Diadromes teuxos no 118

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕφΑΡμΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Εικονογραφημένα βιβλία Το λαϊκό παραμύθι και το παιδί

118 KAΛΟΚΑΙΡΙ 2015Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

Ο Πέτρος, 11 χρόνων, και η Ράνια, 12 χρόνων, είναι «ηλεκτρονικοί»

φίλοι – γνωρίστηκαν και επικοινωνούν μέσα από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η φιλία τους βοηθάει τον Πέτρο να αντιμετωπίσει δύο συμμαθητές του που του φέρονται άσχημα. Και καθώς αρχίζει να νιώθει πιο δυνατός και δεν τους φοβάται πια, διαπιστώνει πως οι «κακοί» αυτοί συμμαθητές περιβάλλονται από ένα μυστήριο.

Γιατί δείχνουν και οι ίδιοι τόσο φοβισμένοι; Γιατί έρχονται με μελανιές στο σχολείο; Ποιον συναντάνε κρυφά μετά το σχόλασμα;

Όταν ο ένας τους εξαφανίζεται, ο Πέτρος και η Ράνια παίρνουν τα πράγματα στα χέρια τους. Οπλισμένοι με θάρρος κι εξυπνάδα, αγωνίζονται να λύσουν το μυστήριο και να τον σώσουν. Μέσα από τις περιπέτειές τους, ανακαλύπτουν τη δύναμη που κρύβουν μέσα τους όλα τα παιδιά. Και μαθαίνουν πως, αν συνεργάζονται, μπορούν να αλλάξουν πολλά σ’ αυτό τον παράξενο κόσμο των μεγάλων.

Κυκλοφορεί και σε e-book. Αναζητήστε περισσότερους από 1.000 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks!

ΕΚΔΟ

ΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟ

Σ

1 9 7 9 - 2 0 1 4

1 9 7 9 - 2 0 14

PSI

CH

OG IO S P U BL IC

AT

ION

S

ΕΚΔΟ

ΣΕΙΣ ΨΥΧΟ

ΓΙΟΣ

1 9 7 9 - 2 0 14

1 9 7 9 - 2 0 14

PSI

CH

OG IO S P U BL IC

AT

ION

S

Για πα

ιδιά α

πό 10

ετών

Ας δούμε τη ζωη μΑς ςΑν μιΑ !ςύνΑρπΑςτικη περιπετειΑ

ΣΤΟ Χ ΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕ ΧΝΙΑ Σ Γ ΙΑ ΠΑΙΔ ΙΑ Κ Α Ι ΝΕΟΥΣΔΙΔ Α Κ ΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕ ΧΝΙΑ Σ Κ ΑΙ ΕΦΑ ΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ Σ ΧΟΛΕΙΟ

Οι διακοπές, ολοένα και συχνότερα, είναι το αγαπη-μένο σημείο αναφοράς όλων των παιδιών –αλλά και των μεγάλων, βέβαια– όσο πλησιάζει το καλοκαίρι.

Κάνουν όνειρα και συζητήσεις πολλές, σχεδιά-ζουν προγράμματα και καλλιεργούν αγαθές προσδο-κίες. Εύλογο είναι να αναζητούν όλοι στο καλοκαίρι λίγη ξεκούραση και μια πιο χαλαρή καθημερινότη-τα. Εντούτοις, μέσα στη νωχελική ραστώνη, καθένας μπορεί να συναντήσει μια ξεχωριστή «χώρα» με δρο-σιές και χρώματα, που θα την ανακαλύψει μέσα σε κάθε βιβλίο.

Δεν προσεγγίζουμε εδώ το βιβλίο μόνον ως αισθητικό και πολιτιστικό προϊόν, αλλά –περισσότερο, ίσως– ως προσω-πική ενασχόληση και άσκηση ιδιαίτερης βαρύτητας.

Ο αναγνώστης, μικρός ή μεγάλος, λειτουργεί κατά κανόνα αυτό-νομα. Μέσα στη σιωπή της ανάγνωσης συνθέτει κόσμους και όνειρα, συνα-ντά παραδείγματα, αντιμετωπίζει το Καλό και το Κακό στην εφαρμογή τους.

Έτσι, το βιβλίο παίζει το ρόλο ενός αθόρυβου αλλά και σπουδαίου παιδαγω-γού. Παλιότερα, το ρόλο του παιδαγωγού έπαιζαν, τηρουμένων των αναλογιών, η γιαγιά και ο παππούς, μέσα από το προφορικό τους αφήγημα, παραμύθι ή ιστορία. Πράγματι, τα λαϊκά παραμύθια λειτουργούν ως η πρακτική φιλοσοφία του λαού, σε απλά μαθήματα μάλιστα, γι’ αυτό και καθίσταται κατανοητή. Ιδιαί-τερα για τα παιδιά, η «χώρα» με τις δροσιές και τα χρώματα μπορεί να είναι ένα λογοτεχνικό κείμενο, όπως και μια παραμυθιακή ιστορία. Αναμφίβολα, το κα-λοκαίρι προσφέρεται για διάβασμα, χωρίς άγχος και με την άνεση του χρόνου.

Για ένα ακόμη τεύχος, οι Διαδρομές προσφέρουν πλούσια ύλη πάνω σε ενδιαφέροντα θέματα, όπως είναι τα εικονογραφημένα βιβλία και η σημασία τους στην εκπαίδευση, το λαϊκό παραμύθι, κ.ά. Όπως πάντα, ο αναγνώστης θα βρει ένα πλούσιο δεκαεξασέλιδο με Βιβλιοπαρουσιάσεις, τα Νέα για τα βραβεία της χρονιάς, και πολλά άλλα.

Καλό Καλοκαίρι!Ο Διευθυντής

«Χώρα» με δροσιές και χρώματα

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣΔΙΔ Α Κ ΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕ ΧΝΙΑ Σ Κ ΑΙ ΕΦΑ ΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ Σ ΧΟΛΕΙΟ

Ιδιοκτησία:Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων

για τη Νεότητα / Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού ΒιβλίουΣωματείο μη-κερδοσκοπικό

μπουμπουλίνας 28, 10682 Αθήνα[email protected]

Εκδότης & Διευθυντής:Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: [email protected]

Yπεύθυνοι Ύλης:Aγγελική Βαρελλά

Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη

Συντακτική Επιτροπή:Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05,

e-mail: [email protected]Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15

Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50, e-mail: [email protected]Βαγγέλης Ηλιόπουλος (Β.Η.), 210.6640151,

e-mail: [email protected]Κωνσταντίνος Δ. μαλαφάντης (Κ.Δ.μ.), 210.3688082,

6944125860, e-mail: [email protected] Ηρώ Παπαμόσχου (Η.Π.), email: [email protected]

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.),210.822.30.08, e-mail: [email protected]

Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.),2310.342.856, e-mail: [email protected]

Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81, e-mail: [email protected]

Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο:ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr

ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr

Ο μΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ μΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ

ΚΑΙ ΕφΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου:Ανέκδοτο έργο του εικονογράφου Νίκου Γιαννόπουλου

Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις:Ελένη Βαζούρα, 210.2804.847

e-mail: [email protected]

Επικοινωνία:Εκδ. Ψυχογιός A.E.

Tατοΐου 121, 14452 μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800

Eπιμελητής περιοδικού:Πέτρος Γιαρμενίτης

DTP:Σπυριδούλα Βονίτση

Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο,τους μήνες μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο

Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο

οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Owner:Greek Section of I.B.B.Y. /Circle of the Greek Children's Book,a Greek non-profit union28, Bouboulinas str., 10682 Α[email protected]

Publisher & Director:V. D. Anagnostopoulos, e-mail: [email protected]

Editors:Angeliki VarellaHelen Ilia Tasoula Tsilimeni

Editorial Committee:Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05, e-mail: [email protected] Soureli (G.S.), 210.808.45.15Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50, e-mail: [email protected] Iliopoulos (V.I.), 210.6640151,e-mail: [email protected] D. Malafantis (K.D.μ.), 210.3688082, 6944125860, e-mail: [email protected] Iro Papamoschou (Ι.P.), email: [email protected] Loty Petrovits (L.P.),210.822.30.08, e-mail: [email protected]Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.),2310.342.856, e-mail: [email protected] Hortiati (Th.H.), 2310.273.514Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81, e-mail: [email protected]

Book web sites:GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Cover Illustration:Unpublished artwork by illustrator Nikos Giannopoulos

Marketing, Public Relations and Advertisments:Εleni Vazoura, 210.2804.847e-mail: [email protected]

Communication:Psichogios Publications S.A.121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800

Copy editor:Petros Yarmenitis

DTP:Spyridoula Vonitsi

DIADROMES is published four times a yearin March, June, September and December

The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

Περίοδος Γ’: Καλοκαίρι 2015Τεύχος 118

Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2015Τριμηνιαία Έκδοση

(Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

3rd Period: Summer 2015No 118June - Jyly - August 2015Quarterly Publication(2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

Επισημάνσεις

O εικονογράφος του τεύχους:Νίκος Γιαννόπουλος

Η ζωή και το παραμύθι: Αναφορά στο μικρασιατικό παραμύθι

του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου

Διδακτική αξιοποίηση ενός παραμυθιού για τον σχολικό εκφοβισμό και

τη σχολική απομόνωση της Σουλτάνας Μάνεση

Wordless books… Βιβλία με εικόνες, βιβλία χωρίς λέξεις!

της Μαρίας Κυβωτίδου και της Κλεονίκης Σιρανίδου

Βιβλιοπαρουσιάσεις (27 τίτλοι)

Ποιήματα για το καλοκαίρι

Η λογοτεχνία στο Νηπιαγωγείοτης Ειρήνης Γενειατάκη

Νίκος Κανάκης – «Αναμνήσεις από έναν καλό φίλο και ποιητή»

της Αγγελικής Βαρελλά

Νέα

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Points

This Issue’s Illustrator: Nikos Giannopoulos

Life and fairy-tale: About the fairy-tale in Asia Minor by V. D. Anagnostopoulos

The educational utilization of a children’s story regarding bullying and isolation in school by Sultana Manesis

Wordless books… Books will illustrations, books without words! by Maria Kivotidou and Kleoniki Siranidou

Book Presentations (27 titles)

Poems about the summer

Literature in the nursery school by Irene Geniataki

Nikos Kanakis – “Memories of a good friend and poet” by Angeliki Varella

News

Submission Guidelines

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

4

6

8

18

30

41

55

57

62

69

81

CONTENTS

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους.The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

4ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

επ ι σημάνσε ι ςΑναμονή...

Δύσκολοι οι καιροί, πολλά τα προβλήματα, επόμενο να απαιτείται υπομονή για την επίλυση πολλών αδικιών και άστοχων –αν όχι εγκληματικών– ενερ-γειών που έπληξαν σοβαρά, μεταξύ άλλων, και το βιβλίο. Οι «επανορθώσεις» άρχισαν με την ΕΡΤ. Μήπως ήρθε πια ο καιρός να εξεταστεί και η επανασύ-σταση του ΕΚΕΒΙ; Είναι γνωστό ότι «καταργήθηκε» με βάρβαρο τρόπο και με εξοργιστικά ασύστατες κατηγορίες. Η επιτροπή που είχε συσταθεί για να ελέγξει τα –υποτιθέμενα– κακώς έχοντα, διαλύθηκε άπρακτη. Ουδέν το με-μπτόν ανευρέθη. Άρα; Περιμένουμε επίσης την επαναφορά της ενιαίας τιμής του βιβλίου. Την είχε υποσχεθεί ο πρωθυπουργός, ως αρχηγός της αξιωματι-κής αντιπολίτευσης, την περασμένη άνοιξη – την ανακοίνωσε ως επικείμενη και ο νυν αρμόδιος υπουργός. Περιμένουμε, λοιπόν. Και ελπίζουμε, η αναμονή να μην αποβεί καταστροφικά μακρόχρονη.

Λ.Π.-Α.

επισημάνσεις επισημάνσεις

5ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Επισήμανση με σατιρική διάθεσηΑποσπάσματα από το ανέκδοτο βιβλίο Όταν φυσάει σάτιρα (2010)της Θέτης Χορτιάτη

Η μιλιά μου το πιο ακριβό μου χάρισμαν’ ακούγεται κακάρισμα;!

Στην αποκοτιά που ρέειβούτηξαν οι αρουραίοι ώσπου είδα κι ώσπου είδεςτα ’καναν ηλεκτροβίδες

ποντικός στου νου τ’ αμπάριδεν την πήραμε χαμπάριμια ηλεκτρονικοπαγίδαπου διατάζει: χοροπήδα!

Σαν τα πουλάκια τρόμαξανκαι πέταξαν οι λέξειςσαν τα πουλάκια σκόρπισαν μαζί τους και οι σκέψεις

η γλώσσα έγινε κραυγήγιατί δεν είχε σκέψηκι η σκέψη έμεινε βουβήαφού δεν είχε λέξη.

Όσο ζαρώνει μου η μιλιάκι ο νους μου μαραζώνειαντρειεύεται η γλώσσα μουκι ο νους μου ξεφαντώνει.

Ήλιε του νου μου, γλώσσα μου μες απ’ τα μύρια όσα μουπέρασε αχτίδες λέξειςτους δρόμους μου να φέξεις

Στο λόγο και στο λόγο μουθα σέβομαι το λόγο μουανώτερή μου φύση και ελπίδα«γιατί κι η γλώσσα είναι πατρίδα».

Ξαστέρωσε η σκέψη μου η αδειανή και λέω, θα τη δαμάσω εγώ τη μηχανήθα βγω στου κόσμου το λεξοπαζάριβιβλία σκαλοπάτια ως το φεγγάρι

σε λεξοκήπους και λεξοπαρτέριαμε λέξεις-σκέψεις, φως κι αστέρια θα δρέψω ουρανοκαλούδιαγάργαρα λόγια και τραγούδια.

Λεξοπεριστεράκια μουγια τα λεξομεράκια μου νοήματα, ποιήματαλεξοφτεροκοπήματα

κι η μηχανή εργαλείο μουμα η γλώσσα μεγαλείο μου!

6ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

o εικονογράφοςτου τεύχους

NIKΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣΜε λένε Νίκο, και από παιδί έχω μια ιδι-αίτερη αγάπη: τη ζωγραφική. Αυτή η αγάπη με ακολουθεί απ’ όταν θυμάμαι τον εαυτό μου έως και σήμερα. Ένα χαρ-τί κι ένα μολύβι είναι πάντα για μένα η καλύτερη συντροφιά. Τώρα που έγινα πατέρας, ξετυλίχτηκε μπροστά μου ο μα-γικός κόσμος των παραμυθιών, και μέσα από τα μάτια των παιδιών μου γεννήθη-

καν εντός μου νέες εικόνες και νέες πραγματικότητες. Η αλήθεια έγινε παιχνίδι και τα μολύβια μου γλίστρησαν σε περιπέτειες απρόβλεπτες και φανταστικές. Παραμύθι στο παραμύθι, ανακαλύπτω έναν κόσμο που δεν ήξερα πως υπάρχει, έναν κόσμο μοναδικό, γεμάτο χρώματα και εικόνες.

Έχω εικονογραφήσει τα βιβλία:9 Θάλειας Βαγιάκη, Ο Χάρης θα πετάξει, εκδόσεις Φυλάτος, Νοέμβριος 2014.9 Γιώργου Μπουμπούση, Κερδιστανοί, Χανιστανοί και μια… χαδιάρα φάλαι-

να!, Ελληνοεκδοτική, Δεκέμβριος 2014.9 Χρήστου Σίνη, Ο Καρκινόδρακος, Ελληνοεκδοτική, Νοέμβριος 2014.9 Δήμητρας Μπουσίου, Το παραμύθι της Ανάσας, Ελληνοεκδοτική, Μάρτιος 2015.9 Όλγας Σεχίδου, Ο Αχινός και η Σαρδέλα, εκδόσεις Βάρφη, Μάιος 2015.

NIKΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣΜε λένε Νίκο, και από παιδί έχω μια ιδι-αίτερη αγάπη: τη ζωγραφική. Αυτή η αγάπη με ακολουθεί απ’ όταν θυμάμαι τον εαυτό μου έως και σήμερα. Ένα χαρ-τί κι ένα μολύβι είναι πάντα για μένα η καλύτερη συντροφιά. Τώρα που έγινα πατέρας, ξετυλίχτηκε μπροστά μου ο μα-γικός κόσμος των παραμυθιών, και μέσα από τα μάτια των παιδιών μου γεννήθη-

καν εντός μου νέες εικόνες και νέες πραγματικότητες. Η αλήθεια έγινε παιχνίδι και τα μολύβια μου γλίστρησαν σε περιπέτειες απρόβλεπτες και φανταστικές. Παραμύθι στο παραμύθι, ανακαλύπτω έναν κόσμο που δεν ήξερα πως υπάρχει, έναν κόσμο μοναδικό, γεμάτο χρώματα και εικόνες.

Έχω εικονογραφήσει τα βιβλία:9 Θάλειας Βαγιάκη, Ο Χάρης θα πετάξει, εκδόσεις Φυλάτος, Νοέμβριος 2014.9 Γιώργου Μπουμπούση, Κερδιστανοί, Χανιστανοί και μια… χαδιάρα φάλαι-

να!, Ελληνοεκδοτική, Δεκέμβριος 2014.9 Χρήστου Σίνη, Ο Καρκινόδρακος, Ελληνοεκδοτική, Νοέμβριος 2014.9 Δήμητρας Μπουσίου, Το παραμύθι της Ανάσας, Ελληνοεκδοτική, Μάρτιος 2015.9 Όλγας Σεχίδου, Ο Αχινός και η Σαρδέλα, εκδόσεις Βάρφη, Μάιος 2015.

www.kedros.grβιβλία για παιδιά και εφήβους

σε ό λα τα β ι β λ ι οπωλ ε ία

Χρίστος ΚαλουντζόγλουΤΟ ΣΤΑΧΤΙ ΠΕΠΛΟ

Σειρά: Φρι-στορίεςΕΙΚΟΓΡΑΦΗΣΗ: Λίζα Ηλιού

Στη δεύτερη από τις ιστορίες του Φρι, στη δεύτερη φρι-στορία δηλαδή, έχει ξεσπάσει πυρκαγιά στο γειτονικό βουνό. Ο Φρι, το πουλάκι πρωταγωνιστής,

η Έρη και η κούκλα της, η Νεγκρίτα, πρέπει να βοηθήσουν τα πλάσματα της ρεματιάς να προστατέψουν το χώρο τους, μα και να συμπαρασταθούν στα

ζώα και στα πουλιά του βουνού που έχασαν το σπίτι τους.Ένα πρωτότυπο βιβλίο για το περιβάλλον, τα οικοσυστήματα, την οικολογική

συνείδηση. Ένα βιβλίο για το σπίτι και το σχολείο, για το νηπιαγωγείο και τις πρώτες τάξεις του δημοτικού

Ουρανία ΤουτουντζήΙΚΑΡΟΣ, Ο ΜΙΚΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΗΣ

Μία ιστορική περιπέτεια που μας ταξιδεύει πίσω στον χρόνο για να ζήσουμε από κοντά τους αρχαίους ολυμπιακούς αγώνες αλλά και για να μας δώσει ένα διαχρονικό μήνυμα: πόσο σημαντικό είναι να έχουμε στόχους στη ζωή μας και

να μην τους εγκαταλείπουμε μόλις εμφανίζονται οι πρώτες δυσκολίες.

Άννα ΚουππάνουΗ ΑΠΙΣΤΕΥΤΗ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΣΕΜΠΑΣΤΙΑΝ ΜΟΝΤΕΦΙΟΡΕ

Εικονογράφηση: Δέσποινα ΜανώλαρουΈνα μυθιστόρημα με καταιγιστική δράση, που θίγει με μεγάλη ευαισθησία

σημαντικά κοινωνικά ζητήματα.Η συγγραφέας τιμήθηκε για το έργο αυτό με το Α Βραβείο Κυπριακού

Συνδέσμου Παιδικού Νεανικού Βιβλίου (IBBY Κύπρου) 2013. Η εικονογράφος διακρίθηκε στο διαγωνισμό που προκήρυξε το Πολιτιστικό

Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου για την εικονογράφηση του βιβλίου.

Μαρία Αντωνίου3. Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟ

Σειρά: O Δίας, το σόι του και η τρελοπαρέα Στο τρίτο βιβλίο της σειράς, τα παιδιά θα πρέπει να σώσουν τη Γη από τον παγετό που ήρθε ως αποτέλεσμα της δεύτερης αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, αυτή τη φορά και για τους δώδεκα μήνες του χρόνου.

Με τη δικαιολογία ότι η Μυρτούλα έχει χάσει την ηρεμία της ψυχής της και ότι πρέπει να τη γιατρέψει ο πατέρας της ιατρικής, ο Ιπποκράτης, τα παιδιά

βάζουν πλώρη για του Κάτω Κόσμου τα μπουντρούμια. Εκεί μεταμορφώνουν τον Κέρβερο σε Κερβερούλη και κάνουν χάζι τους κατοίκους του Κάτω Κόσμου –

ήρωες, γίγαντες, τέρατα της ελληνικής μυθολογίας και ιστορίας, αλλά και άλλα πλάσματα, που η φαντασία της συγγραφέως επιστρατεύει για να σας κάνει να γελάσετε με την ψυχή σας και ταυτόχρονα να γνωρίσετε πράματα και θάματα.

Σας περιμένει πολύ γέλιο, μα το Δία.

Έφη ΚούτσηΟ ΜΙΚΡΟΣ ΘΕΟΣ

Μεσόγειος, 6ος αιώνας π.Χ. Τόπος συνάντησης δύο μεγάλων αρχαίων πολιτισμών. Ελλάδα και Αίγυπτος αποτελούν φάρους επιστημών και τεχνών.

Πολιτισμοί τόσο μεγάλοι και συνάμα τόσο μυστικιστικοί, δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για να λάμψουν προσωπικότητες όπως ο Πυθαγόρας.

Σάμος, την ίδια περίοδο. Ο μικρός Ιάσονας ξυπνά σε πανικό. Πειρατές έχουν εισβάλει στο σπίτι του και απαγάγουν τη μητέρα του. Όταν ο Ιάσονας συναντηθεί

με τον Πυθαγόρα και με τη βοήθειά του προσπαθήσει να βρει τη μητέρα του θα ξεκινήσει μια συναρπαστική περιπέτεια.

Ένα μυθιστόρημα που ταξιδεύει τον αναγνώστη στο μεγαλείο και στο μυστήριο δύο μεγάλων πολιτισμών.

Για παιδιά από 5 ετών

Για παιδιά από 11 ετών

Για παιδιά από 10 ως 110 ετών Για παιδιά από 13 ετών

8ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ:ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ*

Β. Δ. Αναγνωστόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Αισθάνομαι ιδιαίτερη χαρά και τιμή που μπορώ και ανταποκρίνομαι σε μια πρό-σκληση για να μιλήσω μπροστά σε κοινό

του οποίου οι βιολογικές και ιστορικές ρίζες βρί-σκονται στην πολύπαθη Μικρά Ασία. Ευχαριστώ,

λοιπόν, τη φίλη κ. Ουρανία Σταματιάδου, Πρόε-δρο του Συλλόγου «Το Εγγλεζονήσι», που μου δίνει και σήμερα την ευκαιρία να επικοινωνήσω μαζί σας, και μάλιστα στο πλαίσιο του εορτα-

σμού για τα 90χρονα της Νέας Ιωνίας.Το θέμα που θα μας απασχολήσει, διαθέτει τερά-

στιο εύρος και εκτείνεται σε βάθος χρόνου – είναι θέμα διαχρονικό και πανταχού παρόν. Το παραμύθι γεννήθηκε μαζί

με τον πρωτόγονο άνθρωπο και συμπορεύτηκε μαζί του, παράλληλα με τις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές κατακτήσεις του. Και σή-μερα ζει κουβαλώντας το πολύτιμο φορτίο του παρελθόντος, έχοντας ενσω-ματώσει τις νέες πραγματικότητες. Σήμερα ζει ερμηνεύοντας την ανθρώπινη μοίρα με τον τρόπο του, ζει αχνοχαράζοντας δρόμους αισιοδοξίας για μικρούς και μεγάλους.

Το παραμύθι είναι μια φανταστική διήγηση που εξελίσσεται εκτός χρόνου και χώρου, δίχως να υπακούει στους κανόνες της λογικής, κάνοντας τα αδύ-νατα δυνατά και τα ανύπαρκτα υπαρκτά. Μιλάει για έναν «ανάποδο κόσμο», όπως προσφυώς έχει ειπωθεί. Η έναρξή του, το «Μια φορά κι έναν καιρό…», μας απογειώνει, ελευθερώνει τη φαντασία μας και της επιτρέπει να περιπλα-νηθεί σε τόπους θελκτικούς, όπου συμβαίνουν θαυμαστά γεγονότα με ήρωες εντυπωσιακούς. Ενώ η κατακλείδα του, το «Έζησαν αυτοί καλά και μεις καλύ-τερα…», μας προσγειώνει ξανά στην πραγματικότητα. Αυτό που κερδίζουμε είναι η περιπλάνηση, το ωραίο ταξίδι το γεμάτο περιπέτειες, απρόοπτα, εκ-πλήξεις και ανατροπές. Κερδίζουμε σε εμπειρίες και διδαχή.

Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις κατηγορίες παραμυθιών: Τα καθαυτό πα-ραμύθια, που περιλαμβάνουν τα μαγικά, τα διηγηματικά, τα διδακτικά και τα θρησκευτικά ή συναξαρικά. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει μύθους με

* Το κείμενο αυτό εκφωνήθηκε ως ομιλία στο Πολιτιστικό Κέντρο Νέας Ιωνίας Μαγνησίας, 11/11/2014.

9ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

ζώα, που τα περισσότερα σχετίζονται με τους αισώπειους μύθους, και η τρίτη κατηγορία τις ευτράπελες, αστείες λαϊκές ιστορίες.

Το λαϊκό παραμύθι, δημιούργημα της φαντασίας του λαϊκού ανθρώπου, εντάσσεται στη λαϊκή προφορική λογοτεχνία, η οποία συμπεριλαμβάνει και τις ευτράπελες ιστορίες, τους μύθους, τις παραδόσεις, το Δημοτικό τραγούδι. Παράλληλα καλλιεργήθηκε από τους συγγραφείς το λεγόμενο έντεχνο πα-ραμύθι, όπως επίσης το λαϊκότροπο παραμύθι, οι παραμυθιακές ιστορίες, οι μικρές ιστορίες για ζώα, πουλιά, δέντρα, κ.λπ. Έχει πλημμυρίσει η αγορά από σχετικές ιστοριούλες και παραμυθάκια για μικρά παιδιά. Διαπιστώνουμε εδώ έναν απηνή ανταγωνισμό των εκδοτικών οίκων, γιατί, όπως έλεγε η αείμνη-στη Τατιάνα Σταύρου: «Το παιδικό βιβλίο αφήνει πολλά κέρδη».

