεριφορές και υγιή συναισθή-

ματα όπως υπευθυνότητα, πρωτοβουλία, αξιοπρέπεια, αυτοέλεγχο, ανεκτικότητα και σεβασμό

των άλλων, επιδίωξη αξιόλογων στόχων κλπ.

Η αυτοπεποίθηση συνοδεύεται από ένα αίσθημα επάρκειας των ικανοτήτων μας, δημι-

ουργική επικοινωνία, γόνιμο προβληματισμό, κατάλληλο σχεδιασμό, σωστές αποφάσεις και

από την συναίσθηση ότι με τις προσπάθειές μας μπορούμε να πετύχουμε τα αποτελέσματα

που επιθυμούμε.

Η αυτοπεποίθηση δεν καλλιεργείται μόνο με τα ενισχυτικά και υποστηρικτικά λόγια των

άλλων αλλά κυρίως με την ρεαλιστική και έγκυρη αυτο-αξιολόγηση, μέσα από την ανάληψη

ευθυνών, την εμπειρία της αγάπης και την δυναμική στάση απέναντι στις καθημερινές δυ-

σκολίες και τις αναπόφευκτες αντιξοότητες.Από την εφημ. Χανιώτικα Νέα

Αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση

Η αυτοπεποίθηση και η αποδοχή του εαυτού μας είναι οι κινητή-

ρες δύναμης για την ψυχική μας ισορροπία, για να πορευόμαστε με

σιγουριά και ασφάλεια και για να αντλούμε ευχαρίστηση, χαρά και

ικανοποίηση από τη ζωή μας.

Τι σημαίνει όμως να έχεις «αυτοπεποίθηση» και πώς αποκτάται;

Πώς εκδηλώνεται η «αυτοεκτίμηση» και πώς ενισχύεται;

Γεννιέσαι ή γίνεσαι ένα άτομο που εκτιμά τον εαυτό του και διεκδικεί τα δικαιώματά του;

Για να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα ας δούμε αρχικά το τι ΔΕΝ είναι η αυτο-

πεποίθηση.

Αυτοπεποίθηση ΔΕΝ ΣΥΜΑΙΝΕΙ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ αλλά ανάλογα με την περίσταση


107

κατάλληλη διεκδικητική συμπεριφορά.

Τι είναι όμως κατάλληλη «διεκδικητική συμπεριφορά» και ποια η σχέση της με την επι-

θετική συμπεριφορά και τι εννοούμε με τον όρο μη - διεκδικητική συμπεριφορά;

Η διεκδικητική συμπεριφορά είναι ΑΝΤΙΘΕΤΗ με:

Βίαιη συμπεριφορά.

Επιθετική συμπεριφορά.

Την εκμετάλλευση.

Την παραβίαση των δικαιωμάτων των άλλων.

Αλλά είναι ο ευθύς, ειλικρινής και κατάλληλος τρόπος έκφρασης της γνώμης, των πιστεύω,

των αναγκών και των συναισθημάτων του ατόμου. Το άτομο υπερασπίζεται δηλαδή τα δικαι-

ώματά του χωρίς εντούτοις να εκφράζεται άρνηση των δικαιωμάτων των άλλων. Αντιθέτως

δείχνει σεβασμό για τα δικά του δικαιώματα αλλά και για τις ανάγκες του άλλου. Οι άλλοι

μπορεί να μην πάρουν την απάντηση που επιθυμούν από το διεκδικητικό άτομο, αλλά τους

έχει μεταχειριστεί με αξιοπρέπεια.

Το διεκδικητικό άτομο είναι σε θέση να:

Δημιουργήσει λειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις.

Προστατέψει τον εαυτό του από την εκμετάλλευση, την επιθετικότητα και τη βία των άλλων.

Παίρνει αποφάσεις και να κάνει επιλογές που αφορούν τη ζωή του.

