Για ποιο πολεοδομικό «σύστημα» έγινε διάσημη η Αθήνα;

Τι βρίσκουν οι τουρίστες στην Πλάκα;

Γιατί αρχαίοι και νεότεροι θεοί και άγιοι «συχνάζουν»

στα ίδια μέρη;

«Μια φορά κι έναν καιρό...» Κάτω από το μοντέρνο κτίριο αποκαλύπτεται… μια αθηναϊκή γειτονιά. Σε μια περιοχή με μακραίωνη ανθρώπινη παρουσία, αρχαίοι δρόμοι, σπιτάκια με μικρές εσωτερικές αυλές, καταστήματα και εργαστήρια πλέκουν έναν πυκνό ιστό. Η άναρχη ανάπτυξη, χαρακτηριστική της Αθήνας, θα επιβιώσει με μικρές αλλαγές ως την εμφάνιση μεγάλων πολυτελών επαύλεων από τα ρωμαϊκά χρόνια και μετά. Ξεχωρίζει το συγκρότημα του 7ου αιώνα με την κυκλική αίθουσα και το τρίκογχο δωμάτιο φιλοξενίας.

2

1 Αρχαιολογικός χώρος Μουσείου ΑκρόποληςΠαραλλαγές, συμπληρώσεις και επεκτάσεις O σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο βυζαντινός ναός χτίστηκε στη θέση ενός παλαιοχριστιανικού ναού και ενός παλαιότερου ιερού, ίσως της Άρτεμης. Στο προαύλιο υπήρχε ρωμαϊκό λουτρό, ενώ σώζεται και σήμερα τμήμα κτιρίου της εποχής. Η χριστιανική εκκλησία, αρχικά αφιερωμένη στους Αγίους Θεοδώρους, άλλαξε όνομα, όταν έγινε παράρτημα (μετόχι) της Μονής του Σινά. Μισοερειπωμένη, επισκευάστηκε και επεκτάθηκε μετά την Επανάσταση, για να εξυπηρετήσει ως ενοριακός ναός τις ανάγκες του πολυάριθμου εκκλησιάσματος της περιοχής.

4 Αγία Αικατερίνη (11ος -12ος αι.)

Από τη λαϊκή μας παράδοση Ασβεστωμένα σπιτάκια με επίπεδες στέγες και χρωματιστά πορτοπαράθυρα, φιδογυριστά σοκάκια, ανθισμένες γλάστρες και νωχελικές γάτες συνθέτουν ένα γραφικό… κυκλαδίτικο σκηνικό στα ριζά του Ιερού Βράχου. Ό,τι απομένει από τον αυθαίρετο οικισμό των νησιωτών μαστόρων που συνέβαλαν στην ανοικοδόμηση της νεοκλασικής Αθήνας σήμερα είναι προστατευμένο κομμάτι του βιβλίου της πόλης. Δρόμοι χωρίς όνομα και σπίτια χωρίς αριθμό, έργα άγνωστων εκπροσώπων της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, χαρίζουν στη σύγχρονη πόλη ένα διαφορετικό πρόσωπο.

Αναφιώτικα (1847-1863)

ΠΛ

ΑΚ

Α

7Κείμενα για... σχολική και άλλες χρήσειςΣτο πυργόσπιτο, που χρησιμοποιήθηκε και ως οθωμανικό αστυνομικό φυλάκιο, έγιναν κάποιες αλλαγές μετά την Επανάσταση, ωστόσο διατήρησε τον οχυρωματικό του χαρακτήρα. Συμπαγής κατασκευή, με περιορισμένα ανοίγματα στους πάνω ορόφους, το κτίριο αργότερα λειτούργησε και ως σχολείο. Όσο για τον δρόμο, που μας θυμίζει ένα βασικό συστατικό του βιβλίου κάθε πόλης, αυτός οφείλει το όνομά του σε ένα από τα πρώτα νεοελληνικά κτίρια που σχεδιάστηκαν για τη συγκεκριμένη χρήση, σήμερα «Σχολείο του Χορού».

