ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΝΟΥ

Τι είναι ο νους

Μελέτη του νου Πρώιμη έρευνα στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας

ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΝΟΥ

Ο Watson θεμελιώνει τον συμπεριφορισμό

Η συντελεστική εξαρτημένη μάθηση του Skinner

Ανοίγοντας τον δρόμο για την επανεμφάνιση του νου στην ψυχολογία

Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΝΟΥ

Εισαγωγή του ψηφιακού υπολογιστή

Διαλέξεις για την τεχνητή νοημοσύνη και τη θεωρίατων πληροφοριών

Η γνωστική laquoεπανάστασηraquo άργησε κάπως

Βλέποντας μπροστά

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Ακολουθώντας μια πορεία Πώς προοδεύουν οι έρευνες από το ένα ερώτημα στο άλλο

Ο ρόλος των μοντέλων στη γνωστική ψυχολογία

ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

bull ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 11

Εισαγωγή στη γνωστική ψυχολογία

1ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

ΣΚΕΨΟΥ

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

ΠΕΙΡΑΜΑ GOGLAB

34 Γνωστική Ψυχολογία

Καθώς ο Ραφαήλ διασχίζει την πανεπιστημιούπολη μι -λώντας με τη Σουζάνα στο κινητό του για τη συνάντη- σή τους στη φοιτητική λέσχη αργότερα θυμάται ότιάφησε το βιβλίο που του είχε δανείσει στο σπίτι του(Σχήμα 11) laquoΔεν το πιστεύωraquo σκέφτεται laquoΤο βλέ πωακουμπισμένο στο γραφείο μου εκεί που το άφησαΈπρεπε να το βάλω στο σακίδιό μου χτες το βράδυ πουτο σκέφτηκαraquo

Καθώς τελειώνει το τηλεφώνημά του με τη Σουζ -άνα και σημειώνει νοερά να είναι στην ώρα του στο ρα -ντεβού τους οι σκέψεις του πετάνε στο πώς θα επιβιώ-σει μετά την Τετάρτη που πρέπει να επιστρέψει τοαυτοκίνητο στο γραφείο ενοικιάσεων Η ενοικίασηαυτοκινήτου προσφέρει μεγάλη ευκολία κινήσεωναλλά είναι ακριβή Το να εξαρτάται από τον συγκάτοικότου για να πηγαίνει κάπου με το αυτοκίνητο είναι φτη-νό αλλά πε ριορίζει τις κινήσεις του laquoΊσως πρέπει ναπάρω το πρόγραμμα των λεωφορείων από τη φοιτητικήλέσχηraquo σκέ φτεται βάζοντας το κινητό στην τσέπη του

Καθώς μπαίνει στο μάθημα της ανθρωπολογίας θυ -μάται ότι σύντομα θα γράψουν εξετάσεις Δυστυχώςέχει ακόμα πολύ διάβασμα έτσι αποφασίζει ότι δενμπορεί να πάει σινεμά με τη Σουζάνα απόψε όπωςείχαν σχεδιάσει Ενώ το μάθημα αρχίζει ο Ραφαήλ

σκέφτεται με κάποιο άγχος πώς θα είναι η συνάντησήτου με τη Σουζάνα

Αυτό το σύντομο κομμάτι της ζωής του Ραφαήλείναι αξιοσημείωτο γιατί ενώ είναι συνηθισμένοσυμβαίνουν ταυτόχρονα τόσο πολλά Μέσα σε μικρόχρονικό διάστημα ο Ραφαήλ κάνει τα ακόλουθα πράγ-ματα που σχετίζονται με την ύλη η οποία θα εξετα-στεί στα κεφάλαια του βιβλίου αυτού

Αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του ndash βλέπει αν-θρώπους στην πανεπιστημιούπολη και ακούει τηΣουζάνα στο τηλέφωνο (Κεφάλαιο 3 Αντίληψη)

Προσέχει πολλά πράγματα το ένα μετά το άλλο ndashτο άτομο που πλησιάζει στα αριστερά του τι λέειη Σουζάνα στο τηλέφωνο πόση ώρα τού μένει γιανα πάει στο μάθημά του (Κεφάλαιο 4 Προσοχή)

Θυμάται κάτι από το παρελθόν ndash ότι είχε πει στηΣουζάνα πως θα της επέστρεφε το βιβλίο της σή-μερα (Κεφάλαια 5-8 Μνήμη)

Διακρίνει στοιχεία σε κατηγορία όταν σκέφτεταιδιάφορους πιθανούς τρόπους μετακίνησης ndash ενοι-κίαση αυτοκινήτου αυτοκίνητο συγκάτοικουλεωφορείο (Κεφάλαιο 9 Γνώση)

Οπτικοποιεί νοερά το βιβλίο πάνω στο γραφείοτου χθες το βράδυ (Κεφάλαιο 10 Νοερή απει-κόνιση)

Κατανοεί και παράγει γλώσσα καθώς μιλάει μετη Σουζάνα (Κεφάλαιο 11 Γλώσσα)

Επεξεργάζεται τη λύση ενός προβλήματος κα-θώς σκέφτεται πώς να μετακινείται όταν επι-στρέψει το αυτοκίνητο στο γραφείο ενοικιάσεων(Κεφάλαιο 12 Λύση προβλημάτων)

Παίρνει μια απόφαση όταν σκέφτεται να αναβά-λει τον κινηματογράφο με τη Σουζάνα για ναμπορέσει να διαβάσει (Κεφάλαιο 13 Κρίση Απο-φάσεις και Συλλογιστική)

Όλα όσα κάνει ο Ραφαήλ όχι μόνο καλύπτονταιστο βιβλίο αυτό αλλά έχουν κοινό ένα πολύ σημαντι-κό χαρακτηριστικό όλα εμπλέκουν τον νου Η γνω-στική ψυχολογία είναι ο κλάδος της ψυχολογίας πουασχολείται με την επιστημονική μελέτη του νου Διαβά-ζοντας την ιστορία που αφηγείται το βιβλίο αυτό γιατις προσπάθειες να κατανοηθεί ο νους θα μάθετε τιείναι ο νους πώς έχει μελετηθεί και τι έχουν ανακα-λύψει οι ερευνητές για τον τρόπο με τον οποίο λει-τουργεί Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγράψουμε πρώτατον νου με περισσότερες λεπτομέρειες έπειτα θα εξε-τάσουμε ένα μέρος της ιστορίας πίσω από το πεδίοτης γνωστικής ψυχολογίας και τέλος θα αρχίσουμε ναεξετάζουμε πώς εξελίχθηκε η μελέτη του νου απότους σύγχρονους γνωστικούς ψυχολόγους

Οπτικοποιεί νοερά το βιβλίο

στο γραφείο

Αντιλαμβάνεται σκηνές της

πανεπιστημιούπολης

Κατανοεί τη συνομιλία

Θυμάται το βιβλίο

της Σουζάνας

Σκέφτεται laquoΝα είμαι στην ώρα μου στο ραντεβούraquo

Σκέφτεται το πρόβλημα

του αυτο-κινήτου του

ΣΧΗΜΑ 11 Τι συμβαίνει στον νου του Ραφαήλ καθώς περ πα-τάει στην πανεπιστημιούπολη Κάθε συννεφάκι με τις σκέψεις τουαντιστοιχεί σε κάτι από την ιστορία που αφηγείται το βιβλίο αυτό

ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΑ ΕΞΕΤΑΣΟΥΜΕ

Πώς σχετίζεται η γνωστική ψυχολογία με την καθημερι-νή εμπειρία (4)

Υπάρχουν πρακτικές εφαρμογές της γνωστικής ψυχολο-γίας (4)

Πώς είναι δυνατόν να μελετηθούν οι εσωτερικές διερ-γασίες του νου ενώ δεν μπορούμε πραγματικά να δούμεάμεσα τον νου (7)

Πώς χρησιμοποιούνται τα μοντέλα στη γνωστική ψυχο-λογία (17)

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 35

Ίσως παρατηρήσατε ότι έχουμε χρησιμοποιήσει τονόρο νους χωρίς να τον ορίζουμε επακριβώς Όπως θαδούμε όπως συμβαίνει και με άλλες έννοιες στην ψυχο-λογία για παράδειγμα τη νοημοσύνη ή το συναίσθη-μα μπορούμε να σκεφτούμε με πολλούς διαφορετι-κούς τρόπους για τον νου

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΝΟΥΣΈνας τρόπος για να προσεγγίσουμε το ερώτημα laquoΤι είναιο νουςraquo είναι να εξετάσουμε πώς χρησιμοποιείται η λέξηστην καθημερινή γλώσσα Να μερικά παραδείγματα

1 laquoΜπόρεσε να φέρει στον νου του τι έκανε τηστιγμή του ατυχήματοςraquo (Ο νους ως εμπλεκό-μενος στη μνήμη)

2 laquoΑν χρησιμοποιήσεις τον νου σου (το μυαλόσου) είμαι βέβαιος ότι μπορείς να λύσεις τοπρόβλημα στα μαθηματικάraquo (Ο νους ως λύτηςπροβλημάτων)

3 laquoΔεν το έχω στον νου μου ακόμηraquo ή laquoΟ νουςμου πάει από τη μια στην άλλη απόφασηraquo (Ονους όπως χρησιμοποιείται για τη λήψη αποφά-σεων ή την διερεύνηση εναλλακτικών επιλογών)

4 laquoΝους υγιής εν σώματι υγιείraquo ή laquoΌταν μιλάειγια τις συναντήσεις του με τους εξωγήινουςμοιάζει σαν να έχει χάσει τον νου τουraquo (Ουγιής νους συνδέεται με τη φυσιολογική λει-τουργία ένας μη λειτουργικός νους με τη μηφυσιολογική λειτουργία)

5 laquoΕίναι τρομερό να χάνεις τον νου (το μυαλό)σουraquo (Ο νους ως πολύτιμος ως κάτι που πρέ-πει να χρησιμοποιείται)

6 laquoΈχει λαμπρό μυαλό (νου)raquo (Χρησιμοποιείταιγια να περιγράψει ιδιαίτερα νοήμονα ή δημιουρ- γικά άτομα)

Οι προτάσεις αυτές μας λένε ορισμένα σημαντικάπράγματα σχετικά με τον νου Οι προτάσεις 1 2 και 3που υπογραμμίζουν τον ρόλο του νου στη μνήμη τηλύση προβλημάτων και τη λήψη αποφάσεων συνδέον-ται με τον ακόλουθο ορισμό του νου Ο νους δημιουρ-γεί και ελέγχει τις νοητικές λειτουργίες όπως η αντίλη-ψη η προσοχή η μνήμη τα συναισθήματα η γλώσσα ηλήψη αποφάσεων η σκέψη και η λογική Ο ορισμός αυ -τός αντανακλά τον κεντρικό ρόλο του νου στον προσ-διορισμό των διαφόρων νοητικών μας ικανοτήτων πουγίνονται τίτλοι των κεφαλαίων αυτού του βιβλίου

Ένας άλλος ορισμός εστιάζει στο πώς λειτουργεί ονους Ο νους είναι ένα σύστημα που δημιουργεί ανα-παραστάσεις του κόσμου έτσι ώστε να μπορούμε ναενεργούμε σrsquo αυτόν για να επιτύχουμε τους στόχους μαςΟ ορισμός αυτός αντανακλά τη σημασία του νου γιατην προσαρμογή και την επιβίωσή μας και ταυτόχρο-να παρέχει τη βάση μιας περιγραφής του τρόπου μετον οποίο ο νους επιτυγχάνει τους στόχους αυτούς Σεόλο το βιβλίο θα επανέλθουμε συχνά στην ικανότητατου νου να δημιουργεί αναπαραστάσεις

Οι δύο αυτοί ορισμοί του νου δεν είναι ασύμβατοι Οπρώτος υποδηλώνει διάφορους τύπους της νόησης ndashτωννοητικών διεργασιών όπως η αντίληψη η προσοχή καιη μνήμη δηλαδή όλων αυτών που κάνει ο νους Ο δεύ-τερος ορισμός υποδηλώνει κάτι για το πώς λειτουργεί ονους (δημιουργεί αναπαραστάσεις) και για ποιον σκοπό(μας επιτρέπει να ενεργούμε και να επιτυγχάνουμε στό-χους) Δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι γνωστικές λειτουργίεςπου υποδηλώνονται στον πρώτο ορισμό παίζουν σημαν-τικό ρόλο στις ενέργειες για την επίτευξη στόχων

Οι προτάσεις 4 5 και 6 δίνουν έμφαση στον ρόλοτου νου για τη φυσιολογική λειτουργία αλλά και στιςεντυπωσιακές δυνατότητές του Αναμφισβήτητα είναικάτι που πρέπει να χρησιμοποιείται και τα προϊόντατου νου ορισμένων ανθρώπων είναι εξαιρετικά Όμωςένα από τα μηνύματα του βιβλίου αυτού είναι η άποψηότι ο νους είναι θαυμαστός αλλά όχι μόνο γιrsquo αυτούςπου διαθέτουν laquoεξαιρετικόraquo νου αλλά επειδή ακόμακαι τα πιο laquoαπλάraquo πράγματα ndashη αναγνώριση ενόςπροσώπου μια συζήτηση ή η απόφαση για το ποιαμαθήματα θα επιλέξετε το επόμενο εξάμηνοndash είναιεπίσης αξιοθαύμαστα αν αναλογιστούμε τις ιδιότη-τες του νου που μας επιτρέπουν να ολοκληρώσουμεαυτές τις συνηθισμένες δραστηριότητες

Ποιες ακριβώς είναι οι ιδιότητες του νου Ποιαείναι τα χαρακτηριστικά του Πώς λειτουργεί Ότανλέμε ότι ο νους δημιουργεί νόηση και είναι σημαντι-κός για τη λειτουργία και την επιβίωσή μας μιλάμεγια αυτά που κάνει αλλά όχι για το πώς επιτυγχάνειαυτά που κάνει Το πώς τα επιτυγχάνει αποτελεί τοαντικείμενο της γνωστικής ψυχολογίας Στόχος μαςστο υπόλοιπο αυτού του κεφαλαίου είναι να περιγρά-ψουμε πώς εξελίχθηκε το πεδίο της γνωστικής ψυχο-λογίας από τις απαρχές του ως το σημείο όπου βρί-σκεται σήμερα και να αρχίσουμε να περιγράφουμετον τρόπο με τον οποίο οι γνωστικοί ψυχολόγοι προ-σεγγίζουν την επιστημονική μελέτη του νου

ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΝΟΥ ΠΡΩΙΜΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣΤον 19ο αιώνα μεταξύ των απόψεων που είχαν δια-τυπωθεί επικρατούσε η πεποίθηση ότι ο νους δεν

Γνωστική ψυχολογία Η μελέτη του νου

είναι δυνατόν να μελετηθεί Ένας από τους λόγουςπου στήριξαν την πεποίθηση αυτή ήταν ότι δεν είναιδυνατόν ο νους να μελετήσει τον εαυτό τουΥπήρχαν βέβαια και άλλοι λόγοι ανάμεσα στουςοποίους η άποψη ότι οι ιδιότητες του νου απλώς δενμπορούν να μετρηθούν Παρrsquo όλα αυτά ορισμένοιερευνητές αγνόησαν την κοινή γνώμη και αποφάσι-σαν να μελετήσουν τον νου Ένας από αυτούς ήταν οΟλλανδός φυσιολόγος Fransiscus Donders ο οποίοςτο 1868 11 χρόνια πριν από τη δημιουργία του πρώ-του εργαστηρίου επιστημονικής ψυχολογίας πραγμα-τοποίησε ένα από τα πρώτα πειράματα που σήμεραθα ονομαζόταν πείραμα γνωστικής ψυχολογίας (Έχεισημασία να σημειώσουμε ότι ο όρος laquoγνωστική ψυ -χολογίαraquo επινοήθηκε μόλις το 1967 αλλά τα παλαιότε-ρα πειράματα που θα περιγράψουμε χαρακτηρίζονταιως πειράματα γνωστικής ψυχολογίας)

ΤΟ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ DONDERS ΠΟΣΟΣΧΡΟΝΟΣ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΛΗΦΘΕΙ ΜΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ

Ο Donders θέλησε να προσδιορίσει πόσο χρόνο χρειά-ζεται ένα άτομο για να πάρει μια απόφαση Το προσ-διόρισε μετρώντας τον χρόνο αντίδρασης ndash τον χρόνοπου χρειάζεται για να αντιδράσει κανείς στην παρουσίαενός ερεθίσματος Χρησιμοποίησε δύο μετρήσεις τουχρόνου αντίδρασης Μέτρησε τον χρόνο απλής αντί-δρασης ζητώντας από τους συμμετέχοντες να πιέσουνένα πλήκτρο όσο πιο γρήγορα μπορούσαν όταν έβλε-παν να ανάβει ένα φως (Σχήμα 12α) Μέτρησε επίσηςτον χρόνο αντίδρασης με επιλογή χρησιμοποιώνταςδύο φώτα και ζητώντας από τους συμμετέχοντες να πιέ-σουν το αριστερό πλήκτρο όταν έβλεπαν να ανάβει το

αριστερό φως και το δεξί πλήκτρο όταν έβλεπαν ναανάβει το δεξί φως (Σχήμα 12β)

Τα βήματα που συμβαίνουν στον έργο μέτρησηςτου χρόνου απλής αντίδρασης απεικονίζονται στοΣχήμα 13α Η παρουσίαση του ερεθίσματος (φως)προκαλεί μια νοητική αντίδραση (αντίληψη τουφωτός) που οδηγεί με τη σειρά της σε μια συμπερι-φορική αντίδραση (πίεση του πλήκτρου) Ο χρόνοςαντίδρασης (διακεκομμένη γραμμή) είναι ο χρόνοςανάμεσα στην παρουσίαση του ερεθίσματος και τησυμπεριφορική αντίδραση

Θυμηθείτε όμως ότι ο Donders ενδιαφερόταν ναπροσδιορίσει πόση ώρα χρειαζόταν ένα άτομο για ναπάρει μια απόφαση Το έργο χρόνου αντίδρασης μεεπιλογή πρόσθετε τον παράγοντα λήψης απόφασηςαπαιτώντας από τους συμμετέχοντες να αποφασί-σουν αρχικά αν άναβε το αριστερό ή το δεξί φωςκαι στη συνέχεια ποιο πλήκτρο θα πιέσουν Το διά-γραμμα για το έργο αυτό στο Σχήμα 13β προσθέτειστη νοητική αντίδραση την απόφαση για το ποιο φωςάναψε και ποιο πλήκτρο πρέπει να πατηθεί ΟDonders σκέφτηκε ότι η διαφορά στον χρόνο αντί-δρασης ανάμεσα στις συνθήκες απλής αντίδρασης καιαντίδρασης με επιλογή θα έδειχνε πόσος χρόνος χρει-άστηκε για να ληφθεί η απόφαση που οδήγησε στηνπίεση του σωστού πλήκτρου Επειδή ο χρόνος αντί-δρασης με επιλογή ήταν ένα δέκατο του δευτερολέ-πτου μεγαλύτερος από τον χρόνο απλής αντίδρασηςο Donders συμπέρανε ότι η διαδικασία λήψης απόφα-σης χρειάστηκε ένα δέκατο του δευτερολέπτου

Το πείραμα του Donders είναι σημαντικό τόσογιατί ήταν ένα από τα πρώτα πειράματα γνωστικήςψυχολογίας όσο και γιατί δείχνει κάτι εξαιρετικά

36 Γνωστική Ψυχολογία

ΣΧΗΜΑ 12 Σύγχρονη εκδοχή του πειράματος του Donders (1868) για τον χρόνο αντίδρασης (α) το έργο του χρόνου απλήςαντίδρασης και (β) το έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή Στο έργο του χρόνου απλής αντίδρασης ο συμμετέχοντας πιέζει τοπλήκτρο J όταν ανάβει το φως Στο έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή ο συμμετέχοντας πιέζει το πλήκτρο J όταν ανάβει τοαριστερό φως και το πλήκτρο Κ όταν ανάβει το δεξί φως Στόχος του πειράματος του Donders ήταν να προσδιορίσει πόσος χρό-νος χρειάζεται στον συμμετέχοντα για να αποφασίσει ποιο πλήκτρο θα πατήσει στο έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή

(α) Πίεσε το J όταν ανάψει το φως (β) Πίεσε το J για το αριστερό φως και το Κ για το δεξί φως

σημαντικό σχετικά με τη μελέτη του νου οι νοητικέςαντιδράσεις (αντίληψη του φωτός και απόφαση ποιοκουμπί πρέπει να πατηθεί στο παράδειγμα αυτό) δενμπορούν να μετρηθούν άμεσα αλλά πρέπει να εξαχ-θούν συμπερασματικά από τη συμπεριφορά Αυτόμπορούμε να το δούμε παρατηρώντας τις διακεκομ-μένες γραμμές στο Σχήμα 13 Οι γραμμές αυτές δεί-χνουν ότι όταν ο Donders μετρούσε τον χρόνο αντί-δρασης μετρούσε τη σχέση μεταξύ παρουσίασης τουερεθίσματος και αντίδρασης του συμμετέχοντα Δενμετρούσε τις νοητικές αντιδράσεις άμεσα αλλά συμ-πέραινε πόσο χρόνο αυτές χρειάζονταν για να ολο-κληρωθούν από τους χρόνους αντίδρασης Το γεγονόςότι οι νοητικές αντιδράσεις δεν μπορούν να μετρη-θούν άμεσα αλλά πρέπει να μελετηθούν μέσω τηςπαρατηρούμενης συμπεριφοράς είναι μια αρχή πουδεν ισχύει μόνο για το πείραμα του Donders αλλά γιαόλες τις έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ WUNDT ΔΟΜΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΝΔΟΣΚΟΠΗΣΗ

Το 1879 11 χρόνια μετά το πείραμα για τον χρόνοαντίδρασης του Donders ο Wilhelm Wundt ίδρυσε τοπρώτο εργαστήριο επιστημονικής ψυχολογίας στοΠανεπιστήμιο της Λειψίας στη Γερμανία Η προσέγγι-ση του Wundt που επικράτησε στην ψυχολογία στατέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα ονομά-στηκε δομισμός Σύμφωνα με τον δομισμό η συνολι-κή μας εμπειρία προσδιορίζεται από τον συνδυασμόβασικών στοιχείων της εμπειρίας τα οποία οι δομιστέςαποκαλούσαν αισθήσεις Όπως στη χημεία αναπτύχθη-

κε ένας περιοδικός πίνακας των στοιχείων που συν-δυάζονται για να δημιουργήσουν τα μόρια ο Wundtήθελε να δημιουργήσει έναν laquoπεριοδικό πίνακα τουνουraquo που θα περιλάμβανε όλες τις βασικές αισθήσειςοι οποίες εμπλέκονταν στη δημιουργία της εμπειρίας

Ο Wundt πίστευε ότι μπορούσε να επιτύχει τηνεπιστημονική περιγραφή των συστατικών της εμπει-ρίας χρησιμοποιώντας την αναλυτική ενδοσκόπησημια τεχνική κατά την οποία εκπαίδευε τους συμμετέ-χοντες να περιγράφουν τις εμπειρίες τους και τις διερ-γασίες της σκέψης τους ενώ αντιδρούσαν σε ερεθί-σματα Η αναλυτική ενδοσκόπηση απαιτούσε εντατι-κή εκπαίδευση επειδή ο στόχος των συμμετεχόντωνήταν να περιγράψουν την εμπειρία τους σχετικά μεβασικά νοητικά στοιχεία Για παράδειγμα σε ένα πεί-ραμα ο Wundt ζήτησε από τους συμμετέχοντες ναπεριγράψουν την εμπειρία τους από το άκουσμα μιαςσυγχορδίας με πέντε νότες στο πιάνο Ένα από ταερωτήματα που ήλπιζε να απαντήσει ο Wundt ήτανκατά πόσο οι συμμετέχοντές του ήταν ικανοί να ακού-σουν καθεμία από τις ξεχωριστές νότες που συνέθε-ταν τη συγχορδία Όπως θα δούμε εξετάζοντας τηναντίληψη στο Κεφάλαιο 3 ο δομισμός δεν ήταν καρ-ποφόρος ως προσέγγιση και έτσι εγκαταλείφθηκε στιςαρχές του 20ού αιώνα Παρrsquo όλα αυτά ο Wundtσυνέβαλε σημαντικά στην ψυχολογία επειδή επιδό-θηκε στη μελέτη της συμπεριφοράς και του νου υπόελεγχόμενες συνθήκες Επιπλέον εκπαίδευσε πολ-λούς διδακτορικούς φοιτητές οι οποίοι ίδρυσαν τμή-ματα ψυχολογίας σε άλλα πανεπιστήμια στα οποίαπεριλαμβάνονταν και πανεπιστήμια στις ΗνωμένεςΠολιτείες

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 37

ΣΧΗΜΑ 13 Η αλληλουχία γεγονότων ανάμεσα στην παρουσίαση του ερεθίσματος και τη συμπεριφορική αντίδραση σταπειράματα του Donders (α) το έργο του χρόνου απλής αντίδρασης και (β) το έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή Η διακε-κομμένη γραμμή δείχνει ότι ο Donders μέτρησε τον χρόνο αντίδρασης ndash δηλαδή τον χρόνο ανάμεσα στην παρουσίαση του φωτόςκαι στην αντίδραση του συμμε τέχοντα

Ανάβει το φως

laquoΑντίληψη φωτόςraquo

Πίεσε το πλήκτρο

Ερέθισμα

Νοητική αντίδραση

Συμπεριφορική αντίδραση

Ανάβει το αριστερό φως

laquoΑντίληψη φωτόςraquo και laquoΑπόφαση ποιο

πλήκτρο να πατηθείraquo

Πίεσε το αριστερό πλήκτρο

Χρόνος αντίδρασης

(α) (β)

ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ EBBINGHAUSΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΛΗΘΗΣ

Στο μεταξύ σε απόσταση 180 χιλιομέτρων από τηΛειψία στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ο Γερμανόςψυχολόγος Hermann Ebbinghaus (18851913) ακολου-θούσε μιαν άλλη προσέγγιση για να μετρήσει τις ιδιό-τητες του νου Ο Ebbinghaus ενδιαφέρθηκε να προσ-διορίσει τη φύση της μνήμης και της λήθης ndash συγκεκρι-μένα πόσο γρήγορα χάνεται στην πάροδο του χρόνου ηπληροφορία που μαθαίνουμε Αντί να χρησιμοποιήσειτη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης του Wundt οEbbinghaus χρησιμοποίησε μια ποσοτική μέθοδο για τημέτρηση της μνήμης Χρησιμοποιώντας ως συμμετέ-χοντα τον εαυτό του επανέλαβε καταλόγους με 13μονοσύλλαβες λέξεις δίχως νόημα όπως DAX QEHLUH ZIF έναν κάθε φορά με σταθερό ρυθμό Χρη-σιμοποίησε συλλαβές δίχως νόημα προκειμένου να μηνεπηρεαστεί η μνήμη του από το νόημα μιας συγκεκρι-μένης λέξης

Ο Ebbinghaus προσδιόρισε πόσο χρόνο χρειάστη-κε για να μάθει έναν κατάλογο την πρώτη φορά Στησυνέχεια περίμενε ένα διάστημα (αναβολή) και μετάπροσδιόρισε πόσο χρόνο χρειάστηκε για να ξαναμά-θει τον κατάλογο Επειδή στη διάρκεια της αναβολήςείχε επέλθει λήθη ο Ebbinghaus έκανε λάθη όταν γιαπρώτη φορά προσπάθησε να θυμηθεί τον κατάλογοΑλλά επειδή είχε συγκρατήσει κάποιες πληροφορίεςαπό την πρώτη φορά που τον είχε μάθει ξανάμαθετον κατάλογο πιο γρήγορα απrsquo όσο την πρώτη φορά

Για να προσδιορίσει πόσα είχε ξεχάσει μετά απόμια συγκεκριμένη αναβολή ο Ebbinghaus χρησιμο-ποίησε μια μονάδα μέτρησης που αποκάλεσε αποθέ-ματα και η οποία υπολογίζεται με τον ακόλουθοτρόπο Αποθέματα = (Αρχικός χρόνος για να μαθευ-τεί ο κατάλογος) ndash (Χρόνος για να μαθευτεί ξανά οκατάλογος μετά την πρώτη αναβολή) Έτσι αν τουχρειάστηκαν 1000 δευτερόλεπτα για να μάθει τον

κατάλογο την πρώτη φορά και 400 δευτερόλεπτα γιανα ξαναμάθει τον κατάλογο μετά την αναβολή τότετα αποθέματα θα ήταν 1000 ndash 400 = 600 δευτερόλε-πτα Το Σχήμα 14 που απεικονίζει την αρχική μάθη-ση και την επαναμάθηση έπειτα από τρεις διαφορετι-κές αναβολές δείχνει ότι οι μεγαλύτερες αναβολέςοδηγούν σε μικρότερα αποθέματα

Σύμφωνα με τον Ebbinghaus αυτή η μείωση στααποθέματα παρείχε μια μονάδα μέτρησης της λήθηςλιγότερα αποθέματα σήμαιναν ότι ξεχάστηκαν περισ-σότερα στοιχεία Έτσι το διάγραμμα στο Σχήμα 15 η

38 Γνωστική Ψυχολογία

ΣΧΗΜΑ 14 Υπολογισμός των αποθεμάτων στο πείραμα του Ebbinghaus Στο παράδειγμα αυτό χρειάστηκαν 1000 δευτερό-λεπτα για τη μάθηση την πρώτη φορά του καταλόγου των συλλαβών δίχως νόημα Αυτό δείχνουν οι γραμμές στο 0 Η γραμμήστα δεξιά της γραμμής 0 δείχνει κάθε φορά τον χρόνο που χρειάστηκε για να μαθευτεί ξανά ο κατάλογος μετά από αναβολή (α) 19λεπτών (β) 1 ημέρας και (γ) 6 ημερών Η κόκκινη γραμμή δείχνει τα αποθέματα σε κάθε αναβολή Σημειώστε ότι τα αποθέματαμειώνονται όσο μεγαλύτερη είναι η αναβολή Η μείωση των αποθεμάτων δίνει μια μέτρηση της λήθης copy2015 Cengage Learning

0 19λεπτά

400

1000

Χρόν

ος (σ

ε δε

υτερ

όλεπ

τα)

650 730

Απόθεμα = 600 Απόθεμα = 350 Απόθεμα = 270

0 1ημέρα

0 6ημέρες

Χρόνος

60

50

19 λεπτά

1 ώρα

875 ώρες

1 ημέρα2 ημέρες

6 ημέρες31 ημέρες

40

0

30

20

10

0

Ποσ

οστά

απο

θεμά

των

ΣΧΗΜΑ 15 Η καμπύλη αποθεμάτων του Ebbinghaus ΟEbbinghaus θεωρούσε ότι τα ποσοστά αποθεμάτων είναι μιαμέτρηση της ποσότητας που θυμάται κανείς Έτσι δημιούργησεένα διάγραμμα με τα ποσοστά αυτά επί τον χρόνο ανάμεσαστην αρχική μάθηση και τον έλεγχο Η μείωση σε αποθέματα(μνήμης) με την αύξηση των χρονικών διαστημάτων δείχνει ότιξεχνάμε γρηγορότερα τις δύο πρώτες ημέρες και μετά ξεχνάμεπιο αργά (Πηγή Βασισμένο στο H Ebbinghaus Memory Acontribution to experimental psychology HA Ruger amp CEBussenius Trans New York Teachers College ColumbiaUniversity 18851913)

καμπύλη αποθεμάτων δείχνει ότι η μνήμη μειώνεταιγρήγορα τις πρώτες δύο μέρες μετά την αρχική μάθησηκαι μετά παραμένει στο ίδιο επίπεδο Η καμπύλη αυτήήταν σημαντική επειδή έδειξε ότι η μνήμη μπορεί ναποσοτικοποιηθεί και ότι εργαλεία όπως η καμπύλη απο-θεμάτων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγρά-ψουν μια ιδιότητα της μνήμης στην περίπτωση αυτήτην ικανότητα διατήρησης των πληροφοριών Σημειώ-στε ότι παρόλο που η μέθοδος αποθεμάτων του Ebbin-ghaus διέφερε πολύ από τη μέθοδο χρόνου αντίδρασηςτου Donder και οι δύο μέτρησαν μια συμπεριφορά γιανα προσδιορίσουν μια ιδιότητα του νου

ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ WILLIAM JAMES

Ο William James ένας από τους πρώτους Αμερικανούςψυχολόγους (αν και όχι μαθητής του Wundt) δίδαξεστο πρώτο τμήμα ψυχολογίας του Χάρβαρντ και έκανεσημαντικές παρατηρήσεις για τον νου στο βιβλίο τουΑρχές της Ψυχολογίας (Principles of Psychology 1890)Οι παρατηρήσεις του James είχαν βασιστεί όχι μόνο σεαποτελέσματα πειραμάτων αλλά και σε παρατηρήσειςγια τη λειτουργία του δικού του νου Μια από τις πιογνωστές παρατηρήσεις του James για τη φύση της προ-σοχής είναι η ακόλουθη

Εκατομμύρια πράγματαhellip παρουσιάζονται στιςαισθήσεις μου χωρίς ποτέ να αποτελούν εμπειρίαμου Γιατί Γιατί δεν με ενδιαφέρουν Εμπειρία μουείναι αυτό το οποίο συμφωνώ να προσέξωhellip Όλοι

γνωρίζουν τι είναι η προσοχή Είναι η κατάκτηση απότον νου με σαφή και ζωηρό τρόπο ενός από εκείνατα πολλά που εμφανίζονται ταυτόχρονα ως πιθανάαντικείμενα ή νήματα σκέψηςhellip Υποδηλώνει ότιαγνοώ κάποια πράγματα προκειμένου να διαχειριστώαποτελεσματικά κάποια άλλα

Η παρατήρηση ότι για να προσέξουμε ένα πράγμααπαιτείται να αγνοήσουμε κάποια άλλα έχει ισχύ ακόμακαι σήμερα και έχει γίνει το αντικείμενο πολλών σύγ-χρονων μελετών για την προσοχή Εξίσου εντυπωσιακόμε την ορθότητα των παρατηρήσεων του James ήταν καιτο εύρος των γνωστικών θεμάτων που εξέτασε τα οποίαπεριλάμβαναν τη σκέψη τη συνείδηση την προσοχή τημνήμη την αντίληψη τη φαντασία και τη λογική

Η ίδρυση του πρώτου εργαστηρίου ψυχολογίαςαπό τον Wundt τα ποσοτικά πειράματα των Dondersκαι Ebbinghaus και οι οξυδερκείς παρατηρήσεις τουJames αποτέλεσαν μια αρχή που φαινόταν πολλά υπο-σχόμενη για τη μελέτη του νου (Πίνακας 11) Όμως οιέρευνες για τον νου επρόκειτο σύντομα να περιορι-στούν κυρίως εξαιτίας των γεγονότων στις αρχές του20ού αιώνα που μετατόπισαν το ενδιαφέρον της ψυ -χολογίας μακριά από τη μελέτη του νου και των νοη-τικών διεργασιών Μια από τις ισχυρότερες δυνάμειςπου υποχρέωσαν την ψυχολογία να απορρίψει τημελέτη των νοητικών διεργασιών ήταν η αρνητικήαντίδραση στην τεχνική του Wundt για την αναλυτι-κή ενδοσκόπηση

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 39

ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΣΥΜΒΟΛΗ

Donders (1868)Χρόνος απλής αντίδρασης έναντι χρόνου αντίδρασης με επιλογή

Ο χρόνος αντίδρασης με επιλογή είναι 110του δευτερολέπτου περισσότερος από τον χρόνο απλής αντίδρασης Επομένως χρειάζεται 110 του δευτερολέπτουγια τη λήψη απόφασης

Πρώτο πείραμα γνωστικής ψυχολογίας

Wundt (1879) Αναλυτική ενδοσκόπηση Μη αξιόπιστα συμπεράσματαΔημιούργησε το πρώτο εργα-στήριο επιστημονικής ψυχο-λογίας

Ebbinghaus(1885)

Μέθοδος αποθεμάτων για τη μέτρηση της λήθης

Η λήθη επέρχεται γρήγορα τις πρώτες 1 έως 2 ημέρες μετά την αρχική μάθηση

Ποσοτική μέτρηση νοητικών διεργασιών

James (1890)Όχι πειράματα Αναφοράπαρατηρήσεων από τηνπροσωπική του εμπειρία

Περιγραφές μεγάλου εύρους εμπειριών

Πρώτο εγχειρίδιο ψυχολογίαςΟρισμένες από τις παρατηρήσεις τουείναι και σήμερα έγκυρες

copy2015 Cengage Learning

ΠΙΝΑΚΑΣ 11 Πρωτοπόροι της γνωστικής ψυχολογίας

Πολλά από τα πρώτα τμήματα ψυχολογίας πραγματο-ποίησαν έρευνες ακολουθώντας την παράδοση του ερ-γαστηρίου του Wundt χρησιμοποιώντας την αναλυτικήενδοσκόπηση για να αναλύσουν τις νοητικές διεργα-σίες Η έμφαση αυτή στη μελέτη του νου όμως επρό-κειτο να αλλάξει εξαιτίας των προσπαθειών του JohnWatson που πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα στηνψυχολογία το 1904 από το Πανεπι στήμιο του Σικάγου

Ο WATSON ΘΕΜΕΛΙΩΝΕΙ ΤΟΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΗ ιστορία για το πώς ο John Watson θεμελίωσε στηνψυχολογία την προσέγγιση του συμπεριφορισμού είναιευρέως γνωστή στους σπουδαστές της εισαγωγήςστην ψυχολογία Θα την επαναλάβουμε με συντομίαεδώ εξαιτίας της σημασίας της για την ιστορία τηςγνωστικής ψυχολογίας

Ως μεταπτυχιακός φοιτητής του Πανεπιστημίουτου Σικάγου ο Watson δεν ήταν ικανοποιημένος μετη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης Τα προβλή-ματά του με τη μέθοδο αυτή ήταν ότι (1) παρήγαγεπολύ διαφορετικά αποτελέσματα από άτομο σε άτομοκαι (2) τα αποτελέσματα αυτά δύσκολα μπορούσαννα επαληθευτούν επειδή ερμηνεύονταν με αναφοράσε αθέατες νοητικές διεργασίες Ο Watson πρότεινεμια νέα προσέγγιση τον συμπεριφορισμό Σε ένααπόσπασμα από το άρθρο του laquoΗ Ψυχολογία όπως τηβλέπει ο συμπεριφοριστήςraquo (Psychology as the Be -haviorist Views it) ο Watson θέτει τους στόχους αυτήςτης προσέγγισης στην ψυχολογία

Η ψυχολογία όπως τη βλέπει ο συμπεριφοριστήςείναι ένας καθαρά αντικειμενικός πειραματικός κλά-δος της φυσικής1 επιστήμης Ο θεωρητικός της στό-χος είναι η πρόβλεψη και ο έλεγχος της συμπεριφο-ράς Η ενδοσκόπηση δεν είναι ουσιαστικό μέρος τωνμεθόδων της ούτε η επιστημονική αξία των δεδομέ-νων της εξαρτάται από την ευκολία με την οποία αυτάτα δεδομένα προσφέρονται για ερμηνεία σε όρουςσυνείδησηςhellip Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι νααρχίσουμε να δουλεύουμε πάνω στην ψυχολογία κα -θιστώντας αντικειμενικό στόχο μας τη συμπεριφοράκαι όχι τη συνείδηση (Watson 1913 σελ 158 176 οιεμφάσεις του συγγραφέα)

Το απόσπασμα αυτό έχει δύο κεντρικά σημεία (1)Ο Watson απορρίπτει την ενδοσκόπηση ως μέθοδο

και (2) κεντρικό θέμα μελέτης είναι η παρατηρήσιμησυμπεριφορά και όχι η συνείδηση (που θα ενέπλεκεμη παρατηρήσιμες διεργασίες όπως η σκέψη τα συ -ναισθήματα και η λογική) Με άλλα λόγια ο Watsonήθελε να περιορίσει την ψυχολογία σε συμπεριφορικάδεδομένα όπως οι χρόνοι αντίδρασης του Dondersκαι απέρριπτε την άποψη να προχωρεί κα νείς πέρααπό τα δεδομένα αυτά για να συνάγει συμπεράσματαγια μη παρατηρήσιμες νοητικές καταστάσεις ΟWatson απέκλεισε τον νου ως αντικείμενο διερεύνη-σης διακηρύσσοντας ότι laquoη ψυχολογίαhellip δεν πρέπειπλέον να παραπλανάται με τη σκέψη ότι το αντικεί-μενο της παρατήρησης είναι οι καταστάσεις του νουraquo(σελ 163) Ο στόχος του Watson ήταν να αντικατα-στήσει τον νου ως αντικείμενο μελέτης στην ψυχολο-γία με τη μελέτη της άμεσα παρατηρήσιμης συ μπερι-φοράς Καθώς ο συμπεριφορισμός έγινε η κυ ρίαρχηδύναμη στην αμερικανική ψυχολογία το εν διαφέροντων ψυχολόγων μετατοπίστηκε από το ερώτημα laquoΤιμας λέει για τον νου η συμπεριφοράraquo στο ερώτημαlaquoΠοια είναι η σχέση ανάμεσα στα ερεθίσματα τουπεριβάλλοντος και τη συμπεριφοράraquo

Το πιο γνωστό πείραμα του Watson ήταν το πείρα-μα με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo στο οποίο ο Watson και ηRosalie Rayner (1920) έκαναν έναν δυνατό θόρυβοκάθε φορά που πλησίαζε κοντά στο παιδί ένα ποντίκι(το οποίο ο Άλμπερτ συμπαθούσε στην αρχή) Μετάαπό μερικές επαναλήψεις όπου ο θόρυβος συνδυάστη-κε με το ποντίκι ο Άλμπερτ άρχισε να αντιδρά μπου-σουλώντας μακριά του όσο πιο γρήγορα μπορούσε

Οι ιδέες του Watson συνδέονται με την κλασικήεξαρτημένη μάθηση ndash πώς ο συνδυασμός ενός ερεθί- σματος (όπως ο δυνατός θόρυβος που άκουγε ο Άλ -μπερτ) με ένα προηγουμένως ουδέτερο ερέθισμα (όπως

40 Γνωστική Ψυχολογία

Eγκατάλειψητης μελέτης του νου

ΣΧΗΜΑ 16 Στο περίφημο πείραμά του ο Pavlov συνδύασετο χτύπημα ενός κουδουνιού με την εμφάνιση τροφής Αρχικάη εμφάνιση της τροφής προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλοαλλά μετά από μερικές φορές όπου συνδυαζόταν ο ήχος τουκουδουνιού με την τροφή αρκούσε το χτύπημα του κουδουνι-ού για να προκαλέσει τη σιελόρροια Αυτή η αρχή μάθησης μεσύνδεση που ονομάστηκε κλασική εξαρτημένη μάθηση ήτανη βάση του πειράματος του Watson με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo

1 [ΣτΕ] Στο πρωτότυπο laquonatural scienceraquo

DondersΧρόνος αντίδρασης

WundtΕργαστήριοεπιστημονικήςψυχολογίας

EbbinghausΚαμπύληλήθης

JamesΑρχές τηςψυχολογίας

SkinnerΣυντελεστικήεξαρτημένημάθηση

WatsonΣυμπερι-φορισμός

1868 1879 1885 1890 1913 1938

το ποντίκι) προκαλεί αλλαγές στην αντίδραση απέναν-τι στο ουδέτερο ερέθισμα Ο Watson εμπνεύστηκε τοπείραμά του από τις έρευνες του Ivan Pavlov που άρχι-σαν τη δεκαετία του 1890 και παρατηρούσαν την κλα-σική εξαρτημένη μάθηση σε σκύλους Στα πειράματααυτά (Σχήμα 16) ο Pavlov συνδυάζοντας την τροφή(που προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλο) με ένα καμ-πανάκι (το αρχικά ουδέτερο ερέθισμα) προκαλούσεσιελόρροια στον σκύλο κάθε φορά που άκουγε το καμ-πανάκι (Pavlov 1927)

Ο Watson χρησιμοποίησε την κλασική εξαρτημένημάθηση για να υποστηρίξει ότι η συμπεριφορά μπορείνα αναλύεται χωρίς καμιά αναφορά στον νου Για τονWatson εκείνο που συνέβαινε μέσα στο κε φάλι τουΆλ μπερτ (ή μέσα στο κεφάλι του σκύλου του Pavlov)είτε ψυχολογικά είτε νοητικά ήταν αδιάφορο Εν δια -φερόταν μόνο για το πώς ο σύνδεση ενός ερεθίσματοςμε ένα άλλο επηρέαζε τη συμπεριφορά

Η ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΜΑΘΗΣΗ ΤΟΥ SKINNERΕνόσω επικρατούσε ο συμπεριφορισμός στην αμε ρικα- νική ψυχολογία ο BF Skinner που πήρε το δι δα κτορι-κό του δίπλωμα από το Χάρβαρντ το 1931 προσέφερεένα άλλο εργαλείο για τη μελέτη της σχέσης μεταξύ ερε- θίσματος και αντίδρασης που εξασφάλισε ότι η προ σέγ-γιση αυτή θα επικρατούσε στην ψυχολογία τις ερχόμε-νες δεκαετίες Ο Skinner εισήγαγε τη συντελεστικήεξαρτημένη μάθηση η οποία εστίαζε στο πώς η συμ-περιφορά ενισχύεται από παράγοντες θε τικής ενίσχυ-σης όπως η τροφή ή η κοινωνική επιδοκιμασία (ή απότην απόσυρση παραγόντων αρνητικής ενίσχυσης όπωςένα σοκ ή κοινωνική απόρριψη) Για παράδειγμα οSkinner έδειξε ότι ενισχύοντας ένα πο ντίκι παρέχοντάςτου τροφή όταν αυτό πίεζε μια ράβδο διατηρούνταν ήαυξανόταν ο ρυθμός πίεσης της ρά βδου Όπως ο Watsonέτσι και ο Skinner δεν ενδιαφερόταν για το τι συνέβαι-νε στον νου αλλά εστίαζε την προσοχή του μόνο στονπροσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο η συμπεριφοράελεγχόταν από τα ερεθίσματα (Skinner 1938)

Η άποψη ότι μπορούμε να κατανοήσουμε τη συμ-περιφορά μελετώντας τις σχέσεις ερεθίσματος - αντί-δρασης επηρέασε μια ολόκληρη γενιά ψυχολόγων καιεπικράτησε στην ψυχολογία στις ΗΠΑ από τη δεκαε-τία του 1940 μέχρι και όλη τη δεκαετία του 1960 Οιψυχολόγοι εφάρμοζαν τις τεχνικές της κλασικής και τηςσυντελεστικής μάθησης στη διδασκαλία στην τάξηστη θεραπεία ψυχικών διαταραχών και στον έλεγχο τωνεπιδράσεων φαρμάκων σε ζώα Το Σχήμα 17 είναι μιαχρονογραμμή που δείχνει τις αρχικές μελέτες του νουκαι την άνοδο του συμπεριφορισμού Όμως παρόλοπου ο συμπεριφορισμός επικρατούσε στην ψυχολογίασυνέβαιναν γεγονότα που τελικά οδήγησαν στην ανα-γέννηση της μελέτης του νου

ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΠαρόλο που ο συμπεριφορισμός επικράτησε στηναμε ρικανική ψυχολογία για πολλές δεκαετίες ορισμέ- νοι ερευνητές δεν πειθάρχησαν στους αυστηρούς συ -μπεριφορικούς κανόνες Ένας από τους ερευνητές αυ -τούς ήταν ο Edward Chace Tolman Ο Tolman ο οποίοςβρισκόταν στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλι φόρ -νιας από το 1918 έως το 1954 αποκαλούσε τον εαυτότου συμπεριφοριστή επειδή επικεντρωνόταν στη μέ -τρηση της συμπεριφοράς Στην πραγματικότητα όμωςήταν ένας από τους πρώτους γνωστικούς ψυχολόγουςεπειδή χρησιμοποίησε τη συμπεριφορά για να κατα-νοήσει νοητικές διεργασίες

Σε ένα από τα πειράματά του ο Tolman (1938) έβα -λε ένα ποντίκι σε έναν λαβύρινθο όπως αυτόν στο Σχή -μα 18 Αρχικά το ποντίκι εξερεύνησε τον λαβύρινθοτρέχοντας πάνω κάτω στους διαδρόμους του (Σχήμα18α) Μετά την αρχική περίοδο εξερεύνησης το πον-τίκι τοποθετήθηκε στο σημείο Α και στο σημείο Βτοποθετήθηκε τροφή Το ποντίκι έμαθε γρήγορα ναστρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή Αυτό ακριβώςθα προέβλεπαν οι συμπεριφοριστές επειδή η στροφήδεξιά ανταμειβόταν με τροφή (Σχήμα 18β) Όμως

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 41

ΣΧΗΜΑ 17 Χρονογραμμή που δείχνει τα πρώτα πειράματα για τη μελέτη του νου τον 19ο αιώνα και την άνοδο του συμπε-ριφορισμού τον 20ό αιώνα copyCengage Learning

όταν ο Tolman (αφού φρόντισε να βεβαιωθεί ότι τοποντίκι δεν θα μπορούσε να προσδιορίσει με τηνόσφρηση το σημείο στο οποίο βρισκόταν η τροφή)έβαλε το ποντίκι στο σημείο Γ συνέβη κάτι ενδιαφέ-ρον Το ποντίκι έστριψε αριστερά στη διασταύρωση γιανα φτάσει στην τροφή στο Β (Σχήμα 18γ) Η ερμηνείατου Tolman για το αποτέλεσμα αυτό ήταν ότι όταν τοποντίκι αρχικά εξερευνούσε τον λαβύρινθο ανέπτυξεέναν γνωστικό χάρτη ndash μια αναπαράσταση στον νουτου για το σχέδιο του λαβυρίνθου (Tolman 1948)Επομένως έστω και αν το ποντίκι προηγουμένως είχεανταμειφθεί επειδή έστριψε δεξιά ο νοερός του χάρτηςτού υπέδειξε ότι πρέπει να στρίψει αριστερά για ναφτάσει στην τροφή Η χρήση της λέξης γνωστικός απότον Tolman και η άποψη ότι στον νου του ποντικιούμπορεί να συνέβη κάτι άλλο εκτός από σύνδεση ερεθί-σματος - αντίδρασης έθεσαν τον Tolman εκτός της κυ -ρίαρχης τάσης του συμπεριφορισμού

Πολλοί άλλοι ερευνητές γνώριζαν το έργο τουTolman αλλά για τους περισσότερους Αμερικανούςψυχολόγους τη δεκαετία του 1940 η χρήση του όρουγνωστικός δύσκολα γινόταν αποδεκτή επειδή παραβία-ζε την άποψη των συμπεριφοριστών ότι οι εσωτερικέςδιεργασίες όπως η σκέψη ή οι νοεροί χάρτες δεν ήταναποδεκτά θέματα μελέτης Χρειάστηκε μία δεκαετίααπό τότε που ο Tolman εισήγαγε την ιδέα των γνωστι-κών χαρτών μέχρι να εμφανιστούν οι εξελίξεις που οδή-γησαν στην ψυχολογία στην επαναπροσέγγιση του νουΣαν από ειρωνεία μία από τις εξελίξεις αυτές ήταν ηδημοσίευση το 1957 ενός βιβλίου του BF Skinner μετίτλο Λεκτική Συμπεριφορά (Verbal Behavior)

Στο βιβλίο του αυτό ο Skinner υποστήριξε ότι ταπαιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα μέσω συντελεστικήςεξαρ τημένης μάθησης Σύμφωνα με την άποψη αυτήτα παιδιά μιμούνται την ομιλία που ακούν και επανα-λαμβάνουν την ορθή ομιλία επειδή αυτή ανταμείβεται

Όμως το 1959 ο Noam Chomsky γλωσσολόγος απότο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης δημο-σίευσε μια καυστική κριτική ανάλυση του βιβλίου τουSkinner στην οποία επισήμαινε ότι τα παιδιά λένεπολλές προτάσεις που δεν έχουν ενισχυθεί ποτέ απότους γονείς (για παράδειγμα laquoΣε μισώ μαμάraquo) και ότιστην τυπική πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης περ-νούν από ένα στάδιο στο οποίο χρησιμοποιούν εσφαλ-μένη γραμματική όπως το laquoτο ποτήρι έπεσε στοπατώματοraquo έστω και αν αυτή η εσφαλμένη γραμματι-κή πιθανότατα δεν ενισχύθηκε ποτέ

Ο Chomsky θεώρησε ότι η γλωσσική ανάπτυξη δενκαθορίζεται από τη μίμηση και την ενίσχυση αλλά απόένα έμφυτο βιολογικό πρόγραμμα που εμφανίζεται σεόλους τους πολιτισμούς Η ιδέα του Chomsky ότι ηγλώσσα είναι προϊόν του τρόπου με τον οποίο δομείταιο νους και όχι αποτέλεσμα της ενίσχυσης οδήγησε τουςψυχολόγους να επανεξετάσουν την ιδέα ότι η γλώσσακαι άλλες σύνθετες συμπεριφορές όπως η λύση τωνπροβλημάτων και η λογική μπορούν να ερμηνευθούνμε τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση Αντίθεταάρχισαν να συνειδητοποιούν ότι για να κατανοήσουμεσύνθετες γνωστικές συμπεριφορές είναι χρήσιμο όχιμόνο να μετράμε την παρατηρήσιμη συμπεριφορά αλλάκαι να συνυπολογίζουμε τι μας λέει η συμπεριφοράαυτή για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Η δεκαετία του 1950 αναγνωρίζεται γενικά ως η απαρ-χή της γνωστικής επανάστασης ndash η μετάβαση στηνψυχολογία από τις σχέσεις ερεθίσματος - αντίδρασηςτων συμπεριφοριστών σε μια προσέγγιση με κεντρικό

42 Γνωστική Ψυχολογία

(α) Εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Στρίβει δεξιά για τροφή (γ) Στρίβει αριστερά για τροφήA

Γ

Δ B

Γ

Δ B

Γ

Δ B

A A

Τροφή Τροφή

ΣΧΗΜΑ 18 Ο λαβύρινθος που χρησιμοποιήθηκε από τον Tolman (α) Αρχικά το ποντίκι εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Τοποντίκι μαθαίνει να στρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή στο Β όταν ξεκινάει από το Α (γ) Όταν τοποθετείται στο Γ το ποντίκιστρίβει αριστερά για να φτάσει στο Β Στο πείραμα αυτό έχει ληφθεί μέριμνα ώστε το ποντίκι να μην μπορεί να ξέρει πού είναι ητροφή βάσει ενδεικτικών στοιχείων όπως η όσφρηση copy Cengage Learning

Η αναγέννησητης μελέτης του νου

στόχο την κατανόηση της λειτουργίας του νου Ακόμηκαι πριν από την κριτική του Chomsky για το βιβλίοτου Skinner είχαν συμβεί άλλα γεγονότα που σηματο-δοτούσαν τη μετάβαση από την εστίαση του ενδιαφέ-ροντος μόνο στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά στημελέτη του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Είναι εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι οι ψυχο-λόγοι θα πρέπει να επεκταθούν πέρα από την απλήδιερεύνηση της συμπεριφοράς και να εξετάσουν πώςλειτουργεί ο νους Όμως για να κοιτάξουν πέρα απότη συμπεριφορά οι ψυχολόγοι έπρεπε να αναπτύξουννέους τρόπους κατανόησης της έννοιας του νου Ευτυ-χώς τη στιγμή που οι ψυχολόγοι άρχισαν να αμφι-σβητούν τον συμπεριφορισμό μια νέα τεχνολογία εμ -φανίστηκε η οποία πρότεινε έναν νέο τρόπο για τηνπεριγραφή της λειτουργίας του νου Η νέα αυτή τε -χνο λογία ήταν ο ψηφιακός υπολογιστής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΟι πρώτοι ψηφιακοί υπολογιστές που εμφανίστηκανστα τέλη της δεκαετίας του 1940 ήταν τεράστια μη -χανήματα τα οποία καταλάμβαναν ολόκληρα κτίριαΌμως το 1954 η ΙΒΜ εισήγαγε έναν υπολογιστή πουμπορούσε να διατεθεί στο ευρύ κοινό Οι υπολογιστέςαυτοί παρέμεναν μεγάλοι σε σύγκριση με τα σημερινάλάπτοπ αλλά βρήκαν τη θέση τους στα πανεπιστη-μιακά ερευνητικά εργαστήρια όπου χρησιμοποιήθη-καν τόσο για να αναλύουν δεδομένα όσο και για ναπροτείνουν έναν νέο τρόπο σκέψης για τον νου κάτιτο οποίο είναι πολύ σημαντικό για τους δικούς μαςσκοπούς

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ

Ένα από τα χαρακτηριστικά των υπολογιστών που τρά-βηξε την προσοχή των ψυχολόγων της δεκαετίας του1950 ήταν ότι οι υπολογιστές επεξεργάζονταν τις πλη-ροφορίες κατά στάδια όπως απεικονίζεται στο Σχήμα

19α Στο διάγραμμα αυτό η πληροφορία αρχικά λαμ-βάνεται από τον laquoεπεξεργαστή εισιόντωνraquo Μετά απο-θηκεύεται στη laquoμονάδα μνήμηςraquo πριν την επεξεργα-στεί η laquoαριθμητική μονάδαraquo η οποία στη συνέχεια δη -μιουργεί τα εξιόντα του υπολογιστή Χρησιμοποιώνταςαυτή την κατά στάδια προσέγγιση ως έμπνευση ορι-σμένοι ψυχολόγοι πρότειναν για τη μελέτη του νουτην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνndash μια προσέγγιση που ακολουθεί την πορεία των νοητι-κών λειτουργιών που εμπλέκονται στη νόηση Σύμ φω -να με την προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφο-ριών η λειτουργία του νου μπορεί να περιγραφεί ως μιααλληλουχία σταδίων2 Η εφαρμογή αυτής της προσέγ-γισης των σταδίων στο πεδίο μελέτης του νου οδήγησετους ψυχολόγους να θέσουν νέα ερωτήματα και να πλαι- σιώσουν τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα αυτά μενέους τρόπους Ένα από τα πρώτα πειράματα που είχανεπηρεαστεί από αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης σχετικάμε τον νου περιλάμβανε τη μελέτη τού πόσο καλά ταάτομα μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μιαπληροφορία όταν ταυτόχρονα τους παρουσιάζονται καιάλλες πληροφορίες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΥ

Ήδη από τη δεκαετία του 1950 πολλοί ερευνητές εν -διαφέρθηκαν να περιγράψουν πόσο καλά μπορεί ναδιαχειριστεί ο νους τις εισερχόμενες πληροφορίες Έναερώτημα το οποίο ενδιαφέρθηκαν να απαντήσουν προέ -κυψε από την άποψη του William James ότι όταν απο- φασίζουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα πράγ- μα πρέπει να την αποσύρουμε από άλλα Ξεκινώνταςαπό την άποψη αυτή ο Βρετανός ψυχολόγος Colin

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 43

Επεξεργαστήςεισιόντων

Μονάδαμνήμης

Αριθμητικήμονάδα Εξιόντα

Εισιόντα

Φίλτρο Ανιχνευτής Προς τη μνήμηΕισιόντα

(β)

(α)

ΣΧΗΜΑ 19 (α) Διάγραμμα ροής από ένανπαλαιότερο υπολογιστή (β) Διάγραμμα ροήςγια το μοντέλο του φίλτρου για την προσοχήτου Broadbent Το διάγραμμα αυτό δείχνειπολλά μηνύματα που εισέρχονται σε ένα laquoφίλ-τροraquo το οποίο επιλέγει το μήνυμα στο οποίοεπικεντρώνει την προσοχή του το άτομο προ-κειμένου αυτό το μήνυμα να δεχτεί περαιτέρωεπεξεργασία από τον ανιχνευτή και στη συνέ-χεια να αποθηκευτεί στη μνήμη Θα περιγρά-ψουμε πληρέστερα το διάγραμμα αυτό στοΚεφάλαιο 4 copyCengage Learning

2 [ΣτΕ] Αποδίδεται ο όρος stage Ωστόσο για να μην υπάρ-ξει σύγχυση θα πρέπει να επισημανθεί ότι όρος στάδιο στο σημείοαυτό δεν έχει τη σημασία που ο ίδιος όρος έχει στο πλαίσιο τηςθεωρίας του Piaget Στο πλαίσιο της ΘΕΠ ο όρος laquoστάδιοraquo σημαί-νει τις φάσεις τα βήματα που ακολουθούνται στην πορεία επεξερ-γασίας της εισερχόμενης πληροφορίας Οι φάσεις αυτές απεικονί-ζονται στο Σχήμα 19

Cherry (1953) παρουσίασε σε συμμετέχοντες δύοακουστικά μηνύματα το ένα στο αριστερό αφτί καιτο άλλο στο δεξί αφτί και τους είπε να εστιάσουν τηνπροσοχή τους στο ένα από τα μηνύματα (το μήνυμαστο οποίο εστιάστηκε η προσοχή) και να αγνοήσουν τοάλλο (το μήνυμα στο οποίο δεν εστιάστηκε η προσο-χή) Για παράδειγμα μπορεί να δινόταν στον συμμε-τέχοντα η οδηγία να ακούσει το μήνυμα στο αριστερόαφτί που άρχιζε με τη φράση laquoΚαθώς η Σουζάνακατέβαινε τον δρόμο με το καινούργιο της αυτοκίνη-τοhellipraquo ενώ ταυτόχρονα δεχόταν αλλά χωρίς να το προ- σέχει το μήνυμα στο δεξί αφτί που άρχιζε με τηφράση laquoΗ γνωστική ψυχολογία η μελέτη δηλαδήτων νοητικών διεργασιώνhellipraquo

