KARL MARX

ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ FEUERBACH147 (1845)

i. Η πρωταρχική ανεπάρκεια κάθε προγενέστερου υλισμού (συ-μπεριλαμβανομένου και του υλισμού του Feuerbach) είναι ότι το αντικείμενο, η πραγματικότητα, το αισθητό συλλαμβάνονται μό-νο με τη μορφή του αντικειμένου ή της εποπτείας και όχι ως αισθητή ανθρώπινη δραστηριότητα, πράξη, όχι από τη σκοπιά του υποκειμένου. Γι’ αυτό ο ιδεαλισμός, σε αντίθεση προς τον υλισμό, ανέπτυξε την ενεργό πλευρά - αλλά μόνον αφηρημένα, γιατί ασφαλώς ο ιδεαλισμός δεν γνωρίζει την πραγματική, αι-σθητή δραστηριότητα ως τέτοια. Ο Feuerbach θέλει αισθητά α-ντικείμενα, τα οποία να διακρίνονται πραγματικά από τα εννοι-ακά αντικείμενα, αλλά δεν συλλαμβάνει την ίδια την ανθρώπινη δραστηριότητα ως αντικειμενική δραστηριότητα. Ως εκ τούτου, στην Ουσία του Χριστιανισμού, θεωρεί τη θεωρητική στάση ως τη μόνη αυθεντικά ανθρώπινη στάση, ενώ η πράξη συλλαμβάνε-ται και ορίζεται μόνο στη βρώμικη-ιουδαϊκή μορφή εμφάνισης της. Γι’ αυτό δεν μπορεί να εννοήσει τη σημασία της «επανα-στατικής», της πρακτικο-κριτικής, δραστηριότητας. ii. To ζήτημα εάν μπορεί να αποδοθεί η αντικειμενική αλήθεια στην ανθρώπινη σκέψη δεν είναι ζήτημα της θεωρίας αλλά ζήτη-μα πρακτικό. Ο άνθρωπος πρέπει να αποδεικνύει την αλήθεια, δηλαδή την πραγματικότητα και τη δύναμη, το εντεύθεν της σκέψης του στην πράξη. Η διαμάχη για την πραγματικότητα ή τη μη-πραγματικότητα της σκέψης - που την απομονώνει από την πράξη - είναι ένα καθαρά σχολαστικό ζήτημα.

                                                 147 Οι θέσεις γράφηκαν την άνοιξη του 1845. Ο Fr. Engels τις δημοσί-ευσε, με τις προσθήκες του, το 1888, ως παράρτημα στο έργο του Ο Λουδοβίκος Φόϋερμπαχ και το τέλος της κλασικής γερμανικής φιλο-σοφίας. Δημοσιεύθηκαν εκ νέου, στα γερμανικά και στα ρωσικά, το 1924 από το Ινστιτούτο Μαρξισμού Λενινισμού της Κεντρικής Επιτρο-πής του ΚΚΣΕ.

  95

iii. H υλιστική διδασκαλία, ότι οι άνθρωποι είναι προϊόντα των περιστάσεων και της διαπαιδαγώγησης, και ότι, συνεπώς, δια-φορετικοί άνθρωποι είναι προϊόντα άλλων περιστάσεων και δι-αφορετικής διαπαιδαγώγησης, παραβλέπει ότι οι άνθρωποι είναι εκείνοι που αλλάζουν τις περιστάσεις και ότι ο παιδαγωγός πρέπει και ο ίδιος να διαπαιδαγωγηθεί. Γι’ αυτό είναι υποχρε-ωμένη να διαιρέσει την κοινωνία σε δύο μέρη, το ένα εκ των ο-ποίων είναι πάνω από την κοινωνία [π. χ. στον Robert Owen]148. H σύμπτωση της αλλαγής των περιστάσεων και της ανθρώπι-νης δραστηριότητας μπορεί να συλληφθεί και να κατανοηθεί έλ-λογα μόνον ως επαναστατική πράξη. iv. O Feuerbach ξεκινά από το γεγονός της θρησκευτικής αυτο-αλλοτρίωσης, από το διπλασιασμό του κόσμου σε έναν θρησκευ-τικό [φαντασιακό κόσμο]149 και σε έναν κοσμικό κόσμο. Η ερ-γασία του συνίσταται στο να αναλύσει τον θρησκευτικό κόσμο στην κοσμική του βάση. [Παραβλέπει το γεγονός πως ακόμη και όταν περατώσει αυτή την εργασία, έχει ακόμη να κάνει το βασι-κό]150. Διότι το γεγονός ότι η κοσμική βάση αποσπάται από την εαυτό της και παγιώνεται στα σύννεφα, ως ανεξάρτητο βασίλειο, δεν μπορεί να εξηγηθεί παρά μόνο από τις εσωτερικές αντιθέ-σεις και την εσωτερική αντινομία αυτής της κοσμικής βάσης. Η τελευταία πρέπει λοιπόν να κατανοηθεί στην αντινομία της και να επαναστατικοποιηθεί στην πράξη. Έτσι, για παράδειγμα, αφ’ ης στιγμής έχει ανακαλυφθεί ότι η γήινη οικογένεια είναι το μυ-στικό της αγίας οικογένειας, η πρώτη πρέπει εν συνεχεία να κα-ταστραφεί στη θεωρία και στην πράξη151.

