Istoria Ton Oikonomikon K__riseon 2

7/18/2019 Istoria Ton Oikonomikon K__riseon 2

http://slidepdf.com/reader/full/istoria-ton-oikonomikon-kriseon-2 1/16

/ 1 /

Μιχάλης Ψαλιδόπουλος

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ:

ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

Ορισμοί εννοιών και θεωρητικές ερμηνείες

Οι οικονομικές κρίσεις αποτελούν φαινόμενα δυσπραγίας και αδυναμίας της οικονομίας να

επαναλάβει τις προγενέστερες επιδόσεις της όπως αυτές καταγράφονται σε διάφορους

μακροοικονομικούς δείκτες. Συνεπώς μιλάμε για οικονομική κρίση όταν το Ακαθάριστο

Εγχώριο Προϊόν ή το Εθνικό Εισόδημα της χώρας μειώνεται (σε τρέχουσες ή σταθερές τιμές),

όταν μειώνονται οι επενδύσεις και η ιδιωτική κατανάλωση, όταν αυξάνουν οι τιμές και η

ανεργία, όταν χρεοκοπούν επιχειρήσεις, ειδικά του τραπεζικού τομέα, πάντα σε σύγκριση με την

προγενέστερα υφιστάμενη κατάσταση στην οικονομία. Ένας περιεκτικός ορισμός του τι είναι η

οικονομική κρίση μπορεί να είναι : η κατάσταση στην οποία μακροοικονομικά μεγέθη και αξίες

(γη, μετοχές, μισθοί, χρεόγραφα) στην οικονομία αξιώνονται σε σημαντικό βαθμό.

Το φαινόμενο των κρίσεων μπορεί να αναφέρεται σε βραχυχρόνια φαινόμενα (6 μήνες, 1 -2

χρόνια) ή σε μακροχρόνια (ο υπερπληθωρισμός στη Zimbabwe κρατάει πάνω από 10 χρόνια). Η

κρίση μπορεί να είναι παγκόσμια (κρίση του 1929) ή τοπική, σε μια χώρα (Μεξικό 1994,

Αργεντινή 2001) ή σε μια περιοχή (κρίση ΝΑ Ασίας 1997).

Οι κρίσεις ως φαινόμενα έχουν καταγραφεί από την επιστήμη με πολλές και διαφορετικές

ονομασίες. Από την αρχαιότητα είναι γνωστή η ύπαρξη εποχών «παχιών αγελάδων» και «ισχνών

αγελάδων», εποχών που η αγροτική παραγωγή και οι διακυμάνσεις της επηρέαζαν το επίπεδο

διαβίωσης.

Στη νεότερη εποχή έχουν χρησιμοποιηθεί οι παρακάτω εκφράσεις για να περιγράψουν το ίδιο

στην ουσία φαινόμενο:

Πιστωτική κρίση (credit crisis). Η αναστάτωση αποδίδεται σε έλλειψη πιστώσεων προς

την πραγματική οικονομία.

Εμπορικές κρίσεις (commercial crises). Εδώ έμφαση δίνεται στα πάνω/κάτω της

εμπορικής δραστηριότητας



/ 2 /

Ο κύκλος του εμπορίου (Trade cycle). Υπαινιγμός για καλύτερες και χειρότερες φάσεις

στο εμπόριο.

Βιομηχανικές διακυμάνσεις (Industrial fluctuations). H έμφαση εδώ δίνεται στο

ακανόνιστο της βιομηχανικής δραστηριότητας που με τη σειρά του αποδίδεται σε

αρρυθμίες της αγοράς.

Κύκλοι της επιχειρηματικής δράσης( business cycles) .Αναφορά στην επιχειρηματικότητα

και τη δράση των επιχειρήσεων πάσης φύσεως στη πορεία του χρόνου.

Τα «μεγάλα κύματα» (long waves) . Εξήγηση που δίνει έμφαση σε ανακαλύψεις και

τεχνολογικές επαναστάσεις που ωριμάζουν σε βάθος χρόνου με αποτέλεσμα να

απαξιώνονται σταδιακά παρελθούσες επενδύσεις, εν αναμονή νέων τεχνολογικών

επιτευγμάτων.

Στη βιβλιογραφία εδώ και μια δεκαετία χρησιμοποιείται όλο και ποιο πολύ η έννοια

χρηματοπιστωτική κρίση (financial crisis). Ο λόγος είναι η έμφαση που δίνεται στη αξία του

χρήματος και την μεταβολή στις χρηματοπιστωτικές λογιστικές καταστάσεις των επιχειρήσεων

που λαμβάνει χώρα μέρα με τη μέρα καθώς νέα δεδομένα μεταβάλλουν διαρκώς τα μεγέθη

αυτά, άλλοτε ανοδικά και άλλοτε πτωτικά.

Μια ταξινόμηση των οικονομικών κρίσεων μπορεί να γίνει με βάση τον ειδικό τομέα στον

οποίο η κρίση εκδηλώνεται.

Σε μια τραπεζική κρίση χρεοκοπούν (κλείνουν) τράπεζες. Ακολουθεί εξαγορά τραπεζών, ενώπολλές φορές δίνεται σε τράπεζες κρατική βοήθεια με συνέπεια οι τράπεζες να γίνονται από

ιδιωτικές δημόσιες.

Μια κρατική χρεοκοπία είναι συνώνυμη με πτώχευση, στάση πληρωμών προς τους κατόχους

ομολογιών της χώρας στο εξωτερικό. Συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις παρεμβαίνει το ΔΝΤ και

γίνεται αναδιάρθρωση του χρέους. Άλλες φορές το ΔΝΤ παρεμβαίνει για να μην υπάρξει

επίσημη χρεοκοπία.

Μια χώρα μπορεί να χρεοκοπήσει στο εξωτερικό της χρέος, μπορεί όμως να χρεοκοπήσει και

στο εσωτερικό, αυτό που έχει από τους πολίτες της. Τότε μπορεί να έχουμε εσωτερική στάση

πληρωμών, πάγωμα τραπεζικών λογαριασμών και μετατροπή τους από συναλλαγματικούς σε

λογαριασμούς στο εγχώριο νόμισμα (έγινε στην πτώχευση του 1932 στην Ελλάδα).