Το αποτέλεσμα του πειράματος αυτού το οποίο θαπεριγράψουμε με λεπτομέρειες στο Κεφάλαιο 4 όπουεξετάζουμε την προσοχή ήταν ότι όταν τα άτομα εστία-ζαν την προσοχή τους στο ένα μήνυμα μπορούσαν ναακούσουν τους ήχους του μηνύματος στο οποίο δενεστιάστηκε η προσοχή αλλά δεν είχαν επίγνωση του πε -ριεχομένου του μηνύματος αυτού Το αποτέλεσμα αυτόοδήγησε έναν άλλο Βρετανό ψυχολόγο τον DonaldBroadbent (1958) να προτείνει το πρώτο διάγραμμαροής για τον νου (Σχήμα 19β) Το διάγραμμα αυτό ανα- παριστά όσα συμβαίνουν στον νου ενός ατόμου όταναυτό στρέφει την προσοχή του σε ένα περιβαλλοντικόερέθισμα Αν το διάγραμμα αυτό εφαρμοστεί στο πεί-ραμα του Cherry για την προσοχή τότε τα laquoεισιόνταraquoθα ήταν οι ήχοι τόσο του μηνύματος στο οποίο επικεν-τρώθηκε η προσοχή όσο και του μηνύματος στο οποίοδεν επικεντρώθηκε η προσοχή το laquoφίλτροraquo θα άφηνενα περάσει το μήνυμα στο οποίο επικεντρώθηκε η προ-σοχή και θα απέκλειε το μήνυμα στο οποίο αυτή δενεπικεντρώθηκε και ο laquoανιχνευτήςraquo θα κατέγραφε τιςπληροφορίες που θα δεχόταν μέσω του φίλτρου

Αν εφαρμοστεί στη δική σας εμπειρία όταν μιλάτεσε έναν φίλο σας σε ένα θορυβώδες πάρτι το φίλτροαφήνει να περάσουν οι κουβέντες του φίλου σας καιαποκλείει όλες τις άλλες κουβέντες και τον θόρυβοΕπομένως παρόλο που μπορεί να έχετε επίγνωση ότιυπάρχουν και άλλα άτομα που μιλούν δεν έχετε επί-γνωση των λεπτομερών πληροφοριών για παράδειγμαγια το αντικείμενο της συζήτησης των άλλων

Το διάγραμμα ροής του Broadbent προσέφερεέναν τρόπο ανάλυσης της λειτουργίας του νου σεόρους μιας αλληλουχίας σταδίων επεξεργασίας καιπρότεινε ένα μοντέλο που μπορούσε να ελεγχθεί μεπεραιτέρω πειράματα Θα δείτε πολλά ακόμα δια-γράμματα ροής στο βιβλίο αυτό επειδή έχουν γίνειένας από τους τυπικούς τρόπους απεικόνισης της λει-τουργίας του νου Όμως οι Βρετανοί ψυχολόγοι Cherryκαι Broadbent δεν ήταν οι μοναδικοί ερευνητές πουβρήκαν νέους τρόπους για να μελετήσουν τον νου Την

ίδια περίπου περίοδο στις ΗΠΑ ερευνητές οργάνω-σαν δύο συνέδρια που έχοντας ως αφετηρία τον τρό -πο λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή εξέλα-βαν τον νου ως επεξεργαστή πληροφοριών

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝΣτις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John McCarthyένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών στο ΚολέγιοΝτάρτ μουθ είχε μια ιδέα Αναρωτήθηκε αν θα ήτανδυνατόν να προγραμματιστούν υπολογιστές ώστε ναμιμηθούν τη λειτουργία του ανθρώπινου νου Αντί ναθέσει απλώς το ερώτημα ο McCarthy αποφάσισε να ορ -γανώσει ένα συνέδριο στο Ντάρτμουθ το καλοκαίρι του1956 για να δώσει την ευκαιρία σε ερευνητές να συζη-τήσουν τρόπους με τους οποίους οι υπολογιστές θαμπορούσαν να προγραμματιστούν ώστε να εκτελέσουννοήμονα συμπεριφορά Στον τίτλο του συνεδρίου laquoΘε -ρινό Ερευνητικό Πρόγραμμα για την Τεχνητή Νοη -μοσύνηraquo (Summer Research Project on Artificial Int ell -igence) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος τε -χνητή νοημοσύνη Ο McCarthy όρισε την προσέγγισητης τεχνητής νοημοσύνης ως το laquoνα κάνουμε μια μηχα-νή να συμπεριφέρεται με τρόπους που αν ήταν άνθρω-πος θα τον λέγαμε νοήμοναraquo (McCarthy et al 1955)

Ερευνητές από πολλές διαφορετικές επιστήμες ndashψυχολόγοι μαθηματικοί επιστήμονες των ηλεκτρονι-κών υπολογιστών γλωσσολόγοι και ειδικοί στη θεω-ρία των πληροφοριώνndash συμμετείχαν στο συνέδριοπου διήρκεσε 10 εβδομάδες Πολλοί παρακολούθη-σαν το μεγαλύτερο μέρος του συνεδρίου άλλοι έρχο -νταν και έφευγαν αλλά οι δύο σημαντικότεροι ίσωςσυμμετέχοντες οι Herb Simon και Alan Newell απότο Carnegie Institute of Technology δεν παρέστησανσχεδόν καθόλου (Boden 2006) Ο λόγος που απείχανήταν ότι εργάζονταν σκληρά στο Πίτσμπουργκ για ναδημιουργήσουν τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πουείχε οραματιστεί ο McCarthy Ο στόχος τους ήταν ναδημιουργήσουν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που θαμπορούσε να αποδείξει προβλήματα Λογικής ndash κάτιπου μέχρι τότε είχαν επιτύχει μόνον οι άνθρωποι

Οι Newell και Simon κατάφεραν να δημιουργήσουντο πρόγραμμα που ονόμασαν θεωρητικό Λογικήςέγκαιρα ώστε να το παρουσιάσουν στο συνέδριο Αυτόπου επέδειξαν ήταν επαναστατικό επειδή το πρόγραμ- μα μπορούσε να αποδείξει μαθηματικά θεωρήματαπου εμπλέκουν αρχές της Λογικής Το πρόγραμμα αυ -τό αν και πρωτόγονο σε σύγκριση με τα σύγχροναπρογράμματα τεχνητής νοημοσύνης ήταν μια αληθι-νή laquoσκεπτόμενη μηχανήraquo επειδή έκανε κάτι περισ-σότερο από το να επεξεργάζεται απλώς αριθμούς ndash

44 Γνωστική Ψυχολογία

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

34 Γνωστική Ψυχολογία

Καθώς ο Ραφαήλ διασχίζει την πανεπιστημιούπολη μι -λώντας με τη Σουζάνα στο κινητό του για τη συνάντη- σή τους στη φοιτητική λέσχη αργότερα θυμάται ότιάφησε το βιβλίο που του είχε δανείσει στο σπίτι του(Σχήμα 11) laquoΔεν το πιστεύωraquo σκέφτεται laquoΤο βλέ πωακουμπισμένο στο γραφείο μου εκεί που το άφησαΈπρεπε να το βάλω στο σακίδιό μου χτες το βράδυ πουτο σκέφτηκαraquo

Καθώς τελειώνει το τηλεφώνημά του με τη Σουζ -άνα και σημειώνει νοερά να είναι στην ώρα του στο ρα -ντεβού τους οι σκέψεις του πετάνε στο πώς θα επιβιώ-σει μετά την Τετάρτη που πρέπει να επιστρέψει τοαυτοκίνητο στο γραφείο ενοικιάσεων Η ενοικίασηαυτοκινήτου προσφέρει μεγάλη ευκολία κινήσεωναλλά είναι ακριβή Το να εξαρτάται από τον συγκάτοικότου για να πηγαίνει κάπου με το αυτοκίνητο είναι φτη-νό αλλά πε ριορίζει τις κινήσεις του laquoΊσως πρέπει ναπάρω το πρόγραμμα των λεωφορείων από τη φοιτητικήλέσχηraquo σκέ φτεται βάζοντας το κινητό στην τσέπη του

Καθώς μπαίνει στο μάθημα της ανθρωπολογίας θυ -μάται ότι σύντομα θα γράψουν εξετάσεις Δυστυχώςέχει ακόμα πολύ διάβασμα έτσι αποφασίζει ότι δενμπορεί να πάει σινεμά με τη Σουζάνα απόψε όπωςείχαν σχεδιάσει Ενώ το μάθημα αρχίζει ο Ραφαήλ

σκέφτεται με κάποιο άγχος πώς θα είναι η συνάντησήτου με τη Σουζάνα

Αυτό το σύντομο κομμάτι της ζωής του Ραφαήλείναι αξιοσημείωτο γιατί ενώ είναι συνηθισμένοσυμβαίνουν ταυτόχρονα τόσο πολλά Μέσα σε μικρόχρονικό διάστημα ο Ραφαήλ κάνει τα ακόλουθα πράγ-ματα που σχετίζονται με την ύλη η οποία θα εξετα-στεί στα κεφάλαια του βιβλίου αυτού

Αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του ndash βλέπει αν-θρώπους στην πανεπιστημιούπολη και ακούει τηΣουζάνα στο τηλέφωνο (Κεφάλαιο 3 Αντίληψη)

Προσέχει πολλά πράγματα το ένα μετά το άλλο ndashτο άτομο που πλησιάζει στα αριστερά του τι λέειη Σουζάνα στο τηλέφωνο πόση ώρα τού μένει γιανα πάει στο μάθημά του (Κεφάλαιο 4 Προσοχή)

Θυμάται κάτι από το παρελθόν ndash ότι είχε πει στηΣουζάνα πως θα της επέστρεφε το βιβλίο της σή-μερα (Κεφάλαια 5-8 Μνήμη)

Διακρίνει στοιχεία σε κατηγορία όταν σκέφτεταιδιάφορους πιθανούς τρόπους μετακίνησης ndash ενοι-κίαση αυτοκινήτου αυτοκίνητο συγκάτοικουλεωφορείο (Κεφάλαιο 9 Γνώση)

Οπτικοποιεί νοερά το βιβλίο πάνω στο γραφείοτου χθες το βράδυ (Κεφάλαιο 10 Νοερή απει-κόνιση)

Κατανοεί και παράγει γλώσσα καθώς μιλάει μετη Σουζάνα (Κεφάλαιο 11 Γλώσσα)

Επεξεργάζεται τη λύση ενός προβλήματος κα-θώς σκέφτεται πώς να μετακινείται όταν επι-στρέψει το αυτοκίνητο στο γραφείο ενοικιάσεων(Κεφάλαιο 12 Λύση προβλημάτων)

Παίρνει μια απόφαση όταν σκέφτεται να αναβά-λει τον κινηματογράφο με τη Σουζάνα για ναμπορέσει να διαβάσει (Κεφάλαιο 13 Κρίση Απο-φάσεις και Συλλογιστική)

Όλα όσα κάνει ο Ραφαήλ όχι μόνο καλύπτονταιστο βιβλίο αυτό αλλά έχουν κοινό ένα πολύ σημαντι-κό χαρακτηριστικό όλα εμπλέκουν τον νου Η γνω-στική ψυχολογία είναι ο κλάδος της ψυχολογίας πουασχολείται με την επιστημονική μελέτη του νου Διαβά-ζοντας την ιστορία που αφηγείται το βιβλίο αυτό γιατις προσπάθειες να κατανοηθεί ο νους θα μάθετε τιείναι ο νους πώς έχει μελετηθεί και τι έχουν ανακα-λύψει οι ερευνητές για τον τρόπο με τον οποίο λει-τουργεί Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγράψουμε πρώτατον νου με περισσότερες λεπτομέρειες έπειτα θα εξε-τάσουμε ένα μέρος της ιστορίας πίσω από το πεδίοτης γνωστικής ψυχολογίας και τέλος θα αρχίσουμε ναεξετάζουμε πώς εξελίχθηκε η μελέτη του νου απότους σύγχρονους γνωστικούς ψυχολόγους

Οπτικοποιεί νοερά το βιβλίο

στο γραφείο

Αντιλαμβάνεται σκηνές της

πανεπιστημιούπολης

Κατανοεί τη συνομιλία

Θυμάται το βιβλίο

της Σουζάνας

Σκέφτεται laquoΝα είμαι στην ώρα μου στο ραντεβούraquo

Σκέφτεται το πρόβλημα

του αυτο-κινήτου του

ΣΧΗΜΑ 11 Τι συμβαίνει στον νου του Ραφαήλ καθώς περ πα-τάει στην πανεπιστημιούπολη Κάθε συννεφάκι με τις σκέψεις τουαντιστοιχεί σε κάτι από την ιστορία που αφηγείται το βιβλίο αυτό

ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΑ ΕΞΕΤΑΣΟΥΜΕ

Πώς σχετίζεται η γνωστική ψυχολογία με την καθημερι-νή εμπειρία (4)

Υπάρχουν πρακτικές εφαρμογές της γνωστικής ψυχολο-γίας (4)

Πώς είναι δυνατόν να μελετηθούν οι εσωτερικές διερ-γασίες του νου ενώ δεν μπορούμε πραγματικά να δούμεάμεσα τον νου (7)

Πώς χρησιμοποιούνται τα μοντέλα στη γνωστική ψυχο-λογία (17)

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 35

Ίσως παρατηρήσατε ότι έχουμε χρησιμοποιήσει τονόρο νους χωρίς να τον ορίζουμε επακριβώς Όπως θαδούμε όπως συμβαίνει και με άλλες έννοιες στην ψυχο-λογία για παράδειγμα τη νοημοσύνη ή το συναίσθη-μα μπορούμε να σκεφτούμε με πολλούς διαφορετι-κούς τρόπους για τον νου

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΝΟΥΣΈνας τρόπος για να προσεγγίσουμε το ερώτημα laquoΤι είναιο νουςraquo είναι να εξετάσουμε πώς χρησιμοποιείται η λέξηστην καθημερινή γλώσσα Να μερικά παραδείγματα

1 laquoΜπόρεσε να φέρει στον νου του τι έκανε τηστιγμή του ατυχήματοςraquo (Ο νους ως εμπλεκό-μενος στη μνήμη)

2 laquoΑν χρησιμοποιήσεις τον νου σου (το μυαλόσου) είμαι βέβαιος ότι μπορείς να λύσεις τοπρόβλημα στα μαθηματικάraquo (Ο νους ως λύτηςπροβλημάτων)

3 laquoΔεν το έχω στον νου μου ακόμηraquo ή laquoΟ νουςμου πάει από τη μια στην άλλη απόφασηraquo (Ονους όπως χρησιμοποιείται για τη λήψη αποφά-σεων ή την διερεύνηση εναλλακτικών επιλογών)

4 laquoΝους υγιής εν σώματι υγιείraquo ή laquoΌταν μιλάειγια τις συναντήσεις του με τους εξωγήινουςμοιάζει σαν να έχει χάσει τον νου τουraquo (Ουγιής νους συνδέεται με τη φυσιολογική λει-τουργία ένας μη λειτουργικός νους με τη μηφυσιολογική λειτουργία)

5 laquoΕίναι τρομερό να χάνεις τον νου (το μυαλό)σουraquo (Ο νους ως πολύτιμος ως κάτι που πρέ-πει να χρησιμοποιείται)

6 laquoΈχει λαμπρό μυαλό (νου)raquo (Χρησιμοποιείταιγια να περιγράψει ιδιαίτερα νοήμονα ή δημιουρ- γικά άτομα)

Οι προτάσεις αυτές μας λένε ορισμένα σημαντικάπράγματα σχετικά με τον νου Οι προτάσεις 1 2 και 3που υπογραμμίζουν τον ρόλο του νου στη μνήμη τηλύση προβλημάτων και τη λήψη αποφάσεων συνδέον-ται με τον ακόλουθο ορισμό του νου Ο νους δημιουρ-γεί και ελέγχει τις νοητικές λειτουργίες όπως η αντίλη-ψη η προσοχή η μνήμη τα συναισθήματα η γλώσσα ηλήψη αποφάσεων η σκέψη και η λογική Ο ορισμός αυ -τός αντανακλά τον κεντρικό ρόλο του νου στον προσ-διορισμό των διαφόρων νοητικών μας ικανοτήτων πουγίνονται τίτλοι των κεφαλαίων αυτού του βιβλίου

Ένας άλλος ορισμός εστιάζει στο πώς λειτουργεί ονους Ο νους είναι ένα σύστημα που δημιουργεί ανα-παραστάσεις του κόσμου έτσι ώστε να μπορούμε ναενεργούμε σrsquo αυτόν για να επιτύχουμε τους στόχους μαςΟ ορισμός αυτός αντανακλά τη σημασία του νου γιατην προσαρμογή και την επιβίωσή μας και ταυτόχρο-να παρέχει τη βάση μιας περιγραφής του τρόπου μετον οποίο ο νους επιτυγχάνει τους στόχους αυτούς Σεόλο το βιβλίο θα επανέλθουμε συχνά στην ικανότητατου νου να δημιουργεί αναπαραστάσεις

Οι δύο αυτοί ορισμοί του νου δεν είναι ασύμβατοι Οπρώτος υποδηλώνει διάφορους τύπους της νόησης ndashτωννοητικών διεργασιών όπως η αντίληψη η προσοχή καιη μνήμη δηλαδή όλων αυτών που κάνει ο νους Ο δεύ-τερος ορισμός υποδηλώνει κάτι για το πώς λειτουργεί ονους (δημιουργεί αναπαραστάσεις) και για ποιον σκοπό(μας επιτρέπει να ενεργούμε και να επιτυγχάνουμε στό-χους) Δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι γνωστικές λειτουργίεςπου υποδηλώνονται στον πρώτο ορισμό παίζουν σημαν-τικό ρόλο στις ενέργειες για την επίτευξη στόχων

Οι προτάσεις 4 5 και 6 δίνουν έμφαση στον ρόλοτου νου για τη φυσιολογική λειτουργία αλλά και στιςεντυπωσιακές δυνατότητές του Αναμφισβήτητα είναικάτι που πρέπει να χρησιμοποιείται και τα προϊόντατου νου ορισμένων ανθρώπων είναι εξαιρετικά Όμωςένα από τα μηνύματα του βιβλίου αυτού είναι η άποψηότι ο νους είναι θαυμαστός αλλά όχι μόνο γιrsquo αυτούςπου διαθέτουν laquoεξαιρετικόraquo νου αλλά επειδή ακόμακαι τα πιο laquoαπλάraquo πράγματα ndashη αναγνώριση ενόςπροσώπου μια συζήτηση ή η απόφαση για το ποιαμαθήματα θα επιλέξετε το επόμενο εξάμηνοndash είναιεπίσης αξιοθαύμαστα αν αναλογιστούμε τις ιδιότη-τες του νου που μας επιτρέπουν να ολοκληρώσουμεαυτές τις συνηθισμένες δραστηριότητες

Ποιες ακριβώς είναι οι ιδιότητες του νου Ποιαείναι τα χαρακτηριστικά του Πώς λειτουργεί Ότανλέμε ότι ο νους δημιουργεί νόηση και είναι σημαντι-κός για τη λειτουργία και την επιβίωσή μας μιλάμεγια αυτά που κάνει αλλά όχι για το πώς επιτυγχάνειαυτά που κάνει Το πώς τα επιτυγχάνει αποτελεί τοαντικείμενο της γνωστικής ψυχολογίας Στόχος μαςστο υπόλοιπο αυτού του κεφαλαίου είναι να περιγρά-ψουμε πώς εξελίχθηκε το πεδίο της γνωστικής ψυχο-λογίας από τις απαρχές του ως το σημείο όπου βρί-σκεται σήμερα και να αρχίσουμε να περιγράφουμετον τρόπο με τον οποίο οι γνωστικοί ψυχολόγοι προ-σεγγίζουν την επιστημονική μελέτη του νου

ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΝΟΥ ΠΡΩΙΜΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣΤον 19ο αιώνα μεταξύ των απόψεων που είχαν δια-τυπωθεί επικρατούσε η πεποίθηση ότι ο νους δεν

Γνωστική ψυχολογία Η μελέτη του νου

είναι δυνατόν να μελετηθεί Ένας από τους λόγουςπου στήριξαν την πεποίθηση αυτή ήταν ότι δεν είναιδυνατόν ο νους να μελετήσει τον εαυτό τουΥπήρχαν βέβαια και άλλοι λόγοι ανάμεσα στουςοποίους η άποψη ότι οι ιδιότητες του νου απλώς δενμπορούν να μετρηθούν Παρrsquo όλα αυτά ορισμένοιερευνητές αγνόησαν την κοινή γνώμη και αποφάσι-σαν να μελετήσουν τον νου Ένας από αυτούς ήταν οΟλλανδός φυσιολόγος Fransiscus Donders ο οποίοςτο 1868 11 χρόνια πριν από τη δημιουργία του πρώ-του εργαστηρίου επιστημονικής ψυχολογίας πραγμα-τοποίησε ένα από τα πρώτα πειράματα που σήμεραθα ονομαζόταν πείραμα γνωστικής ψυχολογίας (Έχεισημασία να σημειώσουμε ότι ο όρος laquoγνωστική ψυ -χολογίαraquo επινοήθηκε μόλις το 1967 αλλά τα παλαιότε-ρα πειράματα που θα περιγράψουμε χαρακτηρίζονταιως πειράματα γνωστικής ψυχολογίας)

ΤΟ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ DONDERS ΠΟΣΟΣΧΡΟΝΟΣ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΛΗΦΘΕΙ ΜΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ

Ο Donders θέλησε να προσδιορίσει πόσο χρόνο χρειά-ζεται ένα άτομο για να πάρει μια απόφαση Το προσ-διόρισε μετρώντας τον χρόνο αντίδρασης ndash τον χρόνοπου χρειάζεται για να αντιδράσει κανείς στην παρουσίαενός ερεθίσματος Χρησιμοποίησε δύο μετρήσεις τουχρόνου αντίδρασης Μέτρησε τον χρόνο απλής αντί-δρασης ζητώντας από τους συμμετέχοντες να πιέσουνένα πλήκτρο όσο πιο γρήγορα μπορούσαν όταν έβλε-παν να ανάβει ένα φως (Σχήμα 12α) Μέτρησε επίσηςτον χρόνο αντίδρασης με επιλογή χρησιμοποιώνταςδύο φώτα και ζητώντας από τους συμμετέχοντες να πιέ-σουν το αριστερό πλήκτρο όταν έβλεπαν να ανάβει το

αριστερό φως και το δεξί πλήκτρο όταν έβλεπαν ναανάβει το δεξί φως (Σχήμα 12β)

Τα βήματα που συμβαίνουν στον έργο μέτρησηςτου χρόνου απλής αντίδρασης απεικονίζονται στοΣχήμα 13α Η παρουσίαση του ερεθίσματος (φως)προκαλεί μια νοητική αντίδραση (αντίληψη τουφωτός) που οδηγεί με τη σειρά της σε μια συμπερι-φορική αντίδραση (πίεση του πλήκτρου) Ο χρόνοςαντίδρασης (διακεκομμένη γραμμή) είναι ο χρόνοςανάμεσα στην παρουσίαση του ερεθίσματος και τησυμπεριφορική αντίδραση

Θυμηθείτε όμως ότι ο Donders ενδιαφερόταν ναπροσδιορίσει πόση ώρα χρειαζόταν ένα άτομο για ναπάρει μια απόφαση Το έργο χρόνου αντίδρασης μεεπιλογή πρόσθετε τον παράγοντα λήψης απόφασηςαπαιτώντας από τους συμμετέχοντες να αποφασί-σουν αρχικά αν άναβε το αριστερό ή το δεξί φωςκαι στη συνέχεια ποιο πλήκτρο θα πιέσουν Το διά-γραμμα για το έργο αυτό στο Σχήμα 13β προσθέτειστη νοητική αντίδραση την απόφαση για το ποιο φωςάναψε και ποιο πλήκτρο πρέπει να πατηθεί ΟDonders σκέφτηκε ότι η διαφορά στον χρόνο αντί-δρασης ανάμεσα στις συνθήκες απλής αντίδρασης καιαντίδρασης με επιλογή θα έδειχνε πόσος χρόνος χρει-άστηκε για να ληφθεί η απόφαση που οδήγησε στηνπίεση του σωστού πλήκτρου Επειδή ο χρόνος αντί-δρασης με επιλογή ήταν ένα δέκατο του δευτερολέ-πτου μεγαλύτερος από τον χρόνο απλής αντίδρασηςο Donders συμπέρανε ότι η διαδικασία λήψης απόφα-σης χρειάστηκε ένα δέκατο του δευτερολέπτου

Το πείραμα του Donders είναι σημαντικό τόσογιατί ήταν ένα από τα πρώτα πειράματα γνωστικήςψυχολογίας όσο και γιατί δείχνει κάτι εξαιρετικά

36 Γνωστική Ψυχολογία

ΣΧΗΜΑ 12 Σύγχρονη εκδοχή του πειράματος του Donders (1868) για τον χρόνο αντίδρασης (α) το έργο του χρόνου απλήςαντίδρασης και (β) το έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή Στο έργο του χρόνου απλής αντίδρασης ο συμμετέχοντας πιέζει τοπλήκτρο J όταν ανάβει το φως Στο έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή ο συμμετέχοντας πιέζει το πλήκτρο J όταν ανάβει τοαριστερό φως και το πλήκτρο Κ όταν ανάβει το δεξί φως Στόχος του πειράματος του Donders ήταν να προσδιορίσει πόσος χρό-νος χρειάζεται στον συμμετέχοντα για να αποφασίσει ποιο πλήκτρο θα πατήσει στο έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή

(α) Πίεσε το J όταν ανάψει το φως (β) Πίεσε το J για το αριστερό φως και το Κ για το δεξί φως

σημαντικό σχετικά με τη μελέτη του νου οι νοητικέςαντιδράσεις (αντίληψη του φωτός και απόφαση ποιοκουμπί πρέπει να πατηθεί στο παράδειγμα αυτό) δενμπορούν να μετρηθούν άμεσα αλλά πρέπει να εξαχ-θούν συμπερασματικά από τη συμπεριφορά Αυτόμπορούμε να το δούμε παρατηρώντας τις διακεκομ-μένες γραμμές στο Σχήμα 13 Οι γραμμές αυτές δεί-χνουν ότι όταν ο Donders μετρούσε τον χρόνο αντί-δρασης μετρούσε τη σχέση μεταξύ παρουσίασης τουερεθίσματος και αντίδρασης του συμμετέχοντα Δενμετρούσε τις νοητικές αντιδράσεις άμεσα αλλά συμ-πέραινε πόσο χρόνο αυτές χρειάζονταν για να ολο-κληρωθούν από τους χρόνους αντίδρασης Το γεγονόςότι οι νοητικές αντιδράσεις δεν μπορούν να μετρη-θούν άμεσα αλλά πρέπει να μελετηθούν μέσω τηςπαρατηρούμενης συμπεριφοράς είναι μια αρχή πουδεν ισχύει μόνο για το πείραμα του Donders αλλά γιαόλες τις έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ WUNDT ΔΟΜΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΝΔΟΣΚΟΠΗΣΗ

Το 1879 11 χρόνια μετά το πείραμα για τον χρόνοαντίδρασης του Donders ο Wilhelm Wundt ίδρυσε τοπρώτο εργαστήριο επιστημονικής ψυχολογίας στοΠανεπιστήμιο της Λειψίας στη Γερμανία Η προσέγγι-ση του Wundt που επικράτησε στην ψυχολογία στατέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα ονομά-στηκε δομισμός Σύμφωνα με τον δομισμό η συνολι-κή μας εμπειρία προσδιορίζεται από τον συνδυασμόβασικών στοιχείων της εμπειρίας τα οποία οι δομιστέςαποκαλούσαν αισθήσεις Όπως στη χημεία αναπτύχθη-

κε ένας περιοδικός πίνακας των στοιχείων που συν-δυάζονται για να δημιουργήσουν τα μόρια ο Wundtήθελε να δημιουργήσει έναν laquoπεριοδικό πίνακα τουνουraquo που θα περιλάμβανε όλες τις βασικές αισθήσειςοι οποίες εμπλέκονταν στη δημιουργία της εμπειρίας

Ο Wundt πίστευε ότι μπορούσε να επιτύχει τηνεπιστημονική περιγραφή των συστατικών της εμπει-ρίας χρησιμοποιώντας την αναλυτική ενδοσκόπησημια τεχνική κατά την οποία εκπαίδευε τους συμμετέ-χοντες να περιγράφουν τις εμπειρίες τους και τις διερ-γασίες της σκέψης τους ενώ αντιδρούσαν σε ερεθί-σματα Η αναλυτική ενδοσκόπηση απαιτούσε εντατι-κή εκπαίδευση επειδή ο στόχος των συμμετεχόντωνήταν να περιγράψουν την εμπειρία τους σχετικά μεβασικά νοητικά στοιχεία Για παράδειγμα σε ένα πεί-ραμα ο Wundt ζήτησε από τους συμμετέχοντες ναπεριγράψουν την εμπειρία τους από το άκουσμα μιαςσυγχορδίας με πέντε νότες στο πιάνο Ένα από ταερωτήματα που ήλπιζε να απαντήσει ο Wundt ήτανκατά πόσο οι συμμετέχοντές του ήταν ικανοί να ακού-σουν καθεμία από τις ξεχωριστές νότες που συνέθε-ταν τη συγχορδία Όπως θα δούμε εξετάζοντας τηναντίληψη στο Κεφάλαιο 3 ο δομισμός δεν ήταν καρ-ποφόρος ως προσέγγιση και έτσι εγκαταλείφθηκε στιςαρχές του 20ού αιώνα Παρrsquo όλα αυτά ο Wundtσυνέβαλε σημαντικά στην ψυχολογία επειδή επιδό-θηκε στη μελέτη της συμπεριφοράς και του νου υπόελεγχόμενες συνθήκες Επιπλέον εκπαίδευσε πολ-λούς διδακτορικούς φοιτητές οι οποίοι ίδρυσαν τμή-ματα ψυχολογίας σε άλλα πανεπιστήμια στα οποίαπεριλαμβάνονταν και πανεπιστήμια στις ΗνωμένεςΠολιτείες

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 37

ΣΧΗΜΑ 13 Η αλληλουχία γεγονότων ανάμεσα στην παρουσίαση του ερεθίσματος και τη συμπεριφορική αντίδραση σταπειράματα του Donders (α) το έργο του χρόνου απλής αντίδρασης και (β) το έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή Η διακε-κομμένη γραμμή δείχνει ότι ο Donders μέτρησε τον χρόνο αντίδρασης ndash δηλαδή τον χρόνο ανάμεσα στην παρουσίαση του φωτόςκαι στην αντίδραση του συμμε τέχοντα

Ανάβει το φως

laquoΑντίληψη φωτόςraquo

Πίεσε το πλήκτρο

Ερέθισμα

Νοητική αντίδραση

Συμπεριφορική αντίδραση

Ανάβει το αριστερό φως

laquoΑντίληψη φωτόςraquo και laquoΑπόφαση ποιο

πλήκτρο να πατηθείraquo

Πίεσε το αριστερό πλήκτρο

Χρόνος αντίδρασης

(α) (β)

ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ EBBINGHAUSΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΛΗΘΗΣ

Στο μεταξύ σε απόσταση 180 χιλιομέτρων από τηΛειψία στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ο Γερμανόςψυχολόγος Hermann Ebbinghaus (18851913) ακολου-θούσε μιαν άλλη προσέγγιση για να μετρήσει τις ιδιό-τητες του νου Ο Ebbinghaus ενδιαφέρθηκε να προσ-διορίσει τη φύση της μνήμης και της λήθης ndash συγκεκρι-μένα πόσο γρήγορα χάνεται στην πάροδο του χρόνου ηπληροφορία που μαθαίνουμε Αντί να χρησιμοποιήσειτη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης του Wundt οEbbinghaus χρησιμοποίησε μια ποσοτική μέθοδο για τημέτρηση της μνήμης Χρησιμοποιώντας ως συμμετέ-χοντα τον εαυτό του επανέλαβε καταλόγους με 13μονοσύλλαβες λέξεις δίχως νόημα όπως DAX QEHLUH ZIF έναν κάθε φορά με σταθερό ρυθμό Χρη-σιμοποίησε συλλαβές δίχως νόημα προκειμένου να μηνεπηρεαστεί η μνήμη του από το νόημα μιας συγκεκρι-μένης λέξης

Ο Ebbinghaus προσδιόρισε πόσο χρόνο χρειάστη-κε για να μάθει έναν κατάλογο την πρώτη φορά Στησυνέχεια περίμενε ένα διάστημα (αναβολή) και μετάπροσδιόρισε πόσο χρόνο χρειάστηκε για να ξαναμά-θει τον κατάλογο Επειδή στη διάρκεια της αναβολήςείχε επέλθει λήθη ο Ebbinghaus έκανε λάθη όταν γιαπρώτη φορά προσπάθησε να θυμηθεί τον κατάλογοΑλλά επειδή είχε συγκρατήσει κάποιες πληροφορίεςαπό την πρώτη φορά που τον είχε μάθει ξανάμαθετον κατάλογο πιο γρήγορα απrsquo όσο την πρώτη φορά

Για να προσδιορίσει πόσα είχε ξεχάσει μετά απόμια συγκεκριμένη αναβολή ο Ebbinghaus χρησιμο-ποίησε μια μονάδα μέτρησης που αποκάλεσε αποθέ-ματα και η οποία υπολογίζεται με τον ακόλουθοτρόπο Αποθέματα = (Αρχικός χρόνος για να μαθευ-τεί ο κατάλογος) ndash (Χρόνος για να μαθευτεί ξανά οκατάλογος μετά την πρώτη αναβολή) Έτσι αν τουχρειάστηκαν 1000 δευτερόλεπτα για να μάθει τον

κατάλογο την πρώτη φορά και 400 δευτερόλεπτα γιανα ξαναμάθει τον κατάλογο μετά την αναβολή τότετα αποθέματα θα ήταν 1000 ndash 400 = 600 δευτερόλε-πτα Το Σχήμα 14 που απεικονίζει την αρχική μάθη-ση και την επαναμάθηση έπειτα από τρεις διαφορετι-κές αναβολές δείχνει ότι οι μεγαλύτερες αναβολέςοδηγούν σε μικρότερα αποθέματα

Σύμφωνα με τον Ebbinghaus αυτή η μείωση στααποθέματα παρείχε μια μονάδα μέτρησης της λήθηςλιγότερα αποθέματα σήμαιναν ότι ξεχάστηκαν περισ-σότερα στοιχεία Έτσι το διάγραμμα στο Σχήμα 15 η

38 Γνωστική Ψυχολογία

ΣΧΗΜΑ 14 Υπολογισμός των αποθεμάτων στο πείραμα του Ebbinghaus Στο παράδειγμα αυτό χρειάστηκαν 1000 δευτερό-λεπτα για τη μάθηση την πρώτη φορά του καταλόγου των συλλαβών δίχως νόημα Αυτό δείχνουν οι γραμμές στο 0 Η γραμμήστα δεξιά της γραμμής 0 δείχνει κάθε φορά τον χρόνο που χρειάστηκε για να μαθευτεί ξανά ο κατάλογος μετά από αναβολή (α) 19λεπτών (β) 1 ημέρας και (γ) 6 ημερών Η κόκκινη γραμμή δείχνει τα αποθέματα σε κάθε αναβολή Σημειώστε ότι τα αποθέματαμειώνονται όσο μεγαλύτερη είναι η αναβολή Η μείωση των αποθεμάτων δίνει μια μέτρηση της λήθης copy2015 Cengage Learning

0 19λεπτά

400

1000

Χρόν

ος (σ

ε δε

υτερ

όλεπ

τα)

650 730

Απόθεμα = 600 Απόθεμα = 350 Απόθεμα = 270

0 1ημέρα

0 6ημέρες

Χρόνος

60

50

19 λεπτά

1 ώρα

875 ώρες

1 ημέρα2 ημέρες

6 ημέρες31 ημέρες

40

0

30

20

10

0

Ποσ

οστά

απο

θεμά

των

ΣΧΗΜΑ 15 Η καμπύλη αποθεμάτων του Ebbinghaus ΟEbbinghaus θεωρούσε ότι τα ποσοστά αποθεμάτων είναι μιαμέτρηση της ποσότητας που θυμάται κανείς Έτσι δημιούργησεένα διάγραμμα με τα ποσοστά αυτά επί τον χρόνο ανάμεσαστην αρχική μάθηση και τον έλεγχο Η μείωση σε αποθέματα(μνήμης) με την αύξηση των χρονικών διαστημάτων δείχνει ότιξεχνάμε γρηγορότερα τις δύο πρώτες ημέρες και μετά ξεχνάμεπιο αργά (Πηγή Βασισμένο στο H Ebbinghaus Memory Acontribution to experimental psychology HA Ruger amp CEBussenius Trans New York Teachers College ColumbiaUniversity 18851913)

καμπύλη αποθεμάτων δείχνει ότι η μνήμη μειώνεταιγρήγορα τις πρώτες δύο μέρες μετά την αρχική μάθησηκαι μετά παραμένει στο ίδιο επίπεδο Η καμπύλη αυτήήταν σημαντική επειδή έδειξε ότι η μνήμη μπορεί ναποσοτικοποιηθεί και ότι εργαλεία όπως η καμπύλη απο-θεμάτων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγρά-ψουν μια ιδιότητα της μνήμης στην περίπτωση αυτήτην ικανότητα διατήρησης των πληροφοριών Σημειώ-στε ότι παρόλο που η μέθοδος αποθεμάτων του Ebbin-ghaus διέφερε πολύ από τη μέθοδο χρόνου αντίδρασηςτου Donder και οι δύο μέτρησαν μια συμπεριφορά γιανα προσδιορίσουν μια ιδιότητα του νου

ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ WILLIAM JAMES

Ο William James ένας από τους πρώτους Αμερικανούςψυχολόγους (αν και όχι μαθητής του Wundt) δίδαξεστο πρώτο τμήμα ψυχολογίας του Χάρβαρντ και έκανεσημαντικές παρατηρήσεις για τον νου στο βιβλίο τουΑρχές της Ψυχολογίας (Principles of Psychology 1890)Οι παρατηρήσεις του James είχαν βασιστεί όχι μόνο σεαποτελέσματα πειραμάτων αλλά και σε παρατηρήσειςγια τη λειτουργία του δικού του νου Μια από τις πιογνωστές παρατηρήσεις του James για τη φύση της προ-σοχής είναι η ακόλουθη

Εκατομμύρια πράγματαhellip παρουσιάζονται στιςαισθήσεις μου χωρίς ποτέ να αποτελούν εμπειρίαμου Γιατί Γιατί δεν με ενδιαφέρουν Εμπειρία μουείναι αυτό το οποίο συμφωνώ να προσέξωhellip Όλοι

γνωρίζουν τι είναι η προσοχή Είναι η κατάκτηση απότον νου με σαφή και ζωηρό τρόπο ενός από εκείνατα πολλά που εμφανίζονται ταυτόχρονα ως πιθανάαντικείμενα ή νήματα σκέψηςhellip Υποδηλώνει ότιαγνοώ κάποια πράγματα προκειμένου να διαχειριστώαποτελεσματικά κάποια άλλα

Η παρατήρηση ότι για να προσέξουμε ένα πράγμααπαιτείται να αγνοήσουμε κάποια άλλα έχει ισχύ ακόμακαι σήμερα και έχει γίνει το αντικείμενο πολλών σύγ-χρονων μελετών για την προσοχή Εξίσου εντυπωσιακόμε την ορθότητα των παρατηρήσεων του James ήταν καιτο εύρος των γνωστικών θεμάτων που εξέτασε τα οποίαπεριλάμβαναν τη σκέψη τη συνείδηση την προσοχή τημνήμη την αντίληψη τη φαντασία και τη λογική

Η ίδρυση του πρώτου εργαστηρίου ψυχολογίαςαπό τον Wundt τα ποσοτικά πειράματα των Dondersκαι Ebbinghaus και οι οξυδερκείς παρατηρήσεις τουJames αποτέλεσαν μια αρχή που φαινόταν πολλά υπο-σχόμενη για τη μελέτη του νου (Πίνακας 11) Όμως οιέρευνες για τον νου επρόκειτο σύντομα να περιορι-στούν κυρίως εξαιτίας των γεγονότων στις αρχές του20ού αιώνα που μετατόπισαν το ενδιαφέρον της ψυ -χολογίας μακριά από τη μελέτη του νου και των νοη-τικών διεργασιών Μια από τις ισχυρότερες δυνάμειςπου υποχρέωσαν την ψυχολογία να απορρίψει τημελέτη των νοητικών διεργασιών ήταν η αρνητικήαντίδραση στην τεχνική του Wundt για την αναλυτι-κή ενδοσκόπηση

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 39

ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΣΥΜΒΟΛΗ

Donders (1868)Χρόνος απλής αντίδρασης έναντι χρόνου αντίδρασης με επιλογή

Ο χρόνος αντίδρασης με επιλογή είναι 110του δευτερολέπτου περισσότερος από τον χρόνο απλής αντίδρασης Επομένως χρειάζεται 110 του δευτερολέπτουγια τη λήψη απόφασης

Πρώτο πείραμα γνωστικής ψυχολογίας

Wundt (1879) Αναλυτική ενδοσκόπηση Μη αξιόπιστα συμπεράσματαΔημιούργησε το πρώτο εργα-στήριο επιστημονικής ψυχο-λογίας

Ebbinghaus(1885)

Μέθοδος αποθεμάτων για τη μέτρηση της λήθης

Η λήθη επέρχεται γρήγορα τις πρώτες 1 έως 2 ημέρες μετά την αρχική μάθηση

Ποσοτική μέτρηση νοητικών διεργασιών

James (1890)Όχι πειράματα Αναφοράπαρατηρήσεων από τηνπροσωπική του εμπειρία

Περιγραφές μεγάλου εύρους εμπειριών

Πρώτο εγχειρίδιο ψυχολογίαςΟρισμένες από τις παρατηρήσεις τουείναι και σήμερα έγκυρες

copy2015 Cengage Learning

ΠΙΝΑΚΑΣ 11 Πρωτοπόροι της γνωστικής ψυχολογίας

Πολλά από τα πρώτα τμήματα ψυχολογίας πραγματο-ποίησαν έρευνες ακολουθώντας την παράδοση του ερ-γαστηρίου του Wundt χρησιμοποιώντας την αναλυτικήενδοσκόπηση για να αναλύσουν τις νοητικές διεργα-σίες Η έμφαση αυτή στη μελέτη του νου όμως επρό-κειτο να αλλάξει εξαιτίας των προσπαθειών του JohnWatson που πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα στηνψυχολογία το 1904 από το Πανεπι στήμιο του Σικάγου

Ο WATSON ΘΕΜΕΛΙΩΝΕΙ ΤΟΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΗ ιστορία για το πώς ο John Watson θεμελίωσε στηνψυχολογία την προσέγγιση του συμπεριφορισμού είναιευρέως γνωστή στους σπουδαστές της εισαγωγήςστην ψυχολογία Θα την επαναλάβουμε με συντομίαεδώ εξαιτίας της σημασίας της για την ιστορία τηςγνωστικής ψυχολογίας

Ως μεταπτυχιακός φοιτητής του Πανεπιστημίουτου Σικάγου ο Watson δεν ήταν ικανοποιημένος μετη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης Τα προβλή-ματά του με τη μέθοδο αυτή ήταν ότι (1) παρήγαγεπολύ διαφορετικά αποτελέσματα από άτομο σε άτομοκαι (2) τα αποτελέσματα αυτά δύσκολα μπορούσαννα επαληθευτούν επειδή ερμηνεύονταν με αναφοράσε αθέατες νοητικές διεργασίες Ο Watson πρότεινεμια νέα προσέγγιση τον συμπεριφορισμό Σε ένααπόσπασμα από το άρθρο του laquoΗ Ψυχολογία όπως τηβλέπει ο συμπεριφοριστήςraquo (Psychology as the Be -haviorist Views it) ο Watson θέτει τους στόχους αυτήςτης προσέγγισης στην ψυχολογία

Η ψυχολογία όπως τη βλέπει ο συμπεριφοριστήςείναι ένας καθαρά αντικειμενικός πειραματικός κλά-δος της φυσικής1 επιστήμης Ο θεωρητικός της στό-χος είναι η πρόβλεψη και ο έλεγχος της συμπεριφο-ράς Η ενδοσκόπηση δεν είναι ουσιαστικό μέρος τωνμεθόδων της ούτε η επιστημονική αξία των δεδομέ-νων της εξαρτάται από την ευκολία με την οποία αυτάτα δεδομένα προσφέρονται για ερμηνεία σε όρουςσυνείδησηςhellip Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι νααρχίσουμε να δουλεύουμε πάνω στην ψυχολογία κα -θιστώντας αντικειμενικό στόχο μας τη συμπεριφοράκαι όχι τη συνείδηση (Watson 1913 σελ 158 176 οιεμφάσεις του συγγραφέα)

Το απόσπασμα αυτό έχει δύο κεντρικά σημεία (1)Ο Watson απορρίπτει την ενδοσκόπηση ως μέθοδο

και (2) κεντρικό θέμα μελέτης είναι η παρατηρήσιμησυμπεριφορά και όχι η συνείδηση (που θα ενέπλεκεμη παρατηρήσιμες διεργασίες όπως η σκέψη τα συ -ναισθήματα και η λογική) Με άλλα λόγια ο Watsonήθελε να περιορίσει την ψυχολογία σε συμπεριφορικάδεδομένα όπως οι χρόνοι αντίδρασης του Dondersκαι απέρριπτε την άποψη να προχωρεί κα νείς πέρααπό τα δεδομένα αυτά για να συνάγει συμπεράσματαγια μη παρατηρήσιμες νοητικές καταστάσεις ΟWatson απέκλεισε τον νου ως αντικείμενο διερεύνη-σης διακηρύσσοντας ότι laquoη ψυχολογίαhellip δεν πρέπειπλέον να παραπλανάται με τη σκέψη ότι το αντικεί-μενο της παρατήρησης είναι οι καταστάσεις του νουraquo(σελ 163) Ο στόχος του Watson ήταν να αντικατα-στήσει τον νου ως αντικείμενο μελέτης στην ψυχολο-γία με τη μελέτη της άμεσα παρατηρήσιμης συ μπερι-φοράς Καθώς ο συμπεριφορισμός έγινε η κυ ρίαρχηδύναμη στην αμερικανική ψυχολογία το εν διαφέροντων ψυχολόγων μετατοπίστηκε από το ερώτημα laquoΤιμας λέει για τον νου η συμπεριφοράraquo στο ερώτημαlaquoΠοια είναι η σχέση ανάμεσα στα ερεθίσματα τουπεριβάλλοντος και τη συμπεριφοράraquo

Το πιο γνωστό πείραμα του Watson ήταν το πείρα-μα με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo στο οποίο ο Watson και ηRosalie Rayner (1920) έκαναν έναν δυνατό θόρυβοκάθε φορά που πλησίαζε κοντά στο παιδί ένα ποντίκι(το οποίο ο Άλμπερτ συμπαθούσε στην αρχή) Μετάαπό μερικές επαναλήψεις όπου ο θόρυβος συνδυάστη-κε με το ποντίκι ο Άλμπερτ άρχισε να αντιδρά μπου-σουλώντας μακριά του όσο πιο γρήγορα μπορούσε

Οι ιδέες του Watson συνδέονται με την κλασικήεξαρτημένη μάθηση ndash πώς ο συνδυασμός ενός ερεθί- σματος (όπως ο δυνατός θόρυβος που άκουγε ο Άλ -μπερτ) με ένα προηγουμένως ουδέτερο ερέθισμα (όπως

40 Γνωστική Ψυχολογία

Eγκατάλειψητης μελέτης του νου

ΣΧΗΜΑ 16 Στο περίφημο πείραμά του ο Pavlov συνδύασετο χτύπημα ενός κουδουνιού με την εμφάνιση τροφής Αρχικάη εμφάνιση της τροφής προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλοαλλά μετά από μερικές φορές όπου συνδυαζόταν ο ήχος τουκουδουνιού με την τροφή αρκούσε το χτύπημα του κουδουνι-ού για να προκαλέσει τη σιελόρροια Αυτή η αρχή μάθησης μεσύνδεση που ονομάστηκε κλασική εξαρτημένη μάθηση ήτανη βάση του πειράματος του Watson με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo

1 [ΣτΕ] Στο πρωτότυπο laquonatural scienceraquo

DondersΧρόνος αντίδρασης

WundtΕργαστήριοεπιστημονικήςψυχολογίας

EbbinghausΚαμπύληλήθης

JamesΑρχές τηςψυχολογίας

SkinnerΣυντελεστικήεξαρτημένημάθηση

WatsonΣυμπερι-φορισμός

1868 1879 1885 1890 1913 1938

το ποντίκι) προκαλεί αλλαγές στην αντίδραση απέναν-τι στο ουδέτερο ερέθισμα Ο Watson εμπνεύστηκε τοπείραμά του από τις έρευνες του Ivan Pavlov που άρχι-σαν τη δεκαετία του 1890 και παρατηρούσαν την κλα-σική εξαρτημένη μάθηση σε σκύλους Στα πειράματααυτά (Σχήμα 16) ο Pavlov συνδυάζοντας την τροφή(που προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλο) με ένα καμ-πανάκι (το αρχικά ουδέτερο ερέθισμα) προκαλούσεσιελόρροια στον σκύλο κάθε φορά που άκουγε το καμ-πανάκι (Pavlov 1927)

Ο Watson χρησιμοποίησε την κλασική εξαρτημένημάθηση για να υποστηρίξει ότι η συμπεριφορά μπορείνα αναλύεται χωρίς καμιά αναφορά στον νου Για τονWatson εκείνο που συνέβαινε μέσα στο κε φάλι τουΆλ μπερτ (ή μέσα στο κεφάλι του σκύλου του Pavlov)είτε ψυχολογικά είτε νοητικά ήταν αδιάφορο Εν δια -φερόταν μόνο για το πώς ο σύνδεση ενός ερεθίσματοςμε ένα άλλο επηρέαζε τη συμπεριφορά

Η ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΜΑΘΗΣΗ ΤΟΥ SKINNERΕνόσω επικρατούσε ο συμπεριφορισμός στην αμε ρικα- νική ψυχολογία ο BF Skinner που πήρε το δι δα κτορι-κό του δίπλωμα από το Χάρβαρντ το 1931 προσέφερεένα άλλο εργαλείο για τη μελέτη της σχέσης μεταξύ ερε- θίσματος και αντίδρασης που εξασφάλισε ότι η προ σέγ-γιση αυτή θα επικρατούσε στην ψυχολογία τις ερχόμε-νες δεκαετίες Ο Skinner εισήγαγε τη συντελεστικήεξαρτημένη μάθηση η οποία εστίαζε στο πώς η συμ-περιφορά ενισχύεται από παράγοντες θε τικής ενίσχυ-σης όπως η τροφή ή η κοινωνική επιδοκιμασία (ή απότην απόσυρση παραγόντων αρνητικής ενίσχυσης όπωςένα σοκ ή κοινωνική απόρριψη) Για παράδειγμα οSkinner έδειξε ότι ενισχύοντας ένα πο ντίκι παρέχοντάςτου τροφή όταν αυτό πίεζε μια ράβδο διατηρούνταν ήαυξανόταν ο ρυθμός πίεσης της ρά βδου Όπως ο Watsonέτσι και ο Skinner δεν ενδιαφερόταν για το τι συνέβαι-νε στον νου αλλά εστίαζε την προσοχή του μόνο στονπροσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο η συμπεριφοράελεγχόταν από τα ερεθίσματα (Skinner 1938)

Η άποψη ότι μπορούμε να κατανοήσουμε τη συμ-περιφορά μελετώντας τις σχέσεις ερεθίσματος - αντί-δρασης επηρέασε μια ολόκληρη γενιά ψυχολόγων καιεπικράτησε στην ψυχολογία στις ΗΠΑ από τη δεκαε-τία του 1940 μέχρι και όλη τη δεκαετία του 1960 Οιψυχολόγοι εφάρμοζαν τις τεχνικές της κλασικής και τηςσυντελεστικής μάθησης στη διδασκαλία στην τάξηστη θεραπεία ψυχικών διαταραχών και στον έλεγχο τωνεπιδράσεων φαρμάκων σε ζώα Το Σχήμα 17 είναι μιαχρονογραμμή που δείχνει τις αρχικές μελέτες του νουκαι την άνοδο του συμπεριφορισμού Όμως παρόλοπου ο συμπεριφορισμός επικρατούσε στην ψυχολογίασυνέβαιναν γεγονότα που τελικά οδήγησαν στην ανα-γέννηση της μελέτης του νου

ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΠαρόλο που ο συμπεριφορισμός επικράτησε στηναμε ρικανική ψυχολογία για πολλές δεκαετίες ορισμέ- νοι ερευνητές δεν πειθάρχησαν στους αυστηρούς συ -μπεριφορικούς κανόνες Ένας από τους ερευνητές αυ -τούς ήταν ο Edward Chace Tolman Ο Tolman ο οποίοςβρισκόταν στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλι φόρ -νιας από το 1918 έως το 1954 αποκαλούσε τον εαυτότου συμπεριφοριστή επειδή επικεντρωνόταν στη μέ -τρηση της συμπεριφοράς Στην πραγματικότητα όμωςήταν ένας από τους πρώτους γνωστικούς ψυχολόγουςεπειδή χρησιμοποίησε τη συμπεριφορά για να κατα-νοήσει νοητικές διεργασίες

Σε ένα από τα πειράματά του ο Tolman (1938) έβα -λε ένα ποντίκι σε έναν λαβύρινθο όπως αυτόν στο Σχή -μα 18 Αρχικά το ποντίκι εξερεύνησε τον λαβύρινθοτρέχοντας πάνω κάτω στους διαδρόμους του (Σχήμα18α) Μετά την αρχική περίοδο εξερεύνησης το πον-τίκι τοποθετήθηκε στο σημείο Α και στο σημείο Βτοποθετήθηκε τροφή Το ποντίκι έμαθε γρήγορα ναστρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή Αυτό ακριβώςθα προέβλεπαν οι συμπεριφοριστές επειδή η στροφήδεξιά ανταμειβόταν με τροφή (Σχήμα 18β) Όμως

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 41

ΣΧΗΜΑ 17 Χρονογραμμή που δείχνει τα πρώτα πειράματα για τη μελέτη του νου τον 19ο αιώνα και την άνοδο του συμπε-ριφορισμού τον 20ό αιώνα copyCengage Learning

όταν ο Tolman (αφού φρόντισε να βεβαιωθεί ότι τοποντίκι δεν θα μπορούσε να προσδιορίσει με τηνόσφρηση το σημείο στο οποίο βρισκόταν η τροφή)έβαλε το ποντίκι στο σημείο Γ συνέβη κάτι ενδιαφέ-ρον Το ποντίκι έστριψε αριστερά στη διασταύρωση γιανα φτάσει στην τροφή στο Β (Σχήμα 18γ) Η ερμηνείατου Tolman για το αποτέλεσμα αυτό ήταν ότι όταν τοποντίκι αρχικά εξερευνούσε τον λαβύρινθο ανέπτυξεέναν γνωστικό χάρτη ndash μια αναπαράσταση στον νουτου για το σχέδιο του λαβυρίνθου (Tolman 1948)Επομένως έστω και αν το ποντίκι προηγουμένως είχεανταμειφθεί επειδή έστριψε δεξιά ο νοερός του χάρτηςτού υπέδειξε ότι πρέπει να στρίψει αριστερά για ναφτάσει στην τροφή Η χρήση της λέξης γνωστικός απότον Tolman και η άποψη ότι στον νου του ποντικιούμπορεί να συνέβη κάτι άλλο εκτός από σύνδεση ερεθί-σματος - αντίδρασης έθεσαν τον Tolman εκτός της κυ -ρίαρχης τάσης του συμπεριφορισμού

Πολλοί άλλοι ερευνητές γνώριζαν το έργο τουTolman αλλά για τους περισσότερους Αμερικανούςψυχολόγους τη δεκαετία του 1940 η χρήση του όρουγνωστικός δύσκολα γινόταν αποδεκτή επειδή παραβία-ζε την άποψη των συμπεριφοριστών ότι οι εσωτερικέςδιεργασίες όπως η σκέψη ή οι νοεροί χάρτες δεν ήταναποδεκτά θέματα μελέτης Χρειάστηκε μία δεκαετίααπό τότε που ο Tolman εισήγαγε την ιδέα των γνωστι-κών χαρτών μέχρι να εμφανιστούν οι εξελίξεις που οδή-γησαν στην ψυχολογία στην επαναπροσέγγιση του νουΣαν από ειρωνεία μία από τις εξελίξεις αυτές ήταν ηδημοσίευση το 1957 ενός βιβλίου του BF Skinner μετίτλο Λεκτική Συμπεριφορά (Verbal Behavior)

Στο βιβλίο του αυτό ο Skinner υποστήριξε ότι ταπαιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα μέσω συντελεστικήςεξαρ τημένης μάθησης Σύμφωνα με την άποψη αυτήτα παιδιά μιμούνται την ομιλία που ακούν και επανα-λαμβάνουν την ορθή ομιλία επειδή αυτή ανταμείβεται

Όμως το 1959 ο Noam Chomsky γλωσσολόγος απότο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης δημο-σίευσε μια καυστική κριτική ανάλυση του βιβλίου τουSkinner στην οποία επισήμαινε ότι τα παιδιά λένεπολλές προτάσεις που δεν έχουν ενισχυθεί ποτέ απότους γονείς (για παράδειγμα laquoΣε μισώ μαμάraquo) και ότιστην τυπική πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης περ-νούν από ένα στάδιο στο οποίο χρησιμοποιούν εσφαλ-μένη γραμματική όπως το laquoτο ποτήρι έπεσε στοπατώματοraquo έστω και αν αυτή η εσφαλμένη γραμματι-κή πιθανότατα δεν ενισχύθηκε ποτέ

Ο Chomsky θεώρησε ότι η γλωσσική ανάπτυξη δενκαθορίζεται από τη μίμηση και την ενίσχυση αλλά απόένα έμφυτο βιολογικό πρόγραμμα που εμφανίζεται σεόλους τους πολιτισμούς Η ιδέα του Chomsky ότι ηγλώσσα είναι προϊόν του τρόπου με τον οποίο δομείταιο νους και όχι αποτέλεσμα της ενίσχυσης οδήγησε τουςψυχολόγους να επανεξετάσουν την ιδέα ότι η γλώσσακαι άλλες σύνθετες συμπεριφορές όπως η λύση τωνπροβλημάτων και η λογική μπορούν να ερμηνευθούνμε τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση Αντίθεταάρχισαν να συνειδητοποιούν ότι για να κατανοήσουμεσύνθετες γνωστικές συμπεριφορές είναι χρήσιμο όχιμόνο να μετράμε την παρατηρήσιμη συμπεριφορά αλλάκαι να συνυπολογίζουμε τι μας λέει η συμπεριφοράαυτή για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Η δεκαετία του 1950 αναγνωρίζεται γενικά ως η απαρ-χή της γνωστικής επανάστασης ndash η μετάβαση στηνψυχολογία από τις σχέσεις ερεθίσματος - αντίδρασηςτων συμπεριφοριστών σε μια προσέγγιση με κεντρικό

42 Γνωστική Ψυχολογία

(α) Εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Στρίβει δεξιά για τροφή (γ) Στρίβει αριστερά για τροφήA

Γ

Δ B

Γ

Δ B

Γ

Δ B

A A

Τροφή Τροφή

ΣΧΗΜΑ 18 Ο λαβύρινθος που χρησιμοποιήθηκε από τον Tolman (α) Αρχικά το ποντίκι εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Τοποντίκι μαθαίνει να στρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή στο Β όταν ξεκινάει από το Α (γ) Όταν τοποθετείται στο Γ το ποντίκιστρίβει αριστερά για να φτάσει στο Β Στο πείραμα αυτό έχει ληφθεί μέριμνα ώστε το ποντίκι να μην μπορεί να ξέρει πού είναι ητροφή βάσει ενδεικτικών στοιχείων όπως η όσφρηση copy Cengage Learning

Η αναγέννησητης μελέτης του νου

στόχο την κατανόηση της λειτουργίας του νου Ακόμηκαι πριν από την κριτική του Chomsky για το βιβλίοτου Skinner είχαν συμβεί άλλα γεγονότα που σηματο-δοτούσαν τη μετάβαση από την εστίαση του ενδιαφέ-ροντος μόνο στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά στημελέτη του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Είναι εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι οι ψυχο-λόγοι θα πρέπει να επεκταθούν πέρα από την απλήδιερεύνηση της συμπεριφοράς και να εξετάσουν πώςλειτουργεί ο νους Όμως για να κοιτάξουν πέρα απότη συμπεριφορά οι ψυχολόγοι έπρεπε να αναπτύξουννέους τρόπους κατανόησης της έννοιας του νου Ευτυ-χώς τη στιγμή που οι ψυχολόγοι άρχισαν να αμφι-σβητούν τον συμπεριφορισμό μια νέα τεχνολογία εμ -φανίστηκε η οποία πρότεινε έναν νέο τρόπο για τηνπεριγραφή της λειτουργίας του νου Η νέα αυτή τε -χνο λογία ήταν ο ψηφιακός υπολογιστής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΟι πρώτοι ψηφιακοί υπολογιστές που εμφανίστηκανστα τέλη της δεκαετίας του 1940 ήταν τεράστια μη -χανήματα τα οποία καταλάμβαναν ολόκληρα κτίριαΌμως το 1954 η ΙΒΜ εισήγαγε έναν υπολογιστή πουμπορούσε να διατεθεί στο ευρύ κοινό Οι υπολογιστέςαυτοί παρέμεναν μεγάλοι σε σύγκριση με τα σημερινάλάπτοπ αλλά βρήκαν τη θέση τους στα πανεπιστη-μιακά ερευνητικά εργαστήρια όπου χρησιμοποιήθη-καν τόσο για να αναλύουν δεδομένα όσο και για ναπροτείνουν έναν νέο τρόπο σκέψης για τον νου κάτιτο οποίο είναι πολύ σημαντικό για τους δικούς μαςσκοπούς

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ

Ένα από τα χαρακτηριστικά των υπολογιστών που τρά-βηξε την προσοχή των ψυχολόγων της δεκαετίας του1950 ήταν ότι οι υπολογιστές επεξεργάζονταν τις πλη-ροφορίες κατά στάδια όπως απεικονίζεται στο Σχήμα