Το παραμύθι ως ανθρωπολογικό είδος αφήγησης ανιχνεύεται σε όλους τους λαούς, γιατί είναι ίδιες παντού οι ανάγκες που το δημιουργούν, όπως ο

10ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

αγώνας για επιβίωση, τα όνειρα για μια καλύτερη ζωή, οι καλλιτεχνικές ανη-συχίες, η τάση για διδαχή, παρηγοριά και διασκέδαση. Το λαϊκό παραμύθι γεν-νήθηκε μέσα σε ειδικές συνθήκες, από τον απλό και εν πολλοίς αγράμματο λαό, μέσα σε μιαν αγροτική, συνήθως, κοινότητα, όπου υπήρχε ζωντανός ο παραδοσιακός τρόπος ζωής, με τις γιορτές, τα τραγούδια, τα ήθη και τα έθι-μα. Από τη στιγμή που άλλαξαν οι συνθήκες ζωής και ερήμωσαν τα χωριά, εξαφανίστηκαν και οι λαϊκοί παραμυθάδες. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ότι απωλέσαμε, κατά κάποιον τρόπο, τους αυθεντικούς εθνικούς μας παιδαγω-γούς, αν σκεφτούμε ότι η μάνα, η γιαγιά και ο παππούς, φορείς της εθνικής μνήμης, κράτησαν όρθια την ψυχή των Ελληνόπουλων σε δύσκολες εποχές – στην Τουρκοκρατία, στους νεότερους πολέμους, στις εθνικές περιπέτειες, στην Κατοχή, κ.λπ. Τη θέση των λαϊκών αυτών δημιουργών πήραν τώρα οι συγγραφείς και οι νεότεροι αφηγητές, ως επαγγελματίες πλέον. Γι’ αυτό και υπάρχουν οι σχολές που εκπαιδεύουν αφηγητές παραμυθιών και ιστοριών γε-νικότερα, ενώ διοργανώνονται συνέδρια, ημερίδες και φεστιβάλ αφήγησης. Θυμίζω για παράδειγμα το διετήσιο Φεστιβάλ Αφήγησης στην Καλλιπεύκη Ολύμπου, αλλά και τις ετήσιες καλοκαιρινές γιορτές παραμυθιού που γίνο-νται «στου Κένταυρου τη ράχη», στο Πήλιο. Θέλω να πω, πως μπορεί το πα-ραμύθι να άφησε το ζεστό παραγώνι του σπιτιού, λόγω της αλλαγής των συν-θηκών ζωής που ήδη επισημάναμε, βρήκε όμως τον τρόπο και στεγάστηκε σε σχολεία, σχολές, φεστιβάλ, γιορτές, συνέδρια, προπαντός όμως στις ανοιχτές καρδιές μικρών και μεγάλων.

Στο σημείο αυτό, επιτρέψτε μου να κάνω μια μικρή αναδρομή. Το παραμύθι αρχικά και παλαιότερα ήταν αφήγημα και διασκέδαση των μεγάλων, σε κοι-νούς τόπους συνάθροισης ή εργασίας, όπως στη στάνη, στο κυνήγι, στα ταξί-δια, στα πλοία, στο καφενείο, οπωσδήποτε στα νυχτέρια, τα σπεροκαθίσματα, κοντά στο τζάκι του σπιτιού. Όταν όμως παρακολουθούσαν την αφήγηση και παιδιά, ο παραμυθάς «κράταγε τη γλώσσα του» για να μην τα τρομάξει ή τα πονηρέψει. Εν συνεχεία, με την αλλαγή των συνθηκών ζωής, η αφήγηση των

Ένας θρύλος για τη χαμένη Φανή,

ο άπληστος μέχρι τέλους Βόρακας και

ο βοηθός του ο Κόρακας, αλλά κι ένα παιδί που αναζητά την αλήθεια.

Mια εμπνευσμένη ιστορία για

την απληστία και την αλόγιστη εκμετάλλευση

της φύσης.

ΓΕΩΡΓΊΑ ΓΑΛΑΝΟΠΟΎΛΟΎΕΊΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΎΛΊΔΗΣ

Ο Βόρακας, ο Κόρακας και η Σονάτα της Φανής

ΗΛΙΚΙΑ: 8-108


παραμυθιών πέρασε κυρίως στη δικαιοδοσία της γιαγιάς, που είχε και την επίβλεψη των μικρών παιδιών. Η γιαγιά προσάρμοσε το παραμύθι στο νεα-ρό ακροατήριό της, το απάλλαξε δηλαδή από τις βάρβαρες και τρομακτικές σκηνές. Η διαδικασία αυτή ονομάστηκε, κατά το λαογράφο Κυριακίδη, «απο-παίδωση», δημιουργώντας ξεχωριστή παράδοσηπου συντηρείται και τροφο-δοτείται από τους παιδικούς σταθμούς, τα Νηπιαγωγεία, τα Δημοτικά, τους εκδοτικούς οίκους, τους σύγχρονους αφηγητές, αλλά και την πανεπιστημιακή έρευνα, καταγραφή και μελέτη.

Κατά την πολυετή εκπαιδευτική μου σταδιοδρομία αφιέρωσα πολύ χρόνο για το παραμύθι διδάσκοντάς το, γράφοντας βιβλία, δημοσιεύοντας άρθρα, ερευνώντας και καταγράφοντας λαϊκά παραμύθια από αυθεντικούς παραμυ-θάδες, διοργανώνοντας συνέδρια ή συμμετέχοντας σε αυτά με εισηγήσεις. Μόλις πριν μία εβδομάδα ολοκληρώθηκε εκδοτικά το δίτομο έργο με τίτλο Λαϊκά παραμύθια της Θεσσαλίας από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσα-λίας. Περιέχει περίπου 300 παραμύθια, επιλογή από έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό λαϊκών παραμυθιών που προέρχονται και από τους τέσσερις νομούς της Θεσσαλίας. Μεταξύ άλλων, θα παρατηρήσει κανείς την εντυπωσιακή πο-σοστιαία υπεροχή των γυναικών έναντι των ανδρών στο πεδίο της αφήγησης. Έτσι, ο αριθμός των παραμυθάδων κατανέμεται ως εξής: 44 άνδρες έναντι 111 γυναικών. Σχεδόν τριπλάσιες οι γυναίκες που ασχολούνται με την αφήγηση του παραμυθιού, γεγονός που συνηγορεί στην παραπάνω άποψη, ότι το παρα-μύθι έχει περιέλθει κατά παράδοση στη δικαιοδοσία της γυναίκας.

Η ζωή είναι δεμένη με το παραμύθι, τις φανταστικές διηγήσεις με περι-πετειακό, διδακτικό ή ευτράπελο περιεχόμενο, απ’ όπου προσδιορίζεται και η λειτουργία του: ψυχαγωγεί, διδάσκει, διασκεδάζει, με τρόπο που αρέσει σε μικρούς και μεγάλους. Κινούμενο σαν εκκρεμές ανάμεσα στο «ήταν και δεν ήταν…» προετοιμάζει τον ακροατή για ν’ αντιμετωπίσει τη γύρω του σκληρή πραγματικότητα, ανοίγει δρόμους διαφυγής και γίνεται ασπίδα προστασίας. Η σημερινή Παιδαγωγική και Ψυχολογία συνηγορούν στη θετική επίδραση που ασκεί το παραμύθι σχετικά με τη διαμόρφωση του χαρακτήρα. Ο Adler τονί-

13ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

ζει: «Παιδιά τα οποία δεν συναντήθηκαν με το παραμύθι θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες προσαρμογής στη ζωή τους». Και ο Graf Wittgestein συμπληρώνει: «θα τα βρει απροετοίμαστα η αγριότητα στη ζωή». Ο Μπέτελχαϊμ επισημαίνει ιδιαίτερα τη συμβολή των παραμυθιών και των ιστοριών στη διαμόρφωση νο-ήματος στη ζωή. Από την άλλη, ο Rodari τονίζει ότι τα παραμύθια «χρησιμεύ-ουν ακριβώς επειδή φαινομενικά δε χρησιμεύουν σε τίποτα, όπως η μουσική και η ποίηση, όπως το θέατρο και τα σπορ. Χρησιμεύουν στον ολοκληρωμένο άνθρωπο». Ο Καθηγητής και Πρόεδρος της Λαογραφικής Εταιρίας Μιχάλης Μερακλής σημειώνει στο πρόσφατο βιβλίο του Για το λαϊκό παραμύθι – Διδα-κτικές προτάσεις για νηπιαγωγούς και δασκάλους» (εκδόσεις Γρηγόρη, Αθή-να 2013, σελ. 168): «Υπάρχει κάτι απέραντα ανοιχτό στο παραμύθι, καθώς τα σχεδόν αμέτρητα σύμβολά του προσφέρονται σε σχεδόν αμέτρητες ερμηνείες, ώστε όλοι να δρέπουν καρπούς από αυτό το παραδείσιο περιβόλι: από τον ποιητή και τον φιλόσοφο έως το νήπιο και το παιδί».

Ας εστιάσουμε τώρα ιδιαίτερα την προσοχή μας στο ερώτημα: «Τι προσφέ-ρει το παραμύθι στο παιδί και γι’ αυτό θεωρείται αναγκαίο για την ψυχική και διανοητική του θωράκιση;» α. Το παραμύθι διευρύνει τους γλωσσικούς κώδικες του παιδιού, το βοηθά να

κατανοεί και να εμπλουτίζει αναγνωστικά και νοηματικά τη γλώσσα του. β. Η αφήγηση του χαρίζει το ωραίο ταξίδι της περιπλάνησης σε φανταστικά

μέρη, γεμάτα περιπέτειες και απροσδόκητη εξέλιξη – το διασκεδάζει. γ. Φέρνει το παιδί σε επαφή με όντα παράξενα, με έναν κόσμο που ήδη ονο-

μάσαμε «ανάποδο», τον οποίο θαυμάζει και παρατηρεί γοητευμένο. δ. Ο συμβολισμός και η αλληγορία παρακινούν το παιδί να δει μιαν άλλη

πραγματικότητα, να ασκήσει τη ματιά του σε νέες εικόνες – καλλιεργείται η φαντασία του.

ε. Η ταύτιση με τους ήρωες λειτουργεί εξαγνιστικά στην ψυχή του παιδιού, το απενοχοποιεί από φοβίες και του δείχνει το δρόμο της δράσης.

στ. Διδάσκει αθόρυβα, μέσα από τα παθήματα των ηρώων, επι-βραβεύει το Καλό και τιμωρεί το Κακό. Καλλιεργεί την πί-στη και την αισιοδοξία στη ζωή.

ζ. Το παραμύθι δημιουργεί προληπτικά μιαν ασπίδα προστα-σίας της ζωής, προσφέροντας παραδείγματα μίμησης ή αποφυγής.

η. Γίνεται η γέφυρα μεταφοράς των πολιτιστικών αρχών, αξιών και παραδόσεων στον διανοητικό και ψυχικό κόσμο των παιδιών.

θ. Ανοίγει ορίζοντες δράσης και ονείρου για τη δημιουργία νοήματος στη ζωή.

ι. Πάνω απ’ όλα, το παιδί μέσα από το παραμύθι ψυχα-γωγείται, διασκεδάζει, συγκινείται, γελάει, συνομιλεί και παίζει μαζί του. Το κάνει κτήμα του.

Τα παραμύθια και γενικότερα οι λαϊκές αφηγήσεις λειτουργούν ως ουσιαστική απάντηση και αποτελεσματικό αντίδοτο στην περιφρόνηση για τον προφο-ρικό λόγο. Πιστεύω πως τα παιδιά μας θα μάθουν να μιλάνε σωστά και θα λύσουν αβίαστα πολλά γλωσσικά τους προβλήματα ακούγοντας ή διαβάζο-ντας παραμύθια. Γενικότερα, θα λέγαμε ότι το παραμύθι είναι η άυλη, ζεστή αγκαλιά που αναζητεί κάθε παιδί, μια φωλιά με θαλπωρή, μια διαφορετική μητρική αγκαλιά. Και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί έγκλημα το να μην εξα-σφαλίσουμε στα παιδιά μας αυτή την αγκαλιά!

Πολλοί γονείς και εκπαιδευτικοί διερωτώνται και μας ρωτούν ποια πα-ραμύθια είναι κατάλληλα για τα παιδιά. Το ίδιο ερώτημα τίθεται και για το παιδικό βιβλίο. Η απάντηση περιλαμβάνει πολλά κριτήρια επιλογής, όπως η ηλικία του παιδιού, η αναγνωστική και αφηγηματική εμπειρία του παιδιού, η οικογενειακή αναγνωστική και αφηγηματική ατμόσφαιρα, το αφηγηματικό πρόσωπο (μαμά, γιαγιά, παππούς, κ.ά.), η αισθητική του βιβλίου, τα τυπο-γραφικά στοιχεία, η εικονογράφηση, ο χρόνος ανάγνωσης ή αφήγησης, κ.λπ. Ασφαλώς, τα κριτήρια αυτά οφείλουν να τα γνωρίζουν ο γονιός και ο δάσκα-λος. Για τα πολύ μικρά παιδιά, μεγαλύτερη αξία έχει όχι το τι λέμε, αλλά πώς το λέμε, πώς το αφηγούμαστε, πώς το ζωντανεύουμε. Κι εδώ εισερχόμαστε σ’ ένα άλλο κεφάλαιο, εκείνο της Αφήγησης των παραμυθιών, που υπακούει σε ορισμένους κανόνες απαγγελίας και εκφοράς του λόγου. Αλλιώς αφηγού-μαστε ένα παραμύθι που περιέχει περιπέτεια, όπως οι «Σαράντα δράκοι» ή «Ο Αρκουδογιάννης», κι αλλιώς μιαν αστεία ιστορία όπως «Η αλεπού και ο παπάς» ή «Ο κουτσοκοκοτάκος».

Τα παραμύθια, ιδίως δε τα λαϊκά, διαδίδονται και διατηρούνται από στόμα σε στόμα, με τις ανάλογες κάθε φορά προσαρμογές στο γλωσσικό ιδίωμα και τη νοοτροπία του εκάστοτε τόπου. Έτσι δημιουργούνται και οι πολλές παραλ-λαγές ενός παραμυθιού. Παραμένουν δηλαδή σταθερά τα βασικά μοτίβα της ιστορίας και προσθαφαιρούνται τα δευτερεύοντα υπόλοιπα στοιχεία. Κάθε παραμυθάς βάζει το δικό του στοιχείο στην αφήγηση: με το ύφος, τη γλώσσα και τη φαντασία του. Τα παραμύθια είναι ταξιδιάρικα. Ταξιδεύουν από τόπο σε τόπο, από χώρα σε χώρα, γίνονται γέφυρες που ενώνουν τους λαούς. Κάθε χώρα και κάθε τόπος όμως διαθέτει τα παραμύθια του. Μιλάμε για Κρητικά παραμύθια, Ακαρνανικά παραμύθια, Αθηναίικα παραμύθια, Θεσσαλικά παρα-μύθια, κ.λπ. Συλλογές αυτοτελείς με παραμύθια της Μικράς Ασίας κυκλοφο-ρούν εδώ και χρόνια, όπως: Τα Μικρασιάτικα παραμύθια του Κωνσταντίνου Δεμερτζή (εκδ. Πατάκη), Παραμύθια της Μικρασίας, συλλογή από τον Γιώργη Κρόκο (εκδ. Ακρίτας), Λαϊκά παραμύθια της Μικράς Ασίας, με εικονογράφηση Καρδαμάκη (εκδ. Ακρίτας), Τα λαϊκά παραμύθια της Μικράς Ασίας, από τη Νί-τσα Παράσχου-Ευτυχίδου (εκδ. Εν πλω, 2008), Γιατί η αγάπη ήταν φταίχτρα, από την Ελένη Χατζούδη-Τούντα (εκδ. Άγκυρα), Λαϊκά παραμύθια και παρα-μυθάδες από τη Μικρά Ασία (έκδ. Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού, 2002), κ.ά. Τέλος, ας αναφέρουμε και τη συλλογή με Παραμύθια της Καππαδοκίας, από την αγαπητή φίλη Πόπη Αλιβάνογλου (1995), τα οποία είχα την ευκαιρία να παρουσιάσω στην Καρδίτσα πριν από είκοσι σχεδόν χρόνια.


Στις παραπάνω συλλογές με παραμύθια φωλιάζουν οι ιστορικές μνήμες και οι αφηγήσεις των ξεριζωμένων Μικρασιατών, φορείς ενός πολιτισμού αιώ-νων, που έσβησε με την πυρπόληση της Σμύρνης, της πόλης του πόνου, όπως έχει ονομαστεί. Όπως σημειώνει στο βιβλίο της Παραμύθια και αφήγηση στην Ελλάδα: Μια παλιά τέχνη σε μια νέα εποχή, η φίλη καθηγήτρια του Πανε-πιστημίου Αθηνών Μάνια Καπλάνογλου: «Στις περισσότερες περιπτώσεις οι Μικρασιάτες πρόσφυγες δεν πήραν τίποτε από τα υπάρχοντά τους εκτός από τη μνήμη τους…» Δεν μπορεί, λοιπόν, παρά να λάβουμε υπόψη μας, μιλώντας για τα Μικρασιάτικα παραμύθια, την περιρρέουσα ιστορική πραγματικότητα, αλλά και την πολλαπλή συνάφειά τους με τα τούρκικα παραμύθια, δηλαδή την αλληλεπίδραση που αναπτύχθηκε, αφού γεννιούνταν συχνά σε κοινούς, ενιαίους κοινωνικούς χώρους. Ας προσθέσουμε ακόμη ότι σε ορισμένες πε-ριπτώσεις αναπτύχθηκε η «καραμανλίδικη» γραφή, η τουρκόφωνη ελληνική λογοτεχνία. Κείμενα δηλαδή γραμμένα με ελληνικούς χαρακτήρες, που δια-βάζονται από όσους γνωρίζουν ελληνικά, αλλά ωστόσο κατανοούνται μόνο απ’ όσους γνωρίζουν την τουρκική γλώσσα.

Αν θέλαμε όμως να επισημάνουμε ορισμένα γνωρίσματα των παραμυθιών αυτών που παραπέμπουν στην ιστορία, στον πολιτισμό, στους αγώνες και τα όνειρα των ανθρώπων της Μικράς Ασίας, θα μπορούσαμε να σταθούμε σε κάποια ορατά ή υποδηλούμενα. Τέτοια είναι τα ονόματα των αφηγηματικών


προσώπων, όπως: Κουταλιανός, Κώστας, Νίκος, Γιώργος, Βασιλάκης, Ισκε-ντέρ (= Αλέξανδρος), κ.ά. Επίσης τα ονόματα τόπων, όπως: Καισάρεια, Σμύρ-νη, Κωνσταντινούπολις, κ.λπ. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ακόμη την αγωνιστικότητα των ηρώων, την αλληλοβοήθεια, τη συλλογική προσπάθεια, και όσα επιβιώνουν από την ελληνική ιστορία και μυθολογία.

Γενικά, μπορεί να πει κανείς ότι τα παραμύθια αυτά διαθέτουν κλασική δομή και κλασικές αφηγηματικές φόρμες, με έντονη προβολή του μαγικού στοιχείου. Συναντούμε κλασικά μοτίβα, με βασιλιάδες και βασίλισσες, με «συ-μπαθητικά» δέντρα, με ζώα και πουλιά, με μαρμαρένια βουνά, με πεντάμορ-φες, με γυάλινους πύργους, κ.λπ. Κι όλα καταλήγουν σε θρίαμβο και δικαίωση του Καλού με την τιμωρία και την ταπείνωση του Κακού.

Είναι τόσο πολλά τα γεγονότα, οι ιδέες, οι αντιλήψεις, οι απόψεις, οι θεω-ρίες και οι κριτικές που συνδέονται με το παραμύθι, την πορεία του, την προ-σφορά του, την επιβίωσή του και τη μετάλλαξή του, που για την ανάλυσή τους θα χρειαζόταν πάρα πολύς χρόνος. Ας τρέξουμε, όμως, λίγο προς τα μπρος, κι ας φέρουμε την ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων για λίγο κοντά μας… Τα παιδικά μας χρόνια είναι η πατρίδα μας, λένε. Και τις μέρες αυτές, ζούμε ξανά την πατρίδα μας! Θα συναντήσουμε ξανά, στη φαντασία μας ίσως, τους καλι-κάντζαρους, τους καλαντιστές, τον παππού και τη γιαγιά να λένε παραμύθια για δράκους, για λάμιες, για βασιλόπουλα και πριγκίπισσες, για φτωχούς και πλούσιους, για έξυπνους και κουτούς, για τον απάνω και τον κάτω κόσμο. Το παραμύθι είναι μια αντανάκλαση της πραγματικής κοινωνίας, «ένας αντι-καθρεφτισμός της πραγματικότητας», που όμως κινείται στη σφαίρα του φα-νταστικού και του απίθανου. Με τις πολλαπλές αφηγήσεις και ερμηνείες του προσφέρει χαρά και ικανοποίηση τόσο στους μεγάλους όσο και στα παιδιά. Κι όπως θα το έλεγε ο Μιχάλης Μερακλής, πλουτίζει τη ζωή μας με «την αίσθηση του θαύματος».

Tο παραμύθι έχει να προσφέρει πολλά μέσα από τις διαχρονικές και ανθρωπολογικές επισημάνσεις, μέσα από τα κρυμμένα νο-

ήματα και την απλή, αλλά αυθεντική αντίληψη για τη ζωή και τις αξίες της.

Με τη φιλολογικοϊστορική και ανθρωπολογική προσέγγιση ανιχνεύονται τα πραγματολογικά και

παραμυθιακά στοιχεία (μοτίβα κ.λπ.) σε σχέση με τον «βιότοπό» τους , τις παραλλαγές και προπάντων την σύγχρονη κοινωνική ανταπόκριση σε ιδεολογία, αξίες και άλλες μεταβλητές.

Έτσι, στα μελετήματα του Α΄ μέρους γίνεται λό-γος για σύγχρονα θέματα, που περιέχονται στα

παραμύθια όπως η ανύπαντρη μητέρα, η ανδροκρα-τούμενη κοινωνία, η ομοφυλοφιλία, η αγωνιστικότη-τα, το πεπρωμένο, η αξία της φιλίας, η δύναμη της αγάπης κ.ά. Επιπλέον γίνεται αναφορά ειδικά στην εικόνα των δέντρων έτσι όπως διαπιστώνεται σε θεσσαλικά παραμύθια αλλά και σε ανέκδοτα παρα-μύθια της Θεσσαλίας κατατεθειμένα στο Εργαστή-ριο Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Το Β΄ μέρος αναφέρεται στη δυνατότητα που παρέχουν ο λαϊκός πολιτισμός και ιδιαίτερα η λαϊκή παράδοση, με αφορμή ένα πα-

ραμύθι ή μια παροιμία, για την εφαρμογή της διαθεματικότητας, όπως ορίζεται από το ΔΕΠΠΣ (Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμ-μάτων Σπουδών) και το ΑΠΣ (Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών).

Στο Γ΄ μέρος παρατίθενται εισαγωγές και πρόλογοι σχετικά με ελληνικά λαϊκά παραμύθια καθώς και ένα επίμετρο για τα παρα-

μύθια από την Αρμενία.

Τέλος, στο Παράρτημα δίνονται οδηγίες για την καταγραφή λαο-γραφικού υλικού και γενικότερα υλικού από την τοπική ιστορία,

τον τοπικό πολιτισμό και τη λαϊκή παράδοση.

Tο παραμύθι έχει να προσφέρει πολλά μέσα από τις διαχρονικές και ανθρωπολογικές επισημάνσεις, μέσα από τα κρυμμένα νο-ήματα και την απλή, αλλά αυθεντική αντίληψη για τη ζωή και τις αξίες της.

Με τη φιλολογικοϊστορική και ανθρωπολογική προσέγγιση ανι-χνεύονται τα πραγματολογικά και παραμυθιακά στοιχεία (μοτί-βα κ.λπ.) σε σχέση με τον «βιότοπό» τους , τις παραλλαγές και προ-πάντων την σύγχρονη κοινωνική ανταπόκριση σε ιδεολογία, αξίες και άλλες μεταβλητές.

Έτσι, στα μελετήματα του Α΄ μέρους γίνεται λόγος για σύγχρονα θέματα, που περιέχονται στα παραμύθια όπως η ανύπαντρη μητέρα, η ανδροκρατούμενη κοινωνία, η ομοφυλοφιλία, η αγωνι-στικότητα, το πεπρωμένο, η αξία της φιλίας, η δύναμη της αγάπης κ.ά. Επιπλέον γίνεται αναφορά ειδικά στην εικόνα των δέντρων έτσι όπως διαπιστώνεται σε θεσσαλικά παραμύθια αλλά και σε ανέκδοτα παραμύθια της Θεσσαλίας κατατεθειμένα στο Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Το Β΄ μέρος αναφέρεται στη δυνατότητα που παρέχουν ο λαϊκός πολιτισμός και ιδιαίτερα η λαϊκή παράδοση, με αφορμή ένα πα-ραμύθι ή μια παροιμία, για την εφαρμογή της διαθεματικότητας, όπως ορίζεται από το ΔΕΠΠΣ (Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμ-μάτων Σπουδών) και το ΑΠΣ (Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών). Στο Γ΄ μέρος παρατίθενται εισαγωγές και πρόλογοι σχετικά με ελληνικά λαϊκά παραμύθια καθώς και ένα επίμετρο για τα παρα-μύθια από την Αρμενία.

Τέλος, στο Παράρτημα δίνονται οδηγίες για την καταγραφή λαο-γραφικού υλικού και γενικότερα υλικού από την τοπική ιστορία, τον τοπικό πολιτισμό και τη λαϊκή παράδοση.

Έργα του (Επιλογή)1982 Τάσεις και εξελίξεις της παιδικής λο-γοτεχνίας στη δεκαετία 1970-1980 (Βραβείο Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς), Οι Εκδόσεις των Φί-λων, 14η΄ έκδ.2006, Αθήνα, σ. 238 (συμπληρωμένη)

1991 Η ελληνική παιδική λογοτεχνία κατά τη μεταπολεμική περίοδο (1945- 1958), Καστανιώτης, Αθήνα, σ. 3261994 Γλωσσικό υλικό για το νηπιαγωγείο – Από τη θεωρία στην πράξη, Κα-στανιώτης, Αθήνα, 6η΄ έκδ. 2006, σ. 3171995 Λαϊκό παραμύθι και παραμυθάδες στην Ελλάδα (επιμέλεια), Καστανιώ-της, Αθήνα, σ. 2141997 Τέχνη και τεχνική του παραμυθιού, Καστανιώτης, Αθήνα, σ. 2642001 Ιδεολογία και Παιδική Λογοτεχνία (Έρευνα και θεωρητικές προσεγγί-σεις), Πρώτος τόμος, Καστανιώτης, σελ. 334, Δεύτερος τόμος Πρόλογοι παιδικών βιβλίων: 19ος και 20ος αιώνας. Ένας διαχρονικός προβλη-ματισμός για τα παιδιά και τα βιβλία τους, σελ. 397, 2008 2003 Θέατρο Σκιών και Εκπαίδευση (επι-μέλεια), Καστανιώτης ,σ.2007 Kαπέλα στο Πέλαγος (μυθιστόρη-μα), εκδόσεις Καστανιώτη, Αθή-να,σ.345

2009 Η Θεσσαλία στον έντεχνο και λαϊκό λόγο,(Λογοτεχνία-Δημοτικό τραγού-δι-Λαϊκή παράδοση), εκδ. Πανε-πιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, σ. 5402013 Για την Αφήγηση και τους Αφηγητές, μελέτη, Βόλος 20132014 Λαϊκά παραμύθια Θεσσαλίας, Πρό-λογος Μ.Γ.Μερακλή,τ.Α΄(σελ.510) και τ.Β΄(210), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος 2014.2014 ΜΙΚΡΑ (Εκπαιδευτικά, Γλωσσικά, Πολιτιστικά), β΄ έκδοση επαυξη-μένη, Εργαστήριο Λόγου Π.Π.Θ., Βόλος 2014, σελ.462Έχει επίσης δημοσιεύσει πάρα πολλά άρθρα σε περιοδικά, εφημερίδες και έχει συμμετάσχει σε συλλογικούς τόμους.

Ο Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, γεννήθηκε στον ΄Αγιο Γεώργιο Δομο-κού, σπούδασε με υποτροφία Κλασική Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και συμπλή-ρωσε τις σπουδές του στη Γερμανία. Υπηρέτησε επί 42 χρόνια ως φιλόλογος στη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση: στο Ιεροδιδασκαλείο Βελλάς Ιωαννί-νων (1966-1971), στην ιδιωτική Εκ-παίδευση (1971-1975), στη Σχολή Νηπιαγωγών Καρδίτσας (1976-1989) και Καθηγητής της νεοελληνικής λο-γοτεχνίας (με έμφαση στην Παιδική) στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, από το 1989 έως το 2008, οπότε και συ-νταξιοδοτήθηκε. Έχει κατευθύνει τη δράση του σε εκπαιδευτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά ζητήματα. Ασχολείται με την κριτική του βιβλίου, ιδιαίτερα με την έρευνα και τη μελέτη της παιδι-κής λογοτεχνίας, καθώς και με τη λαϊκή παράδοση και γλώσσα. Έχει διατελέσει Μέλος και Πρόεδρος πολλών σωμα-τείων. Έχει βραβευτεί από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, το πανε-πιστήμιο της Padova και από πολλούς άλλους φορείς και συλλόγους. Το έργο του περιλαμβάνει βιβλία της ειδικότη-τάς του (πάνω από 60) για τη γλώσσα, την ποίηση, την παιδική/ νεανική λογο-τεχνία, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, την κριτική του βιβλίου, τη λαϊκή παρά-δοση, το παραμύθι, βιβλία για παιδιά, ανθολόγια κ.ά.