Εκφράσει λεκτικά και μη λεκτικά ένα μεγάλο φάσμα συναισθημάτων, τόσο θετικών όσο

και αρνητικών.

ΧΩΡΙΣ:

Να αισθάνεται ιδιαίτερο άγχος ή ενοχή για αυτό.

Να καταπατά τα δικαιώματα των άλλων.

Αντιθέτως, το επιθετικό άτομο:

Αναγνωρίζει μόνο τα δικά του δικαιώματα και τις δικές του ανάγκες.

Εκφράζει συναισθήματα με ακατάλληλο τρόπο που παραβιάζει τα δικαιώματα του άλλου.

Στοχεύει στην κυριαρχία του και στη «νίκη», εξαναγκάζοντας το άλλο άτομο σε ήττα.

Εκδηλώνει:

Λεκτική βία με διάφορες προσβλητικές εκφράσεις και με τον εξευτελισμό και τη μείωση

του άλλου για να ικανοποιήσει τα αιτήματά του ακόμα και σε βάρος της αξιοπρέπειας

άλλων ανθρώπων αλλά και

Θυμό ενδεχομένως σε συνδυασμό σωματική βία απέναντι σε άτομα που είναι λιγότερο

ικανά να εκφράσουν τα δικαιώματα και τις ανάγκες τους.

Θέλει να κυριαρχεί στις συζητήσεις, χωρίς να αφήνει τους άλλους να μιλούν.

Συνεχίζει να επιτίθεται και να ασκεί κριτική ακόμα και μετά την υποχώρηση των συνομι-

λητών του.


108

Το επιθετικό άτομο προσπαθεί γενικά να επιβληθεί με τα μη λεκτικά μηνύματα.

Το βλέμμα είναι επίμονο.

Η φωνή είναι δυσανάλογα δυνατή.

Η ομιλία εμπεριέχει στοιχεία σαρκασμού.

Η στάση του σώματος είναι υπερβολική και απειλητική (π.χ. δείχνει επίμονα το συνομιλητή

του με το δείκτη).

Το μη - διεκδικητικό/παθητικό άτομο:

Παραβιάζει τα δικά του δικαιώματα καθώς δεν μπορεί να εκφράσει τα ειλικρινή του

συναισθήματα και σκέψεις.

Επιτρέπει στους άλλους να παραβιάζουν τα δικά του δικαιώματα.

Το μήνυμα της μη διεκδικητικής συμπεριφοράς είναι «εγώ δε μετράω», «μπορείς να με

χρησιμοποιήσεις», «τα συναισθήματά μου δεν έχουν αξία – μόνο τα δικά σου», «εγώ

είμαι ένα τίποτα – εσύ είσαι ανώτερος»

Στόχος είναι η ευχαρίστηση των άλλων και η αποφυγή οποιασδήποτε τριβής.

Αισθάνεται μεγάλο άγχος και δεν έχει κοινωνικές δεξιότητες σε επαρκή βαθμό.

Τείνει να «μαζεύει» τα συναισθήματά του, είτε αυτά είναι θετικά είτε αρνητικά.

Δεν είναι σε θέση να ζητήσει με κατάλληλο τρόπο την ικανοποίηση των αιτημάτων του.

Γίνεται συχνά θύμα των άλλων επειδή δεν μπορεί να τους αρνηθεί τα δικά τους αιτήματα.

Κρατά πολύ συχνά απολογητική στάση.

Ζητά πολύ συχνά συγνώμη ακόμη κι όταν δεν το εννοεί πραγματικά ή ακόμη κι όταν δεν

έχει σφάλει στ’ αλήθεια.

Έχει την τάση να αισθάνεται μελαγχολικό.

Κρίνει τον εαυτό του με άσχημο τρόπο.

Πιστεύει ότι βρίσκεται στο έλεος των άλλων.

Δείχνει νευρικότητα και ανησυχία.