19α Στο διάγραμμα αυτό η πληροφορία αρχικά λαμ-βάνεται από τον laquoεπεξεργαστή εισιόντωνraquo Μετά απο-θηκεύεται στη laquoμονάδα μνήμηςraquo πριν την επεξεργα-στεί η laquoαριθμητική μονάδαraquo η οποία στη συνέχεια δη -μιουργεί τα εξιόντα του υπολογιστή Χρησιμοποιώνταςαυτή την κατά στάδια προσέγγιση ως έμπνευση ορι-σμένοι ψυχολόγοι πρότειναν για τη μελέτη του νουτην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνndash μια προσέγγιση που ακολουθεί την πορεία των νοητι-κών λειτουργιών που εμπλέκονται στη νόηση Σύμ φω -να με την προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφο-ριών η λειτουργία του νου μπορεί να περιγραφεί ως μιααλληλουχία σταδίων2 Η εφαρμογή αυτής της προσέγ-γισης των σταδίων στο πεδίο μελέτης του νου οδήγησετους ψυχολόγους να θέσουν νέα ερωτήματα και να πλαι- σιώσουν τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα αυτά μενέους τρόπους Ένα από τα πρώτα πειράματα που είχανεπηρεαστεί από αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης σχετικάμε τον νου περιλάμβανε τη μελέτη τού πόσο καλά ταάτομα μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μιαπληροφορία όταν ταυτόχρονα τους παρουσιάζονται καιάλλες πληροφορίες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΥ

Ήδη από τη δεκαετία του 1950 πολλοί ερευνητές εν -διαφέρθηκαν να περιγράψουν πόσο καλά μπορεί ναδιαχειριστεί ο νους τις εισερχόμενες πληροφορίες Έναερώτημα το οποίο ενδιαφέρθηκαν να απαντήσουν προέ -κυψε από την άποψη του William James ότι όταν απο- φασίζουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα πράγ- μα πρέπει να την αποσύρουμε από άλλα Ξεκινώνταςαπό την άποψη αυτή ο Βρετανός ψυχολόγος Colin

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 43

Επεξεργαστήςεισιόντων

Μονάδαμνήμης

Αριθμητικήμονάδα Εξιόντα

Εισιόντα

Φίλτρο Ανιχνευτής Προς τη μνήμηΕισιόντα

(β)

(α)

ΣΧΗΜΑ 19 (α) Διάγραμμα ροής από ένανπαλαιότερο υπολογιστή (β) Διάγραμμα ροήςγια το μοντέλο του φίλτρου για την προσοχήτου Broadbent Το διάγραμμα αυτό δείχνειπολλά μηνύματα που εισέρχονται σε ένα laquoφίλ-τροraquo το οποίο επιλέγει το μήνυμα στο οποίοεπικεντρώνει την προσοχή του το άτομο προ-κειμένου αυτό το μήνυμα να δεχτεί περαιτέρωεπεξεργασία από τον ανιχνευτή και στη συνέ-χεια να αποθηκευτεί στη μνήμη Θα περιγρά-ψουμε πληρέστερα το διάγραμμα αυτό στοΚεφάλαιο 4 copyCengage Learning

2 [ΣτΕ] Αποδίδεται ο όρος stage Ωστόσο για να μην υπάρ-ξει σύγχυση θα πρέπει να επισημανθεί ότι όρος στάδιο στο σημείοαυτό δεν έχει τη σημασία που ο ίδιος όρος έχει στο πλαίσιο τηςθεωρίας του Piaget Στο πλαίσιο της ΘΕΠ ο όρος laquoστάδιοraquo σημαί-νει τις φάσεις τα βήματα που ακολουθούνται στην πορεία επεξερ-γασίας της εισερχόμενης πληροφορίας Οι φάσεις αυτές απεικονί-ζονται στο Σχήμα 19

Cherry (1953) παρουσίασε σε συμμετέχοντες δύοακουστικά μηνύματα το ένα στο αριστερό αφτί καιτο άλλο στο δεξί αφτί και τους είπε να εστιάσουν τηνπροσοχή τους στο ένα από τα μηνύματα (το μήνυμαστο οποίο εστιάστηκε η προσοχή) και να αγνοήσουν τοάλλο (το μήνυμα στο οποίο δεν εστιάστηκε η προσο-χή) Για παράδειγμα μπορεί να δινόταν στον συμμε-τέχοντα η οδηγία να ακούσει το μήνυμα στο αριστερόαφτί που άρχιζε με τη φράση laquoΚαθώς η Σουζάνακατέβαινε τον δρόμο με το καινούργιο της αυτοκίνη-τοhellipraquo ενώ ταυτόχρονα δεχόταν αλλά χωρίς να το προ- σέχει το μήνυμα στο δεξί αφτί που άρχιζε με τηφράση laquoΗ γνωστική ψυχολογία η μελέτη δηλαδήτων νοητικών διεργασιώνhellipraquo

Το αποτέλεσμα του πειράματος αυτού το οποίο θαπεριγράψουμε με λεπτομέρειες στο Κεφάλαιο 4 όπουεξετάζουμε την προσοχή ήταν ότι όταν τα άτομα εστία-ζαν την προσοχή τους στο ένα μήνυμα μπορούσαν ναακούσουν τους ήχους του μηνύματος στο οποίο δενεστιάστηκε η προσοχή αλλά δεν είχαν επίγνωση του πε -ριεχομένου του μηνύματος αυτού Το αποτέλεσμα αυτόοδήγησε έναν άλλο Βρετανό ψυχολόγο τον DonaldBroadbent (1958) να προτείνει το πρώτο διάγραμμαροής για τον νου (Σχήμα 19β) Το διάγραμμα αυτό ανα- παριστά όσα συμβαίνουν στον νου ενός ατόμου όταναυτό στρέφει την προσοχή του σε ένα περιβαλλοντικόερέθισμα Αν το διάγραμμα αυτό εφαρμοστεί στο πεί-ραμα του Cherry για την προσοχή τότε τα laquoεισιόνταraquoθα ήταν οι ήχοι τόσο του μηνύματος στο οποίο επικεν-τρώθηκε η προσοχή όσο και του μηνύματος στο οποίοδεν επικεντρώθηκε η προσοχή το laquoφίλτροraquo θα άφηνενα περάσει το μήνυμα στο οποίο επικεντρώθηκε η προ-σοχή και θα απέκλειε το μήνυμα στο οποίο αυτή δενεπικεντρώθηκε και ο laquoανιχνευτήςraquo θα κατέγραφε τιςπληροφορίες που θα δεχόταν μέσω του φίλτρου

Αν εφαρμοστεί στη δική σας εμπειρία όταν μιλάτεσε έναν φίλο σας σε ένα θορυβώδες πάρτι το φίλτροαφήνει να περάσουν οι κουβέντες του φίλου σας καιαποκλείει όλες τις άλλες κουβέντες και τον θόρυβοΕπομένως παρόλο που μπορεί να έχετε επίγνωση ότιυπάρχουν και άλλα άτομα που μιλούν δεν έχετε επί-γνωση των λεπτομερών πληροφοριών για παράδειγμαγια το αντικείμενο της συζήτησης των άλλων

Το διάγραμμα ροής του Broadbent προσέφερεέναν τρόπο ανάλυσης της λειτουργίας του νου σεόρους μιας αλληλουχίας σταδίων επεξεργασίας καιπρότεινε ένα μοντέλο που μπορούσε να ελεγχθεί μεπεραιτέρω πειράματα Θα δείτε πολλά ακόμα δια-γράμματα ροής στο βιβλίο αυτό επειδή έχουν γίνειένας από τους τυπικούς τρόπους απεικόνισης της λει-τουργίας του νου Όμως οι Βρετανοί ψυχολόγοι Cherryκαι Broadbent δεν ήταν οι μοναδικοί ερευνητές πουβρήκαν νέους τρόπους για να μελετήσουν τον νου Την

ίδια περίπου περίοδο στις ΗΠΑ ερευνητές οργάνω-σαν δύο συνέδρια που έχοντας ως αφετηρία τον τρό -πο λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή εξέλα-βαν τον νου ως επεξεργαστή πληροφοριών

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝΣτις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John McCarthyένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών στο ΚολέγιοΝτάρτ μουθ είχε μια ιδέα Αναρωτήθηκε αν θα ήτανδυνατόν να προγραμματιστούν υπολογιστές ώστε ναμιμηθούν τη λειτουργία του ανθρώπινου νου Αντί ναθέσει απλώς το ερώτημα ο McCarthy αποφάσισε να ορ -γανώσει ένα συνέδριο στο Ντάρτμουθ το καλοκαίρι του1956 για να δώσει την ευκαιρία σε ερευνητές να συζη-τήσουν τρόπους με τους οποίους οι υπολογιστές θαμπορούσαν να προγραμματιστούν ώστε να εκτελέσουννοήμονα συμπεριφορά Στον τίτλο του συνεδρίου laquoΘε -ρινό Ερευνητικό Πρόγραμμα για την Τεχνητή Νοη -μοσύνηraquo (Summer Research Project on Artificial Int ell -igence) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος τε -χνητή νοημοσύνη Ο McCarthy όρισε την προσέγγισητης τεχνητής νοημοσύνης ως το laquoνα κάνουμε μια μηχα-νή να συμπεριφέρεται με τρόπους που αν ήταν άνθρω-πος θα τον λέγαμε νοήμοναraquo (McCarthy et al 1955)

Ερευνητές από πολλές διαφορετικές επιστήμες ndashψυχολόγοι μαθηματικοί επιστήμονες των ηλεκτρονι-κών υπολογιστών γλωσσολόγοι και ειδικοί στη θεω-ρία των πληροφοριώνndash συμμετείχαν στο συνέδριοπου διήρκεσε 10 εβδομάδες Πολλοί παρακολούθη-σαν το μεγαλύτερο μέρος του συνεδρίου άλλοι έρχο -νταν και έφευγαν αλλά οι δύο σημαντικότεροι ίσωςσυμμετέχοντες οι Herb Simon και Alan Newell απότο Carnegie Institute of Technology δεν παρέστησανσχεδόν καθόλου (Boden 2006) Ο λόγος που απείχανήταν ότι εργάζονταν σκληρά στο Πίτσμπουργκ για ναδημιουργήσουν τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πουείχε οραματιστεί ο McCarthy Ο στόχος τους ήταν ναδημιουργήσουν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που θαμπορούσε να αποδείξει προβλήματα Λογικής ndash κάτιπου μέχρι τότε είχαν επιτύχει μόνον οι άνθρωποι

Οι Newell και Simon κατάφεραν να δημιουργήσουντο πρόγραμμα που ονόμασαν θεωρητικό Λογικήςέγκαιρα ώστε να το παρουσιάσουν στο συνέδριο Αυτόπου επέδειξαν ήταν επαναστατικό επειδή το πρόγραμ- μα μπορούσε να αποδείξει μαθηματικά θεωρήματαπου εμπλέκουν αρχές της Λογικής Το πρόγραμμα αυ -τό αν και πρωτόγονο σε σύγκριση με τα σύγχροναπρογράμματα τεχνητής νοημοσύνης ήταν μια αληθι-νή laquoσκεπτόμενη μηχανήraquo επειδή έκανε κάτι περισ-σότερο από το να επεξεργάζεται απλώς αριθμούς ndash

44 Γνωστική Ψυχολογία

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 35

Ίσως παρατηρήσατε ότι έχουμε χρησιμοποιήσει τονόρο νους χωρίς να τον ορίζουμε επακριβώς Όπως θαδούμε όπως συμβαίνει και με άλλες έννοιες στην ψυχο-λογία για παράδειγμα τη νοημοσύνη ή το συναίσθη-μα μπορούμε να σκεφτούμε με πολλούς διαφορετι-κούς τρόπους για τον νου

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΝΟΥΣΈνας τρόπος για να προσεγγίσουμε το ερώτημα laquoΤι είναιο νουςraquo είναι να εξετάσουμε πώς χρησιμοποιείται η λέξηστην καθημερινή γλώσσα Να μερικά παραδείγματα

1 laquoΜπόρεσε να φέρει στον νου του τι έκανε τηστιγμή του ατυχήματοςraquo (Ο νους ως εμπλεκό-μενος στη μνήμη)

2 laquoΑν χρησιμοποιήσεις τον νου σου (το μυαλόσου) είμαι βέβαιος ότι μπορείς να λύσεις τοπρόβλημα στα μαθηματικάraquo (Ο νους ως λύτηςπροβλημάτων)

3 laquoΔεν το έχω στον νου μου ακόμηraquo ή laquoΟ νουςμου πάει από τη μια στην άλλη απόφασηraquo (Ονους όπως χρησιμοποιείται για τη λήψη αποφά-σεων ή την διερεύνηση εναλλακτικών επιλογών)

4 laquoΝους υγιής εν σώματι υγιείraquo ή laquoΌταν μιλάειγια τις συναντήσεις του με τους εξωγήινουςμοιάζει σαν να έχει χάσει τον νου τουraquo (Ουγιής νους συνδέεται με τη φυσιολογική λει-τουργία ένας μη λειτουργικός νους με τη μηφυσιολογική λειτουργία)

5 laquoΕίναι τρομερό να χάνεις τον νου (το μυαλό)σουraquo (Ο νους ως πολύτιμος ως κάτι που πρέ-πει να χρησιμοποιείται)

6 laquoΈχει λαμπρό μυαλό (νου)raquo (Χρησιμοποιείταιγια να περιγράψει ιδιαίτερα νοήμονα ή δημιουρ- γικά άτομα)

Οι προτάσεις αυτές μας λένε ορισμένα σημαντικάπράγματα σχετικά με τον νου Οι προτάσεις 1 2 και 3που υπογραμμίζουν τον ρόλο του νου στη μνήμη τηλύση προβλημάτων και τη λήψη αποφάσεων συνδέον-ται με τον ακόλουθο ορισμό του νου Ο νους δημιουρ-γεί και ελέγχει τις νοητικές λειτουργίες όπως η αντίλη-ψη η προσοχή η μνήμη τα συναισθήματα η γλώσσα ηλήψη αποφάσεων η σκέψη και η λογική Ο ορισμός αυ -τός αντανακλά τον κεντρικό ρόλο του νου στον προσ-διορισμό των διαφόρων νοητικών μας ικανοτήτων πουγίνονται τίτλοι των κεφαλαίων αυτού του βιβλίου

Ένας άλλος ορισμός εστιάζει στο πώς λειτουργεί ονους Ο νους είναι ένα σύστημα που δημιουργεί ανα-παραστάσεις του κόσμου έτσι ώστε να μπορούμε ναενεργούμε σrsquo αυτόν για να επιτύχουμε τους στόχους μαςΟ ορισμός αυτός αντανακλά τη σημασία του νου γιατην προσαρμογή και την επιβίωσή μας και ταυτόχρο-να παρέχει τη βάση μιας περιγραφής του τρόπου μετον οποίο ο νους επιτυγχάνει τους στόχους αυτούς Σεόλο το βιβλίο θα επανέλθουμε συχνά στην ικανότητατου νου να δημιουργεί αναπαραστάσεις

Οι δύο αυτοί ορισμοί του νου δεν είναι ασύμβατοι Οπρώτος υποδηλώνει διάφορους τύπους της νόησης ndashτωννοητικών διεργασιών όπως η αντίληψη η προσοχή καιη μνήμη δηλαδή όλων αυτών που κάνει ο νους Ο δεύ-τερος ορισμός υποδηλώνει κάτι για το πώς λειτουργεί ονους (δημιουργεί αναπαραστάσεις) και για ποιον σκοπό(μας επιτρέπει να ενεργούμε και να επιτυγχάνουμε στό-χους) Δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι γνωστικές λειτουργίεςπου υποδηλώνονται στον πρώτο ορισμό παίζουν σημαν-τικό ρόλο στις ενέργειες για την επίτευξη στόχων

Οι προτάσεις 4 5 και 6 δίνουν έμφαση στον ρόλοτου νου για τη φυσιολογική λειτουργία αλλά και στιςεντυπωσιακές δυνατότητές του Αναμφισβήτητα είναικάτι που πρέπει να χρησιμοποιείται και τα προϊόντατου νου ορισμένων ανθρώπων είναι εξαιρετικά Όμωςένα από τα μηνύματα του βιβλίου αυτού είναι η άποψηότι ο νους είναι θαυμαστός αλλά όχι μόνο γιrsquo αυτούςπου διαθέτουν laquoεξαιρετικόraquo νου αλλά επειδή ακόμακαι τα πιο laquoαπλάraquo πράγματα ndashη αναγνώριση ενόςπροσώπου μια συζήτηση ή η απόφαση για το ποιαμαθήματα θα επιλέξετε το επόμενο εξάμηνοndash είναιεπίσης αξιοθαύμαστα αν αναλογιστούμε τις ιδιότη-τες του νου που μας επιτρέπουν να ολοκληρώσουμεαυτές τις συνηθισμένες δραστηριότητες

Ποιες ακριβώς είναι οι ιδιότητες του νου Ποιαείναι τα χαρακτηριστικά του Πώς λειτουργεί Ότανλέμε ότι ο νους δημιουργεί νόηση και είναι σημαντι-κός για τη λειτουργία και την επιβίωσή μας μιλάμεγια αυτά που κάνει αλλά όχι για το πώς επιτυγχάνειαυτά που κάνει Το πώς τα επιτυγχάνει αποτελεί τοαντικείμενο της γνωστικής ψυχολογίας Στόχος μαςστο υπόλοιπο αυτού του κεφαλαίου είναι να περιγρά-ψουμε πώς εξελίχθηκε το πεδίο της γνωστικής ψυχο-λογίας από τις απαρχές του ως το σημείο όπου βρί-σκεται σήμερα και να αρχίσουμε να περιγράφουμετον τρόπο με τον οποίο οι γνωστικοί ψυχολόγοι προ-σεγγίζουν την επιστημονική μελέτη του νου

ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΝΟΥ ΠΡΩΙΜΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣΤον 19ο αιώνα μεταξύ των απόψεων που είχαν δια-τυπωθεί επικρατούσε η πεποίθηση ότι ο νους δεν

Γνωστική ψυχολογία Η μελέτη του νου

είναι δυνατόν να μελετηθεί Ένας από τους λόγουςπου στήριξαν την πεποίθηση αυτή ήταν ότι δεν είναιδυνατόν ο νους να μελετήσει τον εαυτό τουΥπήρχαν βέβαια και άλλοι λόγοι ανάμεσα στουςοποίους η άποψη ότι οι ιδιότητες του νου απλώς δενμπορούν να μετρηθούν Παρrsquo όλα αυτά ορισμένοιερευνητές αγνόησαν την κοινή γνώμη και αποφάσι-σαν να μελετήσουν τον νου Ένας από αυτούς ήταν οΟλλανδός φυσιολόγος Fransiscus Donders ο οποίοςτο 1868 11 χρόνια πριν από τη δημιουργία του πρώ-του εργαστηρίου επιστημονικής ψυχολογίας πραγμα-τοποίησε ένα από τα πρώτα πειράματα που σήμεραθα ονομαζόταν πείραμα γνωστικής ψυχολογίας (Έχεισημασία να σημειώσουμε ότι ο όρος laquoγνωστική ψυ -χολογίαraquo επινοήθηκε μόλις το 1967 αλλά τα παλαιότε-ρα πειράματα που θα περιγράψουμε χαρακτηρίζονταιως πειράματα γνωστικής ψυχολογίας)

ΤΟ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ DONDERS ΠΟΣΟΣΧΡΟΝΟΣ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΛΗΦΘΕΙ ΜΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ

Ο Donders θέλησε να προσδιορίσει πόσο χρόνο χρειά-ζεται ένα άτομο για να πάρει μια απόφαση Το προσ-διόρισε μετρώντας τον χρόνο αντίδρασης ndash τον χρόνοπου χρειάζεται για να αντιδράσει κανείς στην παρουσίαενός ερεθίσματος Χρησιμοποίησε δύο μετρήσεις τουχρόνου αντίδρασης Μέτρησε τον χρόνο απλής αντί-δρασης ζητώντας από τους συμμετέχοντες να πιέσουνένα πλήκτρο όσο πιο γρήγορα μπορούσαν όταν έβλε-παν να ανάβει ένα φως (Σχήμα 12α) Μέτρησε επίσηςτον χρόνο αντίδρασης με επιλογή χρησιμοποιώνταςδύο φώτα και ζητώντας από τους συμμετέχοντες να πιέ-σουν το αριστερό πλήκτρο όταν έβλεπαν να ανάβει το

αριστερό φως και το δεξί πλήκτρο όταν έβλεπαν ναανάβει το δεξί φως (Σχήμα 12β)

Τα βήματα που συμβαίνουν στον έργο μέτρησηςτου χρόνου απλής αντίδρασης απεικονίζονται στοΣχήμα 13α Η παρουσίαση του ερεθίσματος (φως)προκαλεί μια νοητική αντίδραση (αντίληψη τουφωτός) που οδηγεί με τη σειρά της σε μια συμπερι-φορική αντίδραση (πίεση του πλήκτρου) Ο χρόνοςαντίδρασης (διακεκομμένη γραμμή) είναι ο χρόνοςανάμεσα στην παρουσίαση του ερεθίσματος και τησυμπεριφορική αντίδραση

Θυμηθείτε όμως ότι ο Donders ενδιαφερόταν ναπροσδιορίσει πόση ώρα χρειαζόταν ένα άτομο για ναπάρει μια απόφαση Το έργο χρόνου αντίδρασης μεεπιλογή πρόσθετε τον παράγοντα λήψης απόφασηςαπαιτώντας από τους συμμετέχοντες να αποφασί-σουν αρχικά αν άναβε το αριστερό ή το δεξί φωςκαι στη συνέχεια ποιο πλήκτρο θα πιέσουν Το διά-γραμμα για το έργο αυτό στο Σχήμα 13β προσθέτειστη νοητική αντίδραση την απόφαση για το ποιο φωςάναψε και ποιο πλήκτρο πρέπει να πατηθεί ΟDonders σκέφτηκε ότι η διαφορά στον χρόνο αντί-δρασης ανάμεσα στις συνθήκες απλής αντίδρασης καιαντίδρασης με επιλογή θα έδειχνε πόσος χρόνος χρει-άστηκε για να ληφθεί η απόφαση που οδήγησε στηνπίεση του σωστού πλήκτρου Επειδή ο χρόνος αντί-δρασης με επιλογή ήταν ένα δέκατο του δευτερολέ-πτου μεγαλύτερος από τον χρόνο απλής αντίδρασηςο Donders συμπέρανε ότι η διαδικασία λήψης απόφα-σης χρειάστηκε ένα δέκατο του δευτερολέπτου

Το πείραμα του Donders είναι σημαντικό τόσογιατί ήταν ένα από τα πρώτα πειράματα γνωστικήςψυχολογίας όσο και γιατί δείχνει κάτι εξαιρετικά

36 Γνωστική Ψυχολογία

ΣΧΗΜΑ 12 Σύγχρονη εκδοχή του πειράματος του Donders (1868) για τον χρόνο αντίδρασης (α) το έργο του χρόνου απλήςαντίδρασης και (β) το έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή Στο έργο του χρόνου απλής αντίδρασης ο συμμετέχοντας πιέζει τοπλήκτρο J όταν ανάβει το φως Στο έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή ο συμμετέχοντας πιέζει το πλήκτρο J όταν ανάβει τοαριστερό φως και το πλήκτρο Κ όταν ανάβει το δεξί φως Στόχος του πειράματος του Donders ήταν να προσδιορίσει πόσος χρό-νος χρειάζεται στον συμμετέχοντα για να αποφασίσει ποιο πλήκτρο θα πατήσει στο έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή

(α) Πίεσε το J όταν ανάψει το φως (β) Πίεσε το J για το αριστερό φως και το Κ για το δεξί φως

σημαντικό σχετικά με τη μελέτη του νου οι νοητικέςαντιδράσεις (αντίληψη του φωτός και απόφαση ποιοκουμπί πρέπει να πατηθεί στο παράδειγμα αυτό) δενμπορούν να μετρηθούν άμεσα αλλά πρέπει να εξαχ-θούν συμπερασματικά από τη συμπεριφορά Αυτόμπορούμε να το δούμε παρατηρώντας τις διακεκομ-μένες γραμμές στο Σχήμα 13 Οι γραμμές αυτές δεί-χνουν ότι όταν ο Donders μετρούσε τον χρόνο αντί-δρασης μετρούσε τη σχέση μεταξύ παρουσίασης τουερεθίσματος και αντίδρασης του συμμετέχοντα Δενμετρούσε τις νοητικές αντιδράσεις άμεσα αλλά συμ-πέραινε πόσο χρόνο αυτές χρειάζονταν για να ολο-κληρωθούν από τους χρόνους αντίδρασης Το γεγονόςότι οι νοητικές αντιδράσεις δεν μπορούν να μετρη-θούν άμεσα αλλά πρέπει να μελετηθούν μέσω τηςπαρατηρούμενης συμπεριφοράς είναι μια αρχή πουδεν ισχύει μόνο για το πείραμα του Donders αλλά γιαόλες τις έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ WUNDT ΔΟΜΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΝΔΟΣΚΟΠΗΣΗ

Το 1879 11 χρόνια μετά το πείραμα για τον χρόνοαντίδρασης του Donders ο Wilhelm Wundt ίδρυσε τοπρώτο εργαστήριο επιστημονικής ψυχολογίας στοΠανεπιστήμιο της Λειψίας στη Γερμανία Η προσέγγι-ση του Wundt που επικράτησε στην ψυχολογία στατέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα ονομά-στηκε δομισμός Σύμφωνα με τον δομισμό η συνολι-κή μας εμπειρία προσδιορίζεται από τον συνδυασμόβασικών στοιχείων της εμπειρίας τα οποία οι δομιστέςαποκαλούσαν αισθήσεις Όπως στη χημεία αναπτύχθη-

κε ένας περιοδικός πίνακας των στοιχείων που συν-δυάζονται για να δημιουργήσουν τα μόρια ο Wundtήθελε να δημιουργήσει έναν laquoπεριοδικό πίνακα τουνουraquo που θα περιλάμβανε όλες τις βασικές αισθήσειςοι οποίες εμπλέκονταν στη δημιουργία της εμπειρίας

Ο Wundt πίστευε ότι μπορούσε να επιτύχει τηνεπιστημονική περιγραφή των συστατικών της εμπει-ρίας χρησιμοποιώντας την αναλυτική ενδοσκόπησημια τεχνική κατά την οποία εκπαίδευε τους συμμετέ-χοντες να περιγράφουν τις εμπειρίες τους και τις διερ-γασίες της σκέψης τους ενώ αντιδρούσαν σε ερεθί-σματα Η αναλυτική ενδοσκόπηση απαιτούσε εντατι-κή εκπαίδευση επειδή ο στόχος των συμμετεχόντωνήταν να περιγράψουν την εμπειρία τους σχετικά μεβασικά νοητικά στοιχεία Για παράδειγμα σε ένα πεί-ραμα ο Wundt ζήτησε από τους συμμετέχοντες ναπεριγράψουν την εμπειρία τους από το άκουσμα μιαςσυγχορδίας με πέντε νότες στο πιάνο Ένα από ταερωτήματα που ήλπιζε να απαντήσει ο Wundt ήτανκατά πόσο οι συμμετέχοντές του ήταν ικανοί να ακού-σουν καθεμία από τις ξεχωριστές νότες που συνέθε-ταν τη συγχορδία Όπως θα δούμε εξετάζοντας τηναντίληψη στο Κεφάλαιο 3 ο δομισμός δεν ήταν καρ-ποφόρος ως προσέγγιση και έτσι εγκαταλείφθηκε στιςαρχές του 20ού αιώνα Παρrsquo όλα αυτά ο Wundtσυνέβαλε σημαντικά στην ψυχολογία επειδή επιδό-θηκε στη μελέτη της συμπεριφοράς και του νου υπόελεγχόμενες συνθήκες Επιπλέον εκπαίδευσε πολ-λούς διδακτορικούς φοιτητές οι οποίοι ίδρυσαν τμή-ματα ψυχολογίας σε άλλα πανεπιστήμια στα οποίαπεριλαμβάνονταν και πανεπιστήμια στις ΗνωμένεςΠολιτείες

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 37

ΣΧΗΜΑ 13 Η αλληλουχία γεγονότων ανάμεσα στην παρουσίαση του ερεθίσματος και τη συμπεριφορική αντίδραση σταπειράματα του Donders (α) το έργο του χρόνου απλής αντίδρασης και (β) το έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή Η διακε-κομμένη γραμμή δείχνει ότι ο Donders μέτρησε τον χρόνο αντίδρασης ndash δηλαδή τον χρόνο ανάμεσα στην παρουσίαση του φωτόςκαι στην αντίδραση του συμμε τέχοντα

Ανάβει το φως

laquoΑντίληψη φωτόςraquo

Πίεσε το πλήκτρο

Ερέθισμα

Νοητική αντίδραση

Συμπεριφορική αντίδραση

Ανάβει το αριστερό φως

laquoΑντίληψη φωτόςraquo και laquoΑπόφαση ποιο

πλήκτρο να πατηθείraquo

Πίεσε το αριστερό πλήκτρο

Χρόνος αντίδρασης

(α) (β)

ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ EBBINGHAUSΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΛΗΘΗΣ

Στο μεταξύ σε απόσταση 180 χιλιομέτρων από τηΛειψία στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ο Γερμανόςψυχολόγος Hermann Ebbinghaus (18851913) ακολου-θούσε μιαν άλλη προσέγγιση για να μετρήσει τις ιδιό-τητες του νου Ο Ebbinghaus ενδιαφέρθηκε να προσ-διορίσει τη φύση της μνήμης και της λήθης ndash συγκεκρι-μένα πόσο γρήγορα χάνεται στην πάροδο του χρόνου ηπληροφορία που μαθαίνουμε Αντί να χρησιμοποιήσειτη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης του Wundt οEbbinghaus χρησιμοποίησε μια ποσοτική μέθοδο για τημέτρηση της μνήμης Χρησιμοποιώντας ως συμμετέ-χοντα τον εαυτό του επανέλαβε καταλόγους με 13μονοσύλλαβες λέξεις δίχως νόημα όπως DAX QEHLUH ZIF έναν κάθε φορά με σταθερό ρυθμό Χρη-σιμοποίησε συλλαβές δίχως νόημα προκειμένου να μηνεπηρεαστεί η μνήμη του από το νόημα μιας συγκεκρι-μένης λέξης

Ο Ebbinghaus προσδιόρισε πόσο χρόνο χρειάστη-κε για να μάθει έναν κατάλογο την πρώτη φορά Στησυνέχεια περίμενε ένα διάστημα (αναβολή) και μετάπροσδιόρισε πόσο χρόνο χρειάστηκε για να ξαναμά-θει τον κατάλογο Επειδή στη διάρκεια της αναβολήςείχε επέλθει λήθη ο Ebbinghaus έκανε λάθη όταν γιαπρώτη φορά προσπάθησε να θυμηθεί τον κατάλογοΑλλά επειδή είχε συγκρατήσει κάποιες πληροφορίεςαπό την πρώτη φορά που τον είχε μάθει ξανάμαθετον κατάλογο πιο γρήγορα απrsquo όσο την πρώτη φορά

Για να προσδιορίσει πόσα είχε ξεχάσει μετά απόμια συγκεκριμένη αναβολή ο Ebbinghaus χρησιμο-ποίησε μια μονάδα μέτρησης που αποκάλεσε αποθέ-ματα και η οποία υπολογίζεται με τον ακόλουθοτρόπο Αποθέματα = (Αρχικός χρόνος για να μαθευ-τεί ο κατάλογος) ndash (Χρόνος για να μαθευτεί ξανά οκατάλογος μετά την πρώτη αναβολή) Έτσι αν τουχρειάστηκαν 1000 δευτερόλεπτα για να μάθει τον

κατάλογο την πρώτη φορά και 400 δευτερόλεπτα γιανα ξαναμάθει τον κατάλογο μετά την αναβολή τότετα αποθέματα θα ήταν 1000 ndash 400 = 600 δευτερόλε-πτα Το Σχήμα 14 που απεικονίζει την αρχική μάθη-ση και την επαναμάθηση έπειτα από τρεις διαφορετι-κές αναβολές δείχνει ότι οι μεγαλύτερες αναβολέςοδηγούν σε μικρότερα αποθέματα

Σύμφωνα με τον Ebbinghaus αυτή η μείωση στααποθέματα παρείχε μια μονάδα μέτρησης της λήθηςλιγότερα αποθέματα σήμαιναν ότι ξεχάστηκαν περισ-σότερα στοιχεία Έτσι το διάγραμμα στο Σχήμα 15 η

38 Γνωστική Ψυχολογία

ΣΧΗΜΑ 14 Υπολογισμός των αποθεμάτων στο πείραμα του Ebbinghaus Στο παράδειγμα αυτό χρειάστηκαν 1000 δευτερό-λεπτα για τη μάθηση την πρώτη φορά του καταλόγου των συλλαβών δίχως νόημα Αυτό δείχνουν οι γραμμές στο 0 Η γραμμήστα δεξιά της γραμμής 0 δείχνει κάθε φορά τον χρόνο που χρειάστηκε για να μαθευτεί ξανά ο κατάλογος μετά από αναβολή (α) 19λεπτών (β) 1 ημέρας και (γ) 6 ημερών Η κόκκινη γραμμή δείχνει τα αποθέματα σε κάθε αναβολή Σημειώστε ότι τα αποθέματαμειώνονται όσο μεγαλύτερη είναι η αναβολή Η μείωση των αποθεμάτων δίνει μια μέτρηση της λήθης copy2015 Cengage Learning

0 19λεπτά

400

1000

Χρόν

ος (σ

ε δε

υτερ

όλεπ

τα)

650 730

Απόθεμα = 600 Απόθεμα = 350 Απόθεμα = 270

0 1ημέρα

0 6ημέρες

Χρόνος

60

50

19 λεπτά

1 ώρα

875 ώρες

1 ημέρα2 ημέρες

6 ημέρες31 ημέρες

40

0

30

20

10

0

Ποσ

οστά

απο

θεμά

των

ΣΧΗΜΑ 15 Η καμπύλη αποθεμάτων του Ebbinghaus ΟEbbinghaus θεωρούσε ότι τα ποσοστά αποθεμάτων είναι μιαμέτρηση της ποσότητας που θυμάται κανείς Έτσι δημιούργησεένα διάγραμμα με τα ποσοστά αυτά επί τον χρόνο ανάμεσαστην αρχική μάθηση και τον έλεγχο Η μείωση σε αποθέματα(μνήμης) με την αύξηση των χρονικών διαστημάτων δείχνει ότιξεχνάμε γρηγορότερα τις δύο πρώτες ημέρες και μετά ξεχνάμεπιο αργά (Πηγή Βασισμένο στο H Ebbinghaus Memory Acontribution to experimental psychology HA Ruger amp CEBussenius Trans New York Teachers College ColumbiaUniversity 18851913)

καμπύλη αποθεμάτων δείχνει ότι η μνήμη μειώνεταιγρήγορα τις πρώτες δύο μέρες μετά την αρχική μάθησηκαι μετά παραμένει στο ίδιο επίπεδο Η καμπύλη αυτήήταν σημαντική επειδή έδειξε ότι η μνήμη μπορεί ναποσοτικοποιηθεί και ότι εργαλεία όπως η καμπύλη απο-θεμάτων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγρά-ψουν μια ιδιότητα της μνήμης στην περίπτωση αυτήτην ικανότητα διατήρησης των πληροφοριών Σημειώ-στε ότι παρόλο που η μέθοδος αποθεμάτων του Ebbin-ghaus διέφερε πολύ από τη μέθοδο χρόνου αντίδρασηςτου Donder και οι δύο μέτρησαν μια συμπεριφορά γιανα προσδιορίσουν μια ιδιότητα του νου

ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ WILLIAM JAMES

Ο William James ένας από τους πρώτους Αμερικανούςψυχολόγους (αν και όχι μαθητής του Wundt) δίδαξεστο πρώτο τμήμα ψυχολογίας του Χάρβαρντ και έκανεσημαντικές παρατηρήσεις για τον νου στο βιβλίο τουΑρχές της Ψυχολογίας (Principles of Psychology 1890)Οι παρατηρήσεις του James είχαν βασιστεί όχι μόνο σεαποτελέσματα πειραμάτων αλλά και σε παρατηρήσειςγια τη λειτουργία του δικού του νου Μια από τις πιογνωστές παρατηρήσεις του James για τη φύση της προ-σοχής είναι η ακόλουθη

Εκατομμύρια πράγματαhellip παρουσιάζονται στιςαισθήσεις μου χωρίς ποτέ να αποτελούν εμπειρίαμου Γιατί Γιατί δεν με ενδιαφέρουν Εμπειρία μουείναι αυτό το οποίο συμφωνώ να προσέξωhellip Όλοι

γνωρίζουν τι είναι η προσοχή Είναι η κατάκτηση απότον νου με σαφή και ζωηρό τρόπο ενός από εκείνατα πολλά που εμφανίζονται ταυτόχρονα ως πιθανάαντικείμενα ή νήματα σκέψηςhellip Υποδηλώνει ότιαγνοώ κάποια πράγματα προκειμένου να διαχειριστώαποτελεσματικά κάποια άλλα

Η παρατήρηση ότι για να προσέξουμε ένα πράγμααπαιτείται να αγνοήσουμε κάποια άλλα έχει ισχύ ακόμακαι σήμερα και έχει γίνει το αντικείμενο πολλών σύγ-χρονων μελετών για την προσοχή Εξίσου εντυπωσιακόμε την ορθότητα των παρατηρήσεων του James ήταν καιτο εύρος των γνωστικών θεμάτων που εξέτασε τα οποίαπεριλάμβαναν τη σκέψη τη συνείδηση την προσοχή τημνήμη την αντίληψη τη φαντασία και τη λογική

Η ίδρυση του πρώτου εργαστηρίου ψυχολογίαςαπό τον Wundt τα ποσοτικά πειράματα των Dondersκαι Ebbinghaus και οι οξυδερκείς παρατηρήσεις τουJames αποτέλεσαν μια αρχή που φαινόταν πολλά υπο-σχόμενη για τη μελέτη του νου (Πίνακας 11) Όμως οιέρευνες για τον νου επρόκειτο σύντομα να περιορι-στούν κυρίως εξαιτίας των γεγονότων στις αρχές του20ού αιώνα που μετατόπισαν το ενδιαφέρον της ψυ -χολογίας μακριά από τη μελέτη του νου και των νοη-τικών διεργασιών Μια από τις ισχυρότερες δυνάμειςπου υποχρέωσαν την ψυχολογία να απορρίψει τημελέτη των νοητικών διεργασιών ήταν η αρνητικήαντίδραση στην τεχνική του Wundt για την αναλυτι-κή ενδοσκόπηση

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 39

ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΣΥΜΒΟΛΗ

Donders (1868)Χρόνος απλής αντίδρασης έναντι χρόνου αντίδρασης με επιλογή

Ο χρόνος αντίδρασης με επιλογή είναι 110του δευτερολέπτου περισσότερος από τον χρόνο απλής αντίδρασης Επομένως χρειάζεται 110 του δευτερολέπτουγια τη λήψη απόφασης

Πρώτο πείραμα γνωστικής ψυχολογίας

Wundt (1879) Αναλυτική ενδοσκόπηση Μη αξιόπιστα συμπεράσματαΔημιούργησε το πρώτο εργα-στήριο επιστημονικής ψυχο-λογίας

Ebbinghaus(1885)

Μέθοδος αποθεμάτων για τη μέτρηση της λήθης

Η λήθη επέρχεται γρήγορα τις πρώτες 1 έως 2 ημέρες μετά την αρχική μάθηση

Ποσοτική μέτρηση νοητικών διεργασιών

James (1890)Όχι πειράματα Αναφοράπαρατηρήσεων από τηνπροσωπική του εμπειρία

Περιγραφές μεγάλου εύρους εμπειριών

Πρώτο εγχειρίδιο ψυχολογίαςΟρισμένες από τις παρατηρήσεις τουείναι και σήμερα έγκυρες

copy2015 Cengage Learning

ΠΙΝΑΚΑΣ 11 Πρωτοπόροι της γνωστικής ψυχολογίας

Πολλά από τα πρώτα τμήματα ψυχολογίας πραγματο-ποίησαν έρευνες ακολουθώντας την παράδοση του ερ-γαστηρίου του Wundt χρησιμοποιώντας την αναλυτικήενδοσκόπηση για να αναλύσουν τις νοητικές διεργα-σίες Η έμφαση αυτή στη μελέτη του νου όμως επρό-κειτο να αλλάξει εξαιτίας των προσπαθειών του JohnWatson που πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα στηνψυχολογία το 1904 από το Πανεπι στήμιο του Σικάγου

Ο WATSON ΘΕΜΕΛΙΩΝΕΙ ΤΟΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΗ ιστορία για το πώς ο John Watson θεμελίωσε στηνψυχολογία την προσέγγιση του συμπεριφορισμού είναιευρέως γνωστή στους σπουδαστές της εισαγωγήςστην ψυχολογία Θα την επαναλάβουμε με συντομίαεδώ εξαιτίας της σημασίας της για την ιστορία τηςγνωστικής ψυχολογίας

Ως μεταπτυχιακός φοιτητής του Πανεπιστημίουτου Σικάγου ο Watson δεν ήταν ικανοποιημένος μετη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης Τα προβλή-ματά του με τη μέθοδο αυτή ήταν ότι (1) παρήγαγεπολύ διαφορετικά αποτελέσματα από άτομο σε άτομοκαι (2) τα αποτελέσματα αυτά δύσκολα μπορούσαννα επαληθευτούν επειδή ερμηνεύονταν με αναφοράσε αθέατες νοητικές διεργασίες Ο Watson πρότεινεμια νέα προσέγγιση τον συμπεριφορισμό Σε ένααπόσπασμα από το άρθρο του laquoΗ Ψυχολογία όπως τηβλέπει ο συμπεριφοριστήςraquo (Psychology as the Be -haviorist Views it) ο Watson θέτει τους στόχους αυτήςτης προσέγγισης στην ψυχολογία

Η ψυχολογία όπως τη βλέπει ο συμπεριφοριστήςείναι ένας καθαρά αντικειμενικός πειραματικός κλά-δος της φυσικής1 επιστήμης Ο θεωρητικός της στό-χος είναι η πρόβλεψη και ο έλεγχος της συμπεριφο-ράς Η ενδοσκόπηση δεν είναι ουσιαστικό μέρος τωνμεθόδων της ούτε η επιστημονική αξία των δεδομέ-νων της εξαρτάται από την ευκολία με την οποία αυτάτα δεδομένα προσφέρονται για ερμηνεία σε όρουςσυνείδησηςhellip Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι νααρχίσουμε να δουλεύουμε πάνω στην ψυχολογία κα -θιστώντας αντικειμενικό στόχο μας τη συμπεριφοράκαι όχι τη συνείδηση (Watson 1913 σελ 158 176 οιεμφάσεις του συγγραφέα)

Το απόσπασμα αυτό έχει δύο κεντρικά σημεία (1)Ο Watson απορρίπτει την ενδοσκόπηση ως μέθοδο

και (2) κεντρικό θέμα μελέτης είναι η παρατηρήσιμησυμπεριφορά και όχι η συνείδηση (που θα ενέπλεκεμη παρατηρήσιμες διεργασίες όπως η σκέψη τα συ -ναισθήματα και η λογική) Με άλλα λόγια ο Watsonήθελε να περιορίσει την ψυχολογία σε συμπεριφορικάδεδομένα όπως οι χρόνοι αντίδρασης του Dondersκαι απέρριπτε την άποψη να προχωρεί κα νείς πέρααπό τα δεδομένα αυτά για να συνάγει συμπεράσματαγια μη παρατηρήσιμες νοητικές καταστάσεις ΟWatson απέκλεισε τον νου ως αντικείμενο διερεύνη-σης διακηρύσσοντας ότι laquoη ψυχολογίαhellip δεν πρέπειπλέον να παραπλανάται με τη σκέψη ότι το αντικεί-μενο της παρατήρησης είναι οι καταστάσεις του νουraquo(σελ 163) Ο στόχος του Watson ήταν να αντικατα-στήσει τον νου ως αντικείμενο μελέτης στην ψυχολο-γία με τη μελέτη της άμεσα παρατηρήσιμης συ μπερι-φοράς Καθώς ο συμπεριφορισμός έγινε η κυ ρίαρχηδύναμη στην αμερικανική ψυχολογία το εν διαφέροντων ψυχολόγων μετατοπίστηκε από το ερώτημα laquoΤιμας λέει για τον νου η συμπεριφοράraquo στο ερώτημαlaquoΠοια είναι η σχέση ανάμεσα στα ερεθίσματα τουπεριβάλλοντος και τη συμπεριφοράraquo

Το πιο γνωστό πείραμα του Watson ήταν το πείρα-μα με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo στο οποίο ο Watson και ηRosalie Rayner (1920) έκαναν έναν δυνατό θόρυβοκάθε φορά που πλησίαζε κοντά στο παιδί ένα ποντίκι(το οποίο ο Άλμπερτ συμπαθούσε στην αρχή) Μετάαπό μερικές επαναλήψεις όπου ο θόρυβος συνδυάστη-κε με το ποντίκι ο Άλμπερτ άρχισε να αντιδρά μπου-σουλώντας μακριά του όσο πιο γρήγορα μπορούσε

Οι ιδέες του Watson συνδέονται με την κλασικήεξαρτημένη μάθηση ndash πώς ο συνδυασμός ενός ερεθί- σματος (όπως ο δυνατός θόρυβος που άκουγε ο Άλ -μπερτ) με ένα προηγουμένως ουδέτερο ερέθισμα (όπως

40 Γνωστική Ψυχολογία

Eγκατάλειψητης μελέτης του νου

ΣΧΗΜΑ 16 Στο περίφημο πείραμά του ο Pavlov συνδύασετο χτύπημα ενός κουδουνιού με την εμφάνιση τροφής Αρχικάη εμφάνιση της τροφής προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλοαλλά μετά από μερικές φορές όπου συνδυαζόταν ο ήχος τουκουδουνιού με την τροφή αρκούσε το χτύπημα του κουδουνι-ού για να προκαλέσει τη σιελόρροια Αυτή η αρχή μάθησης μεσύνδεση που ονομάστηκε κλασική εξαρτημένη μάθηση ήτανη βάση του πειράματος του Watson με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo

1 [ΣτΕ] Στο πρωτότυπο laquonatural scienceraquo

DondersΧρόνος αντίδρασης

WundtΕργαστήριοεπιστημονικήςψυχολογίας

EbbinghausΚαμπύληλήθης

JamesΑρχές τηςψυχολογίας

SkinnerΣυντελεστικήεξαρτημένημάθηση

WatsonΣυμπερι-φορισμός

1868 1879 1885 1890 1913 1938

το ποντίκι) προκαλεί αλλαγές στην αντίδραση απέναν-τι στο ουδέτερο ερέθισμα Ο Watson εμπνεύστηκε τοπείραμά του από τις έρευνες του Ivan Pavlov που άρχι-σαν τη δεκαετία του 1890 και παρατηρούσαν την κλα-σική εξαρτημένη μάθηση σε σκύλους Στα πειράματααυτά (Σχήμα 16) ο Pavlov συνδυάζοντας την τροφή(που προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλο) με ένα καμ-πανάκι (το αρχικά ουδέτερο ερέθισμα) προκαλούσεσιελόρροια στον σκύλο κάθε φορά που άκουγε το καμ-πανάκι (Pavlov 1927)

Ο Watson χρησιμοποίησε την κλασική εξαρτημένημάθηση για να υποστηρίξει ότι η συμπεριφορά μπορείνα αναλύεται χωρίς καμιά αναφορά στον νου Για τονWatson εκείνο που συνέβαινε μέσα στο κε φάλι τουΆλ μπερτ (ή μέσα στο κεφάλι του σκύλου του Pavlov)είτε ψυχολογικά είτε νοητικά ήταν αδιάφορο Εν δια -φερόταν μόνο για το πώς ο σύνδεση ενός ερεθίσματοςμε ένα άλλο επηρέαζε τη συμπεριφορά

Η ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΜΑΘΗΣΗ ΤΟΥ SKINNERΕνόσω επικρατούσε ο συμπεριφορισμός στην αμε ρικα- νική ψυχολογία ο BF Skinner που πήρε το δι δα κτορι-κό του δίπλωμα από το Χάρβαρντ το 1931 προσέφερεένα άλλο εργαλείο για τη μελέτη της σχέσης μεταξύ ερε- θίσματος και αντίδρασης που εξασφάλισε ότι η προ σέγ-γιση αυτή θα επικρατούσε στην ψυχολογία τις ερχόμε-νες δεκαετίες Ο Skinner εισήγαγε τη συντελεστικήεξαρτημένη μάθηση η οποία εστίαζε στο πώς η συμ-περιφορά ενισχύεται από παράγοντες θε τικής ενίσχυ-σης όπως η τροφή ή η κοινωνική επιδοκιμασία (ή απότην απόσυρση παραγόντων αρνητικής ενίσχυσης όπωςένα σοκ ή κοινωνική απόρριψη) Για παράδειγμα οSkinner έδειξε ότι ενισχύοντας ένα πο ντίκι παρέχοντάςτου τροφή όταν αυτό πίεζε μια ράβδο διατηρούνταν ήαυξανόταν ο ρυθμός πίεσης της ρά βδου Όπως ο Watsonέτσι και ο Skinner δεν ενδιαφερόταν για το τι συνέβαι-νε στον νου αλλά εστίαζε την προσοχή του μόνο στονπροσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο η συμπεριφοράελεγχόταν από τα ερεθίσματα (Skinner 1938)

Η άποψη ότι μπορούμε να κατανοήσουμε τη συμ-περιφορά μελετώντας τις σχέσεις ερεθίσματος - αντί-δρασης επηρέασε μια ολόκληρη γενιά ψυχολόγων καιεπικράτησε στην ψυχολογία στις ΗΠΑ από τη δεκαε-τία του 1940 μέχρι και όλη τη δεκαετία του 1960 Οιψυχολόγοι εφάρμοζαν τις τεχνικές της κλασικής και τηςσυντελεστικής μάθησης στη διδασκαλία στην τάξηστη θεραπεία ψυχικών διαταραχών και στον έλεγχο τωνεπιδράσεων φαρμάκων σε ζώα Το Σχήμα 17 είναι μιαχρονογραμμή που δείχνει τις αρχικές μελέτες του νουκαι την άνοδο του συμπεριφορισμού Όμως παρόλοπου ο συμπεριφορισμός επικρατούσε στην ψυχολογίασυνέβαιναν γεγονότα που τελικά οδήγησαν στην ανα-γέννηση της μελέτης του νου

ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΠαρόλο που ο συμπεριφορισμός επικράτησε στηναμε ρικανική ψυχολογία για πολλές δεκαετίες ορισμέ- νοι ερευνητές δεν πειθάρχησαν στους αυστηρούς συ -μπεριφορικούς κανόνες Ένας από τους ερευνητές αυ -τούς ήταν ο Edward Chace Tolman Ο Tolman ο οποίοςβρισκόταν στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλι φόρ -νιας από το 1918 έως το 1954 αποκαλούσε τον εαυτότου συμπεριφοριστή επειδή επικεντρωνόταν στη μέ -τρηση της συμπεριφοράς Στην πραγματικότητα όμωςήταν ένας από τους πρώτους γνωστικούς ψυχολόγουςεπειδή χρησιμοποίησε τη συμπεριφορά για να κατα-νοήσει νοητικές διεργασίες

Σε ένα από τα πειράματά του ο Tolman (1938) έβα -λε ένα ποντίκι σε έναν λαβύρινθο όπως αυτόν στο Σχή -μα 18 Αρχικά το ποντίκι εξερεύνησε τον λαβύρινθοτρέχοντας πάνω κάτω στους διαδρόμους του (Σχήμα18α) Μετά την αρχική περίοδο εξερεύνησης το πον-τίκι τοποθετήθηκε στο σημείο Α και στο σημείο Βτοποθετήθηκε τροφή Το ποντίκι έμαθε γρήγορα ναστρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή Αυτό ακριβώςθα προέβλεπαν οι συμπεριφοριστές επειδή η στροφήδεξιά ανταμειβόταν με τροφή (Σχήμα 18β) Όμως

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 41

ΣΧΗΜΑ 17 Χρονογραμμή που δείχνει τα πρώτα πειράματα για τη μελέτη του νου τον 19ο αιώνα και την άνοδο του συμπε-ριφορισμού τον 20ό αιώνα copyCengage Learning

όταν ο Tolman (αφού φρόντισε να βεβαιωθεί ότι τοποντίκι δεν θα μπορούσε να προσδιορίσει με τηνόσφρηση το σημείο στο οποίο βρισκόταν η τροφή)έβαλε το ποντίκι στο σημείο Γ συνέβη κάτι ενδιαφέ-ρον Το ποντίκι έστριψε αριστερά στη διασταύρωση γιανα φτάσει στην τροφή στο Β (Σχήμα 18γ) Η ερμηνείατου Tolman για το αποτέλεσμα αυτό ήταν ότι όταν τοποντίκι αρχικά εξερευνούσε τον λαβύρινθο ανέπτυξεέναν γνωστικό χάρτη ndash μια αναπαράσταση στον νουτου για το σχέδιο του λαβυρίνθου (Tolman 1948)Επομένως έστω και αν το ποντίκι προηγουμένως είχεανταμειφθεί επειδή έστριψε δεξιά ο νοερός του χάρτηςτού υπέδειξε ότι πρέπει να στρίψει αριστερά για ναφτάσει στην τροφή Η χρήση της λέξης γνωστικός απότον Tolman και η άποψη ότι στον νου του ποντικιούμπορεί να συνέβη κάτι άλλο εκτός από σύνδεση ερεθί-σματος - αντίδρασης έθεσαν τον Tolman εκτός της κυ -ρίαρχης τάσης του συμπεριφορισμού

Πολλοί άλλοι ερευνητές γνώριζαν το έργο τουTolman αλλά για τους περισσότερους Αμερικανούςψυχολόγους τη δεκαετία του 1940 η χρήση του όρουγνωστικός δύσκολα γινόταν αποδεκτή επειδή παραβία-ζε την άποψη των συμπεριφοριστών ότι οι εσωτερικέςδιεργασίες όπως η σκέψη ή οι νοεροί χάρτες δεν ήταναποδεκτά θέματα μελέτης Χρειάστηκε μία δεκαετίααπό τότε που ο Tolman εισήγαγε την ιδέα των γνωστι-κών χαρτών μέχρι να εμφανιστούν οι εξελίξεις που οδή-γησαν στην ψυχολογία στην επαναπροσέγγιση του νουΣαν από ειρωνεία μία από τις εξελίξεις αυτές ήταν ηδημοσίευση το 1957 ενός βιβλίου του BF Skinner μετίτλο Λεκτική Συμπεριφορά (Verbal Behavior)

Στο βιβλίο του αυτό ο Skinner υποστήριξε ότι ταπαιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα μέσω συντελεστικήςεξαρ τημένης μάθησης Σύμφωνα με την άποψη αυτήτα παιδιά μιμούνται την ομιλία που ακούν και επανα-λαμβάνουν την ορθή ομιλία επειδή αυτή ανταμείβεται

Όμως το 1959 ο Noam Chomsky γλωσσολόγος απότο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης δημο-σίευσε μια καυστική κριτική ανάλυση του βιβλίου τουSkinner στην οποία επισήμαινε ότι τα παιδιά λένεπολλές προτάσεις που δεν έχουν ενισχυθεί ποτέ απότους γονείς (για παράδειγμα laquoΣε μισώ μαμάraquo) και ότιστην τυπική πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης περ-νούν από ένα στάδιο στο οποίο χρησιμοποιούν εσφαλ-μένη γραμματική όπως το laquoτο ποτήρι έπεσε στοπατώματοraquo έστω και αν αυτή η εσφαλμένη γραμματι-κή πιθανότατα δεν ενισχύθηκε ποτέ

Ο Chomsky θεώρησε ότι η γλωσσική ανάπτυξη δενκαθορίζεται από τη μίμηση και την ενίσχυση αλλά απόένα έμφυτο βιολογικό πρόγραμμα που εμφανίζεται σεόλους τους πολιτισμούς Η ιδέα του Chomsky ότι ηγλώσσα είναι προϊόν του τρόπου με τον οποίο δομείταιο νους και όχι αποτέλεσμα της ενίσχυσης οδήγησε τουςψυχολόγους να επανεξετάσουν την ιδέα ότι η γλώσσακαι άλλες σύνθετες συμπεριφορές όπως η λύση τωνπροβλημάτων και η λογική μπορούν να ερμηνευθούνμε τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση Αντίθεταάρχισαν να συνειδητοποιούν ότι για να κατανοήσουμεσύνθετες γνωστικές συμπεριφορές είναι χρήσιμο όχιμόνο να μετράμε την παρατηρήσιμη συμπεριφορά αλλάκαι να συνυπολογίζουμε τι μας λέει η συμπεριφοράαυτή για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Η δεκαετία του 1950 αναγνωρίζεται γενικά ως η απαρ-χή της γνωστικής επανάστασης ndash η μετάβαση στηνψυχολογία από τις σχέσεις ερεθίσματος - αντίδρασηςτων συμπεριφοριστών σε μια προσέγγιση με κεντρικό

42 Γνωστική Ψυχολογία

(α) Εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Στρίβει δεξιά για τροφή (γ) Στρίβει αριστερά για τροφήA

Γ

Δ B

Γ

Δ B

Γ

Δ B

A A

Τροφή Τροφή

ΣΧΗΜΑ 18 Ο λαβύρινθος που χρησιμοποιήθηκε από τον Tolman (α) Αρχικά το ποντίκι εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Τοποντίκι μαθαίνει να στρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή στο Β όταν ξεκινάει από το Α (γ) Όταν τοποθετείται στο Γ το ποντίκιστρίβει αριστερά για να φτάσει στο Β Στο πείραμα αυτό έχει ληφθεί μέριμνα ώστε το ποντίκι να μην μπορεί να ξέρει πού είναι ητροφή βάσει ενδεικτικών στοιχείων όπως η όσφρηση copy Cengage Learning

Η αναγέννησητης μελέτης του νου

στόχο την κατανόηση της λειτουργίας του νου Ακόμηκαι πριν από την κριτική του Chomsky για το βιβλίοτου Skinner είχαν συμβεί άλλα γεγονότα που σηματο-δοτούσαν τη μετάβαση από την εστίαση του ενδιαφέ-ροντος μόνο στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά στημελέτη του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Είναι εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι οι ψυχο-λόγοι θα πρέπει να επεκταθούν πέρα από την απλήδιερεύνηση της συμπεριφοράς και να εξετάσουν πώςλειτουργεί ο νους Όμως για να κοιτάξουν πέρα απότη συμπεριφορά οι ψυχολόγοι έπρεπε να αναπτύξουννέους τρόπους κατανόησης της έννοιας του νου Ευτυ-χώς τη στιγμή που οι ψυχολόγοι άρχισαν να αμφι-σβητούν τον συμπεριφορισμό μια νέα τεχνολογία εμ -φανίστηκε η οποία πρότεινε έναν νέο τρόπο για τηνπεριγραφή της λειτουργίας του νου Η νέα αυτή τε -χνο λογία ήταν ο ψηφιακός υπολογιστής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΟι πρώτοι ψηφιακοί υπολογιστές που εμφανίστηκανστα τέλη της δεκαετίας του 1940 ήταν τεράστια μη -χανήματα τα οποία καταλάμβαναν ολόκληρα κτίριαΌμως το 1954 η ΙΒΜ εισήγαγε έναν υπολογιστή πουμπορούσε να διατεθεί στο ευρύ κοινό Οι υπολογιστέςαυτοί παρέμεναν μεγάλοι σε σύγκριση με τα σημερινάλάπτοπ αλλά βρήκαν τη θέση τους στα πανεπιστη-μιακά ερευνητικά εργαστήρια όπου χρησιμοποιήθη-καν τόσο για να αναλύουν δεδομένα όσο και για ναπροτείνουν έναν νέο τρόπο σκέψης για τον νου κάτιτο οποίο είναι πολύ σημαντικό για τους δικούς μαςσκοπούς

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ

Ένα από τα χαρακτηριστικά των υπολογιστών που τρά-βηξε την προσοχή των ψυχολόγων της δεκαετίας του1950 ήταν ότι οι υπολογιστές επεξεργάζονταν τις πλη-ροφορίες κατά στάδια όπως απεικονίζεται στο Σχήμα

19α Στο διάγραμμα αυτό η πληροφορία αρχικά λαμ-βάνεται από τον laquoεπεξεργαστή εισιόντωνraquo Μετά απο-θηκεύεται στη laquoμονάδα μνήμηςraquo πριν την επεξεργα-στεί η laquoαριθμητική μονάδαraquo η οποία στη συνέχεια δη -μιουργεί τα εξιόντα του υπολογιστή Χρησιμοποιώνταςαυτή την κατά στάδια προσέγγιση ως έμπνευση ορι-σμένοι ψυχολόγοι πρότειναν για τη μελέτη του νουτην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνndash μια προσέγγιση που ακολουθεί την πορεία των νοητι-κών λειτουργιών που εμπλέκονται στη νόηση Σύμ φω -να με την προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφο-ριών η λειτουργία του νου μπορεί να περιγραφεί ως μιααλληλουχία σταδίων2 Η εφαρμογή αυτής της προσέγ-γισης των σταδίων στο πεδίο μελέτης του νου οδήγησετους ψυχολόγους να θέσουν νέα ερωτήματα και να πλαι- σιώσουν τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα αυτά μενέους τρόπους Ένα από τα πρώτα πειράματα που είχανεπηρεαστεί από αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης σχετικάμε τον νου περιλάμβανε τη μελέτη τού πόσο καλά ταάτομα μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μιαπληροφορία όταν ταυτόχρονα τους παρουσιάζονται καιάλλες πληροφορίες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΥ

Ήδη από τη δεκαετία του 1950 πολλοί ερευνητές εν -διαφέρθηκαν να περιγράψουν πόσο καλά μπορεί ναδιαχειριστεί ο νους τις εισερχόμενες πληροφορίες Έναερώτημα το οποίο ενδιαφέρθηκαν να απαντήσουν προέ -κυψε από την άποψη του William James ότι όταν απο- φασίζουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα πράγ- μα πρέπει να την αποσύρουμε από άλλα Ξεκινώνταςαπό την άποψη αυτή ο Βρετανός ψυχολόγος Colin

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 43

Επεξεργαστήςεισιόντων

Μονάδαμνήμης

Αριθμητικήμονάδα Εξιόντα

Εισιόντα

Φίλτρο Ανιχνευτής Προς τη μνήμηΕισιόντα

(β)

(α)