Άλλη μορφή κρίσης είναι η συναλλαγματική. Επέρχεται όταν η χώρα χάνει διαρκώς σε

ανταγωνιστικότητα, το έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών της διευρύνεται και η χώρα



/ 3 /

αναγκάζεται να υποτιμήσει το νόμισμα. Σε ακραίες περιπτώσεις αλλάζει η νομισματική μονάδα

(εισάγεται νέο νόμισμα) ή έχουμε αλλαγή της νομισματικής βάσης.

Άλλη μορφή κρίσης είναι ο πληθωρισμός/υπερπληθωρισμός. Τότε έχουμε απώλεια αξίας του

νομίσματος, αδυναμία του να τηρήσει την οποία μετατρεψιμότητα είχε στο παρελθόν και

συνήθως οδηγούμαστε σε συναλλαγματική κρίση.

Οικονομικές κρίσεις παρατηρήθηκαν σε υπανάπτυκτες αλλά και σε αναπτυγμένες χώρες. Δεν

αποτελούν δηλαδή αποκλειστικό φαινόμενο αδύνατων οικονομιών. ΗΠΑ, Γαλλία, Γερμανία και

Βρετανία πέρασαν το 19ο και τον 20

ο αιώνα πολλές κρίσεις. Χαρακτηριστικό πάντως είναι ότι

από το 1945 ως το 1971, όταν η παγκόσμια οικονομική διακυβέρνηση γινόταν κάτω από την

σκέπη του συστήματος του Μπρέτον Γουντς, δεν υπήρχαν παρά ελάχιστες κρίσεις και αυτές σε

αναπτυσσόμενες χώρες.

Κρισιακές καταστάσεις συνήθως υπάρχουν μετά από πολέμους και ως την ανασυγκρότηση,

πολλές φορές και πριν από πολεμικές περιπέτειες. Σε τέτοιου τύπου κρίσεις εμείς δεν θα

αναφερθούμε. Πολλοί συγγραφείς αποδίδουν τις σύγχρονες κρίσεις σε διάφορους παράγοντες.

Άλλοι τονίζουν την έλλειψη ρυθμιστικών παρεμβάσεων και ελέγχου της οικονομικής ζωής από

το κράτος, άλλοι θεωρούν τις κρατικές ρυθμίσεις γενεσιουργό αιτία για το ξέσπασμα μιας

κρίσης, ενώ άλλοι δίνουν έμφαση στον τραπεζικό τομέα και τον τρόπο που αυτός λειτουργεί, μια

και η επίδραση του στην οικονομία είναι τεράστια και χωρίς τη συμβολή του σπάνια παίρνει μια

κρίση μεγάλες διαστάσεις.

Θεωρίες για την ερμηνεία των κρίσεων υπάρχουν αρκετές και ερίζουν για το ποια είναι η

«ορθή».

Μια ερμηνεία είναι η λεγόμενη «νομισματική». Την πρωτοδιατύπωσε στις αρχές του αιώνα ο

Knut Wicksell, την αναδιατυπώσαν στο μεσοπόλεμο οι Ludwig von Mises και August von

Hayek , ενώ μεταπολεμικά την εκσυγχρόνισαν ο Milton Friedman και οι μονεταριστές. Αιτία της

κρίσης είναι για τη σχολή αυτή η «λανθασμένη» νομισματικοί πολιτική που συνήθως κρατά τα

επιτόκια χαμηλότερα από αυτά που θα ίσχυαν αν η αγορά λειτουργούσε ελεύθερα. Η χαμηλή

αξία του χρήματος δίνει σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις λάθος μηνύματα, μπλέκουν τις

διδόμενες πιστώσεις με τα πραγματικά διαθέσιμα δανειακά κεφάλαια στην οικονομία και γενικά

οδηγούν σε αποσταθεροποίηση και κρίση. Αυτό συμβαίνει γιατί ακόμα και αν το κράτος,

επηρεάζοντας πολιτικά τον τραπεζικό τομέα, κρατάει τους τόκους χαμηλούς, κάποια στιγμή

αυτοί ανέρχονται και μπαίνει σε κίνηση διαδικασία εκκαθάρισης. Σε αυτή τη φάση δεν πρέπει



/ 4 /

κατά τους παραπάνω θεωρητικούς να υπάρξει προσπάθεια σωτηρίας κανενός, πρέπει η αγορά να

επιβραβεύσει «προνοητικούς» και να τιμωρήσει «επιπόλαιους» επιχειρηματίες.

Άλλη ερμηνεία είναι η Κευνσιανή. Σύμφωνα με τον Κέυνς και τους επιγόνους του το

καπιταλιστικό σύστημα είναι ασταθές μια και αναπτυσσομένης της οικονομίας αυξάνει η οριακή

ροπή προς αποταμίευση και αυτή δεν βρίσκει πάντα διέξοδο μέσω τραπεζών ως επένδυση. Το

αντίθετο της αποταμίευσης, η κατανάλωση, έχει τάση εξασθένισης καθώς η οικονομία

αναπτύσσεται, υπάρχει έλλειψη ενεργού ζήτησης, και οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν

κατάσταση αδυναμίας απορρόφησης των προϊόντων τους, περιορίζουν τις δραστηριότητες τους,

απολύουν εργαζόμενους και η συνολική ζήτηση περιορίζεται περαιτέρω. Η λύση είναι να

παρέμβει το κράτος μέσω «κοινωνικοποίησης» των επενδύσεων και να καλύπτει το κενό

ζήτησης που δημιουργείται διενεργώντας δαπάνες και κρατώντας την οικονομία κοντά στην

πλήρη απασχόληση. Μεταπολεμικά ο Paul Samuelson εκλαΐκευσε αυτές τις ιδέες προτείνοντας

πέρα από το μοντέλο του απλού πολλαπλασιαστή των δημοσίων δαπανών, το λεγόμενο μοντέλο

του επιταχυντή. Σ αυτό συνέδεσε τις επενδυτικές δαπάνες και την καταναλωτική ζήτηση

δείχνοντας πόσο ακανόνιστα συνήθως βαδίζει η οικονομία καθώς αναπτύσσεται, προκαλώντας

διακυμάνσεις.