Η στάση του σώματος, το βλέμμα του και η χρήση χειρονομιών υποδηλώνουν αδυναμία,

άγχος και αυτο-υποτίμηση και μειώνουν την ισχύ των λεκτικών μηνυμάτων του.

Το να έχει ένα άτομο αυτοπεποίθηση και να εκτιμά τον εαυτό του, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΛΑ-

ΧΝΟΣ που «τυχαίνει» σε κάποιους «τυχερούς» ανθρώπους ενώ για τους υπόλοιπους θα

μείνει ένα ανεκπλήρωτο όνειρο ζωής.

Σίγουρα η κληρονομικότητα παίζει κάποιο ρόλο για το πόσο πολύ αυτοπεποίθηση και

αυτοεκτίμηση έχει ένα άτομο και αναμφισβήτητα τα βιώματα στην παιδική ηλικία προσδι-

ορίζουν σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξή του σε όλους τους τομείς της ζωής του. Άτομα που

έχουν υποστεί την αυστηρή κριτική των γονέων, τις υπερβολικές απαιτήσεις τους αλλά και

την υπερπροστασία και την παρεμπόδιση της ανεξαρτησίας τους σίγουρα δυσκολεύονται στην

ανάπτυξη μιας καλής εικόνας του εαυτού τους, στο να έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους,

να εκτιμούν αυτό που είναι με διάθεση να βελτιώσουν τον εαυτό τους, να βάλουν στόχους


109

και να διεκδικήσουν τα δικαιώματα τους με αυτοπεποίθηση αλλά και με ευαισθησία για τα

δικαιώματα των άλλων.

Πολύ εύκολο όμως θα ήταν να χρησιμοποιούμε αμετάβλητους παράγοντες (π.χ. η κληρο-

νομικότητα) ή το προσωπικό μας ιστορικό (π.χ. γονείς που δεν ενίσχυσαν την αυτοπεποίθησή

μας) ως άλλοθι για να μη πάρουμε τη ζωή στα χέρια μας, να βελτιώσουμε τον εαυτό μας, να

βάζουμε στόχους και να τους πετύχουμε. Κανένας άνθρωπος δεν είναι καταδικασμένος να

είναι προϊόν μόνο των γονίδιών του ή των πρώιμων παιδικών εμπειριών του. Ο κάθε άνθρωπος

καθημερινά έχει τη δυνατότητα να κάνει τις επιλογές του με τις οποίες ενισχύει την θετική του

εξέλιξη και την βελτίωση της ζωής του με αποτέλεσμα να έχει μια καλύτερη ποιότητα ζωής.

Άρθρο από το Υγείαonline.gr

110

Διάλογος και αλήθεια

Η συμβολή του διαλόγου στην εύρεση της αλήθειας είναι μεγάλη

και αναμφισβήτητη. Κανένας φραγμός δεν μπορεί ν' αντέξει τον «προ-

ωθητικό ανταγωνισμό θέσης και αντίθεσης». Προκαταλήψεις, δογματι-

κές και μισαλλόδοξες θέσεις, συμφέροντα, σκοπιμότητες αποκαλύπτο-

νται αμείλικτα απ’ την αληθινή, την ισχυρότερη ερμηνεία. Δεν αντέχουν στη σύγκριση με την

πνευματική κατάρτιση, την αδέσμευτη και πλατιά σκέψη, την έντιμη στάση, και παραμερίζοντας

στην πορεία προς την αλήθεια. Η καθαρότητα της σκέψης, η ολοκληρωμένη γνώση, είτε ως

θέση, είτε ως αντίθεση, λάμπουν οδηγώντας σε αμηχανία τους «παπαγαλισμούς» και μαται-

ώνοντας οποιοδήποτε σχέδιο να αχθεί η συζήτηση σε «προκατασκευασμένα» συμπεράσματα.