Φιλολογική & Ανθρωπολογική προσέγγιση

Βασίλης Δ. Αναγνωστόπουλος

Βα

σίλ

ης

Δ. Α

να

γνω

στό

πο

υλο

ςΗ ζ

ωή

Η ζωή

και το

και τοπαραμύθι

παραμύθι

9 789603 338857

ISBN: 978-960-333-885-7

Φιλολογική & Ανθρωπολογική προσέγγιση

Η ζωή και τοπαραμύθι

Ιπποκράτους 43, 106 80, ΑθήναΤηλ.: 210 3637016, Fax: 210 3626646e-mail: [email protected]

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΕΝΟΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ

ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΚΑΙ ΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ

Σουλτάνα ΜάνεσηΝηπιαγωγός, Med, Υποψήφια Δρ ΠΤΔΕ/ΕΚΠΑ

Εισαγωγή

Η παρούσα εστιασμένη, ανατροφοδοτική διδακτική παρέμβαση υλοποιή-θηκε με στόχο τη διερεύνηση των απόψεων και στάσεων μαθητών της Β΄ Δημοτικού για το φαινόμενο του λεκτικού εκφοβισμού, με την άμεση

μορφή που πολύ συχνά λαμβάνει χώρα στο Νηπιαγωγείο και στις μικρές τά-ξεις του Δημοτικού, και περιλαμβάνει συνήθως προσβλητικές λέξεις, παρα-τσούκλια, πειράγματα και κοροϊδίες. Με δεδομένο ότι ο λεκτικός εκφοβισμός είναι η συνηθέστερη μορφή εκφοβισμού που συναντάται στη σύγχρονη εκ-παιδευτική και σχολική πραγματικότητα (Ahmed κ.ά., 2012), με πολύπλευ-ρες και σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχοσύνθεση και αυτοεκτίμηση των μι-κρών παιδιών-θυμάτων (Blood & Blood, 2004), η διερεύνηση των στάσεων των μαθητών πρώτης σχολικής ηλικίας επί του θέματος αυτού αναδεικνύεται ως ζήτημα μείζονος σημασίας. Η διδακτική παρέμβαση υλοποιήθηκε κατά το σχολικό έτος 2013-2014 σε ομάδα 14 μαθητών, ενώ για τη διεξαγωγή της δρά-σης έγινε διδακτική αξιοποίηση του βιβλίου Ο Μυτόγκας της Ειρήνης Καμα-ράτου-Γιαλλούση. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση που ακολουθεί στις αμέσως επόμενες παραγράφους θα επιδιώξει να οργανώσει και να διασαφηνίσει το θεωρητικό πλαίσιο της παρούσας εργασίας, δίνοντας έμφαση σε κεντρικές έν-νοιες, ορισμούς και παραμέτρους του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού, ενώ ξεχωριστή αναφορά θα γίνει στο ρόλο που καλείται να διαδραματίσει η παιδική λογοτεχνία στην ευαισθητοποίηση των παιδιών πρώτης σχολικής ηλι-κίας σχετικά με το εν λόγω φαινόμενο.

Βιβλιογραφική επισκόπηση

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού δεν είναι καινούργιο. Αντικείμενο, ωστόσο, συστηματικής έρευνας έγινε από τη δεκαετία του 1970, κυρίως μέσα από τις ερευνητικές προσπάθειες του Σκανδιναβού επιστήμονα Dan Olweus (Olweus, 1996). Στη χώρα μας, το φαινόμενο αυτό άρχισε από τις αρχές του


19ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

2000 να προσελκύει το ενδιαφέρον των μελετητών, και έκτοτε γίνεται αντιλη-πτό ως κοινωνικό πρόβλημα.

Για τον σχολικό εκφοβισμό έχει δοθεί από την επιστημονική κοινότητα ένα πλήθος ορισμών, που φαίνεται να συγκλίνουν στην άποψη ότι ως σχολικός εκ-φοβισμός ορίζεται η επαναλαμβανόμενη παραβατική συμπεριφορά σε βάρος ενός μαθητή από έναν ή περισσότερους μαθητές με σκοπό την πρόκληση σωμα-τικού, συναισθηματικού ή ψυχικού πόνου (Ismail κ.ά., 2014). Ποικίλες είναι οι μορφές που μπορεί να λάβουν ο εκφοβισμός και η θυματοποίηση: λεκτικός, σε-ξουαλικός, φυλετικός, ηλεκτρονικός, αρπαγή ή καταστροφή πραγμάτων, απει-λή, κοινωνικός αποκλεισμός, ενώ μπορεί να είναι και έμμεσος, όπως για παρά-δειγμα η διάδοση αρνητικής φήμης ή το «κάρφωμα» με το βλέμμα (Rigby, 2008).

Οι ρόλοι που συχνά εντοπίζονται κατά τη διάρκεια ενός περιστατικού εκ-φοβισμού, εκτός από το άτομο που εκφοβίζεται, είναι: α. ο δράστης ή «νταής», β. οι βοηθοί του δράστη, γ. οι ενισχυτές του δράστη, που διατηρούν μια πιο παθητική στάση, δ. οι υπερασπιστές του θύματος, στους οποίους συμπεριλαμ-βάνονται και εκείνα τα άτομα που με ενεργό τρόπο επιχειρούν να σταματή-σουν το περιστατικό του εκφοβισμού, και ε. οι αμέτοχοι (Salmivalli κ.ά., 1996, στο: Yildirim κ.ά., 2014). Ένας σημαντικός αριθμός μελετών έχει διερευνήσει τους βασικούς παράγοντες που φαίνεται να αποτελούν τις κύριες αιτίες της επιθετικής-εκφοβιστικής συμπεριφοράς των δραστών. Σε πολλές από αυτές τονίζεται η ανάγκη που συνήθως αισθάνεται ο δράστης να αποκτήσει δύναμη


και κυριαρχία, να φανεί δηλαδή ανώτερος και ισχυρότερος από τα άλλα άτο-μα (Northwest Regional Educational Laboratory, 2001, στο: Srisiva κ.ά., 2013). Ο Olweus (1993/2009) διακρίνει δύο βασικές κατηγορίες θυμάτων σχολικού εκφοβισμού, ανάλογα με τα ιδιαίτερα γνωρίσματα και τις αντιδράσεις τους: α. τα ενδοτικά (παθητικά), που είναι η συνηθέστερη περίπτωση θυμάτων ενδο-σχολικής βίας, και β. τα προκλητικά θύματα, που τείνουν να προκαλούν την προσοχή των δραστών μέσω της ενοχλητικής τους συμπεριφοράς. Τα παθη-τικά θύματα είναι τις περισσότερες φορές άτομα μη δημοφιλή στο σχολικό περιβάλλον, έχουν λιγότερους φίλους από τους θύτες (Perren & Alsaker, 1998, στο: Houndoumadi & Pateraki, 2001), ενώ συνήθως προέρχονται από μονο-γονεϊκές ή διαλυμένες οικογένειες (Green κ.ά., 2010).

Μπροστά στις εξόχως ανησυχητικές διαστάσεις που έχει αρχίσει να λαμ-βάνει τις τελευταίες δεκαετίες το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας, έχει παρατηρηθεί μια διεθνής κινητοποίηση για τον περιορισμό του σχολικού εκ-φοβισμού (Γαλανάκη, 2010). Ένα σύνολο από αξιόλογες ερευνητικές προσπά-θειες επισημαίνουν την ανάγκη διαμόρφωσης, σχεδιασμού και υλοποίησης προγραμμάτων πρόληψης και παρέμβασης, με στόχο την αντιμετώπιση του φαινομένου της ενδοσχολικής βίας (Olweus, 1993/2009). Στη διεθνή αλλά και ελληνική εκπαιδευτική κοινότητα, το «Πρόγραμμα Πρόληψης Εκφοβισμού του Olweus» έχει αναγνωριστεί ως Μοντέλο Προγράμματος από το Τμήμα Υγείας και Υπηρεσιών για τον Άνθρωπο των Ηνωμένων Πολιτειών και έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε πολλές σχολικές μονάδες (Olweus, 2005).

21ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Στο κεφάλαιο που ακολουθεί, θα γίνει προσπάθεια να περιγραφούν οι δρα-στηριότητες και το οπτικοακουστικό εκπαιδευτικό υλικό που σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε, και να σκιαγραφηθεί ο τρόπος διεξαγωγής της διδακτικής πα-ρέμβασης.

Διαμόρφωση οπτικοακουστικού εκπαιδευτικού υλικού

Τα τελευταία χρόνια, οι συγγραφείς παιδικών βιβλίων και παραμυθιών για την προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία ασχολούνται ολοένα και περισσότερο με θέματα που αφορούν περιστατικά ενδοσχολικής βίας και σχολικού εκφο-βισμού, χρησιμοποιώντας ως κεντρικούς ήρωες «παιδιά-θύματα» εκφοβισμού ή «παιδιά-δράστες». Ενδεικτικά, αναφέρουμε τίτλους που απευθύνονται σε μικρούς αναγνώστες (των πρώτων τάξεων του Δημοτικού): Ο νταής του σχο-λικού, Η φωνή σου, η δύναμή σου, Ο Ορφέας και οι νταήδες με τα κίτρινα ποδή-λατα, Σιγά τα αυγά!, Οι νταήδες του βυθού και ο Ρομπέν των θαλασσών, Μην κάνεις αγριάδες, γιατί θα βρεις μπελάδες, Τα χέρια δεν είναι για να δέρνουμε.

Διεθνείς ερευνητικές προσπάθειες έχουν δείξει ότι η παιδική λογοτεχνία δύναται να αξιοποιηθεί πολύπλευρα στην προσπάθεια άμβλυνσης του φαινο-μένου, ενώ ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος που μπορεί να διαδραματί-σει στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης των μικρών παιδιών (Flanagan κ.ά., 2013). Όπως επισημαίνουν οι Pytash κ.ά. (2013), τα παιδικά βιβλία που έχουν ως θέμα τους την ενδοσχολική βία και την αντιμετώπιση συγκρούσεων εντός του σχολείου παρέχουν στα παιδιά-αναγνώστες τη δυνατότητα να γνωρίσουν (μέσω της δράσης των ηρώων τους) και να υιοθετήσουν επιτυχημένες στρα-τηγικές επίλυσης προβληματικών καταστάσεων. Επιπλέον, ο μικρός αναγνώ-στης μαθαίνει «από πρώτο χέρι πώς ένα ειρωνικό σχόλιο μπορεί να πληγώσει, μια ενέργεια μπορεί να τραυματίσει και μια αρνητική φήμη μπορεί να κατα-στρέψει» (Pytash κ.ά., 2013:15), παρακολουθεί ένα είδος πρόβας από σκηνές της πραγματικής ζωής, γεγονός που μακροπρόθεσμα έχει γι’ αυτόν πολλα-πλάσιο όφελος.

Στα πλαίσια υλοποίησης της διδακτικής παρέμβασης που περιγράφεται στην παρούσα εργασία, επιλέχθηκε το παραμύθι της Ειρήνης Καμαράτου-Γιαλλούση Ο Μυτόγκας, σε εικονογράφηση του Απόστολου Καραστεργίου, από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Κεντρικός ήρωας του παραμυθιού είναι ο Μυτό-γκας, ένα παιδί του Νηπιαγωγείου, που έχει μύτη μεγάλη και στραβή, με απο-τέλεσμα να υπόκειται συχνά στις κοροϊδίες των συμμαθητών του. Το κείμενο αναδεικνύει τη σημασία της εσωτερικής εμφάνισης έναντι της εξωτερικής, και ο ήρωας της ιστορίας φαίνεται να καταλαβαίνει πόσο σημαντικό είναι να έχει όμορφα αισθήματα. Θα προσπαθήσει λοιπόν με διάφορους τρόπους να δείξει στους συμμαθητές του «την καλή του την καρδιά», αλλά δυστυχώς με τρόπους αναποτελεσματικούς. Το γεγονός αυτό, όπως είναι φυσικό, θα τον στενοχωρήσει και θα νιώσει έντονη μοναξιά και ματαίωση.

Η εμφάνιση ενός νέου προσώπου στο Νηπιαγωγείο θα παίξει καθοριστικό

∆ ιασκεδαστικά, ποικίλα Φρούτα, µια πρώ-τη γεύση από το πολύχρωµο περιβόλι της

λογοτεχνίας, µε ελκυστική εικονογράφηση καιαισθητική αρτιότητα, που «µεγαλώνουν» παρέαµε το παιδί! Μια πρωτότυπη σειρά βιβλίων, εναρ-µονισµένη µε τον γλωσσικό πλούτο του παιδιού,που το βοηθάει να διαχειρίζεται συναισθήµατα και εσωτερικές συγκρούσεις, µα πάνω απ’ όλα να αγαπήσει το διάβασµα.

Τα Φρούτα έχουν σκοπό να βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει σταδιακά τον γραπτό λόγο µέσω της ανάγνωσης µαζί µε τον γονιό του. Τα Φρού-τα αποτελούν, επίσης, πολύτιµα εργαλεία κάθε δασκάλου σε όλες τις τάξεις του σχολείου, αφού µπορούν να χρησιµοποιηθούν στις ώρες της Ευέλικτης Ζώνης – Φιλαναγνωσίας.

Φρούτα επιµεληµένα µε παιδαγωγικό προσανα-τολισµό από αγαπηµένους Έλληνες και ξένουςσυγγραφείς και εικονογράφους, που οξύνουν τηφαντασία κι αποτελούν µια πρωτότυπη µαθησια-κή εµπειρία για το σπίτι ή το σχολείο.

Καθηµερινή συµπεριφοράΚαθηµερινή συµπεριφορά

Φιλαναγνωσία

Καθηµερινή συµπεριφορά

Υπερκινητικά παιδιά

Καθηµερινή συµπεριφοράΚαθηµερινή συµπεριφορά

«Φρέσκα» Φρούτα για µικρούς

βιβλιοφάγους!

ΦιλαναγνωσίαΣτερεότυπα Κοινωνικά θέµατα

Κοινωνικά θέµατα

ΑΚΟΥΩΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΩ

ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Μέχρι 600 λέξειςΠροσχολική ηλικία

Μ

ΠΑΝΑΝΑ

2-4 ΕΤΩΝ

ΔΙΑΒΑΖΩ ΜΙΚΡΑ

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ

Από 3.000 λέξειςΔ & Ε΄ Δηµοτικού

ΛΩΤΟΣ

9-11 ΕΤΩ

Ν

ΑΚΟΥΩ ΚΑΙ ΔΙΑΒΑΖΩ

ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Μέχρι 1.500 λέξειςΝηπιαγωγείο & Α Δηµοτικού

Φ

ΡΑΟΥΛΙΤΣ

Α

5-6 ΕΤΩΝ

ΔΙΑΒΑΖΩ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Από 2.000 λέξειςΒ΄ & Γ΄ Δηµοτικού

Β

ΑΤΟΜΟΥΡΟ

7-8 ΕΤΩΝ

ΔΙΑΒΑΖΩΝΕΑΝΙΚΑ


Από 10.000 λέξειςΕ΄ & ΣΤ΄ Δηµοτικού

ΞΙΝΟ

ΜΗΛΟ

11+ ΕΤΩΝ

Μ

ΠΑΝΑΝΑ

2-4 ΕΤΩΝ

Καθηµερινή συµπεριφορά

ΝΑ

Φ

ΡΑΟΥΛΙΤΣ

Α

5-6 ΕΤΩΝ

Στερεότυπα

ΤΣΑ

Στερεότυπα

Β

ΑΤΟΜΟΥΡΟ

7-8 ΕΤΩΝ

Φιλαναγνωσία

ΥΡΟ

Ν

Ο

Φιλία

ΞΙΝΟ

ΜΗΛΟ

11+ ΕΤΩΝ

Οικογένεια

Κοινωνία – Φιλία

Δ ι α β ά Z ο υ µ ε µ α ζ ί !Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 1.000 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks!

Γίνετε µέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόµια και δώρα.

Κοινωνικά θέµατα

ΦιλίαΦιλία

Κοινωνικά θέµαταΚοινωνικά θέµαταΚοινωνικά θέµατα


Από 10.000 λέξειςΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ

Κοινωνική συµπεριφοράΚοινωνική συµπεριφορά

και οικογένεια


ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας. Η νέα συμμαθήτρια είναι άτομο με αναπηρία, και ο Μυτόγκας θα αισθανθεί έντονη αγωνία καθώς γνωρίζει ότι η ιδιαιτε-ρότητα του κοριτσιού θα αποτελέσει αιτία κοροϊδίας από τα άλλα νήπια της τάξης. Θα αναλάβει λοιπόν ρόλο προστατευτικό, θα γίνει ο καλύτερός της φίλος, ο «φύλακας-άγγελός» της, με αποτέλεσμα την εδραίωση μιας νέας φι-λίας αλλά και την αντιμετώπιση του αρχικού του προβλήματος. Με αυτόν τον τρόπο κερδίζει όχι μόνο τη συμπάθεια του κοριτσιού αλλά και την εύνοια των συμμαθητών του, που βλέπουν πια καθαρά τα σπουδαία αισθήματα του συμ-μαθητή τους, αδιαφορώντας για τη μεγάλη και στραβή του μύτη.

Στο πρώτο στάδιο της προετοιμασίας της δράσης αποδόθηκε το αρχικό κείμενο της ιστορίας σε ψηφιοποιημένη μορφή εικονογραφημένου ποιήματος με ομοιοκαταληξία. Ακολούθως, έγινε χρήση της εφαρμογής Windows Live Movie Maker, όπου με ενσωμάτωση των επεξεργασμένων εικόνων του πα-ραμυθιού και συνοδεία μουσικής δημιουργήθηκε ένα βίντεο, που αξιοποιή- θηκε ως συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό της διδακτικής παρέμβασης. Στη συνέχεια σχεδιάστηκαν και διαμορφώθηκαν ατομικά και ομαδικά φύλλα εργασίας, τα οποία είχαν ως κεντρικό στόχο την καλλιέργεια και ενίσχυση της κριτικής σκέψης των παιδιών, την ανάδειξη των σκέψεων και προβλημα-τισμών τους σχετικά με το υπό διαπραγμάτευση θέμα και την ενίσχυση της συνεργασίας των παιδιών στο πλαίσιο της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας.

Διεξαγωγή διδακτικής παρέμβασης

Η διδακτική παρέμβαση που πα-ρουσιάζεται στην εργασία αυτή υλοποιήθηκε σε 14 μαθητές της Β΄ τάξης του Δημοτικού, η συ-νολική διάρκειά της ήταν δύο διδακτικές ώρες και χωρίστηκε σε τέσσερα μέρη: α. στην πρώτη φάση έγινε μία σύντομη γνωριμία με την ομάδα των μαθητών και μαθητριών, β. στη δεύτερη φάση έγινε προβολή της διασκευής του παραμυθιού στον διαδραστικό πίνακα, γ. στην τρίτη φάση υλο-ποιήθηκε το ομαδικό φύλλο ερ-γασίας, και δ. στην τέταρτη φάση τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να παρουσιάσουν το αποτέλεσμα της ομαδικής τους εργασίας και ακολούθως να συμπληρώσουν τα ατομικά φύλλα εργασίας.

Εικ. 1

Το ομαδικό φύλλο εργασίας, που μοιράστηκε στο τρίτο στάδιο της παρέμ-βασης, συνέπιπτε χρονικά με ένα κομβικό σημείο της ιστορίας, κατά το οποίο ο ήρωας βρίσκεται σε ψυχολογικό και συναισθηματικό αδιέξοδο: δεν ξέρει τι να κάνει για να δείξει στους συμμαθητές του ότι έχει όμορφα αισθήματα, να κερ-δίσει την εύνοια και συμπάθειά τους και να σταματήσουν να τον κοροϊδεύουν για τη μεγάλη του μύτη. Το σημείο αυτό (Εικ. 1) αξιοποιήθηκε στη διαμόρφωση της διδακτικής παρέμβασης για το σχεδιασμό του ομαδικού φύλλου εργασίας (Εικ. 2), στο οποίο οι μαθητές και οι μαθήτριες της τάξης καλούνται να συνεργα-στούν σε ομάδες για να βοηθήσουν τον Μιχάλη και να του προτείνουν λύσεις.

Σχηματίστηκαν συνολικά πέντε (5) ομάδες, τέσσερις ομάδες των 3 παιδιών και μία ομάδα των 2 παιδιών. Οι μαθητές μπορούσαν να γράψουν μέχρι τέσσερις προτάσεις και σκέψεις τους στον κενό χώρο που δινόταν, και να εικονογραφή-σουν τη λύση που σκέφτηκαν. Ακολούθως, τα ομαδικά φύλλα εργασίας συγκε-ντρώθηκαν και η συνέχεια προβολής της ιστορίας έδωσε στα παιδιά την ευκαιρία να δουν και να ακούσουν ποιες από τις λύσεις που προτείνει η συγγραφέας του βιβλίου ήταν παρόμοιες με τις λύσεις που είχαν σκεφτεί τα ίδια, και γενικά να εκφράσουν τις εντυπώσεις και σκέψεις τους σχετικά με την εξέλιξη της ιστορίας.

Κατόπιν, οι μαθητές κλή-θηκαν να παρουσιάσουν σε ομάδες τα ομαδικά φύλλα ερ-γασίας. Η διεξαγωγή της διδα-κτικής παρέμβασης ολοκλη-ρώθηκε με τα ατομικά φύλλα εργασίας που δόθηκαν στους μαθητές. Όπως φαίνεται στις Εικ. 3 και 4, τα ατομικά φύλλα ήταν ανοικτού τύπου και ελα-φρώς διαφορετικά για τα αγό-ρια και τα κορίτσια. Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνταν να συμπληρώσουν το κείμενο στα μπαλόνια διαλόγου που δίνο-νταν: στο πρώτο θα έπρεπε να σκεφτούν και να γράψουν μία συμβουλή για τον Μιχάλη, και στο δεύτερο μια συμβουλή για εκείνους από τους συμμαθητές του που τον κορόιδευαν.

Συζήτηση-Συμπεράσματα

Η διεξαγωγή της διδακτικής παρέμβασης ανέδειξε ένα σύνολο από ενδιαφέ-ρουσες σκέψεις και προτάσεις λύσεων για τον ήρωα, από τις οποίες αναφέ-

Εικ. 2


ρουμε τις εξής αντιπροσωπευτικές: «να βοηθήσει τους άλλους μαθητές», «να καλέσει τους φίλους του σε πάρτι», «να δώσει δώρα στα παιδιά», «να βοηθήσει τους φτωχούς», «να δώσει λουλούδια στους συμμαθητές του», «να τους μιλή-σει», «να μην τον κοροϊδεύουν», «να μικρύνει τη μύτη του με τη βοήθεια των άλλων παιδιών», «να είναι ευτυχισμένος έτσι όπως είναι», «να κάνει τις χάρες των άλλων παιδιών», «να είναι ευγενικός», «να δώσει σοκολατάκια στους φί-λους του».

Από τις απαντήσεις των μαθητών γίνεται σαφές ότι στη σκέψη των παι-διών ως ιδεατή λύση στο πρόβλημα του ήρωα της ιστορίας είναι να καταφέ-ρει να κερδίσει με κάθε τρόπο τη συμπάθεια των συμμαθητών του με ενέργειες προσφοράς βοήθειας, συμπαράστασης και ευγένειας. Μία ομάδα προτείνει την αντιμετώπιση του προβλήματος με την ως διά μαγείας εξαφάνιση της «εστίας του κακού» και της κοροϊδίας, δηλαδή της μεγάλης μύτης του ήρωα, γεγονός που υποδηλώνει την τάση που έχουν τα παιδιά μικρότερης ηλικίας να πιστεύουν ότι με μαγικό τρόπο ξεπερνιούνται οι δυσκολίες, όπως εξάλλου συμβαίνει πολύ συχνά και στα κλασικά παραμύθια και τους μύθους. Είναι επί-σης σημαντικό ότι δεν αναφέρθηκε ως λύση η παρέμβαση της νηπιαγωγού, ότι δηλαδή ο ήρωας θα μπορούσε να ζητήσει τη βοήθεια και συμπαράσταση της δασκάλας του ή ακόμη και των γονέων του. Φαίνεται ότι στη σκέψη των παιδιών η καλύτερη λύση είναι αυτή που εκπορεύεται από τις ενέργειες του ίδιου του προσώπου που αντιμετωπίζει το πρόβλημα.

Όσον αφορά τα ατομικά φύλλα εργασίας, οι απαντήσεις-συμβουλές των παιδιών, όπως αποτυπώθηκαν στις προτάσεις που απηύθυναν στον ήρωα-θύτη και καταγράφηκαν στα μπαλόνια διαλόγου, φανερώνουν τρεις διαφορετικές τάσεις: α. μια διάθεση υποστήριξης και συμπαράστασης στον αδικημένο ήρωα («[…] μη στενοχωριέσαι και έλα να παίξουμε»), ενίσχυσης της αυτοεκτίμησής του με όμορφα λόγια («[…] είσαι όμορφος και πολύ καλός»), απόλυτης ανοχής

Εικ. 4Εικ. 3

(«πρέπει πάντα να είσαι ευγενικός και να τους αγαπάς όλους»), β. μια τάση διόρθωσης και βελτίωσης της συμπεριφοράς του ήρωα μέσω συγκεκριμένων υποδείξεων («πρέπει να είσαι πιο ευγενικός και καλός», «πρέπει και εσύ να τους πεις να μη σε λένε Μυτόγκα»), και γ. μια τάση αντεκδίκησης προς το θύτη και την άδικη συμπεριφορά («[…] όταν σε κοροϊδέψουν, κορόιδεψέ τους και εσύ!», «όποιος κοροϊδεύει τους άλλους, κοροϊδεύει τον εαυτό του») ή απόλυτης αγνό-ησης της λεκτικής βίας («να τους αγνοήσεις», «Μιχάλη, μην τους ακούς!»). Χα-ρακτηριστικές είναι οι απαντήσεις δύο μαθητών που φαίνεται να ταυτίζονται με τους δράστες-θύτες και ζητούν συγγνώμη από τον ήρωα: «συγγνώμη που σε είπα Μυτόγκα, θα επανορθώσω για αυτό που σου είπα», «συγγνώμη που σε είπα Μυτόγκα».

Όσον αφορά τις συμβουλές που δίνουν οι μαθητές στους δράστες, διακρί-νουμε έντονα την τάση των παιδιών να απευθύνονται στο δράστη με απα-γορευτικές λέξεις, δίνοντάς του επί της ουσίας εντολή να σταματήσει την άδικη συμπεριφορά ή προτάσσοντας με τη λέξη «πρέπει» τη θεμιτή και επιθυμητή συμπεριφορά: «μην κοροϊδεύεις τον Μιχάλη και μην του λες λέξεις που δεν επιτρέπονται», «πρέπει να μην κο-ροϊδεύεις τον Μιχάλη», «δεν πρέπει να κοροϊδεύεις τον Μι-χάλη, γιατί κοροϊδεύεις τον εαυτό σου», «μην κοροϊδεύεις κανένα, γιατί θα σε κοροϊδεύουν», «δε θα πρέπει να γελάς με τον Μιχάλη, θα πρέπει να γίνεις φίλος του και να του ζητήσεις συγγνώμη», «σταμάτα να κοροϊδεύεις, μπορείς να γίνεις καλός και ευγενικός». Ένας μαθητής αποδί-δει τον χαρακτηρισμό «κακός» στο δράστη, ενώ σε μια άλλη απάντηση φαίνεται να προτείνεται στο δράστη «να μπει στη θέση του θύματος»: «θα σου άρεσε να είχε ο Μιχάλης λεπτή μύτη [και εσύ μεγάλη] και να γέλαγε αυτός μαζί σου;» Από τις συμβουλές που απευθύνο-νται στο δράστη, μόνο δύο χρησιμοποιούν «άκομψες» λέξεις (πιθανόν σε μια προσπάθεια μείωσης ή ταπείνω-σης του θύτη και ανταπόδοσης της ανάρμοστης συ-μπεριφοράς του): «Πάψε, εσύ, χαζο-Γιώργο», «Σκάσε, Βασίλη, μην τον κοροϊδεύεις».