Άλλη εξήγηση είναι η μαρξιστική. Είτε λόγω πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους, είτε

λόγω αναρχίας της καπιταλιστικής παραγωγής, είτε λόγω αδυναμίας πραγματοποίησης της

υπεραξίας, η κρίση είναι νομοτελειακό φαινόμενο στον καπιταλισμό. Παρεμβάσεις αναστέλλουν

αλλά δεν αποτρέπουν την τελική κατάληξη, την κατάρρευση του καπιταλισμού.

Στη πρόσφατη βιβλιογραφία κυριαρχούν δυο προσεγγίσεις:

Η μία έχει αφετηρία το εργο του Ben Bernanke και αποκαλείται «νομισματική /

χρηματοπιστωτική». Ο Bernanke εμπλούτισε τη νομισματική εξήγηση με την θεωρία του Irving

Fisher περί δανειακών επιβαρύνσεων που προκύπτουν καθώς σε μια κρίση μεταβάλλεται προς

το δυσμενέστερο η χρηματοπιστωτική κατάσταση των επιχειρήσεων. Αποτέλεσμα ήταν να

στραφεί η έρευνα στον τομέα αυτό και συνακόλουθα να προσανατολιστεί η οικονομική πολιτική

προς την κατεύθυνση παροχής βοήθειας προς τις επιχειρήσεις ώστε να ορθοποδήσουν σε

περιόδους κρίσης.

Η δεύτερη συνδέεται με το έργο του Hyman Minsky που φιλοδόξησε να εμπλουτίσει την

κευνσιανή θεωρία με την χρηματοπιστωτική ανάλυση. Ο ίδιος πρότεινε την έννοια της

«χρηματοπιστωτικής αστάθειας» στον καπιταλισμό. Σύμφωνα με τον ίδιο ο λόγος ενεργητικού



/ 5 /

προς παθητικό βοηθά στην διάκριση των επιχειρήσεων σε υγιείς, ισορροπούσες και σε

παθητικές. Η λειτουργία των τελευταίων στηρίζεται στην εξαπάτηση του κοινού που δεν

γνωρίζει τι πράγματι συμβαίνει. Στην πορεία του χρόνου υγιείς επιχειρήσεις μπορεί να γίνονται

παθητικές και παθητικές να ισορροπούν λόγω εκροής ή εισροής κεφαλαίων σ αυτές. O Charles

Kindleberger χρησιμοποίησε το μοντέλο αυτό για την ερμηνεία διεθνών κρίσεων, ειδικά της

διάχυσης της κρίσης παγκοσμίως, ενώ σύγχρονοι μετακευνσιανοί χρησιμοποιούν το έργο του

Minsky στις δικές τους έρευνες.

Στη συνέχεια του δοκιμίου αυτού θα δούμε επιλεκτικά διάφορες σημαντικές οικονομικές

κρίσεις στο παρελθόν. Έμφαση βέβαια επιβάλλεται να δώσουμε στην κρίση του 1929 γιατί το

ξεπέρασμα της σηματοδότησε την όχι πια εμπειρική, αλλά έκτοτε επιστημονική οικονομική

πολιτική. Καθώς ερχόμαστε στο παρόν θα δώσουμε έμφαση και το σύστημα του Μπρέτον

Γουντς μια και αυτό καταλάγιασε τις κρίσεις για 30 περίπου χρόνια. Τέλος θα δούμε συνοπτικά

και τις σπουδαιότερες κρίσεις στην Ελλάδα.

ΟΙ ΚΡΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Όπως προαναφέρθηκε, η παρακάτω αναφορά είναι επιλεκτική. Περιλαμβάνει κρίσεις που για

διάφορους λόγους έχουν συζητηθεί περισσότερο στην οικονομική ιστορία.

1557: Χρεοκοπία της Ισπανίας.

Πρόκειται για την πρώτη χρεοκοπία κράτους στη νεότερη οικονομική ιστορία. Μετά την

λεηλασία Μεξικού, Παναμά και των Ίνκας στο Περού εισέρρευσαν μεταξύ 1517 και 1535

μεγάλες ποσότητες χρυσού και αργύρου στην Ισπανία. Τα πολύτιμα αυτά μέταλλα δεν

χρησίμευσαν για αύξηση της εγχώριας παραγωγής αλλά έγιναν κατανάλωση κυρίως του

βασιλικού οίκου για αγαθά πολυτελείας από την λοιπή Ευρώπη . Αποτέλεσμα ήταν η άνοδος

των τιμών σε όλη την Ευρώπη και η καταστροφή του τραπεζικού οίκου των Fugger που δάνειζε

αφειδώς τον βασιλιά και τις εκστρατείες του σε αναμονή περισσοτέρων πολυτίμων μετάλλων.

Όταν η εισροή τους εξέλιπε ο διάδοχος του θρόνου Φίλιππος ο Β. Κήρυξε την πτώχευση.

Σταδιακά και ως τα τέλη του αιώνα η παγκόσμια ισχύς της Ισπανίας κατακρημνίστηκε.