Υπάρχουν βέβαια, και περιπτώσεις που δεν καταφέρνουμε να φτάσουμε στην αλήθεια,

γιατί δεν τηρούνται οι απαραίτητες αρχές στην οργάνωση και τη διεξαγωγή του διαλόγου.

Προσκρούουμε σε τυφλό και αδιάλλακτο πάθος, σε ημιμάθεια ή άγνοια. Ο διάλογος γίνεται

στείρα αερολογία. Γι’ αυτό χρειάζεται τέχνη να διεξάγει κανείς επιδέξια και ευχάριστα ένα

διάλογο. Τέχνη, επίσης, για να τον σταματάει έγκαιρα, όταν γίνεται άγονος και εριστικός.

Η σημασία του διαλόγου για την αλήθεια, για τη ζωή γενικά, επικυρώνεται απ’ τη θέση του

στα δημοκρατικά πολιτεύματα. Είναι θεμελιακό στοιχείο τους. Η ισηγορία, η ελευθερία σκέψης

και λόγου είναι αναφαίρετο δικαίωμα για τον άνθρωπο. Είναι η ομορφιά της δημοκρατίας. Η

εκκλησία του δήμου και τα σύγχρονα κοινοβούλια, τα δικαστήρια, οι συνελεύσεις, οι ομαδικές

συγκεντρώσεις υπήρξαν και είναι η δύναμη της, εδραιωμένη στην ελεύθερη ανταλλαγή απόψε-

ων, στο διάλογο. Κατάπνιξη του διαλόγου μοιραία σημαίνει και κατάργηση της δημοκρατίας.

Και η απονομή της δικαιοσύνης δε γίνεται, χωρίς να ακουστούν και οι δύο πλευρές, η

κατηγορία και η απολογία. «Μηδενί δίκην δικάσης, πριν αμφοίν μυθον ακούσης», έλεγαν

οι αρχαίοι Έλληνες, πιστεύοντες ότι αλήθεια και μόνοπλευρη παρουσίαση των πραγμάτων,

αλήθεια και μονόλογος δε συμβιβάζονται. Γιατί, σε τελική ανάλυση, η αλήθεια εξαρτάται από

την ελευθερία, από την αδέσμευτη και αβίαστη σκέψη και έκφραση. Γι’ αυτό και αποκρύφτηκε

από κάθε λογής μεσαίωνες, που κατάπνιξαν τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Την εμπειρία ενός τέτοιου μεσαίωνα αποδίδοντας το πνεύμα του Βολταίρου τονίζει πολύ

εύστοχα: «Κύριε, δε σύμφωνο) καθόλου μ’ ό,τι λέτε• θα πέθαινα, όμως, για να υπερασπίσω

το δικαίωμα σας να τα λέτε». Χρ. Μαλεβίτσης

48. Διάλογος


111

Συζητούν οι Έλληνες;

Ο Έλληνας γενικά είναι κακός συζητητής• στο σπίτι του, στις συ-

ναναστροφές του, στη δουλειά του, στις δημόσιες συζητήσεις, στο

κοινοβούλιο, παντού. Δεν ξέρει να ακούει με προσοχή κάποιον ομι-

λητή και επιστρατεύει ένα σωρό επιχειρήματα σοφιστικά για να τον

ανατρέψει. Ο Κ. Σκόκος έγραψε επιγραμματικά: «Όπου δύο Ρωμιοί, ο ένας αυτοσχεδιάζεται

σε ρήτορα και ο άλλος αγωνίζεται να τον διακόψει». Τις περισσότερες φορές καταφεύγει σε

χειρονομίες και στην υπερύψωση της φωνής για να υπογραμμίσει τις ιδέες του και να πείσει

τους συζητητές για γνώμες που δεν έχουν κανένα λογικό έρεισμα. Αλλά με χειρονομίες και

φωνασκίες ο ανόητος λόγος δεν αναβαθμίζεται• υποβαθμίζεται. Τελικά ένας τέτοιος διάλογος

καταλήγει σε διαπληκτισμούς - και όχι μόνο φραστικούς. Ο Εμ. Ροΐδης έγραφε: «Μεταξύ δύο

Ρωμιών διαφωνούντων δια το αν ο ήλιος προβάλλει εξ ανατολών ή εκ δυσμών, δίκαιον έχει

ο οπλοφορών».

