Η τυραννία στην αρχαία Ελλάδα

Ετυμολογία

Τύραννος: αρχ. [ήδη σε ομηρικό Ύμνο], πιθανό δάνειο του προελληνικού υποστρώματος ή από αρχαία γλώσσα της Μ. Ασίας (όπως συμβαίνει με τα συνώνυμα ἄναξ, βασιλεύς). Ας σημειωθεί ότι η λ. τύραννος δήλωνε τον απόλυτο άρχοντα, ο οποίος δεν υπέκειτο σε κανέναν έλεγχο ή νομική διάταξη, κατ’ αντιδιαστολή προς το αρχ. βασιλεύς:

βασιλεύς: ο όρος δήλωνε τους Αχαιούς αρχηγούς που έλαβαν μέρος στην τρωική εκστρατεία και αργότερα επεκτάθηκε σε κάθε είδους μονάρχη, τύραννο ή κληρονομικό άρχοντα. Στην ελληνιστική Κοινή εκτόπισε όλα τα συνώνυμα.

[Πηγή: Ετυμολογικό λεξικό, Γ. Μπαμπινιώτη]

Ορισμός

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, βασιλεία, αριστοκρατία και δημοκρατία ανήκουν στα θετικά πολιτεύματα, η τυραννία, η ολιγαρχία και η ριζοσπαστική δημοκρατία στα αρνητικά.

Η τυραννία συνεπώς οριζόταν ως μορφή διακυβέρνησης όπου η εξουσία ανήκει σε ένα μόνο πρόσωπο κυβερνώντος, το οποίο διοικεί σύμφωνα με το ατομικό του συμφέρον. 

Η εξέλιξη των πολιτευμάτων

Κάθε πολίτευμα εντασσόταν σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο και οι αρχαίοι ιστορικοί συνέθεταν ένα κυκλικό ιστορικό σχήμα.

Η μοναρχία, η αριστοκρατία, η ολιγαρχία και η τυραννία κατατάσσονται στα τυπικά πολιτεύματα της Αρχαϊκής περιόδου.

Η τυραννία εξελίχθηκε μέσα από αυτά τα πολιτεύματα, όταν ένας από τους κυβερνώντες, αναζητώντας την υποστήριξη του πλήθους, μονοπωλούσε την εξουσία.

Οι απόψεις των νεώτερων ιστορικών

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η τυραννία ήταν το χειρότερο από τα έξι πολιτεύματα, καθώς ήταν το μόνο πολίτευμα στο οποίο ο ηγεμόνας κυβερνούσε δεσποτικά την κοινότητα με βάση το προσωπικό του συμφέρον. 

Οι σύγχρονοι ιστορικοί ήταν για αρκετό διάστημα ολοκληρωτικά εξαρτημένοι από την παραπάνω προσέγγιση.

Οι πρώτες έρευνες του 19ου αι. υιοθέτησαν την αριστοτελική προσέγγιση και διαμόρφωσαν τη θεωρία σφετερισμού της εξουσίας από τον τύραννο. 

Κάποιοι ιστορικοί είδαν σ’ αυτούς επιχειρηματίες και βιομηχανικούς καπιταλιστές, που χρησιμοποιούσαν τα κεφάλαιά τους για να ανέλθουν στην κεφαλή του κράτους. [P.N. Ure]

Στις δεκαετίες του 1930 και 1940, οι ιστορικοί επηρεασμένοι από τις ολοκληρωτικές θεωρίες, παρουσίαζαν τον τύραννο ως τον αρχηγό ενός λαϊκού κόμματος, πρόμαχο του δήμου , των ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων και της μεσαίας τάξης των οπλιτών. Υποτίθεται ότι θα επέλυε κάθε κοινωνική, οικονομική και πολιτική κρίση , όχι από προσωπική φιλοδοξία, αλλά από πολιτική διορατικότητα.

 Έκτοτε οι ιστορικοί ταλαντεύονται ανάμεσα στις δυο έννοιες του τυράννου, ως δημαγωγού και ως μοναχικού ριψοκίνδυνου ηγέτη.

Εν τω μεταξύ οι τύραννοι θεωρούνταν πάντα αντι-αριστοκρατικοί ηγέτες, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, υπερασπιστές του φτωχού λαού απέναντι στους πλούσιους ολιγαρχικούς.

Οι συνεχείς εσωτερικοί αγώνες μεταξύ των τυράννων και των ευγενών, θα πρέπει να επιτάχυναν την κατάρρευση της παλαιάς αριστοκρατικής τάξης και να προετοίμασαν τον ερχομό της δημοκρατίας.