/ 6 /

1637: Κρίση της τουλίπας

Βολβοί τουλιπών αποτελούσαν αντικείμενο αγοραπωλησιών στο χρηματιστήριο του

Άμστερνταμ από το 1620. Από τον Οκτώβριο του 1636 η τιμή της τουλίπας άρχισε να ανεβαίνει

με αλματώδη τρόπο φτάνοντας τα 5 800 γκίλντερς, την αξία ενός σπιτιού στο Άμστερνταμ. Η

έξαλλη αύξηση της ζήτησης γνώρισε αρχές Φεβρουαρίου 1637 τα όρια της. Πιθανή αιτία της

αναστροφής της αγοράς η νομική αναγνώριση ήδη από τα τέλη Νοεμβρίου του δικαιώματος

υπαναχώρησης του αγοραστή στα συμβόλαια των τουλιπών μετά από πληρωμή προστίμου ίσου

με το 3,5% του συμβολαίου. Η κρίση αυτή αποτελεί και την πρώτη φορά που ο κερδοσκοπικός

πυρετός προκάλεσε τελικά οικονομική πτώση.

1720: Χρεοκοπία «Εταιρείας Νοτίων Θαλασσών» και «Εταιρείας του Μισσισιπί»

Η πρώτη ήταν αγγλική, η δεύτερη γαλλική. Για πρώτη φορά συνέπεσαν δυο κρίσεις σε

διαφορετικές χώρες αλλά ταυτόχρονα. Και οι δυο εταιρείες πήραν μονοπωλιακά προνόμια

εμπορίου με Λ. Αμερική και Μισσισιπή (και αργότερα Ινδίες) αντίστοιχα. Απέσπασαν κρατική

εύνοια εξαγοράζοντας δημόσιο χρέος και ανακυκλώνοντας κεφάλαια επενδυτών που

θαμπώθηκαν από πιθανολογούμενα κέρδη διεύρυναν το τζίρο τους χωρίς να εξασφαλίζουν

μακροχρόνιους πόρους. Η δράση τους κορυφώθηκε μεταξύ 1715-1720 οπότε και έσκασε η

φούσκα όταν οι δανειστές και μέτοχοι ζητούσαν τα κεφάλαια τους πίσω. Τα μέλη του ΔΣ της

Εταιρείας των Νοτίων Θαλασσών καταδικάστηκαν σε απώλεια της προσωπικής τουςπεριουσίας. Ο ιθύνων νους της Εταιρείας του Μισσισιπί, ο Σκώτος Τζων Λω, κατάφυγε χωρίς τα

υπάρχοντα του στη Ιταλία.

1763: Μετά τον επταετή πόλεμο

Η κρίση αυτή προέκυψε όταν κατά τον 7ετη πόλεμο τραπεζίτες όπως ο De Neufville και άλλοι

κερδοσκόπησαν στην αγορά σίτου για να τον μεταπωλήσουν στο στρατό του Φρειδερίκου του

μεγάλου. Έριξαν σχεδόν όλα τα κεφάλαια τους στην αγορά σίτου, αλλά ο Φρειδερίκος νίκησε

τους Ρώσους πριν μπει ο χειμώνας και δεν ζήτησε να αγοράσει προμήθειες. Πολλές τράπεζες

κυρίως του Άμστερνταμ και του Αμβούργου που δάνεισαν τον De Neufville χρεοκόπησαν.

1772: Τραπεζική κρίση στην Αγγλία

Οφειλόταν στη χρεοκοπία του τραπεζίτη Alexander Fordyce.



/ 7 /

1789-97: Τα assignats και ο πληθωρισμός κατά τη Γαλλική Επανάσταση.

Προκειμένου να χρηματοδοτηθεί το επαναστατικό καθεστώς εκδόθηκε νέο χρήμα που είχε ως

κάλυμμα την αξία της ακίνητης περιουσίας της εκκλησίας που απαλλοτριώθηκε χωρίς

αποζημίωση. Αρχικά η βεβαιότητα ότι η συγκεκριμένη μορφή χρήματος, τα assignats, ήταν

καλυμμένα δεν οδήγησε σε παρενέργειες. Στην πορεία και καθώς η επανάσταση έγινε

τρομοκρατία, αλλά και μετά το θάνατο του Ροβεσπιέρου, η επανειλημμένη έκδοση assignats

οδήγησε σε καλπάζοντα πληθωρισμό και την Γαλλία στην παλινορθωση.

1815: Κρίση του 1815

Πρόκειται για την παράδοξη δυσπραγία που έζησε η Βρετανία παρά την νίκη της στη μάχη του

Βατερλό. Η διαδικασία εκβιομηχάνισης και ο σταδιακός μετασχηματισμός των θεσμών και της

οικονομίας σε καπιταλιστική διάρκεσαν περίπου 10 χρόνια. Η δυσπραγία συνοδεύτηκε από

έντονες απεργίες και κοινωνική αναταραχή, ενώ σε επίπεδο πρακτικής της νομισματικής

πολιτικής έγιναν πολλές ενδιαφέρουσες επιστημονικές συζητήσεις.

1819: Τραπεζική κρίση στις ΗΠΑ

Πρόκειται για την χρεοκοπία της First bank of New York.

1837: Ο πανικός στις ΗΠΑ από την απόφαση του προέδρου Τζάκσον Σύμφωνα με την απόφαση αυτή και για να βάλει φρένο στην ακάλυπτη έκδοση

χαρτονομίσματος από τις αμερικανικές τράπεζες ο πρόεδρος Τζάκσον νομοθέτησε ότι το

δημόσιο θα πωλούσε γη σε ιδιώτες μόνο αν εισέπραττε το αντίτιμο σε πολύτιμο μέταλλο. Το

specie circular του Τζάκσον προκάλεσε πολλές χρεοκοπίες τραπεζών που στη συνέχεια

υποχρεώθηκαν σε ποιο συνετή πολιτική δημιουργίας χρήματος. Προκάλεσε και άνοδο της τιμής

του χρυσού και συζητήσεις σχετικά με την ορθή άσκηση νομισματικής πολιτικής.