Μια ακόμα κακή συνήθεια των Νεοελλήνων είναι η τέλεια έλλειψη διαλόγου ανάμεσα

σε νέους και ηλικιωμένους• κι αυτό φυσικά αποβαίνει σε βάρος των νέων. Στο διάλογο δεν

πρέπει να στέκονται εμπόδιο οι ηλικίες, το χάσμα των γενεών, τα πολιτικά φρονήματα, οι θρη-

σκευτικές πεποιθήσεις. Στο σωστό διάλογο ένα πράγμα πρωτεύει: η συλλογική αναζήτηση της

αλήθειας. Τίποτα άλλο. Ο Κ. Kollign το είχε επισημάνει: «Όταν συζητάμε δεν υπάρχει ανώτερος

και κατώτερος, ούτε τίτλοι, ούτε ηλικία, ούτε όνομα. Τίποτα δεν λογαριάζεται παρά μονάχα η

αλήθεια. Και μπροστά σ’ αυτή είναι όλοι ίσοι». Και ο FR. BHOER παρατήρησε: «Γίνεται κανείς

σοφότερος από διάλογο μιας ώρας παρά από σκέψη μιας ημέρας».

Φαίνεται όμως ότι η πολιτισμένη συνομιλία, ο διάλογος με βάση την αμοιβαία εμπιστοσύ-

νη δεν είναι γενικά κάτι το εύκολο, όχι μόνο για τους Έλληνες, αλλά και για άλλους λαούς.

Χρειάστηκαν τόσα πολλά χρόνια για να γίνει η κραυγή των ανθρώπων ομιλία και φαίνεται

πως δεν φτάνει μια ολόκληρη ζωή για να γίνει η ομιλία αυτή συνομιλία...Ι. Ευαγγέλου

48. Διάλογος

112

Τι είναι Ενεργός Πολίτης

Ο ενεργός πολίτης είναι ο υπεύθυνος πολίτης, που είναι ενημε-

ρωμένος, ξέρει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του, εκφράζει την

άποψή του και συμμετέχει ενεργά στην κοινωνία.

Ο ενεργός πολίτης είναι αυτός που:

Είναι υπεύθυνος απέναντι στον εαυτό του.

Φροντίζει για την υγεία & ευεξία του, την προσωπική του ευημερία και ανάπτυξη.

Ενημερώνεται για τα κοινά.

Αναζητά πληροφορίες, φιλτράρει την είδηση. Συμμετέχει στο χώρο της δημόσιας συζήτη-

σης με παραδοσιακούς ή σύγχρονους τρόπους, διαμορφώνει κριτική σκέψη και παίρνει

θέση.

Προστατεύει το περιβάλλον.

Ενδιαφέρεται για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος: δεν ρυπαίνει, υιοθετεί πρα-

κτικές που ενισχύουν το πράσινο, την εξοικονόμηση ενέργειας, προσέχει την κατανάλωση

του νερού, ανακυκλώνει, κινείται με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς ή το ποδήλατο.

Διεκδικεί τα δικαιώματά του στο δημόσιο χώρο.

Επιδιώκει τη δημόσια έκφραση και διεκδίκηση των δικαιωμάτων του, τη δημιουργία υπο-

δομών στη γειτονιά του και στη χώρα του, τη διατήρηση ελεύθερων χώρων, την προστασία

του πράσινου στους κοινόχρηστους χώρους και της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Σέβεται τη διαφορετικότητα.

Σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα, βοηθά τους συμπολίτες του, τηρεί τους κανόνες που

θεσπίζονται για τη διευκόλυνσή τους και είναι ανοιχτός απέναντι στους μετανάστες της

πόλης, διεκδικώντας την κοινωνική ένταξή τους.

Ενεργεί.

Παρατηρεί τι συμβαίνει στην κοινωνία και παρεμβαίνει, σε συνεργασία με συμπολίτες του,

όταν διαπιστώνει παρανομίες δημόσιων ή ιδιωτικών φορέων.www.qualitynet.gr

49. Υπευθυνότητα - Κοινωνική υπευθυνότητα- Ενεργοί πολίτες 50. Νεότητα - Πρότυπο


113

Οι νέοι, εμείς και η κοινωνία του σήμερα

ΟΟ Έλληνας του σήμερα... Μεγάλωσε γεμάτος εθνική υπερηφά-

νεια. Έμαθε από νήπιο να στέκεται ακίνητος και συγκινημένος, καθώς

παίζει ο Εθνικός Ύμνος, να μιλά για τη σπουδαιότητα των αρχαίων

Ελλήνων, να προσομοιάζει την «κουτοπονηριά» του με την στρατηγική

ευφυΐα του Οδυσσέα.

Έχει βρει μια καλή δικαιολογία για όλα. Καλλιέργησε το μύθο του Έλληνα που ξεχωρίζει:

είναι έξυπνος αλλά όχι κακεντρεχής, γνωρίζει πως του ανήκει η Ακρόπολη αλλά δεν ξέρει

μήτε λέξη από την ιστορία της, περηφανεύεται για τον Σωκράτη και τον Αριστοτέλη, μα δε

διαβάζει τα έργα τους ούτε από μετάφραση, μιλά για την κουλτούρα και τον πολιτισμό του

και γεμίζει τις παραλίες του με αλουμινένια κουτάκια αναψυκτικών και σακούλες τροφίμων...

Σκέφτομαι, συχνά, τον έφηβο λίγο πριν από την ενηλικίωση, τον νέο που κάνει τα πρώ-

τα του δειλά και μοναχικά βήματα στην κοινωνία, τον νεαρό εργαζόμενο που δε βουλιάζει

βολεμένος στην αναπαυτική πολυθρόνα του γραφείου του. Αυτόν συλλογίζομαι. Ανήμπορος

να προλάβει τις εξελίξεις, νιώθει πως μάλλον σύρεται σε αποφάσεις και επιλογές άλλων στις

οποίες διακυβεύεται το μέλλον του. Πληρώνοντας κάτι που δεν προκάλεσε ο ίδιος.

Πώς να μιλήσει αυτός ο νέος για τις ομορφιές της πατρίδας του, για την αρετή του να

είσαι Έλληνας, πώς να υπερασπιστεί τη χώρα του, να νιώσει ξεχωριστός που ζει σ’ αυτήν;

Δεν πρέπει κανείς να αναρωτιέται γιατί όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι επιλέγουν να

φεύγουν μακριά, όχι μόνο για να σπουδάσουν, αλλά και για να δουλέψουν και να κάνουν

οικογένεια και να ζήσουν με ποιότητα και αξιοπρέπεια.

Όταν κάποτε οι γονείς ή οι παππούδες μας διάλεγαν την Αμερική, τη Γερμανία, τη Σουηδία

για να βρουν δουλειά, στόχος τους ήταν να επιστρέψουν στην πατρίδα. Δυστυχώς για εμάς,

ο σύγχρονος νέος δεν έχει στόχο την επιστροφή. Τη διαφυγή έχει, από ένα σάπιο και νωθρό

σύστημα που «πνίγει» και καταδικάζει τα παιδιά του. Και χρέος είναι της πολιτείας μας να

βρει τον τρόπο να του δώσει κίνητρα να μείνει, να προσπαθήσει, να συμβάλλει στην αλλαγή

και στην αναγέννηση της χώρας μας.

Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δε διαφαίνεται στον σκοτεινό μας εθνικό ορίζοντα. Άλλωστε, κι ο

έφηβος πια φαίνεται να έχει ξεχάσει (κι αυτός ακόμα) το όνειρο, τον ενθουσιασμό, την ελ-

πίδα... Δε επιλέγει πια σπουδές ανάλογα με την κλίση, τα ενδιαφέροντά του, το ταλέντο του.

Έτσι, λοιπόν, ένας νέος με ταλέντο στη μουσική θα σπουδάσει παιδαγωγικά για την «ασφαλή»

αποκατάσταση που προσφέρουν, ένας άλλος με αγάπη για τα μαθηματικά θα διαλέξει μια

σχολή στρατιωτική γιατί είναι ένα «σίγουρο» επάγγελμα.

Τη «σιγουριά» αναζητούν οι νέοι μας, κι όχι να βρουν τον εαυτό τους, να φτιάξουν το

μέλλον τους πάνω σε κάτι που πιστεύουν κι αγαπούν. Και είναι ωραίο να νιώθεις ασφαλής, μα

49. Υπευθυνότητα - Κοινωνική υπευθυνότητα- Ενεργοί πολίτες 50. Νεότητα - Πρότυπο


114

σου «ψαλιδίζει», πιστεύω, τον ορίζοντα, τις προοπτικές, τη διαφορετικότητά σου. Σε εγκλωβίζει

σε ένα πλαίσιο, στενό και συγκεκριμένο, και σε εμποδίζει να πας ένα βήμα πιο πέρα. Κι ακόμα

πιο ωραίο από όλα, είναι να βηματίζεις και να εξελίσσεσαι.

Το πιο θλιβερό, λοιπόν, μέσα σε αυτό το κλίμα των περικοπών, της εξαντλητικής λιτότητας,

των απολύσεων, του εργασιακού μεσαίωνα, είναι πως χάνουμε σιγά σιγά την ελπίδα μας,

την πίστη μας σε κάποιον ή κάποιους, την εμπιστοσύνη ότι μπορούμε, όλοι μαζί, να βγούμε

από αυτό το τέλμα.

Είναι εύκολο ίσως να μιλήσουμε για μια αδιάφορη, αποπολιτικοποιημένη και «βουβή»

νεολαία, χωρίς ιδεολογία και οράματα. Κι αν ακόμη για κάποιους είναι έτσι, γι’ αυτό υπάρ-

χουν ένοχοι. Για να κυβερνήσω, να διοικήσω, να ηγηθώ, δε φτάνει μονάχα να ανήκω σε

μια κομματική επιτροπή, να κολλήσω αφίσες, να μοιράσω έντυπα, να ξεσκονίσω απλώς το

επίθετό μου. Σημασία έχει να σχεδιάσω ένα σύστημα δικαίου, να εμπνεύσω τον νέο άνθρωπο

να φτιάξει μια κοινωνία που πρώτα απ’ όλα να ταιριάζει στον ίδιο.

Κι ήρθε ο καιρός για τους πολιτικούς της χώρας μας, της Βουλής, της Τοπικής Αυτοδι-

οίκησης, να περάσουν από τη θεωρία στην πράξη, από το σχέδιο (ή καλύτερα το προσχέδιο)

στην εφαρμογή, που θα μιλούν για το παρόν και δε θα εμπορεύονται το μέλλον. Που θα ‘χουν

τη δύναμη να στηρίξουν και να πολλαπλασιάσουν την έμπνευση, τη δημιουργικότητα, την

ικανότητα του νέου και του κάθε πολίτη...Της Έλλης Φρεγγίδου

Απολιτική η σημερινή νεολαία;

Μια νέα έκθεση της γερμανικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Πο-