Οικία Τσέρτς (1701-1835) και Οδός Σχολείου

ΠΑΛΑΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΣτα ριζά της Ακρόπολης, η «Οικία Κλεάνθη», παλιότερο κτίσμα που μετασκεύασε ο γνωστός αρχιτέκτονας για την πρώτη στέγη του Πανεπιστήμιου Αθηνών, σήμερα είναι μουσείο. Άλλα ιστορικά σχολικά κτίρια της Πλάκας βουίζουν ακόμα από μαθητές...

ΣΤΑΘΜΟΣ «ΑΚΡΟΠΟΛΗ» του ΜΕΤΡΟ και ΑΓΑΛΜΑ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣτην υπόγεια έκθεση μαθαίνουμε περισσότερα για τη γειτονιά που άκμασε στην ύστερη αρχαιότητα και στους πρώτους βυζαντινούς αιώνες και ξανά στα μεσοβυζαντινά χρόνια, για να ερημώσει σταδιακά αργότερα. O ανδριάντας του στρατηγού, που έδωσε το όνομά του στη γύρω περιοχή, αποτελεί την κατάλληλη… εισαγωγή στη νεότερη ιστορία της.

Πλατεία Πλατάνου και… πλακιώτικες ταβέρνεςΙστορίες από την καθημερινή ζωήΣτην πλακόστρωτη πλατεία δεν υπάρχει πια ο ιστορικός πλάτανος, λειτουργεί όμως ακόμα η ομώνυμη ταβέρνα, από τις πιο παλιές και αυθεντικές της Πλάκας. Πρώην σαπωνοποιείο, υπήρξε στέκι ανθρώπων των γραμμάτων και της τέχνης, όπως και το συνονόματο καφενείο που λειτουργούσε απέναντι. Γέννημα της περιοχής, οι πρώτες ταβέρνες είχαν μακρόστενα τραπέζια, πάγκους και γύρω-γύρω τα απαραίτητα βαρέλια της ρετσίνας, που συνοδευόταν από λιτούς μεζέδες και κιθάρα.

10

Για την παρέα καλλιτεχνών που νοίκιαζε κατά τον Μεσοπόλεμο τη σοφίτα πάνω από την ταβέρνα, η γραφική πλατεία αποτελούσε σκηνικό της καθημερινής ζωής και εργασίας τους. Με λίγη έρευνα, θα μάθουμε τα ονόματά τους!**

ΣΠΙΤΙΑ ΟΔΟΥ ΕΡΕΧΘΕΩΣΠαραταγμένα στα σκαλιά, «λαϊκά νεοκλασικά» σπιτάκια μαρτυρούν πώς η νεοκλασική αρχιτεκτονική και η λαϊκή παράδοση διασταυρώθηκαν δημιουργώντας αυθεντικά ελληνικά έργα. Παρόμοιες πινελιές σώζονται και σε άλλες γωνιές της Αθήνας…Ιερά και επίσημα... κείμενα

Ο κομψός ναός με το αυτοκρατορικό όνομα αντικατέστησε προγενέστερη εκκλησία χτισμένη μάλλον στη θέση αρχαίου ιερού, όπως μαρτυρούν και τα ενσωματωμένα στην κατασκευή του αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη. Αρχικά ιδιόκτητος, αργότερα έγινε ενοριακός, αποτελώντας το κέντρο μιας σημαντικής συνοικίας της βυζαντινής πόλης. Στον σταυροειδή εγγεγραμμένο με αθηναϊκό τρούλο αρχικό πυρήνα του έγιναν μεταγενέστερες επεμβάσεις, με κυριότερη την προσθήκη, τον 19ο αιώνα, παρεκκλησίου και υπερώων, με πρόσβαση από σκάλα στη μικρή αυλή.

Άγιος Νικόλαος Ραγκαβάς (μέσα 11ου αι., νεότερες προσθήκες)8

Στο εσωτερικό μάς περιμένουν μικρές εκπλήξεις, αρκεί να είμαστε παρατηρητικοί: τι κρέμεται πάνω από το κεφάλι μας, τι κρύβει το ιερό, τι άλλο έχει ενδιαφέρον; *

Οι καιροί αλλάζουν, αλλά κάποιοι τόποι παραμένουν ιεροί: ένα αρκετά συχνό φαινόμενο στο βιβλίο της Αθήνας, που θα άξιζε να ερευνήσουμε περισσότερο, όπως και τον πολύπλευρο ρόλο των εκκλησιών στη ζωή της μέχρι σχετικά πρόσφατα…