1847: Η «μανία» των σιδηροδρόμων



/ 8 /

Παρατηρήθηκε στη Βρετανία από υπερεπενδύσεις στα σιδηροδρομικά δίκτυα. Όταν η αγορά

σταμάτησε να επεκτείνεται επιχειρήσεις, τράπεζες και ιδιώτες κεφαλαιούχοι είδαν τις

τοποθετήσεις τους να απαξιώνονται

1857: Η κρίση της Ohio Life

Πρόκειται για την πρώτη χρεοκοπία μεγάλης ασφαλιστικής εταιρείας που επήλθε λόγω

εσφαλμένων τοποθετήσεων των κεφαλαίων της. Οι ασφαλισμένοι έχασαν τα πάντα.

1866: Η χρεοκοπία της Overend and Gurney

Πρόκειται για την μεγαλύτερη αγγλική τράπεζα, την δεύτερη μετά την Τράπεζα της Αγγλίας,

στο βρετανικό οικονομικό σύστημα. Χρεοκόπησε λόγω εσφαλμένων τοποθετήσεων από την

τρίτη γενιά ιδιοκτητών της.

1873: Κρίση της Βιέννης

Πρόκειται για την πρώτη παγκόσμια κρίση που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και επεκτάθηκε στην

Ευρώπη για να γκρεμίσει το χρηματιστήριο της Βιέννης 8 μήνες αργότερα. Για πρώτη φορά

έγινε αντιληπτό το φαινόμενο της «μετάδοσης» της κρίσης. Ο Μαρξ έκανε ειδική αναφορά σ

αυτήν βλέποντας τον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό να καταρρέει

1882: Κρίση της Union Generale

Χρεοκοπία μεγάλης γαλλικής τράπεζας που βυθίζει τη Γαλλία σε ύφεση.

1890: K ρίση της Αργεντινής και της Τράπεζας Baring

Η πλούσια την εποχή εκείνη Αργεντινή «ανακαλύφθηκε» από το ξένο κεφάλαιο που

ανακάλυψε τη χώρα και αρχικά την οδήγησε σε μεγαλύτερη ευημερία. Η παράλληλη

κυκλοφορία του πέσο με ξένα νομίσματα, η έκδοση ειδικών τραπεζογραμματίων με αντίκρισμα

την παραγωγή συγκεκριμένων αγροκτημάτων και ο ξέφρενος δανεισμός οδήγησαν σε

πληθωρισμό και φυγή από το εγχώριο νόμισμα. Η αγγλική τράπεζα Barings που είχε μεγάλα

ανοίγματα στην αγορά της Αργεντινής σώθηκε από παρέμβαση της Τράπεζας της Αγγλίας.

1907: Τραπεζική κρίση στις ΗΠΑ και ίδρυση του Fed.



/ 9 /

Η κρίση αφορούσε το επενδυτικό όμιλο Knickerbrockers Trust που λειτουργούσε χωρίς νομική

κάλυψη και επιστασία και δεν συμμετείχε στο τραπεζικό κλήρινγκ της Νέας Υόρκης ώστε να

έχει στήριξη σε δύσκολους καιρούς. Φήμες περί συνεργασίας του trust με κατηγορούμενους για

απάτες οδήγησε σε αναλήψεις τόσο μαζικές που ο όμιλος χρεοκόπησε. Συνέπεια της

καταστροφής ήταν η αναζήτηση του καταλληλότερου πλαισίου λειτουργίας του τραπεζικού και

του χρηματοπιστωτικού επαγγέλματος. Μετά μακρά κυοφορία, το 1913, ιδρύθηκε το κεντρικό

τραπεζικό ίδρυμα των ΗΠΑ, το Federal Reserve Board.

1923: Ο Γερμανικός υπερπληθωρισμός.

Πρόκειται για τον ποιο έξαλλο υπερπληθωρισμό σε καιρό ειρήνης. Η Γερμανική κυβέρνηση

κατάφυγε στην εκδοτική μηχανή προκειμένου να κάνει κατανοητό ότι της ήταν αδύνατο να

πληρώσει τις αποζημιώσεις που της είχαν επιδικαστεί στη συνθήκη των Βερσαλλιών. Η τιμή του

καφέ ανερχόταν μεταξύ της στιγμής παραγγελίας και του σερβιρίσματος!!! Ο υπερπληθωρισμός

κατάστρεψε τη μεσαία τάξη, πόλωσε πολιτικά τη χώρα και οδήγησε στην εισαγωγή νέας

νομισματικής μονάδας.

1929: Κρίση του 1929

Κατά τη διάρκεια των ετών 1928-29 στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, στηWall Street,

συνέβη μία έκρηξη τιμών, που οφειλόταν στην αυξημένη ζήτηση για τίτλους. Σε κλίμα ευφορίαςκαι με δανεικά το κοινό αγόραζε μετοχές χωρίς γνώση της λειτουργίας του συστήματος.

Από τις 24 Οκτωβρίου η αγορά αναστράφηκε και μετά καταστροφικές συνεδρίες η Wall

Street έκλεισε. Επιχειρήσεις και τράπεζες χρεοκόπησαν. Αποταμιεύσεις και περιουσίες

απαξιώθηκαν σε μια στιγμή. Ειδικότερα, οι τιμές έπεφταν με ρυθμό 50-60%, ιδίως για τα

γεωργικά προϊόντα. Το Δεκέμβριο του 1932 οι άνεργοι είχαν αγγίξει τα δώδεκα εκατομμύρια ,

το 25% του εργατικού δυναμικού.

Η κυβέρνηση Χούβερ προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση, αύξησε τους

δασμούς κατά 33% και αύξησε τη φορολογία, έτσι ώστε να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισμός. Οι

πολιτικές αυτές καταδικάστηκαν εκ των υστέρων ως άστοχες και επιζήμιες διότι μείωναν τη

ζήτηση ακόμα περισσότερο. Παρόμοιες πολιτικές εφάρμοσε και η Βρετανία, όπου η

αμερικάνικη οικονομική κρίση μεταδόθηκε μέσω του τραπεζικού τομέα. Τελικά στις 21



/ 10 /

Σεπτεμβρίου του 1931 εγκαταλείπεται ο κανόνας χρυσού και γίνεται de facto υποτίμηση της

αγγλικής λίρας κατά 35%.