Από τη συζήτηση και ανάλυση των απαντήσε-ων και απόψεων των μαθητών γίνεται σαφές ότι τα παιδιά τείνουν να παίρνουν αμέσως το μέρος του «αδύνατου κρίκου» μιας σχέσης. Ο ήρωας της ιστορίας που υφίσταται τον λεκτικό εκφοβι-σμό είναι στα μάτια των παιδιών το πρόσωπο που έχει ανάγκη τη βοήθεια και τη συναισθηματική τους στήριξη. Για το λόγο αυτόν σπεύδουν να του αναπτερώ-σουν το ηθικό και να σταθούν πλάι του. Ένα αισιόδοξο μήνυμα που συνολικά προκύπτει από τη διεξαγωγή της παρούσας διδακτικής παρέμβασης είναι ότι τα παιδιά δεν


συνασπίζονται με τους δράστες, αντιθέτως κατακεραυνώνουν αυτόν που αδι-κεί και προσφέρουν τη φιλία και έγνοια τους σε αυτόν που αδικείται.

Στο πλαίσιο προέκτασης της συγκεκριμένης διδακτικής παρέμβασης, οι μα-θητές μπορούν να εργαστούν σε ομάδες και να προσθέσουν μουσική στη δια-σκευή του κειμένου, φτιάχνοντας ένα τραγούδι. Ενδιαφέρουσες δυνατότητες προέκτασης της δράσης προσφέρει και η αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών: τα παιδιά μπορούν, ως εκ τούτου, να φτιάξουν ένα διαδραστικό ψηφιακό παιχνίδι με την υποστήριξη και τον καθοδηγητικό ρόλο του εκπαιδευτικού, ή ψηφιακούς εννοιολογικούς χάρτες με προτάσεις και προβληματισμούς σχετικά με το υπό διαπραγμάτευση θέμα. Τέλος, ο παγκόσμιος ιστός προσφέρει ένα πλήθος από αξιόλογα εργαλεία Web 2.0, με τη χρήση των οποίων οι μαθητές θα μπορούσαν να κοινοποιήσουν τις απόψεις και τους προβληματισμούς τους σε κοινότητες μαθητών, οργανώνοντας ένα wiki της τάξης, ή να εικονογραφήσουν μηνύματα σχετικά με το υπό διαπραγμάτευση θέμα, να τα ψηφιοποιήσουν και να τα αναρ-τήσουν σε ένα κανάλι Youtube της τάξης ή της σχολικής μονάδας.

Στον επίλογο της παρούσας εργασίας είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι, όπως φάνηκε από την εφαρμογή της συγκεκριμένης δράσης, η διδακτική αξιο- ποίηση της παιδικής λογοτεχνίας δύναται να διαδραματίσει προεξάρχοντα ρόλο στον αγώνα κατά του σχολικού εκφοβισμού. Οι ήρωες των παραμυθιών, τα προβλήματα και οι ανησυχίες που κάθε φορά βιώνουν, ελκύουν το ενδια- φέρον των μικρών παιδιών, εγείρουν την περιέργεια και κρατούν αμείωτο τον ενθουσιασμό τους, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που ταυτίζονται με τους ήρωες των ιστοριών και αναζητούν λύσεις σε δικά τους συναισθηματικά αδιέξοδα. Επί-σης, η ανταλλαγή σκέψεων και απόψεων για θέματα που αφορούν το σύνολο της σχολικής κοινότητας είναι δυνατόν να ενδυναμώσει τις σχέσεις μεταξύ των μαθητών αλλά και μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, και πρωτίστως να οδηγήσει σε σταδιακή διόρθωση εσφαλμένων συμπεριφορών και προκαταλή-ψεων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣAhmed, M., Hussain, I., Ahmed, S. & Tabassum, R. (2012), “Impact of Bullying on the

Performance of the Students at Primary Level in Sindh”, Journal of Education and Practice 3(3), 17-24.

Blood, G. & Blood, I. (2004), “Bullying in Adolescents who Stutter: Communicative Competence and Self-Esteem”, Contemporary Issues in Communication Science and Disorders 31, 69-79.

Γαλανάκη, Ε. (2010), «Βέλτιστες πρακτικές για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού: Τι δείχνει η σύγχρονη έρευνα», στον συλλογικό τόμο: Η Ειδική Αγωγή αφετηρία εξελίξεων στην επιστήμη και στην πράξη (σσ. 43-57), Αθήνα: Γρηγόρης-Εταιρεία Ειδικής Παιδαγωγι-κής Ελλάδος.

Flanagan, K., Vanden Hoek, K., Shelton, A., Kelly, S., Morrison, Ch. & Young, A. (2013), “Coping with bullying: what answers does children’s literature provide?”, School Psychology International 34(6), 691-706.

Green, R., Collingwood, A. & Ross, A. (2010), “Characteristics of Bullying Victims in Schools”, National Centre for Social Research, Department of Education.

Houndoumadi, A. & Pateraki, L. (2001), “Bullying and Bullies in Greek Elementary Schools: Pupil’s attitudes and teachers’/parents’ awareness”, Educational Review 53(1), 19-26.

29ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Ismail, W., Jaafar, N., Sidi, H., Midin, M. & Shah, S.A. (2014), “Why do young adolescents bully? Experience in Malaysian schools”, Comprehensive Psychiatry 55, 114-120.

Northwest Regional Educational Laboratory (2001), Schoolwide Prevention of Bullying.Olweus, D. (1996), “Bully/Victim Problems at School: Facts and Effective Intervention”, National

Educational Service, 15-22.Olweus, D. (2005), “A useful evaluation design, and effects of the Olweus Bullying Prevention

Program”, Psychology, Crime and Law 11(4), 389-402.Olweus, D. (2009), Εκφοβισμός και βία στο σχολείο: Τι γνωρίζουμε και τι μπορούμε να κάνουμε,

Αθήνα: Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (έτος έκδοσης πρω-τοτύπου: 1993).

Perren, S. & Alsaker, F. (1998), “Friendship and popularity status of children involved in bully/victim problems in kindergarten”, Poster/workshop presented at the 15th Biennial ISSBD Meeting, Italy.

Pytash, K., Morgan, D. & Batchelor, K. (2013), “Recognize the signs: reading young adult literature to address bullying”, Voices from the Middle 20(3), 15-20.

Rigby, K. (2008), Σχολικός εκφοβισμός: Σύγχρονες απόψεις, Αθήνα: Τόπος (έτος έκδοσης πρω-τοτύπου: 2002).

Salmivalli, C., Lagerspetz, K., Bjorkqvist, K., Österman, K. & Kaukiainen, A. (1996), “Bullying as a group process: participant roles and their relations to social status within the group”, Aggressive Behavior 22, 1-15.

Srisiva, R., Thirumoorth, R. & Sujatha, P. (2013), “Prevalence and Prevention of School Bullying: a case study of Coimbatore City, Tamilnadu India”, International Journal of Humanities and Social Science Invention 2(5), 36-45.

Yildirim, R., Selçuk, G., Ocak, M.M., & Sarıbaş S. (2014), “Peer bullying according to the perception of teacher candidates”, Procedia-Social and Behavioral Sciences 116, 1568-1576.


WORDLESS BOOKS...ΒΙΒΛΙΑ ΜΕ ΕΙΚΟΝΕΣ, ΒΙΒΛΙΑ ΧΩΡΙΣ ΛΕΞΕΙΣ!*

Μαρία Κυβωτίδου – Κλεονίκη ΣιρανίδουΑπόφοιτες Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης

Α ν αναλογιστούμε την παιδική μας ηλικία θα διαπιστώσουμε με έκπληξη ότι οι εικόνες είναι εκείνες που κυρίως ενώνουν το παζλ του κόσμου μας. Αυτές οι οπτικές αναπαραστάσεις των παιδικών μας χρόνων αναδύο-

νται είτε μέσα από ένα παιδικό πρόγραμμα στην τηλεόραση είτε μέσα από τις σελίδες ενός κλασικού παραμυθιού. Από τον 17ο κιόλας αιώνα, η εικόνα στα βιβλία για παιδιά υπήρξε σημείο προβληματισμού, παρότι η συστηματική ενα-σχόληση με την εικονογράφηση του παιδικού εντύπου εμφανίζεται μόλις στα

* Το παραπάνω κείμενο βασίζεται στη διπλωματική μας εργασία, η οποία εκπονήθηκε υπό την επίβλεψη της επίκουρης καθηγήτριας του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Σοφίας Γαβριηλίδου.

«Ψάρια ψάρια ψάρια ψάρια!ΨΑΡΙΑ ΨΑΡΙΑ ΨΑΡΙΑ ΨΑΡΙΑ!

Ψάρια σε κουβάδες και ψάρια σε κασόνια!»

ΒραΒείο ΜεταφρασΜενου

Παίδίκου ΒίΒλίου 2014

Κυκλοφορεί και σε e-book. Αναζητήστε περισσότερους από 1.000 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks!


τέλη του 19ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά εκδόθηκε στη Νυρεμβέργη από τον Κομένιο το 1658, με τίτλο Orbis Sensualium Pictus (Ο ορατός κόσμος με εικόνες).1 Στην Ελλάδα, τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα οι εκδότες επενδύουν στην εικονογράφηση, με όσα μέσα παρείχε η τεχνολογία τότε,2 ενώ τη δεκαετία του 1950, η Αντιγόνη Με-ταξά, σε συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο Αλικιώτη, παρουσιάζει με επιτυχία βιβλία για παιδιά γραμμένα ή μεταφρασμένα από την ίδια, αλλά με πρωτότυ-πη εικονογράφηση από ζωγράφους που διάλεξε η ίδια. Όσο προχωρούμε στις δεκαετίες, η κατάσταση αρχίζει να καλυτερεύει. Οι Έλληνες εικονογράφοι αρχίζουν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους και οι χρωματιστές εικόνες κερδίζουν συνεχώς έδαφος.3

Ο συγγραφέας κατείχε ανέκαθεν κυρίαρχο ρόλο συγκριτικά με τον εικο-νογράφο, ο οποίος έμπαινε σε δεύτερη μοίρα. Και ενώ ένα βιβλίο για παιδιά, σ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, δεν γινόταν νοητό χωρίς εικονογράφη-ση, το όνομα του εικονογράφου δεν αναφερόταν στο εξώφυλλο του βιβλίου. Βέβαια, για χρόνια, οι εικόνες στα βιβλία είχαν διακοσμητικό κυρίως ρόλο, καθιστώντας περισσότερο ελκυστικές τις εξιστορήσεις και δηλώνοντας την ηλικία ταύτισης των αποδεκτών. Ωστόσο, στο σύγχρονο παιδικό αφήγημα, η εικονογράφηση κατέχει διακριτό ρόλο και ο εικονογράφος εξελίσσει το κεί-μενο με τη δική του πινελιά. Οι λέξεις αντιστοιχούν σε οπτικούς κώδικες και σύμβολα, δημιουργώντας και εξελίσσοντας μία άλλη εκδοχή της ιστορίας, με περισσότερες λεπτομέρειες από όσες μας φανερώνει το ίδιο το κείμενο. Ο ει-κονογράφος μπορεί να διαπλάθει έναν άλλο κόσμο για τα μάτια του μικρού αναγνώστη. Όπως σωστά επισημαίνει η Τασούλα Τσιλιμένη, «ο εικονογράφος αποδίδει, σε κάποιο βαθμό, χαρακτηριστικά στο κείμενο, που χωρίς αυτά δεν υφίσταται η ιστορία, η αφήγηση».4 Σχετικά, διαβάζουμε στον Perry Nodelman ότι «ένα καλό κείμενο ενός εικονογραφημένου βιβλίου δεν μας λέει ότι το κο-ρίτσι είχε καφέ μάτια και ότι το δωμάτιο ήταν χάλια, αλλά οι λογοτέχνες και οι κειμενογράφοι χρησιμοποιούν ακριβώς τέτοιες οπτικές λεπτομέρειες για να περιγράψουν χαρακτήρα, διάθεση και ατμόσφαιρα. Οι συγγραφείς των ει-κονογραφημένων βιβλίων πρέπει να υπονοούν χαρακτήρα και διάθεση χωρίς να επιλέγουν τις λεπτομέρειες αυτές και να ευελπιστούν ότι οι εικονογράφοι, πιο ευαίσθητοι σε σχέση με τις ιστορίες τους, θα φανταστούν τις κατάλληλες οπτικές λεπτομέρειες για να εκφράσουν την κατάλληλη πληροφορία».5

Ο εικονογράφος, λοιπόν, βάζει και αυτός με τη σειρά του το δικό του στίγ-μα στην ιστορία και, σε συνδυασμό με το κείμενο του συγγραφέα, προκύπτει μια ιστορία με δύο οπτικές προσεγγίσεις. Άλλωστε, λένε πως μία εικόνα ισού-ται με χίλιες λέξεις, διατύπωση η οποία υπονοεί ότι το εικονογραφημένο βι-βλίο εξιστορεί με τις εικόνες περισσότερα από όσα αφηγείται το ίδιο το κείμε-νο. Οι εικόνες βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του νοήματος του κειμένου ή δημιουργούν προβληματισμούς, και έτσι γίνεται πιο ευχάριστο το ταξίδι της ανάγνωσης.

Στη σύγχρονη εκδοτική παραγωγή για παιδιά υπάρχουν βιβλία χωρίς λέ-ξεις, που αφηγούνται μια ιστορία μόνο με εικόνες. Πρόκειται για τα βιβλία

33ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

χωρίς λέξεις (wordless books), τα οποία περιέχουν μόνο εικόνες και λίγο ή καθόλου κείμενο, ενώ στηρίζονται στο μεγαλύτερο μέρος τους –αν όχι και ολοκληρωτικά– στην αλλεπάλληλη παράθεση εικόνων για την εξιστόρηση γε-γονότων.6 Σ’ αυτό το πλαίσιο των προβληματισμών εκπονήσαμε την πτυχιακή μας εργασία, το ακαδημαϊκό έτος 2013-14.

Για την εκπόνηση της διπλωματικής μας εργασίας συλλέξαμε δεδομένα από ξενόγλωσσες κυρίως πηγές, που φανέρωσαν αντιφατικές απόψεις για τη φύση και το ρόλο της εικόνας. Θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει ότι λόγω της απου-σίας λεκτικού κειμένου ενός βιβλίου χωρίς λέξεις δεν ενθαρρύνεται η γλωσσική δεξιότητα των παιδιών. Ωστόσο, άλλες μελέτες αναδεικνύουν με έρευνες ότι τα βιβλία αυτά δεν υποβαθμίζουν το λόγο, αλλά αντίθετα τον ενισχύουν7.


Κατά την άποψή μας, τα βιβλία χωρίς λέξεις εμπλουτίζουν αξιοπρόσεκτα το πεδίο της παιδικής λογοτεχνίας και προσφέρουν νέες προοπτικές στην αφήγηση. Ένα βιβλίο χωρίς λέξεις συγκροτείται εξάλλου από όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν μια εξιστόρηση, όπως πλοκή, απόψεις, θέματα, χαρα-κτήρες, σκηνικό και ύφος.8 Η σημασία του αναδεικνύεται επιπλέον αν αναλο-γιστούμε ότι προσφέρει στα παιδιά-αναγνώστες τη δυνατότητα να οξύνουν την παρατηρητικότητά τους, αλλά και να δοκιμάσουν την αφαιρετική τους ικανότητα, δηλαδή αυτήν που τους επιτρέπει να ξεχωρίζουν αν μια πληροφο-ρία είναι σημαντική ή όχι. Επιπλέον, τα βιβλία αυτά αποτελούν ένα ενδιαφέ-ρον μέσο ανάπτυξης διαλόγου που μπορεί να διεξαχθεί μεταξύ ενήλικου και παιδιού, καθώς παιδί και ενήλικος μπορούν να ανταλλάξουν τις σκέψεις τους, τις υποθέσεις τους, τους προβληματισμούς τους σχετικά με τη θεματολογία του βιβλίου. Θετικό, επομένως, στοιχείο αποτελεί και το γεγονός ότι η απου-σία κειμένου βοηθά το παιδί στην ανάπτυξη νέου λεξιλογίου. Ιδιαίτερα αν η ανάγνωση συνοδεύεται από την παρουσία ενός ενηλίκου, ο ίδιος μπορεί να του ζητήσει να περιγράψει την ιστορία που βλέπει με δικά του λόγια, προσθέ-τοντας ενδεχομένως και πολύπλοκες λέξεις ή προτάσεις, ώστε να ενισχυθεί η ευρηματικότητα του παιδιού αλλά και να εμπλουτισθεί το λεξιλόγιό του.

Όπως υποστηρίζει και η Karen D’Angelo, τα βιβλία χωρίς λέξεις και μόνο με εικόνες ποικίλλουν σε καλλιτεχνικό ύφος και χρησιμοποιούνται για την τόνω-ση της αναγνωστικής ετοιμότητας και της γλωσσικής ανάπτυξης των μικρών παιδιών που δεν μπορούν ακόμη να διαβάσουν και να γράψουν. Όπως αναφέ-ρει ακόμη η μελετήτρια, κύριοι χρήστες τέτοιων βιβλίων είναι οι εκπαιδευτικοί τόσο στο Δημοτικό όσο και στο Νηπιαγωγείο.9

Η σημασία τους όμως δε σταματά εδώ, καθώς ο μικρός αναγνώστης μπο-ρεί να διευρύνει την φαντασία του, ενώ μπορεί να επεκτείνει την ιστορία που αφηγούνται οι εικόνες προσθέτοντας τις δικές του λεπτομέρειες ή ίσως και να δώσει ένα δικό του τέλος. Επιπλέον, έχει σημασία να επισημάνουμε ότι στο διαδίκτυο σε διάφορα blogs εντοπίσαμε αναφορές και απόψεις εκπαιδευτικών και γονέων που υποστηρίζουν ότι ένα βιβλίο χωρίς λέξεις διδάσκει στα παιδιά την αλληλουχία και τη συνέχεια των γεγονότων που δίνονται μέσω των εικό-νων. Έτσι, τα βοηθά να κάνουν συσχετίσεις μεταξύ της ιστορίας και της δικής τους καθημερινής ζωής, καθώς και να συζητήσουν τους χαρακτήρες-ήρωες, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.10

Η έρευνά μας, που πραγματοποιήθηκε σε ελληνικές βιβλιοθήκες και βι-βλιοπωλεία, ήταν ιδιαίτερα δύσκολη λόγω του περιορισμένου αριθμού των βιβλίων χωρίς λέξεις στη χώρα μας. Παρ’ όλα αυτά, αν κάποιος επιλέξει να χρησιμοποιήσει το διαδίκτυο για την αναζήτηση πληροφοριών, θα διαπιστώ-σει ότι υπάρχουν πολλοί τίτλοι ξενόγλωσσων βιβλίων χωρίς λέξεις, καθώς και ενδιαφέρον –σχετικό με αυτά– θεωρητικό υλικό.

Στα βιβλιοπωλεία της χώρας μας σήμερα, ο υποψήφιος αναγνώστης μπο-ρεί να εντοπίσει τα εξής: Η αρπαγή της κότας, της Beatrice Rodriguez (2008), Το κόκκινο βιβλίο, της Barbara Lehman (2007), και το Ζουμ, του Istvan Banyai (2000). Καθένα από αυτά τα βιβλία θα μπορούσε να συνιστά διαφορετική κα-

35ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015τηγορία βιβλίων χωρίς λέξεις, επειδή διαφέρουν ο τρόπος οργάνωσής τους και

η οπτική τεχνική που υιοθετεί το καθένα. Μιλώντας για βιβλία χωρίς λέξεις, μια άλλη ιδιαίτερη κατηγορία που αξίζει

να αναφερθεί είναι η σειρά βιβλίων της Τασούλας Τσιλιμένη με τους τίτλους: Η ομπρέλα, Το αυγό, Το καπέλο, και Το ψαράκι, με έτος έκδοσης και των τεσ-σάρων το 1994. Όπως η ίδια αναφέρει, είναι «παραμύθια με εικόνες», όπου το παιδί μπορεί να δημιουργήσει την ιστορία από μόνο του. Ειδικότερα, τα βιβλία συνίστανται σε ένα φάκελο που περιέχει 8 καρτέλες, οι οποίες αναπα-ριστούν εικόνες από την καθημερινή ζωή και έχουν κάθε φορά διαφορετική θεματολογία. Εστιάζοντας ενδεικτικά στο βιβλίο Το καπέλο, διαπιστώνουμε ότι το παιδί έχει τη δυνατότητα να τοποθετήσει σε λογική-χρονική σειρά τις καρτέλες αυτές δημιουργώντας μια ιστορία, όπως αυτό επιθυμεί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την καλλιέργεια του ελεύθερου λόγου και την κατανόηση λογι-κών-χρονικών εννοιών μέσω μιας παιγνιώδους άσκησης. Επιπλέον, τα βιβλία αυτά ενδείκνυνται για παιδιά με εκφραστικές αδυναμίες και προφορικές ιδι-αιτερότητες, καθώς προσφέρουν ανάπτυξη του λόγου στα επίπεδα που εκείνο επιθυμεί. Τέτοιου είδους είναι και τα βιβλία της λογοπαθολόγου Μαρίας Ρου-σοχατζάκη, όπως: Η Κοκκινοσκουφίτσα με λίγα λόγια σε εξελίξεις (2005), και Ο Κόκορας και η Αλεπού με λίγα λόγια (2006).

Στο πλαίσιο της πτυχιακής μας, εκτός από τους θεωρητικούς προβληματι-σμούς που περιβάλλουν τα βιβλία χωρίς λέξεις, καθώς και την ανάλυση και το σχολιασμό αρκετών βιβλίων από την ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία, μας απασχόλησε και η υποδοχή και η πρόσληψή τους από αναγνώστες διαφορε-τικών ηλικιακά ομάδων και ενδιαφερόντων. Ένα από τα βιβλία που αξιοποιή-σαμε για ν’ αναδείξουμε ζητήματα πρόσληψης μεταξύ διαφορετικών αναγνω-στών ήταν το Flotsam, του David Wiesner (2006). To Flotsam αφηγείται την


ιστορία ενός αγοριού το οποίο, καθώς εξερευνά την παραλία, μια καλοκαιρινή μέρα, ανακαλύπτει μιαν αδιάβροχη φωτογραφική μηχανή που έχει «ξεβράσει» το κύμα. Μετά την εμφάνιση του φιλμ, το παιδί μένει έκπληκτο με όλα όσα βλέπει στις φωτογραφίες, οι οποίες απεικονίζουν τη θαλάσσια ζωή και τα πλάσματά της. Το αγόρι βρίσκει επίσης φωτογραφίες, σε θαλάσσιο φόντο και πάλι, από αγόρια και κορίτσια που είχαν προηγουμένως στα χέρια τους τη φωτογραφική μηχανή, η οποία φαίνεται να χρονολογείται πολλά χρόνια πριν. Έτσι, ο ήρωας αποφασίζει να βγάλει μια φωτογραφία του εαυτού του και να την προσθέσει στη συλλογή, πετώντας την στη συνέχεια και πάλι στη θάλασ-σα, ώστε να ξεκινήσει ένα καινούργιο ταξίδι.

Παρουσιάζοντας το Flotsam σε 21 παιδιά του Νηπιαγωγείου, ήρθαμε αντι-μέτωπες με μια περίεργη πραγματικότητα. Τα παιδιά, αν και δεν είχαν καμία επαφή με ένα τέτοιου είδους βιβλίο, κατάφεραν να αποκωδικοποιήσουν πολ-λά σημεία των εικόνων και να κατανοήσουν το νόημα της οπτικής εξιστόρη-σης. Όταν αρχικά τους δείξαμε το βιβλίο και τους είπαμε ότι προέρχεται από την Αγγλία, μια χώρα μακριά από τη δική μας, ένα κορίτσι μάς ρώτησε αν έχει ξένα γράμματα. Η απάντησή μας λοιπόν, πως το βιβλίο δεν έχει καθόλου γράμματα, ξάφνιασε όλα τα παιδιά, καθώς για μερικά δευτερόλεπτα επικρά-τησε σιγή, και μάλιστα ένα από αυτά αναφώνησε: «Δεν το πιστεύω!» Με το γύρισμα κάθε σελίδας, τα επιφωνήματα γίνονταν όλο και πιο έντονα και τα παιδιά έδειχναν ιδιαίτερο ζήλο ώστε να εκφράσουν τη γνώμη τους. Αρκετές, βέβαια, ήταν οι φορές που μας ζητήθηκε να γυρίσουμε τις σελίδες προς τα πίσω προκειμένου να γίνουν κατανοητές κάποιες εικόνες. Για παράδειγμα, η εικόνα με τα κόκκινα ψάρια που κολυμπούν στο βυθό, αλλά και το περίεργο

για μεγάλους και παιδιά

για εκπαιδευτικούς, φοιτητές και σπουδαστές

ΛΑΪΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣεπιμ. Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

• ΜιασυλλογήανέκδοτωνλαϊκώνπαραμυθιώναπόόλητηΘεσσαλία

• ΣεξεχωριστότόμοοιΠαραλλαγέςτωνλαϊκώνπαραμυθιών

• Μιακιβωτόςτουλαϊκούπολιτισμού

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας

Β΄τ. (186 σελ.)Α΄τ. (506 σελ.)

Διατίθεται από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας (τηλ. 24210-74592)


ρομπότ-ψάρι, στάθηκαν η αφορμή να μείνουμε για αρκετά λεπτά στις δύο αυ-τές σελίδες. Τα παιδιά δεν κατάλαβαν αρχικά για ποιο λόγο υπήρχε η εικόνα αυτή. Η απορία τους λύθηκε στις επόμενες σελίδες, όπου το παιδί κρατά στο χέρι του τις φωτογραφίες από το βυθό. Σε αυτό το σημείο, με έκπληξη διαπι-στώσαμε πως όταν τα παιδιά ρωτήθηκαν τι είναι αυτές οι φωτογραφίες και από πού προήλθαν, απάντησαν πως είναι από τη φωτογραφική μηχανή που βρήκε το παιδί και τις εκτύπωσε στο φωτογραφείο!

Γυρνώντας και πάλι λοιπόν στην εικόνα με το ψάρι-ρομπότ, επαληθεύ-τηκε η αρχική μας εκτίμηση ότι σ’ ένα βιβλίο με εικόνες τα κριτήρια για την απόδοση νοήματος είναι τις περισσότερες φορές υποκειμενικά. Το ψάρι αυτό ερμηνεύτηκε από την πλειονότητα των παιδιών ως ένα «κουρδισμένο ψάρι» ή ένα «ψάρι-παιχνίδι», το οποίο είτε είναι αδιάβροχο είτε λειτουργεί στο νερό και απλά ζει με τ’ άλλα ψάρια. Αξιοσημείωτο είναι και το σχόλιο ενός παιδιού, το οποίο παρατηρώντας ότι το μάτι του συγκεκριμένου ψαριού είναι πιο λα-μπερό, δήλωσε πως μπορεί να είναι ένας φακός και ότι ίσως είναι κι αυτό μια φωτογραφική μηχανή σαν κι αυτή που βρήκε το παιδί!

Σε αντίθεση με τα παιδιά, διαπιστώσαμε πως διαφορετική ήταν η γνώ-μη των ενηλίκων. Δύο χαρακτηριστικές απόψεις για το περίεργο αυτό ψάρι-ρομπότ ήταν ότι ίσως ο εικονογράφος θέλει να συνδυάσει το φυσικό με το τεχνητό περιβάλλον, παρομοιάζοντας το δεύτερο με την ίδια τη φωτογραφική μηχανή, ή ότι το ψάρι αυτό έχει τοποθετηθεί εκεί από ειδικούς επιστήμονες, οι οποίοι θέλουν να παρατηρήσουν τη ζωή των πλασμάτων του βυθού.