Ένα πρωτότυπο ανθολόγιο και ένα... συλλογικό έργο Στη θέση αρχαίου ιερού, ο πρωτότυπος βυζαντινός ναός της Παναγίας Γοργοεπηκόου, γνωστός ως Μικρή Μητρόπολη, αποτελεί ένα τρισδιάστατο παζλ από αρχιτεκτονικά και γλυπτά μέλη παλιότερων κτιρίων. Η επιβλητική νέα μητρόπολη, χτισμένη στην τοποθεσία του μητροπολιτικού συγκροτήματος των οθωμανικών χρόνων, συνδυάζει νεοκλασικά και βυζαντινά στοιχεία, αποτέλεσμα της αλλαγής σχεδίων και αρχιτεκτόνων. Πιο πέρα, η πόλη παίρνει σιγά-σιγά τη γνώριμη όψη της, δίνοντάς μας αφορμή να αφήσουμε στην άκρη το βιβλίο της…

Άγιος Ελευθέριος (τέλη 12ου αι.) και Μητρόπολη Αθηνών (Θεόφιλος Χάνσεν, Δημήτρης Ζέζος και Φρανσουά Μπουλανζέ, 1842-1862)

11

ΠΛΑΤΕΙΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣΣτις περίπου 90 ανάγλυφες μαρμάρινες πλάκες των εξωτερικών τοίχων της Γοργοεπηκόου αρχαιοελληνικά θέματα αποκτούν νέα νοήματα, για να εκφράσουν μαζί με άλλα, χριστιανικά, τα βασικά πιστεύω της νέας θρησκείας. Μετά την έξωση του Όθωνα, ο ναός αφιερώθηκε στον Άγιο Ελευθέριο. Αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, η νέα μητρόπολη της Αθήνας, από τις πρώτες ιδέες ως την ολοκλήρωσή της, άλλαξε επίσης όνομα αλλά και θέση. Στην πλατεία, ένας ανδριάντας μάς οδηγεί συμβολικά σε μια ιστορική πρωτεύουσα του ελληνισμού…***

ΠΛΑΚΑΑν, πάλι, ακολουθήσουμε δικές μας «αναγνωστικές» διαδρομές στον λαβύρινθο της Πλάκας, θα διαπιστώσουμε ότι η άναρχη ανάπτυξη της αρχαίας πόλης άφησε κληρονομιά χιλιετιών. Η οργανωμένη νέα πρωτεύουσα αναπτύχθηκε, άλλωστε, σε άμεση σχέση με την παραδοσιακή ρυμοτομία της «μικρής μας πόλης». Στο βιβλίο μιας πόλης το χάος και η τάξη μπορεί να συνυπάρχουν· ζητούμενο είναι το αποτέλεσμα να παραμένει χρήσιμο και ευχάριστο.

Κεντρική... ιδέα Η αρχαιότερη συνοικία της πόλης, που συμπύκνωσε την Αθήνα των οθωμανικών χρόνων, έγινε πυρήνας της νέας πρωτεύουσας και συνδέθηκε με σημαντικούς ήρωες και χαρακτηριστικές εικόνες του βιβλίου της. Όταν μεταπολεμικά η βαθμιαία κυριαρχία του τουρισμού και της ψυχαγωγίας απείλησε την ύπαρξή της, η Πλάκα προστατεύτηκε ολόκληρη, ως οικιστικό σύνολο. Σύγχρονο κέντρο της, η πλατεία με το ιστορικό όνομα σχετίζεται από παλιά με δραστηριότητες αναψυχής, από αποκριάτικα ξεφαντώματα μέχρι θερινό σινεμά.