                                                 148 Προσθήκη του Fr. Engels. 149 Προσθήκη του Fr. Engels. 150 Προσθήκη του Fr. Engels. 151 Ο Fr. Engels αναδιατύπωσε αυτή την περίοδο ως εξής: «Η πρώτη πρέπει τότε να υποστεί τη θεωρητική κριτική και να μετασχηματιστεί στην πράξη».

  96

v. O Feuerbach, καθώς δεν μένει ικανοποιημένος από την αφη-ρημένη σκέψη, θέλει [επικαλείται]152 την εποπτεία. δεν συλ-λαμβάνει όμως το αισθητό ως πρακτική ανθρώπινη-αισθητή δραστηριότητα. vi. O Feuerbach διαλύει τη θρησκευτική ουσία σε ανθρώπινη ου-σία. Αλλά η ανθρώπινη ουσία δεν είναι μια αφαίρεση που ενυ-πάρχει σε κάθε ξεχωριστό άτομο. Στην πραγματικότητά της εί-ναι το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων. Ο Feuerbach, που δεν αναλαμβάνει την κριτική αυτής της πραγματικής ουσίας, είναι ως εκ τούτου υποχρεωμένος: 1. Να αφαιρέσει από την ιστορική διαδικασία και να ορίσει το θρησκευτικό αίσθημα καθεαυτό και να προϋποθέσει ένα α-φηρημένο - απομονωμένο - ανθρώπινο άτομο. 2. Η ουσία153 επομένως δεν μπορεί να θεωρηθεί παρά μόνο ως «γένος», ως εσωτερική, βουβή, γενικότητα που συνδέει τα πολλά άτομα με φυσικό τρόπο. vii. O Feuerbach συνεπώς δεν βλέπει ότι το «θρησκευτικό αί-σθημα» είναι το ίδιο κοινωνικό προϊόν και ότι το αφηρημένο ά-τομο που αναλύει ανήκει [στην πραγματικότητα]154 σε μια κα-θορισμένη κοινωνική μορφή. viii. Kάθε155 κοινωνική ζωή είναι ουσιαστικά πρακτική. Όλα τα μυστήρια, που οδηγούν τη θεωρία στο μυστικισμό, βρίσκουν την έλλογη λύση τους στην ανθρώπινη πράξη και στην κατανόηση αυτής της πράξης. ix. Το ύψιστο σημείο, στο οποίο έφτασε ο εποπτικός υλισμός, δηλαδή ο υλισμός που δεν κατανοεί το αισθητό ως πρακτική δραστηριότητα, είναι η εποπτεία των μεμονωμένων ατόμων και της αστικής κοινωνίας.

                                                 152 Προσθήκη του Fr. Engels. 153 Ο Fr. Engels προσθέτει το επίθετο «ανθρώπινη». 154 Προσθήκη του Fr. Engels. 155 Ο Fr. Engels διέγραψε το «κάθε».

  97

x. Η σκοπιά του παλιού υλισμού είναι η αστική κοινωνία. η σκοπιά του νέου είναι η ανθρώπινη κοινωνία ή η κοινωνική αν-θρωπότητα. xi. Οι φιλόσοφοι έχουν μόνον εξηγήσει τον κόσμο με διάφορους τρόπους, το ζήτημα είναι να τον αλλάξουμε.

  98