Κατανοούμε λοιπόν πόσο διαφορετικές είναι οι απόψεις των δύο ηλικια-κών ομάδων, παιδιών και ενηλίκων. Οι ενήλικες σκέφτονται πέρα από αυτό που φαίνεται, ενώ τα παιδιά εμμένουν σε αυτό, και σαφώς το γεγονός αυτό σχετίζεται με την εμπειρία και τον τρόπο που το κάθε άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του. Για παράδειγμα, για τα παιδιά ήταν μάλλον αναμενό-μενη η διατύπωση «κουρδιστό ψάρι», μιας και σίγουρα είναι εξοικειωμένα με ανάλογα παιχνίδια.

Όσον αφορά το σημείο όπου υπήρχαν οι αλλεπάλληλες φωτογραφίες των παιδιών να κρατούν ο ένας τη φωτογραφία του άλλου, η αλήθεια είναι ότι η δυσκολία των παιδιών ήταν αρκετά μεγάλη. Δεν κατάλαβαν για ποιο λόγο υπήρχαν εκεί αυτές οι εικόνες ή ποια είναι αυτά τα παιδιά. Με το γύρισμα των σελίδων όμως και με τις ερωτήσεις μας, κατάφεραν ν’ αποδώσουν κάποιο νόημα, και μάλιστα σχολίασαν πως οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες είναι από παλιά και ότι το αγόρι στην τελευταία φωτογραφία ήταν αυτό που ξεκίνησε το παιχνίδι!

Φτάνοντας στην τελευταία σελίδα, όπου ένα διαφορετικό κορίτσι βρίσκει αυτή τη φορά τη φωτογραφική μηχανή, θελήσαμε να δώσουμε το έναυσμα στα παιδιά να σκεφτούν λίγο παραπάνω. Έτσι, τα παροτρύναμε να συνεχίσουν την ιστορία και να μας πουν τι θα γίνει στη συνέχεια. Τα περισσότερα λοιπόν είπαν πως και το κοριτσάκι θα δει τις φωτογραφίες και θα «βγάλει» μετά και τον εαυτό του. Όταν όμως τα ρωτήσαμε πώς θα βρει φωτογραφείο δεδομένου ότι η παραλία αυτή φαίνεται ερημική και ίσως να μην κατοικούν πολλοί άν-

39ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

θρωποι εκεί, τα παιδιά φάνηκαν μπερδεμένα. Τότε όμως ήταν που ένα κορίτσι είπε: «Κοίτα! Στο βάθος φαίνεται ένα σπίτι, άρα μπορεί να είναι εκεί το φωτο-γραφείο!»

Σε γενικές γραμμές, από την εμπειρία μας αυτή αποκομίσαμε θετικά στοιχεία. Διαπιστώσαμε πως τα παιδιά έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το Flotsam. Βέβαια, θα ήταν ουτοπικό να υποστηρίξουμε πως όλα τα παιδιά κα-τανόησαν πλήρως το νόημα του βιβλίου, καθώς κάποια δεν συμμετείχαν και τόσο ενεργά. Παρ’ όλα αυτά, στην πλειονότητά τους απάντησαν θετικά για το αν τους άρεσε, και μόνο ένα από αυτά δήλωσε πως δεν του άρεσε γιατί, όπως είπε, «δεν είχε γράμματα και μια ώρα το εξηγούσαμε!»

Η μικρή αυτή έρευνα μας έδειξε λοιπόν πως αν δώσουμε την ευκαιρία στα παιδιά να ξεφυλλίσουν ένα βιβλίο με εικόνες, ειλικρινά θα εκπλαγούμε με τις προσεγγίσεις τους. Σε κάθε περίπτωση πάντως, τα βιβλία χωρίς λέξεις έχουν τη δυνατότητα να διδάξουν στα παιδιά έννοιες και νοήματα τα οποία μπορούν ν’ αποτελέσουν ισχυρά εφόδια για τη μετέπειτα προσωπική και εκπαιδευτική τους πορεία, καθώς, όπως διαπιστώσαμε από την έρευνά μας, τα παιδιά διευ-ρύνουν το λεξιλόγιό τους και ενεργοποιούν μηχανισμούς σκέψης, καθώς ανα-


καλούν εμπειρίες του παρελθόντος τους, ώστε να αντεπεξέλθουν στις οπτικές εικόνες που αντικρίζουν.11 Εφόσον απουσιάζει το λεκτικό κείμενο, ο μικρός αναγνώστης γίνεται «συγγραφέας» της ιστορίας. Έτσι, δεν χάνει κάποια «λό-για» των –πολύ αινιγματικών, ενίοτε– εικόνων, καθώς δεν του αποσπούν την προσοχή οι λέξεις.12 Από την άλλη, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι μία από τις καινοτομίες τους είναι ότι προσδιορίζονται από οικουμενικότητα, ενώ η «γλώσσα» τους είναι σίγουρα διεθνής, εφόσον μπορούν να είναι αντικείμενο ανάγνωσης από διαφορετικές –κοινωνικά, γλωσσικά, πολιτισμικά και ηλικια-κά– ομάδες αναγνωστών.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1. Σιβροπούλου, Ρ. (2004), Ταξίδι στον κόσμο των εικονογραφημένων μικρών ιστοριών, Αθήνα:

Μεταίχμιο, σ. 2.2. Γαβριηλίδου, Σ. (2013), «Εκδόσεις βιβλίων για παιδιά: ιστορικές διαδρομές και αποτιμή-

σεις», στο: Ακριτόπουλος, Αλ. (επιμ.), Ελληνική Παιδική-Νεανική Λογοτεχνία. Ιστορία, Κρι-τική, Διδασκαλία (σσ. 135-154), Αθήνα: Ηρόδοτος, σ. 146.

3. Σιβροπούλου, Ρ. (2004), ό.π., σσ. 8-9.4. Τσιλιμένη, Τ. (2007), Εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο, Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις

Θεσσαλίας, σ. 47.5. Nodelman, P. (2009), Λέξεις για εικόνες, Αθήνα: Πατάκης, σ. 301.6. Chi-Fen, Ε., Children’s Literature: wordless picture books, Retrieved September 15, 2013 from:

http://www2.nkfust.edu.tw/~emchen/CLit/picturebook_type_wordless.htm#wordless7. Stewig, J., Wordless books: promise and possibilities, a genre come of age (σσ. 8-11), Retrieved

January 15, 2014 from: http://www.americanreadingforum.org/yearbook/yearbooks/97_yearbook/pdf/06_Dowhower.pdf

8. Jung, S., Using wordless picture books to support biliteracy development: The case study of a six-year-old Korean ESL boy, Retrieved September 17, 2013 from: http://www.kapee.or.kr/data/board/b21_110.pdf

9. Chi-Fen, Ε., Children’s Literature: wordless picture books, Retrieved January 17, 2014 from: http://www2.nkfust.edu.tw/~emchen/CLit/picturebook_type_wordless.htm#wordless

10. D’Angelo, K., (1980), “Wordless picture books and the learning disabled”, στο: Stanford, G., (επιμ.), Dealing with differences. Classroom Practices in Teaching English, 1980-1981, σσ. 46-50, National Council of Teachers of English, Urbana, Illinois, Retrieved February 2, 2014 from: http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED193639.pdf

11. Ενδεικτικά, αναφέρουμε το blog: Stephanie, Children’s book and reading, “Wordless picture books”, Retrieved January 17, 2014 from: http://www.childrens-books-and-reading.com/wordless-picture-books.html

12. Arif, M., & Hashim, F., Reading from the wordless: a case of study on the use of wordless picture books, σσ. 121-126, Retrieved January 15, 2014 from: http://www.ccsenet.org/journal/index.php/elt/article/view/10/49

13. Γαβριηλίδου, Σ. (2013), Φλυαρία και Λακωνικότητα στους τίτλους των βιβλίων για παιδιά, Θεσσαλονίκη: Ζυγός, σ. 223.

41/1

β ι β λ ι ο π α ρ ο υ σ ι ά σ ε ι ς

ΣΤΟ Χ ΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕ ΧΝΙΑ Σ Γ ΙΑ ΠΑΙΔ ΙΑ Κ Α Ι ΝΕΟΥΣΔΙΔ Α Κ ΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕ ΧΝΙΑ Σ Κ ΑΙ ΕΦΑ ΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ Σ ΧΟΛΕΙΟ

ΙΟΥΝΙΟΣ – ΙΟΥΛΙΟΣ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2015

42/2

Ελένη Γεωργοστάθη ΤΟ ΧΑΡΤΙΝΟ ΚΑΡΑΒΑΚΙ ΤΗΣ ΜΑΜΑΣΕικ.: Ελίζα ΒαβούρηΨυχογιός, Αθήνα 2014, σελ. 48

Μια μικρούλα θαυμάζει τα χάρτινα καραβάκια που έφτιαξαν στο σχολείο δυο συμμαθήτριές της. Όταν ρωτά ποιος τις έμαθε να τα φτιάχνουν, της απαντούν «οι γονείς μας». Έτσι κι εκείνη ζητά από τους γονείς της να της δείξουν πώς διπλώνεται το χαρτί για να γίνουν τα καραβάκια. Ούτε ο μπαμπάς ούτε η μαμά της όμως ξέρουν! Πρέπει να βρεθεί άλλη λύση… Η τρισχαριτωμένη αυτή μι-κρή ιστορία, με την απόλυτα πειστική πρωτοπρόσωπη αφήγηση, δείχνει άνθρωπο που ξέρει να διηγείται στα παιδιά, γνωρίζει την καθημερινότητά τους και βρίσκει τον τρόπο να τα οδηγεί με χαμό-γελο και ρεαλισμό στην κατανόηση των δυνατοτήτων των γονιών, ενισχύοντας ταυτόχρονα τη μεταξύ τους αγάπη. Έξοχο!

Λ.Π.-Α.

Μάρω Κατσίκα ΤΟ ΚΑΡΑΒΑΚΙ ΠΟΥ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΤΑΞΙΔΕΨΕΙ ΩΣ ΤΗΝ ΑΚΡΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥΕικ.: Μάρω ΚατσίκαΚαλειδοσκόπιο, Αθήνα 2014, σελ. 44

Η πρωτότυπη, «γεωμετρική», πολύχρωμη εικονογράφηση από την ίδια τη συγγραφέα και αρχιτέκτονα Μάρω Κατσίκα ξεχωρίζει σε αυτό το μικρό τετράγωνο βιβλίο. Οι θαυμάσιες εικόνες «ντύνουν» ένα καλογραμμένο ποιητικό κείμενο με εύστοχα ενσωματωμένα δι-ακείμενα. Η ιστορία είναι εμπνευσμένη από το ποίημα «Το πανί» (1832) του μεγάλου Ρώσου λυρικού ποιητή Μιχαήλ Λέρμοντοβ. Το αποτέλεσμα εξαιρετικά ελκυστικό για μικρούς και μεγάλους.

Λ.Π.-Α.

Βούλα ΜάστορηΗ ΞΑΔΕΛΦΗ ΜΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΙΣΣΑ ΑΪΡΙΝΗΕικ.: Ελίζα ΒαβούρηΨυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 50

Γιαπωνέζικο το σκηνικό και ελληνοϊαπωνικό το βιογραφικό της Αϊρίνης. Ο μπαμπάς Έλληνας, η μαμά Γιαπωνέζα. Στο... βιογραφικό

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας

43/3

συμπεριλαμβάνεται και η Ελληνίδα γιαγιά, που πάει κι έρχεται στην Ιαπωνία και τους μαρτυρά τα «μυστικά» της μακρινής αυτής χώρας. Παρόλο λοιπόν που «συγγραφέας» της ιστορίας είναι ο Περικλής, ο εγγονός, κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζει η γιαγιά. Μέσα από τα λεγόμενά της αναδύεται η προσωπικότητά της, το χιούμορ και οι συμβουλές της, που δίνουν χρώμα στη ζωή και την καθημερινότητα των εγγονών της, αλλά και στο κείμενο. Εξαιρετική, όπως πάντα, η εικονογράφηση της Ελίζας Βαβούρη.

Α.B.

Γιούλη ΜιγγείρουΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΣΧΟΛΕΙΟΕικ.: Ανδριάνα ΡούσσουΨυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 52

Το βιβλίο αναφέρεται μέσω πρωτοπρόσωπης γραφής σε κατα-στάσεις που σχετίζονται με τη μετάβαση από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό. Μια μαμά, μια γιαγιά, μια σωστή δασκάλα, βοηθούν με τον ήπιο τρόπο τους να μειωθεί η αγωνία και το άγχος του μικρού παιδιού, που αποκαλεί το Δημοτικό «Μεγάλο Σχολείο». Μέσα στην ψυχή του το Δημοτικό λειτουργεί σαν ανήφορος δύσκολος που πρέ-πει να ανεβεί. Σταδιακά όμως δημιουργείται στο παιδί ένα αίσθημα ασφάλειας, εμπιστοσύνης, αυτοπεποίθησης και ικανότητας προ-σαρμογής, χωρίς υπολείμματα ψυχοσυναισθηματικού κόστους. Η Ανδριάνα Ρούσσου συντροφεύει το κείμενο με την επιτυχημένη εικονογράφησή της.

Α.Β.

Λίνα Μουσιώνη Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΟΥ ΦΙ ΚΑΙ ΤΟΥ ΛΙΕικ.: Βανέσσα ΙωάννουΕλληνοεκδοτική, Αθήνα 2014, σελ. 46

Ο Φι και ο Λι είναι δυο μικρά βότσαλα, το ένα κάτασπρο και στρογ-γυλό, το άλλο μαύρο και πλακουτσωτό. Το τι σκέφτονται, πώς συ-ναντιούνται σ’ ένα ακρογιάλι, τι κουβεντιάζουν, τι συμβαίνει και χωρίζουν και τι περιπέτειες θα ζήσουν ώσπου να ξαναβρεθούν και να μείνουν για πάντα μαζί, στολίδια σ’ ένα δάπεδο από βότσαλα, το διηγείται η συγγραφέας με ποιητική διάθεση και πλούσια φαντασία, που τη συνοδεύει αρμονικά η όμορφη εικονογράφηση.

Λ.Π.-Α.

Ράνια ΜπουμπουρήΟ ΦΙΛΟΣ ΜΟΥ Ο ΥΠΝΟΣΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΜΟΥΕικ.: Χρύσα ΣπυρίδωνοςΨυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 40 (έκαστο)

Μεγάλο πρόβλημα ο ύπνος, όποτε δεν κάνει την... εμφάνισή του. Νευριάζει τα μωρά, που κλαίνε και γκρινιάζουν στην κούνια τους. Με τέτοιο ποίημα όμως που έγραψε γι’ αυτόν η Ράνια Μπουμπουρή, αποκλείεται να μην έρθει! Στο ποίημα αναφέρονται όλα τα θετικά του χαρακτηριστικά, κι ο ανάλαφρος τρόπος με τον οποίο αγκαλιά-ζει τα παιδιά για να τα πάρει μαζί του. Το ποίημα συμπληρώνεται

από ένα πρωτότυπο νανούρισμα, όμορφα εικονογρα-φημένο από τη Χρύσα Σπυρίδωνος, η οποία εικονο-γραφεί και το δεύτερο βιβλίο, με τίτλο Οι γονείς μου. Η συγγραφέας διοχετεύει όλη της την τρυφερότητα για να τους παρουσιάσει χρησιμοποιώντας έξυπνα ευρήμα-τα, και καταλήγει ποιητικά λέγοντας: «Οι γονείς μου… δεν είναι σούπερ ήρωες γενναίοι, φοβεροί και τρομεροί, αλλά είμαι ο δικός τους θησαυρός και είναι οι δικοί μου θησαυροί».

Α.Β.

Μαρία ΠαπαγιάννηΗ ΜΥΣΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΣΕικ.: Θανάσης ΔήμουΠατάκης, Αθήνα 2015, σελ. 34

Πολύ καλή η ιδέα της συγγραφέως να γνωρίσουν τα παιδιά τους χώ-ρους όπου περνούν οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας το υπόλοιπο της ζωής τους. Η γιαγιά μαζί με την εγγονή της, την Έλλη, φτιάχνουν γλυκά ψωμάκια και πηγαίνουν επίσκεψη σ’ ένα μεγάλο σπίτι όπου ζουν οι φίλες της γιαγιάς. Τους μοιράζουν τα ψωμάκια, κουβεντιά-ζουν μαζί τους, και οι γιαγιάδες μαθαίνουν στην Έλλη τραγούδια και παραμύθια. Κι ένας παππούς, ο κύριος Σπύρος, που στα νιάτα του ήταν ταχυδακτυλουργός, της μαθαίνει μαγικά κόλπα που θα την ενθουσιάσουν. Αξιοδιάβαστο βιβλίο, που μυεί τα παιδιά σε έναν κόσμο άγνωστο ως τώρα.

Λ.Ψ.

44/4

45/5

Μαρία ΡουσάκηΗ ΤΣΙΜΠΗΜΑΤΟΥΕικ.: Λέλα ΣτρούτσηΨυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 36

Την ιστορία της γιαγιάς Τσιμπηματούς μάς αφηγείται η μικρή εγ-γονή της, η Κατερίνα. Η γιαγιά είχε από μικρή το χούι –δηλαδή τη συνήθεια– να τσιμπάει δυνατά όλους εκείνους που δεν της έκαναν τα χατίρια. Όταν μεγάλωσε, φυσικά, σταμάτησε αυτή τη συνήθεια, αλλά της έμεινε το παρατσούλι και ο... φόβος που δημιουργούσε στη θέα της και μόνο. Τώρα όμως τα τσιμπήματα γίνονταν για εντελώς διαφορετικό λόγο. Όχι από γινάτι, όπως παλιά, αλλά από πραγμα-τική αγάπη. Ποια είναι όμως η κατάληξη αυτής της ιστορίας; Θα τη μάθετε φθάνοντας στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου. Η Λέλα Στρούτση «τσιμπά» κι εκείνη, με την εικονογράφησή της, το κέφι μας.

Α.Β.

Ναννίνα Σακκά-ΝικολακοπούλουΑΓΑΠΗ ΩΣ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟΕικ.: Ίρις ΣαμαρτζήΠατάκης Αθήνα 2015, σελ. 32

Το να υιοθετήσεις ένα παιδί είναι από μόνο του μια θεάρεστη πράξη. Όταν όμως το κοριτσάκι, η «Διαλεχτή», έχει πρόβλημα στην καρδιά και το ζευγάρι αποφασίζει να το διαλέξει, αυτό δείχνει τη μεγαλο-ψυχία και τον αλτρουισμό των ανθρώπων. Η συγγραφέας με τρυ-φερότητα περιγράφει την ιστορία της Διαλεχτής και τη χαρά που έδωσε στους γονείς της. Έξοχη η εικονογράφηση.

Λ.Ψ.

Αλεξάνδρα ΤσόλκαΚΑΛΗΝΥΧΤΑ, ΝΕΡΑΪΔΑ ΝΟΝΑΕικ.: Κατερίνα ΒερούτσουΜεταίχμιο, Αθήνα 2015, σελ. 32

Είναι άδικο να έχεις μια τόσο καλή νονά, αλλά να της αρέσουν τόσο πολύ τα γλυκά, που να μην αφήνει ούτε ψίχουλο για σένα... Τι θα γίνει λοιπόν, υπ’ αυτές τις συνθήκες, στο πάρτι γενεθλίων της Ομορφούλας στο ορφανοτροφείο; Πώς θα κεράσει τις φίλες της που περιμένουν να της ευχηθούν; Η καλή νονά έχει φάει σχεδόν όλη την τούρτα προτού φτάσει στο πάρτι. Μπορεί να ντρεπόταν, αλλά στο κουτί είχαν μείνει μόνο τα κεράκια... Η Ομορφούλα όμως έχει άλλη άποψη, κι ας έφαγε την τούρτα η νονά. Δεν πειράζει! Ποιος άλλος

όμως την αγαπά τόσο πολύ; Ποιος άλλος ενδιαφέρεται για κείνη; Ευαίσθητο και τρυφερό βιβλίο, που γίνεται ακόμη τρυφερότερο με την εικονογράφηση της Κατερίνας Βερούτσου.

Α.Β.

Χριστίνα ΡασιδάκηΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ – BULLYINGΕκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2015, σελ. 196

Η συγγραφέας είναι ψυχολόγος που γνωρίζει πολύ καλά το θέμα που διαπραγματεύεται. Το φαινόμενο του εκφοβισμού κυριαρχεί εδώ και αρκετές δεκαετίες, τα τελευταία όμως χρόνια έχει πάρει σο-βαρές διαστάσεις, κυρίως στα σχολεία, ενίοτε με τραγικά αποτελέ-σματα. Παιδιά και έφηβοι, όλο και πιο συχνά, δέχονται πειράγματα, κοροϊδίες και νταηλίκια από συνομηλίκους ή και από μεγαλύτερα άτομα. Για να αντιμετωπίσουμε με υπευθυνότητα την ενδοσχολική βία, πρέπει να μάθουμε τις δυνάμεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα παιδιά, αλλά και να αναγνωρίσουμε τον σοβαρό ρόλο που παίζει η συμπεριφορά των γονιών. Ένας άριστος οδηγός, απαραίτητος για τους εκπαιδευτικούς που πρέπει να γνωρίζουν πώς θα διαχειριστούν το φαινόμενο, αλλά και για τους γονείς που θα χρειαστεί να προ-σεγγίσουν και να επικοινωνήσουν με τα παιδιά που βάλλουν και βάλλονται.

Λ.Ψ.

46/6

47/7

Σοφία Μαντουβάλου Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑΠατάκης, Αθήνα 2015, σελ. 320

Η έμπειρη συγγραφέας με την άρτια παιδαγωγική κατάρτιση, μετά τη Δασκάλα που το κεφάλι της έγινε καζάνι, μας παρουσιάζει έναν δάσκαλο με όνειρα στα μάτια. Είναι ένας νέος δάσκαλος που «πετάει», που θέλει να γίνουν οι μαθητές του οι πιο ονειροπόλοι, δημιουργικοί και χαρούμενοι, οι πιο υπεύθυνοι μαθητές του σχολεί-ου. Πιστεύει ότι δεν υπάρχουν καλά και κακά παιδιά, αλλά παιδιά «κακλά». Θέλει μάθημα χωρίς σύνορα και χωρίς μαυροπίνακα, μια τάξη-βασίλειο χωρίς βασιλιά, και πολλά πολλά ακόμα. Υπογράφει ένα μυστικό συμβόλαιο με τους μαθητές του, για να γίνουν τα όνει-ρα πράξη. Θα συναντήσει βέβαια και αντιδράσεις από συναδέλφους και γονείς, αλλά τελικά θα τα καταφέρει. Και η χρονιά θα λήξει με τρόπο αλησμόνητο. Στην παιδική λογοτεχνία κατατάσσεται το βιβλίο, αλλά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και «βιβλίο γνώσεων για εκπαιδευτικούς», αφού πολλά έχει να τους προσφέρει, να τους μάθει ή απλά να τους θυμίσει.

Λ.Π.-Α.

Κατερίνα ΜουρίκηΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΜΠΕΛΧΑΝΙΑΕικ.: Πέγκυ ΦούρκαΨυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 60

Με ανάλαφρο τρόπο, το βιβλίο επιδιώκει να κατανοήσουν οι ανα-γνώστες την αξία της γυμναστικής, της κίνησης και γενικά της άσκησης. Τα πρόσωπα της παρέας γνωστά, εκτός από την πονηρή Τεμπελχανούμ Ξαπλαρίδα με τους κακούς σκοπούς της. Αυτή θέλει να γίνουν τα παιδιά υπέρβαρα, βαριεστημένα και αδρανή, κάτι που παρολίγο να πάθει η Μιράντα, που ράθυμα ξαπλωμένη στον καναπέ έβλεπε από το πρωί ως το βράδυ τηλεόραση. Το γράψιμο γοργό, αβίαστο, πείθει για τις προθέσεις του, όπως και η εικονογράφος με τις διασκεδαστικές της εικόνες.

Α.Β.

για παιδιά 7 ετών και πάνω

48/8

Ιωάννα Μπαμπέτα ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΣΤΗ ΒΕΡΑΝΤΑΕικ.: Φωτεινή ΤίκκουΜεταίχμιο, Αθήνα 2015, σελ. 70

Ο εννιάχρονος Δημήτρης δεν θα πάει διακοπές. Θα περάσει το κα-λοκαίρι στο σπίτι του με τη γιαγιά, αφού οι γονείς του δεν θα πάρουν άδεια. Θα παίζει στη βεράντα ως αργά το απόγευμα που θα γυρίσει η μητέρα του. Και δεν του αρέσει καθόλου αυτό. Ώσπου ένα πρωί βλέπει στο μπαλκόνι της απέναντι πολυκατοικίας ένα συνομήλι-κό του κορίτσι, αλλά κι ένα σκύλο. Η διάθεσή του αλλάζει. Μέρα με τη μέρα, όλο και κάτι σοφίζεται για να τραβήξει την προσοχή της μικρής. Τελικά, οι διακοπές θα περάσουν με απρόσμενο τρόπο. Ιστορία γραμμένη με φρεσκάδα και χιούμορ, σε πειστική πρωτο-πρόσωπη αφήγηση, που θ’ αγγίξει τα παιδιά προεφηβικής ηλικίας, ιδίως όσα βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις, υποχρεωμένα να περά-σουν τις καλοκαιρινές διακοπές στην πόλη.

Λ.Π.-Α.

Αθηνά Μπίνιου Η ΚΥΡΑ ΤΗΣ ΑΙΞΩΝΗΣΕικ.: Μαρία ΟικονόμουΠατάκης, Αθήνα 2015, σελ. 230

Η έμπνευση για τη δημιουργία αυτού του βιβλίου, όπως εξηγεί η συγγραφέας στον πρόλογο, ήρθε με την αποκάλυψη τμήματος ενός αρχαίου δρόμου κατά την εκσκαφή για την ανέγερση κτιρίου στην περιοχή της Αιξωνής, στη σημερινή άνω Γλυφάδα. Από κει και ύστερα, καταλαβαίνει κανείς πόση έρευνα και μελέτη των πηγών χρειάστηκε, ώστε η Αθηνά Μπίνιου να συνθέσει αυτό το πρωτό-τυπο αφήγημα. Έστησε προσεκτικά μια τοιχογραφία με πρόσωπα, κατοίκους της περιοχής το 500 π.Χ., και τα ζωντάνεψε με τέτοιον τρόπο ώστε να μας παρουσιάζουν γλαφυρά και αυθεντικά την κα-θημερινή τους ζωή, τις χαρές και τις λύπες τους, τις συνήθειες και τις δοξασίες τους. Βάθος στην τοιχογραφία δίνει ένα πρόσωπο από τα κεντρικά, μια «παραμυθού» της εποχής εκείνης, συνώνυμη με την περιοχή, η κυρά Αιξωνή, που με κάθε ευκαιρία αφηγείται κομμάτια από την ελληνική μυθολογία ή την παλιότερη ιστορία. Προέκτα-ση στο μέλλον θα δώσουν οι αφηγήσεις από διαδόχους της, στις επόμενες γενεές. Έτσι, στις τελευταίες σελίδες, πληροφορείται ο αναγνώστης πώς κύλησε και τι έφερε ο χρόνος, ώσπου να φτάσει στη σημερινή της μορφή η περιοχή. Βιβλίο γραμμένο με λογοτε-χνικότητα, ευσυνειδησία και αγάπη, πολύτιμο όχι μόνο για όσους

49/9

ενδιαφέρονται για την περιοχή Γλυφάδας-Βούλας-Βουλιαγμένης, αλλά και για κάθε αναγνώστη, μικρό ή μεγάλο, που αγαπάει την αρχαιολογία, τη μυθολογία και την ελληνική ιστορία.

Λ.Π.-Α.