Πλατεία Φιλομούσου Εταιρείας5

Η παλιά, όπως ίσως σημαίνει και το όνομά της, συνοικία σήμερα αντιμετωπίζει ξανά παρόμοιους κινδύνους. Ας συζητήσουμε πώς μπορούν να συνυπάρξουν διαφορετικές λειτουργίες καθώς και το παρόν και μέλλον με το παρελθόν της…

ΟΔΟΣ ΚΥΔΑΘΗΝΑΙΩΝΣτην «Πλατιά Ρούγα» της παλιάς Αθήνας θα βρούμε διάφορα ενδιαφέροντα σημεία: έναν βυζαντινό ναό, μουσεία, σπίτια των οθωνικών χρόνων και του Μεσοπολέμου που συνδέονται με σημαντικούς Νεοέλληνες, Αθηναίους και μη... Περί... δράματος

Το κομψό κυλινδρικό οικοδόμημα με την ανάγλυφη ζωφόρο είναι το καλύτερα σωζόμενο από τα χορηγικά μνημεία που πλαισίωναν έναν από τους σημαντικότερους δρόμους της αρχαίας Αθήνας, που ένωνε την Αρχαία Αγορά με το ιερό και το θέατρο του Διονύσου, όπου γίνονταν οι περίφημοι θεατρικοί αγώνες. Στα οθωμανικά χρόνια το λεγόμενο «Φανάρι του Διογένη» υπήρξε παρεκκλήσι και αργότερα βιβλιοθήκη μονής Καπουτσίνων μοναχών, ενώ γύρω του αναπτύχθηκε αρχικά η συνοικία της Πλάκας.

Μνημείο του Λυσικράτους (335-334 π.Χ.) και Οδός Τριπόδων3

…κάτι για κάθε γούστο: στο μνημείο χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην πόλη ο κορινθιακός ρυθμός στην εξωτερική όψη κτιρίου· στο μεταγενέστερο μοναστήρι φιλοξενήθηκαν διάσημοι Φιλέλληνες, ενώ στον κήπο του καλλιεργήθηκαν οι πρώτες ντομάτες στη χώρα μας· στην πλατεία αργότερα υπήρχε μόνιμη μάντρα Καραγκιόζη – το λαϊκό αυτό θέατρο πρωτοεμφανίστηκε εξάλλου στην Πλάκα.

Τι μας μαρτυρούν για τη ζωήτων Αθηναίων τα σπίτια διαφόρων

εποχών;

Aλλαγές, παράδοση και πρωτοπορίαΗ πρώτη φάση του κτιρίου με το νεοκλασικό «ένδυμα» χρονολογείται πριν την Επανάσταση. Αρχικά κατοικία, δέχτηκε προσθήκες και μετατροπές για να εξυπηρετήσει διαφορετικές ανάγκες, πριν αποκατασταθεί για τη σημερινή του χρήση. Μία κατάλληλη γι’ αυτό λειτουργία έχει το κτίριο του Κέντρου Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης, καθώς υπήρξε κατοικία της πρωτοπόρου λαογράφου. Το σχεδίασε ένας σημαντικός μας αρχιτέκτονας, μπολιάζοντας δημιουργικά τις τάσεις του Μεσοπολέμου με τη βυζαντινή και λαϊκή παράδοση του τόπου.

6 Πολιτιστικό Ιδρυμα Τράπεζας Πειραιώς (1801-1890) και Οικία Αγγελικής Χατζημιχάλη (Αριστοτέλης Ζάχος, 1924-1927)

ΟΙΚΙΑ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗΓια την εσωτερική διαρρύθμιση και επίπλωση, εμπνευσμένη από την παράδοση διαφόρων περιοχών της χώρας, εργάστηκαν λαϊκοί τεχνίτες και η ίδια η Αγγελική Χατζημιχάλη.

Πιο αντιπροσωπευτικά της ελληνικής αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου είναι κάποια γειτονικά σπίτια. Αναζητούμε χαρακτηριστικά όπως συνεχείς εξώστες, μεγάλες ζώνες ανοιγμάτων, έρκερ, κιγκλιδώματα σε ύφος αρ ντεκό…