λιτικής Αγωγής (BpB) και του Ινστιτούτου Simus της Χαϊδελβέργης

δείχνει ότι οι νέοι μεταξύ 14 και 19 ετών αδιαφορούν για σημαντικούς

θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, όπως τα κόμματα, οι

πολιτικοί και το κοινοβούλιο. Ο Κλάους Χούρελμαν, ένας από τους συντάκτες της έκθεσης,

δηλώνει μάλιστα στην Deutsche Welle ότι σήμερα σχεδόν ένα 20% των νέων τηρεί μεγάλες

αποστάσεις από τα κόμματα και φθάνει στο σημείο να αμφισβητεί ακόμα και τη δημοκρατία

ως πολίτευμα.

Ο ερευνητής Μαρκ Κάλμπαχ από το ινστιτούτο Sinus παρατηρεί ότι ιδίως νέοι από φτωχές

οικογένειες δεν έχουν πρόσβαση στη γνώση και συνεπώς δεν ενδιαφέρονται για τα κοινά:

«Μόνο όταν γνωστοί τραγουδιστές όπως για παράδειγμα ο ράπερ Bushido αναφερθεί στην

πολιτική και τα προβλήματά τους, τότε οι νέοι δίνουν προσοχή», λέει ο γερμανός ερευνητής.

Η έκθεση δείχνει επίσης ότι οι νέοι, οι οποίοι ενδιαφέρονται για την πολιτική είναι ταυ-

τόχρονα μορφωμένοι, έχουν ισχυρή προσωπικότητα και διαθέτουν αυτοπεποίθηση.

Τι ακριβώς σημαίνει ενασχόληση με τα κοινά;

Οι ερευνητές διαφωνούν έντονα ως προς το τί ακριβώς σημαίνει η ενασχόληση με τα

κοινά. Πάντως το κυνήγι αξιωμάτων σε ένα κόμμα δεν ανήκει πια στους στόχους των νέων,


115

που προτιμούν να προσφέρουν σε συγκεκριμένα προγράμματα με συγκεκριμένη διάρκεια και

άμεσα πλεονεκτήματα για τους ίδιους.

Ο ερευνητής Μαρκ Κάλμπαχ λέει μάλιστα ότι σήμερα, όσο κι αν ακούγεται περίεργο, οι

νέοι έχουν ως κίνητρο περισσότερο την αγάπη προς το συνάνθρωπο παρά το προσωπικό

τους συμφέρον.

Πολιτικοί και κόμματα δεν δείχνουν να ενδιαφέρουν τους νέους, αλλά αυτό δεν σημαίνει

ότι η νεολαία είναι απολιτική. Το αντίθετο συμβαίνει μάλιστα. Όλα και συχνότερα συναντά κα-

νείς πολιτικές απόψεις, οι οποίες όμως δεν πολλές φορές δεν εκπροσωπώνται από πολιτικούς

ή κόμματα του γερμανικού κοινοβουλίου, κάτι που θυμίζει τη δεκαετία του '60 και του '70.

Πηγή: Deutsche Welle

Ke;Imena Gia Perilipseis 78

Documents

Transcript of Ke;Imena Gia Perilipseis 78

Antras gia antra - Mpertolt Mprekht.pdf

Freecinema #78

1h Diavouleysh Gia Adrani2

Kuliah Ke-9 & 10_PA

Peiramata gia to klima

Pertemuan ke-4 ke-5 ke-6.pptx

Theoria Marx Gia Ton Kapitalismo

Ευκλειδης Α 78

Ypostiriktiko Biblio Gia Ta Diktya

Gia tri cua cuoc hop

Sygxrones Theories Gia Th Mathisi

EISHGHSH GIA ORGANWSH OEFE

Word gia gmail ergasia (pikasa)

Διάλογος 78

thiet ke loc so

Ευκλειδης Β 78

1h Diavouleysh Gia Adrani

Ke Setim Bang An

Keimeno Diavouleushs gia thn Paideia

Ergasia gia 28h