Ιωάννα ΜπουλντούμηΣΚΥΛΙΣΙΑ ΖΩΗΕικ.: Κατερίνα ΧαδουλούΜεταίχμιο, Αθήνα 2015, σελ. 90

Το γραφείο αστυνομικών ερευνών της Ιωάννας Μπουλντούμη δια-θέτει ένα ισχυρό χαρτί – άντε, ένα και μισό: τον Ηρακλή Πουαντιγιέ και τη βαρύκοη γάτα φίλη του, την Αγαθή. Ο Πουαντιγιέ πάντοτε ανακαλύπτει τους κλέφτες, γενικά τους ενόχους, σημασία όμως έχει η μεθοδικότητά του που τον οδηγεί στη λύση. Το γεγονός ότι μια δύσκολη υπόθεση, όπως είναι η εξαφάνιση ενός πίνακα μεγάλης αξίας, λύθηκε απρόσμενα και απροσδόκητα, ασφαλώς και οφείλεται στον Πουαντιγιέ. Ακόμη μεγαλύτερη αξία όμως έχουν το χιούμορ της συγγραφέως και η ευχαρίστηση που χαρίζει η ανάγνωση του κειμένου. Για την εικονογράφηση της Κατερίνας Χαδουλού έχουμε μιλήσει πολλές φορές, αλλά μία ακόμη έκφραση θαυμασμού δεν θα έβλαπτε.

Α.Β.

Αντώνης ΠαπαθεοδούλουΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ Ή ΤΟ ΚΑΝΟΝΙ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ!Εικ.: Ίρις ΣαμαρτζήΠαπαδόπουλος, Αθήνα 2015, σελ. 40

Ο συγγραφέας επιχειρεί να αναπαραγάγει το μυθιστόρημα του Ιου-λίου Βερν, Από τη Γη στη Σελήνη, συντομευμένο για τα σημερινά παιδιά. Όπως αναφέρεται στο Δελτίο Τύπου, το πείραμα θα συνε-χιστεί υπό τον τίτλο «Μικρά ταξίδια με τη φαντασία του Ιουλίου Βερν». Όπως είναι γνωστό, το πρωτότυπο κείμενο βασίζεται σε μια ιδέα του Ίμπυ Μπαρμπικέιν, οπλοποιού, και στην τρέλα του Μισέλ Αρντάν, ονειροπόλου, που πραγμάτωσαν ένα τολμηρότατο ταξίδι σε μια εποχή που ήταν εντελώς αδύνατο να πραγματοποιηθεί. Κι όμως, πέτυχε να φτάσει ο άνθρωπος –μέσα από ένα μυθιστόρημα– στο φεγγάρι και να γίνει αληθινό το όνειρο του Μπαρμπικέιν, που σε «καιρό αργίας» των όπλων, δηλαδή όταν δεν υπήρχαν πόλεμοι,

50/10

θέλησε να φτιάξει το κανόνι της ειρήνης, που οι βολές του θα έφτα-ναν ως το δορυφόρο της γης, όχι με εχθρική διάθεση αλλά ως μια ειρηνική αποστολή. Η Ίρις Σαμαρτζή έχει εικονογραφήσει, για ακό-μη μία φορά, εξαιρετικά το πλούσιο σε έξυπνα ευρήματα κείμενο.

Α.Β.

Κωνσταντίνος Πατσαρός ΤΟ ΚΟΥΤΙΕικ.: Βασίλης ΓρίβαςΜεταίχμιο, Αθήνα 2014, σελ. 108

Ο εντεκάχρονος Αρίφ είναι μαθητής της ΣΤ΄ Δημοτικού και νιώθει σαν εξωγήινος επειδή κατάγεται από άλλη χώρα. Δεν έχει φίλους, και δυσκολεύεται στο παιχνίδι με τους συμμαθητές του. Ώσπου μια μέρα που χάνει το μολύβι του, βάζει για πρώτη φορά το χέρι του στο κουτί με τα χαμένα αντικείμενα και όλα αρχίζουν ν’ αλλάζουν. Το καλογραμμένο και ενδιαφέρον αυτό βιβλίο προσεγγίζει με πρωτο-τυπία και φρεσκάδα το θέμα της διαφορετικότητας από τη σκοπιά του «διαφορετικού» παιδιού. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Αρίφ είναι απόλυτα πειστική. Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο του συγγρα-φέα, που δείχνει ότι έχει το δώρημα της γραφής, ξέρει να απευθύ-νεται στα παιδιά, και υπόσχεται κι άλλα αξιόλογα έργα για νεαρούς αναγνώστες κάθε ηλικίας, με ενδιαφέροντα θέματα.

Λ.Π.-Α.

51/11

για μεγάλα παιδιά και νέους

Αντωνία Βιταλιώτου-ΣέτταΣΤΟ ΝΗΣΙ ΜΕ ΤΗ ΣΙΔΕΡΕΝΙΑ ΚΑΡΔΙΑΜίνωας, Αθήνα 2015, σελ. 130

Η μητέρα του Σταμάτη μετατίθεται στη Σέριφο καθότι εκπαιδευ-τικός. Το γεγονός αποδιοργανώνει τον Σταμάτη, που βλέπει να χάνει τους φίλους και την ησυχία του. Όμως η συνέχεια ανατρέπει την αρχική δυσθυμία. Στο διάβα του χρόνου θα βρει φίλους, αλλά κυρίως πάρα πολλά ενδιαφέροντα στο νησί. Μαθαίνει για τα με-ταλλεία που έσφυζαν κάποτε από ζωή και έδιναν κίνηση και χρώμα στον τόπο. Ένας βάτραχος-αρχαίο νόμισμα, ο Σερίφιος βάτραχος, ο Νώε, τον συνοδεύει στις ανακαλύψεις του και όλα πάνε καλά. Το μυθιστόρημα της κ. Βιταλιώτου, βραβευμένο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, είναι από τα καλύτερα στο είδος του, με ελεγμένα ιστορικά αλλά και μυθοπλαστικά στοιχεία.

Α.Β.

Άννα Κοντολέων ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΑΠΕΙΡΟ ΚΙ ΑΚΟΜΑ ΠΑΡΑΠΕΡΑΠατάκης, Αθήνα 2015, σελ. 352

Η Άννα Κοντολέων, με το πρώτο αυτό εφηβικό μυθιστόρημά της, φανερώνει συγγραφικές αρετές που έχουν ήδη φανεί στα προηγού-μενα βιβλία της Οι εφτά ψυχές του Κόμπο (για μεγάλα παιδιά) και Πού πηγαίνει η αγάπη όταν χάνεται (για μικρά). Εδώ καταπιάνεται μ’ ένα θέμα που ταλανίζει στις μέρες μας πλήθος παιδιά: την οικονο-μική δυσπραγία και την ανεργία των γονιών λόγω της οικονομικής κρίσης. Ο νεαρός Μάνθος, μοναχογιός, αναγκάζεται ν’ αφήσει τους φίλους και το σχολείο του για ν’ ακολουθήσει τους γονείς του σε νέο τόπο διαμονής, όπου η μητέρα του έχει βρει δουλειά. Ο θυμός για την απρόοπτη αλλαγή της ζωής του και τα προβλήματα προ-σαρμογής θα φέρουν στο φως και μια βαθύτερη αναστάτωση του συναισθηματικού του κόσμου από παλιότερες αιτίες, που όταν τις συνειδητοποιήσει θα καταφέρει να βρει τον πραγματικό του εαυτό και να αντιμετωπίσει σωστά το μέλλον του και τους άλλους. Η συγ-γραφέας, με τη μάσκα του 13χρονου ήρωά της, καταγράφει εύστοχα σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση τα όσα του συμβαίνουν, σκιαγραφώ-ντας ταυτόχρονα μ’ επιτυχία και τους χαρακτήρες που τον περιβάλ-

52/12

λουν. Το αποτέλεσμα είναι ένα καλογραμμένο βιβλίο που θ’ αγγίξει τις ψυχές πολλών παιδιών, αλλά και πολλών γονιών.

Λ.Π.-Α.

Βέρα ΠρατικάκηΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΕΝΤΑΛΙΑΣΕικ.: Ρένια ΜεταλληνούΨυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 94

Ιδιαιτέρως πρωτότυπο το θέμα του βιβλίου. Μια ιστορία με ηρωί-δες τις... βεντάλιες, που όπως αποδεικνύει η συγγραφέας έχουν τα ιδιαίτερα μυστικά τους. Γιατί όπως έλεγε κι η θεία Σαρλότ που τις λάτρευε, «οι βεντάλιες δεν είναι απλώς ένα αξεσουάρ μόδας, έχουν γλώσσα και μιλούν και πρέπει να μάθεις να τις ακούς, γιατί αποκα-λύπτουν πολλά συναρπαστικά μυστικά». Πράγματι, όταν κάποτε η θεία Σαρλότ πέρασε μιαν απίστευτη περιπέτεια που έμοιαζε με αστυνομική ταινία, η Μυρτώ, μέσα απ’ αυτές και την αποκωδικο-ποίηση της καθεμιάς, κατάφερε να ανακαλύψει το μέρος όπου την είχε απομονώσει ο ένοχος. Η Ρένια Μεταλληνού είναι πολύ πειστική με την ασπρόμαυρη εικονογράφηση του βιβλίου.

Α.Β.

Χριστίνα ΦραγκεσκάκηΑΜΠΕΡ ΦΑΜΠΕΡ ΒΓΕ!Εικ.: Μάρια ΜπαχάΠατάκης, Αθήνα 2015, σελ. 76

Αυτή την ιστορία δεν την είχε ακούσει κανείς. Εμείς όμως τη δια-βάσαμε μέσα από το ταξίδι ενός αγοριού που φορούσε σιδερένια παπούτσια και κουβαλούσε μια καρδιά γεμάτη θάρρος και τόλμη. Μέσα από το βιβλίο γνωρίσαμε πολιτείες όμορφες και δύσκολες, μας τάραξαν τα μποφόρ των λέξεων, μάθαμε για το πρώτο πολύχρωμο λεξικό και ξανακούσαμε το «άμπερ φάμπερ βγε» στην αναζήτηση της Άνοιξης που κάπου ήταν κλειδωμένη. Και μέσα σ’ όλα αυτά, ξανακούσαμε το τραγουδάκι των παιδικών μας χρόνων που είχαμε ξεχάσει: «Άκατα μάκατα σούκουτου μπε, άμπερ, φάμπερ, ντομινέ, άκατα μάκατα σούκουτου μπε, άμπερ φάμπερ βγε». Ο προσεγμένος λόγος της συγγραφέως μάς συγκίνησε! Το πνεύμα του βιβλίου ακο-λουθεί και η εικονογράφηση της Μάριας Μπαχά.

Α.Β.

53/13

Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού ΒιβλίουΤΟ ΓΕΛΙΟ ΚΑΝΕΙ ΚΑΛΟ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟΧορηγός έκδοσης: FABER-CASTELLΑθήνα 2015, σελ. 192

Πρόκειται για συλλογική έκδοση. Μια κοινή δράση ογδόντα οκτώ συγγραφέων και ισάριθμων εικονογράφων, οι οποίοι δούλεψαν εθε-λοντικά για να προσφέρουν με τις ιστορίες και τις εικόνες τους γέλιο στα παιδιά. Ένα βιβλίο που διαθέτουν αποκλειστικά οι Σύλλογοι Γονέων και οι Σύλλογοι Διδασκόντων, βοηθώντας να στηριχθεί το ελληνικό σχολείο. Το βιβλίο διατίθεται με την προσφορά 5 ευρώ.

Α.Β.

Με ιδιαίτερη χαρά καλωσορίζουμε το δέκατο και το ενδέκατο βιβλίο των εκδόσεων της Νομικής Βιβλιοθήκης στη σειρά «Παιδική Νομική Βιβλιοθήκη», που απευθύνονται όχι μόνο σε παιδιά, αλλά και σε γο-νείς και εκπαιδευτικούς, με άκρως ενδιαφέροντα θέματα, που τους δίνουν τη δυνατότητα να μάθουν για τα ζώα και τους νόμους που τα αφορούν. Εκτός από την ποιότητα της γραφής, τα βιβλία διακρίνο-νται και για την καλαίσθητη εμφάνισή τους: το σκληρό εξώφυλλο, το καλό χαρτί και την ελκυστική εικονογράφηση. Την επιμέλεια της σειράς έχει αναλάβει η γνωστή συγγραφέας και κριτικός βιβλίων Μα-ρίζα Ντεκάστρο.

Ελένη ΣβορώνουΖΗΤΕΙΤΑΙ ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΜΕ ΜΟΥΣΤΑΚΙΑ ΚΑΙ ΟΥΡΑ!Εικ.: Mark Weinstein Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2015, σελ. 112

Όλα τα παραμελημένα και κακοποιημένα ζώα αποφασίζουν να διεκ-δικήσουν τα δικαιώματά τους για μια καλύτερη και αξιοπρεπή ζωή, και βρίσκουν τον καλύτερο τρόπο για να το καταφέρουν. Ο σκύλος Μπαρμπαρόσα, το ψάρι ο Μπαρμπούνης, η Λεό η λεοπάρδαλη, ένα δελφίνι κι ένας παπαγάλος, αποφασίζουν να μάθουν τη γλώσ-σα των ανθρώπων. Παρακολουθούν μαθήματα, μαθαίνουν τους νόμους, και με δικηγόρο τον Μπαρμπαρόσα αποκτούν όσα εμείς οι άνθρωποι τους οφείλουμε. Ευχάριστο και καλογραμμένο κείμενο, με τη γνωστή ποιότητα γραφής της συγγραφέως. Στα «συν» του βιβλίου, οι γνώσεις που αποκτούν οι αναγνώστες σχετικά με τους νόμους και τους κανόνες που κατοχυρώνονται από το Σύνταγμα της χώρας μας.

Λ.Ψ.

54/14

Βασίλης ΠαπαθεοδώρουΗΤΑΝ ΤΟ ΙΝΔΑΛΜΑ ΜΟΥΕικ.: Θ. ΠέτρουΝομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2015, σελ. 112

Έχει περάσει πολύς καιρός στη χώρα μας, από τότε που ο γονιός μαζί με το παιδί του πήγαιναν στο γήπεδο για να παρακολουθήσουν έναν ποδοσφαιρικό αγώνα, να χειροκροτήσουν την ομάδα τους και να περάσουν καλά. Σήμερα, το ποδόσφαιρο έπαψε να είναι χαρά και γιορτή του αθλητισμού. Κυριαρχεί η βία, τα στημένα παιχνίδια, οι σκοτεινές συναλλαγές, τα πολλά εκατομμύρια που μαγνητίζουν τα νέα παιδιά. Ο έμπειρος συγγραφέας, έχοντας καλή γνώση του αντι-κειμένου, περιγράφει παραστατικά τη ζωή και τα όνειρα δύο νεαρών αδελφών σε έναν άγριο κόσμο που δεν γνώριζαν. Ταυτόχρονα, ο αναγνώστης μαθαίνει τους νόμους του αθλήματος και τις αρχές του φίλαθλου πνεύματος.

Λ.Ψ.

Ντέιβιντ ΟυάλιαμςΗ ΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥ Η ΚΛΕΦΤΡΑΕικ.: Τόνι ΡοςΨυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 222

Από τα βιβλία που δεν ξεχνιούνται! Με ένα χαμόγελο, αλλά και μ’ ένα δάκρυ στα μάτια, αστείο και συγκινητικό, ρεαλιστικά δοσμένο αλλά και με τη φαντασία να πρωτοστατεί, το βιβλίο αυτό δίκαια κατατάσσει το συγγραφέα στους δημοφιλέστερους συγγραφείς παιδικών βιβλίων στη Βρετανία, αλλά και παγκοσμίως, αφού οι στατιστικές αναφέρουν ότι κατά μέσο όρο πωλούνται 20.000 αντί-τυπα των βιβλίων του κάθε βδομάδα. Δεν θα λέγαμε ότι πρόκειται για το διάδοχο του Ρόαλντ Νταλ, ούτε μας κάνουν εντύπωση οι «εκθαμβωτικές» πωλήσεις του. Μας αφήνει, μετά την ανάγνωση, με μια γεύση ικανοποίησης και γεμάτους ετερόκλητα συναισθήματα, που προκαλεί η υπόθεση της «κλέφτρας» γιαγιάς. «Όποιος νομίζει ότι οι γιαγιάδες φοράνε μαύρα και παίζουν κουνκάν όλη μέρα, θα εκπλαγεί ευχάριστα με αυτή την ιστορία», γράφει η εφ. Telegraph. «Ένα βιβλίο-κόσμημα, όπου ο Ουάλιαμς συνδυάζει δεξιοτεχνικά το χιούμορ με ένα πολύ τρυφερό μήνυμα», γράφει επίσης η Daily Mail. Ιδού και η δική μου ταπεινή γνώμη: «Ένα βιβλίο που με μάγεψε, που το ρούφηξα, που με διασκέδασε, που με λύπησε, που το ζήλεψα, που το έβαλα σε μια κόγχη της καρδιάς μου για να με συντροφεύει με την τρυφερότητά του». Ο ταλαντούχος εικονογράφος Τόνι Ρος ακολουθεί το πνεύμα του βιβλίου, και δίνει το στίγμα του με την ιδιοφυή εικονογράφησή του.

Α.Β.

55ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Καλοκαίρι

Με το τέλεμα του Μάηχρυσομάλλης νιος ορμάει

με ψαθί φανταχτερόμε το γέλιο του αργυρό

κι όπου βρει χαρά τολμάει.

Το ’να χέρι του θερίζειτα χωράφια κι αλωνίζειστάχυα και λαμποκοπάκαι με τ’ άλλο του νωπά

φρούτα ολόδροσα χαρίζει.

Είναι ξένοιαστος, γλεντάει,στα νερά τσαλαβουτάει,σκαρφαλώνει στα βουνά,

χίλια αρώματα κερνάκαι τον ήλιο χαιρετάει.

Μα στον καύσωνα φουντώνει,με τον άνεμο μαλώνει,

βάζουν στις βουνοπλαγιέςεμπρηστές τις πυρκαγιές

κι η καρδούλα μας ματώνει.

Ω, ξανθό καλοκαιράκι,φτάνει, δρόσισε λιγάκι,να χαρούν οι φαμελιέςδασωμένες αγκαλιές

στης ζωής το γαϊτανάκι.

Καλλιόπη Σπιτά

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤO KAΛΟΚΑΙΡΙ


Καλοκαίρι μ' άλογοΤροκοτρόκ τροκοτρόκ

θερισμένο χωράφι,τροκοτρόκ τροκοτρόκθημωνιά σα χρυσάφι.

Τροκοτρόκ τροκοτρόκένα σκιάχτρο ανεμίζει,τροκοτρόκ τροκοτρόκ

τ’ αγριμάνι φοβίζει.

Τροκοτρόκ τροκοτρόκχορτασμένα σπουργίτια,τροκοτρόκ τροκοτρόκ

του χωριού νά τα σπίτια.

Τροκοτρόκ τροκοτρόκσαν πουλιά τραγουδάμε,

τροκοτρόκ τροκοτρόκστο ακρογιάλι που πάμε.

Τροκοτρόκ τροκοτρόκκαλοκαίρι λυράρη!

Τροκοτρόκ τροκοτρόκήλιε μου, ήλιε βαρκάρη!

Κώστας Καλαπανίδας

Καλοκαίρι

Τζι, τζι, τζιρ το τζιτζίκι,μεθυσμένο από ήλιο,

στο χλωρό το κλαδάκι.Τον ιδρώτα στεγνώνει

το γαλάζιο αεράκι.

Τρι, τρι, τριλ το τριζόνινανουρίζει τη νύχτα.Τ’ αστεράκι σπιθίζει.

Στο πλατάνι τ’ αηδόνιτ’ όνειρό του σφυρίζει.

Τρα, λα, λα τα παιδάκιαστα βουνά, στ’ ακρογιάλια,

με ψαράκια στ’ αγγίστρι,με σταφύλια στο χέρι˙τρα, λα, λα, καλοκαίρι.

Νίκος Κανάκης

57ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

διαχρονικά*

H ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ

Ειρήνη ΓενειατάκηΣχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής

Η λογοτεχνία επιδρά πολύπλευρα στον κόσμο του παιδιού, γιατί πέρα από τη γνώση για τα πράγματα, τα γεγονότα και τα φαινόμενα,

του παρουσιάζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τα βιώματα άλλων ανθρώπων (και παιδιών).

Τα λογοτεχνικά κείμενα κεντρίζουν την περιέργεια του παιδιού, του δίνουν την ευ-καιρία να ταυτισθεί με τους ήρωες, να συ-μπάσχει αλλά και να αντιπαρατίθεται ή και να τους αμφισβητεί.

Ακόμη, η λογοτεχνία αφυπνίζει τη δη-μιουργικότητα, τη διάθεση για ανακοίνω-ση, ικανοποιεί τη δίψα για περιπέτειες και εμπειρίες και οξύνει τη σκέψη του παιδιού (που ακολουθεί τη σειρά των γεγονότων). Από την άποψη αυτή, αποτελεί το ισχυρό-τερο κίνητρο για μάθηση σε όλα τα επίπεδα, δηλαδή νοητικό-γνωστικό, συναισθηματικό-κοινωνικό και αισθητικό-δημιουργικό.

Σήμερα όμως, εξαιτίας της υπερπροσφοράς στον τομέα της παιδικής λογοτεχνίας, τόσο στο χώρο του βιβλίου όσο και της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου, υπάρχει ο κίνδυνος της επιφανειακής πρόσληψης και επεξεργασίας των εντυπώσεων. Γι’ αυτό, το Νηπιαγωγείο οφείλει να δώσει στα παιδιά την ευκαι-ρία να επεξεργαστούν τις εντυπώσεις με συζητήσεις, παίξιμο (δραματικό-μιμητικό, κ.λπ.) και με άνεση χρόνου μέσα σε ήρεμη ατμόσφαιρα που εμπνέει εμπιστοσύνη, ώστε να υποστούν την ανάλογη επίδραση.

* Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. Τo άρθρο αυτό δη-μοσιεύτηκε στο τεύχος 27 (Φθινόπωρο 1992).

Η σωστή επιλογή επίσης είναι ένα μέλημα του Νηπιαγωγείου, και θα επι-τευχθεί με το να τεθούν ορισμένα κριτήρια που αφορούν:

α) τις παιδαγωγικές,β) τις ψυχολογικές θέσεις και απόψεις.

α. παιδαγωγικές θέσεις Ανταποκρίνεται και συνεισφέρει το περιεχόμενο του προσφερόμενου λο-

γοτεχνικού είδους, ώστε να υπηρετηθούν και να πραγματοποιηθούν οι σκοποί που τίθενται στο νόμο (σχετικά με την προσχολική αγωγή) και που αφορούν την εξέλιξη των ατομικών ικανοτήτων και κοινωνικών αναγκών του ατόμου σε σχέση με το μέλλον.

β. ψυχολογικές θέσεις Ανταποκρίνεται το περιεχόμενο του βιβλίου στις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα

(επιθυμίες, φόβοι) και τις ικανότητες του παιδιού σε σχέση με το παρόν.

Ας δούμε την προσφορά της λογοτεχνίας σε σχέση με τον κάθε τομέα που το Νηπιαγωγείο με την εργασία του υπηρετεί.

Νοητικός τομέας

Όταν το παιδί έρχεται σε επαφή με ένα λογοτεχνικό κείμενο, μπορεί να πα-ρακολουθεί τη λογική ακολουθία των σκηνών. Συνδυάζει, κριτικάρει, ακούει προσεκτικά, ρωτά, μετρά, περιγράφει, διηγείται, σκέφτεται, καλλιεργείται γλωσσικά με το να εμπλουτίζει το λεξιλόγιό του, αλλά και ασκεί την παρα-τηρητικότητά του, την αντίληψη και τη σπουδαιότερη προϋπόθεση για την εκμάθηση της ανάγνωσης στο Δημοτικό σχολείο.

Οι πολλαπλές έρευνες Μ. Beitel (Lebensraum kindergarten) έχουν αποδεί-ξει ότι οι εικόνες με την ιδιαιτερότητά τους (χρώμα, φιγούρες, κ.λπ.) προκα-λούν τα παιδιά να εκφράζονται και να ξεπερνούν γλωσσικές δυσκολίες. Επί-σης, απέδειξαν ότι η εικόνα με την αφαιρετική της ιδιότητα (παρουσιάζει τον κόσμο σε 2 αντί για 3 διαστάσεις) ανταποκρίνεται περισσότερο στις πνευ-ματικές ικανότητες του παιδιού και προωθεί έτσι τη μάθηση από εσωτερικά κίνητρα.

Βοηθητικά προς την κατεύθυνση αυτή (μάθηση από εσωτερικά κίνητρα) κρίνονται και τα ευχάριστα βιβλία που περιέχουν το στοιχείο του κωμικού, γιατί η χαρά και η ευχαρίστηση ωθούν τα παιδιά να ξανακούσουν τέτοιες ιστο-ρίες και να εφευρίσκουν τα ίδια τέτοιες κωμικές καταστάσεις, με αποτέλεσμα να σκέφτονται, να εκφράζονται και να δημιουργούν. Τα εικονογραφημένα βι-βλία, με τις φωτογραφίες και την καλλιτεχνική εικονογράφηση, προσφέρουν στα παιδιά τις πρώτες πληροφορίες για τα ζώα, τα φυτά, τα αυτοκίνητα, τα πλοία, τη συγκοινωνία, τα επαγγέλματα, τη ζωή στις πόλεις, στα χωριά, κ.λπ. Τέτοια βιβλία, βέβαια, δεν αντικαθιστούν σε καμία περίπτωση την άμεση επα-

φή με το περιβάλλον. Διεγείρουν όμως τη διάθεση του παιδιού να επανακα-λύψει το περιβάλλον, να το δει και από άλλη οπτική γωνία, και να προσέξει και να εμβαθύνει σε πράγματα που δεν είχε προσέξει έως τότε ικανοποιητικά. Έτσι, ξυπνά η ερευνητική διάθεση του παιδιού, ιδιαίτερα δε για πράγματα που αποκλίνουν από αυτά που μέχρι τότε γνώριζε ή για ιδιαιτερότητες του περι-βάλλοντος.

Τέλος, το παιδί σε αυτή την ηλικία συγχέει το πραγματικό με το φανταστι-κό. Τα φανταστικά παραμύθια τού προσφέρουν τη δυνατότητα να κάνει αυτόν το διαχωρισμό, καθώς οδηγείται στο συμπέρασμα ότι μόνο στα παραμύθια συμβαίνει αυτό (Lebensraum kindergarten).

Κοινωνικός τομέας

Η συγκέντρωση στον κύκλο κατά την επεξεργασία ενός λογοτεχνικού κει-μένου είναι ένα άριστο μέσο για την ικανοποίηση του συναισθήματος της συντροφικότητας και της αίσθησης του «ανήκουμε μαζί». Έτσι εδώ (στον κύ-κλο), τα παιδιά απολαμβάνουν τη σιγουριά της ομάδας, ακούν τις απόψεις των άλλων, βλέπουν τις αντιδράσεις τους για τα γεγονότα και βοηθούνται γενικά από το πνεύμα και τις αλληλεπιδράσεις των μελών της ομάδας. Επίσης, όταν τα παιδιά συζητούν το περιεχόμενο των εικονογραφημένων βιβλίων με τους νηπιαγωγούς, αποκτούν τη σπουδαιότατη εμπειρία τού να κατανοούνται και να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη ως σύντροφοι.

Η εικόνα και το κείμενο πληροφορούν τα παιδιά για τους ανθρώπους άλ-λων χωρών, τα συναισθήματα και τα προβλήματά τους (χαρά, λύπη, έπαρση, επιθετικότητα, φόβο, ανάγκες, ζήλεια, κ.λπ.), για άγνωστα επαγγέλματα, για ειδικές ανάγκες και την αντιμετώπισή τους. Έχουν έτσι την ευκαιρία να ταυτί-ζονται με άλλους ανθρώπους όσον αφορά την επικοινωνία και την αλληλοβο-ήθεια, και να αυξάνουν τις εμπειρίες τους. Η ιδιαιτερότητα και οι ανάγκες του

59ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015


άλλου, οι συγκρούσεις, οι χειρισμοί των προβλημάτων, οι λύσεις, όταν παρου-σιάζονται όπως στην καθημερινή ζωή, βοηθούν τα παιδιά στην κατανόηση και την αποδοχή τους, στην αφομοίωση των θετικών σημείων.