Οι τύραννοι χρησιμοποιούσαν όλα τα μέσα για την αύξηση του προσωπικού γοήτρου και της επιρροής τους, στοιχεία που αποτελούσαν άλλωστε και τη βάση της αριστοκρατικής νοοτροπίας.

Για ένα μελλοντικό τύραννο ή για έναν ήδη εγκαθιδρυμένο, οι διαπροσωπικές σχέσεις ήταν υποχρεωτικές για την εξασφάλιση της υποστήριξης της κοινότητας, εντός και εκτός των συνόρων του κράτους του. http://asiaminor.ehw.gr

Τύραννοι και η δράση τους

Περίανδρος ο Κορίνθιος (668 - 584 π.Χ)

Δεν δίστασε να εξοντώσει κάθε ισχυρό αντίπαλο ή αντιδρώντα στο έργο του, διαπράττοντας ακόμη και φόνους οικείων του.

Επί εποχής του η Κόρινθος ανυψώθηκε σε δύναμη και ακμή και έφθασε να γίνει θαλασσοκράτειρα.

Εκτός όμως αυτού ο Περίανδρος υπήρξε και κοινωνικός αναμορφωτής, νομοθέτησε κατά της ασωτίας, πολυτέλειας, εύρεση εργασίας σε φτωχούς και φορολογίας των πλουσίων.

Προστάτευσε τα γράμματα και τις τέχνες και κατέστησε την αυλή του κέντρο πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Για δε τη σπάνια θυμοσοφία του κατατάχθηκε μεταξύ των επτά σοφών του αρχαίου κόσμου.

(el.wikipedia)

Πολυκράτης της Σάμου

Κατά τη διάρκεια της τυραννίας του, ο Πολυκράτης έκανε πολλά σπουδαία έργα στη Σάμο.

Έφερε από τα Μέγαρα τον υδραυλικό Ευπαλίνο, ο οποίος κατασκεύασε το «Ευπαλίνειο Όρυγμα» που ύδρευε με ασφάλεια την πόλη σε περίπτωση πολιορκίας.

Περιτείχισε την ακρόπολη , όπου έχτισε το πλούσιο ανάκτορο του.

Επί ημερών του ακόμη, ανεγέρθηκε το Ηραίον, ο μεγαλύτερος ελληνικός ναός που είχε δει ο Ηρόδοτος.

Πεισίστρατος, τύραννος της Αθήνας ( 561 έως 527 π.Χ.)

Χαρισματικός ρήτορας, ενεργητικός και επινοητικός. Προσπάθησε δύο φορές με στρατηγήματα να γίνει τύραννος, αλλά και τις δύο φορές τον εξόρισαν.

Στην τρίτη του απόπειρα πέτυχε τελικά τον σκοπό του στα 545 και κυβέρνησε την Αθήνα για τα επόμενα δεκαοκτώ χρόνια.

Οργάνωσε την οικονομία της Αθήνας, δημιούργησε νέους μεγάλους δρόμους και μετέφερε νερό στην πόλη από τον άνω Ιλισό.

Ομόρφυνε την πόλη με ναούς και υποστήριξε τις τέχνες και την λογοτεχνία. Στον Πεισίστρατο αποδίδεται η συλλογή και το γράψιμο των Ομηρικών ποιημάτων.

Η βιβλιοθήκη του, η μεγαλύτερη σε όλη την Ελλάδα, ήταν ανοικτή σε όλους στους Αθηναίους πολίτες.

Ένα από τα ωραιότερα έργα του ήταν η Εννεάκρουνος (εννέα κρουνοί). Κάλυψε με κτίριο την παλαιά πηγή της Καλλιρρόης, η οποία προμήθευε την Αθήνα με νερό.

Αναδιοργάνωσε τα μεγάλα Παναθήναια με έξοχο τρόπο, κάνοντας τις Ομηρικές απαγγελίες αναπόσπαστο κομμάτι των εορτών.

Έλυσε το αγροτικό πρόβλημα, διανέμοντας την Αττική, σε μικρά αγροτεμάχια.

Ήταν ο πρώτος που εφάρμοσε εξωτερική πολιτική στην Αθήνα. Κατασκεύασε ναυτικό στόλο και ανακατέλαβε την στρατηγική πόλη του Σίγειου στον Ελλήσποντο, εξασφαλίζοντας την εισαγωγή σιτηρών από την Μαύρη Θάλασσα.