ΣΧΗΜΑ 19 (α) Διάγραμμα ροής από ένανπαλαιότερο υπολογιστή (β) Διάγραμμα ροήςγια το μοντέλο του φίλτρου για την προσοχήτου Broadbent Το διάγραμμα αυτό δείχνειπολλά μηνύματα που εισέρχονται σε ένα laquoφίλ-τροraquo το οποίο επιλέγει το μήνυμα στο οποίοεπικεντρώνει την προσοχή του το άτομο προ-κειμένου αυτό το μήνυμα να δεχτεί περαιτέρωεπεξεργασία από τον ανιχνευτή και στη συνέ-χεια να αποθηκευτεί στη μνήμη Θα περιγρά-ψουμε πληρέστερα το διάγραμμα αυτό στοΚεφάλαιο 4 copyCengage Learning

2 [ΣτΕ] Αποδίδεται ο όρος stage Ωστόσο για να μην υπάρ-ξει σύγχυση θα πρέπει να επισημανθεί ότι όρος στάδιο στο σημείοαυτό δεν έχει τη σημασία που ο ίδιος όρος έχει στο πλαίσιο τηςθεωρίας του Piaget Στο πλαίσιο της ΘΕΠ ο όρος laquoστάδιοraquo σημαί-νει τις φάσεις τα βήματα που ακολουθούνται στην πορεία επεξερ-γασίας της εισερχόμενης πληροφορίας Οι φάσεις αυτές απεικονί-ζονται στο Σχήμα 19

Cherry (1953) παρουσίασε σε συμμετέχοντες δύοακουστικά μηνύματα το ένα στο αριστερό αφτί καιτο άλλο στο δεξί αφτί και τους είπε να εστιάσουν τηνπροσοχή τους στο ένα από τα μηνύματα (το μήνυμαστο οποίο εστιάστηκε η προσοχή) και να αγνοήσουν τοάλλο (το μήνυμα στο οποίο δεν εστιάστηκε η προσο-χή) Για παράδειγμα μπορεί να δινόταν στον συμμε-τέχοντα η οδηγία να ακούσει το μήνυμα στο αριστερόαφτί που άρχιζε με τη φράση laquoΚαθώς η Σουζάνακατέβαινε τον δρόμο με το καινούργιο της αυτοκίνη-τοhellipraquo ενώ ταυτόχρονα δεχόταν αλλά χωρίς να το προ- σέχει το μήνυμα στο δεξί αφτί που άρχιζε με τηφράση laquoΗ γνωστική ψυχολογία η μελέτη δηλαδήτων νοητικών διεργασιώνhellipraquo

Το αποτέλεσμα του πειράματος αυτού το οποίο θαπεριγράψουμε με λεπτομέρειες στο Κεφάλαιο 4 όπουεξετάζουμε την προσοχή ήταν ότι όταν τα άτομα εστία-ζαν την προσοχή τους στο ένα μήνυμα μπορούσαν ναακούσουν τους ήχους του μηνύματος στο οποίο δενεστιάστηκε η προσοχή αλλά δεν είχαν επίγνωση του πε -ριεχομένου του μηνύματος αυτού Το αποτέλεσμα αυτόοδήγησε έναν άλλο Βρετανό ψυχολόγο τον DonaldBroadbent (1958) να προτείνει το πρώτο διάγραμμαροής για τον νου (Σχήμα 19β) Το διάγραμμα αυτό ανα- παριστά όσα συμβαίνουν στον νου ενός ατόμου όταναυτό στρέφει την προσοχή του σε ένα περιβαλλοντικόερέθισμα Αν το διάγραμμα αυτό εφαρμοστεί στο πεί-ραμα του Cherry για την προσοχή τότε τα laquoεισιόνταraquoθα ήταν οι ήχοι τόσο του μηνύματος στο οποίο επικεν-τρώθηκε η προσοχή όσο και του μηνύματος στο οποίοδεν επικεντρώθηκε η προσοχή το laquoφίλτροraquo θα άφηνενα περάσει το μήνυμα στο οποίο επικεντρώθηκε η προ-σοχή και θα απέκλειε το μήνυμα στο οποίο αυτή δενεπικεντρώθηκε και ο laquoανιχνευτήςraquo θα κατέγραφε τιςπληροφορίες που θα δεχόταν μέσω του φίλτρου

Αν εφαρμοστεί στη δική σας εμπειρία όταν μιλάτεσε έναν φίλο σας σε ένα θορυβώδες πάρτι το φίλτροαφήνει να περάσουν οι κουβέντες του φίλου σας καιαποκλείει όλες τις άλλες κουβέντες και τον θόρυβοΕπομένως παρόλο που μπορεί να έχετε επίγνωση ότιυπάρχουν και άλλα άτομα που μιλούν δεν έχετε επί-γνωση των λεπτομερών πληροφοριών για παράδειγμαγια το αντικείμενο της συζήτησης των άλλων

Το διάγραμμα ροής του Broadbent προσέφερεέναν τρόπο ανάλυσης της λειτουργίας του νου σεόρους μιας αλληλουχίας σταδίων επεξεργασίας καιπρότεινε ένα μοντέλο που μπορούσε να ελεγχθεί μεπεραιτέρω πειράματα Θα δείτε πολλά ακόμα δια-γράμματα ροής στο βιβλίο αυτό επειδή έχουν γίνειένας από τους τυπικούς τρόπους απεικόνισης της λει-τουργίας του νου Όμως οι Βρετανοί ψυχολόγοι Cherryκαι Broadbent δεν ήταν οι μοναδικοί ερευνητές πουβρήκαν νέους τρόπους για να μελετήσουν τον νου Την

ίδια περίπου περίοδο στις ΗΠΑ ερευνητές οργάνω-σαν δύο συνέδρια που έχοντας ως αφετηρία τον τρό -πο λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή εξέλα-βαν τον νου ως επεξεργαστή πληροφοριών

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝΣτις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John McCarthyένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών στο ΚολέγιοΝτάρτ μουθ είχε μια ιδέα Αναρωτήθηκε αν θα ήτανδυνατόν να προγραμματιστούν υπολογιστές ώστε ναμιμηθούν τη λειτουργία του ανθρώπινου νου Αντί ναθέσει απλώς το ερώτημα ο McCarthy αποφάσισε να ορ -γανώσει ένα συνέδριο στο Ντάρτμουθ το καλοκαίρι του1956 για να δώσει την ευκαιρία σε ερευνητές να συζη-τήσουν τρόπους με τους οποίους οι υπολογιστές θαμπορούσαν να προγραμματιστούν ώστε να εκτελέσουννοήμονα συμπεριφορά Στον τίτλο του συνεδρίου laquoΘε -ρινό Ερευνητικό Πρόγραμμα για την Τεχνητή Νοη -μοσύνηraquo (Summer Research Project on Artificial Int ell -igence) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος τε -χνητή νοημοσύνη Ο McCarthy όρισε την προσέγγισητης τεχνητής νοημοσύνης ως το laquoνα κάνουμε μια μηχα-νή να συμπεριφέρεται με τρόπους που αν ήταν άνθρω-πος θα τον λέγαμε νοήμοναraquo (McCarthy et al 1955)

Ερευνητές από πολλές διαφορετικές επιστήμες ndashψυχολόγοι μαθηματικοί επιστήμονες των ηλεκτρονι-κών υπολογιστών γλωσσολόγοι και ειδικοί στη θεω-ρία των πληροφοριώνndash συμμετείχαν στο συνέδριοπου διήρκεσε 10 εβδομάδες Πολλοί παρακολούθη-σαν το μεγαλύτερο μέρος του συνεδρίου άλλοι έρχο -νταν και έφευγαν αλλά οι δύο σημαντικότεροι ίσωςσυμμετέχοντες οι Herb Simon και Alan Newell απότο Carnegie Institute of Technology δεν παρέστησανσχεδόν καθόλου (Boden 2006) Ο λόγος που απείχανήταν ότι εργάζονταν σκληρά στο Πίτσμπουργκ για ναδημιουργήσουν τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πουείχε οραματιστεί ο McCarthy Ο στόχος τους ήταν ναδημιουργήσουν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που θαμπορούσε να αποδείξει προβλήματα Λογικής ndash κάτιπου μέχρι τότε είχαν επιτύχει μόνον οι άνθρωποι

Οι Newell και Simon κατάφεραν να δημιουργήσουντο πρόγραμμα που ονόμασαν θεωρητικό Λογικήςέγκαιρα ώστε να το παρουσιάσουν στο συνέδριο Αυτόπου επέδειξαν ήταν επαναστατικό επειδή το πρόγραμ- μα μπορούσε να αποδείξει μαθηματικά θεωρήματαπου εμπλέκουν αρχές της Λογικής Το πρόγραμμα αυ -τό αν και πρωτόγονο σε σύγκριση με τα σύγχροναπρογράμματα τεχνητής νοημοσύνης ήταν μια αληθι-νή laquoσκεπτόμενη μηχανήraquo επειδή έκανε κάτι περισ-σότερο από το να επεξεργάζεται απλώς αριθμούς ndash

44 Γνωστική Ψυχολογία

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

είναι δυνατόν να μελετηθεί Ένας από τους λόγουςπου στήριξαν την πεποίθηση αυτή ήταν ότι δεν είναιδυνατόν ο νους να μελετήσει τον εαυτό τουΥπήρχαν βέβαια και άλλοι λόγοι ανάμεσα στουςοποίους η άποψη ότι οι ιδιότητες του νου απλώς δενμπορούν να μετρηθούν Παρrsquo όλα αυτά ορισμένοιερευνητές αγνόησαν την κοινή γνώμη και αποφάσι-σαν να μελετήσουν τον νου Ένας από αυτούς ήταν οΟλλανδός φυσιολόγος Fransiscus Donders ο οποίοςτο 1868 11 χρόνια πριν από τη δημιουργία του πρώ-του εργαστηρίου επιστημονικής ψυχολογίας πραγμα-τοποίησε ένα από τα πρώτα πειράματα που σήμεραθα ονομαζόταν πείραμα γνωστικής ψυχολογίας (Έχεισημασία να σημειώσουμε ότι ο όρος laquoγνωστική ψυ -χολογίαraquo επινοήθηκε μόλις το 1967 αλλά τα παλαιότε-ρα πειράματα που θα περιγράψουμε χαρακτηρίζονταιως πειράματα γνωστικής ψυχολογίας)

ΤΟ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ DONDERS ΠΟΣΟΣΧΡΟΝΟΣ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΛΗΦΘΕΙ ΜΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ

Ο Donders θέλησε να προσδιορίσει πόσο χρόνο χρειά-ζεται ένα άτομο για να πάρει μια απόφαση Το προσ-διόρισε μετρώντας τον χρόνο αντίδρασης ndash τον χρόνοπου χρειάζεται για να αντιδράσει κανείς στην παρουσίαενός ερεθίσματος Χρησιμοποίησε δύο μετρήσεις τουχρόνου αντίδρασης Μέτρησε τον χρόνο απλής αντί-δρασης ζητώντας από τους συμμετέχοντες να πιέσουνένα πλήκτρο όσο πιο γρήγορα μπορούσαν όταν έβλε-παν να ανάβει ένα φως (Σχήμα 12α) Μέτρησε επίσηςτον χρόνο αντίδρασης με επιλογή χρησιμοποιώνταςδύο φώτα και ζητώντας από τους συμμετέχοντες να πιέ-σουν το αριστερό πλήκτρο όταν έβλεπαν να ανάβει το

αριστερό φως και το δεξί πλήκτρο όταν έβλεπαν ναανάβει το δεξί φως (Σχήμα 12β)

Τα βήματα που συμβαίνουν στον έργο μέτρησηςτου χρόνου απλής αντίδρασης απεικονίζονται στοΣχήμα 13α Η παρουσίαση του ερεθίσματος (φως)προκαλεί μια νοητική αντίδραση (αντίληψη τουφωτός) που οδηγεί με τη σειρά της σε μια συμπερι-φορική αντίδραση (πίεση του πλήκτρου) Ο χρόνοςαντίδρασης (διακεκομμένη γραμμή) είναι ο χρόνοςανάμεσα στην παρουσίαση του ερεθίσματος και τησυμπεριφορική αντίδραση

Θυμηθείτε όμως ότι ο Donders ενδιαφερόταν ναπροσδιορίσει πόση ώρα χρειαζόταν ένα άτομο για ναπάρει μια απόφαση Το έργο χρόνου αντίδρασης μεεπιλογή πρόσθετε τον παράγοντα λήψης απόφασηςαπαιτώντας από τους συμμετέχοντες να αποφασί-σουν αρχικά αν άναβε το αριστερό ή το δεξί φωςκαι στη συνέχεια ποιο πλήκτρο θα πιέσουν Το διά-γραμμα για το έργο αυτό στο Σχήμα 13β προσθέτειστη νοητική αντίδραση την απόφαση για το ποιο φωςάναψε και ποιο πλήκτρο πρέπει να πατηθεί ΟDonders σκέφτηκε ότι η διαφορά στον χρόνο αντί-δρασης ανάμεσα στις συνθήκες απλής αντίδρασης καιαντίδρασης με επιλογή θα έδειχνε πόσος χρόνος χρει-άστηκε για να ληφθεί η απόφαση που οδήγησε στηνπίεση του σωστού πλήκτρου Επειδή ο χρόνος αντί-δρασης με επιλογή ήταν ένα δέκατο του δευτερολέ-πτου μεγαλύτερος από τον χρόνο απλής αντίδρασηςο Donders συμπέρανε ότι η διαδικασία λήψης απόφα-σης χρειάστηκε ένα δέκατο του δευτερολέπτου

Το πείραμα του Donders είναι σημαντικό τόσογιατί ήταν ένα από τα πρώτα πειράματα γνωστικήςψυχολογίας όσο και γιατί δείχνει κάτι εξαιρετικά

36 Γνωστική Ψυχολογία

ΣΧΗΜΑ 12 Σύγχρονη εκδοχή του πειράματος του Donders (1868) για τον χρόνο αντίδρασης (α) το έργο του χρόνου απλήςαντίδρασης και (β) το έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή Στο έργο του χρόνου απλής αντίδρασης ο συμμετέχοντας πιέζει τοπλήκτρο J όταν ανάβει το φως Στο έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή ο συμμετέχοντας πιέζει το πλήκτρο J όταν ανάβει τοαριστερό φως και το πλήκτρο Κ όταν ανάβει το δεξί φως Στόχος του πειράματος του Donders ήταν να προσδιορίσει πόσος χρό-νος χρειάζεται στον συμμετέχοντα για να αποφασίσει ποιο πλήκτρο θα πατήσει στο έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή

(α) Πίεσε το J όταν ανάψει το φως (β) Πίεσε το J για το αριστερό φως και το Κ για το δεξί φως

σημαντικό σχετικά με τη μελέτη του νου οι νοητικέςαντιδράσεις (αντίληψη του φωτός και απόφαση ποιοκουμπί πρέπει να πατηθεί στο παράδειγμα αυτό) δενμπορούν να μετρηθούν άμεσα αλλά πρέπει να εξαχ-θούν συμπερασματικά από τη συμπεριφορά Αυτόμπορούμε να το δούμε παρατηρώντας τις διακεκομ-μένες γραμμές στο Σχήμα 13 Οι γραμμές αυτές δεί-χνουν ότι όταν ο Donders μετρούσε τον χρόνο αντί-δρασης μετρούσε τη σχέση μεταξύ παρουσίασης τουερεθίσματος και αντίδρασης του συμμετέχοντα Δενμετρούσε τις νοητικές αντιδράσεις άμεσα αλλά συμ-πέραινε πόσο χρόνο αυτές χρειάζονταν για να ολο-κληρωθούν από τους χρόνους αντίδρασης Το γεγονόςότι οι νοητικές αντιδράσεις δεν μπορούν να μετρη-θούν άμεσα αλλά πρέπει να μελετηθούν μέσω τηςπαρατηρούμενης συμπεριφοράς είναι μια αρχή πουδεν ισχύει μόνο για το πείραμα του Donders αλλά γιαόλες τις έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ WUNDT ΔΟΜΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΝΔΟΣΚΟΠΗΣΗ

Το 1879 11 χρόνια μετά το πείραμα για τον χρόνοαντίδρασης του Donders ο Wilhelm Wundt ίδρυσε τοπρώτο εργαστήριο επιστημονικής ψυχολογίας στοΠανεπιστήμιο της Λειψίας στη Γερμανία Η προσέγγι-ση του Wundt που επικράτησε στην ψυχολογία στατέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα ονομά-στηκε δομισμός Σύμφωνα με τον δομισμό η συνολι-κή μας εμπειρία προσδιορίζεται από τον συνδυασμόβασικών στοιχείων της εμπειρίας τα οποία οι δομιστέςαποκαλούσαν αισθήσεις Όπως στη χημεία αναπτύχθη-

κε ένας περιοδικός πίνακας των στοιχείων που συν-δυάζονται για να δημιουργήσουν τα μόρια ο Wundtήθελε να δημιουργήσει έναν laquoπεριοδικό πίνακα τουνουraquo που θα περιλάμβανε όλες τις βασικές αισθήσειςοι οποίες εμπλέκονταν στη δημιουργία της εμπειρίας

Ο Wundt πίστευε ότι μπορούσε να επιτύχει τηνεπιστημονική περιγραφή των συστατικών της εμπει-ρίας χρησιμοποιώντας την αναλυτική ενδοσκόπησημια τεχνική κατά την οποία εκπαίδευε τους συμμετέ-χοντες να περιγράφουν τις εμπειρίες τους και τις διερ-γασίες της σκέψης τους ενώ αντιδρούσαν σε ερεθί-σματα Η αναλυτική ενδοσκόπηση απαιτούσε εντατι-κή εκπαίδευση επειδή ο στόχος των συμμετεχόντωνήταν να περιγράψουν την εμπειρία τους σχετικά μεβασικά νοητικά στοιχεία Για παράδειγμα σε ένα πεί-ραμα ο Wundt ζήτησε από τους συμμετέχοντες ναπεριγράψουν την εμπειρία τους από το άκουσμα μιαςσυγχορδίας με πέντε νότες στο πιάνο Ένα από ταερωτήματα που ήλπιζε να απαντήσει ο Wundt ήτανκατά πόσο οι συμμετέχοντές του ήταν ικανοί να ακού-σουν καθεμία από τις ξεχωριστές νότες που συνέθε-ταν τη συγχορδία Όπως θα δούμε εξετάζοντας τηναντίληψη στο Κεφάλαιο 3 ο δομισμός δεν ήταν καρ-ποφόρος ως προσέγγιση και έτσι εγκαταλείφθηκε στιςαρχές του 20ού αιώνα Παρrsquo όλα αυτά ο Wundtσυνέβαλε σημαντικά στην ψυχολογία επειδή επιδό-θηκε στη μελέτη της συμπεριφοράς και του νου υπόελεγχόμενες συνθήκες Επιπλέον εκπαίδευσε πολ-λούς διδακτορικούς φοιτητές οι οποίοι ίδρυσαν τμή-ματα ψυχολογίας σε άλλα πανεπιστήμια στα οποίαπεριλαμβάνονταν και πανεπιστήμια στις ΗνωμένεςΠολιτείες

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 37

ΣΧΗΜΑ 13 Η αλληλουχία γεγονότων ανάμεσα στην παρουσίαση του ερεθίσματος και τη συμπεριφορική αντίδραση σταπειράματα του Donders (α) το έργο του χρόνου απλής αντίδρασης και (β) το έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή Η διακε-κομμένη γραμμή δείχνει ότι ο Donders μέτρησε τον χρόνο αντίδρασης ndash δηλαδή τον χρόνο ανάμεσα στην παρουσίαση του φωτόςκαι στην αντίδραση του συμμε τέχοντα

Ανάβει το φως

laquoΑντίληψη φωτόςraquo

Πίεσε το πλήκτρο

Ερέθισμα

Νοητική αντίδραση

Συμπεριφορική αντίδραση

Ανάβει το αριστερό φως

laquoΑντίληψη φωτόςraquo και laquoΑπόφαση ποιο

πλήκτρο να πατηθείraquo

Πίεσε το αριστερό πλήκτρο

Χρόνος αντίδρασης

(α) (β)

ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ EBBINGHAUSΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΛΗΘΗΣ

Στο μεταξύ σε απόσταση 180 χιλιομέτρων από τηΛειψία στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ο Γερμανόςψυχολόγος Hermann Ebbinghaus (18851913) ακολου-θούσε μιαν άλλη προσέγγιση για να μετρήσει τις ιδιό-τητες του νου Ο Ebbinghaus ενδιαφέρθηκε να προσ-διορίσει τη φύση της μνήμης και της λήθης ndash συγκεκρι-μένα πόσο γρήγορα χάνεται στην πάροδο του χρόνου ηπληροφορία που μαθαίνουμε Αντί να χρησιμοποιήσειτη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης του Wundt οEbbinghaus χρησιμοποίησε μια ποσοτική μέθοδο για τημέτρηση της μνήμης Χρησιμοποιώντας ως συμμετέ-χοντα τον εαυτό του επανέλαβε καταλόγους με 13μονοσύλλαβες λέξεις δίχως νόημα όπως DAX QEHLUH ZIF έναν κάθε φορά με σταθερό ρυθμό Χρη-σιμοποίησε συλλαβές δίχως νόημα προκειμένου να μηνεπηρεαστεί η μνήμη του από το νόημα μιας συγκεκρι-μένης λέξης

Ο Ebbinghaus προσδιόρισε πόσο χρόνο χρειάστη-κε για να μάθει έναν κατάλογο την πρώτη φορά Στησυνέχεια περίμενε ένα διάστημα (αναβολή) και μετάπροσδιόρισε πόσο χρόνο χρειάστηκε για να ξαναμά-θει τον κατάλογο Επειδή στη διάρκεια της αναβολήςείχε επέλθει λήθη ο Ebbinghaus έκανε λάθη όταν γιαπρώτη φορά προσπάθησε να θυμηθεί τον κατάλογοΑλλά επειδή είχε συγκρατήσει κάποιες πληροφορίεςαπό την πρώτη φορά που τον είχε μάθει ξανάμαθετον κατάλογο πιο γρήγορα απrsquo όσο την πρώτη φορά

Για να προσδιορίσει πόσα είχε ξεχάσει μετά απόμια συγκεκριμένη αναβολή ο Ebbinghaus χρησιμο-ποίησε μια μονάδα μέτρησης που αποκάλεσε αποθέ-ματα και η οποία υπολογίζεται με τον ακόλουθοτρόπο Αποθέματα = (Αρχικός χρόνος για να μαθευ-τεί ο κατάλογος) ndash (Χρόνος για να μαθευτεί ξανά οκατάλογος μετά την πρώτη αναβολή) Έτσι αν τουχρειάστηκαν 1000 δευτερόλεπτα για να μάθει τον

κατάλογο την πρώτη φορά και 400 δευτερόλεπτα γιανα ξαναμάθει τον κατάλογο μετά την αναβολή τότετα αποθέματα θα ήταν 1000 ndash 400 = 600 δευτερόλε-πτα Το Σχήμα 14 που απεικονίζει την αρχική μάθη-ση και την επαναμάθηση έπειτα από τρεις διαφορετι-κές αναβολές δείχνει ότι οι μεγαλύτερες αναβολέςοδηγούν σε μικρότερα αποθέματα

Σύμφωνα με τον Ebbinghaus αυτή η μείωση στααποθέματα παρείχε μια μονάδα μέτρησης της λήθηςλιγότερα αποθέματα σήμαιναν ότι ξεχάστηκαν περισ-σότερα στοιχεία Έτσι το διάγραμμα στο Σχήμα 15 η

38 Γνωστική Ψυχολογία

ΣΧΗΜΑ 14 Υπολογισμός των αποθεμάτων στο πείραμα του Ebbinghaus Στο παράδειγμα αυτό χρειάστηκαν 1000 δευτερό-λεπτα για τη μάθηση την πρώτη φορά του καταλόγου των συλλαβών δίχως νόημα Αυτό δείχνουν οι γραμμές στο 0 Η γραμμήστα δεξιά της γραμμής 0 δείχνει κάθε φορά τον χρόνο που χρειάστηκε για να μαθευτεί ξανά ο κατάλογος μετά από αναβολή (α) 19λεπτών (β) 1 ημέρας και (γ) 6 ημερών Η κόκκινη γραμμή δείχνει τα αποθέματα σε κάθε αναβολή Σημειώστε ότι τα αποθέματαμειώνονται όσο μεγαλύτερη είναι η αναβολή Η μείωση των αποθεμάτων δίνει μια μέτρηση της λήθης copy2015 Cengage Learning

0 19λεπτά

400

1000

Χρόν

ος (σ

ε δε

υτερ

όλεπ

τα)

650 730

Απόθεμα = 600 Απόθεμα = 350 Απόθεμα = 270

0 1ημέρα

0 6ημέρες

Χρόνος

60

50

19 λεπτά

1 ώρα

875 ώρες

1 ημέρα2 ημέρες

6 ημέρες31 ημέρες

40

0

30

20

10

0

Ποσ

οστά

απο

θεμά

των

ΣΧΗΜΑ 15 Η καμπύλη αποθεμάτων του Ebbinghaus ΟEbbinghaus θεωρούσε ότι τα ποσοστά αποθεμάτων είναι μιαμέτρηση της ποσότητας που θυμάται κανείς Έτσι δημιούργησεένα διάγραμμα με τα ποσοστά αυτά επί τον χρόνο ανάμεσαστην αρχική μάθηση και τον έλεγχο Η μείωση σε αποθέματα(μνήμης) με την αύξηση των χρονικών διαστημάτων δείχνει ότιξεχνάμε γρηγορότερα τις δύο πρώτες ημέρες και μετά ξεχνάμεπιο αργά (Πηγή Βασισμένο στο H Ebbinghaus Memory Acontribution to experimental psychology HA Ruger amp CEBussenius Trans New York Teachers College ColumbiaUniversity 18851913)

καμπύλη αποθεμάτων δείχνει ότι η μνήμη μειώνεταιγρήγορα τις πρώτες δύο μέρες μετά την αρχική μάθησηκαι μετά παραμένει στο ίδιο επίπεδο Η καμπύλη αυτήήταν σημαντική επειδή έδειξε ότι η μνήμη μπορεί ναποσοτικοποιηθεί και ότι εργαλεία όπως η καμπύλη απο-θεμάτων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγρά-ψουν μια ιδιότητα της μνήμης στην περίπτωση αυτήτην ικανότητα διατήρησης των πληροφοριών Σημειώ-στε ότι παρόλο που η μέθοδος αποθεμάτων του Ebbin-ghaus διέφερε πολύ από τη μέθοδο χρόνου αντίδρασηςτου Donder και οι δύο μέτρησαν μια συμπεριφορά γιανα προσδιορίσουν μια ιδιότητα του νου

ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ WILLIAM JAMES

Ο William James ένας από τους πρώτους Αμερικανούςψυχολόγους (αν και όχι μαθητής του Wundt) δίδαξεστο πρώτο τμήμα ψυχολογίας του Χάρβαρντ και έκανεσημαντικές παρατηρήσεις για τον νου στο βιβλίο τουΑρχές της Ψυχολογίας (Principles of Psychology 1890)Οι παρατηρήσεις του James είχαν βασιστεί όχι μόνο σεαποτελέσματα πειραμάτων αλλά και σε παρατηρήσειςγια τη λειτουργία του δικού του νου Μια από τις πιογνωστές παρατηρήσεις του James για τη φύση της προ-σοχής είναι η ακόλουθη

Εκατομμύρια πράγματαhellip παρουσιάζονται στιςαισθήσεις μου χωρίς ποτέ να αποτελούν εμπειρίαμου Γιατί Γιατί δεν με ενδιαφέρουν Εμπειρία μουείναι αυτό το οποίο συμφωνώ να προσέξωhellip Όλοι

γνωρίζουν τι είναι η προσοχή Είναι η κατάκτηση απότον νου με σαφή και ζωηρό τρόπο ενός από εκείνατα πολλά που εμφανίζονται ταυτόχρονα ως πιθανάαντικείμενα ή νήματα σκέψηςhellip Υποδηλώνει ότιαγνοώ κάποια πράγματα προκειμένου να διαχειριστώαποτελεσματικά κάποια άλλα

Η παρατήρηση ότι για να προσέξουμε ένα πράγμααπαιτείται να αγνοήσουμε κάποια άλλα έχει ισχύ ακόμακαι σήμερα και έχει γίνει το αντικείμενο πολλών σύγ-χρονων μελετών για την προσοχή Εξίσου εντυπωσιακόμε την ορθότητα των παρατηρήσεων του James ήταν καιτο εύρος των γνωστικών θεμάτων που εξέτασε τα οποίαπεριλάμβαναν τη σκέψη τη συνείδηση την προσοχή τημνήμη την αντίληψη τη φαντασία και τη λογική

Η ίδρυση του πρώτου εργαστηρίου ψυχολογίαςαπό τον Wundt τα ποσοτικά πειράματα των Dondersκαι Ebbinghaus και οι οξυδερκείς παρατηρήσεις τουJames αποτέλεσαν μια αρχή που φαινόταν πολλά υπο-σχόμενη για τη μελέτη του νου (Πίνακας 11) Όμως οιέρευνες για τον νου επρόκειτο σύντομα να περιορι-στούν κυρίως εξαιτίας των γεγονότων στις αρχές του20ού αιώνα που μετατόπισαν το ενδιαφέρον της ψυ -χολογίας μακριά από τη μελέτη του νου και των νοη-τικών διεργασιών Μια από τις ισχυρότερες δυνάμειςπου υποχρέωσαν την ψυχολογία να απορρίψει τημελέτη των νοητικών διεργασιών ήταν η αρνητικήαντίδραση στην τεχνική του Wundt για την αναλυτι-κή ενδοσκόπηση

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 39

ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΣΥΜΒΟΛΗ

Donders (1868)Χρόνος απλής αντίδρασης έναντι χρόνου αντίδρασης με επιλογή

Ο χρόνος αντίδρασης με επιλογή είναι 110του δευτερολέπτου περισσότερος από τον χρόνο απλής αντίδρασης Επομένως χρειάζεται 110 του δευτερολέπτουγια τη λήψη απόφασης

Πρώτο πείραμα γνωστικής ψυχολογίας

Wundt (1879) Αναλυτική ενδοσκόπηση Μη αξιόπιστα συμπεράσματαΔημιούργησε το πρώτο εργα-στήριο επιστημονικής ψυχο-λογίας

Ebbinghaus(1885)

Μέθοδος αποθεμάτων για τη μέτρηση της λήθης

Η λήθη επέρχεται γρήγορα τις πρώτες 1 έως 2 ημέρες μετά την αρχική μάθηση

Ποσοτική μέτρηση νοητικών διεργασιών

James (1890)Όχι πειράματα Αναφοράπαρατηρήσεων από τηνπροσωπική του εμπειρία

Περιγραφές μεγάλου εύρους εμπειριών

Πρώτο εγχειρίδιο ψυχολογίαςΟρισμένες από τις παρατηρήσεις τουείναι και σήμερα έγκυρες

copy2015 Cengage Learning

ΠΙΝΑΚΑΣ 11 Πρωτοπόροι της γνωστικής ψυχολογίας

Πολλά από τα πρώτα τμήματα ψυχολογίας πραγματο-ποίησαν έρευνες ακολουθώντας την παράδοση του ερ-γαστηρίου του Wundt χρησιμοποιώντας την αναλυτικήενδοσκόπηση για να αναλύσουν τις νοητικές διεργα-σίες Η έμφαση αυτή στη μελέτη του νου όμως επρό-κειτο να αλλάξει εξαιτίας των προσπαθειών του JohnWatson που πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα στηνψυχολογία το 1904 από το Πανεπι στήμιο του Σικάγου

Ο WATSON ΘΕΜΕΛΙΩΝΕΙ ΤΟΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΗ ιστορία για το πώς ο John Watson θεμελίωσε στηνψυχολογία την προσέγγιση του συμπεριφορισμού είναιευρέως γνωστή στους σπουδαστές της εισαγωγήςστην ψυχολογία Θα την επαναλάβουμε με συντομίαεδώ εξαιτίας της σημασίας της για την ιστορία τηςγνωστικής ψυχολογίας

Ως μεταπτυχιακός φοιτητής του Πανεπιστημίουτου Σικάγου ο Watson δεν ήταν ικανοποιημένος μετη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης Τα προβλή-ματά του με τη μέθοδο αυτή ήταν ότι (1) παρήγαγεπολύ διαφορετικά αποτελέσματα από άτομο σε άτομοκαι (2) τα αποτελέσματα αυτά δύσκολα μπορούσαννα επαληθευτούν επειδή ερμηνεύονταν με αναφοράσε αθέατες νοητικές διεργασίες Ο Watson πρότεινεμια νέα προσέγγιση τον συμπεριφορισμό Σε ένααπόσπασμα από το άρθρο του laquoΗ Ψυχολογία όπως τηβλέπει ο συμπεριφοριστήςraquo (Psychology as the Be -haviorist Views it) ο Watson θέτει τους στόχους αυτήςτης προσέγγισης στην ψυχολογία

Η ψυχολογία όπως τη βλέπει ο συμπεριφοριστήςείναι ένας καθαρά αντικειμενικός πειραματικός κλά-δος της φυσικής1 επιστήμης Ο θεωρητικός της στό-χος είναι η πρόβλεψη και ο έλεγχος της συμπεριφο-ράς Η ενδοσκόπηση δεν είναι ουσιαστικό μέρος τωνμεθόδων της ούτε η επιστημονική αξία των δεδομέ-νων της εξαρτάται από την ευκολία με την οποία αυτάτα δεδομένα προσφέρονται για ερμηνεία σε όρουςσυνείδησηςhellip Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι νααρχίσουμε να δουλεύουμε πάνω στην ψυχολογία κα -θιστώντας αντικειμενικό στόχο μας τη συμπεριφοράκαι όχι τη συνείδηση (Watson 1913 σελ 158 176 οιεμφάσεις του συγγραφέα)

Το απόσπασμα αυτό έχει δύο κεντρικά σημεία (1)Ο Watson απορρίπτει την ενδοσκόπηση ως μέθοδο

και (2) κεντρικό θέμα μελέτης είναι η παρατηρήσιμησυμπεριφορά και όχι η συνείδηση (που θα ενέπλεκεμη παρατηρήσιμες διεργασίες όπως η σκέψη τα συ -ναισθήματα και η λογική) Με άλλα λόγια ο Watsonήθελε να περιορίσει την ψυχολογία σε συμπεριφορικάδεδομένα όπως οι χρόνοι αντίδρασης του Dondersκαι απέρριπτε την άποψη να προχωρεί κα νείς πέρααπό τα δεδομένα αυτά για να συνάγει συμπεράσματαγια μη παρατηρήσιμες νοητικές καταστάσεις ΟWatson απέκλεισε τον νου ως αντικείμενο διερεύνη-σης διακηρύσσοντας ότι laquoη ψυχολογίαhellip δεν πρέπειπλέον να παραπλανάται με τη σκέψη ότι το αντικεί-μενο της παρατήρησης είναι οι καταστάσεις του νουraquo(σελ 163) Ο στόχος του Watson ήταν να αντικατα-στήσει τον νου ως αντικείμενο μελέτης στην ψυχολο-γία με τη μελέτη της άμεσα παρατηρήσιμης συ μπερι-φοράς Καθώς ο συμπεριφορισμός έγινε η κυ ρίαρχηδύναμη στην αμερικανική ψυχολογία το εν διαφέροντων ψυχολόγων μετατοπίστηκε από το ερώτημα laquoΤιμας λέει για τον νου η συμπεριφοράraquo στο ερώτημαlaquoΠοια είναι η σχέση ανάμεσα στα ερεθίσματα τουπεριβάλλοντος και τη συμπεριφοράraquo

Το πιο γνωστό πείραμα του Watson ήταν το πείρα-μα με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo στο οποίο ο Watson και ηRosalie Rayner (1920) έκαναν έναν δυνατό θόρυβοκάθε φορά που πλησίαζε κοντά στο παιδί ένα ποντίκι(το οποίο ο Άλμπερτ συμπαθούσε στην αρχή) Μετάαπό μερικές επαναλήψεις όπου ο θόρυβος συνδυάστη-κε με το ποντίκι ο Άλμπερτ άρχισε να αντιδρά μπου-σουλώντας μακριά του όσο πιο γρήγορα μπορούσε

Οι ιδέες του Watson συνδέονται με την κλασικήεξαρτημένη μάθηση ndash πώς ο συνδυασμός ενός ερεθί- σματος (όπως ο δυνατός θόρυβος που άκουγε ο Άλ -μπερτ) με ένα προηγουμένως ουδέτερο ερέθισμα (όπως

40 Γνωστική Ψυχολογία

Eγκατάλειψητης μελέτης του νου

ΣΧΗΜΑ 16 Στο περίφημο πείραμά του ο Pavlov συνδύασετο χτύπημα ενός κουδουνιού με την εμφάνιση τροφής Αρχικάη εμφάνιση της τροφής προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλοαλλά μετά από μερικές φορές όπου συνδυαζόταν ο ήχος τουκουδουνιού με την τροφή αρκούσε το χτύπημα του κουδουνι-ού για να προκαλέσει τη σιελόρροια Αυτή η αρχή μάθησης μεσύνδεση που ονομάστηκε κλασική εξαρτημένη μάθηση ήτανη βάση του πειράματος του Watson με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo

1 [ΣτΕ] Στο πρωτότυπο laquonatural scienceraquo

DondersΧρόνος αντίδρασης

WundtΕργαστήριοεπιστημονικήςψυχολογίας

EbbinghausΚαμπύληλήθης

JamesΑρχές τηςψυχολογίας

SkinnerΣυντελεστικήεξαρτημένημάθηση

WatsonΣυμπερι-φορισμός

1868 1879 1885 1890 1913 1938

το ποντίκι) προκαλεί αλλαγές στην αντίδραση απέναν-τι στο ουδέτερο ερέθισμα Ο Watson εμπνεύστηκε τοπείραμά του από τις έρευνες του Ivan Pavlov που άρχι-σαν τη δεκαετία του 1890 και παρατηρούσαν την κλα-σική εξαρτημένη μάθηση σε σκύλους Στα πειράματααυτά (Σχήμα 16) ο Pavlov συνδυάζοντας την τροφή(που προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλο) με ένα καμ-πανάκι (το αρχικά ουδέτερο ερέθισμα) προκαλούσεσιελόρροια στον σκύλο κάθε φορά που άκουγε το καμ-πανάκι (Pavlov 1927)

Ο Watson χρησιμοποίησε την κλασική εξαρτημένημάθηση για να υποστηρίξει ότι η συμπεριφορά μπορείνα αναλύεται χωρίς καμιά αναφορά στον νου Για τονWatson εκείνο που συνέβαινε μέσα στο κε φάλι τουΆλ μπερτ (ή μέσα στο κεφάλι του σκύλου του Pavlov)είτε ψυχολογικά είτε νοητικά ήταν αδιάφορο Εν δια -φερόταν μόνο για το πώς ο σύνδεση ενός ερεθίσματοςμε ένα άλλο επηρέαζε τη συμπεριφορά

Η ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΜΑΘΗΣΗ ΤΟΥ SKINNERΕνόσω επικρατούσε ο συμπεριφορισμός στην αμε ρικα- νική ψυχολογία ο BF Skinner που πήρε το δι δα κτορι-κό του δίπλωμα από το Χάρβαρντ το 1931 προσέφερεένα άλλο εργαλείο για τη μελέτη της σχέσης μεταξύ ερε- θίσματος και αντίδρασης που εξασφάλισε ότι η προ σέγ-γιση αυτή θα επικρατούσε στην ψυχολογία τις ερχόμε-νες δεκαετίες Ο Skinner εισήγαγε τη συντελεστικήεξαρτημένη μάθηση η οποία εστίαζε στο πώς η συμ-περιφορά ενισχύεται από παράγοντες θε τικής ενίσχυ-σης όπως η τροφή ή η κοινωνική επιδοκιμασία (ή απότην απόσυρση παραγόντων αρνητικής ενίσχυσης όπωςένα σοκ ή κοινωνική απόρριψη) Για παράδειγμα οSkinner έδειξε ότι ενισχύοντας ένα πο ντίκι παρέχοντάςτου τροφή όταν αυτό πίεζε μια ράβδο διατηρούνταν ήαυξανόταν ο ρυθμός πίεσης της ρά βδου Όπως ο Watsonέτσι και ο Skinner δεν ενδιαφερόταν για το τι συνέβαι-νε στον νου αλλά εστίαζε την προσοχή του μόνο στονπροσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο η συμπεριφοράελεγχόταν από τα ερεθίσματα (Skinner 1938)

Η άποψη ότι μπορούμε να κατανοήσουμε τη συμ-περιφορά μελετώντας τις σχέσεις ερεθίσματος - αντί-δρασης επηρέασε μια ολόκληρη γενιά ψυχολόγων καιεπικράτησε στην ψυχολογία στις ΗΠΑ από τη δεκαε-τία του 1940 μέχρι και όλη τη δεκαετία του 1960 Οιψυχολόγοι εφάρμοζαν τις τεχνικές της κλασικής και τηςσυντελεστικής μάθησης στη διδασκαλία στην τάξηστη θεραπεία ψυχικών διαταραχών και στον έλεγχο τωνεπιδράσεων φαρμάκων σε ζώα Το Σχήμα 17 είναι μιαχρονογραμμή που δείχνει τις αρχικές μελέτες του νουκαι την άνοδο του συμπεριφορισμού Όμως παρόλοπου ο συμπεριφορισμός επικρατούσε στην ψυχολογίασυνέβαιναν γεγονότα που τελικά οδήγησαν στην ανα-γέννηση της μελέτης του νου

ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΠαρόλο που ο συμπεριφορισμός επικράτησε στηναμε ρικανική ψυχολογία για πολλές δεκαετίες ορισμέ- νοι ερευνητές δεν πειθάρχησαν στους αυστηρούς συ -μπεριφορικούς κανόνες Ένας από τους ερευνητές αυ -τούς ήταν ο Edward Chace Tolman Ο Tolman ο οποίοςβρισκόταν στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλι φόρ -νιας από το 1918 έως το 1954 αποκαλούσε τον εαυτότου συμπεριφοριστή επειδή επικεντρωνόταν στη μέ -τρηση της συμπεριφοράς Στην πραγματικότητα όμωςήταν ένας από τους πρώτους γνωστικούς ψυχολόγουςεπειδή χρησιμοποίησε τη συμπεριφορά για να κατα-νοήσει νοητικές διεργασίες

Σε ένα από τα πειράματά του ο Tolman (1938) έβα -λε ένα ποντίκι σε έναν λαβύρινθο όπως αυτόν στο Σχή -μα 18 Αρχικά το ποντίκι εξερεύνησε τον λαβύρινθοτρέχοντας πάνω κάτω στους διαδρόμους του (Σχήμα18α) Μετά την αρχική περίοδο εξερεύνησης το πον-τίκι τοποθετήθηκε στο σημείο Α και στο σημείο Βτοποθετήθηκε τροφή Το ποντίκι έμαθε γρήγορα ναστρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή Αυτό ακριβώςθα προέβλεπαν οι συμπεριφοριστές επειδή η στροφήδεξιά ανταμειβόταν με τροφή (Σχήμα 18β) Όμως

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 41

ΣΧΗΜΑ 17 Χρονογραμμή που δείχνει τα πρώτα πειράματα για τη μελέτη του νου τον 19ο αιώνα και την άνοδο του συμπε-ριφορισμού τον 20ό αιώνα copyCengage Learning

όταν ο Tolman (αφού φρόντισε να βεβαιωθεί ότι τοποντίκι δεν θα μπορούσε να προσδιορίσει με τηνόσφρηση το σημείο στο οποίο βρισκόταν η τροφή)έβαλε το ποντίκι στο σημείο Γ συνέβη κάτι ενδιαφέ-ρον Το ποντίκι έστριψε αριστερά στη διασταύρωση γιανα φτάσει στην τροφή στο Β (Σχήμα 18γ) Η ερμηνείατου Tolman για το αποτέλεσμα αυτό ήταν ότι όταν τοποντίκι αρχικά εξερευνούσε τον λαβύρινθο ανέπτυξεέναν γνωστικό χάρτη ndash μια αναπαράσταση στον νουτου για το σχέδιο του λαβυρίνθου (Tolman 1948)Επομένως έστω και αν το ποντίκι προηγουμένως είχεανταμειφθεί επειδή έστριψε δεξιά ο νοερός του χάρτηςτού υπέδειξε ότι πρέπει να στρίψει αριστερά για ναφτάσει στην τροφή Η χρήση της λέξης γνωστικός απότον Tolman και η άποψη ότι στον νου του ποντικιούμπορεί να συνέβη κάτι άλλο εκτός από σύνδεση ερεθί-σματος - αντίδρασης έθεσαν τον Tolman εκτός της κυ -ρίαρχης τάσης του συμπεριφορισμού

Πολλοί άλλοι ερευνητές γνώριζαν το έργο τουTolman αλλά για τους περισσότερους Αμερικανούςψυχολόγους τη δεκαετία του 1940 η χρήση του όρουγνωστικός δύσκολα γινόταν αποδεκτή επειδή παραβία-ζε την άποψη των συμπεριφοριστών ότι οι εσωτερικέςδιεργασίες όπως η σκέψη ή οι νοεροί χάρτες δεν ήταναποδεκτά θέματα μελέτης Χρειάστηκε μία δεκαετίααπό τότε που ο Tolman εισήγαγε την ιδέα των γνωστι-κών χαρτών μέχρι να εμφανιστούν οι εξελίξεις που οδή-γησαν στην ψυχολογία στην επαναπροσέγγιση του νουΣαν από ειρωνεία μία από τις εξελίξεις αυτές ήταν ηδημοσίευση το 1957 ενός βιβλίου του BF Skinner μετίτλο Λεκτική Συμπεριφορά (Verbal Behavior)

Στο βιβλίο του αυτό ο Skinner υποστήριξε ότι ταπαιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα μέσω συντελεστικήςεξαρ τημένης μάθησης Σύμφωνα με την άποψη αυτήτα παιδιά μιμούνται την ομιλία που ακούν και επανα-λαμβάνουν την ορθή ομιλία επειδή αυτή ανταμείβεται

Όμως το 1959 ο Noam Chomsky γλωσσολόγος απότο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης δημο-σίευσε μια καυστική κριτική ανάλυση του βιβλίου τουSkinner στην οποία επισήμαινε ότι τα παιδιά λένεπολλές προτάσεις που δεν έχουν ενισχυθεί ποτέ απότους γονείς (για παράδειγμα laquoΣε μισώ μαμάraquo) και ότιστην τυπική πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης περ-νούν από ένα στάδιο στο οποίο χρησιμοποιούν εσφαλ-μένη γραμματική όπως το laquoτο ποτήρι έπεσε στοπατώματοraquo έστω και αν αυτή η εσφαλμένη γραμματι-κή πιθανότατα δεν ενισχύθηκε ποτέ

Ο Chomsky θεώρησε ότι η γλωσσική ανάπτυξη δενκαθορίζεται από τη μίμηση και την ενίσχυση αλλά απόένα έμφυτο βιολογικό πρόγραμμα που εμφανίζεται σεόλους τους πολιτισμούς Η ιδέα του Chomsky ότι ηγλώσσα είναι προϊόν του τρόπου με τον οποίο δομείταιο νους και όχι αποτέλεσμα της ενίσχυσης οδήγησε τουςψυχολόγους να επανεξετάσουν την ιδέα ότι η γλώσσακαι άλλες σύνθετες συμπεριφορές όπως η λύση τωνπροβλημάτων και η λογική μπορούν να ερμηνευθούνμε τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση Αντίθεταάρχισαν να συνειδητοποιούν ότι για να κατανοήσουμεσύνθετες γνωστικές συμπεριφορές είναι χρήσιμο όχιμόνο να μετράμε την παρατηρήσιμη συμπεριφορά αλλάκαι να συνυπολογίζουμε τι μας λέει η συμπεριφοράαυτή για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Η δεκαετία του 1950 αναγνωρίζεται γενικά ως η απαρ-χή της γνωστικής επανάστασης ndash η μετάβαση στηνψυχολογία από τις σχέσεις ερεθίσματος - αντίδρασηςτων συμπεριφοριστών σε μια προσέγγιση με κεντρικό

42 Γνωστική Ψυχολογία

(α) Εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Στρίβει δεξιά για τροφή (γ) Στρίβει αριστερά για τροφήA

Γ

Δ B

Γ

Δ B

Γ

Δ B

A A

Τροφή Τροφή

ΣΧΗΜΑ 18 Ο λαβύρινθος που χρησιμοποιήθηκε από τον Tolman (α) Αρχικά το ποντίκι εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Τοποντίκι μαθαίνει να στρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή στο Β όταν ξεκινάει από το Α (γ) Όταν τοποθετείται στο Γ το ποντίκιστρίβει αριστερά για να φτάσει στο Β Στο πείραμα αυτό έχει ληφθεί μέριμνα ώστε το ποντίκι να μην μπορεί να ξέρει πού είναι ητροφή βάσει ενδεικτικών στοιχείων όπως η όσφρηση copy Cengage Learning

Η αναγέννησητης μελέτης του νου

στόχο την κατανόηση της λειτουργίας του νου Ακόμηκαι πριν από την κριτική του Chomsky για το βιβλίοτου Skinner είχαν συμβεί άλλα γεγονότα που σηματο-δοτούσαν τη μετάβαση από την εστίαση του ενδιαφέ-ροντος μόνο στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά στημελέτη του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Είναι εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι οι ψυχο-λόγοι θα πρέπει να επεκταθούν πέρα από την απλήδιερεύνηση της συμπεριφοράς και να εξετάσουν πώςλειτουργεί ο νους Όμως για να κοιτάξουν πέρα απότη συμπεριφορά οι ψυχολόγοι έπρεπε να αναπτύξουννέους τρόπους κατανόησης της έννοιας του νου Ευτυ-χώς τη στιγμή που οι ψυχολόγοι άρχισαν να αμφι-σβητούν τον συμπεριφορισμό μια νέα τεχνολογία εμ -φανίστηκε η οποία πρότεινε έναν νέο τρόπο για τηνπεριγραφή της λειτουργίας του νου Η νέα αυτή τε -χνο λογία ήταν ο ψηφιακός υπολογιστής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΟι πρώτοι ψηφιακοί υπολογιστές που εμφανίστηκανστα τέλη της δεκαετίας του 1940 ήταν τεράστια μη -χανήματα τα οποία καταλάμβαναν ολόκληρα κτίριαΌμως το 1954 η ΙΒΜ εισήγαγε έναν υπολογιστή πουμπορούσε να διατεθεί στο ευρύ κοινό Οι υπολογιστέςαυτοί παρέμεναν μεγάλοι σε σύγκριση με τα σημερινάλάπτοπ αλλά βρήκαν τη θέση τους στα πανεπιστη-μιακά ερευνητικά εργαστήρια όπου χρησιμοποιήθη-καν τόσο για να αναλύουν δεδομένα όσο και για ναπροτείνουν έναν νέο τρόπο σκέψης για τον νου κάτιτο οποίο είναι πολύ σημαντικό για τους δικούς μαςσκοπούς

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ

Ένα από τα χαρακτηριστικά των υπολογιστών που τρά-βηξε την προσοχή των ψυχολόγων της δεκαετίας του1950 ήταν ότι οι υπολογιστές επεξεργάζονταν τις πλη-ροφορίες κατά στάδια όπως απεικονίζεται στο Σχήμα

19α Στο διάγραμμα αυτό η πληροφορία αρχικά λαμ-βάνεται από τον laquoεπεξεργαστή εισιόντωνraquo Μετά απο-θηκεύεται στη laquoμονάδα μνήμηςraquo πριν την επεξεργα-στεί η laquoαριθμητική μονάδαraquo η οποία στη συνέχεια δη -μιουργεί τα εξιόντα του υπολογιστή Χρησιμοποιώνταςαυτή την κατά στάδια προσέγγιση ως έμπνευση ορι-σμένοι ψυχολόγοι πρότειναν για τη μελέτη του νουτην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνndash μια προσέγγιση που ακολουθεί την πορεία των νοητι-κών λειτουργιών που εμπλέκονται στη νόηση Σύμ φω -να με την προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφο-ριών η λειτουργία του νου μπορεί να περιγραφεί ως μιααλληλουχία σταδίων2 Η εφαρμογή αυτής της προσέγ-γισης των σταδίων στο πεδίο μελέτης του νου οδήγησετους ψυχολόγους να θέσουν νέα ερωτήματα και να πλαι- σιώσουν τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα αυτά μενέους τρόπους Ένα από τα πρώτα πειράματα που είχανεπηρεαστεί από αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης σχετικάμε τον νου περιλάμβανε τη μελέτη τού πόσο καλά ταάτομα μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μιαπληροφορία όταν ταυτόχρονα τους παρουσιάζονται καιάλλες πληροφορίες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΥ

Ήδη από τη δεκαετία του 1950 πολλοί ερευνητές εν -διαφέρθηκαν να περιγράψουν πόσο καλά μπορεί ναδιαχειριστεί ο νους τις εισερχόμενες πληροφορίες Έναερώτημα το οποίο ενδιαφέρθηκαν να απαντήσουν προέ -κυψε από την άποψη του William James ότι όταν απο- φασίζουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα πράγ- μα πρέπει να την αποσύρουμε από άλλα Ξεκινώνταςαπό την άποψη αυτή ο Βρετανός ψυχολόγος Colin

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 43

Επεξεργαστήςεισιόντων

Μονάδαμνήμης

Αριθμητικήμονάδα Εξιόντα

Εισιόντα

Φίλτρο Ανιχνευτής Προς τη μνήμηΕισιόντα

(β)

(α)

ΣΧΗΜΑ 19 (α) Διάγραμμα ροής από ένανπαλαιότερο υπολογιστή (β) Διάγραμμα ροήςγια το μοντέλο του φίλτρου για την προσοχήτου Broadbent Το διάγραμμα αυτό δείχνειπολλά μηνύματα που εισέρχονται σε ένα laquoφίλ-τροraquo το οποίο επιλέγει το μήνυμα στο οποίοεπικεντρώνει την προσοχή του το άτομο προ-κειμένου αυτό το μήνυμα να δεχτεί περαιτέρωεπεξεργασία από τον ανιχνευτή και στη συνέ-χεια να αποθηκευτεί στη μνήμη Θα περιγρά-ψουμε πληρέστερα το διάγραμμα αυτό στοΚεφάλαιο 4 copyCengage Learning

2 [ΣτΕ] Αποδίδεται ο όρος stage Ωστόσο για να μην υπάρ-ξει σύγχυση θα πρέπει να επισημανθεί ότι όρος στάδιο στο σημείοαυτό δεν έχει τη σημασία που ο ίδιος όρος έχει στο πλαίσιο τηςθεωρίας του Piaget Στο πλαίσιο της ΘΕΠ ο όρος laquoστάδιοraquo σημαί-νει τις φάσεις τα βήματα που ακολουθούνται στην πορεία επεξερ-γασίας της εισερχόμενης πληροφορίας Οι φάσεις αυτές απεικονί-ζονται στο Σχήμα 19

Cherry (1953) παρουσίασε σε συμμετέχοντες δύοακουστικά μηνύματα το ένα στο αριστερό αφτί καιτο άλλο στο δεξί αφτί και τους είπε να εστιάσουν τηνπροσοχή τους στο ένα από τα μηνύματα (το μήνυμαστο οποίο εστιάστηκε η προσοχή) και να αγνοήσουν τοάλλο (το μήνυμα στο οποίο δεν εστιάστηκε η προσο-χή) Για παράδειγμα μπορεί να δινόταν στον συμμε-τέχοντα η οδηγία να ακούσει το μήνυμα στο αριστερόαφτί που άρχιζε με τη φράση laquoΚαθώς η Σουζάνακατέβαινε τον δρόμο με το καινούργιο της αυτοκίνη-τοhellipraquo ενώ ταυτόχρονα δεχόταν αλλά χωρίς να το προ- σέχει το μήνυμα στο δεξί αφτί που άρχιζε με τηφράση laquoΗ γνωστική ψυχολογία η μελέτη δηλαδήτων νοητικών διεργασιώνhellipraquo

Το αποτέλεσμα του πειράματος αυτού το οποίο θαπεριγράψουμε με λεπτομέρειες στο Κεφάλαιο 4 όπουεξετάζουμε την προσοχή ήταν ότι όταν τα άτομα εστία-ζαν την προσοχή τους στο ένα μήνυμα μπορούσαν ναακούσουν τους ήχους του μηνύματος στο οποίο δενεστιάστηκε η προσοχή αλλά δεν είχαν επίγνωση του πε -ριεχομένου του μηνύματος αυτού Το αποτέλεσμα αυτόοδήγησε έναν άλλο Βρετανό ψυχολόγο τον DonaldBroadbent (1958) να προτείνει το πρώτο διάγραμμαροής για τον νου (Σχήμα 19β) Το διάγραμμα αυτό ανα- παριστά όσα συμβαίνουν στον νου ενός ατόμου όταναυτό στρέφει την προσοχή του σε ένα περιβαλλοντικόερέθισμα Αν το διάγραμμα αυτό εφαρμοστεί στο πεί-ραμα του Cherry για την προσοχή τότε τα laquoεισιόνταraquoθα ήταν οι ήχοι τόσο του μηνύματος στο οποίο επικεν-τρώθηκε η προσοχή όσο και του μηνύματος στο οποίοδεν επικεντρώθηκε η προσοχή το laquoφίλτροraquo θα άφηνενα περάσει το μήνυμα στο οποίο επικεντρώθηκε η προ-σοχή και θα απέκλειε το μήνυμα στο οποίο αυτή δενεπικεντρώθηκε και ο laquoανιχνευτήςraquo θα κατέγραφε τιςπληροφορίες που θα δεχόταν μέσω του φίλτρου

Αν εφαρμοστεί στη δική σας εμπειρία όταν μιλάτεσε έναν φίλο σας σε ένα θορυβώδες πάρτι το φίλτροαφήνει να περάσουν οι κουβέντες του φίλου σας καιαποκλείει όλες τις άλλες κουβέντες και τον θόρυβοΕπομένως παρόλο που μπορεί να έχετε επίγνωση ότιυπάρχουν και άλλα άτομα που μιλούν δεν έχετε επί-γνωση των λεπτομερών πληροφοριών για παράδειγμαγια το αντικείμενο της συζήτησης των άλλων

Το διάγραμμα ροής του Broadbent προσέφερεέναν τρόπο ανάλυσης της λειτουργίας του νου σεόρους μιας αλληλουχίας σταδίων επεξεργασίας καιπρότεινε ένα μοντέλο που μπορούσε να ελεγχθεί μεπεραιτέρω πειράματα Θα δείτε πολλά ακόμα δια-γράμματα ροής στο βιβλίο αυτό επειδή έχουν γίνειένας από τους τυπικούς τρόπους απεικόνισης της λει-τουργίας του νου Όμως οι Βρετανοί ψυχολόγοι Cherryκαι Broadbent δεν ήταν οι μοναδικοί ερευνητές πουβρήκαν νέους τρόπους για να μελετήσουν τον νου Την

ίδια περίπου περίοδο στις ΗΠΑ ερευνητές οργάνω-σαν δύο συνέδρια που έχοντας ως αφετηρία τον τρό -πο λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή εξέλα-βαν τον νου ως επεξεργαστή πληροφοριών

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝΣτις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John McCarthyένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών στο ΚολέγιοΝτάρτ μουθ είχε μια ιδέα Αναρωτήθηκε αν θα ήτανδυνατόν να προγραμματιστούν υπολογιστές ώστε ναμιμηθούν τη λειτουργία του ανθρώπινου νου Αντί ναθέσει απλώς το ερώτημα ο McCarthy αποφάσισε να ορ -γανώσει ένα συνέδριο στο Ντάρτμουθ το καλοκαίρι του1956 για να δώσει την ευκαιρία σε ερευνητές να συζη-τήσουν τρόπους με τους οποίους οι υπολογιστές θαμπορούσαν να προγραμματιστούν ώστε να εκτελέσουννοήμονα συμπεριφορά Στον τίτλο του συνεδρίου laquoΘε -ρινό Ερευνητικό Πρόγραμμα για την Τεχνητή Νοη -μοσύνηraquo (Summer Research Project on Artificial Int ell -igence) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος τε -χνητή νοημοσύνη Ο McCarthy όρισε την προσέγγισητης τεχνητής νοημοσύνης ως το laquoνα κάνουμε μια μηχα-νή να συμπεριφέρεται με τρόπους που αν ήταν άνθρω-πος θα τον λέγαμε νοήμοναraquo (McCarthy et al 1955)

Ερευνητές από πολλές διαφορετικές επιστήμες ndashψυχολόγοι μαθηματικοί επιστήμονες των ηλεκτρονι-κών υπολογιστών γλωσσολόγοι και ειδικοί στη θεω-ρία των πληροφοριώνndash συμμετείχαν στο συνέδριοπου διήρκεσε 10 εβδομάδες Πολλοί παρακολούθη-σαν το μεγαλύτερο μέρος του συνεδρίου άλλοι έρχο -νταν και έφευγαν αλλά οι δύο σημαντικότεροι ίσωςσυμμετέχοντες οι Herb Simon και Alan Newell απότο Carnegie Institute of Technology δεν παρέστησανσχεδόν καθόλου (Boden 2006) Ο λόγος που απείχανήταν ότι εργάζονταν σκληρά στο Πίτσμπουργκ για ναδημιουργήσουν τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πουείχε οραματιστεί ο McCarthy Ο στόχος τους ήταν ναδημιουργήσουν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που θαμπορούσε να αποδείξει προβλήματα Λογικής ndash κάτιπου μέχρι τότε είχαν επιτύχει μόνον οι άνθρωποι

Οι Newell και Simon κατάφεραν να δημιουργήσουντο πρόγραμμα που ονόμασαν θεωρητικό Λογικήςέγκαιρα ώστε να το παρουσιάσουν στο συνέδριο Αυτόπου επέδειξαν ήταν επαναστατικό επειδή το πρόγραμ- μα μπορούσε να αποδείξει μαθηματικά θεωρήματαπου εμπλέκουν αρχές της Λογικής Το πρόγραμμα αυ -τό αν και πρωτόγονο σε σύγκριση με τα σύγχροναπρογράμματα τεχνητής νοημοσύνης ήταν μια αληθι-νή laquoσκεπτόμενη μηχανήraquo επειδή έκανε κάτι περισ-σότερο από το να επεξεργάζεται απλώς αριθμούς ndash