Στη Γερμανία η γενικότερη κρίση της κοινωνίας επιτάθηκε και ο αριθμός ανέργων έφτασε να

είναι τον χειμώνα του ’30 έξι εκατομμύρια. Τελικά, στις 30 Ιανουαρίου του 1933, ο Hitler

ανέλαβε την εξουσία, και διέλυσε τη Βουλή.

Γενικότερα στην Ευρώπη, από το 1930 έως το 1932 το εμπόριο δεσμεύεται από όργιο

περιορισμών και εφαρμόζεται αυστηρός έλεγχος στο συνάλλαγμα. Η κρίση του 1929 ήταν μια

μεγάλη πρόκληση για την οικονομική πολιτική όλων των χωρών του κόσμου. Τη μεγαλύτερη

στροφή σε πειραματισμό και νεωτερικές παρεμβάσεις έκαναν οι κυβερνήσεις Ρούζβελτ.

Μερικά από τα προγράμματα που είχαν πρωτοποριακό χαρακτήρα και εφαρμόστηκαν ήταν:

1. Income maintenance program: Χορήγηση επιδομάτων και πραγματοποίηση δημοσίων

έργων για τη συγκράτηση των εισοδημάτων.

2. Εκτέλεση δημοσίων έργων σε περιφερειακό επίπεδο: Tennessee Valley Authority.

3. National Recovery Administration. Κυβερνητική υπηρεσία με αποκλειστικό αντικείμενο

ενασχόλησης την οικονομική ανάκαμψη.

Οι μεταρρυθμίσεις του Ρούσβελτ που άφησαν εποχή αφορούσαν τα εξής.

1. Τραπεζική νομοθεσία του 1933 και 1935: Έφερε ομοσπονδιακή εξασφάλιση των

αποθεμάτων των τραπεζών (Federal Deposit Insurance Corporation).

2. Securities and Exchanges Commission: Ελέγχει την δραστηριότητα στην χρηματαγορά.

3. Agricultural Adjustments Act (1933): Υποχρεώνει την κυβέρνηση να βοηθάει ενεργά το

αγροτικό εισόδημα.

4. 1935: Εισαγωγή συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και επιδομάτων ανεργίας.

5. 1935: Wagner Act: Δικαίωμα εργατών να οργανώνονται σε συνδικάτα και να

διαπραγματεύονται μισθούς.

Εκτός ΗΠΑ αξίζει να αναφερθεί και το «πείραμα» της Σουηδίας. Η κυβέρνηση της Σουηδίας

εφάρμοσε επεκτατική πολιτική μέσω αντικυκλικής δημοσιονομικής δράσης. Ο πολιτικός που

πρότεινε αυτό το οικονομικό πρόγραμμα ήταν ο Ernst Wigfors και οι κυριότεροι οικονομολόγοι

που τον υποστήριζαν ήταν οι Bertil Ohlin, Erik Lindhal και Gunnar Myrdal. Η εμπειρία της

χώρας αυτής ήταν εντυπωσιακή και έβαλε το θεμέλιο για την πορεία της Σουηδίας στην

ευημερία.



/ 11 /

1967: Κρίση της στερλίνας.

Η βρετανική οικονομία έχανε διαρκώς σε ανταγωνιστικότητα μετά το Β Παγκόσμιο πόλεμο με

το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών της να διευρύνεται. Η υποτίμηση της λίρας το 1967 ήταν

το πρώτο σημάδι ότι το σύστημα του Μπρέτον Γουντς δεν ήταν πια βιώσιμο.

1987: Χρηματιστηριακή κρίση στις ΗΠΑ

Πρόκειται για την πρώτη χρηματιστηριακή κρίση στις ΗΠΑ από το 1929. (Ακολούθησε και

άλλη το 2001 όταν κατέρρευσαν οι τιμές των εταιρειών που σχετίζονταν με δραστηριότητες

σχετικές με το διαδίκτυο, dot com bubble).Οι μετοχές έπεσαν ξαφνικά κατα 30%. Η έρευνα της

Επιτροπής Μπρέιντυ απέδωσε την πτώση στη χρήση ηλεκτρονικών μέσων για αγοραπωλησίες

μετοχών. Αποτέλεσμα ήταν η εισαγωγή πλαφόν στις διαπραγματεύσεις ώστε η αγορά να

σταματά για περίσκεψη αν η διακύμανση είναι πάνω ή κάτω ένα συγκεκριμένο όριο.

1992: Κρίση του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος.

Πρόκειται ουσιαστικά για κρίση της στερλίνας καθώς και των νομισμάτων Σουηδίας και

Φινλανδίας. Η διεθνής κερδοσκοπία θεώρησε την επικείμενη συμμετοχή της Βρετανίας επί

Μέιτζορ στο ΕΝΣ μη εφικτή και πίεσε για την υποτίμηση της. Η μαζική δράση των Τραπεζών

των χωρών-μελών του ΕΝΣ αποδείχθηκε μάταιη και η προσπάθεια στήριξης της λίρας σε εύρος

ανώτερο του επίσημα ισχύοντος 3,5% εγκαταλείφθηκε σύντομα. Ο Τζωρτζ Σόρος έγινεδισεκατομμυριούχος από τα «παιχνίδια» του εις βάρος της λίρας.

1997: Η Ασιατική κρίση

Χώρες της ΝΑ Ασίας από Ινδονησία και Φιλιππίνες ως Ν. Κορέα και Σιγκαπούρη που είχαν

ανοιχτεί στην παγκόσμια αγορά εγκαταλείποντας εγχώρια προστασία και ρυθμίσεις έζησαν

αρχικά την είσοδο και αργότερα την αιφνιδιαστική έξοδο ξένου κεφαλαίου υπέστησαν σφοδρή

πτώση του βιοτικού τους επιπέδου λόγω χρεοκοπιών, ανεργίας και πτώσης τιμών των ακινήτων.