Τα παραδοσιακά παραμύθια, με το περιεχόμενο και τη μορφή τους, οδη-γούν τα παιδιά σε μια καθαρτική λύτρωση από τις εντάσεις (άγχη-αγωνίες). Μέσα από την ταύτισή τους με τους ήρωες, τα παιδιά διαπιστώνουν ότι συμ-βαίνουν και σε άλλους όλα όσα συμβαίνουν και σ’ αυτά. Βοηθούνται επίσης στο να προσανατολιστούν προς ορισμένες ενέργειες μέσα από σκέψεις όπως: «Αυτός πέτυχε, ίσως και εγώ τα καταφέρω, ας μη φοβούμαι» (Lebensraum kindergarten). Η υπερίσχυση του δικαίου, στοιχείο που επικρατεί σε αυτά τα παραμύθια, τα κάνει να νιώσουν άνεση, σιγουριά, ασφάλεια και προστασία, κάτι που αποτελεί δικλείδα ασφαλείας για τη συναισθηματική τους ισορρο-πία. Τέλος, τα παραδοσιακά παραμύθια βοηθούν τα παιδιά στο να βρουν την ταυτότητά τους, ερχόμενα σε επαφή με την παράδοση και την πολιτιστική μας κληρονομιά.

Τα φανταστικά παραμύθια, από την πλευρά τους, προσφέρουν θαυμαστές δυνατότητες για εξισορρόπηση και αντιστάθμισμα της πραγματικότητας, κα-θώς δίνουν στα παιδιά την ευκαιρία να ικανοποιήσουν επιθυμίες και ανάγκες που η πραγματικότητα με τη σημερινή σκληρή, πιεστική και ανελέητη πολλές φορές μορφή της, τους αποστερεί.

Τα ρεαλιστικά παραμύθια, τέλος, που αναφέρονται σε πραγματικές αν-θρώπινες ανάγκες και ιδιαιτερότητες ή αδυναμίες, από τη μια βοηθούν τα παι-διά να κατανοήσουν και να γίνουν ανεκτικά μπροστά σε τέτοιες καταστάσεις, από την άλλη όμως εμπεριέχουν τον κίνδυνο να πληγώσουν τα παιδιά που υπάρχουν στην τάξη και πιθανόν πλήττονται από τέτοιες ιδιαιτερότητες (αρ-ρώστια, χωρισμένοι γονείς, μετανάστες, κ.λπ.).

Αισθητικός τομέας

Η τεχνοτροπία και η όλη δομή των εικόνων στα εικονογραφημένα βιβλία έχουν μια αισθητική αξία που το παιδί ασυνείδητα βιώνει και απολαμβάνει, με αποτέλεσμα σταδιακά να δένεται με το πεδίο της ζωγραφικής. Σιγά-σιγά αρχίζει να αντιλαμβάνεται τα διάφορα στιλ και τις τεχνικές, και να εμβαθύνει στην αίσθηση του ωραίου, του λεπτού και του αισθητικού. Τα παραμύθια, οι ιστορίες, μα προπαντός η ποίηση, όταν είναι δοσμένα με ευαισθησία και λογο-τεχνικό ύφος και το περιεχόμενό τους ανταποκρίνεται στις πνευματικές ικα-νότητες αλλά και στις ψυχολογικές-συναισθηματικές ανάγκες (για σιγουριά, προστασία, αναγνώριση, περιπέτεια, χαρά, επιθυμία), συναρπάζουν το παιδί μέσα από την αισθητικότητα του κειμένου (δομή της φράσης, ρυθμός, ρίμα, κ.λπ.). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να αναπτύσσει μια λεπτή αισθαντι-κότητα που θα το οδηγήσει να απολαμβάνει το αισθητικά ωραίο και θα του αναπτύξει την αγάπη για τη λογοτεχνία, στην οποία αργότερα, σε στιγμές έντασης, θα καταφύγει ώστε να εξισορροπεί την καθημερινότητά του και να

61ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

αναζωογονείται. Η επιμονή των παιδιών στο να τους ξαναδιαβάζουμε ή να τους διηγούμαστε όμορφα και συναρπαστικά λογοτεχνικά αποσπάσματα, η υπενθύμι-σή τους προς εμάς για φράσεις που ξεχάσαμε ή λέξεις που αλλάξαμε, είναι αδιά- ψευστη απόδειξη του ότι τα παιδιά απολαμβάνουν πραγματικά τη λογοτεχνία και σταδιακά εκλεπτύνουν το αισθητικό τους κριτήριο.

Τέλος, όταν τα λογοτεχνικά κείμενα και οι εικόνες αναπαριστάνονται με διάφο-ρους τρόπους (δραματοποίηση-παντομίμα-μίμηση-κουκλοθέατρο), όταν μάλιστα αυτή η αναπαράσταση περιλαμβάνει και την κατασκευή των μέσων (κοστούμια, μάσκες, κούκλες, εξαρτήματα), τίθενται σε κίνηση όλες οι πνευματικές δυνάμεις των παιδιών (σκέψη-γλώσσα-φαντασία), υπηρετείται η ανάγκη τους για κίνηση, μα προπαντός προάγεται η εφευρετικότητα και η δημιουργικότητά τους.


NIKOΣ ΚΑΝΑΚΗΣ:«ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΚΑΛΟ ΦΙΛΟ

ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΗ»

της Αγγελικής Βαρελλά

Στο συνοπτικό βιογραφικό που συνό-δευε τη συνέντευξη που έδωσε στις Διαδρομές το καλοκαίρι του 2001,

ανέφερε:

«Ο Νίκος Κανάκης γεννήθηκε στα Τσιτάλια Αρκαδίας. Σπούδασε στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία και τελείωσε τη διετή μετεκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εργάστη-κε στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ως δάσκαλος, επιθεωρητής και σχολικός σύμβουλος. Υπήρξε μέλος της συντα-κτικής ομάδας των Αναγνωστικών “Η γλώσσα μου”, στα πλαίσια του Παιδα-γωγικού Ινστιτούτου, την περίοδο 1981-1987».

Για μας όμως που τον γνωρίζαμε πιο καλά, υπήρχαν και άλλα πολλά, εκτός απ’ αυτά τα ψυχρά τυπικά. Ήταν ένας αναντικατάστατος φίλος, που μας πα-ρέστεκε βοηθώντας τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά. Πάντοτε παρών (μαζί του και ο Κώστας Καλαπανίδας), με την εμπειρία του προσφερόταν να κρίνει τις υποψήφιες συλλογές που έφθαναν στους διαγωνισμούς ποίησης που διοργανώναμε.

«Ήταν ο άνθρωπος της καλής παρέας, που ήθελε να ζει ποιητικά, ανάλα-φρα, ανέμελα, χαρούμενα, έχοντας φιλικά αισθήματα για όλους, ευχαρι-στημένος πάντοτε με τα λίγα κι όχι με τα πολλά» (Τασούλα Τσιλιμένη).

Στο παιδικό ημερολόγιο που εκδόθηκε το 1997 από τις εκδόσεις Πατάκη και συνοδευόταν από σύντομες διασκεδαστικές βιογραφίες των συγγραφέων που εκδίδονταν στον ομώνυμο εκδοτικό οίκο, είχα γράψει συνοψίζοντας αυτά που ήξερα για τον πρόσχαρο φίλο μου:

63ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

«Γεννήθηκε: 4.5.1927Ζώδιο: Ταύρος

Τα έπαιρνε όλα σβάρνα, Σβάρνας ήταν και το παρατσούκλι του, όταν, άφο-βος, παράσερνε τα παιδιά του χωριού του σε παράτολμα παιχνίδια. Μ’ έναν παππού παραμυθά και ανεκδοτολόγο, μια αδερφή μοιρολογίστρα, τακτικός θαμώνας στα πανηγύρια να συνοδεύει τους οργανοπαίχτες, έμαθε να τρα-γουδά δημοτικά τραγούδια και να παίζει μαντολίνο. Εκδότης εφημερίδας τοίχου από τα μικράτα του, θιασάρχης στα δεκαέξι του, σατιρικός ποιητής στις παρέες, μέτοικος για λίγο στην Αφρική, μια ζωή μποέμ, αξέχαστη, κι αργότερα γραμματοδιδάσκαλος σε όρη και σε βουνά. Ποιο άρωμα προτιμά; Σίγουρα θα σας πει το άρωμα της βανίλιας».

Ιδού όμως και η αντίθεση:Το παρακάτω ποίημα έγραψε στη μνήμη του ο Κώστας Καλαπανίδας, συγ-

γραφέας-ποιητής και επιστήθιος φίλος του.

ΑΦΑΝΕΙΑ

Τη μέρα ακούω, βλέπω, πράττωΚαι παραπλανώ τις κοινές αναμνήσεις μας.Όμως τις νύχτες, ανεμπόδιστοςΞεκλειδώνεις τα όνειρά μου και μπαίνειςΛυρικός, δοτικός, πειρακτικός.Ταξιδεύουμε πάλι με το ίδιο VWΤραγουδάμε με το ίδιο κρασίΑσκούμε ο ένας τη σκέψη του άλλουΔιαβάζουμε και γράφουμε κοινά βιβλίαΩς και φίλους και όνειρα κάνουμε μαζί.Και ξάφνου μπήκες στο απουσιολόγιο.Νιώθω ενοχή σαν σε ξεχνώ.Θλίβομαι όταν σε θυμάμαι και δεν είσαι.


Οι μαρτυρίες της γυναίκας του, της δασκάλας Σταυρούλας Μιχαλοπούλου, εστιάζονται στην αγάπη του Νίκου Κανάκη για το χωριό του, τα Τσιτάλια.

Τα Τσιτάλια είναι ένα μικρό χωριό χτισμένο πάνω σ’ ένα πανέμορφο ορο-πέδιο του Πάρνωνα, ενενήντα πέντε χιλιόμετρα νότια της Τρίπολης. Πικρές, παιδικές αναμνήσεις είχαν γεννήσει στην ψυχή του την ανάγκη να ξαναδώσει ζωή στο σπιτικό του. Δίπλα στο ποίημα που παραθέτουμε, είχε γράψει ο ίδιος: «Ο καημός μου από μικρό παιδί, κι όταν μεγάλωσα το ’φτιαξα στο χωριό μου».

Θέλω να φύγω γρήγορανα μη με βρει ο χειμώναςκαι κατεβάσει ο ποταμόςκαι σπάσουν τα γεφύρια.

Θα γίνω πρωτομάστοραςκαι θα ’ρθω μιαν ημέρακαι τούτο το καλύβι μαςπαλάτι θα το κάμω.

Θέλω να φύγω γρήγορανα μη με βρει ο χειμώναςκαι κατεβάσει ο ποταμόςκι αποκοπούν οι στράτες.

Αλλά κι ένα δεύτερο ποίημά του, «Το ’ρημοκλή-σι», έπαιξε σημαντικό ρόλο στην «αποχώρησή

του». Από την κορυφή του «λόφου με τους κορυ-δαλλούς» σκορπίστηκε προς το Μυρτώο πέλαγος

η τέφρα του, κατά πώς το ’θελε! Το ποίημα αυτό έχει μελοποιήσει η Αρλέτα:

Στο καταράχι,πέρα στη δύση,μες στον ορίζοντατο ’ρημοκλήσι.

Όταν ομίχλητο περιζώνει,πότε αλαργεύει,πότε σιμώνει.

Λευκό πανάκιπου αργοσαλεύειμέσα στα σύννεφακαι ταξιδεύει.

65ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Τον ποιητή Νίκο Κανάκη τον πρωτογνώρισα από το «Μαρουσάκι», ένα του ποίημα από τα Αναγνωστικά του Δημοτικού:

Στο πρώτο πρώτο πέταγμαμικρό χελιδονάκι.Δυο δυο πηδάει τα σκαλιάτο Μαρουσάκι.

Λουλούδι στο παράθυρο,φεγγάρι φεγγαράκι,που παίζει με τη φυλλωσιά,το Μαρουσάκι.

Στο ’να του χέρι το σταμνί,στ’ άλλο το κανατάκι.Δυο δυο πηδάει τα σκαλιάτο Μαρουσάκι.

Δημοσίευσε τις βραβευμένες από τη Γ.Λ.Σ. ποιητικές συλλογές για παιδιά Το διψασμένο λαφάκι και τα Ηλιοτρόπια, που εμπλούτισαν τα βιβλία του Δημοτι-κού σχολείου με ποιήματά του.

Τα Ηλιοτρόπια είχαν την τύχη να μελοποιηθούν από τον Ορφέα Περίδη, και περιέχονται στο δίσκο «Το πρώτο πρώτο πέταγμα».

Δημοσίευσε επίσης τα παιδικά μυθιστορήματα Ο λόφος με τους κορυδαλ-λούς και Τα άσπρα παπούτσια, που αξιώθηκαν με επανειλημμένες εκδόσεις, καθώς και το έξοχο μυθιστόρημα για ενηλίκους Το καλογεράκι.

Ας παραθέσουμε εδώ μικρά αποσπάσματα από τη συνέντευξή του στις Δια- δρομές («Ο Νίκος Κανάκης κουβεντιάζει με την Αγγελική Βαρελλά»), όπου πα-ρατίθενται στοιχεία πολύ ενδιαφέροντα για την προσωπικότητά του:

«Στη ζωή μου, από νωρίς μου έτυχαν τέσσερα σημαδιακά συναπαντήματα, που μου χάραξαν τη γραμμή που έμελλε αργότερα ν’ ακολουθήσω.

»Το πρώτο: Είχα, μέχρι τα οκτώ μου χρόνια, έναν παππού παραμυθά και χαρισματικό στιχοπλόκο, που κάθε φορά που μ’ έβλεπε με πείραζε σκαρώνο-ντας σατιρικά στιχάκια, πειράζοντάς με, αλλά και περιγράφοντας πειρακτικά τον άλλοτε καλοσυνάτο κι άλλοτε δύστροπο χαρακτήρα μου. Πήρα, χωρίς να το πολυκαταλάβω, γραμμή γι’ αυτό, και οι πρώτες μου απόπειρες ήταν σατιρικά ποιήματα που σχολίαζαν περιστατικά, γεγονότα κι ανθρώπους του χωριού μου.

»Το δεύτερο: Είχα ακόμη την τύχη να έχω μια αδερφή οκτώ χρόνια με-γαλύτερή μου, άριστη τραγουδίστρια και μοιρολογίστρα. Έγραφε τους στί-χους σ’ ένα τετράδιο και με παρακαλούσε να τους διορθώσω, όντας εγώ μαθητής Γυμνασίου κι αυτή να μην έχει τελειώσει ούτε το Δημοτικό. Ποτέ

δεν ξέχασα εκείνο το ξάφνιασμα. Μου φάνηκε πως μπήκα σ’ έναν πολύ-χρωμο, παραδεισένιο κόσμο. Ήταν σαν να μου φόρεσε μαγικά γυαλιά κι είδα τα ίδια πράγματα γύρω μου από άλλη οπτική γωνία.

»Το τρίτο: Αυτό κι αν ήταν το μοιραίο συναπάντημα. Στην Τρίτη και Τετάρτη τάξη του πρωτοθέσιου Δημοτικού σχολείου του χωριού μου με ογδόντα μαθητές, έτυχε να έχω έναν φωτισμένο δάσκαλο, που μ’ έβαλε να πω στις σχολικές γιορτές τρία σημαδιακά για την αρτιότητά τους ποιήματα: τον “Παπαγάλο” του Ζαχαρία Παπαντωνίου, την “Ξανθούλα” του Σολω-μού και το δημοτικό “Εγώ για το χατίρι σου τρεις βίγλες είχα βάλει...” Αυτά τα τρία ποιήματα λειτουργούσαν μέσα μου ως μέτρο σύγκρισης σε όποιο άλλο ποίημα έπεφτε στα μάτια μου ή, αργότερα, σε όποιο επιχειρούσα εγώ να γράψω, χωρίς να έχω εξυπαρχής συνείδηση αυτού του πράγματος».

Α.Β.: Νά λοιπόν που οι σχολικές γιορτές μπορεί να βοηθήσουν τους μέλλοντες ποιητές.

«Μπορεί να τους βοηθήσουν, αλλά και να τους χαντακώσουν, κι αυτούς και την ποίηση, όταν αυτές οι γιορτές γίνονται, ως συνήθως, εντελώς πρό-χειρα, βάζοντας τα παιδιά ν’ αντιγράψουν από εκείνες τις απαράδεκτες θε-66

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

67ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

ματικές ανθολογίες, όπου ακούγονται στις σχολικές αίθουσες με στόμφο ένα σωρό στιχοπλοκήματα με αβαθείς ρητορείες. Εκεί έχει τη ρίζα της η παραποίηση και η παραλογοτεχνία».

Α.Β.: Χαίρομαι που τόνισες αυτό το πράγμα, μόνο που σε διέκοψα και δε σ’ άφη-σα να μιλήσεις το τέταρτο «συναπάντημά» σου.

«Ήταν τότε που συναντήθηκα, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, με τον Ζαχαρία Παπαντωνίου, το βιβλίο του Αντώνη Μπενέκου, που μόλις είχε κυκλοφόρησε. Εκεί, ήρθα σ’ επαφή με όλα τα προοδευτικά μυαλά, που σπάσαν την παράδοση του ψευτορομαντισμού και της προγονοπληξίας, συμφιλιώνοντας την τέχνη με τη ζωή. Από ’κεί και πέρα ήξερα από πού να πιάσω το μίτο και τι πρέπει να κάνω».

Α.Β.: Πρέπει να γίνεται ανάλυση των ποιημάτων;

«Αυτός ο προβληματισμός ήταν πάντα επίκαιρος παλιότερα, όπως ο άλλος, αν έπρεπε τα παιδιά ν’ ακούνε το ποίημα μ’ ανοιχτά ή κλειστά τα βιβλία. Και για να λυθεί αυτό το “ανατολικό” ζήτημα, είχαν γίνει παιδαγωγικά συ-νέδρια κι είχαν ακουστεί πολλές αστειότητες όπως αυτή: “Το ποίημα είναι σαν το λουλούδι που, αν το αγγίξουμε, μαραίνεται...”

»Το ποίημα, αν είναι καλό, πάντα κερδίζει και δε χάνει απ’ την ανάλυση, φτάνει η εργασία αυτή να γίνεται με ευαισθησία και απλότητα. Τα ποιήμα-τα της νεοτερικής γραφής είναι υπαινικτικά, εμπεριέχουν κρυπτογραφικά σύμβολα, που η προσεκτική ανάλυση τ’ αποκωδικοποιεί και τα φωτίζει. Αλλά και τα ποιήματα της παλιάς γραφής είχαν κι αυτά τα δικά τους σύμ-βολα. Τι θα ’μενε, λόγου χάρη, από το “Γεφύρι της Άρτας”, που “ολημερίς το χτίζανε, τη νύχτα γκρεμιζόταν”, αν δεν ανοίγαμε το σκηνικό να ιδούμε τα δρώμενα πίσω από την αυλαία; Το πολύ πολύ η γεύση ενός γοητευτικού μύθου και μιας αδικαιολόγητης ανθρωποθυσίας».

[...]«Όπως πολύ καλά ξέρεις, για να γίνει ο λόγος τέχνη, και μάλιστα τέχνη

ποιητική, χρειάζεται πολλά να προϋπάρξουν, και –το πιο σημαντικό– να κατέ-χει κανείς πλήρως τη γλώσσα σ’ όλες τις αποχρώσεις της. Όμως το παιδί, και μάλιστα του Δημοτικού, δεν έχει προλάβει να ολοκληρώσει τη γλωσσική του κατάρτιση, και θα είναι αστείο να νομίσει κανείς ότι αυτό είναι κατορθωτό.

»Για μερικούς, βέβαια, ευφάνταστους και πολυπράγμονες, όλα είναι κα-τορθωτά! Κι αναφέρομαι σ’ εκείνη την παλιά εκδοτική κομπίνα που κυ-κλοφόρησε σε βιβλίο, με τις φωτογραφίες μικρών παιδιών και τον κωμικό τίτλο 1.000 μικροί συγγραφείς γράφουν. Τέτοια φαινόμενα, όπως και οι ποι-ητικοί διαγωνισμοί παιδιών, που κάθε τόσο γίνονται χωρίς τις απαραίτητες εγγυήσεις γνησιότητας, δεν αξίζει τον κόπο να τις σχολιάσει κανείς. Το λι-γότερο που μπορεί να καταλογίσει σ’ αυτούς που καταπιάνονται με τέτοιες πρωτοβουλίες, είναι μια ασυγχώρητη ανευθυνότητα».


Το πρωινό της 24ης Μαρτίου του 2015, ο Νίκος Κανάκης μαζί με το «Διψασμέ-νο λαφάκι» του έφυγαν από κοντά μας, ψάχνοντας να βρουν ένα ποταμάκι...

Μες στο λιοπύρι / ένα λαφάκι / το ποταμάκιΨάχνει να βρει

Δίψα και δρόμος / το ’χουν παιδέψειΚι έχει λιγνέψει.

Μικρό λαφάκι, / το ποταμάκι / έχει στερέψει.Κι είναι ακόμα / μεσοκαλόκαιρο· / τάχα θα βρέξει;

69ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

νέα

ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟ 2014

Από το Τμήμα Γραμμάτων, Βιβλίου & Ψηφιακού Περιεχομένου της Διεύθυν-σης Εφαρμογής Πολιτιστικής Πολιτικής της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων, ανα-κοινώθηκαν τον Απρίλιο τα Κρατικά Βραβεία Παιδικού Βιβλίου για το 2014, που αφορούν στις εκδόσεις του έτους 2013, στα οποία κατέληξε η Επιτρο-πή Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου μέσα από τις βραχείες λίστες των υποψήφιων προς βράβευση έργων, μετά από επανειλημμένες συνεδρίες και μακρές συζητήσεις. Παράλληλα, όπως επιτάσσει η νέα νομοθεσία που διέπει το θεσμό των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας (Ν. 3905/2010), δόθηκε στη δημοσιότητα το σκεπτικό βράβευσης της αρμόδιας Επιτροπής για κάθε κατη-γορία.

• Το Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου απονέμεται κατά πλειοψηφία στο συγγραφέα Σάκη Σερέφα για το έργο του Δρόμο παίρνω, δρόμο αφήνω (εικονογράφηση: Βασίλης Παπατσαρούχας, εκδόσεις Μεταίχμιο).

• Το Βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου απονέμεται κατά πλειοψηφία στη συγγραφέα Αλεξάνδρα Μητσιάλη για το έργο της Θα σε σώσω ό,τι κι αν γίνει (εκδόσεις Παπαδόπουλος).

• Το Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου απονέμεται κατά πλει-οψηφία στον εικονογράφο Κώστα Μαρκόπουλο και στο συγγραφέα Δη-μήτρη Μπασλάμ για το έργο Η θυμωμένη μπετονιέρα (εκδόσεις Επόμενος Σταθμός).

• Το Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά απονέμεται κατά πλειοψηφία στη συγγραφέα Νάνση Τουμπακάρη για το έργο της Ένα βιολί διηγείται – Εκ-παιδευτικός οδηγός για τα λαϊκά μουσικά όργανα (εκδόσεις Καλειδοσκό-πιο).

• Οι βραχείες λίστες υποψηφίων προς βράβευση (για έργα εκδοθέντα το έτος 2013), από τις οποίες επελέγησαν οι ανωτέρω βραβευθέντες, είναι οι εξής (αλφαβητικά):

Α. Υποψήφιοι για το Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου:1. Ιεροπούλου, Εύα, Το παγκάκι που ήθελε να γίνει βάρκα, εκδ. Με-

ταίχμιο. 2. Κοντολέων, Μάνος, Μανόλο και Μανολίτο, εκδ. Πατάκη.


3. Μαντουβάλου, Σοφία, Το φουστάνι με τις πεταλούδες, εκδ. Μεταίχ-μιο.

4. Παναγιωτάκης, Γιώργος, Αταξίες στην τάξη – Η κατάρα της Φράου Λίτσας, εκδ. Κέδρος.

5. Παπαθεοδούλου, Αντώνης, Έχω για συμμαθητή έναν πειρατή, εκδ. Παπαδόπουλος.

6. Παπαθεοδώρου, Βασίλης, Ναι, Βιρτζίνια, υπάρχει Άγιος Βασίλης!, εκδ. Καστανιώτη.

7. Σερέφας, Σάκης, Δρόμο παίρνω, δρόμο αφήνω, εκδ. Μεταίχμιο.8. Χαλιακόπουλος, Γρηγόρης, Το ταξίδι του Φερεϋντούν, εκδ. Καλειδο-

σκόπιο.

Β. Υποψήφιοι για το Βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου:1. Γκρέκου, Γλυκερία, Η μοναξιά των συνόρων, εκδ. Ψυχογιός.2. Κάσδαγλη, Στέλλα, Ήθελα μόνο να χωρέσω, εκδ. Πατάκη. 3. Λυχναρά, Λίνα, Το μυστικό του παλιού αρχοντικού, εκδ. Πατάκη. 4. Μητσιάλη, Αλεξάνδρα, Θα σε σώσω ό,τι κι αν γίνει, εκδ. Παπαδό-

πουλος. 5. Παπαμόσχου, Ηρώ, Στα βήματα της Ιφιγένειας, εκδ. Πατάκη. 6. Πριοβόλου, Ελένη, Μαζί, εκδ. Καλέντης. 7. Σαραντίτη, Ελένη, Η Χαρούλα στους επτά ουρανούς, εκδ. Πατάκη. 8. Σταματελόπουλος, Παντελής και Μαρία Ηλιοπούλου, Το κάστρο της

Ωριάς – Έλληνες και Φράγκοι στην ίδια κομητεία, εκδ. Κέδρος. 9. Τωμαδάκη, Κωστούλα, Αντίο, κορίτσι, εκδ. Κέδρος.

Γ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου:1. Κατερίνα, Κρίς (εικονογράφος και συγγραφέας), Σχεδόν τα πάντα

για τα χμ!, εκδ. Κέδρος.2. Μαρκόπουλος, Κώστας (εικονογράφος), Μπασλάμ, Δημήτρης (συγ-

γραφέας), Η θυμωμένη μπετονιέρα, εκδ. Επόμενος Σταθμός. 3. Σαμαρτζή, Ίρις (εικονογράφος), Τσίτας, Μάκης (συγγραφέας), Αχ,

αυτοί οι γονείς, εκδ. Ψυχογιός.4. Σαμαρτζή, Ίρις (εικονογράφος), Παπαθεοδούλου, Αντώνης (συγ-

γραφέας), Οι καλές και οι κακές μάγισσες, εκδ. Παπαδόπουλος.5. Σαμαρτζή, Ίρις (εικονογράφος), Γραμματικάκη, Μαριβίτα (συγγρα-

φέας), Το μαγικό βιολί, εκδ. Καλέντης. 6. Στεφανίδη, Φωτεινή (εικονογράφος), Μπουλώτης, Χρήστος (συγ-

γραφέας), Η επανάσταση των παλιών παιχνιδιών, εκδ. Καλέντης. 7. Τουλιάτου, Σοφία (εικονογράφος), Μπαμπέτα, Ιωάννα (συγγραφέ-

ας), Η ζωή που περισσεύει, εκδ. Πατάκη.

Δ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για παιδιά:1. Αγγελίδου, Μαρία, Ιστορίες που τις είπε ο δρόμος, εκδ. Μεταίχμιο.

71ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

2. Ανδρουτσοπούλου, Αθηνά, Μεγαλύτερες κουβέντες με τη μαμά, εκδ. Ψυχογιός.

3. Ηλιόπουλος, Βαγγέλης, Με το ποδήλατό μου αρχηγό τα αυτοκίνητα νικώ, εκδ. Πατάκη.

4. Παπαθεοδούλου, Αντώνης, Το σκοτάδι φοβάται τον Νικόλα, εκδ. Μίνωας.

5. Παππά, Ροδούλα, Αλφαβητάρι: Αστείος παππούλης, κάπως χοντρού-λης, εκδ. Νεφέλη.

6. Πλατή, Μαρίνα και Ελένη Μάρκου, Άνθρωπος ή βιολί; – Μια άλλη ματιά στα Κυκλαδικά Ειδώλια, εκδ. Καλειδοσκόπιο.