44 Γνωστική Ψυχολογία

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

σημαντικό σχετικά με τη μελέτη του νου οι νοητικέςαντιδράσεις (αντίληψη του φωτός και απόφαση ποιοκουμπί πρέπει να πατηθεί στο παράδειγμα αυτό) δενμπορούν να μετρηθούν άμεσα αλλά πρέπει να εξαχ-θούν συμπερασματικά από τη συμπεριφορά Αυτόμπορούμε να το δούμε παρατηρώντας τις διακεκομ-μένες γραμμές στο Σχήμα 13 Οι γραμμές αυτές δεί-χνουν ότι όταν ο Donders μετρούσε τον χρόνο αντί-δρασης μετρούσε τη σχέση μεταξύ παρουσίασης τουερεθίσματος και αντίδρασης του συμμετέχοντα Δενμετρούσε τις νοητικές αντιδράσεις άμεσα αλλά συμ-πέραινε πόσο χρόνο αυτές χρειάζονταν για να ολο-κληρωθούν από τους χρόνους αντίδρασης Το γεγονόςότι οι νοητικές αντιδράσεις δεν μπορούν να μετρη-θούν άμεσα αλλά πρέπει να μελετηθούν μέσω τηςπαρατηρούμενης συμπεριφοράς είναι μια αρχή πουδεν ισχύει μόνο για το πείραμα του Donders αλλά γιαόλες τις έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ WUNDT ΔΟΜΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΝΔΟΣΚΟΠΗΣΗ

Το 1879 11 χρόνια μετά το πείραμα για τον χρόνοαντίδρασης του Donders ο Wilhelm Wundt ίδρυσε τοπρώτο εργαστήριο επιστημονικής ψυχολογίας στοΠανεπιστήμιο της Λειψίας στη Γερμανία Η προσέγγι-ση του Wundt που επικράτησε στην ψυχολογία στατέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα ονομά-στηκε δομισμός Σύμφωνα με τον δομισμό η συνολι-κή μας εμπειρία προσδιορίζεται από τον συνδυασμόβασικών στοιχείων της εμπειρίας τα οποία οι δομιστέςαποκαλούσαν αισθήσεις Όπως στη χημεία αναπτύχθη-

κε ένας περιοδικός πίνακας των στοιχείων που συν-δυάζονται για να δημιουργήσουν τα μόρια ο Wundtήθελε να δημιουργήσει έναν laquoπεριοδικό πίνακα τουνουraquo που θα περιλάμβανε όλες τις βασικές αισθήσειςοι οποίες εμπλέκονταν στη δημιουργία της εμπειρίας

Ο Wundt πίστευε ότι μπορούσε να επιτύχει τηνεπιστημονική περιγραφή των συστατικών της εμπει-ρίας χρησιμοποιώντας την αναλυτική ενδοσκόπησημια τεχνική κατά την οποία εκπαίδευε τους συμμετέ-χοντες να περιγράφουν τις εμπειρίες τους και τις διερ-γασίες της σκέψης τους ενώ αντιδρούσαν σε ερεθί-σματα Η αναλυτική ενδοσκόπηση απαιτούσε εντατι-κή εκπαίδευση επειδή ο στόχος των συμμετεχόντωνήταν να περιγράψουν την εμπειρία τους σχετικά μεβασικά νοητικά στοιχεία Για παράδειγμα σε ένα πεί-ραμα ο Wundt ζήτησε από τους συμμετέχοντες ναπεριγράψουν την εμπειρία τους από το άκουσμα μιαςσυγχορδίας με πέντε νότες στο πιάνο Ένα από ταερωτήματα που ήλπιζε να απαντήσει ο Wundt ήτανκατά πόσο οι συμμετέχοντές του ήταν ικανοί να ακού-σουν καθεμία από τις ξεχωριστές νότες που συνέθε-ταν τη συγχορδία Όπως θα δούμε εξετάζοντας τηναντίληψη στο Κεφάλαιο 3 ο δομισμός δεν ήταν καρ-ποφόρος ως προσέγγιση και έτσι εγκαταλείφθηκε στιςαρχές του 20ού αιώνα Παρrsquo όλα αυτά ο Wundtσυνέβαλε σημαντικά στην ψυχολογία επειδή επιδό-θηκε στη μελέτη της συμπεριφοράς και του νου υπόελεγχόμενες συνθήκες Επιπλέον εκπαίδευσε πολ-λούς διδακτορικούς φοιτητές οι οποίοι ίδρυσαν τμή-ματα ψυχολογίας σε άλλα πανεπιστήμια στα οποίαπεριλαμβάνονταν και πανεπιστήμια στις ΗνωμένεςΠολιτείες

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 37

ΣΧΗΜΑ 13 Η αλληλουχία γεγονότων ανάμεσα στην παρουσίαση του ερεθίσματος και τη συμπεριφορική αντίδραση σταπειράματα του Donders (α) το έργο του χρόνου απλής αντίδρασης και (β) το έργο του χρόνου αντίδρασης με επιλογή Η διακε-κομμένη γραμμή δείχνει ότι ο Donders μέτρησε τον χρόνο αντίδρασης ndash δηλαδή τον χρόνο ανάμεσα στην παρουσίαση του φωτόςκαι στην αντίδραση του συμμε τέχοντα

Ανάβει το φως

laquoΑντίληψη φωτόςraquo

Πίεσε το πλήκτρο

Ερέθισμα

Νοητική αντίδραση

Συμπεριφορική αντίδραση

Ανάβει το αριστερό φως

laquoΑντίληψη φωτόςraquo και laquoΑπόφαση ποιο

πλήκτρο να πατηθείraquo

Πίεσε το αριστερό πλήκτρο

Χρόνος αντίδρασης

(α) (β)

ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ EBBINGHAUSΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΛΗΘΗΣ

Στο μεταξύ σε απόσταση 180 χιλιομέτρων από τηΛειψία στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ο Γερμανόςψυχολόγος Hermann Ebbinghaus (18851913) ακολου-θούσε μιαν άλλη προσέγγιση για να μετρήσει τις ιδιό-τητες του νου Ο Ebbinghaus ενδιαφέρθηκε να προσ-διορίσει τη φύση της μνήμης και της λήθης ndash συγκεκρι-μένα πόσο γρήγορα χάνεται στην πάροδο του χρόνου ηπληροφορία που μαθαίνουμε Αντί να χρησιμοποιήσειτη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης του Wundt οEbbinghaus χρησιμοποίησε μια ποσοτική μέθοδο για τημέτρηση της μνήμης Χρησιμοποιώντας ως συμμετέ-χοντα τον εαυτό του επανέλαβε καταλόγους με 13μονοσύλλαβες λέξεις δίχως νόημα όπως DAX QEHLUH ZIF έναν κάθε φορά με σταθερό ρυθμό Χρη-σιμοποίησε συλλαβές δίχως νόημα προκειμένου να μηνεπηρεαστεί η μνήμη του από το νόημα μιας συγκεκρι-μένης λέξης

Ο Ebbinghaus προσδιόρισε πόσο χρόνο χρειάστη-κε για να μάθει έναν κατάλογο την πρώτη φορά Στησυνέχεια περίμενε ένα διάστημα (αναβολή) και μετάπροσδιόρισε πόσο χρόνο χρειάστηκε για να ξαναμά-θει τον κατάλογο Επειδή στη διάρκεια της αναβολήςείχε επέλθει λήθη ο Ebbinghaus έκανε λάθη όταν γιαπρώτη φορά προσπάθησε να θυμηθεί τον κατάλογοΑλλά επειδή είχε συγκρατήσει κάποιες πληροφορίεςαπό την πρώτη φορά που τον είχε μάθει ξανάμαθετον κατάλογο πιο γρήγορα απrsquo όσο την πρώτη φορά

Για να προσδιορίσει πόσα είχε ξεχάσει μετά απόμια συγκεκριμένη αναβολή ο Ebbinghaus χρησιμο-ποίησε μια μονάδα μέτρησης που αποκάλεσε αποθέ-ματα και η οποία υπολογίζεται με τον ακόλουθοτρόπο Αποθέματα = (Αρχικός χρόνος για να μαθευ-τεί ο κατάλογος) ndash (Χρόνος για να μαθευτεί ξανά οκατάλογος μετά την πρώτη αναβολή) Έτσι αν τουχρειάστηκαν 1000 δευτερόλεπτα για να μάθει τον

κατάλογο την πρώτη φορά και 400 δευτερόλεπτα γιανα ξαναμάθει τον κατάλογο μετά την αναβολή τότετα αποθέματα θα ήταν 1000 ndash 400 = 600 δευτερόλε-πτα Το Σχήμα 14 που απεικονίζει την αρχική μάθη-ση και την επαναμάθηση έπειτα από τρεις διαφορετι-κές αναβολές δείχνει ότι οι μεγαλύτερες αναβολέςοδηγούν σε μικρότερα αποθέματα

Σύμφωνα με τον Ebbinghaus αυτή η μείωση στααποθέματα παρείχε μια μονάδα μέτρησης της λήθηςλιγότερα αποθέματα σήμαιναν ότι ξεχάστηκαν περισ-σότερα στοιχεία Έτσι το διάγραμμα στο Σχήμα 15 η

38 Γνωστική Ψυχολογία

ΣΧΗΜΑ 14 Υπολογισμός των αποθεμάτων στο πείραμα του Ebbinghaus Στο παράδειγμα αυτό χρειάστηκαν 1000 δευτερό-λεπτα για τη μάθηση την πρώτη φορά του καταλόγου των συλλαβών δίχως νόημα Αυτό δείχνουν οι γραμμές στο 0 Η γραμμήστα δεξιά της γραμμής 0 δείχνει κάθε φορά τον χρόνο που χρειάστηκε για να μαθευτεί ξανά ο κατάλογος μετά από αναβολή (α) 19λεπτών (β) 1 ημέρας και (γ) 6 ημερών Η κόκκινη γραμμή δείχνει τα αποθέματα σε κάθε αναβολή Σημειώστε ότι τα αποθέματαμειώνονται όσο μεγαλύτερη είναι η αναβολή Η μείωση των αποθεμάτων δίνει μια μέτρηση της λήθης copy2015 Cengage Learning

0 19λεπτά

400

1000

Χρόν

ος (σ

ε δε

υτερ

όλεπ

τα)

650 730

Απόθεμα = 600 Απόθεμα = 350 Απόθεμα = 270

0 1ημέρα

0 6ημέρες

Χρόνος

60

50

19 λεπτά

1 ώρα

875 ώρες

1 ημέρα2 ημέρες

6 ημέρες31 ημέρες

40

0

30

20

10

0

Ποσ

οστά

απο

θεμά

των

ΣΧΗΜΑ 15 Η καμπύλη αποθεμάτων του Ebbinghaus ΟEbbinghaus θεωρούσε ότι τα ποσοστά αποθεμάτων είναι μιαμέτρηση της ποσότητας που θυμάται κανείς Έτσι δημιούργησεένα διάγραμμα με τα ποσοστά αυτά επί τον χρόνο ανάμεσαστην αρχική μάθηση και τον έλεγχο Η μείωση σε αποθέματα(μνήμης) με την αύξηση των χρονικών διαστημάτων δείχνει ότιξεχνάμε γρηγορότερα τις δύο πρώτες ημέρες και μετά ξεχνάμεπιο αργά (Πηγή Βασισμένο στο H Ebbinghaus Memory Acontribution to experimental psychology HA Ruger amp CEBussenius Trans New York Teachers College ColumbiaUniversity 18851913)

καμπύλη αποθεμάτων δείχνει ότι η μνήμη μειώνεταιγρήγορα τις πρώτες δύο μέρες μετά την αρχική μάθησηκαι μετά παραμένει στο ίδιο επίπεδο Η καμπύλη αυτήήταν σημαντική επειδή έδειξε ότι η μνήμη μπορεί ναποσοτικοποιηθεί και ότι εργαλεία όπως η καμπύλη απο-θεμάτων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγρά-ψουν μια ιδιότητα της μνήμης στην περίπτωση αυτήτην ικανότητα διατήρησης των πληροφοριών Σημειώ-στε ότι παρόλο που η μέθοδος αποθεμάτων του Ebbin-ghaus διέφερε πολύ από τη μέθοδο χρόνου αντίδρασηςτου Donder και οι δύο μέτρησαν μια συμπεριφορά γιανα προσδιορίσουν μια ιδιότητα του νου

ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ WILLIAM JAMES

Ο William James ένας από τους πρώτους Αμερικανούςψυχολόγους (αν και όχι μαθητής του Wundt) δίδαξεστο πρώτο τμήμα ψυχολογίας του Χάρβαρντ και έκανεσημαντικές παρατηρήσεις για τον νου στο βιβλίο τουΑρχές της Ψυχολογίας (Principles of Psychology 1890)Οι παρατηρήσεις του James είχαν βασιστεί όχι μόνο σεαποτελέσματα πειραμάτων αλλά και σε παρατηρήσειςγια τη λειτουργία του δικού του νου Μια από τις πιογνωστές παρατηρήσεις του James για τη φύση της προ-σοχής είναι η ακόλουθη

Εκατομμύρια πράγματαhellip παρουσιάζονται στιςαισθήσεις μου χωρίς ποτέ να αποτελούν εμπειρίαμου Γιατί Γιατί δεν με ενδιαφέρουν Εμπειρία μουείναι αυτό το οποίο συμφωνώ να προσέξωhellip Όλοι

γνωρίζουν τι είναι η προσοχή Είναι η κατάκτηση απότον νου με σαφή και ζωηρό τρόπο ενός από εκείνατα πολλά που εμφανίζονται ταυτόχρονα ως πιθανάαντικείμενα ή νήματα σκέψηςhellip Υποδηλώνει ότιαγνοώ κάποια πράγματα προκειμένου να διαχειριστώαποτελεσματικά κάποια άλλα

Η παρατήρηση ότι για να προσέξουμε ένα πράγμααπαιτείται να αγνοήσουμε κάποια άλλα έχει ισχύ ακόμακαι σήμερα και έχει γίνει το αντικείμενο πολλών σύγ-χρονων μελετών για την προσοχή Εξίσου εντυπωσιακόμε την ορθότητα των παρατηρήσεων του James ήταν καιτο εύρος των γνωστικών θεμάτων που εξέτασε τα οποίαπεριλάμβαναν τη σκέψη τη συνείδηση την προσοχή τημνήμη την αντίληψη τη φαντασία και τη λογική

Η ίδρυση του πρώτου εργαστηρίου ψυχολογίαςαπό τον Wundt τα ποσοτικά πειράματα των Dondersκαι Ebbinghaus και οι οξυδερκείς παρατηρήσεις τουJames αποτέλεσαν μια αρχή που φαινόταν πολλά υπο-σχόμενη για τη μελέτη του νου (Πίνακας 11) Όμως οιέρευνες για τον νου επρόκειτο σύντομα να περιορι-στούν κυρίως εξαιτίας των γεγονότων στις αρχές του20ού αιώνα που μετατόπισαν το ενδιαφέρον της ψυ -χολογίας μακριά από τη μελέτη του νου και των νοη-τικών διεργασιών Μια από τις ισχυρότερες δυνάμειςπου υποχρέωσαν την ψυχολογία να απορρίψει τημελέτη των νοητικών διεργασιών ήταν η αρνητικήαντίδραση στην τεχνική του Wundt για την αναλυτι-κή ενδοσκόπηση

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 39

ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΣΥΜΒΟΛΗ

Donders (1868)Χρόνος απλής αντίδρασης έναντι χρόνου αντίδρασης με επιλογή

Ο χρόνος αντίδρασης με επιλογή είναι 110του δευτερολέπτου περισσότερος από τον χρόνο απλής αντίδρασης Επομένως χρειάζεται 110 του δευτερολέπτουγια τη λήψη απόφασης

Πρώτο πείραμα γνωστικής ψυχολογίας

Wundt (1879) Αναλυτική ενδοσκόπηση Μη αξιόπιστα συμπεράσματαΔημιούργησε το πρώτο εργα-στήριο επιστημονικής ψυχο-λογίας

Ebbinghaus(1885)

Μέθοδος αποθεμάτων για τη μέτρηση της λήθης

Η λήθη επέρχεται γρήγορα τις πρώτες 1 έως 2 ημέρες μετά την αρχική μάθηση

Ποσοτική μέτρηση νοητικών διεργασιών

James (1890)Όχι πειράματα Αναφοράπαρατηρήσεων από τηνπροσωπική του εμπειρία

Περιγραφές μεγάλου εύρους εμπειριών

Πρώτο εγχειρίδιο ψυχολογίαςΟρισμένες από τις παρατηρήσεις τουείναι και σήμερα έγκυρες

copy2015 Cengage Learning

ΠΙΝΑΚΑΣ 11 Πρωτοπόροι της γνωστικής ψυχολογίας

Πολλά από τα πρώτα τμήματα ψυχολογίας πραγματο-ποίησαν έρευνες ακολουθώντας την παράδοση του ερ-γαστηρίου του Wundt χρησιμοποιώντας την αναλυτικήενδοσκόπηση για να αναλύσουν τις νοητικές διεργα-σίες Η έμφαση αυτή στη μελέτη του νου όμως επρό-κειτο να αλλάξει εξαιτίας των προσπαθειών του JohnWatson που πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα στηνψυχολογία το 1904 από το Πανεπι στήμιο του Σικάγου

Ο WATSON ΘΕΜΕΛΙΩΝΕΙ ΤΟΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΗ ιστορία για το πώς ο John Watson θεμελίωσε στηνψυχολογία την προσέγγιση του συμπεριφορισμού είναιευρέως γνωστή στους σπουδαστές της εισαγωγήςστην ψυχολογία Θα την επαναλάβουμε με συντομίαεδώ εξαιτίας της σημασίας της για την ιστορία τηςγνωστικής ψυχολογίας

Ως μεταπτυχιακός φοιτητής του Πανεπιστημίουτου Σικάγου ο Watson δεν ήταν ικανοποιημένος μετη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης Τα προβλή-ματά του με τη μέθοδο αυτή ήταν ότι (1) παρήγαγεπολύ διαφορετικά αποτελέσματα από άτομο σε άτομοκαι (2) τα αποτελέσματα αυτά δύσκολα μπορούσαννα επαληθευτούν επειδή ερμηνεύονταν με αναφοράσε αθέατες νοητικές διεργασίες Ο Watson πρότεινεμια νέα προσέγγιση τον συμπεριφορισμό Σε ένααπόσπασμα από το άρθρο του laquoΗ Ψυχολογία όπως τηβλέπει ο συμπεριφοριστήςraquo (Psychology as the Be -haviorist Views it) ο Watson θέτει τους στόχους αυτήςτης προσέγγισης στην ψυχολογία

Η ψυχολογία όπως τη βλέπει ο συμπεριφοριστήςείναι ένας καθαρά αντικειμενικός πειραματικός κλά-δος της φυσικής1 επιστήμης Ο θεωρητικός της στό-χος είναι η πρόβλεψη και ο έλεγχος της συμπεριφο-ράς Η ενδοσκόπηση δεν είναι ουσιαστικό μέρος τωνμεθόδων της ούτε η επιστημονική αξία των δεδομέ-νων της εξαρτάται από την ευκολία με την οποία αυτάτα δεδομένα προσφέρονται για ερμηνεία σε όρουςσυνείδησηςhellip Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι νααρχίσουμε να δουλεύουμε πάνω στην ψυχολογία κα -θιστώντας αντικειμενικό στόχο μας τη συμπεριφοράκαι όχι τη συνείδηση (Watson 1913 σελ 158 176 οιεμφάσεις του συγγραφέα)

Το απόσπασμα αυτό έχει δύο κεντρικά σημεία (1)Ο Watson απορρίπτει την ενδοσκόπηση ως μέθοδο

και (2) κεντρικό θέμα μελέτης είναι η παρατηρήσιμησυμπεριφορά και όχι η συνείδηση (που θα ενέπλεκεμη παρατηρήσιμες διεργασίες όπως η σκέψη τα συ -ναισθήματα και η λογική) Με άλλα λόγια ο Watsonήθελε να περιορίσει την ψυχολογία σε συμπεριφορικάδεδομένα όπως οι χρόνοι αντίδρασης του Dondersκαι απέρριπτε την άποψη να προχωρεί κα νείς πέρααπό τα δεδομένα αυτά για να συνάγει συμπεράσματαγια μη παρατηρήσιμες νοητικές καταστάσεις ΟWatson απέκλεισε τον νου ως αντικείμενο διερεύνη-σης διακηρύσσοντας ότι laquoη ψυχολογίαhellip δεν πρέπειπλέον να παραπλανάται με τη σκέψη ότι το αντικεί-μενο της παρατήρησης είναι οι καταστάσεις του νουraquo(σελ 163) Ο στόχος του Watson ήταν να αντικατα-στήσει τον νου ως αντικείμενο μελέτης στην ψυχολο-γία με τη μελέτη της άμεσα παρατηρήσιμης συ μπερι-φοράς Καθώς ο συμπεριφορισμός έγινε η κυ ρίαρχηδύναμη στην αμερικανική ψυχολογία το εν διαφέροντων ψυχολόγων μετατοπίστηκε από το ερώτημα laquoΤιμας λέει για τον νου η συμπεριφοράraquo στο ερώτημαlaquoΠοια είναι η σχέση ανάμεσα στα ερεθίσματα τουπεριβάλλοντος και τη συμπεριφοράraquo

Το πιο γνωστό πείραμα του Watson ήταν το πείρα-μα με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo στο οποίο ο Watson και ηRosalie Rayner (1920) έκαναν έναν δυνατό θόρυβοκάθε φορά που πλησίαζε κοντά στο παιδί ένα ποντίκι(το οποίο ο Άλμπερτ συμπαθούσε στην αρχή) Μετάαπό μερικές επαναλήψεις όπου ο θόρυβος συνδυάστη-κε με το ποντίκι ο Άλμπερτ άρχισε να αντιδρά μπου-σουλώντας μακριά του όσο πιο γρήγορα μπορούσε

Οι ιδέες του Watson συνδέονται με την κλασικήεξαρτημένη μάθηση ndash πώς ο συνδυασμός ενός ερεθί- σματος (όπως ο δυνατός θόρυβος που άκουγε ο Άλ -μπερτ) με ένα προηγουμένως ουδέτερο ερέθισμα (όπως

40 Γνωστική Ψυχολογία

Eγκατάλειψητης μελέτης του νου

ΣΧΗΜΑ 16 Στο περίφημο πείραμά του ο Pavlov συνδύασετο χτύπημα ενός κουδουνιού με την εμφάνιση τροφής Αρχικάη εμφάνιση της τροφής προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλοαλλά μετά από μερικές φορές όπου συνδυαζόταν ο ήχος τουκουδουνιού με την τροφή αρκούσε το χτύπημα του κουδουνι-ού για να προκαλέσει τη σιελόρροια Αυτή η αρχή μάθησης μεσύνδεση που ονομάστηκε κλασική εξαρτημένη μάθηση ήτανη βάση του πειράματος του Watson με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo

1 [ΣτΕ] Στο πρωτότυπο laquonatural scienceraquo

DondersΧρόνος αντίδρασης

WundtΕργαστήριοεπιστημονικήςψυχολογίας

EbbinghausΚαμπύληλήθης

JamesΑρχές τηςψυχολογίας

SkinnerΣυντελεστικήεξαρτημένημάθηση

WatsonΣυμπερι-φορισμός

1868 1879 1885 1890 1913 1938

το ποντίκι) προκαλεί αλλαγές στην αντίδραση απέναν-τι στο ουδέτερο ερέθισμα Ο Watson εμπνεύστηκε τοπείραμά του από τις έρευνες του Ivan Pavlov που άρχι-σαν τη δεκαετία του 1890 και παρατηρούσαν την κλα-σική εξαρτημένη μάθηση σε σκύλους Στα πειράματααυτά (Σχήμα 16) ο Pavlov συνδυάζοντας την τροφή(που προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλο) με ένα καμ-πανάκι (το αρχικά ουδέτερο ερέθισμα) προκαλούσεσιελόρροια στον σκύλο κάθε φορά που άκουγε το καμ-πανάκι (Pavlov 1927)

Ο Watson χρησιμοποίησε την κλασική εξαρτημένημάθηση για να υποστηρίξει ότι η συμπεριφορά μπορείνα αναλύεται χωρίς καμιά αναφορά στον νου Για τονWatson εκείνο που συνέβαινε μέσα στο κε φάλι τουΆλ μπερτ (ή μέσα στο κεφάλι του σκύλου του Pavlov)είτε ψυχολογικά είτε νοητικά ήταν αδιάφορο Εν δια -φερόταν μόνο για το πώς ο σύνδεση ενός ερεθίσματοςμε ένα άλλο επηρέαζε τη συμπεριφορά

Η ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΜΑΘΗΣΗ ΤΟΥ SKINNERΕνόσω επικρατούσε ο συμπεριφορισμός στην αμε ρικα- νική ψυχολογία ο BF Skinner που πήρε το δι δα κτορι-κό του δίπλωμα από το Χάρβαρντ το 1931 προσέφερεένα άλλο εργαλείο για τη μελέτη της σχέσης μεταξύ ερε- θίσματος και αντίδρασης που εξασφάλισε ότι η προ σέγ-γιση αυτή θα επικρατούσε στην ψυχολογία τις ερχόμε-νες δεκαετίες Ο Skinner εισήγαγε τη συντελεστικήεξαρτημένη μάθηση η οποία εστίαζε στο πώς η συμ-περιφορά ενισχύεται από παράγοντες θε τικής ενίσχυ-σης όπως η τροφή ή η κοινωνική επιδοκιμασία (ή απότην απόσυρση παραγόντων αρνητικής ενίσχυσης όπωςένα σοκ ή κοινωνική απόρριψη) Για παράδειγμα οSkinner έδειξε ότι ενισχύοντας ένα πο ντίκι παρέχοντάςτου τροφή όταν αυτό πίεζε μια ράβδο διατηρούνταν ήαυξανόταν ο ρυθμός πίεσης της ρά βδου Όπως ο Watsonέτσι και ο Skinner δεν ενδιαφερόταν για το τι συνέβαι-νε στον νου αλλά εστίαζε την προσοχή του μόνο στονπροσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο η συμπεριφοράελεγχόταν από τα ερεθίσματα (Skinner 1938)

Η άποψη ότι μπορούμε να κατανοήσουμε τη συμ-περιφορά μελετώντας τις σχέσεις ερεθίσματος - αντί-δρασης επηρέασε μια ολόκληρη γενιά ψυχολόγων καιεπικράτησε στην ψυχολογία στις ΗΠΑ από τη δεκαε-τία του 1940 μέχρι και όλη τη δεκαετία του 1960 Οιψυχολόγοι εφάρμοζαν τις τεχνικές της κλασικής και τηςσυντελεστικής μάθησης στη διδασκαλία στην τάξηστη θεραπεία ψυχικών διαταραχών και στον έλεγχο τωνεπιδράσεων φαρμάκων σε ζώα Το Σχήμα 17 είναι μιαχρονογραμμή που δείχνει τις αρχικές μελέτες του νουκαι την άνοδο του συμπεριφορισμού Όμως παρόλοπου ο συμπεριφορισμός επικρατούσε στην ψυχολογίασυνέβαιναν γεγονότα που τελικά οδήγησαν στην ανα-γέννηση της μελέτης του νου

ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΠαρόλο που ο συμπεριφορισμός επικράτησε στηναμε ρικανική ψυχολογία για πολλές δεκαετίες ορισμέ- νοι ερευνητές δεν πειθάρχησαν στους αυστηρούς συ -μπεριφορικούς κανόνες Ένας από τους ερευνητές αυ -τούς ήταν ο Edward Chace Tolman Ο Tolman ο οποίοςβρισκόταν στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλι φόρ -νιας από το 1918 έως το 1954 αποκαλούσε τον εαυτότου συμπεριφοριστή επειδή επικεντρωνόταν στη μέ -τρηση της συμπεριφοράς Στην πραγματικότητα όμωςήταν ένας από τους πρώτους γνωστικούς ψυχολόγουςεπειδή χρησιμοποίησε τη συμπεριφορά για να κατα-νοήσει νοητικές διεργασίες

Σε ένα από τα πειράματά του ο Tolman (1938) έβα -λε ένα ποντίκι σε έναν λαβύρινθο όπως αυτόν στο Σχή -μα 18 Αρχικά το ποντίκι εξερεύνησε τον λαβύρινθοτρέχοντας πάνω κάτω στους διαδρόμους του (Σχήμα18α) Μετά την αρχική περίοδο εξερεύνησης το πον-τίκι τοποθετήθηκε στο σημείο Α και στο σημείο Βτοποθετήθηκε τροφή Το ποντίκι έμαθε γρήγορα ναστρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή Αυτό ακριβώςθα προέβλεπαν οι συμπεριφοριστές επειδή η στροφήδεξιά ανταμειβόταν με τροφή (Σχήμα 18β) Όμως

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 41

ΣΧΗΜΑ 17 Χρονογραμμή που δείχνει τα πρώτα πειράματα για τη μελέτη του νου τον 19ο αιώνα και την άνοδο του συμπε-ριφορισμού τον 20ό αιώνα copyCengage Learning

όταν ο Tolman (αφού φρόντισε να βεβαιωθεί ότι τοποντίκι δεν θα μπορούσε να προσδιορίσει με τηνόσφρηση το σημείο στο οποίο βρισκόταν η τροφή)έβαλε το ποντίκι στο σημείο Γ συνέβη κάτι ενδιαφέ-ρον Το ποντίκι έστριψε αριστερά στη διασταύρωση γιανα φτάσει στην τροφή στο Β (Σχήμα 18γ) Η ερμηνείατου Tolman για το αποτέλεσμα αυτό ήταν ότι όταν τοποντίκι αρχικά εξερευνούσε τον λαβύρινθο ανέπτυξεέναν γνωστικό χάρτη ndash μια αναπαράσταση στον νουτου για το σχέδιο του λαβυρίνθου (Tolman 1948)Επομένως έστω και αν το ποντίκι προηγουμένως είχεανταμειφθεί επειδή έστριψε δεξιά ο νοερός του χάρτηςτού υπέδειξε ότι πρέπει να στρίψει αριστερά για ναφτάσει στην τροφή Η χρήση της λέξης γνωστικός απότον Tolman και η άποψη ότι στον νου του ποντικιούμπορεί να συνέβη κάτι άλλο εκτός από σύνδεση ερεθί-σματος - αντίδρασης έθεσαν τον Tolman εκτός της κυ -ρίαρχης τάσης του συμπεριφορισμού

Πολλοί άλλοι ερευνητές γνώριζαν το έργο τουTolman αλλά για τους περισσότερους Αμερικανούςψυχολόγους τη δεκαετία του 1940 η χρήση του όρουγνωστικός δύσκολα γινόταν αποδεκτή επειδή παραβία-ζε την άποψη των συμπεριφοριστών ότι οι εσωτερικέςδιεργασίες όπως η σκέψη ή οι νοεροί χάρτες δεν ήταναποδεκτά θέματα μελέτης Χρειάστηκε μία δεκαετίααπό τότε που ο Tolman εισήγαγε την ιδέα των γνωστι-κών χαρτών μέχρι να εμφανιστούν οι εξελίξεις που οδή-γησαν στην ψυχολογία στην επαναπροσέγγιση του νουΣαν από ειρωνεία μία από τις εξελίξεις αυτές ήταν ηδημοσίευση το 1957 ενός βιβλίου του BF Skinner μετίτλο Λεκτική Συμπεριφορά (Verbal Behavior)

Στο βιβλίο του αυτό ο Skinner υποστήριξε ότι ταπαιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα μέσω συντελεστικήςεξαρ τημένης μάθησης Σύμφωνα με την άποψη αυτήτα παιδιά μιμούνται την ομιλία που ακούν και επανα-λαμβάνουν την ορθή ομιλία επειδή αυτή ανταμείβεται

Όμως το 1959 ο Noam Chomsky γλωσσολόγος απότο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης δημο-σίευσε μια καυστική κριτική ανάλυση του βιβλίου τουSkinner στην οποία επισήμαινε ότι τα παιδιά λένεπολλές προτάσεις που δεν έχουν ενισχυθεί ποτέ απότους γονείς (για παράδειγμα laquoΣε μισώ μαμάraquo) και ότιστην τυπική πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης περ-νούν από ένα στάδιο στο οποίο χρησιμοποιούν εσφαλ-μένη γραμματική όπως το laquoτο ποτήρι έπεσε στοπατώματοraquo έστω και αν αυτή η εσφαλμένη γραμματι-κή πιθανότατα δεν ενισχύθηκε ποτέ

Ο Chomsky θεώρησε ότι η γλωσσική ανάπτυξη δενκαθορίζεται από τη μίμηση και την ενίσχυση αλλά απόένα έμφυτο βιολογικό πρόγραμμα που εμφανίζεται σεόλους τους πολιτισμούς Η ιδέα του Chomsky ότι ηγλώσσα είναι προϊόν του τρόπου με τον οποίο δομείταιο νους και όχι αποτέλεσμα της ενίσχυσης οδήγησε τουςψυχολόγους να επανεξετάσουν την ιδέα ότι η γλώσσακαι άλλες σύνθετες συμπεριφορές όπως η λύση τωνπροβλημάτων και η λογική μπορούν να ερμηνευθούνμε τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση Αντίθεταάρχισαν να συνειδητοποιούν ότι για να κατανοήσουμεσύνθετες γνωστικές συμπεριφορές είναι χρήσιμο όχιμόνο να μετράμε την παρατηρήσιμη συμπεριφορά αλλάκαι να συνυπολογίζουμε τι μας λέει η συμπεριφοράαυτή για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Η δεκαετία του 1950 αναγνωρίζεται γενικά ως η απαρ-χή της γνωστικής επανάστασης ndash η μετάβαση στηνψυχολογία από τις σχέσεις ερεθίσματος - αντίδρασηςτων συμπεριφοριστών σε μια προσέγγιση με κεντρικό

42 Γνωστική Ψυχολογία

(α) Εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Στρίβει δεξιά για τροφή (γ) Στρίβει αριστερά για τροφήA

Γ

Δ B

Γ

Δ B

Γ

Δ B

A A

Τροφή Τροφή

ΣΧΗΜΑ 18 Ο λαβύρινθος που χρησιμοποιήθηκε από τον Tolman (α) Αρχικά το ποντίκι εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Τοποντίκι μαθαίνει να στρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή στο Β όταν ξεκινάει από το Α (γ) Όταν τοποθετείται στο Γ το ποντίκιστρίβει αριστερά για να φτάσει στο Β Στο πείραμα αυτό έχει ληφθεί μέριμνα ώστε το ποντίκι να μην μπορεί να ξέρει πού είναι ητροφή βάσει ενδεικτικών στοιχείων όπως η όσφρηση copy Cengage Learning

Η αναγέννησητης μελέτης του νου

στόχο την κατανόηση της λειτουργίας του νου Ακόμηκαι πριν από την κριτική του Chomsky για το βιβλίοτου Skinner είχαν συμβεί άλλα γεγονότα που σηματο-δοτούσαν τη μετάβαση από την εστίαση του ενδιαφέ-ροντος μόνο στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά στημελέτη του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Είναι εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι οι ψυχο-λόγοι θα πρέπει να επεκταθούν πέρα από την απλήδιερεύνηση της συμπεριφοράς και να εξετάσουν πώςλειτουργεί ο νους Όμως για να κοιτάξουν πέρα απότη συμπεριφορά οι ψυχολόγοι έπρεπε να αναπτύξουννέους τρόπους κατανόησης της έννοιας του νου Ευτυ-χώς τη στιγμή που οι ψυχολόγοι άρχισαν να αμφι-σβητούν τον συμπεριφορισμό μια νέα τεχνολογία εμ -φανίστηκε η οποία πρότεινε έναν νέο τρόπο για τηνπεριγραφή της λειτουργίας του νου Η νέα αυτή τε -χνο λογία ήταν ο ψηφιακός υπολογιστής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΟι πρώτοι ψηφιακοί υπολογιστές που εμφανίστηκανστα τέλη της δεκαετίας του 1940 ήταν τεράστια μη -χανήματα τα οποία καταλάμβαναν ολόκληρα κτίριαΌμως το 1954 η ΙΒΜ εισήγαγε έναν υπολογιστή πουμπορούσε να διατεθεί στο ευρύ κοινό Οι υπολογιστέςαυτοί παρέμεναν μεγάλοι σε σύγκριση με τα σημερινάλάπτοπ αλλά βρήκαν τη θέση τους στα πανεπιστη-μιακά ερευνητικά εργαστήρια όπου χρησιμοποιήθη-καν τόσο για να αναλύουν δεδομένα όσο και για ναπροτείνουν έναν νέο τρόπο σκέψης για τον νου κάτιτο οποίο είναι πολύ σημαντικό για τους δικούς μαςσκοπούς

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ

Ένα από τα χαρακτηριστικά των υπολογιστών που τρά-βηξε την προσοχή των ψυχολόγων της δεκαετίας του1950 ήταν ότι οι υπολογιστές επεξεργάζονταν τις πλη-ροφορίες κατά στάδια όπως απεικονίζεται στο Σχήμα

19α Στο διάγραμμα αυτό η πληροφορία αρχικά λαμ-βάνεται από τον laquoεπεξεργαστή εισιόντωνraquo Μετά απο-θηκεύεται στη laquoμονάδα μνήμηςraquo πριν την επεξεργα-στεί η laquoαριθμητική μονάδαraquo η οποία στη συνέχεια δη -μιουργεί τα εξιόντα του υπολογιστή Χρησιμοποιώνταςαυτή την κατά στάδια προσέγγιση ως έμπνευση ορι-σμένοι ψυχολόγοι πρότειναν για τη μελέτη του νουτην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνndash μια προσέγγιση που ακολουθεί την πορεία των νοητι-κών λειτουργιών που εμπλέκονται στη νόηση Σύμ φω -να με την προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφο-ριών η λειτουργία του νου μπορεί να περιγραφεί ως μιααλληλουχία σταδίων2 Η εφαρμογή αυτής της προσέγ-γισης των σταδίων στο πεδίο μελέτης του νου οδήγησετους ψυχολόγους να θέσουν νέα ερωτήματα και να πλαι- σιώσουν τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα αυτά μενέους τρόπους Ένα από τα πρώτα πειράματα που είχανεπηρεαστεί από αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης σχετικάμε τον νου περιλάμβανε τη μελέτη τού πόσο καλά ταάτομα μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μιαπληροφορία όταν ταυτόχρονα τους παρουσιάζονται καιάλλες πληροφορίες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΥ

Ήδη από τη δεκαετία του 1950 πολλοί ερευνητές εν -διαφέρθηκαν να περιγράψουν πόσο καλά μπορεί ναδιαχειριστεί ο νους τις εισερχόμενες πληροφορίες Έναερώτημα το οποίο ενδιαφέρθηκαν να απαντήσουν προέ -κυψε από την άποψη του William James ότι όταν απο- φασίζουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα πράγ- μα πρέπει να την αποσύρουμε από άλλα Ξεκινώνταςαπό την άποψη αυτή ο Βρετανός ψυχολόγος Colin

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 43

Επεξεργαστήςεισιόντων

Μονάδαμνήμης

Αριθμητικήμονάδα Εξιόντα

Εισιόντα

Φίλτρο Ανιχνευτής Προς τη μνήμηΕισιόντα

(β)

(α)

ΣΧΗΜΑ 19 (α) Διάγραμμα ροής από ένανπαλαιότερο υπολογιστή (β) Διάγραμμα ροήςγια το μοντέλο του φίλτρου για την προσοχήτου Broadbent Το διάγραμμα αυτό δείχνειπολλά μηνύματα που εισέρχονται σε ένα laquoφίλ-τροraquo το οποίο επιλέγει το μήνυμα στο οποίοεπικεντρώνει την προσοχή του το άτομο προ-κειμένου αυτό το μήνυμα να δεχτεί περαιτέρωεπεξεργασία από τον ανιχνευτή και στη συνέ-χεια να αποθηκευτεί στη μνήμη Θα περιγρά-ψουμε πληρέστερα το διάγραμμα αυτό στοΚεφάλαιο 4 copyCengage Learning

2 [ΣτΕ] Αποδίδεται ο όρος stage Ωστόσο για να μην υπάρ-ξει σύγχυση θα πρέπει να επισημανθεί ότι όρος στάδιο στο σημείοαυτό δεν έχει τη σημασία που ο ίδιος όρος έχει στο πλαίσιο τηςθεωρίας του Piaget Στο πλαίσιο της ΘΕΠ ο όρος laquoστάδιοraquo σημαί-νει τις φάσεις τα βήματα που ακολουθούνται στην πορεία επεξερ-γασίας της εισερχόμενης πληροφορίας Οι φάσεις αυτές απεικονί-ζονται στο Σχήμα 19

Cherry (1953) παρουσίασε σε συμμετέχοντες δύοακουστικά μηνύματα το ένα στο αριστερό αφτί καιτο άλλο στο δεξί αφτί και τους είπε να εστιάσουν τηνπροσοχή τους στο ένα από τα μηνύματα (το μήνυμαστο οποίο εστιάστηκε η προσοχή) και να αγνοήσουν τοάλλο (το μήνυμα στο οποίο δεν εστιάστηκε η προσο-χή) Για παράδειγμα μπορεί να δινόταν στον συμμε-τέχοντα η οδηγία να ακούσει το μήνυμα στο αριστερόαφτί που άρχιζε με τη φράση laquoΚαθώς η Σουζάνακατέβαινε τον δρόμο με το καινούργιο της αυτοκίνη-τοhellipraquo ενώ ταυτόχρονα δεχόταν αλλά χωρίς να το προ- σέχει το μήνυμα στο δεξί αφτί που άρχιζε με τηφράση laquoΗ γνωστική ψυχολογία η μελέτη δηλαδήτων νοητικών διεργασιώνhellipraquo

Το αποτέλεσμα του πειράματος αυτού το οποίο θαπεριγράψουμε με λεπτομέρειες στο Κεφάλαιο 4 όπουεξετάζουμε την προσοχή ήταν ότι όταν τα άτομα εστία-ζαν την προσοχή τους στο ένα μήνυμα μπορούσαν ναακούσουν τους ήχους του μηνύματος στο οποίο δενεστιάστηκε η προσοχή αλλά δεν είχαν επίγνωση του πε -ριεχομένου του μηνύματος αυτού Το αποτέλεσμα αυτόοδήγησε έναν άλλο Βρετανό ψυχολόγο τον DonaldBroadbent (1958) να προτείνει το πρώτο διάγραμμαροής για τον νου (Σχήμα 19β) Το διάγραμμα αυτό ανα- παριστά όσα συμβαίνουν στον νου ενός ατόμου όταναυτό στρέφει την προσοχή του σε ένα περιβαλλοντικόερέθισμα Αν το διάγραμμα αυτό εφαρμοστεί στο πεί-ραμα του Cherry για την προσοχή τότε τα laquoεισιόνταraquoθα ήταν οι ήχοι τόσο του μηνύματος στο οποίο επικεν-τρώθηκε η προσοχή όσο και του μηνύματος στο οποίοδεν επικεντρώθηκε η προσοχή το laquoφίλτροraquo θα άφηνενα περάσει το μήνυμα στο οποίο επικεντρώθηκε η προ-σοχή και θα απέκλειε το μήνυμα στο οποίο αυτή δενεπικεντρώθηκε και ο laquoανιχνευτήςraquo θα κατέγραφε τιςπληροφορίες που θα δεχόταν μέσω του φίλτρου

Αν εφαρμοστεί στη δική σας εμπειρία όταν μιλάτεσε έναν φίλο σας σε ένα θορυβώδες πάρτι το φίλτροαφήνει να περάσουν οι κουβέντες του φίλου σας καιαποκλείει όλες τις άλλες κουβέντες και τον θόρυβοΕπομένως παρόλο που μπορεί να έχετε επίγνωση ότιυπάρχουν και άλλα άτομα που μιλούν δεν έχετε επί-γνωση των λεπτομερών πληροφοριών για παράδειγμαγια το αντικείμενο της συζήτησης των άλλων

Το διάγραμμα ροής του Broadbent προσέφερεέναν τρόπο ανάλυσης της λειτουργίας του νου σεόρους μιας αλληλουχίας σταδίων επεξεργασίας καιπρότεινε ένα μοντέλο που μπορούσε να ελεγχθεί μεπεραιτέρω πειράματα Θα δείτε πολλά ακόμα δια-γράμματα ροής στο βιβλίο αυτό επειδή έχουν γίνειένας από τους τυπικούς τρόπους απεικόνισης της λει-τουργίας του νου Όμως οι Βρετανοί ψυχολόγοι Cherryκαι Broadbent δεν ήταν οι μοναδικοί ερευνητές πουβρήκαν νέους τρόπους για να μελετήσουν τον νου Την

ίδια περίπου περίοδο στις ΗΠΑ ερευνητές οργάνω-σαν δύο συνέδρια που έχοντας ως αφετηρία τον τρό -πο λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή εξέλα-βαν τον νου ως επεξεργαστή πληροφοριών

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝΣτις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John McCarthyένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών στο ΚολέγιοΝτάρτ μουθ είχε μια ιδέα Αναρωτήθηκε αν θα ήτανδυνατόν να προγραμματιστούν υπολογιστές ώστε ναμιμηθούν τη λειτουργία του ανθρώπινου νου Αντί ναθέσει απλώς το ερώτημα ο McCarthy αποφάσισε να ορ -γανώσει ένα συνέδριο στο Ντάρτμουθ το καλοκαίρι του1956 για να δώσει την ευκαιρία σε ερευνητές να συζη-τήσουν τρόπους με τους οποίους οι υπολογιστές θαμπορούσαν να προγραμματιστούν ώστε να εκτελέσουννοήμονα συμπεριφορά Στον τίτλο του συνεδρίου laquoΘε -ρινό Ερευνητικό Πρόγραμμα για την Τεχνητή Νοη -μοσύνηraquo (Summer Research Project on Artificial Int ell -igence) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος τε -χνητή νοημοσύνη Ο McCarthy όρισε την προσέγγισητης τεχνητής νοημοσύνης ως το laquoνα κάνουμε μια μηχα-νή να συμπεριφέρεται με τρόπους που αν ήταν άνθρω-πος θα τον λέγαμε νοήμοναraquo (McCarthy et al 1955)

Ερευνητές από πολλές διαφορετικές επιστήμες ndashψυχολόγοι μαθηματικοί επιστήμονες των ηλεκτρονι-κών υπολογιστών γλωσσολόγοι και ειδικοί στη θεω-ρία των πληροφοριώνndash συμμετείχαν στο συνέδριοπου διήρκεσε 10 εβδομάδες Πολλοί παρακολούθη-σαν το μεγαλύτερο μέρος του συνεδρίου άλλοι έρχο -νταν και έφευγαν αλλά οι δύο σημαντικότεροι ίσωςσυμμετέχοντες οι Herb Simon και Alan Newell απότο Carnegie Institute of Technology δεν παρέστησανσχεδόν καθόλου (Boden 2006) Ο λόγος που απείχανήταν ότι εργάζονταν σκληρά στο Πίτσμπουργκ για ναδημιουργήσουν τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πουείχε οραματιστεί ο McCarthy Ο στόχος τους ήταν ναδημιουργήσουν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που θαμπορούσε να αποδείξει προβλήματα Λογικής ndash κάτιπου μέχρι τότε είχαν επιτύχει μόνον οι άνθρωποι

Οι Newell και Simon κατάφεραν να δημιουργήσουντο πρόγραμμα που ονόμασαν θεωρητικό Λογικήςέγκαιρα ώστε να το παρουσιάσουν στο συνέδριο Αυτόπου επέδειξαν ήταν επαναστατικό επειδή το πρόγραμ- μα μπορούσε να αποδείξει μαθηματικά θεωρήματαπου εμπλέκουν αρχές της Λογικής Το πρόγραμμα αυ -τό αν και πρωτόγονο σε σύγκριση με τα σύγχροναπρογράμματα τεχνητής νοημοσύνης ήταν μια αληθι-νή laquoσκεπτόμενη μηχανήraquo επειδή έκανε κάτι περισ-σότερο από το να επεξεργάζεται απλώς αριθμούς ndash

44 Γνωστική Ψυχολογία

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ EBBINGHAUSΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΛΗΘΗΣ

Στο μεταξύ σε απόσταση 180 χιλιομέτρων από τηΛειψία στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ο Γερμανόςψυχολόγος Hermann Ebbinghaus (18851913) ακολου-θούσε μιαν άλλη προσέγγιση για να μετρήσει τις ιδιό-τητες του νου Ο Ebbinghaus ενδιαφέρθηκε να προσ-διορίσει τη φύση της μνήμης και της λήθης ndash συγκεκρι-μένα πόσο γρήγορα χάνεται στην πάροδο του χρόνου ηπληροφορία που μαθαίνουμε Αντί να χρησιμοποιήσειτη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης του Wundt οEbbinghaus χρησιμοποίησε μια ποσοτική μέθοδο για τημέτρηση της μνήμης Χρησιμοποιώντας ως συμμετέ-χοντα τον εαυτό του επανέλαβε καταλόγους με 13μονοσύλλαβες λέξεις δίχως νόημα όπως DAX QEHLUH ZIF έναν κάθε φορά με σταθερό ρυθμό Χρη-σιμοποίησε συλλαβές δίχως νόημα προκειμένου να μηνεπηρεαστεί η μνήμη του από το νόημα μιας συγκεκρι-μένης λέξης

Ο Ebbinghaus προσδιόρισε πόσο χρόνο χρειάστη-κε για να μάθει έναν κατάλογο την πρώτη φορά Στησυνέχεια περίμενε ένα διάστημα (αναβολή) και μετάπροσδιόρισε πόσο χρόνο χρειάστηκε για να ξαναμά-θει τον κατάλογο Επειδή στη διάρκεια της αναβολήςείχε επέλθει λήθη ο Ebbinghaus έκανε λάθη όταν γιαπρώτη φορά προσπάθησε να θυμηθεί τον κατάλογοΑλλά επειδή είχε συγκρατήσει κάποιες πληροφορίεςαπό την πρώτη φορά που τον είχε μάθει ξανάμαθετον κατάλογο πιο γρήγορα απrsquo όσο την πρώτη φορά

Για να προσδιορίσει πόσα είχε ξεχάσει μετά απόμια συγκεκριμένη αναβολή ο Ebbinghaus χρησιμο-ποίησε μια μονάδα μέτρησης που αποκάλεσε αποθέ-ματα και η οποία υπολογίζεται με τον ακόλουθοτρόπο Αποθέματα = (Αρχικός χρόνος για να μαθευ-τεί ο κατάλογος) ndash (Χρόνος για να μαθευτεί ξανά οκατάλογος μετά την πρώτη αναβολή) Έτσι αν τουχρειάστηκαν 1000 δευτερόλεπτα για να μάθει τον

κατάλογο την πρώτη φορά και 400 δευτερόλεπτα γιανα ξαναμάθει τον κατάλογο μετά την αναβολή τότετα αποθέματα θα ήταν 1000 ndash 400 = 600 δευτερόλε-πτα Το Σχήμα 14 που απεικονίζει την αρχική μάθη-ση και την επαναμάθηση έπειτα από τρεις διαφορετι-κές αναβολές δείχνει ότι οι μεγαλύτερες αναβολέςοδηγούν σε μικρότερα αποθέματα

Σύμφωνα με τον Ebbinghaus αυτή η μείωση στααποθέματα παρείχε μια μονάδα μέτρησης της λήθηςλιγότερα αποθέματα σήμαιναν ότι ξεχάστηκαν περισ-σότερα στοιχεία Έτσι το διάγραμμα στο Σχήμα 15 η

38 Γνωστική Ψυχολογία

ΣΧΗΜΑ 14 Υπολογισμός των αποθεμάτων στο πείραμα του Ebbinghaus Στο παράδειγμα αυτό χρειάστηκαν 1000 δευτερό-λεπτα για τη μάθηση την πρώτη φορά του καταλόγου των συλλαβών δίχως νόημα Αυτό δείχνουν οι γραμμές στο 0 Η γραμμήστα δεξιά της γραμμής 0 δείχνει κάθε φορά τον χρόνο που χρειάστηκε για να μαθευτεί ξανά ο κατάλογος μετά από αναβολή (α) 19λεπτών (β) 1 ημέρας και (γ) 6 ημερών Η κόκκινη γραμμή δείχνει τα αποθέματα σε κάθε αναβολή Σημειώστε ότι τα αποθέματαμειώνονται όσο μεγαλύτερη είναι η αναβολή Η μείωση των αποθεμάτων δίνει μια μέτρηση της λήθης copy2015 Cengage Learning

0 19λεπτά

400

1000

Χρόν

ος (σ

ε δε

υτερ

όλεπ

τα)

650 730

Απόθεμα = 600 Απόθεμα = 350 Απόθεμα = 270

0 1ημέρα

0 6ημέρες

Χρόνος

60

50

19 λεπτά

1 ώρα

875 ώρες

1 ημέρα2 ημέρες

6 ημέρες31 ημέρες

40

0

30

20

10

0

Ποσ

οστά

απο

θεμά

των

ΣΧΗΜΑ 15 Η καμπύλη αποθεμάτων του Ebbinghaus ΟEbbinghaus θεωρούσε ότι τα ποσοστά αποθεμάτων είναι μιαμέτρηση της ποσότητας που θυμάται κανείς Έτσι δημιούργησεένα διάγραμμα με τα ποσοστά αυτά επί τον χρόνο ανάμεσαστην αρχική μάθηση και τον έλεγχο Η μείωση σε αποθέματα(μνήμης) με την αύξηση των χρονικών διαστημάτων δείχνει ότιξεχνάμε γρηγορότερα τις δύο πρώτες ημέρες και μετά ξεχνάμεπιο αργά (Πηγή Βασισμένο στο H Ebbinghaus Memory Acontribution to experimental psychology HA Ruger amp CEBussenius Trans New York Teachers College ColumbiaUniversity 18851913)

καμπύλη αποθεμάτων δείχνει ότι η μνήμη μειώνεταιγρήγορα τις πρώτες δύο μέρες μετά την αρχική μάθησηκαι μετά παραμένει στο ίδιο επίπεδο Η καμπύλη αυτήήταν σημαντική επειδή έδειξε ότι η μνήμη μπορεί ναποσοτικοποιηθεί και ότι εργαλεία όπως η καμπύλη απο-θεμάτων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγρά-ψουν μια ιδιότητα της μνήμης στην περίπτωση αυτήτην ικανότητα διατήρησης των πληροφοριών Σημειώ-στε ότι παρόλο που η μέθοδος αποθεμάτων του Ebbin-ghaus διέφερε πολύ από τη μέθοδο χρόνου αντίδρασηςτου Donder και οι δύο μέτρησαν μια συμπεριφορά γιανα προσδιορίσουν μια ιδιότητα του νου

ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ WILLIAM JAMES

Ο William James ένας από τους πρώτους Αμερικανούςψυχολόγους (αν και όχι μαθητής του Wundt) δίδαξεστο πρώτο τμήμα ψυχολογίας του Χάρβαρντ και έκανεσημαντικές παρατηρήσεις για τον νου στο βιβλίο τουΑρχές της Ψυχολογίας (Principles of Psychology 1890)Οι παρατηρήσεις του James είχαν βασιστεί όχι μόνο σεαποτελέσματα πειραμάτων αλλά και σε παρατηρήσειςγια τη λειτουργία του δικού του νου Μια από τις πιογνωστές παρατηρήσεις του James για τη φύση της προ-σοχής είναι η ακόλουθη

Εκατομμύρια πράγματαhellip παρουσιάζονται στιςαισθήσεις μου χωρίς ποτέ να αποτελούν εμπειρίαμου Γιατί Γιατί δεν με ενδιαφέρουν Εμπειρία μουείναι αυτό το οποίο συμφωνώ να προσέξωhellip Όλοι

γνωρίζουν τι είναι η προσοχή Είναι η κατάκτηση απότον νου με σαφή και ζωηρό τρόπο ενός από εκείνατα πολλά που εμφανίζονται ταυτόχρονα ως πιθανάαντικείμενα ή νήματα σκέψηςhellip Υποδηλώνει ότιαγνοώ κάποια πράγματα προκειμένου να διαχειριστώαποτελεσματικά κάποια άλλα

Η παρατήρηση ότι για να προσέξουμε ένα πράγμααπαιτείται να αγνοήσουμε κάποια άλλα έχει ισχύ ακόμακαι σήμερα και έχει γίνει το αντικείμενο πολλών σύγ-χρονων μελετών για την προσοχή Εξίσου εντυπωσιακόμε την ορθότητα των παρατηρήσεων του James ήταν καιτο εύρος των γνωστικών θεμάτων που εξέτασε τα οποίαπεριλάμβαναν τη σκέψη τη συνείδηση την προσοχή τημνήμη την αντίληψη τη φαντασία και τη λογική

Η ίδρυση του πρώτου εργαστηρίου ψυχολογίαςαπό τον Wundt τα ποσοτικά πειράματα των Dondersκαι Ebbinghaus και οι οξυδερκείς παρατηρήσεις τουJames αποτέλεσαν μια αρχή που φαινόταν πολλά υπο-σχόμενη για τη μελέτη του νου (Πίνακας 11) Όμως οιέρευνες για τον νου επρόκειτο σύντομα να περιορι-στούν κυρίως εξαιτίας των γεγονότων στις αρχές του20ού αιώνα που μετατόπισαν το ενδιαφέρον της ψυ -χολογίας μακριά από τη μελέτη του νου και των νοη-τικών διεργασιών Μια από τις ισχυρότερες δυνάμειςπου υποχρέωσαν την ψυχολογία να απορρίψει τημελέτη των νοητικών διεργασιών ήταν η αρνητικήαντίδραση στην τεχνική του Wundt για την αναλυτι-κή ενδοσκόπηση

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 39

ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΣΥΜΒΟΛΗ

Donders (1868)Χρόνος απλής αντίδρασης έναντι χρόνου αντίδρασης με επιλογή

Ο χρόνος αντίδρασης με επιλογή είναι 110του δευτερολέπτου περισσότερος από τον χρόνο απλής αντίδρασης Επομένως χρειάζεται 110 του δευτερολέπτουγια τη λήψη απόφασης

Πρώτο πείραμα γνωστικής ψυχολογίας

Wundt (1879) Αναλυτική ενδοσκόπηση Μη αξιόπιστα συμπεράσματαΔημιούργησε το πρώτο εργα-στήριο επιστημονικής ψυχο-λογίας

Ebbinghaus(1885)

Μέθοδος αποθεμάτων για τη μέτρηση της λήθης

Η λήθη επέρχεται γρήγορα τις πρώτες 1 έως 2 ημέρες μετά την αρχική μάθηση

Ποσοτική μέτρηση νοητικών διεργασιών

James (1890)Όχι πειράματα Αναφοράπαρατηρήσεων από τηνπροσωπική του εμπειρία

Περιγραφές μεγάλου εύρους εμπειριών

Πρώτο εγχειρίδιο ψυχολογίαςΟρισμένες από τις παρατηρήσεις τουείναι και σήμερα έγκυρες

copy2015 Cengage Learning

ΠΙΝΑΚΑΣ 11 Πρωτοπόροι της γνωστικής ψυχολογίας

Πολλά από τα πρώτα τμήματα ψυχολογίας πραγματο-ποίησαν έρευνες ακολουθώντας την παράδοση του ερ-γαστηρίου του Wundt χρησιμοποιώντας την αναλυτικήενδοσκόπηση για να αναλύσουν τις νοητικές διεργα-σίες Η έμφαση αυτή στη μελέτη του νου όμως επρό-κειτο να αλλάξει εξαιτίας των προσπαθειών του JohnWatson που πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα στηνψυχολογία το 1904 από το Πανεπι στήμιο του Σικάγου

Ο WATSON ΘΕΜΕΛΙΩΝΕΙ ΤΟΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΗ ιστορία για το πώς ο John Watson θεμελίωσε στηνψυχολογία την προσέγγιση του συμπεριφορισμού είναιευρέως γνωστή στους σπουδαστές της εισαγωγήςστην ψυχολογία Θα την επαναλάβουμε με συντομίαεδώ εξαιτίας της σημασίας της για την ιστορία τηςγνωστικής ψυχολογίας

Ως μεταπτυχιακός φοιτητής του Πανεπιστημίουτου Σικάγου ο Watson δεν ήταν ικανοποιημένος μετη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης Τα προβλή-ματά του με τη μέθοδο αυτή ήταν ότι (1) παρήγαγεπολύ διαφορετικά αποτελέσματα από άτομο σε άτομοκαι (2) τα αποτελέσματα αυτά δύσκολα μπορούσαννα επαληθευτούν επειδή ερμηνεύονταν με αναφοράσε αθέατες νοητικές διεργασίες Ο Watson πρότεινεμια νέα προσέγγιση τον συμπεριφορισμό Σε ένααπόσπασμα από το άρθρο του laquoΗ Ψυχολογία όπως τηβλέπει ο συμπεριφοριστήςraquo (Psychology as the Be -haviorist Views it) ο Watson θέτει τους στόχους αυτήςτης προσέγγισης στην ψυχολογία

Η ψυχολογία όπως τη βλέπει ο συμπεριφοριστήςείναι ένας καθαρά αντικειμενικός πειραματικός κλά-δος της φυσικής1 επιστήμης Ο θεωρητικός της στό-χος είναι η πρόβλεψη και ο έλεγχος της συμπεριφο-ράς Η ενδοσκόπηση δεν είναι ουσιαστικό μέρος τωνμεθόδων της ούτε η επιστημονική αξία των δεδομέ-νων της εξαρτάται από την ευκολία με την οποία αυτάτα δεδομένα προσφέρονται για ερμηνεία σε όρουςσυνείδησηςhellip Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι νααρχίσουμε να δουλεύουμε πάνω στην ψυχολογία κα -θιστώντας αντικειμενικό στόχο μας τη συμπεριφοράκαι όχι τη συνείδηση (Watson 1913 σελ 158 176 οιεμφάσεις του συγγραφέα)

Το απόσπασμα αυτό έχει δύο κεντρικά σημεία (1)Ο Watson απορρίπτει την ενδοσκόπηση ως μέθοδο