Είχε φιλικές σχέσεις με την Σπάρτη και το Άργος, έχοντας παντρευτεί μια Αργεία.

Οι φιλικές σχέσεις του με το λιμάνι της Δήλου (το θρησκευτικό κέντρο των Ιώνων), είχε ως αποτέλεσμα η Αθήνα να γίνει ο ηγέτης της Ιωνικής φυλής. 

Πηγή: http://www.logiosermis.net/2011/04/605-527.html#ixzz2jmaqxsXh

Ιέρων Α΄ των Συρακουσών(477-466)

Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του οι Συρακούσες γνώρισαν μεγάλη ακμή.

Ως κυβερνήτης χαρακτηριζόταν πράος και εξαιρετικά ικανός, ενώ υποστήριξε τους ποιητές, τους μουσικούς και γενικά τους καλλιτέχνες. 

Χαρακτηριζόταν επίσης ως φιλάργυρος ενώ ήταν ο πρώτος ο οποίος εφάρμοσε δίκτυο κατασκοπείας, χρησιμοποιώντας τους ονομαζόμενους από τους Αρχαίους, «ωτακουστές».

Διονύσιος ο Πρεσβύτεροςτύραννος των Συρακουσών

Διακρίθηκε πολεμώντας με επιτυχία εναντίον των Καρχηδονίων και κατόρθωσε να ανακηρυχθεί από το δήμο στρατηγός αυτοκράτωρ.

Αναδείχτηκε φανερά τύραννος όταν κατέλαβε την αρχή το  405 π.Χ και τη διατήρησε για 38 χρόνια, μέχρι δηλαδή το θάνατό του το 367 π.Χ.

Ήταν ωμός, δεσποτικός και φιλόδοξος ως χαρακτήρας, δύσπιστος προς όλους και θανάτωσε πολλούς πολίτες του κατά τους πολέμους του, για να προμηθευτεί χρήματα δημεύοντας τις περιουσίες τους.

Θεωρούσε τον εαυτό του μεγάλο ποιητή και στην αυλή του φιλοξενούσε ποιητές και φιλοσόφους επειδή του άρεσε να τον κολακεύουν, αλλά δεν ανεχόταν τις επικρίσεις τους, γι' αυτό άλλωστε και διέταξε να εκδιωχθεί από τις Συρακούσες ο Πλάτων, τον οποίο εκείνη την περίοδο τον φιλοξενούσε ο φίλος του Δίων, γυναικάδελφος του Διονύσιου.

Η «Δαμόκλειος Σπάθη», 1812 του Richard Westall. 

Τριάκοντα τύραννοι Οι 30 άρχοντες, Αθηναίοι ολιγαρχικοί, που

επέβαλε στη νικημένη Αθήνα με το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου (404 π.Χ.) ο Σπαρτιάτης Λύσανδρος.

Επονομάστηκαν τύραννοι εξαιτίας της βίας και της αυθαιρεσίας που χρησιμοποίησαν.

Στην αρχή στράφηκαν κατά των συκοφαντών, έπειτα όμως εναντίον των αγαθών πολιτών, άλλους από τους οποίους καταδίκασαν σε θάνατο και άλλους εξόριζαν, για να αρπάζουν μετά τις περιουσίες τους.

Ο Αριστοτέλης, ο Ισοκράτης και ο Αισχίνης υπολογίζουν τον αριθμό των θυμάτων στα 1.500 άτομα τεράστιος αριθμός για έναν πληθυσμό 40.000 ανδρών με πολιτικά δικαιώματα (και κάπου ισάριθμων μετοίκων).

Ανάμεσα στους 30 μόνο ο Θηραμένης ήταν ο πιο μετριοπαθής και ο πιο φρόνιμος. Αλλά γι` αυτό ακριβώς καταδικάστηκε να πιει το κώνειο, σύμφωνα με πρόταση του παλιού του φίλου και αρχηγού των τριάκοντα Κριτία.

"...Επιδίωξη της τυραννίας είναι να πτωχεύσουν οι πολίτες, αφ' ενός για να συντηρείται με τα χρήματα τους η φρουρά του καθεστώτος, και αφ' ετέρου για να είναι απασχολημένοι οι πολίτες και να μην τους μένει χρόνος για επιβουλές.

Σε αυτό το αποτέλεσμα αποβλέπει τόσο η επιβολή μεγάλων φόρων, η απορρόφηση των περιουσιών των πολιτών, όσο και η κατασκευή μεγάλων έργων που εξαντλούν τα δημόσια οικονομικά...."

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