7. Σέρβη, Κατερίνα, Αρχαιολόγος από κούνια, εκδ. Πατάκη.8. Τουμπακάρη, Νάνση, Ένα βιολί διηγείται – Εκπαιδευτικός οδηγός για

τα λαϊκά μουσικά όργανα, εκδ. Καλειδοσκόπιο. Η σύνθεση της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου είχε ως εξής: Πρόεδρος: Αναστασία Κατσίκη-Γκίβαλου, Καθηγήτρια Εθνικού και Καποδι-στριακού Πανεπιστημίου Αθηνών / Αντιπρόεδρος: Αναστασία Οικονομίδου, Επίκουρος Καθηγήτρια Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης / Μέλη: Δέσποι-να Δαμιανού, Επίκουρος Καθηγήτρια Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Ευαγγελία Καλισκάμη, Κριτικός Παιδικής Λογοτεχνίας, Ιωάννης Παπαδάτος, Λέκτορας Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου-Κριτικός Παιδικής Λογοτεχνίας, Γιο-λάντα Πατεράκη, Συγγραφέας, Αναστασία Ροδοπούλου, Συγγραφέας, Ευστα-θία Λαδά, Εικονογράφος, Πέτρος Μπουλούμπασης, Εικονογράφος.


ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΗΜΕΡΑΣ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ (2 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015) – ΒΡΑΒΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ IBBY-ΚΥΚΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Το Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ-Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου ανακοί-νωσε στις 2 Απριλίου του 2015, Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, στο Ιν-στιτούτο Θερβάντες, τα ετήσια βραβεία του σε φυσικά πρόσωπα και φορείς, που με τη δράση τους προωθούν τη φιλαναγνωσία, καθώς και τα βραβεία για τη συγγραφή και εικονογράφηση λογοτεχνικών βιβλίων για παιδιά και νέους, έκδοσης 2014.

Τα αποτελέσματα ανά κατηγορία:

Bραβείο «Πηνελόπη Δέλτα» σε συγγραφέα για την προσφορά του στην Παι-δική Λογοτεχνία: Απονέμεται στον Κυριάκο Ντελόπουλο.

Βραβεία σε φυσικά πρόσωπα και φορείς:1. Από φέτος το βραβείο σε εκπαιδευτικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης χωρί-

ζεται σε βραβείο δασκάλων και βραβείο νηπιαγωγών.

Βραβείο «Κ.Π. Δεμερτζή – στον Έλληνα Δάσκαλο» σε εν ενεργεία εκπαι-δευτικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που δείχνει έμπρακτα και αποτελε-σματικά το ενδιαφέρον του για τη Φιλαναγνωσία και την Παιδική Λογοτε-χνία:

Απονέμεται στη Σόνια Ευθυμιάδου-Παπασταύρου, δασκάλα στο Δημοτι-κό σχολείο Μαυροχωρίου Καστοριάς. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Άγκυρα.

Βραβείο «Κούλα Κουλουμπή» σε Νηπιαγωγό που εισάγει με τους πιο ευ-φάνταστους τρόπους τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας στον κόσμο του παιδικού βιβλίου:

Απονέμεται στην Ελένη Μπετεινάκη, νηπιαγωγό στο 10ο Νηπιαγωγείο Ηρακλείου Κρήτης. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Διά-πλους.

2. Βραβείο «Βασίλης Αναγνωστόπουλος» σε εν ενεργεία εκπαιδευτικό δευ-τεροβάθμιας εκπαίδευσης που δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για τη Φιλαναγνωσία και τη Νεανική Λογοτεχνία:

73ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Απονέμεται στον Διονύση Λεϊμονή, φιλόλογο στο 3ο Γυμνάσιο Νέας Ιωνίας Βόλου. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

3. Βραβείο «Παντελής και Χρήστος Αλέφαντος» σε παιδική/νεανική βιβλιο-θήκη για τη συνολική της δράση:

Απονέμεται στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Χαλκίδας. Έπαθλο: Βι-βλία αξίας 500 ευρώ από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

4. Βραβείο σε πρόγραμμα για την προώθηση της φιλαναγνωσίας στα παι-διά και τους νέους, το οποίο εκπόνησε και εφάρμοσε σχολείο, βιβλιοθήκη, άλλος φορέας ή φυσικό πρόσωπο:

Απονέμεται στο πρόγραμμα «Βιβλία σε ρόδες», που εκπονεί η Πολιτιστική Εταιρεία ΠΥΡΝΑ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Πατά-κη.

5. Βραβείο «Κυριάκος Παπαδόπουλος» σε σχολείο, βιβλιοθήκη ή άλλο φο-ρέα που καλλιεργεί την αγάπη για το παιδικό/νεανικό βιβλίο με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και κυρίως μέσω του διαδικτύου:

Απονέμεται στο blog της Λέσχης Ανάγνωσης και Φιλαναγνωσίας (http://lesxhanagnosis.blogspot.gr), το οποίο λειτουργεί η Υπεύθυνη Πολιτιστι-κών Θεμάτων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής, κα Χρύσα Κουράκη. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.

6. Βραβείο σε Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων μαθητών Δημοτικού σχο-λείου, Γυμνασίου ή Λυκείου, που με τις δραστηριότητές του προωθεί την Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία:

Απονέμεται στο Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων 21ου Δημοτικού Σχολεί-ου Βόλου. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Μίνωας.

7. Βραβείο σε βιβλιοθηκονόμο που προωθεί συστηματικά και αποτελεσματικά την Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία και την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας:

Απονέμεται στη Φωτεινή Αβδελλή, βιβλιοθηκονόμο στο Εργαστήρι Πολι-τισμού του Δικτύου για τα Δικαιώματα του παιδιού. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 500 ευρώ από τις εκδόσεις Λιβάνη.

8. Βραβείο σε σχολικό-μαθητικό έντυπο το οποίο καλλιεργεί τη φιλαναγνω-σία και προωθεί την ανάγνωση Παιδικής Λογοτεχνίας:

Απονέμεται στη σχολική εφημερίδα «8κτώ», του 8ου Νηπιαγωγείου Νά-ουσας. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Βραβεία σε λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά και νέους, έκδοσης 2014:1. Βραβείο «Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου» σε πρωτοεμφανιζόμενο

συγγραφέα βιβλίου για παιδιά ή νέους:


Απονέμεται στη συγγραφέα Εύα Βακιρτζή για το βιβλίο Το αυγό (εκδόσεις Πατάκη).

2. Βραβείο «Πηνελόπη Μαξίμου» σε συγγραφέα βιβλίου αφήγησης βραχείας φόρμας για παιδιά:Απονέμεται στους: • Θοδωρή Παπαϊωάννου για το βιβλίο Ανάποδα (εκδόσεις Ίκαρος), και • Χριστίνα Φραγκεσκάκη για το βιβλίο Να το πάρει το ποτάμι (εκδόσεις

Κέδρος).

3. Βραβείο σε εικονογράφο και συγγραφέα βιβλίου με πολύχρωμη εικονο-γράφηση (picture book ή album) για την εικονογράφηση και για το κείμε-νο:

Απονέμεται στους:• Αγγελική Δαρλάση (συγγραφή) & Ίριδα Σαμαρτζή (εικονογράφηση)

για το βιβλίο Το Παλιόπαιδο (εκδόσεις Πατάκη), και • Στέλλα Μιχαηλίδου (συγγραφή) & Πέρσα Ζαχαριά (εικονογράφηση),

για το βιβλίο Πολυξένη (εκδόσεις Παπαδόπουλος).

4. Βραβείο «Φανή Αποστολίδου» σε συγγραφέα μυθιστορήματος ή εκτε-νούς παραμυθιού για παιδιά έως 12 ετών:

Απονέμεται στο συγγραφέα Φίλιππο Φιλίππου για το βιβλίο Οι περιπέτειες της Ελεάννας στη θάλασσα (εκδόσεις Πατάκη).

5. Βραβείο σε συγγραφέα εφηβικού ή νεανικού μυθιστορήματος: Απονέμεται στη συγγραφέα Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου για το βιβλίο

Συνέντευξη με το φάντασμα του βάλτου (εκδόσεις Πατάκη).

6. Βραβείο «Βίτω Αγγελοπούλου» σε συγγραφέα βιβλίου γνώσεων για παι-διά:

Απονέμεται στους Μαρία Αγγελίδου & Αντώνη Παπαθεοδούλου για το βιβλίο Καράβια που δεν φοβήθηκαν (εκδόσεις Ίκαρος).

7. Βραβείο σε μεταφρασμένο στα ελληνικά βιβλίο για παιδιά ή νέους: Απονέμεται στο βιβλίο του Almond David, Το Αγόρι που κολύμπησε με

τα πιράνχας, για τη μετάφραση της Κώστιας Κοντολέων (εκδόσεις Ψυχο-γιός).

Ευχαριστούμε θερμά τους αθλοθέτες και χορηγούς των βραβείων και το Ινστι-τούτο Θερβάντες για τη φιλοξενία.

Στην ίδια εκδήλωση ανακοινώθηκαν οι ελληνικές υποψηφιότητες για τα διε-

75ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

θνή Βραβεία Andersen 2015-2016, οι υποψηφιότητες για τo Βραβείo Astrid Lindgren, και οι προτάσεις βιβλίων για τους τιμητικούς πίνακες της ΙΒΒΥ.

Υποψήφιοι για τα διεθνή Βραβεία Andersen

Υποψήφια για τη συγγραφή και Πρέσβειρα Παιδικού και Νεανικού Βιβλίου 2015-2016, η συγγραφέας Ελένη Δικαίου.

Υποψήφια για την εικονογράφηση και Πρέσβειρα Παιδικού και Νεανικού Βιβλίου 2015-2016, η εικονογράφος Λήδα Βαρβαρούση.

Αναγραφή στους τιμητικούς πίνακες της ΙΒΒΥ• Το Παλιόπαιδο, της Αγγελικής Δαρλάση, για τη συγγραφή (εκδόσεις Πα-

τάκη).• Το νησί της Ροδιάς, του Μάνου Κοντολέων, για την εικονογράφηση της

Μυρτώς Δεληβοριά (εκδόσεις Ψυχογιός). • Θαύμα, του R. J. Palacio, για τη μετάφραση της Μαρίζας Ντεκάστρο (εκ-

δόσεις Παπαδόπουλος).

Υποψήφιοι για το Βραβείο Astrid Lindgren

Από την Ελλάδα: Το Future Library και η αφηγήτρια-συγγραφέας Λιλή Λα-μπρέλλη.

Από το εξωτερικό: Το πρόγραμμα «The Examined Life – Greek Studies in the Schools».


2015, ΧΡΟΝΙΑ ΔΡΑΣΗΣ!ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΙΒΒΥ – ΚΥΚΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Το τρίμηνο Μαρτίου-Απριλίου-Μαΐου 2015, το Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ – Κύ-κλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου πραγματοποίησε πλήθος δράσεων με τη συμμετοχή των μελών του. Αναλυτικά:

1. Read & Share – Διαβάζω και Μοιράζομαι: Η δράση «Διαβάζω και Μοιρά-ζομαι» (Read and Share), μια ιδέα της αντιπροέδρου του Ελληνικού Τμή-ματος ΙΒΒΥ κ. Βασιλικής Νίκα, βασίζεται σε ένα ελεύθερο σύστημα δανει-σμού για άμεση πρόσβαση των παιδιών στα βιβλία, με μοναδικό στόχο τη δημιουργία αναγνωστών από μικρή ηλικία.

Η ιδέα! Τα σχολεία δημιούργησαν στο προαύλιο ή στην είσοδο ένα «σπιτάκι» για τη φιλοξενία βιβλίων. Εθελοντές του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ γέμισαν το «σπιτάκι» με βιβλία τα οποία προέρχονταν από όλους σχεδόν τους εκδοτικούς οίκους και κατατέθηκαν τα τελευταία χρόνια προς βράβευση από τις επιτροπές των Βραβείων του Κύκλου Ελληνικού Παιδι-κού Βιβλίου. Τα παιδιά δανείζονται βιβλία, τα διαβάζουν, και στο τέλος τα επιστρέφουν στη θέση τους, ώστε εκείνα να «συναντήσουν» τον επόμενο αναγνώστη. Μπορούν επίσης να αφήσουν τα δικά τους βιβλία και να τα μοιραστούν με άλλους αναγνώστες. Διαβάζοντας βιβλία λοιπόν, μοιράζε-ται η χαρά της ανάγνωσης.

Πιλοτικά, η δράση υλοποιήθηκε με τη συνεργασία επιλεγμένων σχολείων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Αττικής. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στην Παιδοψυχιατρική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου το Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ – ΚΕΠΒ, σε συνεργασία με το διευθυντή κ. Γ. Κολαΐτη, δημιούργησε μια ζεστή γωνιά με βιβλία για τα παιδιά που επισκέπτονται τη κλινική ή νοσηλεύονται σε αυτήν. Ήδη ετοιμάζονται οι επόμενες συνεργασίες με σχολεία και άλλους φορείς για την επόμενη χρόνια.

2. 6 Μαρτίου – Πανελλήνια ημέρα κατά της σχολικής βίας και του εκφοβι-σμού: Tο Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – ΚΕΠΒ ετοίμασε αφίσα (εικαστικό-δημιουργικό: Διατσέντα Παρίση, σύνθημα: Βαγγέλης Ηλιόπουλος) με όλα τα βιβλία που δήλωσαν τα μέλη του (δημιουργοί και εκδότες) ότι βοηθούν στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβι-σμού. Η αφίσα διανεμήθηκε ηλεκτρονικά σε σχολεία, συλλόγους, λέσχες ανάγνωσης, βιβλιοθήκες και άλλους φορείς.

77ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

3. Ακτιβιστές αναγνώστες – Διαβάζω για την πόλη, στην πόλη: Ομάδα συγ-γραφέων, εικονογράφων, εκπαιδευτικών, βιβλιοθηκονόμων και φίλων του παιδικού βιβλίου, μέλη του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, πραγ-ματοποίησαν περισσότερες από 25 εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα, όπου διάβασαν σε σχολεία, βιβλιοθήκες, ομάδες, αθλητικά κέντρα, μουσεία και όπου αλλού υπάρχουν παιδιά, κείμενα αγαπημένων συγγραφέων με θέμα την «πόλη». Η δράση υλοποιήθηκε από τις 2 Απριλίου (Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου) έως τις 23 Απριλίου (Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου) και εντάχθηκε στο πλαίσιο της καμπάνιας «Ημέρες Βιβλίου 2015», που συντο-νίζει το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του παιδιού με τη συνεργασία πολιτι-στικών φορέων.

4. 12η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης: Από τις 7 έως τις 10 Μαΐ-ου, το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου συμμετείχε στη 12η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, με ποικίλες εκ-δηλώσεις στο περίπτερό του και στους χώρους εκδηλώσεων της παιδικής γωνιάς.

Την Πέμπτη 7/5 και την Παρασκευή 8/5 πραγματοποιήθηκαν παιχνίδια και δράσεις βασισμένες στην αφίσα της ΙΒΒΥ για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, τα οποία παρακολούθησαν πάνω από 200 παιδιά Νη-πιαγωγείου και πρώτων τάξεων Δημοτικού. Την Πέμπτη 7/5 και την Πα-ρασκευή 8/5, συγγραφείς που συμμετείχαν στον συλλογικό τόμο Το γέλιο κάνει καλό στο σχολείο παρουσίασαν τις αστείες ιστορίες τους στο κοινό μέσα από σκυταλοδρομία ανάγνωσης, ενώ το Σάββατο 9/5 η εικονογρά-φος Κωνσταντίνα Καπανίδου παρουσίασε ήρωες και εικόνες από τις αστεί-ες ιστορίες και δημιούργησε εικαστικά έργα μαζί με τα παιδιά.

Την Κυριακή 10/5 πραγματοποιήθηκε βιωματικό εργαστήριο φιλανα-γνωσίας για εκπαιδευτικούς με θέμα «Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας με μικρές αστείες ιστορίες», με αφορμή την έκδοση του συλλογικού τόμου. Στην ίδια εκδήλωση έγινε η απονομή του βραβείου σε σχολικό μαθητικό έντυπο, στη σχολική εφημερίδα 8κτώ του 8ου Νηπιαγωγείου Νάουσας. Πα-ράλληλα, για την προβολή και προώθηση του Γέλιου, ο συλλογικός τόμος εκτέθηκε στο περίπτερο του Ελληνικού Τμήματος, όπου μέλη μας ενημέ-ρωναν εκπαιδευτικούς και γονείς για τη δράση.

Για τις δράσεις του ΚΕΠΒ μπορείτε να ενημερώνεστε από την ιστο-σελίδα <www.greekibby.gr>, από το λογαριασμό Greek IBBY- KYKLOS PAIDIKOY VIVLIOY στο Facebook, και τον αντίστοιχο στο Τwitter.

Το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου ευχαριστεί από καρδιάς όλα τα μέλη του, τους συνεργαζόμενους φορείς και τους χορηγούς για τη συμμετοχή στις δράσεις του.

Όλοι μαζί μπορούμε περισσότερα!


ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ

Η ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ

Η «φαντασία πάει σχολείο» αποφάσισαν στην Καστοριά, και κάλεσαν 35 συγ-γραφείς και εικονογράφους από διάφορα μέρη της Ελλάδας να επισκεφτούν τα σχολεία τους και να πλαισιώσουν παράλληλες εκδηλώσεις το τριήμερο 11, 12 και 13 Μαΐου.

Και ενώ στην Αθήνα –όπου ζουν οι περισσότεροι από αυτούς τους λογο-τέχνες και εικονογράφους και η πρόσκλησή τους δεν θα είχε το παραμικρό οικονομικό κόστος που απαιτεί μια ανάλογη πρόσκληση– φαίνεται ότι συχνά λείπει το δημιουργικό κέφι που απαιτεί η πρόσκληση, η Περιφερειακή Ενό-τητα Καστοριάς και οι Δήμοι Καστοριάς, Άργους Ορεστικού και Νεστορίου όχι μόνο κάλυψαν για τρίτη χρονιά τα έξοδα μετάβασης και φιλοξενίας, αλλά εκπρόσωποί τους επιστράτευσαν και τη δική τους φαντασία για την επιτυχία του προγράμματος.

Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η υποδοχή από το διδακτικό προσωπικό των Νηπιαγωγείων και Δημοτικών σχολείων που συμμετείχαν, ενώ ο βασικός συ-ντονισμός έγινε από τους Σχολικούς Συμβούλους και τη Διεύθυνση Πρωτο-βάθμιας Εκπαίδευσης Καστοριάς.

Ο Διευθυντής Π.Ε. Καστοριάς, Γιώργος Μασλάρης, αλλά και ιδιαίτερα οι

79ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

σχολικοί σύμβουλοι Αλίκη Καζταρίδου, Έλενα Ζυγούρη και Σάββας Παντζα-ρίδης, βρίσκονταν παντού, συντονίζοντας, λύνοντας προβλήματα και προλα-βαίνοντας επιθυμίες.

Οι δάσκαλοι «αγκάλιασαν» τους επισκέπτες, αφού είχαν ήδη διαβάσει μαζί με τους μαθητές τους τα έργα τους, και περίμεναν ανυπόμονα να γνωρίσουν τους δημιουργούς, κρατώντας συχνά κάποιο συγκινητικό δώρο, φτιαγμένο από τα παιδιά, που σχετιζόταν με το έργο τους.

Η δράση υλοποιήθηκε σε συνεργασία με τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συ-ντροφιά, υπό την προεδρία της συγγραφέως Ελένης Τσιάλτα. Κατά συνέ-πεια, οι καλεσμένες ήταν γυναίκες, με εξαίρεση το συγγραφέα Μέρκο Αυτζή. Η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά αποτελεί το παλαιότερο λογοτεχνικό σωματείο για το παιδικό βιβλίο, με τον πρώτο σπόρο της να πέφτει το 1955. Για πολλά χρόνια πρόεδρος σε αυτήν διετέλεσε η Κηφισιώτισσα συγγραφέας Αγγελική Βαρελά, ενώ αντιπρόεδρος υπήρξε η αείμνηστη Κίρα Σίνου, επί-σης κάτοικος Κηφισιάς. Πολλές είναι οι Κηφισιώτισσες συγγραφείς-μέλη της Συντροφιάς. Υπάρχει μάλιστα στα σκαριά και η ιδέα της συνεργασίας με την εφημερίδα Κηφισιά, μέσω της μόνιμης επικοινωνίας με τους αναγνώστες της.

«Ψυχή» της λογοτεχνικής παρέας, μεταξύ άλλων, η συγγραφέας και εικο-νογράφος Λήδα Βαρβαρούση, φετινή υποψήφια για το Βραβείο Άντερσεν, η οποία ήταν και από τους πρώτους που βοήθησαν στο να στηθούν τα «Κηφι-σοπαιχνιδίσματα», που έγιναν πλέον θεσμός στην πόλη μας.

Τα απογεύματα στην Καστοριά προσφέρονταν για μια βόλτα γύρω από τη λίμνη ή για χαλάρωση σε κάποιο από τα καφέ, κοντά σε κύκνους ή πάπιες. Οι πολλές και ποικίλες εκδηλώσεις όμως συνεχίζονταν και τα απογεύματα, οπότε μπορούσαν να συμμετέχουν και οι γονείς, οι οποίοι γρήγορα εγκατέλειπαν τις αναστολές τους, ζωγραφίζοντας και παίζοντας μαζί με τα παιδιά, σε δράσεις που οργανώνονταν σε συνεργασία κυρίως με τις Δημοτικές Βιβλιοθήκες.

Μεγάλη συμμετοχή είχε και η ημερίδα που πραγματοποιήθηκε την Τετάρ-τη 13 Μαΐου στο εντυπωσιακό πολιτιστικό Κέντρο του Άργους Ορεστικού.

Το κέρδος ήταν για όλους πολλαπλό, περισσότερο ίσως για τους επισκέ-πτες. Μαζί με τις εικόνες της γραφικής αρχόντισσας του Βυζαντίου Καστο-ριάς, εισέπραξαν και την αγάπη των παιδιών, διαπίστωσαν την ανταπόκριση που βρίσκει το έργο τους, ενώ ιδιαίτερα δημιουργικές ήταν οι συζητήσεις με γονείς και εκπαιδευτικούς. Όχι λιγότερο σημαντική ήταν η επικοινωνία και η γνωριμία των δημιουργών μεταξύ τους, σε συνθήκες εκδρομής, απ’ όπου είναι πιθανόν να προκύψουν νέες ενδιαφέρουσες συνεργασίες. Μάλιστα, η πρώτη γνωριμία των συγγραφέων έγινε στο πούλμαν κατά τη διάρκεια της διαδρο-μής προς την Καστοριά, όπου αντάλλαξαν τα βιβλία τους και συστήθηκαν ουσιαστικά μέσα από το έργο τους.

Η πρωτοβουλία αυτή όχι μόνο προώθησε τη φιλαναγνωσία, αλλά μακρο-πρόθεσμα θα βοηθήσει και στην προβολή της ίδιας της πόλης, αφού το σκη-νικό της όμορφης Καστοριάς εύκολα μπορεί να «χωθεί» σε μελλοντικό βιβλίο κάποιου από τους φιλοξενούμενους συγγραφείς. Πιθανότατα μάλιστα, να παρεισφρήσουν στην εικονογράφηση κάποιου βιβλίου και οι οικογένειες από


πάπιες, κύκνους και πελεκάνους, που φωτογραφήθηκαν από τους επισκέπτες εικαστικούς στην περιβόητη λίμνη.

Τελικά, παρακάμπτοντας τη μιζέρια των καιρών, φαίνεται πως υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να δώσουν χώρο στη φαντασία.

Οι συγγραφείς και εικονογράφοι που συμμετείχαν: Μαρία Αγγελίδου, Έρικα Αθανασίου, Γιώτα Αλεξάνδρου, Ελένη Αναστασοπούλου, Μερκούρης Αυτζής, Λήδα Βαρβαρούση, Αγγελική Βαρελλά, Σοφία Γαλή, Σοφία Γραμμόζη, Άννα Δαρδάλη-Βασιλειάδη, Κική Δημητριάδου, Βεατρίκη Κάντζολα-Σαμπατάκου, Ειρήνη Κατσίπη, Σταυρούλα Κάτσου-Καντάνη, Μαίρη Κρητικού, Νίκη Λεωνί-δου, Λίνα Μουσιώνη, Ιωάννα Μπαμπέτα, Ηρώ Παπαμόσχου, Πωλίνα Παπα-νικολάου, Σοφία Παράσχου-Χατζηδημητρίου, Ελένη Πατελοδήμου, Αργυρώ Πιπίνη, Μαρία Ρουσάκη, Ευτυχία Σαμαρτζοπάνου, Τέτη Σώλου, Ελένη Τσιάλτα, Γιολάντα Τσορώνη-Γεωργιάδου, Χριστίνα Φραγκεσκάκη, Γιώτα Φώτου, Λεία Χατζοπούλου-Καραβία, και οι Καστοριανοί συγγραφείς: Σόνια Παπασταύ-ρου-Ευθυμιάδου, Μερόπη Σωτηροπούλου-Μάγκελ και Νάνση Χατζή.

Έρικα Αθανασίου

81ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση.

Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Eλένη Βαζούρα ([email protected]), β) Τασούλα Τσιλιμένη ([email protected]) και γ) Ελένη Ηλία ([email protected]).

Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Eλένης Βαζούρα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μετα-μόρφωση Αττικής.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις.

Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά:• Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2

στίχων (αράδων).• Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄).• Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο.

Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής:• Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο).• Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ.• Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν

στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.


Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορέςΣε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφω-να με την American Psychological Association (4η έκδοση).Αναφορά σε άρθρα περιοδικών:Turner, J. C. (1975). Social comparison and social identity: Some prospects for inter-group behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34.Αναφορά σε βιβλίο:Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press.Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου:Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger.

Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές:Άρθρο σε περιοδικό:Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or self-pre-sentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

Ο Τζο Πατάτας είναι το πιο πλούσιο δωδεκάχρονο αγόρι του κόσμου. Ο Τζο έχει τα πάντα: ένα καταδικό του αγωνιστικό αυτοκίνητο Φόρμουλα 1, χιλιάδες αθλητικά παπούτσια, μέχρι και έναν ουρακοτάγκο για μπάτλερ! Ναι, ο Τζο έχει τα πάντα, αλλά του λείπει κάτι που το αποζητά πραγματικά: ένας φίλος...

Η Χλόη είναι ίσως το πιο μοναχικό κορίτσι στον κόσμο. Αλλά μια μέρα γνωρίζει τον κύριο Βρομύλο, τον άστεγο της γειτονιάς της. Εντάξει, μυρίζει λιγάκι, αλλά είναι ο μοναδικός άνθρωπος που της έχει φερθεί ποτέ τόσο καλά. Έτσι, όταν ο κύριος Βρομύλος χρειάζεται ένα μέρος για να μείνει, η Χλόη αποφασίζει να τον κρύψει στην αποθήκη του κήπου τους!

Η ΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥΗ ΚΛΕΦΤΡΑ

ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟΥΧΟΣ ΕΤΩΝ 12

Ο ΚΥΡΙΟΣ ΒΡΟΜΥΛΟΣ

Για παιδια απΟ 9 ετΩν

Ο Μπεν βαριέται απίστευτα καθώς κάθε Παρασκευή είναι αναγκασμένος να μένει στο σπίτι της γιαγιάς του· η τηλεόρασή της δε λειτουργεί και το μόνο που της αρέσει να κάνει είναι να παίζει Σκραμπλ και να τρώει λαχανόσουπα. Σύντομα, όμως, ο Μπεν ανακαλύπτει πράγματα που αλλάζουν την εικόνα του γι’ αυτή.

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 1.000 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks!

Οι ΔΙΑΔΡΟμΕΣείναι το περιοδικό που ασχολείται

με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας,

την παρουσίαση παιδικών βιβλίων,την πληροφόρηση γύρω από

την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας

και τις εφαρμογές στο σχολείο.

Ε ν δ ι α φ έ ρ ε ι :

εκπαιδευτικούς γονείς

εικονογράφους βιβλιοθηκάριους

εκδότες παιδοψυχολόγους

ερευνητές σπουδαστές

και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.

Diadromes teuxos no 118

Documents

Transcript of Diadromes teuxos no 118