και (2) κεντρικό θέμα μελέτης είναι η παρατηρήσιμησυμπεριφορά και όχι η συνείδηση (που θα ενέπλεκεμη παρατηρήσιμες διεργασίες όπως η σκέψη τα συ -ναισθήματα και η λογική) Με άλλα λόγια ο Watsonήθελε να περιορίσει την ψυχολογία σε συμπεριφορικάδεδομένα όπως οι χρόνοι αντίδρασης του Dondersκαι απέρριπτε την άποψη να προχωρεί κα νείς πέρααπό τα δεδομένα αυτά για να συνάγει συμπεράσματαγια μη παρατηρήσιμες νοητικές καταστάσεις ΟWatson απέκλεισε τον νου ως αντικείμενο διερεύνη-σης διακηρύσσοντας ότι laquoη ψυχολογίαhellip δεν πρέπειπλέον να παραπλανάται με τη σκέψη ότι το αντικεί-μενο της παρατήρησης είναι οι καταστάσεις του νουraquo(σελ 163) Ο στόχος του Watson ήταν να αντικατα-στήσει τον νου ως αντικείμενο μελέτης στην ψυχολο-γία με τη μελέτη της άμεσα παρατηρήσιμης συ μπερι-φοράς Καθώς ο συμπεριφορισμός έγινε η κυ ρίαρχηδύναμη στην αμερικανική ψυχολογία το εν διαφέροντων ψυχολόγων μετατοπίστηκε από το ερώτημα laquoΤιμας λέει για τον νου η συμπεριφοράraquo στο ερώτημαlaquoΠοια είναι η σχέση ανάμεσα στα ερεθίσματα τουπεριβάλλοντος και τη συμπεριφοράraquo

Το πιο γνωστό πείραμα του Watson ήταν το πείρα-μα με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo στο οποίο ο Watson και ηRosalie Rayner (1920) έκαναν έναν δυνατό θόρυβοκάθε φορά που πλησίαζε κοντά στο παιδί ένα ποντίκι(το οποίο ο Άλμπερτ συμπαθούσε στην αρχή) Μετάαπό μερικές επαναλήψεις όπου ο θόρυβος συνδυάστη-κε με το ποντίκι ο Άλμπερτ άρχισε να αντιδρά μπου-σουλώντας μακριά του όσο πιο γρήγορα μπορούσε

Οι ιδέες του Watson συνδέονται με την κλασικήεξαρτημένη μάθηση ndash πώς ο συνδυασμός ενός ερεθί- σματος (όπως ο δυνατός θόρυβος που άκουγε ο Άλ -μπερτ) με ένα προηγουμένως ουδέτερο ερέθισμα (όπως

40 Γνωστική Ψυχολογία

Eγκατάλειψητης μελέτης του νου

ΣΧΗΜΑ 16 Στο περίφημο πείραμά του ο Pavlov συνδύασετο χτύπημα ενός κουδουνιού με την εμφάνιση τροφής Αρχικάη εμφάνιση της τροφής προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλοαλλά μετά από μερικές φορές όπου συνδυαζόταν ο ήχος τουκουδουνιού με την τροφή αρκούσε το χτύπημα του κουδουνι-ού για να προκαλέσει τη σιελόρροια Αυτή η αρχή μάθησης μεσύνδεση που ονομάστηκε κλασική εξαρτημένη μάθηση ήτανη βάση του πειράματος του Watson με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo

1 [ΣτΕ] Στο πρωτότυπο laquonatural scienceraquo

DondersΧρόνος αντίδρασης

WundtΕργαστήριοεπιστημονικήςψυχολογίας

EbbinghausΚαμπύληλήθης

JamesΑρχές τηςψυχολογίας

SkinnerΣυντελεστικήεξαρτημένημάθηση

WatsonΣυμπερι-φορισμός

1868 1879 1885 1890 1913 1938

το ποντίκι) προκαλεί αλλαγές στην αντίδραση απέναν-τι στο ουδέτερο ερέθισμα Ο Watson εμπνεύστηκε τοπείραμά του από τις έρευνες του Ivan Pavlov που άρχι-σαν τη δεκαετία του 1890 και παρατηρούσαν την κλα-σική εξαρτημένη μάθηση σε σκύλους Στα πειράματααυτά (Σχήμα 16) ο Pavlov συνδυάζοντας την τροφή(που προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλο) με ένα καμ-πανάκι (το αρχικά ουδέτερο ερέθισμα) προκαλούσεσιελόρροια στον σκύλο κάθε φορά που άκουγε το καμ-πανάκι (Pavlov 1927)

Ο Watson χρησιμοποίησε την κλασική εξαρτημένημάθηση για να υποστηρίξει ότι η συμπεριφορά μπορείνα αναλύεται χωρίς καμιά αναφορά στον νου Για τονWatson εκείνο που συνέβαινε μέσα στο κε φάλι τουΆλ μπερτ (ή μέσα στο κεφάλι του σκύλου του Pavlov)είτε ψυχολογικά είτε νοητικά ήταν αδιάφορο Εν δια -φερόταν μόνο για το πώς ο σύνδεση ενός ερεθίσματοςμε ένα άλλο επηρέαζε τη συμπεριφορά

Η ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΜΑΘΗΣΗ ΤΟΥ SKINNERΕνόσω επικρατούσε ο συμπεριφορισμός στην αμε ρικα- νική ψυχολογία ο BF Skinner που πήρε το δι δα κτορι-κό του δίπλωμα από το Χάρβαρντ το 1931 προσέφερεένα άλλο εργαλείο για τη μελέτη της σχέσης μεταξύ ερε- θίσματος και αντίδρασης που εξασφάλισε ότι η προ σέγ-γιση αυτή θα επικρατούσε στην ψυχολογία τις ερχόμε-νες δεκαετίες Ο Skinner εισήγαγε τη συντελεστικήεξαρτημένη μάθηση η οποία εστίαζε στο πώς η συμ-περιφορά ενισχύεται από παράγοντες θε τικής ενίσχυ-σης όπως η τροφή ή η κοινωνική επιδοκιμασία (ή απότην απόσυρση παραγόντων αρνητικής ενίσχυσης όπωςένα σοκ ή κοινωνική απόρριψη) Για παράδειγμα οSkinner έδειξε ότι ενισχύοντας ένα πο ντίκι παρέχοντάςτου τροφή όταν αυτό πίεζε μια ράβδο διατηρούνταν ήαυξανόταν ο ρυθμός πίεσης της ρά βδου Όπως ο Watsonέτσι και ο Skinner δεν ενδιαφερόταν για το τι συνέβαι-νε στον νου αλλά εστίαζε την προσοχή του μόνο στονπροσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο η συμπεριφοράελεγχόταν από τα ερεθίσματα (Skinner 1938)

Η άποψη ότι μπορούμε να κατανοήσουμε τη συμ-περιφορά μελετώντας τις σχέσεις ερεθίσματος - αντί-δρασης επηρέασε μια ολόκληρη γενιά ψυχολόγων καιεπικράτησε στην ψυχολογία στις ΗΠΑ από τη δεκαε-τία του 1940 μέχρι και όλη τη δεκαετία του 1960 Οιψυχολόγοι εφάρμοζαν τις τεχνικές της κλασικής και τηςσυντελεστικής μάθησης στη διδασκαλία στην τάξηστη θεραπεία ψυχικών διαταραχών και στον έλεγχο τωνεπιδράσεων φαρμάκων σε ζώα Το Σχήμα 17 είναι μιαχρονογραμμή που δείχνει τις αρχικές μελέτες του νουκαι την άνοδο του συμπεριφορισμού Όμως παρόλοπου ο συμπεριφορισμός επικρατούσε στην ψυχολογίασυνέβαιναν γεγονότα που τελικά οδήγησαν στην ανα-γέννηση της μελέτης του νου

ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΠαρόλο που ο συμπεριφορισμός επικράτησε στηναμε ρικανική ψυχολογία για πολλές δεκαετίες ορισμέ- νοι ερευνητές δεν πειθάρχησαν στους αυστηρούς συ -μπεριφορικούς κανόνες Ένας από τους ερευνητές αυ -τούς ήταν ο Edward Chace Tolman Ο Tolman ο οποίοςβρισκόταν στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλι φόρ -νιας από το 1918 έως το 1954 αποκαλούσε τον εαυτότου συμπεριφοριστή επειδή επικεντρωνόταν στη μέ -τρηση της συμπεριφοράς Στην πραγματικότητα όμωςήταν ένας από τους πρώτους γνωστικούς ψυχολόγουςεπειδή χρησιμοποίησε τη συμπεριφορά για να κατα-νοήσει νοητικές διεργασίες

Σε ένα από τα πειράματά του ο Tolman (1938) έβα -λε ένα ποντίκι σε έναν λαβύρινθο όπως αυτόν στο Σχή -μα 18 Αρχικά το ποντίκι εξερεύνησε τον λαβύρινθοτρέχοντας πάνω κάτω στους διαδρόμους του (Σχήμα18α) Μετά την αρχική περίοδο εξερεύνησης το πον-τίκι τοποθετήθηκε στο σημείο Α και στο σημείο Βτοποθετήθηκε τροφή Το ποντίκι έμαθε γρήγορα ναστρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή Αυτό ακριβώςθα προέβλεπαν οι συμπεριφοριστές επειδή η στροφήδεξιά ανταμειβόταν με τροφή (Σχήμα 18β) Όμως

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 41

ΣΧΗΜΑ 17 Χρονογραμμή που δείχνει τα πρώτα πειράματα για τη μελέτη του νου τον 19ο αιώνα και την άνοδο του συμπε-ριφορισμού τον 20ό αιώνα copyCengage Learning

όταν ο Tolman (αφού φρόντισε να βεβαιωθεί ότι τοποντίκι δεν θα μπορούσε να προσδιορίσει με τηνόσφρηση το σημείο στο οποίο βρισκόταν η τροφή)έβαλε το ποντίκι στο σημείο Γ συνέβη κάτι ενδιαφέ-ρον Το ποντίκι έστριψε αριστερά στη διασταύρωση γιανα φτάσει στην τροφή στο Β (Σχήμα 18γ) Η ερμηνείατου Tolman για το αποτέλεσμα αυτό ήταν ότι όταν τοποντίκι αρχικά εξερευνούσε τον λαβύρινθο ανέπτυξεέναν γνωστικό χάρτη ndash μια αναπαράσταση στον νουτου για το σχέδιο του λαβυρίνθου (Tolman 1948)Επομένως έστω και αν το ποντίκι προηγουμένως είχεανταμειφθεί επειδή έστριψε δεξιά ο νοερός του χάρτηςτού υπέδειξε ότι πρέπει να στρίψει αριστερά για ναφτάσει στην τροφή Η χρήση της λέξης γνωστικός απότον Tolman και η άποψη ότι στον νου του ποντικιούμπορεί να συνέβη κάτι άλλο εκτός από σύνδεση ερεθί-σματος - αντίδρασης έθεσαν τον Tolman εκτός της κυ -ρίαρχης τάσης του συμπεριφορισμού

Πολλοί άλλοι ερευνητές γνώριζαν το έργο τουTolman αλλά για τους περισσότερους Αμερικανούςψυχολόγους τη δεκαετία του 1940 η χρήση του όρουγνωστικός δύσκολα γινόταν αποδεκτή επειδή παραβία-ζε την άποψη των συμπεριφοριστών ότι οι εσωτερικέςδιεργασίες όπως η σκέψη ή οι νοεροί χάρτες δεν ήταναποδεκτά θέματα μελέτης Χρειάστηκε μία δεκαετίααπό τότε που ο Tolman εισήγαγε την ιδέα των γνωστι-κών χαρτών μέχρι να εμφανιστούν οι εξελίξεις που οδή-γησαν στην ψυχολογία στην επαναπροσέγγιση του νουΣαν από ειρωνεία μία από τις εξελίξεις αυτές ήταν ηδημοσίευση το 1957 ενός βιβλίου του BF Skinner μετίτλο Λεκτική Συμπεριφορά (Verbal Behavior)

Στο βιβλίο του αυτό ο Skinner υποστήριξε ότι ταπαιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα μέσω συντελεστικήςεξαρ τημένης μάθησης Σύμφωνα με την άποψη αυτήτα παιδιά μιμούνται την ομιλία που ακούν και επανα-λαμβάνουν την ορθή ομιλία επειδή αυτή ανταμείβεται

Όμως το 1959 ο Noam Chomsky γλωσσολόγος απότο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης δημο-σίευσε μια καυστική κριτική ανάλυση του βιβλίου τουSkinner στην οποία επισήμαινε ότι τα παιδιά λένεπολλές προτάσεις που δεν έχουν ενισχυθεί ποτέ απότους γονείς (για παράδειγμα laquoΣε μισώ μαμάraquo) και ότιστην τυπική πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης περ-νούν από ένα στάδιο στο οποίο χρησιμοποιούν εσφαλ-μένη γραμματική όπως το laquoτο ποτήρι έπεσε στοπατώματοraquo έστω και αν αυτή η εσφαλμένη γραμματι-κή πιθανότατα δεν ενισχύθηκε ποτέ

Ο Chomsky θεώρησε ότι η γλωσσική ανάπτυξη δενκαθορίζεται από τη μίμηση και την ενίσχυση αλλά απόένα έμφυτο βιολογικό πρόγραμμα που εμφανίζεται σεόλους τους πολιτισμούς Η ιδέα του Chomsky ότι ηγλώσσα είναι προϊόν του τρόπου με τον οποίο δομείταιο νους και όχι αποτέλεσμα της ενίσχυσης οδήγησε τουςψυχολόγους να επανεξετάσουν την ιδέα ότι η γλώσσακαι άλλες σύνθετες συμπεριφορές όπως η λύση τωνπροβλημάτων και η λογική μπορούν να ερμηνευθούνμε τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση Αντίθεταάρχισαν να συνειδητοποιούν ότι για να κατανοήσουμεσύνθετες γνωστικές συμπεριφορές είναι χρήσιμο όχιμόνο να μετράμε την παρατηρήσιμη συμπεριφορά αλλάκαι να συνυπολογίζουμε τι μας λέει η συμπεριφοράαυτή για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Η δεκαετία του 1950 αναγνωρίζεται γενικά ως η απαρ-χή της γνωστικής επανάστασης ndash η μετάβαση στηνψυχολογία από τις σχέσεις ερεθίσματος - αντίδρασηςτων συμπεριφοριστών σε μια προσέγγιση με κεντρικό

42 Γνωστική Ψυχολογία

(α) Εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Στρίβει δεξιά για τροφή (γ) Στρίβει αριστερά για τροφήA

Γ

Δ B

Γ

Δ B

Γ

Δ B

A A

Τροφή Τροφή

ΣΧΗΜΑ 18 Ο λαβύρινθος που χρησιμοποιήθηκε από τον Tolman (α) Αρχικά το ποντίκι εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Τοποντίκι μαθαίνει να στρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή στο Β όταν ξεκινάει από το Α (γ) Όταν τοποθετείται στο Γ το ποντίκιστρίβει αριστερά για να φτάσει στο Β Στο πείραμα αυτό έχει ληφθεί μέριμνα ώστε το ποντίκι να μην μπορεί να ξέρει πού είναι ητροφή βάσει ενδεικτικών στοιχείων όπως η όσφρηση copy Cengage Learning

Η αναγέννησητης μελέτης του νου

στόχο την κατανόηση της λειτουργίας του νου Ακόμηκαι πριν από την κριτική του Chomsky για το βιβλίοτου Skinner είχαν συμβεί άλλα γεγονότα που σηματο-δοτούσαν τη μετάβαση από την εστίαση του ενδιαφέ-ροντος μόνο στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά στημελέτη του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Είναι εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι οι ψυχο-λόγοι θα πρέπει να επεκταθούν πέρα από την απλήδιερεύνηση της συμπεριφοράς και να εξετάσουν πώςλειτουργεί ο νους Όμως για να κοιτάξουν πέρα απότη συμπεριφορά οι ψυχολόγοι έπρεπε να αναπτύξουννέους τρόπους κατανόησης της έννοιας του νου Ευτυ-χώς τη στιγμή που οι ψυχολόγοι άρχισαν να αμφι-σβητούν τον συμπεριφορισμό μια νέα τεχνολογία εμ -φανίστηκε η οποία πρότεινε έναν νέο τρόπο για τηνπεριγραφή της λειτουργίας του νου Η νέα αυτή τε -χνο λογία ήταν ο ψηφιακός υπολογιστής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΟι πρώτοι ψηφιακοί υπολογιστές που εμφανίστηκανστα τέλη της δεκαετίας του 1940 ήταν τεράστια μη -χανήματα τα οποία καταλάμβαναν ολόκληρα κτίριαΌμως το 1954 η ΙΒΜ εισήγαγε έναν υπολογιστή πουμπορούσε να διατεθεί στο ευρύ κοινό Οι υπολογιστέςαυτοί παρέμεναν μεγάλοι σε σύγκριση με τα σημερινάλάπτοπ αλλά βρήκαν τη θέση τους στα πανεπιστη-μιακά ερευνητικά εργαστήρια όπου χρησιμοποιήθη-καν τόσο για να αναλύουν δεδομένα όσο και για ναπροτείνουν έναν νέο τρόπο σκέψης για τον νου κάτιτο οποίο είναι πολύ σημαντικό για τους δικούς μαςσκοπούς

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ

Ένα από τα χαρακτηριστικά των υπολογιστών που τρά-βηξε την προσοχή των ψυχολόγων της δεκαετίας του1950 ήταν ότι οι υπολογιστές επεξεργάζονταν τις πλη-ροφορίες κατά στάδια όπως απεικονίζεται στο Σχήμα

19α Στο διάγραμμα αυτό η πληροφορία αρχικά λαμ-βάνεται από τον laquoεπεξεργαστή εισιόντωνraquo Μετά απο-θηκεύεται στη laquoμονάδα μνήμηςraquo πριν την επεξεργα-στεί η laquoαριθμητική μονάδαraquo η οποία στη συνέχεια δη -μιουργεί τα εξιόντα του υπολογιστή Χρησιμοποιώνταςαυτή την κατά στάδια προσέγγιση ως έμπνευση ορι-σμένοι ψυχολόγοι πρότειναν για τη μελέτη του νουτην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνndash μια προσέγγιση που ακολουθεί την πορεία των νοητι-κών λειτουργιών που εμπλέκονται στη νόηση Σύμ φω -να με την προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφο-ριών η λειτουργία του νου μπορεί να περιγραφεί ως μιααλληλουχία σταδίων2 Η εφαρμογή αυτής της προσέγ-γισης των σταδίων στο πεδίο μελέτης του νου οδήγησετους ψυχολόγους να θέσουν νέα ερωτήματα και να πλαι- σιώσουν τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα αυτά μενέους τρόπους Ένα από τα πρώτα πειράματα που είχανεπηρεαστεί από αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης σχετικάμε τον νου περιλάμβανε τη μελέτη τού πόσο καλά ταάτομα μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μιαπληροφορία όταν ταυτόχρονα τους παρουσιάζονται καιάλλες πληροφορίες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΥ

Ήδη από τη δεκαετία του 1950 πολλοί ερευνητές εν -διαφέρθηκαν να περιγράψουν πόσο καλά μπορεί ναδιαχειριστεί ο νους τις εισερχόμενες πληροφορίες Έναερώτημα το οποίο ενδιαφέρθηκαν να απαντήσουν προέ -κυψε από την άποψη του William James ότι όταν απο- φασίζουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα πράγ- μα πρέπει να την αποσύρουμε από άλλα Ξεκινώνταςαπό την άποψη αυτή ο Βρετανός ψυχολόγος Colin

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 43

Επεξεργαστήςεισιόντων

Μονάδαμνήμης

Αριθμητικήμονάδα Εξιόντα

Εισιόντα

Φίλτρο Ανιχνευτής Προς τη μνήμηΕισιόντα

(β)

(α)

ΣΧΗΜΑ 19 (α) Διάγραμμα ροής από ένανπαλαιότερο υπολογιστή (β) Διάγραμμα ροήςγια το μοντέλο του φίλτρου για την προσοχήτου Broadbent Το διάγραμμα αυτό δείχνειπολλά μηνύματα που εισέρχονται σε ένα laquoφίλ-τροraquo το οποίο επιλέγει το μήνυμα στο οποίοεπικεντρώνει την προσοχή του το άτομο προ-κειμένου αυτό το μήνυμα να δεχτεί περαιτέρωεπεξεργασία από τον ανιχνευτή και στη συνέ-χεια να αποθηκευτεί στη μνήμη Θα περιγρά-ψουμε πληρέστερα το διάγραμμα αυτό στοΚεφάλαιο 4 copyCengage Learning

2 [ΣτΕ] Αποδίδεται ο όρος stage Ωστόσο για να μην υπάρ-ξει σύγχυση θα πρέπει να επισημανθεί ότι όρος στάδιο στο σημείοαυτό δεν έχει τη σημασία που ο ίδιος όρος έχει στο πλαίσιο τηςθεωρίας του Piaget Στο πλαίσιο της ΘΕΠ ο όρος laquoστάδιοraquo σημαί-νει τις φάσεις τα βήματα που ακολουθούνται στην πορεία επεξερ-γασίας της εισερχόμενης πληροφορίας Οι φάσεις αυτές απεικονί-ζονται στο Σχήμα 19

Cherry (1953) παρουσίασε σε συμμετέχοντες δύοακουστικά μηνύματα το ένα στο αριστερό αφτί καιτο άλλο στο δεξί αφτί και τους είπε να εστιάσουν τηνπροσοχή τους στο ένα από τα μηνύματα (το μήνυμαστο οποίο εστιάστηκε η προσοχή) και να αγνοήσουν τοάλλο (το μήνυμα στο οποίο δεν εστιάστηκε η προσο-χή) Για παράδειγμα μπορεί να δινόταν στον συμμε-τέχοντα η οδηγία να ακούσει το μήνυμα στο αριστερόαφτί που άρχιζε με τη φράση laquoΚαθώς η Σουζάνακατέβαινε τον δρόμο με το καινούργιο της αυτοκίνη-τοhellipraquo ενώ ταυτόχρονα δεχόταν αλλά χωρίς να το προ- σέχει το μήνυμα στο δεξί αφτί που άρχιζε με τηφράση laquoΗ γνωστική ψυχολογία η μελέτη δηλαδήτων νοητικών διεργασιώνhellipraquo

Το αποτέλεσμα του πειράματος αυτού το οποίο θαπεριγράψουμε με λεπτομέρειες στο Κεφάλαιο 4 όπουεξετάζουμε την προσοχή ήταν ότι όταν τα άτομα εστία-ζαν την προσοχή τους στο ένα μήνυμα μπορούσαν ναακούσουν τους ήχους του μηνύματος στο οποίο δενεστιάστηκε η προσοχή αλλά δεν είχαν επίγνωση του πε -ριεχομένου του μηνύματος αυτού Το αποτέλεσμα αυτόοδήγησε έναν άλλο Βρετανό ψυχολόγο τον DonaldBroadbent (1958) να προτείνει το πρώτο διάγραμμαροής για τον νου (Σχήμα 19β) Το διάγραμμα αυτό ανα- παριστά όσα συμβαίνουν στον νου ενός ατόμου όταναυτό στρέφει την προσοχή του σε ένα περιβαλλοντικόερέθισμα Αν το διάγραμμα αυτό εφαρμοστεί στο πεί-ραμα του Cherry για την προσοχή τότε τα laquoεισιόνταraquoθα ήταν οι ήχοι τόσο του μηνύματος στο οποίο επικεν-τρώθηκε η προσοχή όσο και του μηνύματος στο οποίοδεν επικεντρώθηκε η προσοχή το laquoφίλτροraquo θα άφηνενα περάσει το μήνυμα στο οποίο επικεντρώθηκε η προ-σοχή και θα απέκλειε το μήνυμα στο οποίο αυτή δενεπικεντρώθηκε και ο laquoανιχνευτήςraquo θα κατέγραφε τιςπληροφορίες που θα δεχόταν μέσω του φίλτρου

Αν εφαρμοστεί στη δική σας εμπειρία όταν μιλάτεσε έναν φίλο σας σε ένα θορυβώδες πάρτι το φίλτροαφήνει να περάσουν οι κουβέντες του φίλου σας καιαποκλείει όλες τις άλλες κουβέντες και τον θόρυβοΕπομένως παρόλο που μπορεί να έχετε επίγνωση ότιυπάρχουν και άλλα άτομα που μιλούν δεν έχετε επί-γνωση των λεπτομερών πληροφοριών για παράδειγμαγια το αντικείμενο της συζήτησης των άλλων

Το διάγραμμα ροής του Broadbent προσέφερεέναν τρόπο ανάλυσης της λειτουργίας του νου σεόρους μιας αλληλουχίας σταδίων επεξεργασίας καιπρότεινε ένα μοντέλο που μπορούσε να ελεγχθεί μεπεραιτέρω πειράματα Θα δείτε πολλά ακόμα δια-γράμματα ροής στο βιβλίο αυτό επειδή έχουν γίνειένας από τους τυπικούς τρόπους απεικόνισης της λει-τουργίας του νου Όμως οι Βρετανοί ψυχολόγοι Cherryκαι Broadbent δεν ήταν οι μοναδικοί ερευνητές πουβρήκαν νέους τρόπους για να μελετήσουν τον νου Την

ίδια περίπου περίοδο στις ΗΠΑ ερευνητές οργάνω-σαν δύο συνέδρια που έχοντας ως αφετηρία τον τρό -πο λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή εξέλα-βαν τον νου ως επεξεργαστή πληροφοριών

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝΣτις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John McCarthyένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών στο ΚολέγιοΝτάρτ μουθ είχε μια ιδέα Αναρωτήθηκε αν θα ήτανδυνατόν να προγραμματιστούν υπολογιστές ώστε ναμιμηθούν τη λειτουργία του ανθρώπινου νου Αντί ναθέσει απλώς το ερώτημα ο McCarthy αποφάσισε να ορ -γανώσει ένα συνέδριο στο Ντάρτμουθ το καλοκαίρι του1956 για να δώσει την ευκαιρία σε ερευνητές να συζη-τήσουν τρόπους με τους οποίους οι υπολογιστές θαμπορούσαν να προγραμματιστούν ώστε να εκτελέσουννοήμονα συμπεριφορά Στον τίτλο του συνεδρίου laquoΘε -ρινό Ερευνητικό Πρόγραμμα για την Τεχνητή Νοη -μοσύνηraquo (Summer Research Project on Artificial Int ell -igence) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος τε -χνητή νοημοσύνη Ο McCarthy όρισε την προσέγγισητης τεχνητής νοημοσύνης ως το laquoνα κάνουμε μια μηχα-νή να συμπεριφέρεται με τρόπους που αν ήταν άνθρω-πος θα τον λέγαμε νοήμοναraquo (McCarthy et al 1955)

Ερευνητές από πολλές διαφορετικές επιστήμες ndashψυχολόγοι μαθηματικοί επιστήμονες των ηλεκτρονι-κών υπολογιστών γλωσσολόγοι και ειδικοί στη θεω-ρία των πληροφοριώνndash συμμετείχαν στο συνέδριοπου διήρκεσε 10 εβδομάδες Πολλοί παρακολούθη-σαν το μεγαλύτερο μέρος του συνεδρίου άλλοι έρχο -νταν και έφευγαν αλλά οι δύο σημαντικότεροι ίσωςσυμμετέχοντες οι Herb Simon και Alan Newell απότο Carnegie Institute of Technology δεν παρέστησανσχεδόν καθόλου (Boden 2006) Ο λόγος που απείχανήταν ότι εργάζονταν σκληρά στο Πίτσμπουργκ για ναδημιουργήσουν τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πουείχε οραματιστεί ο McCarthy Ο στόχος τους ήταν ναδημιουργήσουν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που θαμπορούσε να αποδείξει προβλήματα Λογικής ndash κάτιπου μέχρι τότε είχαν επιτύχει μόνον οι άνθρωποι

Οι Newell και Simon κατάφεραν να δημιουργήσουντο πρόγραμμα που ονόμασαν θεωρητικό Λογικήςέγκαιρα ώστε να το παρουσιάσουν στο συνέδριο Αυτόπου επέδειξαν ήταν επαναστατικό επειδή το πρόγραμ- μα μπορούσε να αποδείξει μαθηματικά θεωρήματαπου εμπλέκουν αρχές της Λογικής Το πρόγραμμα αυ -τό αν και πρωτόγονο σε σύγκριση με τα σύγχροναπρογράμματα τεχνητής νοημοσύνης ήταν μια αληθι-νή laquoσκεπτόμενη μηχανήraquo επειδή έκανε κάτι περισ-σότερο από το να επεξεργάζεται απλώς αριθμούς ndash

44 Γνωστική Ψυχολογία

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

καμπύλη αποθεμάτων δείχνει ότι η μνήμη μειώνεταιγρήγορα τις πρώτες δύο μέρες μετά την αρχική μάθησηκαι μετά παραμένει στο ίδιο επίπεδο Η καμπύλη αυτήήταν σημαντική επειδή έδειξε ότι η μνήμη μπορεί ναποσοτικοποιηθεί και ότι εργαλεία όπως η καμπύλη απο-θεμάτων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγρά-ψουν μια ιδιότητα της μνήμης στην περίπτωση αυτήτην ικανότητα διατήρησης των πληροφοριών Σημειώ-στε ότι παρόλο που η μέθοδος αποθεμάτων του Ebbin-ghaus διέφερε πολύ από τη μέθοδο χρόνου αντίδρασηςτου Donder και οι δύο μέτρησαν μια συμπεριφορά γιανα προσδιορίσουν μια ιδιότητα του νου

ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ WILLIAM JAMES

Ο William James ένας από τους πρώτους Αμερικανούςψυχολόγους (αν και όχι μαθητής του Wundt) δίδαξεστο πρώτο τμήμα ψυχολογίας του Χάρβαρντ και έκανεσημαντικές παρατηρήσεις για τον νου στο βιβλίο τουΑρχές της Ψυχολογίας (Principles of Psychology 1890)Οι παρατηρήσεις του James είχαν βασιστεί όχι μόνο σεαποτελέσματα πειραμάτων αλλά και σε παρατηρήσειςγια τη λειτουργία του δικού του νου Μια από τις πιογνωστές παρατηρήσεις του James για τη φύση της προ-σοχής είναι η ακόλουθη

Εκατομμύρια πράγματαhellip παρουσιάζονται στιςαισθήσεις μου χωρίς ποτέ να αποτελούν εμπειρίαμου Γιατί Γιατί δεν με ενδιαφέρουν Εμπειρία μουείναι αυτό το οποίο συμφωνώ να προσέξωhellip Όλοι

γνωρίζουν τι είναι η προσοχή Είναι η κατάκτηση απότον νου με σαφή και ζωηρό τρόπο ενός από εκείνατα πολλά που εμφανίζονται ταυτόχρονα ως πιθανάαντικείμενα ή νήματα σκέψηςhellip Υποδηλώνει ότιαγνοώ κάποια πράγματα προκειμένου να διαχειριστώαποτελεσματικά κάποια άλλα

Η παρατήρηση ότι για να προσέξουμε ένα πράγμααπαιτείται να αγνοήσουμε κάποια άλλα έχει ισχύ ακόμακαι σήμερα και έχει γίνει το αντικείμενο πολλών σύγ-χρονων μελετών για την προσοχή Εξίσου εντυπωσιακόμε την ορθότητα των παρατηρήσεων του James ήταν καιτο εύρος των γνωστικών θεμάτων που εξέτασε τα οποίαπεριλάμβαναν τη σκέψη τη συνείδηση την προσοχή τημνήμη την αντίληψη τη φαντασία και τη λογική

Η ίδρυση του πρώτου εργαστηρίου ψυχολογίαςαπό τον Wundt τα ποσοτικά πειράματα των Dondersκαι Ebbinghaus και οι οξυδερκείς παρατηρήσεις τουJames αποτέλεσαν μια αρχή που φαινόταν πολλά υπο-σχόμενη για τη μελέτη του νου (Πίνακας 11) Όμως οιέρευνες για τον νου επρόκειτο σύντομα να περιορι-στούν κυρίως εξαιτίας των γεγονότων στις αρχές του20ού αιώνα που μετατόπισαν το ενδιαφέρον της ψυ -χολογίας μακριά από τη μελέτη του νου και των νοη-τικών διεργασιών Μια από τις ισχυρότερες δυνάμειςπου υποχρέωσαν την ψυχολογία να απορρίψει τημελέτη των νοητικών διεργασιών ήταν η αρνητικήαντίδραση στην τεχνική του Wundt για την αναλυτι-κή ενδοσκόπηση

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 39

ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΣΥΜΒΟΛΗ

Donders (1868)Χρόνος απλής αντίδρασης έναντι χρόνου αντίδρασης με επιλογή

Ο χρόνος αντίδρασης με επιλογή είναι 110του δευτερολέπτου περισσότερος από τον χρόνο απλής αντίδρασης Επομένως χρειάζεται 110 του δευτερολέπτουγια τη λήψη απόφασης

Πρώτο πείραμα γνωστικής ψυχολογίας

Wundt (1879) Αναλυτική ενδοσκόπηση Μη αξιόπιστα συμπεράσματαΔημιούργησε το πρώτο εργα-στήριο επιστημονικής ψυχο-λογίας

Ebbinghaus(1885)

Μέθοδος αποθεμάτων για τη μέτρηση της λήθης

Η λήθη επέρχεται γρήγορα τις πρώτες 1 έως 2 ημέρες μετά την αρχική μάθηση

Ποσοτική μέτρηση νοητικών διεργασιών

James (1890)Όχι πειράματα Αναφοράπαρατηρήσεων από τηνπροσωπική του εμπειρία

Περιγραφές μεγάλου εύρους εμπειριών

Πρώτο εγχειρίδιο ψυχολογίαςΟρισμένες από τις παρατηρήσεις τουείναι και σήμερα έγκυρες

copy2015 Cengage Learning

ΠΙΝΑΚΑΣ 11 Πρωτοπόροι της γνωστικής ψυχολογίας

Πολλά από τα πρώτα τμήματα ψυχολογίας πραγματο-ποίησαν έρευνες ακολουθώντας την παράδοση του ερ-γαστηρίου του Wundt χρησιμοποιώντας την αναλυτικήενδοσκόπηση για να αναλύσουν τις νοητικές διεργα-σίες Η έμφαση αυτή στη μελέτη του νου όμως επρό-κειτο να αλλάξει εξαιτίας των προσπαθειών του JohnWatson που πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα στηνψυχολογία το 1904 από το Πανεπι στήμιο του Σικάγου

Ο WATSON ΘΕΜΕΛΙΩΝΕΙ ΤΟΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΗ ιστορία για το πώς ο John Watson θεμελίωσε στηνψυχολογία την προσέγγιση του συμπεριφορισμού είναιευρέως γνωστή στους σπουδαστές της εισαγωγήςστην ψυχολογία Θα την επαναλάβουμε με συντομίαεδώ εξαιτίας της σημασίας της για την ιστορία τηςγνωστικής ψυχολογίας

Ως μεταπτυχιακός φοιτητής του Πανεπιστημίουτου Σικάγου ο Watson δεν ήταν ικανοποιημένος μετη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης Τα προβλή-ματά του με τη μέθοδο αυτή ήταν ότι (1) παρήγαγεπολύ διαφορετικά αποτελέσματα από άτομο σε άτομοκαι (2) τα αποτελέσματα αυτά δύσκολα μπορούσαννα επαληθευτούν επειδή ερμηνεύονταν με αναφοράσε αθέατες νοητικές διεργασίες Ο Watson πρότεινεμια νέα προσέγγιση τον συμπεριφορισμό Σε ένααπόσπασμα από το άρθρο του laquoΗ Ψυχολογία όπως τηβλέπει ο συμπεριφοριστήςraquo (Psychology as the Be -haviorist Views it) ο Watson θέτει τους στόχους αυτήςτης προσέγγισης στην ψυχολογία

Η ψυχολογία όπως τη βλέπει ο συμπεριφοριστήςείναι ένας καθαρά αντικειμενικός πειραματικός κλά-δος της φυσικής1 επιστήμης Ο θεωρητικός της στό-χος είναι η πρόβλεψη και ο έλεγχος της συμπεριφο-ράς Η ενδοσκόπηση δεν είναι ουσιαστικό μέρος τωνμεθόδων της ούτε η επιστημονική αξία των δεδομέ-νων της εξαρτάται από την ευκολία με την οποία αυτάτα δεδομένα προσφέρονται για ερμηνεία σε όρουςσυνείδησηςhellip Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι νααρχίσουμε να δουλεύουμε πάνω στην ψυχολογία κα -θιστώντας αντικειμενικό στόχο μας τη συμπεριφοράκαι όχι τη συνείδηση (Watson 1913 σελ 158 176 οιεμφάσεις του συγγραφέα)

Το απόσπασμα αυτό έχει δύο κεντρικά σημεία (1)Ο Watson απορρίπτει την ενδοσκόπηση ως μέθοδο

και (2) κεντρικό θέμα μελέτης είναι η παρατηρήσιμησυμπεριφορά και όχι η συνείδηση (που θα ενέπλεκεμη παρατηρήσιμες διεργασίες όπως η σκέψη τα συ -ναισθήματα και η λογική) Με άλλα λόγια ο Watsonήθελε να περιορίσει την ψυχολογία σε συμπεριφορικάδεδομένα όπως οι χρόνοι αντίδρασης του Dondersκαι απέρριπτε την άποψη να προχωρεί κα νείς πέρααπό τα δεδομένα αυτά για να συνάγει συμπεράσματαγια μη παρατηρήσιμες νοητικές καταστάσεις ΟWatson απέκλεισε τον νου ως αντικείμενο διερεύνη-σης διακηρύσσοντας ότι laquoη ψυχολογίαhellip δεν πρέπειπλέον να παραπλανάται με τη σκέψη ότι το αντικεί-μενο της παρατήρησης είναι οι καταστάσεις του νουraquo(σελ 163) Ο στόχος του Watson ήταν να αντικατα-στήσει τον νου ως αντικείμενο μελέτης στην ψυχολο-γία με τη μελέτη της άμεσα παρατηρήσιμης συ μπερι-φοράς Καθώς ο συμπεριφορισμός έγινε η κυ ρίαρχηδύναμη στην αμερικανική ψυχολογία το εν διαφέροντων ψυχολόγων μετατοπίστηκε από το ερώτημα laquoΤιμας λέει για τον νου η συμπεριφοράraquo στο ερώτημαlaquoΠοια είναι η σχέση ανάμεσα στα ερεθίσματα τουπεριβάλλοντος και τη συμπεριφοράraquo

Το πιο γνωστό πείραμα του Watson ήταν το πείρα-μα με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo στο οποίο ο Watson και ηRosalie Rayner (1920) έκαναν έναν δυνατό θόρυβοκάθε φορά που πλησίαζε κοντά στο παιδί ένα ποντίκι(το οποίο ο Άλμπερτ συμπαθούσε στην αρχή) Μετάαπό μερικές επαναλήψεις όπου ο θόρυβος συνδυάστη-κε με το ποντίκι ο Άλμπερτ άρχισε να αντιδρά μπου-σουλώντας μακριά του όσο πιο γρήγορα μπορούσε

Οι ιδέες του Watson συνδέονται με την κλασικήεξαρτημένη μάθηση ndash πώς ο συνδυασμός ενός ερεθί- σματος (όπως ο δυνατός θόρυβος που άκουγε ο Άλ -μπερτ) με ένα προηγουμένως ουδέτερο ερέθισμα (όπως

40 Γνωστική Ψυχολογία

Eγκατάλειψητης μελέτης του νου

ΣΧΗΜΑ 16 Στο περίφημο πείραμά του ο Pavlov συνδύασετο χτύπημα ενός κουδουνιού με την εμφάνιση τροφής Αρχικάη εμφάνιση της τροφής προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλοαλλά μετά από μερικές φορές όπου συνδυαζόταν ο ήχος τουκουδουνιού με την τροφή αρκούσε το χτύπημα του κουδουνι-ού για να προκαλέσει τη σιελόρροια Αυτή η αρχή μάθησης μεσύνδεση που ονομάστηκε κλασική εξαρτημένη μάθηση ήτανη βάση του πειράματος του Watson με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo

1 [ΣτΕ] Στο πρωτότυπο laquonatural scienceraquo

DondersΧρόνος αντίδρασης

WundtΕργαστήριοεπιστημονικήςψυχολογίας

EbbinghausΚαμπύληλήθης

JamesΑρχές τηςψυχολογίας

SkinnerΣυντελεστικήεξαρτημένημάθηση

WatsonΣυμπερι-φορισμός

1868 1879 1885 1890 1913 1938

το ποντίκι) προκαλεί αλλαγές στην αντίδραση απέναν-τι στο ουδέτερο ερέθισμα Ο Watson εμπνεύστηκε τοπείραμά του από τις έρευνες του Ivan Pavlov που άρχι-σαν τη δεκαετία του 1890 και παρατηρούσαν την κλα-σική εξαρτημένη μάθηση σε σκύλους Στα πειράματααυτά (Σχήμα 16) ο Pavlov συνδυάζοντας την τροφή(που προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλο) με ένα καμ-πανάκι (το αρχικά ουδέτερο ερέθισμα) προκαλούσεσιελόρροια στον σκύλο κάθε φορά που άκουγε το καμ-πανάκι (Pavlov 1927)

Ο Watson χρησιμοποίησε την κλασική εξαρτημένημάθηση για να υποστηρίξει ότι η συμπεριφορά μπορείνα αναλύεται χωρίς καμιά αναφορά στον νου Για τονWatson εκείνο που συνέβαινε μέσα στο κε φάλι τουΆλ μπερτ (ή μέσα στο κεφάλι του σκύλου του Pavlov)είτε ψυχολογικά είτε νοητικά ήταν αδιάφορο Εν δια -φερόταν μόνο για το πώς ο σύνδεση ενός ερεθίσματοςμε ένα άλλο επηρέαζε τη συμπεριφορά

Η ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΜΑΘΗΣΗ ΤΟΥ SKINNERΕνόσω επικρατούσε ο συμπεριφορισμός στην αμε ρικα- νική ψυχολογία ο BF Skinner που πήρε το δι δα κτορι-κό του δίπλωμα από το Χάρβαρντ το 1931 προσέφερεένα άλλο εργαλείο για τη μελέτη της σχέσης μεταξύ ερε- θίσματος και αντίδρασης που εξασφάλισε ότι η προ σέγ-γιση αυτή θα επικρατούσε στην ψυχολογία τις ερχόμε-νες δεκαετίες Ο Skinner εισήγαγε τη συντελεστικήεξαρτημένη μάθηση η οποία εστίαζε στο πώς η συμ-περιφορά ενισχύεται από παράγοντες θε τικής ενίσχυ-σης όπως η τροφή ή η κοινωνική επιδοκιμασία (ή απότην απόσυρση παραγόντων αρνητικής ενίσχυσης όπωςένα σοκ ή κοινωνική απόρριψη) Για παράδειγμα οSkinner έδειξε ότι ενισχύοντας ένα πο ντίκι παρέχοντάςτου τροφή όταν αυτό πίεζε μια ράβδο διατηρούνταν ήαυξανόταν ο ρυθμός πίεσης της ρά βδου Όπως ο Watsonέτσι και ο Skinner δεν ενδιαφερόταν για το τι συνέβαι-νε στον νου αλλά εστίαζε την προσοχή του μόνο στονπροσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο η συμπεριφοράελεγχόταν από τα ερεθίσματα (Skinner 1938)

Η άποψη ότι μπορούμε να κατανοήσουμε τη συμ-περιφορά μελετώντας τις σχέσεις ερεθίσματος - αντί-δρασης επηρέασε μια ολόκληρη γενιά ψυχολόγων καιεπικράτησε στην ψυχολογία στις ΗΠΑ από τη δεκαε-τία του 1940 μέχρι και όλη τη δεκαετία του 1960 Οιψυχολόγοι εφάρμοζαν τις τεχνικές της κλασικής και τηςσυντελεστικής μάθησης στη διδασκαλία στην τάξηστη θεραπεία ψυχικών διαταραχών και στον έλεγχο τωνεπιδράσεων φαρμάκων σε ζώα Το Σχήμα 17 είναι μιαχρονογραμμή που δείχνει τις αρχικές μελέτες του νουκαι την άνοδο του συμπεριφορισμού Όμως παρόλοπου ο συμπεριφορισμός επικρατούσε στην ψυχολογίασυνέβαιναν γεγονότα που τελικά οδήγησαν στην ανα-γέννηση της μελέτης του νου

ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΠαρόλο που ο συμπεριφορισμός επικράτησε στηναμε ρικανική ψυχολογία για πολλές δεκαετίες ορισμέ- νοι ερευνητές δεν πειθάρχησαν στους αυστηρούς συ -μπεριφορικούς κανόνες Ένας από τους ερευνητές αυ -τούς ήταν ο Edward Chace Tolman Ο Tolman ο οποίοςβρισκόταν στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλι φόρ -νιας από το 1918 έως το 1954 αποκαλούσε τον εαυτότου συμπεριφοριστή επειδή επικεντρωνόταν στη μέ -τρηση της συμπεριφοράς Στην πραγματικότητα όμωςήταν ένας από τους πρώτους γνωστικούς ψυχολόγουςεπειδή χρησιμοποίησε τη συμπεριφορά για να κατα-νοήσει νοητικές διεργασίες

Σε ένα από τα πειράματά του ο Tolman (1938) έβα -λε ένα ποντίκι σε έναν λαβύρινθο όπως αυτόν στο Σχή -μα 18 Αρχικά το ποντίκι εξερεύνησε τον λαβύρινθοτρέχοντας πάνω κάτω στους διαδρόμους του (Σχήμα18α) Μετά την αρχική περίοδο εξερεύνησης το πον-τίκι τοποθετήθηκε στο σημείο Α και στο σημείο Βτοποθετήθηκε τροφή Το ποντίκι έμαθε γρήγορα ναστρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή Αυτό ακριβώςθα προέβλεπαν οι συμπεριφοριστές επειδή η στροφήδεξιά ανταμειβόταν με τροφή (Σχήμα 18β) Όμως

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 41

ΣΧΗΜΑ 17 Χρονογραμμή που δείχνει τα πρώτα πειράματα για τη μελέτη του νου τον 19ο αιώνα και την άνοδο του συμπε-ριφορισμού τον 20ό αιώνα copyCengage Learning

όταν ο Tolman (αφού φρόντισε να βεβαιωθεί ότι τοποντίκι δεν θα μπορούσε να προσδιορίσει με τηνόσφρηση το σημείο στο οποίο βρισκόταν η τροφή)έβαλε το ποντίκι στο σημείο Γ συνέβη κάτι ενδιαφέ-ρον Το ποντίκι έστριψε αριστερά στη διασταύρωση γιανα φτάσει στην τροφή στο Β (Σχήμα 18γ) Η ερμηνείατου Tolman για το αποτέλεσμα αυτό ήταν ότι όταν τοποντίκι αρχικά εξερευνούσε τον λαβύρινθο ανέπτυξεέναν γνωστικό χάρτη ndash μια αναπαράσταση στον νουτου για το σχέδιο του λαβυρίνθου (Tolman 1948)Επομένως έστω και αν το ποντίκι προηγουμένως είχεανταμειφθεί επειδή έστριψε δεξιά ο νοερός του χάρτηςτού υπέδειξε ότι πρέπει να στρίψει αριστερά για ναφτάσει στην τροφή Η χρήση της λέξης γνωστικός απότον Tolman και η άποψη ότι στον νου του ποντικιούμπορεί να συνέβη κάτι άλλο εκτός από σύνδεση ερεθί-σματος - αντίδρασης έθεσαν τον Tolman εκτός της κυ -ρίαρχης τάσης του συμπεριφορισμού

Πολλοί άλλοι ερευνητές γνώριζαν το έργο τουTolman αλλά για τους περισσότερους Αμερικανούςψυχολόγους τη δεκαετία του 1940 η χρήση του όρουγνωστικός δύσκολα γινόταν αποδεκτή επειδή παραβία-ζε την άποψη των συμπεριφοριστών ότι οι εσωτερικέςδιεργασίες όπως η σκέψη ή οι νοεροί χάρτες δεν ήταναποδεκτά θέματα μελέτης Χρειάστηκε μία δεκαετίααπό τότε που ο Tolman εισήγαγε την ιδέα των γνωστι-κών χαρτών μέχρι να εμφανιστούν οι εξελίξεις που οδή-γησαν στην ψυχολογία στην επαναπροσέγγιση του νουΣαν από ειρωνεία μία από τις εξελίξεις αυτές ήταν ηδημοσίευση το 1957 ενός βιβλίου του BF Skinner μετίτλο Λεκτική Συμπεριφορά (Verbal Behavior)

Στο βιβλίο του αυτό ο Skinner υποστήριξε ότι ταπαιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα μέσω συντελεστικήςεξαρ τημένης μάθησης Σύμφωνα με την άποψη αυτήτα παιδιά μιμούνται την ομιλία που ακούν και επανα-λαμβάνουν την ορθή ομιλία επειδή αυτή ανταμείβεται

Όμως το 1959 ο Noam Chomsky γλωσσολόγος απότο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης δημο-σίευσε μια καυστική κριτική ανάλυση του βιβλίου τουSkinner στην οποία επισήμαινε ότι τα παιδιά λένεπολλές προτάσεις που δεν έχουν ενισχυθεί ποτέ απότους γονείς (για παράδειγμα laquoΣε μισώ μαμάraquo) και ότιστην τυπική πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης περ-νούν από ένα στάδιο στο οποίο χρησιμοποιούν εσφαλ-μένη γραμματική όπως το laquoτο ποτήρι έπεσε στοπατώματοraquo έστω και αν αυτή η εσφαλμένη γραμματι-κή πιθανότατα δεν ενισχύθηκε ποτέ

Ο Chomsky θεώρησε ότι η γλωσσική ανάπτυξη δενκαθορίζεται από τη μίμηση και την ενίσχυση αλλά απόένα έμφυτο βιολογικό πρόγραμμα που εμφανίζεται σεόλους τους πολιτισμούς Η ιδέα του Chomsky ότι ηγλώσσα είναι προϊόν του τρόπου με τον οποίο δομείταιο νους και όχι αποτέλεσμα της ενίσχυσης οδήγησε τουςψυχολόγους να επανεξετάσουν την ιδέα ότι η γλώσσακαι άλλες σύνθετες συμπεριφορές όπως η λύση τωνπροβλημάτων και η λογική μπορούν να ερμηνευθούνμε τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση Αντίθεταάρχισαν να συνειδητοποιούν ότι για να κατανοήσουμεσύνθετες γνωστικές συμπεριφορές είναι χρήσιμο όχιμόνο να μετράμε την παρατηρήσιμη συμπεριφορά αλλάκαι να συνυπολογίζουμε τι μας λέει η συμπεριφοράαυτή για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Η δεκαετία του 1950 αναγνωρίζεται γενικά ως η απαρ-χή της γνωστικής επανάστασης ndash η μετάβαση στηνψυχολογία από τις σχέσεις ερεθίσματος - αντίδρασηςτων συμπεριφοριστών σε μια προσέγγιση με κεντρικό

42 Γνωστική Ψυχολογία

(α) Εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Στρίβει δεξιά για τροφή (γ) Στρίβει αριστερά για τροφήA

Γ

Δ B

Γ

Δ B

Γ

Δ B

A A

Τροφή Τροφή

ΣΧΗΜΑ 18 Ο λαβύρινθος που χρησιμοποιήθηκε από τον Tolman (α) Αρχικά το ποντίκι εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Τοποντίκι μαθαίνει να στρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή στο Β όταν ξεκινάει από το Α (γ) Όταν τοποθετείται στο Γ το ποντίκιστρίβει αριστερά για να φτάσει στο Β Στο πείραμα αυτό έχει ληφθεί μέριμνα ώστε το ποντίκι να μην μπορεί να ξέρει πού είναι ητροφή βάσει ενδεικτικών στοιχείων όπως η όσφρηση copy Cengage Learning

Η αναγέννησητης μελέτης του νου

στόχο την κατανόηση της λειτουργίας του νου Ακόμηκαι πριν από την κριτική του Chomsky για το βιβλίοτου Skinner είχαν συμβεί άλλα γεγονότα που σηματο-δοτούσαν τη μετάβαση από την εστίαση του ενδιαφέ-ροντος μόνο στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά στημελέτη του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Είναι εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι οι ψυχο-λόγοι θα πρέπει να επεκταθούν πέρα από την απλήδιερεύνηση της συμπεριφοράς και να εξετάσουν πώςλειτουργεί ο νους Όμως για να κοιτάξουν πέρα απότη συμπεριφορά οι ψυχολόγοι έπρεπε να αναπτύξουννέους τρόπους κατανόησης της έννοιας του νου Ευτυ-χώς τη στιγμή που οι ψυχολόγοι άρχισαν να αμφι-σβητούν τον συμπεριφορισμό μια νέα τεχνολογία εμ -φανίστηκε η οποία πρότεινε έναν νέο τρόπο για τηνπεριγραφή της λειτουργίας του νου Η νέα αυτή τε -χνο λογία ήταν ο ψηφιακός υπολογιστής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΟι πρώτοι ψηφιακοί υπολογιστές που εμφανίστηκανστα τέλη της δεκαετίας του 1940 ήταν τεράστια μη -χανήματα τα οποία καταλάμβαναν ολόκληρα κτίριαΌμως το 1954 η ΙΒΜ εισήγαγε έναν υπολογιστή πουμπορούσε να διατεθεί στο ευρύ κοινό Οι υπολογιστέςαυτοί παρέμεναν μεγάλοι σε σύγκριση με τα σημερινάλάπτοπ αλλά βρήκαν τη θέση τους στα πανεπιστη-μιακά ερευνητικά εργαστήρια όπου χρησιμοποιήθη-καν τόσο για να αναλύουν δεδομένα όσο και για ναπροτείνουν έναν νέο τρόπο σκέψης για τον νου κάτιτο οποίο είναι πολύ σημαντικό για τους δικούς μαςσκοπούς

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ

Ένα από τα χαρακτηριστικά των υπολογιστών που τρά-βηξε την προσοχή των ψυχολόγων της δεκαετίας του1950 ήταν ότι οι υπολογιστές επεξεργάζονταν τις πλη-ροφορίες κατά στάδια όπως απεικονίζεται στο Σχήμα

19α Στο διάγραμμα αυτό η πληροφορία αρχικά λαμ-βάνεται από τον laquoεπεξεργαστή εισιόντωνraquo Μετά απο-θηκεύεται στη laquoμονάδα μνήμηςraquo πριν την επεξεργα-στεί η laquoαριθμητική μονάδαraquo η οποία στη συνέχεια δη -μιουργεί τα εξιόντα του υπολογιστή Χρησιμοποιώνταςαυτή την κατά στάδια προσέγγιση ως έμπνευση ορι-σμένοι ψυχολόγοι πρότειναν για τη μελέτη του νουτην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνndash μια προσέγγιση που ακολουθεί την πορεία των νοητι-κών λειτουργιών που εμπλέκονται στη νόηση Σύμ φω -να με την προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφο-ριών η λειτουργία του νου μπορεί να περιγραφεί ως μιααλληλουχία σταδίων2 Η εφαρμογή αυτής της προσέγ-γισης των σταδίων στο πεδίο μελέτης του νου οδήγησετους ψυχολόγους να θέσουν νέα ερωτήματα και να πλαι- σιώσουν τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα αυτά μενέους τρόπους Ένα από τα πρώτα πειράματα που είχανεπηρεαστεί από αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης σχετικάμε τον νου περιλάμβανε τη μελέτη τού πόσο καλά ταάτομα μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μιαπληροφορία όταν ταυτόχρονα τους παρουσιάζονται καιάλλες πληροφορίες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΥ

Ήδη από τη δεκαετία του 1950 πολλοί ερευνητές εν -διαφέρθηκαν να περιγράψουν πόσο καλά μπορεί ναδιαχειριστεί ο νους τις εισερχόμενες πληροφορίες Έναερώτημα το οποίο ενδιαφέρθηκαν να απαντήσουν προέ -κυψε από την άποψη του William James ότι όταν απο- φασίζουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα πράγ- μα πρέπει να την αποσύρουμε από άλλα Ξεκινώνταςαπό την άποψη αυτή ο Βρετανός ψυχολόγος Colin

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 43

Επεξεργαστήςεισιόντων

Μονάδαμνήμης

Αριθμητικήμονάδα Εξιόντα

Εισιόντα

Φίλτρο Ανιχνευτής Προς τη μνήμηΕισιόντα

(β)

(α)

ΣΧΗΜΑ 19 (α) Διάγραμμα ροής από ένανπαλαιότερο υπολογιστή (β) Διάγραμμα ροήςγια το μοντέλο του φίλτρου για την προσοχήτου Broadbent Το διάγραμμα αυτό δείχνειπολλά μηνύματα που εισέρχονται σε ένα laquoφίλ-τροraquo το οποίο επιλέγει το μήνυμα στο οποίοεπικεντρώνει την προσοχή του το άτομο προ-κειμένου αυτό το μήνυμα να δεχτεί περαιτέρωεπεξεργασία από τον ανιχνευτή και στη συνέ-χεια να αποθηκευτεί στη μνήμη Θα περιγρά-ψουμε πληρέστερα το διάγραμμα αυτό στοΚεφάλαιο 4 copyCengage Learning

2 [ΣτΕ] Αποδίδεται ο όρος stage Ωστόσο για να μην υπάρ-ξει σύγχυση θα πρέπει να επισημανθεί ότι όρος στάδιο στο σημείοαυτό δεν έχει τη σημασία που ο ίδιος όρος έχει στο πλαίσιο τηςθεωρίας του Piaget Στο πλαίσιο της ΘΕΠ ο όρος laquoστάδιοraquo σημαί-νει τις φάσεις τα βήματα που ακολουθούνται στην πορεία επεξερ-γασίας της εισερχόμενης πληροφορίας Οι φάσεις αυτές απεικονί-ζονται στο Σχήμα 19

Cherry (1953) παρουσίασε σε συμμετέχοντες δύοακουστικά μηνύματα το ένα στο αριστερό αφτί καιτο άλλο στο δεξί αφτί και τους είπε να εστιάσουν τηνπροσοχή τους στο ένα από τα μηνύματα (το μήνυμαστο οποίο εστιάστηκε η προσοχή) και να αγνοήσουν τοάλλο (το μήνυμα στο οποίο δεν εστιάστηκε η προσο-χή) Για παράδειγμα μπορεί να δινόταν στον συμμε-τέχοντα η οδηγία να ακούσει το μήνυμα στο αριστερόαφτί που άρχιζε με τη φράση laquoΚαθώς η Σουζάνακατέβαινε τον δρόμο με το καινούργιο της αυτοκίνη-τοhellipraquo ενώ ταυτόχρονα δεχόταν αλλά χωρίς να το προ- σέχει το μήνυμα στο δεξί αφτί που άρχιζε με τηφράση laquoΗ γνωστική ψυχολογία η μελέτη δηλαδήτων νοητικών διεργασιώνhellipraquo

Το αποτέλεσμα του πειράματος αυτού το οποίο θαπεριγράψουμε με λεπτομέρειες στο Κεφάλαιο 4 όπουεξετάζουμε την προσοχή ήταν ότι όταν τα άτομα εστία-ζαν την προσοχή τους στο ένα μήνυμα μπορούσαν ναακούσουν τους ήχους του μηνύματος στο οποίο δενεστιάστηκε η προσοχή αλλά δεν είχαν επίγνωση του πε -ριεχομένου του μηνύματος αυτού Το αποτέλεσμα αυτόοδήγησε έναν άλλο Βρετανό ψυχολόγο τον DonaldBroadbent (1958) να προτείνει το πρώτο διάγραμμαροής για τον νου (Σχήμα 19β) Το διάγραμμα αυτό ανα- παριστά όσα συμβαίνουν στον νου ενός ατόμου όταναυτό στρέφει την προσοχή του σε ένα περιβαλλοντικόερέθισμα Αν το διάγραμμα αυτό εφαρμοστεί στο πεί-ραμα του Cherry για την προσοχή τότε τα laquoεισιόνταraquoθα ήταν οι ήχοι τόσο του μηνύματος στο οποίο επικεν-τρώθηκε η προσοχή όσο και του μηνύματος στο οποίοδεν επικεντρώθηκε η προσοχή το laquoφίλτροraquo θα άφηνενα περάσει το μήνυμα στο οποίο επικεντρώθηκε η προ-σοχή και θα απέκλειε το μήνυμα στο οποίο αυτή δενεπικεντρώθηκε και ο laquoανιχνευτήςraquo θα κατέγραφε τιςπληροφορίες που θα δεχόταν μέσω του φίλτρου

Αν εφαρμοστεί στη δική σας εμπειρία όταν μιλάτεσε έναν φίλο σας σε ένα θορυβώδες πάρτι το φίλτροαφήνει να περάσουν οι κουβέντες του φίλου σας καιαποκλείει όλες τις άλλες κουβέντες και τον θόρυβοΕπομένως παρόλο που μπορεί να έχετε επίγνωση ότιυπάρχουν και άλλα άτομα που μιλούν δεν έχετε επί-γνωση των λεπτομερών πληροφοριών για παράδειγμαγια το αντικείμενο της συζήτησης των άλλων

Το διάγραμμα ροής του Broadbent προσέφερεέναν τρόπο ανάλυσης της λειτουργίας του νου σεόρους μιας αλληλουχίας σταδίων επεξεργασίας καιπρότεινε ένα μοντέλο που μπορούσε να ελεγχθεί μεπεραιτέρω πειράματα Θα δείτε πολλά ακόμα δια-γράμματα ροής στο βιβλίο αυτό επειδή έχουν γίνειένας από τους τυπικούς τρόπους απεικόνισης της λει-τουργίας του νου Όμως οι Βρετανοί ψυχολόγοι Cherryκαι Broadbent δεν ήταν οι μοναδικοί ερευνητές πουβρήκαν νέους τρόπους για να μελετήσουν τον νου Την

ίδια περίπου περίοδο στις ΗΠΑ ερευνητές οργάνω-σαν δύο συνέδρια που έχοντας ως αφετηρία τον τρό -πο λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή εξέλα-βαν τον νου ως επεξεργαστή πληροφοριών

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝΣτις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John McCarthyένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών στο ΚολέγιοΝτάρτ μουθ είχε μια ιδέα Αναρωτήθηκε αν θα ήτανδυνατόν να προγραμματιστούν υπολογιστές ώστε ναμιμηθούν τη λειτουργία του ανθρώπινου νου Αντί ναθέσει απλώς το ερώτημα ο McCarthy αποφάσισε να ορ -γανώσει ένα συνέδριο στο Ντάρτμουθ το καλοκαίρι του1956 για να δώσει την ευκαιρία σε ερευνητές να συζη-τήσουν τρόπους με τους οποίους οι υπολογιστές θαμπορούσαν να προγραμματιστούν ώστε να εκτελέσουννοήμονα συμπεριφορά Στον τίτλο του συνεδρίου laquoΘε -ρινό Ερευνητικό Πρόγραμμα για την Τεχνητή Νοη -μοσύνηraquo (Summer Research Project on Artificial Int ell -igence) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος τε -χνητή νοημοσύνη Ο McCarthy όρισε την προσέγγισητης τεχνητής νοημοσύνης ως το laquoνα κάνουμε μια μηχα-νή να συμπεριφέρεται με τρόπους που αν ήταν άνθρω-πος θα τον λέγαμε νοήμοναraquo (McCarthy et al 1955)