«Κλειδιά» ερμηνείας

* Αξίζει να σταθούμε στο αρχαίο κιονόκρανο που στηρίζει την Αγία Τράπεζα και στην ιστορική καμπάνα στον πρόναο, που συνδέεται με την απελευθέρωση της Αθήνας από την οθωμανική, αλλά και τη γερμανική κυριαρχία, έναν αιώνα αργότερα.** Πρόκειται για τους ζωγράφους Περικλή Βυζάντιο και Παύλο Καλλιγά και τον γλύπτη Φωκίωνα Ρωκ.*** Αναφορά στο μνημείο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Ανάλυση... κειμένου Στο κλίμα άλλων εποχών μάς μεταφέρει η ψηλή μάντρα γύρω από το αρχοντικό της ιστορικής οικογένειας, από τα παλιότερα σπίτια της πόλης, που διαμορφώθηκε από την ένωση δύο μικρότερων με προσθήκη επιπλέον ορόφου. Στο ισόγειο και γύρω από την αυλή αναπτύσσονταν βοηθητικοί χώροι, ενώ στον όροφο οι χώροι διαμονής και υποδοχής, οργανωμένοι πίσω από το χαγιάτι με τα μεγάλα ανοίγματα, καλυμμένα μεταγενέστερα με τζάμια. Το συγκρότημα σήμερα αναβιώνει ως μουσείο.

Aρχοντικό Μπενιζέλων (1501-1700, επεμβάσεις στα μέσα του 18ου αιώνα)9

ΟΔΟΣ ΑΔΡΙΑΝΟΥΗ «Ρούγα της Χρυσαλιώτισσας», ο πρώτος αθηναϊκός δρόμος που πλακοστρώθηκε, συγκέντρωνε κάποτε εμπορικά καταστήματα, υπουργεία, πρεσβείες και κοσμικά ξενοδοχεία. Σήμερα, στον βασικό δρόμο της Πλάκας πρωταγωνιστεί ο τουρισμός.

«ΔΙΟΓΕΝΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ»Στον αρχαιολογικό χώρο, ανάμεσα σε ευρήματα διaφόρων εποχών, σώζεται τμήμα του υστερορωμαϊκού τείχους, χτισμένου με παλαιότερο οικοδομικό υλικό. Η ιστορική συνοικία είναι από τα πιο πυκνογραμμένα κεφάλαια του βιβλίου της πόλης!

Το βιβλίο της πόλης μπορεί να μας λύσει τις απορίες...

H «μικρή μας πόλη»

(Διαβά)ΖουμεΑΘΗΝΑ

Αρχαία οδός

∆ιο

νυσί

ου Α

ρεοπ

αγίτ

ου

ΘρασύλλουΘρασύλλου

Βύρωνος

Φρυνίχου

Αδριανού

Αδριανο

ύ

Αγγ. Γέροντα

Γκού

ρα

Σωτήρος

Χίλλ

Χίλλ

∆αιδάλου

Κέκροπος

Σέλλεϋ

Τριπό

δων

ΣτράτωνοςΣτράτωνος

Επιχάρµου

Κυρρ

ήστο

υ

Μνησικλέους

Παν

δρόσ

ου

Μητ

ροπό

λεω

ςΛυσ

ίου

Θόλ

ου

Κλεψύδρας

Μουσαίου

Πανός

Φλέσσα

Λυσι

κράτ

ους

Αγίας Φιλοθέης

ΜπενιζέλουΠαλαιολόγου

ΜπενιζέλουΠαλαιολόγου

Θουκυδίδου

Υπατίας

Θέσπιδος

Πλατεία Φιλοµούσου

Εταιρείας

Πλατεία Φιλοµούσου

Εταιρείας

ΡωµαϊκήΑγορά

ΠλατείαΠλατάνουΠλατεία

Πλατάνου

Σταθµός Ακρόπολη

12

3

5

64

7

8

9

10

11

Αγ. ΑικατερίνηΑγ. Αικατερίνη

ΟικίαΤσερτςΟικίαΤσερτς

Άγ.ΝικόλαοςΡαγκαβάςΆγ.ΝικόλαοςΡαγκαβάς

Αρχοντικό ΜπενιζέλωνΑρχοντικό Μπενιζέλων

Μητρόπολη ΑθηνώνΜητρόπολη Αθηνών

Άγ. ΕλευθέριοςΆγ. Ελευθέριος

Πολιτιστικό ΙδρυµαΤράπεζας ΠειραιώςΠολιτιστικό ΙδρυµαΤράπεζας Πειραιώς

Οικία Αγγελικής ΧατζηµιχάληΟικία Αγγελικής Χατζηµιχάλη

Κυδαθηναίων

ΑΚΡΟΠΟΛΗ

Θέατρο ∆ιονύσου

Πρυ

τανε

ίου Ερεχθέως

Χατζηµιχάλη

Χατζηµιχάλη

ΣχολείουΣχολείου

ΑναφιώτικαΑναφιώτικα

ΦαρµάκηΦαρµάκη

Επιµ

ενίδ

ουΕπ

ιµεν

ίδου

ΜουσείοΑκρόπολης

«Οικία Κλεάνθη»