Συνέπεια της κρίσης αυτής η πρόταση του Αμερικανού οικονομολόγου James Tobin να

φορολογείται η διεθνής βραχυπρόθεσμη κίνηση κεφαλαίων, γνωστή ως φόρος Tobin.



/ 12 /

1994: Κρίση του Μεξικού

Στα πλαίσια δημιουργίας ευρύτερων ελευθέρων ζωνών εμπορίου το Μεξικό συμμετείχε στη

NAFTA μαζί με Καναδά και ΗΠΑ. Απελευθέρωσε την οικονομία της αλλά η

φιλελευθεροποίηση αυτή οδήγησε σε υπερδανεισμό του δημοσίου και κερδοσκοπία. Η έκδοση

ειδικών ομολόγων βραχυπρόθεσμης διάρκειας, των tesobonos, έγινε βραχνάς για την μεξικανική

κυβέρνηση και οδήγησε σε χρεοκοπία και « διάσωση» από το ΔΝΤ.

2001: Κρίση Αργεντινής και Τουρκίας

Παρόμοια με του Μεξικού ήταν η εμπειρία της Αργεντινής που συνέδεσε στο πέσο με το

δολάριο απελευθερώνοντας την αγορά της. Η διεθνής και η εγχώρια κερδοσκοπία οργίασαν και

οδήγησαν τη χώρα σε χρεοκοπία, κοινωνική αναταραχή και σύγκρουση με τους πιστωτές της.

Αντίθετα η Τουρκία που είχε χρόνιες επαναλήψεις υπερπληθωρισμού οφειλόμενου στο

κρατικιστικό μοντέλο ανάπτυξης εγκαινίασε πολιτική απελευθέρωσης μετά την τελευταία της

κρίση και οδηγήθηκε σε υπερδεκαετή ανάπτυξη έκτοτε.

2008: Η κρίση του 2008.

Ξεκίνησε από Βρετανία, Ισλανδία και ΗΠΑ και μεταφέρθηκε σε όλο τον κόσμο. Η έρευνα του

Αμερικανικού Κογκρέσου την αποδίδει στην απελευθέρωση της αγοράς και τις ελευθερίες που

δόθηκαν στις επενδυτικές τράπεζες να κάνουν υπερκέρδη μέσω πολύπλοκων, μη κατανοητώναπό τους απλούς πολίτες, χρηματοοικονομικών εργαλείων. Δόλωμα αποτελούσε ο σχετικά

εύκολος δανεισμός για απόκτηση στέγης και η μόχλευση της αγοράς με εξαιρετικά

επικίνδυνους όρους για το οικονομικό σύστημα.

ΟΙ ΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ελληνική οικονομία πέρασε πολλές κρίσεις καθώς βρέθηκε αναμεμειγμένη σε αλλεπάλληλους

πολέμους και έζησε διχασμούς, καταστροφές και ξένες κατακτήσεις. Εδώ δεν θα αναφερθούμε

σε κρίσεις όπως αυτές, για παράδειγμα, του 1878 (Λαυρεωτικά), του 1922 (αναγκαστικό δάνειο

και μικρασιατική καταστροφή), ή στην κρίση του χρηματιστηρίου του 1999. Θα περιοριστούμε

στις πτωχεύσεις του ελληνικού κράτους.



/ 13 /

Η «ΠΤΩΧΕΥΣΗ» του 1827

Η πτώχευση του 1827 παρουσιάζει την ιδιομορφία να αφορά χρέος μιας μη υπάρχουσας ως τότε

κρατικής οντότητας, εξ ου και η χρήση των εισαγωγικών. Οι εθνοσυνελεύσεις της επανάστασης

εξουσιοδότησαν τους Α. Λουριώτη και Ι. Ορλάνδο να δανειστούν από τη Βρετανία χρήματα

για τον Αγώνα. Το εγχείρημα ήταν δύσκολο και οι ιδιώτες δανειστές έπρεπε να αμειφθούν

πλουσιοπάροχα. Έτσι συνάφθηκαν δυο δάνεια ,το 1824 και το 1825. Το 40% του ποσού πήγε σε

προμήθειες και ασφάλειες των μεσαζόντων και με το υπόλοιπο αγοράστηκε ένα πλοίο και

παραγγέλθηκαν άλλα τέσσερα. Συνολικά μόνο δυο πλοία έφτασαν σώα στη Ελλάδα, μετά τη

λήξη της επανάστασης. Ένα βούλιαξε λόγω πυρκαγιάς στον Τάμεση και δυο ρήμαξαν ημιτελή

στους ντόκους των ναυπηγείων.

Η σύναψη των δανείων ενθουσίασε αρχικά τους επαναστατημένους Έλληνες μεταφέροντας

τους την πίστη ότι οι δανειστές θα πίεζαν την κυβέρνηση τους να αναγνωρίσει το μη υφιστάμενο

ακόμα ελληνικό κράτος. Η τροπή του αγώνα μετά την άφιξη του Ιμπραίμ και η εξέλιξη με την

τύχη των πλοίων οδήγησαν στη στάση πληρωμών προς τους δανειστές και την «πτώχευση» των

επαναστατημένων Ελλήνων. Το σύγχρονο ελληνικό κράτος υπό τον Ιωάννη Καποδίστρια και

αργότερα υπό τον Όθωνα αναγνώρισε , την οφειλή των δανείων της ανεξαρτησίας, δεν

προχώρησε όμως σε διακανονισμό ερίζοντας με τους κατόχους των τίτλων που είχαν

διασπαρθεί ανά την Ευρώπη για το κούρεμα του κεφαλαίου και τους τόκους. Τελικά το 1878 και

χάρη στη σοβαρότητα των Δ. Χρηστίδη και Ε. Κεχαγιά που προετοίμασαν την κατάσταση, ο Ι.

Γεννάδιος κατέληξε σε συμβιβασμό με τους ομολογιούχους και η Ελλάδα ξεκίνησε ένα

ξαναδανείζεται από τις ξένες χρηματαγορές.