Ερευνητές από πολλές διαφορετικές επιστήμες ndashψυχολόγοι μαθηματικοί επιστήμονες των ηλεκτρονι-κών υπολογιστών γλωσσολόγοι και ειδικοί στη θεω-ρία των πληροφοριώνndash συμμετείχαν στο συνέδριοπου διήρκεσε 10 εβδομάδες Πολλοί παρακολούθη-σαν το μεγαλύτερο μέρος του συνεδρίου άλλοι έρχο -νταν και έφευγαν αλλά οι δύο σημαντικότεροι ίσωςσυμμετέχοντες οι Herb Simon και Alan Newell απότο Carnegie Institute of Technology δεν παρέστησανσχεδόν καθόλου (Boden 2006) Ο λόγος που απείχανήταν ότι εργάζονταν σκληρά στο Πίτσμπουργκ για ναδημιουργήσουν τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πουείχε οραματιστεί ο McCarthy Ο στόχος τους ήταν ναδημιουργήσουν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που θαμπορούσε να αποδείξει προβλήματα Λογικής ndash κάτιπου μέχρι τότε είχαν επιτύχει μόνον οι άνθρωποι

Οι Newell και Simon κατάφεραν να δημιουργήσουντο πρόγραμμα που ονόμασαν θεωρητικό Λογικήςέγκαιρα ώστε να το παρουσιάσουν στο συνέδριο Αυτόπου επέδειξαν ήταν επαναστατικό επειδή το πρόγραμ- μα μπορούσε να αποδείξει μαθηματικά θεωρήματαπου εμπλέκουν αρχές της Λογικής Το πρόγραμμα αυ -τό αν και πρωτόγονο σε σύγκριση με τα σύγχροναπρογράμματα τεχνητής νοημοσύνης ήταν μια αληθι-νή laquoσκεπτόμενη μηχανήraquo επειδή έκανε κάτι περισ-σότερο από το να επεξεργάζεται απλώς αριθμούς ndash

44 Γνωστική Ψυχολογία

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

Πολλά από τα πρώτα τμήματα ψυχολογίας πραγματο-ποίησαν έρευνες ακολουθώντας την παράδοση του ερ-γαστηρίου του Wundt χρησιμοποιώντας την αναλυτικήενδοσκόπηση για να αναλύσουν τις νοητικές διεργα-σίες Η έμφαση αυτή στη μελέτη του νου όμως επρό-κειτο να αλλάξει εξαιτίας των προσπαθειών του JohnWatson που πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα στηνψυχολογία το 1904 από το Πανεπι στήμιο του Σικάγου

Ο WATSON ΘΕΜΕΛΙΩΝΕΙ ΤΟΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΗ ιστορία για το πώς ο John Watson θεμελίωσε στηνψυχολογία την προσέγγιση του συμπεριφορισμού είναιευρέως γνωστή στους σπουδαστές της εισαγωγήςστην ψυχολογία Θα την επαναλάβουμε με συντομίαεδώ εξαιτίας της σημασίας της για την ιστορία τηςγνωστικής ψυχολογίας

Ως μεταπτυχιακός φοιτητής του Πανεπιστημίουτου Σικάγου ο Watson δεν ήταν ικανοποιημένος μετη μέθοδο της αναλυτικής ενδοσκόπησης Τα προβλή-ματά του με τη μέθοδο αυτή ήταν ότι (1) παρήγαγεπολύ διαφορετικά αποτελέσματα από άτομο σε άτομοκαι (2) τα αποτελέσματα αυτά δύσκολα μπορούσαννα επαληθευτούν επειδή ερμηνεύονταν με αναφοράσε αθέατες νοητικές διεργασίες Ο Watson πρότεινεμια νέα προσέγγιση τον συμπεριφορισμό Σε ένααπόσπασμα από το άρθρο του laquoΗ Ψυχολογία όπως τηβλέπει ο συμπεριφοριστήςraquo (Psychology as the Be -haviorist Views it) ο Watson θέτει τους στόχους αυτήςτης προσέγγισης στην ψυχολογία

Η ψυχολογία όπως τη βλέπει ο συμπεριφοριστήςείναι ένας καθαρά αντικειμενικός πειραματικός κλά-δος της φυσικής1 επιστήμης Ο θεωρητικός της στό-χος είναι η πρόβλεψη και ο έλεγχος της συμπεριφο-ράς Η ενδοσκόπηση δεν είναι ουσιαστικό μέρος τωνμεθόδων της ούτε η επιστημονική αξία των δεδομέ-νων της εξαρτάται από την ευκολία με την οποία αυτάτα δεδομένα προσφέρονται για ερμηνεία σε όρουςσυνείδησηςhellip Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι νααρχίσουμε να δουλεύουμε πάνω στην ψυχολογία κα -θιστώντας αντικειμενικό στόχο μας τη συμπεριφοράκαι όχι τη συνείδηση (Watson 1913 σελ 158 176 οιεμφάσεις του συγγραφέα)

Το απόσπασμα αυτό έχει δύο κεντρικά σημεία (1)Ο Watson απορρίπτει την ενδοσκόπηση ως μέθοδο

και (2) κεντρικό θέμα μελέτης είναι η παρατηρήσιμησυμπεριφορά και όχι η συνείδηση (που θα ενέπλεκεμη παρατηρήσιμες διεργασίες όπως η σκέψη τα συ -ναισθήματα και η λογική) Με άλλα λόγια ο Watsonήθελε να περιορίσει την ψυχολογία σε συμπεριφορικάδεδομένα όπως οι χρόνοι αντίδρασης του Dondersκαι απέρριπτε την άποψη να προχωρεί κα νείς πέρααπό τα δεδομένα αυτά για να συνάγει συμπεράσματαγια μη παρατηρήσιμες νοητικές καταστάσεις ΟWatson απέκλεισε τον νου ως αντικείμενο διερεύνη-σης διακηρύσσοντας ότι laquoη ψυχολογίαhellip δεν πρέπειπλέον να παραπλανάται με τη σκέψη ότι το αντικεί-μενο της παρατήρησης είναι οι καταστάσεις του νουraquo(σελ 163) Ο στόχος του Watson ήταν να αντικατα-στήσει τον νου ως αντικείμενο μελέτης στην ψυχολο-γία με τη μελέτη της άμεσα παρατηρήσιμης συ μπερι-φοράς Καθώς ο συμπεριφορισμός έγινε η κυ ρίαρχηδύναμη στην αμερικανική ψυχολογία το εν διαφέροντων ψυχολόγων μετατοπίστηκε από το ερώτημα laquoΤιμας λέει για τον νου η συμπεριφοράraquo στο ερώτημαlaquoΠοια είναι η σχέση ανάμεσα στα ερεθίσματα τουπεριβάλλοντος και τη συμπεριφοράraquo

Το πιο γνωστό πείραμα του Watson ήταν το πείρα-μα με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo στο οποίο ο Watson και ηRosalie Rayner (1920) έκαναν έναν δυνατό θόρυβοκάθε φορά που πλησίαζε κοντά στο παιδί ένα ποντίκι(το οποίο ο Άλμπερτ συμπαθούσε στην αρχή) Μετάαπό μερικές επαναλήψεις όπου ο θόρυβος συνδυάστη-κε με το ποντίκι ο Άλμπερτ άρχισε να αντιδρά μπου-σουλώντας μακριά του όσο πιο γρήγορα μπορούσε

Οι ιδέες του Watson συνδέονται με την κλασικήεξαρτημένη μάθηση ndash πώς ο συνδυασμός ενός ερεθί- σματος (όπως ο δυνατός θόρυβος που άκουγε ο Άλ -μπερτ) με ένα προηγουμένως ουδέτερο ερέθισμα (όπως

40 Γνωστική Ψυχολογία

Eγκατάλειψητης μελέτης του νου

ΣΧΗΜΑ 16 Στο περίφημο πείραμά του ο Pavlov συνδύασετο χτύπημα ενός κουδουνιού με την εμφάνιση τροφής Αρχικάη εμφάνιση της τροφής προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλοαλλά μετά από μερικές φορές όπου συνδυαζόταν ο ήχος τουκουδουνιού με την τροφή αρκούσε το χτύπημα του κουδουνι-ού για να προκαλέσει τη σιελόρροια Αυτή η αρχή μάθησης μεσύνδεση που ονομάστηκε κλασική εξαρτημένη μάθηση ήτανη βάση του πειράματος του Watson με τον laquoμικρό Άλμπερτraquo

1 [ΣτΕ] Στο πρωτότυπο laquonatural scienceraquo

DondersΧρόνος αντίδρασης

WundtΕργαστήριοεπιστημονικήςψυχολογίας

EbbinghausΚαμπύληλήθης

JamesΑρχές τηςψυχολογίας

SkinnerΣυντελεστικήεξαρτημένημάθηση

WatsonΣυμπερι-φορισμός

1868 1879 1885 1890 1913 1938

το ποντίκι) προκαλεί αλλαγές στην αντίδραση απέναν-τι στο ουδέτερο ερέθισμα Ο Watson εμπνεύστηκε τοπείραμά του από τις έρευνες του Ivan Pavlov που άρχι-σαν τη δεκαετία του 1890 και παρατηρούσαν την κλα-σική εξαρτημένη μάθηση σε σκύλους Στα πειράματααυτά (Σχήμα 16) ο Pavlov συνδυάζοντας την τροφή(που προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλο) με ένα καμ-πανάκι (το αρχικά ουδέτερο ερέθισμα) προκαλούσεσιελόρροια στον σκύλο κάθε φορά που άκουγε το καμ-πανάκι (Pavlov 1927)

Ο Watson χρησιμοποίησε την κλασική εξαρτημένημάθηση για να υποστηρίξει ότι η συμπεριφορά μπορείνα αναλύεται χωρίς καμιά αναφορά στον νου Για τονWatson εκείνο που συνέβαινε μέσα στο κε φάλι τουΆλ μπερτ (ή μέσα στο κεφάλι του σκύλου του Pavlov)είτε ψυχολογικά είτε νοητικά ήταν αδιάφορο Εν δια -φερόταν μόνο για το πώς ο σύνδεση ενός ερεθίσματοςμε ένα άλλο επηρέαζε τη συμπεριφορά

Η ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΜΑΘΗΣΗ ΤΟΥ SKINNERΕνόσω επικρατούσε ο συμπεριφορισμός στην αμε ρικα- νική ψυχολογία ο BF Skinner που πήρε το δι δα κτορι-κό του δίπλωμα από το Χάρβαρντ το 1931 προσέφερεένα άλλο εργαλείο για τη μελέτη της σχέσης μεταξύ ερε- θίσματος και αντίδρασης που εξασφάλισε ότι η προ σέγ-γιση αυτή θα επικρατούσε στην ψυχολογία τις ερχόμε-νες δεκαετίες Ο Skinner εισήγαγε τη συντελεστικήεξαρτημένη μάθηση η οποία εστίαζε στο πώς η συμ-περιφορά ενισχύεται από παράγοντες θε τικής ενίσχυ-σης όπως η τροφή ή η κοινωνική επιδοκιμασία (ή απότην απόσυρση παραγόντων αρνητικής ενίσχυσης όπωςένα σοκ ή κοινωνική απόρριψη) Για παράδειγμα οSkinner έδειξε ότι ενισχύοντας ένα πο ντίκι παρέχοντάςτου τροφή όταν αυτό πίεζε μια ράβδο διατηρούνταν ήαυξανόταν ο ρυθμός πίεσης της ρά βδου Όπως ο Watsonέτσι και ο Skinner δεν ενδιαφερόταν για το τι συνέβαι-νε στον νου αλλά εστίαζε την προσοχή του μόνο στονπροσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο η συμπεριφοράελεγχόταν από τα ερεθίσματα (Skinner 1938)

Η άποψη ότι μπορούμε να κατανοήσουμε τη συμ-περιφορά μελετώντας τις σχέσεις ερεθίσματος - αντί-δρασης επηρέασε μια ολόκληρη γενιά ψυχολόγων καιεπικράτησε στην ψυχολογία στις ΗΠΑ από τη δεκαε-τία του 1940 μέχρι και όλη τη δεκαετία του 1960 Οιψυχολόγοι εφάρμοζαν τις τεχνικές της κλασικής και τηςσυντελεστικής μάθησης στη διδασκαλία στην τάξηστη θεραπεία ψυχικών διαταραχών και στον έλεγχο τωνεπιδράσεων φαρμάκων σε ζώα Το Σχήμα 17 είναι μιαχρονογραμμή που δείχνει τις αρχικές μελέτες του νουκαι την άνοδο του συμπεριφορισμού Όμως παρόλοπου ο συμπεριφορισμός επικρατούσε στην ψυχολογίασυνέβαιναν γεγονότα που τελικά οδήγησαν στην ανα-γέννηση της μελέτης του νου

ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΠαρόλο που ο συμπεριφορισμός επικράτησε στηναμε ρικανική ψυχολογία για πολλές δεκαετίες ορισμέ- νοι ερευνητές δεν πειθάρχησαν στους αυστηρούς συ -μπεριφορικούς κανόνες Ένας από τους ερευνητές αυ -τούς ήταν ο Edward Chace Tolman Ο Tolman ο οποίοςβρισκόταν στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλι φόρ -νιας από το 1918 έως το 1954 αποκαλούσε τον εαυτότου συμπεριφοριστή επειδή επικεντρωνόταν στη μέ -τρηση της συμπεριφοράς Στην πραγματικότητα όμωςήταν ένας από τους πρώτους γνωστικούς ψυχολόγουςεπειδή χρησιμοποίησε τη συμπεριφορά για να κατα-νοήσει νοητικές διεργασίες

Σε ένα από τα πειράματά του ο Tolman (1938) έβα -λε ένα ποντίκι σε έναν λαβύρινθο όπως αυτόν στο Σχή -μα 18 Αρχικά το ποντίκι εξερεύνησε τον λαβύρινθοτρέχοντας πάνω κάτω στους διαδρόμους του (Σχήμα18α) Μετά την αρχική περίοδο εξερεύνησης το πον-τίκι τοποθετήθηκε στο σημείο Α και στο σημείο Βτοποθετήθηκε τροφή Το ποντίκι έμαθε γρήγορα ναστρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή Αυτό ακριβώςθα προέβλεπαν οι συμπεριφοριστές επειδή η στροφήδεξιά ανταμειβόταν με τροφή (Σχήμα 18β) Όμως

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 41

ΣΧΗΜΑ 17 Χρονογραμμή που δείχνει τα πρώτα πειράματα για τη μελέτη του νου τον 19ο αιώνα και την άνοδο του συμπε-ριφορισμού τον 20ό αιώνα copyCengage Learning

όταν ο Tolman (αφού φρόντισε να βεβαιωθεί ότι τοποντίκι δεν θα μπορούσε να προσδιορίσει με τηνόσφρηση το σημείο στο οποίο βρισκόταν η τροφή)έβαλε το ποντίκι στο σημείο Γ συνέβη κάτι ενδιαφέ-ρον Το ποντίκι έστριψε αριστερά στη διασταύρωση γιανα φτάσει στην τροφή στο Β (Σχήμα 18γ) Η ερμηνείατου Tolman για το αποτέλεσμα αυτό ήταν ότι όταν τοποντίκι αρχικά εξερευνούσε τον λαβύρινθο ανέπτυξεέναν γνωστικό χάρτη ndash μια αναπαράσταση στον νουτου για το σχέδιο του λαβυρίνθου (Tolman 1948)Επομένως έστω και αν το ποντίκι προηγουμένως είχεανταμειφθεί επειδή έστριψε δεξιά ο νοερός του χάρτηςτού υπέδειξε ότι πρέπει να στρίψει αριστερά για ναφτάσει στην τροφή Η χρήση της λέξης γνωστικός απότον Tolman και η άποψη ότι στον νου του ποντικιούμπορεί να συνέβη κάτι άλλο εκτός από σύνδεση ερεθί-σματος - αντίδρασης έθεσαν τον Tolman εκτός της κυ -ρίαρχης τάσης του συμπεριφορισμού

Πολλοί άλλοι ερευνητές γνώριζαν το έργο τουTolman αλλά για τους περισσότερους Αμερικανούςψυχολόγους τη δεκαετία του 1940 η χρήση του όρουγνωστικός δύσκολα γινόταν αποδεκτή επειδή παραβία-ζε την άποψη των συμπεριφοριστών ότι οι εσωτερικέςδιεργασίες όπως η σκέψη ή οι νοεροί χάρτες δεν ήταναποδεκτά θέματα μελέτης Χρειάστηκε μία δεκαετίααπό τότε που ο Tolman εισήγαγε την ιδέα των γνωστι-κών χαρτών μέχρι να εμφανιστούν οι εξελίξεις που οδή-γησαν στην ψυχολογία στην επαναπροσέγγιση του νουΣαν από ειρωνεία μία από τις εξελίξεις αυτές ήταν ηδημοσίευση το 1957 ενός βιβλίου του BF Skinner μετίτλο Λεκτική Συμπεριφορά (Verbal Behavior)

Στο βιβλίο του αυτό ο Skinner υποστήριξε ότι ταπαιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα μέσω συντελεστικήςεξαρ τημένης μάθησης Σύμφωνα με την άποψη αυτήτα παιδιά μιμούνται την ομιλία που ακούν και επανα-λαμβάνουν την ορθή ομιλία επειδή αυτή ανταμείβεται

Όμως το 1959 ο Noam Chomsky γλωσσολόγος απότο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης δημο-σίευσε μια καυστική κριτική ανάλυση του βιβλίου τουSkinner στην οποία επισήμαινε ότι τα παιδιά λένεπολλές προτάσεις που δεν έχουν ενισχυθεί ποτέ απότους γονείς (για παράδειγμα laquoΣε μισώ μαμάraquo) και ότιστην τυπική πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης περ-νούν από ένα στάδιο στο οποίο χρησιμοποιούν εσφαλ-μένη γραμματική όπως το laquoτο ποτήρι έπεσε στοπατώματοraquo έστω και αν αυτή η εσφαλμένη γραμματι-κή πιθανότατα δεν ενισχύθηκε ποτέ

Ο Chomsky θεώρησε ότι η γλωσσική ανάπτυξη δενκαθορίζεται από τη μίμηση και την ενίσχυση αλλά απόένα έμφυτο βιολογικό πρόγραμμα που εμφανίζεται σεόλους τους πολιτισμούς Η ιδέα του Chomsky ότι ηγλώσσα είναι προϊόν του τρόπου με τον οποίο δομείταιο νους και όχι αποτέλεσμα της ενίσχυσης οδήγησε τουςψυχολόγους να επανεξετάσουν την ιδέα ότι η γλώσσακαι άλλες σύνθετες συμπεριφορές όπως η λύση τωνπροβλημάτων και η λογική μπορούν να ερμηνευθούνμε τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση Αντίθεταάρχισαν να συνειδητοποιούν ότι για να κατανοήσουμεσύνθετες γνωστικές συμπεριφορές είναι χρήσιμο όχιμόνο να μετράμε την παρατηρήσιμη συμπεριφορά αλλάκαι να συνυπολογίζουμε τι μας λέει η συμπεριφοράαυτή για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Η δεκαετία του 1950 αναγνωρίζεται γενικά ως η απαρ-χή της γνωστικής επανάστασης ndash η μετάβαση στηνψυχολογία από τις σχέσεις ερεθίσματος - αντίδρασηςτων συμπεριφοριστών σε μια προσέγγιση με κεντρικό

42 Γνωστική Ψυχολογία

(α) Εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Στρίβει δεξιά για τροφή (γ) Στρίβει αριστερά για τροφήA

Γ

Δ B

Γ

Δ B

Γ

Δ B

A A

Τροφή Τροφή

ΣΧΗΜΑ 18 Ο λαβύρινθος που χρησιμοποιήθηκε από τον Tolman (α) Αρχικά το ποντίκι εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Τοποντίκι μαθαίνει να στρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή στο Β όταν ξεκινάει από το Α (γ) Όταν τοποθετείται στο Γ το ποντίκιστρίβει αριστερά για να φτάσει στο Β Στο πείραμα αυτό έχει ληφθεί μέριμνα ώστε το ποντίκι να μην μπορεί να ξέρει πού είναι ητροφή βάσει ενδεικτικών στοιχείων όπως η όσφρηση copy Cengage Learning

Η αναγέννησητης μελέτης του νου

στόχο την κατανόηση της λειτουργίας του νου Ακόμηκαι πριν από την κριτική του Chomsky για το βιβλίοτου Skinner είχαν συμβεί άλλα γεγονότα που σηματο-δοτούσαν τη μετάβαση από την εστίαση του ενδιαφέ-ροντος μόνο στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά στημελέτη του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Είναι εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι οι ψυχο-λόγοι θα πρέπει να επεκταθούν πέρα από την απλήδιερεύνηση της συμπεριφοράς και να εξετάσουν πώςλειτουργεί ο νους Όμως για να κοιτάξουν πέρα απότη συμπεριφορά οι ψυχολόγοι έπρεπε να αναπτύξουννέους τρόπους κατανόησης της έννοιας του νου Ευτυ-χώς τη στιγμή που οι ψυχολόγοι άρχισαν να αμφι-σβητούν τον συμπεριφορισμό μια νέα τεχνολογία εμ -φανίστηκε η οποία πρότεινε έναν νέο τρόπο για τηνπεριγραφή της λειτουργίας του νου Η νέα αυτή τε -χνο λογία ήταν ο ψηφιακός υπολογιστής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΟι πρώτοι ψηφιακοί υπολογιστές που εμφανίστηκανστα τέλη της δεκαετίας του 1940 ήταν τεράστια μη -χανήματα τα οποία καταλάμβαναν ολόκληρα κτίριαΌμως το 1954 η ΙΒΜ εισήγαγε έναν υπολογιστή πουμπορούσε να διατεθεί στο ευρύ κοινό Οι υπολογιστέςαυτοί παρέμεναν μεγάλοι σε σύγκριση με τα σημερινάλάπτοπ αλλά βρήκαν τη θέση τους στα πανεπιστη-μιακά ερευνητικά εργαστήρια όπου χρησιμοποιήθη-καν τόσο για να αναλύουν δεδομένα όσο και για ναπροτείνουν έναν νέο τρόπο σκέψης για τον νου κάτιτο οποίο είναι πολύ σημαντικό για τους δικούς μαςσκοπούς

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ

Ένα από τα χαρακτηριστικά των υπολογιστών που τρά-βηξε την προσοχή των ψυχολόγων της δεκαετίας του1950 ήταν ότι οι υπολογιστές επεξεργάζονταν τις πλη-ροφορίες κατά στάδια όπως απεικονίζεται στο Σχήμα

19α Στο διάγραμμα αυτό η πληροφορία αρχικά λαμ-βάνεται από τον laquoεπεξεργαστή εισιόντωνraquo Μετά απο-θηκεύεται στη laquoμονάδα μνήμηςraquo πριν την επεξεργα-στεί η laquoαριθμητική μονάδαraquo η οποία στη συνέχεια δη -μιουργεί τα εξιόντα του υπολογιστή Χρησιμοποιώνταςαυτή την κατά στάδια προσέγγιση ως έμπνευση ορι-σμένοι ψυχολόγοι πρότειναν για τη μελέτη του νουτην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνndash μια προσέγγιση που ακολουθεί την πορεία των νοητι-κών λειτουργιών που εμπλέκονται στη νόηση Σύμ φω -να με την προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφο-ριών η λειτουργία του νου μπορεί να περιγραφεί ως μιααλληλουχία σταδίων2 Η εφαρμογή αυτής της προσέγ-γισης των σταδίων στο πεδίο μελέτης του νου οδήγησετους ψυχολόγους να θέσουν νέα ερωτήματα και να πλαι- σιώσουν τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα αυτά μενέους τρόπους Ένα από τα πρώτα πειράματα που είχανεπηρεαστεί από αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης σχετικάμε τον νου περιλάμβανε τη μελέτη τού πόσο καλά ταάτομα μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μιαπληροφορία όταν ταυτόχρονα τους παρουσιάζονται καιάλλες πληροφορίες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΥ

Ήδη από τη δεκαετία του 1950 πολλοί ερευνητές εν -διαφέρθηκαν να περιγράψουν πόσο καλά μπορεί ναδιαχειριστεί ο νους τις εισερχόμενες πληροφορίες Έναερώτημα το οποίο ενδιαφέρθηκαν να απαντήσουν προέ -κυψε από την άποψη του William James ότι όταν απο- φασίζουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα πράγ- μα πρέπει να την αποσύρουμε από άλλα Ξεκινώνταςαπό την άποψη αυτή ο Βρετανός ψυχολόγος Colin

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 43

Επεξεργαστήςεισιόντων

Μονάδαμνήμης

Αριθμητικήμονάδα Εξιόντα

Εισιόντα

Φίλτρο Ανιχνευτής Προς τη μνήμηΕισιόντα

(β)

(α)

ΣΧΗΜΑ 19 (α) Διάγραμμα ροής από ένανπαλαιότερο υπολογιστή (β) Διάγραμμα ροήςγια το μοντέλο του φίλτρου για την προσοχήτου Broadbent Το διάγραμμα αυτό δείχνειπολλά μηνύματα που εισέρχονται σε ένα laquoφίλ-τροraquo το οποίο επιλέγει το μήνυμα στο οποίοεπικεντρώνει την προσοχή του το άτομο προ-κειμένου αυτό το μήνυμα να δεχτεί περαιτέρωεπεξεργασία από τον ανιχνευτή και στη συνέ-χεια να αποθηκευτεί στη μνήμη Θα περιγρά-ψουμε πληρέστερα το διάγραμμα αυτό στοΚεφάλαιο 4 copyCengage Learning

2 [ΣτΕ] Αποδίδεται ο όρος stage Ωστόσο για να μην υπάρ-ξει σύγχυση θα πρέπει να επισημανθεί ότι όρος στάδιο στο σημείοαυτό δεν έχει τη σημασία που ο ίδιος όρος έχει στο πλαίσιο τηςθεωρίας του Piaget Στο πλαίσιο της ΘΕΠ ο όρος laquoστάδιοraquo σημαί-νει τις φάσεις τα βήματα που ακολουθούνται στην πορεία επεξερ-γασίας της εισερχόμενης πληροφορίας Οι φάσεις αυτές απεικονί-ζονται στο Σχήμα 19

Cherry (1953) παρουσίασε σε συμμετέχοντες δύοακουστικά μηνύματα το ένα στο αριστερό αφτί καιτο άλλο στο δεξί αφτί και τους είπε να εστιάσουν τηνπροσοχή τους στο ένα από τα μηνύματα (το μήνυμαστο οποίο εστιάστηκε η προσοχή) και να αγνοήσουν τοάλλο (το μήνυμα στο οποίο δεν εστιάστηκε η προσο-χή) Για παράδειγμα μπορεί να δινόταν στον συμμε-τέχοντα η οδηγία να ακούσει το μήνυμα στο αριστερόαφτί που άρχιζε με τη φράση laquoΚαθώς η Σουζάνακατέβαινε τον δρόμο με το καινούργιο της αυτοκίνη-τοhellipraquo ενώ ταυτόχρονα δεχόταν αλλά χωρίς να το προ- σέχει το μήνυμα στο δεξί αφτί που άρχιζε με τηφράση laquoΗ γνωστική ψυχολογία η μελέτη δηλαδήτων νοητικών διεργασιώνhellipraquo

Το αποτέλεσμα του πειράματος αυτού το οποίο θαπεριγράψουμε με λεπτομέρειες στο Κεφάλαιο 4 όπουεξετάζουμε την προσοχή ήταν ότι όταν τα άτομα εστία-ζαν την προσοχή τους στο ένα μήνυμα μπορούσαν ναακούσουν τους ήχους του μηνύματος στο οποίο δενεστιάστηκε η προσοχή αλλά δεν είχαν επίγνωση του πε -ριεχομένου του μηνύματος αυτού Το αποτέλεσμα αυτόοδήγησε έναν άλλο Βρετανό ψυχολόγο τον DonaldBroadbent (1958) να προτείνει το πρώτο διάγραμμαροής για τον νου (Σχήμα 19β) Το διάγραμμα αυτό ανα- παριστά όσα συμβαίνουν στον νου ενός ατόμου όταναυτό στρέφει την προσοχή του σε ένα περιβαλλοντικόερέθισμα Αν το διάγραμμα αυτό εφαρμοστεί στο πεί-ραμα του Cherry για την προσοχή τότε τα laquoεισιόνταraquoθα ήταν οι ήχοι τόσο του μηνύματος στο οποίο επικεν-τρώθηκε η προσοχή όσο και του μηνύματος στο οποίοδεν επικεντρώθηκε η προσοχή το laquoφίλτροraquo θα άφηνενα περάσει το μήνυμα στο οποίο επικεντρώθηκε η προ-σοχή και θα απέκλειε το μήνυμα στο οποίο αυτή δενεπικεντρώθηκε και ο laquoανιχνευτήςraquo θα κατέγραφε τιςπληροφορίες που θα δεχόταν μέσω του φίλτρου

Αν εφαρμοστεί στη δική σας εμπειρία όταν μιλάτεσε έναν φίλο σας σε ένα θορυβώδες πάρτι το φίλτροαφήνει να περάσουν οι κουβέντες του φίλου σας καιαποκλείει όλες τις άλλες κουβέντες και τον θόρυβοΕπομένως παρόλο που μπορεί να έχετε επίγνωση ότιυπάρχουν και άλλα άτομα που μιλούν δεν έχετε επί-γνωση των λεπτομερών πληροφοριών για παράδειγμαγια το αντικείμενο της συζήτησης των άλλων

Το διάγραμμα ροής του Broadbent προσέφερεέναν τρόπο ανάλυσης της λειτουργίας του νου σεόρους μιας αλληλουχίας σταδίων επεξεργασίας καιπρότεινε ένα μοντέλο που μπορούσε να ελεγχθεί μεπεραιτέρω πειράματα Θα δείτε πολλά ακόμα δια-γράμματα ροής στο βιβλίο αυτό επειδή έχουν γίνειένας από τους τυπικούς τρόπους απεικόνισης της λει-τουργίας του νου Όμως οι Βρετανοί ψυχολόγοι Cherryκαι Broadbent δεν ήταν οι μοναδικοί ερευνητές πουβρήκαν νέους τρόπους για να μελετήσουν τον νου Την

ίδια περίπου περίοδο στις ΗΠΑ ερευνητές οργάνω-σαν δύο συνέδρια που έχοντας ως αφετηρία τον τρό -πο λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή εξέλα-βαν τον νου ως επεξεργαστή πληροφοριών

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝΣτις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John McCarthyένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών στο ΚολέγιοΝτάρτ μουθ είχε μια ιδέα Αναρωτήθηκε αν θα ήτανδυνατόν να προγραμματιστούν υπολογιστές ώστε ναμιμηθούν τη λειτουργία του ανθρώπινου νου Αντί ναθέσει απλώς το ερώτημα ο McCarthy αποφάσισε να ορ -γανώσει ένα συνέδριο στο Ντάρτμουθ το καλοκαίρι του1956 για να δώσει την ευκαιρία σε ερευνητές να συζη-τήσουν τρόπους με τους οποίους οι υπολογιστές θαμπορούσαν να προγραμματιστούν ώστε να εκτελέσουννοήμονα συμπεριφορά Στον τίτλο του συνεδρίου laquoΘε -ρινό Ερευνητικό Πρόγραμμα για την Τεχνητή Νοη -μοσύνηraquo (Summer Research Project on Artificial Int ell -igence) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος τε -χνητή νοημοσύνη Ο McCarthy όρισε την προσέγγισητης τεχνητής νοημοσύνης ως το laquoνα κάνουμε μια μηχα-νή να συμπεριφέρεται με τρόπους που αν ήταν άνθρω-πος θα τον λέγαμε νοήμοναraquo (McCarthy et al 1955)

Ερευνητές από πολλές διαφορετικές επιστήμες ndashψυχολόγοι μαθηματικοί επιστήμονες των ηλεκτρονι-κών υπολογιστών γλωσσολόγοι και ειδικοί στη θεω-ρία των πληροφοριώνndash συμμετείχαν στο συνέδριοπου διήρκεσε 10 εβδομάδες Πολλοί παρακολούθη-σαν το μεγαλύτερο μέρος του συνεδρίου άλλοι έρχο -νταν και έφευγαν αλλά οι δύο σημαντικότεροι ίσωςσυμμετέχοντες οι Herb Simon και Alan Newell απότο Carnegie Institute of Technology δεν παρέστησανσχεδόν καθόλου (Boden 2006) Ο λόγος που απείχανήταν ότι εργάζονταν σκληρά στο Πίτσμπουργκ για ναδημιουργήσουν τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πουείχε οραματιστεί ο McCarthy Ο στόχος τους ήταν ναδημιουργήσουν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που θαμπορούσε να αποδείξει προβλήματα Λογικής ndash κάτιπου μέχρι τότε είχαν επιτύχει μόνον οι άνθρωποι

Οι Newell και Simon κατάφεραν να δημιουργήσουντο πρόγραμμα που ονόμασαν θεωρητικό Λογικήςέγκαιρα ώστε να το παρουσιάσουν στο συνέδριο Αυτόπου επέδειξαν ήταν επαναστατικό επειδή το πρόγραμ- μα μπορούσε να αποδείξει μαθηματικά θεωρήματαπου εμπλέκουν αρχές της Λογικής Το πρόγραμμα αυ -τό αν και πρωτόγονο σε σύγκριση με τα σύγχροναπρογράμματα τεχνητής νοημοσύνης ήταν μια αληθι-νή laquoσκεπτόμενη μηχανήraquo επειδή έκανε κάτι περισ-σότερο από το να επεξεργάζεται απλώς αριθμούς ndash

44 Γνωστική Ψυχολογία

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

DondersΧρόνος αντίδρασης

WundtΕργαστήριοεπιστημονικήςψυχολογίας

EbbinghausΚαμπύληλήθης

JamesΑρχές τηςψυχολογίας

SkinnerΣυντελεστικήεξαρτημένημάθηση

WatsonΣυμπερι-φορισμός

1868 1879 1885 1890 1913 1938

το ποντίκι) προκαλεί αλλαγές στην αντίδραση απέναν-τι στο ουδέτερο ερέθισμα Ο Watson εμπνεύστηκε τοπείραμά του από τις έρευνες του Ivan Pavlov που άρχι-σαν τη δεκαετία του 1890 και παρατηρούσαν την κλα-σική εξαρτημένη μάθηση σε σκύλους Στα πειράματααυτά (Σχήμα 16) ο Pavlov συνδυάζοντας την τροφή(που προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλο) με ένα καμ-πανάκι (το αρχικά ουδέτερο ερέθισμα) προκαλούσεσιελόρροια στον σκύλο κάθε φορά που άκουγε το καμ-πανάκι (Pavlov 1927)

Ο Watson χρησιμοποίησε την κλασική εξαρτημένημάθηση για να υποστηρίξει ότι η συμπεριφορά μπορείνα αναλύεται χωρίς καμιά αναφορά στον νου Για τονWatson εκείνο που συνέβαινε μέσα στο κε φάλι τουΆλ μπερτ (ή μέσα στο κεφάλι του σκύλου του Pavlov)είτε ψυχολογικά είτε νοητικά ήταν αδιάφορο Εν δια -φερόταν μόνο για το πώς ο σύνδεση ενός ερεθίσματοςμε ένα άλλο επηρέαζε τη συμπεριφορά

Η ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΜΑΘΗΣΗ ΤΟΥ SKINNERΕνόσω επικρατούσε ο συμπεριφορισμός στην αμε ρικα- νική ψυχολογία ο BF Skinner που πήρε το δι δα κτορι-κό του δίπλωμα από το Χάρβαρντ το 1931 προσέφερεένα άλλο εργαλείο για τη μελέτη της σχέσης μεταξύ ερε- θίσματος και αντίδρασης που εξασφάλισε ότι η προ σέγ-γιση αυτή θα επικρατούσε στην ψυχολογία τις ερχόμε-νες δεκαετίες Ο Skinner εισήγαγε τη συντελεστικήεξαρτημένη μάθηση η οποία εστίαζε στο πώς η συμ-περιφορά ενισχύεται από παράγοντες θε τικής ενίσχυ-σης όπως η τροφή ή η κοινωνική επιδοκιμασία (ή απότην απόσυρση παραγόντων αρνητικής ενίσχυσης όπωςένα σοκ ή κοινωνική απόρριψη) Για παράδειγμα οSkinner έδειξε ότι ενισχύοντας ένα πο ντίκι παρέχοντάςτου τροφή όταν αυτό πίεζε μια ράβδο διατηρούνταν ήαυξανόταν ο ρυθμός πίεσης της ρά βδου Όπως ο Watsonέτσι και ο Skinner δεν ενδιαφερόταν για το τι συνέβαι-νε στον νου αλλά εστίαζε την προσοχή του μόνο στονπροσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο η συμπεριφοράελεγχόταν από τα ερεθίσματα (Skinner 1938)

Η άποψη ότι μπορούμε να κατανοήσουμε τη συμ-περιφορά μελετώντας τις σχέσεις ερεθίσματος - αντί-δρασης επηρέασε μια ολόκληρη γενιά ψυχολόγων καιεπικράτησε στην ψυχολογία στις ΗΠΑ από τη δεκαε-τία του 1940 μέχρι και όλη τη δεκαετία του 1960 Οιψυχολόγοι εφάρμοζαν τις τεχνικές της κλασικής και τηςσυντελεστικής μάθησης στη διδασκαλία στην τάξηστη θεραπεία ψυχικών διαταραχών και στον έλεγχο τωνεπιδράσεων φαρμάκων σε ζώα Το Σχήμα 17 είναι μιαχρονογραμμή που δείχνει τις αρχικές μελέτες του νουκαι την άνοδο του συμπεριφορισμού Όμως παρόλοπου ο συμπεριφορισμός επικρατούσε στην ψυχολογίασυνέβαιναν γεγονότα που τελικά οδήγησαν στην ανα-γέννηση της μελέτης του νου

ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΠαρόλο που ο συμπεριφορισμός επικράτησε στηναμε ρικανική ψυχολογία για πολλές δεκαετίες ορισμέ- νοι ερευνητές δεν πειθάρχησαν στους αυστηρούς συ -μπεριφορικούς κανόνες Ένας από τους ερευνητές αυ -τούς ήταν ο Edward Chace Tolman Ο Tolman ο οποίοςβρισκόταν στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλι φόρ -νιας από το 1918 έως το 1954 αποκαλούσε τον εαυτότου συμπεριφοριστή επειδή επικεντρωνόταν στη μέ -τρηση της συμπεριφοράς Στην πραγματικότητα όμωςήταν ένας από τους πρώτους γνωστικούς ψυχολόγουςεπειδή χρησιμοποίησε τη συμπεριφορά για να κατα-νοήσει νοητικές διεργασίες

Σε ένα από τα πειράματά του ο Tolman (1938) έβα -λε ένα ποντίκι σε έναν λαβύρινθο όπως αυτόν στο Σχή -μα 18 Αρχικά το ποντίκι εξερεύνησε τον λαβύρινθοτρέχοντας πάνω κάτω στους διαδρόμους του (Σχήμα18α) Μετά την αρχική περίοδο εξερεύνησης το πον-τίκι τοποθετήθηκε στο σημείο Α και στο σημείο Βτοποθετήθηκε τροφή Το ποντίκι έμαθε γρήγορα ναστρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή Αυτό ακριβώςθα προέβλεπαν οι συμπεριφοριστές επειδή η στροφήδεξιά ανταμειβόταν με τροφή (Σχήμα 18β) Όμως

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 41

ΣΧΗΜΑ 17 Χρονογραμμή που δείχνει τα πρώτα πειράματα για τη μελέτη του νου τον 19ο αιώνα και την άνοδο του συμπε-ριφορισμού τον 20ό αιώνα copyCengage Learning

όταν ο Tolman (αφού φρόντισε να βεβαιωθεί ότι τοποντίκι δεν θα μπορούσε να προσδιορίσει με τηνόσφρηση το σημείο στο οποίο βρισκόταν η τροφή)έβαλε το ποντίκι στο σημείο Γ συνέβη κάτι ενδιαφέ-ρον Το ποντίκι έστριψε αριστερά στη διασταύρωση γιανα φτάσει στην τροφή στο Β (Σχήμα 18γ) Η ερμηνείατου Tolman για το αποτέλεσμα αυτό ήταν ότι όταν τοποντίκι αρχικά εξερευνούσε τον λαβύρινθο ανέπτυξεέναν γνωστικό χάρτη ndash μια αναπαράσταση στον νουτου για το σχέδιο του λαβυρίνθου (Tolman 1948)Επομένως έστω και αν το ποντίκι προηγουμένως είχεανταμειφθεί επειδή έστριψε δεξιά ο νοερός του χάρτηςτού υπέδειξε ότι πρέπει να στρίψει αριστερά για ναφτάσει στην τροφή Η χρήση της λέξης γνωστικός απότον Tolman και η άποψη ότι στον νου του ποντικιούμπορεί να συνέβη κάτι άλλο εκτός από σύνδεση ερεθί-σματος - αντίδρασης έθεσαν τον Tolman εκτός της κυ -ρίαρχης τάσης του συμπεριφορισμού

Πολλοί άλλοι ερευνητές γνώριζαν το έργο τουTolman αλλά για τους περισσότερους Αμερικανούςψυχολόγους τη δεκαετία του 1940 η χρήση του όρουγνωστικός δύσκολα γινόταν αποδεκτή επειδή παραβία-ζε την άποψη των συμπεριφοριστών ότι οι εσωτερικέςδιεργασίες όπως η σκέψη ή οι νοεροί χάρτες δεν ήταναποδεκτά θέματα μελέτης Χρειάστηκε μία δεκαετίααπό τότε που ο Tolman εισήγαγε την ιδέα των γνωστι-κών χαρτών μέχρι να εμφανιστούν οι εξελίξεις που οδή-γησαν στην ψυχολογία στην επαναπροσέγγιση του νουΣαν από ειρωνεία μία από τις εξελίξεις αυτές ήταν ηδημοσίευση το 1957 ενός βιβλίου του BF Skinner μετίτλο Λεκτική Συμπεριφορά (Verbal Behavior)

Στο βιβλίο του αυτό ο Skinner υποστήριξε ότι ταπαιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα μέσω συντελεστικήςεξαρ τημένης μάθησης Σύμφωνα με την άποψη αυτήτα παιδιά μιμούνται την ομιλία που ακούν και επανα-λαμβάνουν την ορθή ομιλία επειδή αυτή ανταμείβεται

Όμως το 1959 ο Noam Chomsky γλωσσολόγος απότο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης δημο-σίευσε μια καυστική κριτική ανάλυση του βιβλίου τουSkinner στην οποία επισήμαινε ότι τα παιδιά λένεπολλές προτάσεις που δεν έχουν ενισχυθεί ποτέ απότους γονείς (για παράδειγμα laquoΣε μισώ μαμάraquo) και ότιστην τυπική πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης περ-νούν από ένα στάδιο στο οποίο χρησιμοποιούν εσφαλ-μένη γραμματική όπως το laquoτο ποτήρι έπεσε στοπατώματοraquo έστω και αν αυτή η εσφαλμένη γραμματι-κή πιθανότατα δεν ενισχύθηκε ποτέ

Ο Chomsky θεώρησε ότι η γλωσσική ανάπτυξη δενκαθορίζεται από τη μίμηση και την ενίσχυση αλλά απόένα έμφυτο βιολογικό πρόγραμμα που εμφανίζεται σεόλους τους πολιτισμούς Η ιδέα του Chomsky ότι ηγλώσσα είναι προϊόν του τρόπου με τον οποίο δομείταιο νους και όχι αποτέλεσμα της ενίσχυσης οδήγησε τουςψυχολόγους να επανεξετάσουν την ιδέα ότι η γλώσσακαι άλλες σύνθετες συμπεριφορές όπως η λύση τωνπροβλημάτων και η λογική μπορούν να ερμηνευθούνμε τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση Αντίθεταάρχισαν να συνειδητοποιούν ότι για να κατανοήσουμεσύνθετες γνωστικές συμπεριφορές είναι χρήσιμο όχιμόνο να μετράμε την παρατηρήσιμη συμπεριφορά αλλάκαι να συνυπολογίζουμε τι μας λέει η συμπεριφοράαυτή για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Η δεκαετία του 1950 αναγνωρίζεται γενικά ως η απαρ-χή της γνωστικής επανάστασης ndash η μετάβαση στηνψυχολογία από τις σχέσεις ερεθίσματος - αντίδρασηςτων συμπεριφοριστών σε μια προσέγγιση με κεντρικό

42 Γνωστική Ψυχολογία

(α) Εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Στρίβει δεξιά για τροφή (γ) Στρίβει αριστερά για τροφήA

Γ

Δ B

Γ

Δ B

Γ

Δ B

A A

Τροφή Τροφή

ΣΧΗΜΑ 18 Ο λαβύρινθος που χρησιμοποιήθηκε από τον Tolman (α) Αρχικά το ποντίκι εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Τοποντίκι μαθαίνει να στρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή στο Β όταν ξεκινάει από το Α (γ) Όταν τοποθετείται στο Γ το ποντίκιστρίβει αριστερά για να φτάσει στο Β Στο πείραμα αυτό έχει ληφθεί μέριμνα ώστε το ποντίκι να μην μπορεί να ξέρει πού είναι ητροφή βάσει ενδεικτικών στοιχείων όπως η όσφρηση copy Cengage Learning

Η αναγέννησητης μελέτης του νου

στόχο την κατανόηση της λειτουργίας του νου Ακόμηκαι πριν από την κριτική του Chomsky για το βιβλίοτου Skinner είχαν συμβεί άλλα γεγονότα που σηματο-δοτούσαν τη μετάβαση από την εστίαση του ενδιαφέ-ροντος μόνο στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά στημελέτη του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Είναι εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι οι ψυχο-λόγοι θα πρέπει να επεκταθούν πέρα από την απλήδιερεύνηση της συμπεριφοράς και να εξετάσουν πώςλειτουργεί ο νους Όμως για να κοιτάξουν πέρα απότη συμπεριφορά οι ψυχολόγοι έπρεπε να αναπτύξουννέους τρόπους κατανόησης της έννοιας του νου Ευτυ-χώς τη στιγμή που οι ψυχολόγοι άρχισαν να αμφι-σβητούν τον συμπεριφορισμό μια νέα τεχνολογία εμ -φανίστηκε η οποία πρότεινε έναν νέο τρόπο για τηνπεριγραφή της λειτουργίας του νου Η νέα αυτή τε -χνο λογία ήταν ο ψηφιακός υπολογιστής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΟι πρώτοι ψηφιακοί υπολογιστές που εμφανίστηκανστα τέλη της δεκαετίας του 1940 ήταν τεράστια μη -χανήματα τα οποία καταλάμβαναν ολόκληρα κτίριαΌμως το 1954 η ΙΒΜ εισήγαγε έναν υπολογιστή πουμπορούσε να διατεθεί στο ευρύ κοινό Οι υπολογιστέςαυτοί παρέμεναν μεγάλοι σε σύγκριση με τα σημερινάλάπτοπ αλλά βρήκαν τη θέση τους στα πανεπιστη-μιακά ερευνητικά εργαστήρια όπου χρησιμοποιήθη-καν τόσο για να αναλύουν δεδομένα όσο και για ναπροτείνουν έναν νέο τρόπο σκέψης για τον νου κάτιτο οποίο είναι πολύ σημαντικό για τους δικούς μαςσκοπούς

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ

Ένα από τα χαρακτηριστικά των υπολογιστών που τρά-βηξε την προσοχή των ψυχολόγων της δεκαετίας του1950 ήταν ότι οι υπολογιστές επεξεργάζονταν τις πλη-ροφορίες κατά στάδια όπως απεικονίζεται στο Σχήμα

19α Στο διάγραμμα αυτό η πληροφορία αρχικά λαμ-βάνεται από τον laquoεπεξεργαστή εισιόντωνraquo Μετά απο-θηκεύεται στη laquoμονάδα μνήμηςraquo πριν την επεξεργα-στεί η laquoαριθμητική μονάδαraquo η οποία στη συνέχεια δη -μιουργεί τα εξιόντα του υπολογιστή Χρησιμοποιώνταςαυτή την κατά στάδια προσέγγιση ως έμπνευση ορι-σμένοι ψυχολόγοι πρότειναν για τη μελέτη του νουτην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνndash μια προσέγγιση που ακολουθεί την πορεία των νοητι-κών λειτουργιών που εμπλέκονται στη νόηση Σύμ φω -να με την προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφο-ριών η λειτουργία του νου μπορεί να περιγραφεί ως μιααλληλουχία σταδίων2 Η εφαρμογή αυτής της προσέγ-γισης των σταδίων στο πεδίο μελέτης του νου οδήγησετους ψυχολόγους να θέσουν νέα ερωτήματα και να πλαι- σιώσουν τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα αυτά μενέους τρόπους Ένα από τα πρώτα πειράματα που είχανεπηρεαστεί από αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης σχετικάμε τον νου περιλάμβανε τη μελέτη τού πόσο καλά ταάτομα μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μιαπληροφορία όταν ταυτόχρονα τους παρουσιάζονται καιάλλες πληροφορίες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΥ

Ήδη από τη δεκαετία του 1950 πολλοί ερευνητές εν -διαφέρθηκαν να περιγράψουν πόσο καλά μπορεί ναδιαχειριστεί ο νους τις εισερχόμενες πληροφορίες Έναερώτημα το οποίο ενδιαφέρθηκαν να απαντήσουν προέ -κυψε από την άποψη του William James ότι όταν απο- φασίζουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα πράγ- μα πρέπει να την αποσύρουμε από άλλα Ξεκινώνταςαπό την άποψη αυτή ο Βρετανός ψυχολόγος Colin

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 43

Επεξεργαστήςεισιόντων

Μονάδαμνήμης

Αριθμητικήμονάδα Εξιόντα

Εισιόντα

Φίλτρο Ανιχνευτής Προς τη μνήμηΕισιόντα

(β)

(α)

ΣΧΗΜΑ 19 (α) Διάγραμμα ροής από ένανπαλαιότερο υπολογιστή (β) Διάγραμμα ροήςγια το μοντέλο του φίλτρου για την προσοχήτου Broadbent Το διάγραμμα αυτό δείχνειπολλά μηνύματα που εισέρχονται σε ένα laquoφίλ-τροraquo το οποίο επιλέγει το μήνυμα στο οποίοεπικεντρώνει την προσοχή του το άτομο προ-κειμένου αυτό το μήνυμα να δεχτεί περαιτέρωεπεξεργασία από τον ανιχνευτή και στη συνέ-χεια να αποθηκευτεί στη μνήμη Θα περιγρά-ψουμε πληρέστερα το διάγραμμα αυτό στοΚεφάλαιο 4 copyCengage Learning

2 [ΣτΕ] Αποδίδεται ο όρος stage Ωστόσο για να μην υπάρ-ξει σύγχυση θα πρέπει να επισημανθεί ότι όρος στάδιο στο σημείοαυτό δεν έχει τη σημασία που ο ίδιος όρος έχει στο πλαίσιο τηςθεωρίας του Piaget Στο πλαίσιο της ΘΕΠ ο όρος laquoστάδιοraquo σημαί-νει τις φάσεις τα βήματα που ακολουθούνται στην πορεία επεξερ-γασίας της εισερχόμενης πληροφορίας Οι φάσεις αυτές απεικονί-ζονται στο Σχήμα 19

Cherry (1953) παρουσίασε σε συμμετέχοντες δύοακουστικά μηνύματα το ένα στο αριστερό αφτί καιτο άλλο στο δεξί αφτί και τους είπε να εστιάσουν τηνπροσοχή τους στο ένα από τα μηνύματα (το μήνυμαστο οποίο εστιάστηκε η προσοχή) και να αγνοήσουν τοάλλο (το μήνυμα στο οποίο δεν εστιάστηκε η προσο-χή) Για παράδειγμα μπορεί να δινόταν στον συμμε-τέχοντα η οδηγία να ακούσει το μήνυμα στο αριστερόαφτί που άρχιζε με τη φράση laquoΚαθώς η Σουζάνακατέβαινε τον δρόμο με το καινούργιο της αυτοκίνη-τοhellipraquo ενώ ταυτόχρονα δεχόταν αλλά χωρίς να το προ- σέχει το μήνυμα στο δεξί αφτί που άρχιζε με τηφράση laquoΗ γνωστική ψυχολογία η μελέτη δηλαδήτων νοητικών διεργασιώνhellipraquo

Το αποτέλεσμα του πειράματος αυτού το οποίο θαπεριγράψουμε με λεπτομέρειες στο Κεφάλαιο 4 όπουεξετάζουμε την προσοχή ήταν ότι όταν τα άτομα εστία-ζαν την προσοχή τους στο ένα μήνυμα μπορούσαν ναακούσουν τους ήχους του μηνύματος στο οποίο δενεστιάστηκε η προσοχή αλλά δεν είχαν επίγνωση του πε -ριεχομένου του μηνύματος αυτού Το αποτέλεσμα αυτόοδήγησε έναν άλλο Βρετανό ψυχολόγο τον DonaldBroadbent (1958) να προτείνει το πρώτο διάγραμμαροής για τον νου (Σχήμα 19β) Το διάγραμμα αυτό ανα- παριστά όσα συμβαίνουν στον νου ενός ατόμου όταναυτό στρέφει την προσοχή του σε ένα περιβαλλοντικόερέθισμα Αν το διάγραμμα αυτό εφαρμοστεί στο πεί-ραμα του Cherry για την προσοχή τότε τα laquoεισιόνταraquoθα ήταν οι ήχοι τόσο του μηνύματος στο οποίο επικεν-τρώθηκε η προσοχή όσο και του μηνύματος στο οποίοδεν επικεντρώθηκε η προσοχή το laquoφίλτροraquo θα άφηνενα περάσει το μήνυμα στο οποίο επικεντρώθηκε η προ-σοχή και θα απέκλειε το μήνυμα στο οποίο αυτή δενεπικεντρώθηκε και ο laquoανιχνευτήςraquo θα κατέγραφε τιςπληροφορίες που θα δεχόταν μέσω του φίλτρου

Αν εφαρμοστεί στη δική σας εμπειρία όταν μιλάτεσε έναν φίλο σας σε ένα θορυβώδες πάρτι το φίλτροαφήνει να περάσουν οι κουβέντες του φίλου σας καιαποκλείει όλες τις άλλες κουβέντες και τον θόρυβοΕπομένως παρόλο που μπορεί να έχετε επίγνωση ότιυπάρχουν και άλλα άτομα που μιλούν δεν έχετε επί-γνωση των λεπτομερών πληροφοριών για παράδειγμαγια το αντικείμενο της συζήτησης των άλλων

Το διάγραμμα ροής του Broadbent προσέφερεέναν τρόπο ανάλυσης της λειτουργίας του νου σεόρους μιας αλληλουχίας σταδίων επεξεργασίας καιπρότεινε ένα μοντέλο που μπορούσε να ελεγχθεί μεπεραιτέρω πειράματα Θα δείτε πολλά ακόμα δια-γράμματα ροής στο βιβλίο αυτό επειδή έχουν γίνειένας από τους τυπικούς τρόπους απεικόνισης της λει-τουργίας του νου Όμως οι Βρετανοί ψυχολόγοι Cherryκαι Broadbent δεν ήταν οι μοναδικοί ερευνητές πουβρήκαν νέους τρόπους για να μελετήσουν τον νου Την

ίδια περίπου περίοδο στις ΗΠΑ ερευνητές οργάνω-σαν δύο συνέδρια που έχοντας ως αφετηρία τον τρό -πο λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή εξέλα-βαν τον νου ως επεξεργαστή πληροφοριών

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝΣτις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John McCarthyένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών στο ΚολέγιοΝτάρτ μουθ είχε μια ιδέα Αναρωτήθηκε αν θα ήτανδυνατόν να προγραμματιστούν υπολογιστές ώστε ναμιμηθούν τη λειτουργία του ανθρώπινου νου Αντί ναθέσει απλώς το ερώτημα ο McCarthy αποφάσισε να ορ -γανώσει ένα συνέδριο στο Ντάρτμουθ το καλοκαίρι του1956 για να δώσει την ευκαιρία σε ερευνητές να συζη-τήσουν τρόπους με τους οποίους οι υπολογιστές θαμπορούσαν να προγραμματιστούν ώστε να εκτελέσουννοήμονα συμπεριφορά Στον τίτλο του συνεδρίου laquoΘε -ρινό Ερευνητικό Πρόγραμμα για την Τεχνητή Νοη -μοσύνηraquo (Summer Research Project on Artificial Int ell -igence) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος τε -χνητή νοημοσύνη Ο McCarthy όρισε την προσέγγισητης τεχνητής νοημοσύνης ως το laquoνα κάνουμε μια μηχα-νή να συμπεριφέρεται με τρόπους που αν ήταν άνθρω-πος θα τον λέγαμε νοήμοναraquo (McCarthy et al 1955)

Ερευνητές από πολλές διαφορετικές επιστήμες ndashψυχολόγοι μαθηματικοί επιστήμονες των ηλεκτρονι-κών υπολογιστών γλωσσολόγοι και ειδικοί στη θεω-ρία των πληροφοριώνndash συμμετείχαν στο συνέδριοπου διήρκεσε 10 εβδομάδες Πολλοί παρακολούθη-σαν το μεγαλύτερο μέρος του συνεδρίου άλλοι έρχο -νταν και έφευγαν αλλά οι δύο σημαντικότεροι ίσωςσυμμετέχοντες οι Herb Simon και Alan Newell απότο Carnegie Institute of Technology δεν παρέστησανσχεδόν καθόλου (Boden 2006) Ο λόγος που απείχανήταν ότι εργάζονταν σκληρά στο Πίτσμπουργκ για ναδημιουργήσουν τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πουείχε οραματιστεί ο McCarthy Ο στόχος τους ήταν ναδημιουργήσουν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που θαμπορούσε να αποδείξει προβλήματα Λογικής ndash κάτιπου μέχρι τότε είχαν επιτύχει μόνον οι άνθρωποι

Οι Newell και Simon κατάφεραν να δημιουργήσουντο πρόγραμμα που ονόμασαν θεωρητικό Λογικήςέγκαιρα ώστε να το παρουσιάσουν στο συνέδριο Αυτόπου επέδειξαν ήταν επαναστατικό επειδή το πρόγραμ- μα μπορούσε να αποδείξει μαθηματικά θεωρήματαπου εμπλέκουν αρχές της Λογικής Το πρόγραμμα αυ -τό αν και πρωτόγονο σε σύγκριση με τα σύγχροναπρογράμματα τεχνητής νοημοσύνης ήταν μια αληθι-νή laquoσκεπτόμενη μηχανήraquo επειδή έκανε κάτι περισ-σότερο από το να επεξεργάζεται απλώς αριθμούς ndash

44 Γνωστική Ψυχολογία

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

όταν ο Tolman (αφού φρόντισε να βεβαιωθεί ότι τοποντίκι δεν θα μπορούσε να προσδιορίσει με τηνόσφρηση το σημείο στο οποίο βρισκόταν η τροφή)έβαλε το ποντίκι στο σημείο Γ συνέβη κάτι ενδιαφέ-ρον Το ποντίκι έστριψε αριστερά στη διασταύρωση γιανα φτάσει στην τροφή στο Β (Σχήμα 18γ) Η ερμηνείατου Tolman για το αποτέλεσμα αυτό ήταν ότι όταν τοποντίκι αρχικά εξερευνούσε τον λαβύρινθο ανέπτυξεέναν γνωστικό χάρτη ndash μια αναπαράσταση στον νουτου για το σχέδιο του λαβυρίνθου (Tolman 1948)Επομένως έστω και αν το ποντίκι προηγουμένως είχεανταμειφθεί επειδή έστριψε δεξιά ο νοερός του χάρτηςτού υπέδειξε ότι πρέπει να στρίψει αριστερά για ναφτάσει στην τροφή Η χρήση της λέξης γνωστικός απότον Tolman και η άποψη ότι στον νου του ποντικιούμπορεί να συνέβη κάτι άλλο εκτός από σύνδεση ερεθί-σματος - αντίδρασης έθεσαν τον Tolman εκτός της κυ -ρίαρχης τάσης του συμπεριφορισμού

Πολλοί άλλοι ερευνητές γνώριζαν το έργο τουTolman αλλά για τους περισσότερους Αμερικανούςψυχολόγους τη δεκαετία του 1940 η χρήση του όρουγνωστικός δύσκολα γινόταν αποδεκτή επειδή παραβία-ζε την άποψη των συμπεριφοριστών ότι οι εσωτερικέςδιεργασίες όπως η σκέψη ή οι νοεροί χάρτες δεν ήταναποδεκτά θέματα μελέτης Χρειάστηκε μία δεκαετίααπό τότε που ο Tolman εισήγαγε την ιδέα των γνωστι-κών χαρτών μέχρι να εμφανιστούν οι εξελίξεις που οδή-γησαν στην ψυχολογία στην επαναπροσέγγιση του νουΣαν από ειρωνεία μία από τις εξελίξεις αυτές ήταν ηδημοσίευση το 1957 ενός βιβλίου του BF Skinner μετίτλο Λεκτική Συμπεριφορά (Verbal Behavior)

Στο βιβλίο του αυτό ο Skinner υποστήριξε ότι ταπαιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα μέσω συντελεστικήςεξαρ τημένης μάθησης Σύμφωνα με την άποψη αυτήτα παιδιά μιμούνται την ομιλία που ακούν και επανα-λαμβάνουν την ορθή ομιλία επειδή αυτή ανταμείβεται

Όμως το 1959 ο Noam Chomsky γλωσσολόγος απότο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης δημο-σίευσε μια καυστική κριτική ανάλυση του βιβλίου τουSkinner στην οποία επισήμαινε ότι τα παιδιά λένεπολλές προτάσεις που δεν έχουν ενισχυθεί ποτέ απότους γονείς (για παράδειγμα laquoΣε μισώ μαμάraquo) και ότιστην τυπική πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης περ-νούν από ένα στάδιο στο οποίο χρησιμοποιούν εσφαλ-μένη γραμματική όπως το laquoτο ποτήρι έπεσε στοπατώματοraquo έστω και αν αυτή η εσφαλμένη γραμματι-κή πιθανότατα δεν ενισχύθηκε ποτέ