ΠλατείαΜητροπόλεως

Ναός του Ολυµπίου ∆ιός

Πύλη του Αδριανού

ΠλάκαΜνηµείο τουΛυσικράτουςΜνηµείο τουΛυσικράτους

Β

Ακρόπολη

Βουλή

Λόφος Φιλοπάππου

Εθνικός κήπος

Λυκαβηττός

Θησείο

Η διαδρομή

Στάσεις3

Παράλληλα κείμενα

Αξίζει να σημειώσουμε

Ανάμεσα στις γραμμές και πίσω από τις λέξεις

Θρασύλλου > Αναφιώτικα > Επιμενίδου > Βύρωνος > Λυσικράτους > Χαιρεφώντος > Φαρμάκη > Πλατεία Φιλομούσου Εταιρείας > Κυδαθηναίων > Αγγέλου Γέροντα > Αγγελικής Χατζημιχάλη > Χιλλ > Επιχάρμου > Σχολείου > Κυρρήστου > Ερεχθέως > Διογένους > Μνησικλέους > Αδριανού > Μπενιζέλου Παλαιολόγου > Πλατεία Μητροπόλεως

2

8

1

5

7

6

11

3

4

10

9

ΔιαδρομέςΗ... ιδανική πόληΗ πόλη-μωσαϊκό πολιτισμώνΗ πόλη της αναψυχήςΗ «επίσημη» πόληΗ «άλλη» πόληΗ «μικρή μας πόλη»

Η Πράξη «Σχεδιασμός και παραγωγή εκαπιδευτικών εργαλείων για το σύγχρονο αστικό περιβάλλον και την αρχιτεκτονική κληρονομιά» (MIS 339819) υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σύγχρονα χρόνια(1945 - σήμερα)

Νεολιθική εποχή (3500 - 3200 π.Χ.)

Εποχή του Χαλκού(3200 -1050 π.Χ.)

Γραμ

μή τ

ου Χ

ρόνο

υ

Γεωμετρική εποχή(1050 - 700 π.Χ.)

Αρχαϊκή εποχή(700 - 480 π.Χ.)

Κλασική εποχή(480 - 323 π.Χ.)

Ελληνιστική εποχή(323 - 86 π.Χ.)

Ρωμαϊκή εποχή(86 π.Χ. - 330)

Βυζαντινή εποχή(330 -1204)

Λατινική κυριαρχία(1204 -1456)

Οθωμανική κυριαρχία(1456 -1833)

Νεότερα χρόνια(1833 -1945)

Β

ΑΚΡΟΠΟΛΗ

ΒΟΥΛΗ

Συντονισμός έργου:  Μαρία Λαγογιάννη, Σουζάνα Χούλια-ΚαπελώνηΣχεδιασμός περιεχομένου - γενική επιμέλεια: Τζένη Αλμπάνη, Τόνια Κουτσουράκη, Αλεξάνδρα Σέλελη, Σπήλιος ΠίσταςΚέιμενα: Αναστασία Φωτοπούλου-ΠρίγκηπαΦιλολογική επιμέλεια: Αφροδίτη ΚαμάραΣχεδιασμός διαδρομής και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων: Άννα Μπακάλη, Λίλα Πατσιάδου, Αναστασία Φωτοπούλου-Πρίγκηπα, Ελένη Καραΐσκου, Δήμητρα Κατραούζου, Μαρκέλλα ΔουζενάκηΓραφιστικός σχεδιασμός, χάρτες: Μυρτώ ΔαυίδΠαραγωγή: Pressious Arvanitidis

ISBN: 978-960-386-232-1

Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και ΘρησκευμάτωνΓενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής ΚληρονομιάςΔιεύθυνση Μουσείων – Τμήμα Εκθέσεων και Μουσειολογικής ΈρευναςΑπαγορεύεται η οποιαδήποτε μερική ή ολική ανατύπωση χωρίς την άδεια του εκδότη