Η ΠΤΩΧΕΥΣΗ ΤΟΥ 1843

Σύμφωνα με τη συνθήκη του Λονδίνου του 1832 (αρθ. 12) στην Ελλάδα δόθηκαν από Βρετανία,

Γαλλία και Ρωσία 60 εκατ. φράγκα ως δάνειο καταβλητέο σε δόσεις. Ο δανεισμός της χώρας

έπαιρνε μορφή διεθνούς συνθήκης με πολύ λεπτομερείς υποχρεώσεις της χώρας. Ήδη από το

1835 άρχισε μια πρωτοφανής αντιπαράθεση μεταξύ δανειστών και Ελλάδας, αλλά και μεταξύ

των δανειστών που αφορούσε νέες προκαταβολές. Η εναλλαγή Αγγλικού, Γαλλικού και

Ρωσικού κόμματος στην εξουσία στην Ελλάδα αντικατοπτρίζει αυτή την διαπάλη. Η οικονομία

δεν προόδευε για να αναπτύξει πόρους και οι προϋπολογισμοί του κράτους ήταν ελλειμματικοί.



/ 14 /

Η εξόφληση των δόσεων «σερνόταν» από το 1837 και σταμάτησαν το 1840. Το 1843 κηρύχθηκε

πτώχευση.


Μετά την επανάσταση της 3ης

Σεπτεμβρίου του 1843 και συγκεκριμένα το 1845 ξανάρχισαν

διαπραγματεύσεις που σημάδεψαν τις πολιτικές εξελίξεις (αποκλεισμός Πειραια,1854) και

οδήγησαν σε συμφωνία Ελλάδας /Μ. Δυνάμεων στις 21/6/1860.Η μεταπολίτευση απέτρεψε την

Ελλάδα από την επίδειξη συνέπειας στις πληρωμές. Η κατάσταση ομαλοποιήθηκε το 1865 όταν

οι εισπράξεις του τελωνείου της Σύρου προβλέφθηκαν ως εγγύηση αποπληρωμής.

Τα επόμενα χρόνια και ειδικά μετά το 1879 η ελληνική οικονομία αναπτύσσεται, αλλά ο

δημόσιος δανεισμός από τις ξένες χρηματαγορές για την εκπλήρωση της Μεγάλης Ιδέας παίρνει

τεράστιες διαστάσεις, Η σταφιδική κρίση οδήγησε την κατάσταση αυτή στα όρια της, με

αποτέλεσμα το ελληνικό κράτος να κηρύξει, δια στόματος Τρικούπη, το 1893, πτώχευση. Η

κατάσταση επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο με την ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του

1897 και την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου το 1898 που σήμανε την επανέναρξη

εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους.


Μετά το 1910 η οικονομική κατάσταση της χώρας βελτιώθηκε αλλά το 1922 κατέρρευσε η

Μεγάλη Ιδέα. Η εισροή ενάμιση εκατομμυρίου προσφύγων έθεσε ως αναπόδραστη

προτεραιότητα του ελληνικού κράτους την άσκηση κοινωνικής πολιτικής. Τα δάνεια που

χορήγησε η διεθνής κοινότητα προς την ελληνική κυβέρνηση, ανακούφισαν το διψασμένο για

ρευστό δημόσιο ταμείο, χωρίς, ωστόσο, να επιλύσουν το οικονομικό πρόβλημα της χώρας.

Το ελληνικό κράτος προσέφυγε, το 1927, στην Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ) και ζήτησε τη

δανειακή συνδρομή της για την εξυγίανση της δραχμής. Οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν

ήταν σκληρές και επίπονες και κατέληξαν, μεταξύ άλλων, στην ίδρυση της Τραπέζης της

Ελλάδος, στην εισαγωγή του κανόνα συναλλάγματος-χρυσού, στη μετατρεψιμότητα της

δραχμής και στην σύνδεση της με τη στερλίνα, στο1/15 της προπολεμικής της αξίας, δηλ. 375

δρχ. η λίρα.



/ 15 /

Η κρίση του 1929 είχε παρενέργειες στην χώρα. Το Σεπτέμβριο του 1931, η Μεγάλη

Βρετανία εγκατέλειψε τον κανόνα χρυσού-συναλλάγματος. Οι πιέσεις που δέχθηκε το ελληνικό

νόμισμα ήταν ισχυρές και οδήγησαν σε μεγάλες απώλειες συναλλαγματικών διαθεσίμων. Η

ελληνική κυβέρνηση, για ν' αντιμετωπίσει τις πιέσεις αυτές, επέβαλλε περιοριστικούς ελέγχους

στο συνάλλαγμα που δεν στάθηκαν ικανές να ανακόψουν την αποστράγγιση των εθνικών

συναλλαγματικών αποθεμάτων, ενώ η ελπίδα εξωτερικού δανείου δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.

Έτσι, την 1η Μαΐου 1932 κηρύχθηκε ξανά πτώχευση, η τελευταία προς το παρόν, στη σύγχρονη

ελληνική ιστορία. Από το 1935 και εξής επαναλήφθηκε η αποπληρωμή του δημοσίου χρέους.



/ 16 /

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Brunner, Κ . (ed.) (1981), The Great Depression Revisited, Kluwer Publishing,

Galbraith, J. K. (1994), A Short History of Financial Euphoria, New York: Penguin.

Hyndman, H. M. (1967), Commercial crises of the nineteenth century, New York: Kelley.

Kindleberger, C. P., and R. Z. Aliber (2005), Manias, panics and crashes: a history of

financial crises, Edition Wiley.

Minsky, Hyman (1982), Can "it" Happen Again?, New York.

Oliver, M. J., and D. H. Aldcroft (eds) (2008), Economic Disasters of the Twentieth Century,

Edward Elgar.

Reinhart, C. M., and Κ . Rogoff (2009), This Time is Different: Eight Centuries of Financial

Folly,

Istoria Ton Oikonomikon K__riseon 2

Documents

Transcript of Istoria Ton Oikonomikon K__riseon 2