Ο Chomsky θεώρησε ότι η γλωσσική ανάπτυξη δενκαθορίζεται από τη μίμηση και την ενίσχυση αλλά απόένα έμφυτο βιολογικό πρόγραμμα που εμφανίζεται σεόλους τους πολιτισμούς Η ιδέα του Chomsky ότι ηγλώσσα είναι προϊόν του τρόπου με τον οποίο δομείταιο νους και όχι αποτέλεσμα της ενίσχυσης οδήγησε τουςψυχολόγους να επανεξετάσουν την ιδέα ότι η γλώσσακαι άλλες σύνθετες συμπεριφορές όπως η λύση τωνπροβλημάτων και η λογική μπορούν να ερμηνευθούνμε τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση Αντίθεταάρχισαν να συνειδητοποιούν ότι για να κατανοήσουμεσύνθετες γνωστικές συμπεριφορές είναι χρήσιμο όχιμόνο να μετράμε την παρατηρήσιμη συμπεριφορά αλλάκαι να συνυπολογίζουμε τι μας λέει η συμπεριφοράαυτή για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Η δεκαετία του 1950 αναγνωρίζεται γενικά ως η απαρ-χή της γνωστικής επανάστασης ndash η μετάβαση στηνψυχολογία από τις σχέσεις ερεθίσματος - αντίδρασηςτων συμπεριφοριστών σε μια προσέγγιση με κεντρικό

42 Γνωστική Ψυχολογία

(α) Εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Στρίβει δεξιά για τροφή (γ) Στρίβει αριστερά για τροφήA

Γ

Δ B

Γ

Δ B

Γ

Δ B

A A

Τροφή Τροφή

ΣΧΗΜΑ 18 Ο λαβύρινθος που χρησιμοποιήθηκε από τον Tolman (α) Αρχικά το ποντίκι εξερευνά τον λαβύρινθο (β) Τοποντίκι μαθαίνει να στρίβει δεξιά για να φτάσει στην τροφή στο Β όταν ξεκινάει από το Α (γ) Όταν τοποθετείται στο Γ το ποντίκιστρίβει αριστερά για να φτάσει στο Β Στο πείραμα αυτό έχει ληφθεί μέριμνα ώστε το ποντίκι να μην μπορεί να ξέρει πού είναι ητροφή βάσει ενδεικτικών στοιχείων όπως η όσφρηση copy Cengage Learning

Η αναγέννησητης μελέτης του νου

στόχο την κατανόηση της λειτουργίας του νου Ακόμηκαι πριν από την κριτική του Chomsky για το βιβλίοτου Skinner είχαν συμβεί άλλα γεγονότα που σηματο-δοτούσαν τη μετάβαση από την εστίαση του ενδιαφέ-ροντος μόνο στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά στημελέτη του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Είναι εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι οι ψυχο-λόγοι θα πρέπει να επεκταθούν πέρα από την απλήδιερεύνηση της συμπεριφοράς και να εξετάσουν πώςλειτουργεί ο νους Όμως για να κοιτάξουν πέρα απότη συμπεριφορά οι ψυχολόγοι έπρεπε να αναπτύξουννέους τρόπους κατανόησης της έννοιας του νου Ευτυ-χώς τη στιγμή που οι ψυχολόγοι άρχισαν να αμφι-σβητούν τον συμπεριφορισμό μια νέα τεχνολογία εμ -φανίστηκε η οποία πρότεινε έναν νέο τρόπο για τηνπεριγραφή της λειτουργίας του νου Η νέα αυτή τε -χνο λογία ήταν ο ψηφιακός υπολογιστής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΟι πρώτοι ψηφιακοί υπολογιστές που εμφανίστηκανστα τέλη της δεκαετίας του 1940 ήταν τεράστια μη -χανήματα τα οποία καταλάμβαναν ολόκληρα κτίριαΌμως το 1954 η ΙΒΜ εισήγαγε έναν υπολογιστή πουμπορούσε να διατεθεί στο ευρύ κοινό Οι υπολογιστέςαυτοί παρέμεναν μεγάλοι σε σύγκριση με τα σημερινάλάπτοπ αλλά βρήκαν τη θέση τους στα πανεπιστη-μιακά ερευνητικά εργαστήρια όπου χρησιμοποιήθη-καν τόσο για να αναλύουν δεδομένα όσο και για ναπροτείνουν έναν νέο τρόπο σκέψης για τον νου κάτιτο οποίο είναι πολύ σημαντικό για τους δικούς μαςσκοπούς

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ

Ένα από τα χαρακτηριστικά των υπολογιστών που τρά-βηξε την προσοχή των ψυχολόγων της δεκαετίας του1950 ήταν ότι οι υπολογιστές επεξεργάζονταν τις πλη-ροφορίες κατά στάδια όπως απεικονίζεται στο Σχήμα

19α Στο διάγραμμα αυτό η πληροφορία αρχικά λαμ-βάνεται από τον laquoεπεξεργαστή εισιόντωνraquo Μετά απο-θηκεύεται στη laquoμονάδα μνήμηςraquo πριν την επεξεργα-στεί η laquoαριθμητική μονάδαraquo η οποία στη συνέχεια δη -μιουργεί τα εξιόντα του υπολογιστή Χρησιμοποιώνταςαυτή την κατά στάδια προσέγγιση ως έμπνευση ορι-σμένοι ψυχολόγοι πρότειναν για τη μελέτη του νουτην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνndash μια προσέγγιση που ακολουθεί την πορεία των νοητι-κών λειτουργιών που εμπλέκονται στη νόηση Σύμ φω -να με την προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφο-ριών η λειτουργία του νου μπορεί να περιγραφεί ως μιααλληλουχία σταδίων2 Η εφαρμογή αυτής της προσέγ-γισης των σταδίων στο πεδίο μελέτης του νου οδήγησετους ψυχολόγους να θέσουν νέα ερωτήματα και να πλαι- σιώσουν τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα αυτά μενέους τρόπους Ένα από τα πρώτα πειράματα που είχανεπηρεαστεί από αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης σχετικάμε τον νου περιλάμβανε τη μελέτη τού πόσο καλά ταάτομα μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μιαπληροφορία όταν ταυτόχρονα τους παρουσιάζονται καιάλλες πληροφορίες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΥ

Ήδη από τη δεκαετία του 1950 πολλοί ερευνητές εν -διαφέρθηκαν να περιγράψουν πόσο καλά μπορεί ναδιαχειριστεί ο νους τις εισερχόμενες πληροφορίες Έναερώτημα το οποίο ενδιαφέρθηκαν να απαντήσουν προέ -κυψε από την άποψη του William James ότι όταν απο- φασίζουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα πράγ- μα πρέπει να την αποσύρουμε από άλλα Ξεκινώνταςαπό την άποψη αυτή ο Βρετανός ψυχολόγος Colin

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 43

Επεξεργαστήςεισιόντων

Μονάδαμνήμης

Αριθμητικήμονάδα Εξιόντα

Εισιόντα

Φίλτρο Ανιχνευτής Προς τη μνήμηΕισιόντα

(β)

(α)

ΣΧΗΜΑ 19 (α) Διάγραμμα ροής από ένανπαλαιότερο υπολογιστή (β) Διάγραμμα ροήςγια το μοντέλο του φίλτρου για την προσοχήτου Broadbent Το διάγραμμα αυτό δείχνειπολλά μηνύματα που εισέρχονται σε ένα laquoφίλ-τροraquo το οποίο επιλέγει το μήνυμα στο οποίοεπικεντρώνει την προσοχή του το άτομο προ-κειμένου αυτό το μήνυμα να δεχτεί περαιτέρωεπεξεργασία από τον ανιχνευτή και στη συνέ-χεια να αποθηκευτεί στη μνήμη Θα περιγρά-ψουμε πληρέστερα το διάγραμμα αυτό στοΚεφάλαιο 4 copyCengage Learning

2 [ΣτΕ] Αποδίδεται ο όρος stage Ωστόσο για να μην υπάρ-ξει σύγχυση θα πρέπει να επισημανθεί ότι όρος στάδιο στο σημείοαυτό δεν έχει τη σημασία που ο ίδιος όρος έχει στο πλαίσιο τηςθεωρίας του Piaget Στο πλαίσιο της ΘΕΠ ο όρος laquoστάδιοraquo σημαί-νει τις φάσεις τα βήματα που ακολουθούνται στην πορεία επεξερ-γασίας της εισερχόμενης πληροφορίας Οι φάσεις αυτές απεικονί-ζονται στο Σχήμα 19

Cherry (1953) παρουσίασε σε συμμετέχοντες δύοακουστικά μηνύματα το ένα στο αριστερό αφτί καιτο άλλο στο δεξί αφτί και τους είπε να εστιάσουν τηνπροσοχή τους στο ένα από τα μηνύματα (το μήνυμαστο οποίο εστιάστηκε η προσοχή) και να αγνοήσουν τοάλλο (το μήνυμα στο οποίο δεν εστιάστηκε η προσο-χή) Για παράδειγμα μπορεί να δινόταν στον συμμε-τέχοντα η οδηγία να ακούσει το μήνυμα στο αριστερόαφτί που άρχιζε με τη φράση laquoΚαθώς η Σουζάνακατέβαινε τον δρόμο με το καινούργιο της αυτοκίνη-τοhellipraquo ενώ ταυτόχρονα δεχόταν αλλά χωρίς να το προ- σέχει το μήνυμα στο δεξί αφτί που άρχιζε με τηφράση laquoΗ γνωστική ψυχολογία η μελέτη δηλαδήτων νοητικών διεργασιώνhellipraquo

Το αποτέλεσμα του πειράματος αυτού το οποίο θαπεριγράψουμε με λεπτομέρειες στο Κεφάλαιο 4 όπουεξετάζουμε την προσοχή ήταν ότι όταν τα άτομα εστία-ζαν την προσοχή τους στο ένα μήνυμα μπορούσαν ναακούσουν τους ήχους του μηνύματος στο οποίο δενεστιάστηκε η προσοχή αλλά δεν είχαν επίγνωση του πε -ριεχομένου του μηνύματος αυτού Το αποτέλεσμα αυτόοδήγησε έναν άλλο Βρετανό ψυχολόγο τον DonaldBroadbent (1958) να προτείνει το πρώτο διάγραμμαροής για τον νου (Σχήμα 19β) Το διάγραμμα αυτό ανα- παριστά όσα συμβαίνουν στον νου ενός ατόμου όταναυτό στρέφει την προσοχή του σε ένα περιβαλλοντικόερέθισμα Αν το διάγραμμα αυτό εφαρμοστεί στο πεί-ραμα του Cherry για την προσοχή τότε τα laquoεισιόνταraquoθα ήταν οι ήχοι τόσο του μηνύματος στο οποίο επικεν-τρώθηκε η προσοχή όσο και του μηνύματος στο οποίοδεν επικεντρώθηκε η προσοχή το laquoφίλτροraquo θα άφηνενα περάσει το μήνυμα στο οποίο επικεντρώθηκε η προ-σοχή και θα απέκλειε το μήνυμα στο οποίο αυτή δενεπικεντρώθηκε και ο laquoανιχνευτήςraquo θα κατέγραφε τιςπληροφορίες που θα δεχόταν μέσω του φίλτρου

Αν εφαρμοστεί στη δική σας εμπειρία όταν μιλάτεσε έναν φίλο σας σε ένα θορυβώδες πάρτι το φίλτροαφήνει να περάσουν οι κουβέντες του φίλου σας καιαποκλείει όλες τις άλλες κουβέντες και τον θόρυβοΕπομένως παρόλο που μπορεί να έχετε επίγνωση ότιυπάρχουν και άλλα άτομα που μιλούν δεν έχετε επί-γνωση των λεπτομερών πληροφοριών για παράδειγμαγια το αντικείμενο της συζήτησης των άλλων

Το διάγραμμα ροής του Broadbent προσέφερεέναν τρόπο ανάλυσης της λειτουργίας του νου σεόρους μιας αλληλουχίας σταδίων επεξεργασίας καιπρότεινε ένα μοντέλο που μπορούσε να ελεγχθεί μεπεραιτέρω πειράματα Θα δείτε πολλά ακόμα δια-γράμματα ροής στο βιβλίο αυτό επειδή έχουν γίνειένας από τους τυπικούς τρόπους απεικόνισης της λει-τουργίας του νου Όμως οι Βρετανοί ψυχολόγοι Cherryκαι Broadbent δεν ήταν οι μοναδικοί ερευνητές πουβρήκαν νέους τρόπους για να μελετήσουν τον νου Την

ίδια περίπου περίοδο στις ΗΠΑ ερευνητές οργάνω-σαν δύο συνέδρια που έχοντας ως αφετηρία τον τρό -πο λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή εξέλα-βαν τον νου ως επεξεργαστή πληροφοριών

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝΣτις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John McCarthyένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών στο ΚολέγιοΝτάρτ μουθ είχε μια ιδέα Αναρωτήθηκε αν θα ήτανδυνατόν να προγραμματιστούν υπολογιστές ώστε ναμιμηθούν τη λειτουργία του ανθρώπινου νου Αντί ναθέσει απλώς το ερώτημα ο McCarthy αποφάσισε να ορ -γανώσει ένα συνέδριο στο Ντάρτμουθ το καλοκαίρι του1956 για να δώσει την ευκαιρία σε ερευνητές να συζη-τήσουν τρόπους με τους οποίους οι υπολογιστές θαμπορούσαν να προγραμματιστούν ώστε να εκτελέσουννοήμονα συμπεριφορά Στον τίτλο του συνεδρίου laquoΘε -ρινό Ερευνητικό Πρόγραμμα για την Τεχνητή Νοη -μοσύνηraquo (Summer Research Project on Artificial Int ell -igence) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος τε -χνητή νοημοσύνη Ο McCarthy όρισε την προσέγγισητης τεχνητής νοημοσύνης ως το laquoνα κάνουμε μια μηχα-νή να συμπεριφέρεται με τρόπους που αν ήταν άνθρω-πος θα τον λέγαμε νοήμοναraquo (McCarthy et al 1955)

Ερευνητές από πολλές διαφορετικές επιστήμες ndashψυχολόγοι μαθηματικοί επιστήμονες των ηλεκτρονι-κών υπολογιστών γλωσσολόγοι και ειδικοί στη θεω-ρία των πληροφοριώνndash συμμετείχαν στο συνέδριοπου διήρκεσε 10 εβδομάδες Πολλοί παρακολούθη-σαν το μεγαλύτερο μέρος του συνεδρίου άλλοι έρχο -νταν και έφευγαν αλλά οι δύο σημαντικότεροι ίσωςσυμμετέχοντες οι Herb Simon και Alan Newell απότο Carnegie Institute of Technology δεν παρέστησανσχεδόν καθόλου (Boden 2006) Ο λόγος που απείχανήταν ότι εργάζονταν σκληρά στο Πίτσμπουργκ για ναδημιουργήσουν τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πουείχε οραματιστεί ο McCarthy Ο στόχος τους ήταν ναδημιουργήσουν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που θαμπορούσε να αποδείξει προβλήματα Λογικής ndash κάτιπου μέχρι τότε είχαν επιτύχει μόνον οι άνθρωποι

Οι Newell και Simon κατάφεραν να δημιουργήσουντο πρόγραμμα που ονόμασαν θεωρητικό Λογικήςέγκαιρα ώστε να το παρουσιάσουν στο συνέδριο Αυτόπου επέδειξαν ήταν επαναστατικό επειδή το πρόγραμ- μα μπορούσε να αποδείξει μαθηματικά θεωρήματαπου εμπλέκουν αρχές της Λογικής Το πρόγραμμα αυ -τό αν και πρωτόγονο σε σύγκριση με τα σύγχροναπρογράμματα τεχνητής νοημοσύνης ήταν μια αληθι-νή laquoσκεπτόμενη μηχανήraquo επειδή έκανε κάτι περισ-σότερο από το να επεξεργάζεται απλώς αριθμούς ndash

44 Γνωστική Ψυχολογία

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

στόχο την κατανόηση της λειτουργίας του νου Ακόμηκαι πριν από την κριτική του Chomsky για το βιβλίοτου Skinner είχαν συμβεί άλλα γεγονότα που σηματο-δοτούσαν τη μετάβαση από την εστίαση του ενδιαφέ-ροντος μόνο στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά στημελέτη του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο νους

Είναι εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι οι ψυχο-λόγοι θα πρέπει να επεκταθούν πέρα από την απλήδιερεύνηση της συμπεριφοράς και να εξετάσουν πώςλειτουργεί ο νους Όμως για να κοιτάξουν πέρα απότη συμπεριφορά οι ψυχολόγοι έπρεπε να αναπτύξουννέους τρόπους κατανόησης της έννοιας του νου Ευτυ-χώς τη στιγμή που οι ψυχολόγοι άρχισαν να αμφι-σβητούν τον συμπεριφορισμό μια νέα τεχνολογία εμ -φανίστηκε η οποία πρότεινε έναν νέο τρόπο για τηνπεριγραφή της λειτουργίας του νου Η νέα αυτή τε -χνο λογία ήταν ο ψηφιακός υπολογιστής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΟι πρώτοι ψηφιακοί υπολογιστές που εμφανίστηκανστα τέλη της δεκαετίας του 1940 ήταν τεράστια μη -χανήματα τα οποία καταλάμβαναν ολόκληρα κτίριαΌμως το 1954 η ΙΒΜ εισήγαγε έναν υπολογιστή πουμπορούσε να διατεθεί στο ευρύ κοινό Οι υπολογιστέςαυτοί παρέμεναν μεγάλοι σε σύγκριση με τα σημερινάλάπτοπ αλλά βρήκαν τη θέση τους στα πανεπιστη-μιακά ερευνητικά εργαστήρια όπου χρησιμοποιήθη-καν τόσο για να αναλύουν δεδομένα όσο και για ναπροτείνουν έναν νέο τρόπο σκέψης για τον νου κάτιτο οποίο είναι πολύ σημαντικό για τους δικούς μαςσκοπούς

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ

Ένα από τα χαρακτηριστικά των υπολογιστών που τρά-βηξε την προσοχή των ψυχολόγων της δεκαετίας του1950 ήταν ότι οι υπολογιστές επεξεργάζονταν τις πλη-ροφορίες κατά στάδια όπως απεικονίζεται στο Σχήμα

19α Στο διάγραμμα αυτό η πληροφορία αρχικά λαμ-βάνεται από τον laquoεπεξεργαστή εισιόντωνraquo Μετά απο-θηκεύεται στη laquoμονάδα μνήμηςraquo πριν την επεξεργα-στεί η laquoαριθμητική μονάδαraquo η οποία στη συνέχεια δη -μιουργεί τα εξιόντα του υπολογιστή Χρησιμοποιώνταςαυτή την κατά στάδια προσέγγιση ως έμπνευση ορι-σμένοι ψυχολόγοι πρότειναν για τη μελέτη του νουτην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνndash μια προσέγγιση που ακολουθεί την πορεία των νοητι-κών λειτουργιών που εμπλέκονται στη νόηση Σύμ φω -να με την προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφο-ριών η λειτουργία του νου μπορεί να περιγραφεί ως μιααλληλουχία σταδίων2 Η εφαρμογή αυτής της προσέγ-γισης των σταδίων στο πεδίο μελέτης του νου οδήγησετους ψυχολόγους να θέσουν νέα ερωτήματα και να πλαι- σιώσουν τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα αυτά μενέους τρόπους Ένα από τα πρώτα πειράματα που είχανεπηρεαστεί από αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης σχετικάμε τον νου περιλάμβανε τη μελέτη τού πόσο καλά ταάτομα μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους σε μιαπληροφορία όταν ταυτόχρονα τους παρουσιάζονται καιάλλες πληροφορίες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΥ

Ήδη από τη δεκαετία του 1950 πολλοί ερευνητές εν -διαφέρθηκαν να περιγράψουν πόσο καλά μπορεί ναδιαχειριστεί ο νους τις εισερχόμενες πληροφορίες Έναερώτημα το οποίο ενδιαφέρθηκαν να απαντήσουν προέ -κυψε από την άποψη του William James ότι όταν απο- φασίζουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα πράγ- μα πρέπει να την αποσύρουμε από άλλα Ξεκινώνταςαπό την άποψη αυτή ο Βρετανός ψυχολόγος Colin

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 43

Επεξεργαστήςεισιόντων

Μονάδαμνήμης

Αριθμητικήμονάδα Εξιόντα

Εισιόντα

Φίλτρο Ανιχνευτής Προς τη μνήμηΕισιόντα

(β)

(α)

ΣΧΗΜΑ 19 (α) Διάγραμμα ροής από ένανπαλαιότερο υπολογιστή (β) Διάγραμμα ροήςγια το μοντέλο του φίλτρου για την προσοχήτου Broadbent Το διάγραμμα αυτό δείχνειπολλά μηνύματα που εισέρχονται σε ένα laquoφίλ-τροraquo το οποίο επιλέγει το μήνυμα στο οποίοεπικεντρώνει την προσοχή του το άτομο προ-κειμένου αυτό το μήνυμα να δεχτεί περαιτέρωεπεξεργασία από τον ανιχνευτή και στη συνέ-χεια να αποθηκευτεί στη μνήμη Θα περιγρά-ψουμε πληρέστερα το διάγραμμα αυτό στοΚεφάλαιο 4 copyCengage Learning

2 [ΣτΕ] Αποδίδεται ο όρος stage Ωστόσο για να μην υπάρ-ξει σύγχυση θα πρέπει να επισημανθεί ότι όρος στάδιο στο σημείοαυτό δεν έχει τη σημασία που ο ίδιος όρος έχει στο πλαίσιο τηςθεωρίας του Piaget Στο πλαίσιο της ΘΕΠ ο όρος laquoστάδιοraquo σημαί-νει τις φάσεις τα βήματα που ακολουθούνται στην πορεία επεξερ-γασίας της εισερχόμενης πληροφορίας Οι φάσεις αυτές απεικονί-ζονται στο Σχήμα 19

Cherry (1953) παρουσίασε σε συμμετέχοντες δύοακουστικά μηνύματα το ένα στο αριστερό αφτί καιτο άλλο στο δεξί αφτί και τους είπε να εστιάσουν τηνπροσοχή τους στο ένα από τα μηνύματα (το μήνυμαστο οποίο εστιάστηκε η προσοχή) και να αγνοήσουν τοάλλο (το μήνυμα στο οποίο δεν εστιάστηκε η προσο-χή) Για παράδειγμα μπορεί να δινόταν στον συμμε-τέχοντα η οδηγία να ακούσει το μήνυμα στο αριστερόαφτί που άρχιζε με τη φράση laquoΚαθώς η Σουζάνακατέβαινε τον δρόμο με το καινούργιο της αυτοκίνη-τοhellipraquo ενώ ταυτόχρονα δεχόταν αλλά χωρίς να το προ- σέχει το μήνυμα στο δεξί αφτί που άρχιζε με τηφράση laquoΗ γνωστική ψυχολογία η μελέτη δηλαδήτων νοητικών διεργασιώνhellipraquo

Το αποτέλεσμα του πειράματος αυτού το οποίο θαπεριγράψουμε με λεπτομέρειες στο Κεφάλαιο 4 όπουεξετάζουμε την προσοχή ήταν ότι όταν τα άτομα εστία-ζαν την προσοχή τους στο ένα μήνυμα μπορούσαν ναακούσουν τους ήχους του μηνύματος στο οποίο δενεστιάστηκε η προσοχή αλλά δεν είχαν επίγνωση του πε -ριεχομένου του μηνύματος αυτού Το αποτέλεσμα αυτόοδήγησε έναν άλλο Βρετανό ψυχολόγο τον DonaldBroadbent (1958) να προτείνει το πρώτο διάγραμμαροής για τον νου (Σχήμα 19β) Το διάγραμμα αυτό ανα- παριστά όσα συμβαίνουν στον νου ενός ατόμου όταναυτό στρέφει την προσοχή του σε ένα περιβαλλοντικόερέθισμα Αν το διάγραμμα αυτό εφαρμοστεί στο πεί-ραμα του Cherry για την προσοχή τότε τα laquoεισιόνταraquoθα ήταν οι ήχοι τόσο του μηνύματος στο οποίο επικεν-τρώθηκε η προσοχή όσο και του μηνύματος στο οποίοδεν επικεντρώθηκε η προσοχή το laquoφίλτροraquo θα άφηνενα περάσει το μήνυμα στο οποίο επικεντρώθηκε η προ-σοχή και θα απέκλειε το μήνυμα στο οποίο αυτή δενεπικεντρώθηκε και ο laquoανιχνευτήςraquo θα κατέγραφε τιςπληροφορίες που θα δεχόταν μέσω του φίλτρου

Αν εφαρμοστεί στη δική σας εμπειρία όταν μιλάτεσε έναν φίλο σας σε ένα θορυβώδες πάρτι το φίλτροαφήνει να περάσουν οι κουβέντες του φίλου σας καιαποκλείει όλες τις άλλες κουβέντες και τον θόρυβοΕπομένως παρόλο που μπορεί να έχετε επίγνωση ότιυπάρχουν και άλλα άτομα που μιλούν δεν έχετε επί-γνωση των λεπτομερών πληροφοριών για παράδειγμαγια το αντικείμενο της συζήτησης των άλλων

Το διάγραμμα ροής του Broadbent προσέφερεέναν τρόπο ανάλυσης της λειτουργίας του νου σεόρους μιας αλληλουχίας σταδίων επεξεργασίας καιπρότεινε ένα μοντέλο που μπορούσε να ελεγχθεί μεπεραιτέρω πειράματα Θα δείτε πολλά ακόμα δια-γράμματα ροής στο βιβλίο αυτό επειδή έχουν γίνειένας από τους τυπικούς τρόπους απεικόνισης της λει-τουργίας του νου Όμως οι Βρετανοί ψυχολόγοι Cherryκαι Broadbent δεν ήταν οι μοναδικοί ερευνητές πουβρήκαν νέους τρόπους για να μελετήσουν τον νου Την

ίδια περίπου περίοδο στις ΗΠΑ ερευνητές οργάνω-σαν δύο συνέδρια που έχοντας ως αφετηρία τον τρό -πο λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή εξέλα-βαν τον νου ως επεξεργαστή πληροφοριών

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝΣτις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John McCarthyένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών στο ΚολέγιοΝτάρτ μουθ είχε μια ιδέα Αναρωτήθηκε αν θα ήτανδυνατόν να προγραμματιστούν υπολογιστές ώστε ναμιμηθούν τη λειτουργία του ανθρώπινου νου Αντί ναθέσει απλώς το ερώτημα ο McCarthy αποφάσισε να ορ -γανώσει ένα συνέδριο στο Ντάρτμουθ το καλοκαίρι του1956 για να δώσει την ευκαιρία σε ερευνητές να συζη-τήσουν τρόπους με τους οποίους οι υπολογιστές θαμπορούσαν να προγραμματιστούν ώστε να εκτελέσουννοήμονα συμπεριφορά Στον τίτλο του συνεδρίου laquoΘε -ρινό Ερευνητικό Πρόγραμμα για την Τεχνητή Νοη -μοσύνηraquo (Summer Research Project on Artificial Int ell -igence) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος τε -χνητή νοημοσύνη Ο McCarthy όρισε την προσέγγισητης τεχνητής νοημοσύνης ως το laquoνα κάνουμε μια μηχα-νή να συμπεριφέρεται με τρόπους που αν ήταν άνθρω-πος θα τον λέγαμε νοήμοναraquo (McCarthy et al 1955)

Ερευνητές από πολλές διαφορετικές επιστήμες ndashψυχολόγοι μαθηματικοί επιστήμονες των ηλεκτρονι-κών υπολογιστών γλωσσολόγοι και ειδικοί στη θεω-ρία των πληροφοριώνndash συμμετείχαν στο συνέδριοπου διήρκεσε 10 εβδομάδες Πολλοί παρακολούθη-σαν το μεγαλύτερο μέρος του συνεδρίου άλλοι έρχο -νταν και έφευγαν αλλά οι δύο σημαντικότεροι ίσωςσυμμετέχοντες οι Herb Simon και Alan Newell απότο Carnegie Institute of Technology δεν παρέστησανσχεδόν καθόλου (Boden 2006) Ο λόγος που απείχανήταν ότι εργάζονταν σκληρά στο Πίτσμπουργκ για ναδημιουργήσουν τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πουείχε οραματιστεί ο McCarthy Ο στόχος τους ήταν ναδημιουργήσουν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που θαμπορούσε να αποδείξει προβλήματα Λογικής ndash κάτιπου μέχρι τότε είχαν επιτύχει μόνον οι άνθρωποι

Οι Newell και Simon κατάφεραν να δημιουργήσουντο πρόγραμμα που ονόμασαν θεωρητικό Λογικήςέγκαιρα ώστε να το παρουσιάσουν στο συνέδριο Αυτόπου επέδειξαν ήταν επαναστατικό επειδή το πρόγραμ- μα μπορούσε να αποδείξει μαθηματικά θεωρήματαπου εμπλέκουν αρχές της Λογικής Το πρόγραμμα αυ -τό αν και πρωτόγονο σε σύγκριση με τα σύγχροναπρογράμματα τεχνητής νοημοσύνης ήταν μια αληθι-νή laquoσκεπτόμενη μηχανήraquo επειδή έκανε κάτι περισ-σότερο από το να επεξεργάζεται απλώς αριθμούς ndash

44 Γνωστική Ψυχολογία

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

Cherry (1953) παρουσίασε σε συμμετέχοντες δύοακουστικά μηνύματα το ένα στο αριστερό αφτί καιτο άλλο στο δεξί αφτί και τους είπε να εστιάσουν τηνπροσοχή τους στο ένα από τα μηνύματα (το μήνυμαστο οποίο εστιάστηκε η προσοχή) και να αγνοήσουν τοάλλο (το μήνυμα στο οποίο δεν εστιάστηκε η προσο-χή) Για παράδειγμα μπορεί να δινόταν στον συμμε-τέχοντα η οδηγία να ακούσει το μήνυμα στο αριστερόαφτί που άρχιζε με τη φράση laquoΚαθώς η Σουζάνακατέβαινε τον δρόμο με το καινούργιο της αυτοκίνη-τοhellipraquo ενώ ταυτόχρονα δεχόταν αλλά χωρίς να το προ- σέχει το μήνυμα στο δεξί αφτί που άρχιζε με τηφράση laquoΗ γνωστική ψυχολογία η μελέτη δηλαδήτων νοητικών διεργασιώνhellipraquo

Το αποτέλεσμα του πειράματος αυτού το οποίο θαπεριγράψουμε με λεπτομέρειες στο Κεφάλαιο 4 όπουεξετάζουμε την προσοχή ήταν ότι όταν τα άτομα εστία-ζαν την προσοχή τους στο ένα μήνυμα μπορούσαν ναακούσουν τους ήχους του μηνύματος στο οποίο δενεστιάστηκε η προσοχή αλλά δεν είχαν επίγνωση του πε -ριεχομένου του μηνύματος αυτού Το αποτέλεσμα αυτόοδήγησε έναν άλλο Βρετανό ψυχολόγο τον DonaldBroadbent (1958) να προτείνει το πρώτο διάγραμμαροής για τον νου (Σχήμα 19β) Το διάγραμμα αυτό ανα- παριστά όσα συμβαίνουν στον νου ενός ατόμου όταναυτό στρέφει την προσοχή του σε ένα περιβαλλοντικόερέθισμα Αν το διάγραμμα αυτό εφαρμοστεί στο πεί-ραμα του Cherry για την προσοχή τότε τα laquoεισιόνταraquoθα ήταν οι ήχοι τόσο του μηνύματος στο οποίο επικεν-τρώθηκε η προσοχή όσο και του μηνύματος στο οποίοδεν επικεντρώθηκε η προσοχή το laquoφίλτροraquo θα άφηνενα περάσει το μήνυμα στο οποίο επικεντρώθηκε η προ-σοχή και θα απέκλειε το μήνυμα στο οποίο αυτή δενεπικεντρώθηκε και ο laquoανιχνευτήςraquo θα κατέγραφε τιςπληροφορίες που θα δεχόταν μέσω του φίλτρου

Αν εφαρμοστεί στη δική σας εμπειρία όταν μιλάτεσε έναν φίλο σας σε ένα θορυβώδες πάρτι το φίλτροαφήνει να περάσουν οι κουβέντες του φίλου σας καιαποκλείει όλες τις άλλες κουβέντες και τον θόρυβοΕπομένως παρόλο που μπορεί να έχετε επίγνωση ότιυπάρχουν και άλλα άτομα που μιλούν δεν έχετε επί-γνωση των λεπτομερών πληροφοριών για παράδειγμαγια το αντικείμενο της συζήτησης των άλλων

Το διάγραμμα ροής του Broadbent προσέφερεέναν τρόπο ανάλυσης της λειτουργίας του νου σεόρους μιας αλληλουχίας σταδίων επεξεργασίας καιπρότεινε ένα μοντέλο που μπορούσε να ελεγχθεί μεπεραιτέρω πειράματα Θα δείτε πολλά ακόμα δια-γράμματα ροής στο βιβλίο αυτό επειδή έχουν γίνειένας από τους τυπικούς τρόπους απεικόνισης της λει-τουργίας του νου Όμως οι Βρετανοί ψυχολόγοι Cherryκαι Broadbent δεν ήταν οι μοναδικοί ερευνητές πουβρήκαν νέους τρόπους για να μελετήσουν τον νου Την

ίδια περίπου περίοδο στις ΗΠΑ ερευνητές οργάνω-σαν δύο συνέδρια που έχοντας ως αφετηρία τον τρό -πο λειτουργίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή εξέλα-βαν τον νου ως επεξεργαστή πληροφοριών

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝΣτις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John McCarthyένας νεαρός καθηγητής μαθηματικών στο ΚολέγιοΝτάρτ μουθ είχε μια ιδέα Αναρωτήθηκε αν θα ήτανδυνατόν να προγραμματιστούν υπολογιστές ώστε ναμιμηθούν τη λειτουργία του ανθρώπινου νου Αντί ναθέσει απλώς το ερώτημα ο McCarthy αποφάσισε να ορ -γανώσει ένα συνέδριο στο Ντάρτμουθ το καλοκαίρι του1956 για να δώσει την ευκαιρία σε ερευνητές να συζη-τήσουν τρόπους με τους οποίους οι υπολογιστές θαμπορούσαν να προγραμματιστούν ώστε να εκτελέσουννοήμονα συμπεριφορά Στον τίτλο του συνεδρίου laquoΘε -ρινό Ερευνητικό Πρόγραμμα για την Τεχνητή Νοη -μοσύνηraquo (Summer Research Project on Artificial Int ell -igence) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος τε -χνητή νοημοσύνη Ο McCarthy όρισε την προσέγγισητης τεχνητής νοημοσύνης ως το laquoνα κάνουμε μια μηχα-νή να συμπεριφέρεται με τρόπους που αν ήταν άνθρω-πος θα τον λέγαμε νοήμοναraquo (McCarthy et al 1955)

Ερευνητές από πολλές διαφορετικές επιστήμες ndashψυχολόγοι μαθηματικοί επιστήμονες των ηλεκτρονι-κών υπολογιστών γλωσσολόγοι και ειδικοί στη θεω-ρία των πληροφοριώνndash συμμετείχαν στο συνέδριοπου διήρκεσε 10 εβδομάδες Πολλοί παρακολούθη-σαν το μεγαλύτερο μέρος του συνεδρίου άλλοι έρχο -νταν και έφευγαν αλλά οι δύο σημαντικότεροι ίσωςσυμμετέχοντες οι Herb Simon και Alan Newell απότο Carnegie Institute of Technology δεν παρέστησανσχεδόν καθόλου (Boden 2006) Ο λόγος που απείχανήταν ότι εργάζονταν σκληρά στο Πίτσμπουργκ για ναδημιουργήσουν τη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης πουείχε οραματιστεί ο McCarthy Ο στόχος τους ήταν ναδημιουργήσουν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που θαμπορούσε να αποδείξει προβλήματα Λογικής ndash κάτιπου μέχρι τότε είχαν επιτύχει μόνον οι άνθρωποι

Οι Newell και Simon κατάφεραν να δημιουργήσουντο πρόγραμμα που ονόμασαν θεωρητικό Λογικήςέγκαιρα ώστε να το παρουσιάσουν στο συνέδριο Αυτόπου επέδειξαν ήταν επαναστατικό επειδή το πρόγραμ- μα μπορούσε να αποδείξει μαθηματικά θεωρήματαπου εμπλέκουν αρχές της Λογικής Το πρόγραμμα αυ -τό αν και πρωτόγονο σε σύγκριση με τα σύγχροναπρογράμματα τεχνητής νοημοσύνης ήταν μια αληθι-νή laquoσκεπτόμενη μηχανήraquo επειδή έκανε κάτι περισ-σότερο από το να επεξεργάζεται απλώς αριθμούς ndash

44 Γνωστική Ψυχολογία

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

χρησιμοποιούσε διαδικασίες συλλογισμού ανθρώπινουτύπου για να λύσει προβλήματα

Σύντομα μετά το συνέδριο Ντάρτμουθ τον Σε πτέμ -βριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ένα άλλο πρω- τοποριακό συνέδριο το laquoΣυμπόσιο για τη Θεωρία τωνΠληροφοριών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασα -χουσέτηςraquo (Massachusetts Institute of Technology Sym -posium on Information Theory) Το συνέδριο αυτό έδω -σε μια ακόμα ευκαιρία στον Newell και τον Simon ναεπιδείξουν το πρόγραμμα θεωρητικός της Λογικής ενώοι συμμετέχοντες άκουσαν επίσης τον George Millerψυχολόγο του Χάρβαρντ να παρουσιάζει μια σύνοψητου άρθρου laquoΟ Μαγικός αριθμός εφτά συν ή πληνδύοraquo (The Magical Number Seven Plus or MinusTwo) που είχε μόλις δημοσιευτεί (Miller 1956) Στοάρθρο αυτό ο Miller παρουσίαζε την άποψη ότι υπάρ-χουν όρια στην ανθρώπινη ικανότητα για επεξεργα-σία των πληροφοριών ndash ότι η ικανότητα επεξεργασίαςτων πληροφοριών στον ανθρώπινο νου περιορίζεταισε εφτά περίπου μονάδες πληροφορίας (για παράδειγ-μα το μέγεθος ενός αριθμού τηλεφώνου)

Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 5 όπου εξετάζουμετην άποψη αυτή υπάρχουν τρόποι για να αυξήσουμετην ικανότητά μας να προσλαμβάνουμε και να θυμό-μαστε πληροφορίες (για παράδειγμα δεν μας είναι δύ -σκολο να προσθέσουμε τον κωδικό της περιοχής σταεφτά ψηφία πολλών αριθμών τηλεφώνου) Παρrsquo όλααυτά η βασική αρχή του Miller ότι υπάρχουν όριαστην ποσότητα πληροφοριών που μπορούμε να προσ-λάβουμε και να θυμόμαστε ήταν μια σημαντική άπο -ψη η οποία όπως ίσως παρατηρήσατε έμοιαζε με τηνεπισήμανση του Broadbent για το μοντέλο φίλτρουπου έγινε την ίδια περίπου περίοδο

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ laquoΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗraquo ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ ΛΙΓΟΤα γεγονότα που περιγράψαμε ndashτο πείραμα του Cherryτο μοντέλο φίλτρου του Broadbent και τα δύο συνέδριατο 1956ndash εκπροσωπούν την αρχή μιας μετάβασης τηςψυχολογίας από τον συμπεριφορισμό στη μελέτη τουνου Παρόλο που έχουμε αποκαλέσει τη μετάβαση αυτήγνωστική επανάσταση αξίζει να ση μειωθεί ότι η μετά-βαση από τον συμπεριφορισμό του Skinner στη γνωστι-κή προσέγγιση που ήταν πράγματι επαναστατική εξε-λίχθηκε σε μεγάλο χρονικό διάστημα Οι επιστήμονεςπου παρακολούθησαν τα συ νέδρια του 1956 δεν είχανιδέα ότι χρόνια μετά τα συνέδρια αυτά θα θεωρούντανιστορικά γεγονότα για τη γέννηση ενός νέου τρόπουσκέψης σχετικά με τον νου ή ότι οι ιστορικοί της επι-στήμης κάποια μέρα θα αποκαλούσαν το 1956 laquoγενέ-θλιο έτος της γνωσιακής επιστήμηςraquo (Bechtel et al1998 Miller 2003 Neisser 1988) Πράγματι ακόμη και

πολλά χρόνια μετά τις συναντήσεις αυτές τα εγχειρίδιαψυχολογίας δεν έκαναν καμιά αναφορά στη γνωστικήπροσέγγιση (Misiak amp Sexton 1966) και μόλις το 1967ο Ulrich Neisser δη μοσίευσε ένα εγχειρίδιο με τίτλοΓνωστική Ψυχολογία (Cognitive Psychology) (Neisser1967) Το Σχήμα 110 δείχνει τη χρονογραμμή ορισμέ-νων από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση τουπεδίου της γνωστικής ψυχολογίας

ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑΤο βιβλίο του Neisser το οποίο εισήγαγε για πρώτηφορά τον όρο γνωστική ψυχολογία και έδωσε έμφασηστην προσέγγιση της επεξεργασίας των πληροφοριώνγια τη μελέτη του νου είναι κατά μία έννοια ο προπά-τορας του βιβλίου που διαβάζετε τώρα Όπως συμβαί-νει συχνά κάθε επόμενη γενιά δημιουργεί νέους τρό-πους προσέγγισης των προβλημάτων και το πεδίο τηςγνωστικής ψυχολογίας δεν αποτέλεσε εξαίρεση Από τασυνέδρια του 1956 και το εγχειρίδιο του 1967 πραγμα-τοποιήθηκαν πολλά πειράματα προτάθηκαν νέες θεω-ρίες και αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές Ως αποτέλεσμα ηγνωστική ψυχολογία και η προσέγγιση της επεξεργα-σίας των πληροφοριών στη μελέτη του νου έγιναν μίααπό τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στην ψυχολογία

Έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τότε που οDonders μέτρησε τη σχέση μεταξύ χρόνου αντίδρασηςκαι χρόνου λήψης μιας απόφασης (πρέπει να πατήσωτο αριστερό πλήκτρο ή το δεξί πλήκτρο) Όμως ταπειράματα της σύγχρονης γνωστικής ψυχολογίας ακό -μη μετρούν σχέσεις Για παράδειγμα θα δούμε ότιείναι ευκολότερο να θυμόμαστε τις πρώτες και τιςτελευταίες λέξεις παρά τις λέξεις που βρίσκονται στημέση σε έναν κατάλογο 20 λέξεων που μόλις ακούσα-με (Κεφάλαιο 5 Μνήμη)middot αντιδρούμε πιο γρήγορα σελέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στη γλώσσα μας(όπως η λέξη σπίτι) παρά σε λέξεις που εμφανίζονταιλιγότερο συχνά (όπως η λέξη πεζοπορώ) (Κεφάλαιο11 Γλώσσα)middot και οι άνθρωποι συχνά κρίνουν ότι γεγο-νότα που έχουν ακουστά (όπως οι ανεμοστρόβιλοι)είναι πιθανότερο να προκαλέσουν τον θάνατο σε σύ-γκριση με γεγονότα για τα οποία δεν έχουν ακούσειπολλά (όπως το άσθμα) έστω και αν ισχύει το αντί-στροφο (το άσθμα είναι 20 φορές πιθανότερο να προ-καλέσει τον θάνατο παρά οι ανεμοστρόβιλοι) (Κεφά -λαιο 13 Κρίση Αποφάσεις και Συλλογιστική)

Ο στόχος όλων των πειραμάτων που μετρούν τιςσχέ σεις αυτές είναι να χρησιμοποιούν τη συμπεριφοράγια να αποκαλύψουν πώς λειτουργεί ο νους Όμως οστόχος των ερευνών της σύγχρονης γνωστικής ψυχο-λογίας εκτείνεται πέρα από τη μέτρηση μεμονωμένωνσχέσεων επειδή ο τελικός στόχος της είναι να κατανοή -σει τον νου και ο νους είναι ένα σύνθετο σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 45

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

Πώς σκέφτονται οι γνωστικοί ψυχολόγοι για την πο -λυπλοκότητα του νου Πώς αυτό επηρεάζει τα ερω-τήματα που θέτουν και τα πειράματα που υλοποιούνΟι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μπορεί να δια-φέρουν μεταξύ διαφορετικών ερευνητών και διαφο-ρετικών τύπων προβλημάτων αλλά στη συνέχειαθα εξετάσουμε δύο διαστάσεις των ερευνών που υλο-ποιούνται στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας γενι-κά (1) Πώς προχωρά η έρευνα από το ένα ερώτημαστο άλλο και (2) Ο ρόλος των μοντέλων στη γνω-στική ψυχολογία

ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΛΛΟΟι έρευνες στη γνωστική ψυχολογία όπως οι έρευνεςστην επιστήμη γενικά αρχίζουν με ότι είναι γνωστόσχετικά με ένα πρόβλημα Από την αφετηρία αυτή οιερευνητές θέτουν ερωτήματα σχεδιάζουν πειράματακαι παράγουν και ερμηνεύουν αποτελέσματα Τα ευ ρή- ματα αυτά στη συνέχεια γίνονται η βάση για νέα ερω- τήματα πειράματα και αποτελέσματα Επομένως μπο- ρούμε να σκεφτούμε τη διαδικασία μιας έρευνας ωςτην παρακολούθηση μιας διαδρομής στην οποία τοένα πράγμα οδηγεί σε ένα άλλο Όπως συμβαίνει μεπολλές διαδρομές υπάρχουν σημεία όπου είναι ανα-γκαίο να επιλέξει κανείς το ένα ή το άλλο μονοπάτι Σεμια έρευνα το μονοπάτι καθορίζεται από τα ερωτήμα-τα που έχουν τεθεί Έτσι η μεγαλύτερη δυσκολία σε

μια έρευνα δεν είναι η διεξαγωγή των πειραμάτων αλ -λά η επιλογή των σωστών ερωτημάτων

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα της έρευνας πουακολουθεί μια διαδρομή θα περιγράψουμε την έρευνατης Sian Beilock (2010) για το πρόβλημα της laquoασφυ-ξίας σε συνθήκες πίεσηςraquo όπου ασφυξία είναι να απο- δίδει το άτομο χειρότερα απrsquo ότι είναι αναμενόμενομε βάση το επίπεδό του όταν νιώθει ότι πιέζεται γιανα έχει υψηλή απόδοση Επιλέγουμε την έρευνα αυτήτόσο γιατί το θέμα της ασφυξίας σχετίζεται με τις εμπει- ρίες πολλών όσο και γιατί τα πειράματα που θα περι-γράψουμε δίνουν ένα καλό παράδειγμα παρακολού-θησης μιας διαδρομής στην οποία το ένα ερώτημα οδη- γεί σε ένα άλλο

Ασφυξία παρατηρείται σε πολλά διαφορετικά πε -ριβάλλοντα Ένας παίκτης του γκολφ που χάνει έναεύ κολο χτύπημα το οποίο θα τον οδηγούσε στην κα τά- κτηση του πρωταθλήματος και ένας παίκτης του μπά-σκετ που laquoπαγώνειraquo και χάνει δέκα διαδοχικές βολέςσε ένα κρίσιμο παιχνίδι είναι παραδείγματα ασφυξίαςστον αθλητισμό Ασφυξία μπορεί να εμφανιστεί καισε ακαδημαϊκό περιβάλλον Ο Γιάννης μελετάει πολύγια ένα σημαντικό διαγώνισμα και πιστεύει ότι κατέ-χει την ύλη αλλά στη συνθήκη των εξετάσεων γίνεταινευρικός και αποδίδει άσχημα

Σε ένα από τα πρώτα άρθρα της Beilock το οποίοέγραψε όταν ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργα-στήριο του Thomas Carr στο Πολιτειακό Πανεπι στή -μιο του Μίσιγκαν η συγγραφέας άρχισε αναφέρονταςότι laquoτο φαινόμενο της ασφυξίας σε συνθήκες πίεσηςπρέπει να ερμηνευθείraquo (Belock amp Carr 2001) Η αρχήτης ερευνητικής πορείας επομένως ήταν ένα φαινό-μενο (η ασφυξία) που χρειαζόταν ερμηνεία Μία άλληαφετηρία ήταν η πρόταση ενός τύπου μνήμης της λε -γόμενης εργαζόμενης μνήμης η οποία εμπλέκεται στη

46 Γνωστική Ψυχολογία

CherryΠείραμαγια τηνπροσοχή

Πρώτοςψηφιακόςυπολογιστήςεμπορικάδιαθέσιμος

ΣυνέδριαΝτάρτμουθκαι MIT

BroadbentΔιάγραμμαροής

NeisserΠρώτο βιβλίογνωστικήςψυχολογίας

1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1967

TolmanΓνωστικόςχάρτης

1948

SkinnerVerbalBehavior

ChomskyldquoA Review of B FSkinnerrsquos Verbal Behaviorrdquo

ΣΧΗΜΑ 110 Χρονογραμμή που δείχνει γεγονότα τα οποία συνδέονται με τη μείωση της επιρροής του συμπεριφορισμού(πάνω από τη γραμμή) και γεγονότα που οδήγησαν στην ανάπτυξη της προσέγγισης της επεξεργασίας των πληροφοριών στη γνω-στική ψυχολογία (κάτω από τη γραμμή) copyCengage Learning

Σύγχρονες έρευνες στη γνωστική ψυχολογία

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

συγκράτηση της πληροφορίας στη μνήμη κατά τη διάρ- κεια της επεξεργασίας αυτής της πληροφορίας όπωςσυμβαίνει για παράδειγμα όταν λύνουμε ένα μαθημα- τικό πρόβλημα με τον νου μας (Baddeley amp Hitch 1974)

Αναζητώντας τη σχέση μεταξύ εργαζόμενης μνή-μης και ασφυξίας οι Beilock και Carr (2004) έκανανένα πείραμα στο οποίο παρουσίασαν στους συμμετέ-χοντες μαθηματικά προβλήματα και τους ζήτησαν ναυποδείξουν αν το αποτέλεσμα είχε υπόλοιπο Για παρά- δειγμα στο παρακάτω πρόβλημα απαντήστε laquoναιraquo ανυπάρχει υπόλοιπο και laquoόχιraquo αν δεν υπάρχει υπόλοιπο

(32 ndash 8) διαιρούμενο με το 4 =

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο λύσατε το πρό-βλημα (θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα) και μετάπροσπαθήστε να λύσετε το ακόλουθο

(32 ndash 6) διαιρούμενο με το 4 =

Η απάντηση είναι laquoόχιraquo στο πρώτο πρόβλημα καιlaquoναιraquo στο δεύτερο

Όταν η Beilock παρουσίασε παρόμοια προβλή-ματα σε συμμετέχοντες σε συνθήκες χαμηλής πίεσης(laquoΘα σας δώσω ένα πρόβλημαraquo) και σε συνθήκεςυψηλής πίεσης (laquoΘα μαγνητοσκοπηθείτε και πρέπεινα τα πάτε καλά για να κερδίσετε χρηματική αμοι-βήraquo) βρήκε ότι η επίδοση μειωνόταν (εμφανιζότανασφυξία) στα προβλήματα που ήταν πιο δύσκολαεπομένως εξαρτιόνταν περισσότερο από την εργαζό-μενη μνήμη Η Beilock υπέθεσε ότι ο λόγος για τοεύρημα αυτό ήταν ότι η πίεση έκανε τους συμμετέ-χοντες να ανησυχούν και αυτή η ανησυχία χρησιμο-ποιούσε ένα μέρος από τη χωρητικότητα της εργαζό-μενης μνήμης τους

Ας σταθούμε για λίγο στο συμπέρασμα αυτό γιανα εκτιμήσουμε τι σημαίνει Η έρευνα προχώρησεπέρα από την απλή περιγραφή ενός φαινομένου (laquoΟιάνθρωποι ασφυκτιούν υπό συνθήκες πίεσηςraquo) ή απότην παρατήρηση πότε συμβαίνει το φαινόμενο (laquoΗασφυξία είναι πιθανότερη στα δύσκολα έργαraquo) για ναδιατυπώσει μια υπόθεση για το τι συμβαίνει στον νου(laquoΗ εργαζόμενη μνήμη αναστατώνεταιraquo) Σας θυμίζεικάτι αυτό Είναι η τεχνική του Donders η οποίαμετράει τη συμπεριφορά και μετά συμπεραίνει τι συμ-βαίνει στον νου

Θυμηθείτε όμως ότι ακολουθούμε μια διαδρομή καιγια να συνεχίσουμε απαιτείται ένα άλλο ερώτημα ΗBeilock έθεσε το νέο ερώτημα στο επόμενο άρθρο της(Beilock amp Carr 2005) αναφέροντας ότι για να κα -τανοήσει κανείς τον αιτιώδη μηχανισμό που είναι υπεύ- θυνος για την ασφυξία laquoπρέπει να εντοπίσει τα χαρα-κτηριστικά των ατόμων που είναι πιθανότερο να απο-τύχουνraquo Ακολουθώντας την ιδέα αυτή η Beilock βα -σίστηκε ξανά σε προηγούμενες έρευνες Είκοσι πέντε

χρόνια νωρίτερα η Meredyth Daneman και η PatriciaCarpenter (1980) είχαν αναπτύξει ένα τεστ για να με -τρήσουν τη χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης καιβρήκαν βασιζόμενες σε αυτό το τεστ ότι μπορούσαννα κατανείμουν τους συμμετέχοντές τους σε δύο ομά-δες συμμετέχοντες με χαμηλή εργαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ)και συμμετέχοντες με υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)

Έχοντας κατά νου αυτή τη διάκριση των συμμετε-χόντων σε ΧΕΜ και ΥΕΜ η Beilock χρησιμοποίησετον πειραματικό σχεδιασμό που απεικονίζεται στο Σχή -μα 111 στον οποίο συμμετέχοντες με ΧΕΜ και συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ έλυσαν τα μαθηματικά προβλή-ματα είτε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης είτε σε συνθή-κες υψηλής πίεσης Με βάση αυτά που ξέρετε τώραποιοι συμμετέχοντες πιστεύετε ότι ήταν πιθανότερονα ασφυκτιούν σε συνθήκες πίεσης Είναι λογικό νασκεφτείτε ότι οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ θα ήταν πι -θανότερο να ασφυκτιούν επειδή η ανησυχία θα κατα-νάλωνε την ήδη περιορισμένη χωρητικότητα της ερ -γαζόμενης μνήμης τους

Θυμηθείτε όμως ότι οι έρευνες βασίζονται σε προη -γούμενα αποτελέσματα και οι Michael Kane και RandallEngle (2000) είχαν δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθροστο οποίο παρουσίασαν ένα λεκτικό έργο σε συμμε-τέχοντες με ΧΕΜ και με ΥΕΜ σε δύο συνθήκες με χα -μηλό νοητικό φόρτο (το λεκτικό έργο παρουσιαζότανμόνο του) και με υψηλό νοητικό φόρτο (οι συμμετέ-χοντες έκαναν ένα άλλο έργο ενώ ταυτόχρονα έκαναντο λεκτικό έργο) Στη συνθήκη χαμηλού νοητικού φόρ- του οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδο-ση από τους συμμετέχοντες με ΧΕΜ αλλά στη συν-θήκη υψηλού νοητικού φόρτου η επίδοση και των δύο

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 47

Υψηλή πίεση

ΣυνθήκηΣυμμετέχοντες

Χαμηλή πίεση

Υψηλή πίεση

Χαμηλή πίεση

Χαμηλήεργαζόμενη

μνήμη

Υψηλήεργαζόμενη

μνήμη

ΣΧΗΜΑ 111 Πειραματικός σχεδιασμός για το πείραματων Beilock amp Carr (2005) Δείτε λεπτομέρειες στο κείμενοcopyCengage Learning

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

ομάδων ήταν ίδια Επομένως το πλεονέκτημα των συμ- μετεχόντων με ΥΕΜ εξαφανιζόταν στις συνθήκες υψη- λού νοητικού φόρτου

Το αποτέλεσμα των Kane και Engle και οι λόγοι γιατο αποτέλεσμα αυτό (που δεν θα εξετάσουμε εδώ)οδήγησαν την Beilock να προβλέψει ότι οι συμμετέ-χοντες με ΥΕΜ θα ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούνκάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και το Σχήμα 112δείχνει ότι συνέβη αυτό ακριβώς Οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση από τους συμμετέ-χοντες με ΧΕΜ σε συνθήκες χαμηλής πίεσης αλλά ηεπίδοση των συμμετεχόντων με ΥΕΜ μειώθηκε στιςσυνθήκες υψηλής πίεσης Με άλλα λόγια οι συμμε-τέχοντες με τα περισσότερα αποθέματα εργαζόμενηςμνήμης ήταν πιθανότερο να ασφυκτιούν

Στην έρευνα ένα αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα άλλοερώτημα και το επόμενο ερώτημα ήταν γιατί οι συμ-μετέχοντες με ΥΕΜ ήταν πιο ευαίσθητοι στην ασφυξίαΊσως σκέφτηκε η Beilock η απάντηση θα μπορούσε ναβρεθεί εξετάζοντας τη στρατηγική που χρησιμοποιού-σαν οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ και οι συμμετέχοντεςμε ΥΕΜ για να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα

Πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η στρατηγικήπου χρησιμοποιεί ένα άτομο για να λύσει ένα πρό-βλημα Ένας τρόπος είναι να ρωτηθεί το άτομο Ότανοι Beilock και Marci DeCaro (2007) ζήτησαν από τους

συμμετέχοντές τους να λύσουν προβλήματα και μετάνα περιγράψουν πώς τα έλυσαν βρήκαν ότι στη συν-θήκη χαμηλής πίεσης οι συμμετέχοντες με ΥΕΜ ήτανπιθανότερο να φτάσουν στην απάντησή τους κάνο-ντας τον υπολογισμό Έτσι στο πρώτο μας παράδειγ-μα στη σελίδα 16 θα αφαιρούσαν το 8 από το 32 καιθα διαιρούσαν το αποτέλεσμα διά του 4 Η μέθοδοςαυτή οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση αλλά θέτειμεγάλο φόρτο στην εργαζόμενη μνήμη Αντίθετα οισυμμετέχοντες με ΧΕΜ ήταν πιο πιθανό να χρησιμο-ποιήσουν έναν laquoσυντομότερο δρόμοraquo που λέει ότιαν όλοι οι αριθμοί είναι ζυγοί τότε η απάντηση είναιlaquoόχιraquo Η στρατηγική αυτή λειτουργεί για πολλά προ-βλήματα (όπως το πρώτο) αλλά όχι για όλα (όπως τοδεύτερο) Αυτή η στρατηγική συντομότερου δρόμουθέτει χαμηλό νοητικό φόρτο στην εργαζόμενη μνήμηαλλά δεν οδηγεί πάντα στη σωστή απάντηση

Η στρατηγική που χρησιμοποίησαν οι συμμετέχο -ντες με ΥΕΜ στη συνθήκη χαμηλής πίεσης είναι σα -φώς καλύτερη από την άποψη της ορθότητας και γιrsquoαυτό οι συμμετέχοντες εκείνοι είχαν υψηλότερη βαθ-μολογία στη συνθήκη χαμηλής πίεσης Όμως η αύξησητης πίεσης αύξησε την πιθανότητα να μετακινηθούνοι συμμετέχοντες με ΥΕΜ προς τη στρατηγική τουσυντομότερου δρόμου Όταν το έκαναν αυτό η επί-δοσή τους μειώθηκε στο επίπεδο των συμμετεχόντων μεΧΕΜ Στο μεταξύ οι συμμετέχοντες με ΧΕΜ συνέχι-σαν να χρησιμοποιούν τη στρατηγική του συντομότε-ρου δρόμου η οποία επειδή δεν χρησιμοποιούσε πολ -λή εργαζόμενη μνήμη δεν επηρεαζόταν από την πίεση

Υπάρχουν φυσικά και πρόσθετα ερωτήματα που θαμπορούσαν να τεθούν σχετικά με την ασφυξία Ένααπό αυτά είναι laquoΠώς μπορούμε να προλάβουμε τηνασφυξίαraquo Η Beilock (2010) διερεύνησε το ερώτημααυτό σε περαιτέρω πειράματα Επομένως η κατανόησητων γνωστικών μηχανισμών που αποτελούν τη βάσητης συμπεριφοράς δεν έχει μόνον ακαδημαϊκό ενδια-φέρον Πρακτικές εφαρμογές όπως οι τρόποι να βοη-θηθούν τα άτομα να αντιμετωπίζουν την πίεση ή ναμελετούν πιο αποτελεσματικά (που θα εξετάσουμε στοΚεφάλαιο 7) συχνά προκύπτουν από βασικές έρευνεςγια τους γνωστικούς μηχανισμούς

Από το παράδειγμα αυτό εκκίνησης από ένα φαι-νόμενο και μετά παρακολούθησης μιας διαδρομής πουδημιουργείται με τη διαμόρφωση ερωτημάτων παρα-τήρησης των πειραματικών αποτελεσμάτων διαμόρ-φωσης πρόσθετων ερωτημάτων κοκ μπορούμε νακατανοήσουμε τις σύνθετες δυσκολίες τις οποίες αντι- μετωπίζουν οι ερευνητές που μελετούν τις γνωστικέςδιεργασίες Ένας τρόπος με τον οποίο οι ψυχολόγοιαντιμετώπισαν τις δυσκολίες αυτές είναι η δημιουρ-γία μοντέλων που αναπαριστούν δομές και διαδικα-σίες οι οποίες εμπλέκονται στη γνωστική λειτουργία

48 Γνωστική Ψυχολογία

ΧΕΜ ΥΕΜ ΧΕΜ

(α) Χαμηλή πίεση (β) Υψηλή πίεση

ΥΕΜ0

85

80

75

70

Ποσ

οστό

σω

στώ

ν απ

αντή

σεω

ν

ΣΧΗΜΑ 112 Τα αποτελέσματα του πειράματος τωνBeilock και Carr (2005) δείχνουν την επίδοση στη λύση μα -θηματικών προβλημάτων σε συμμετέχοντες με χαμηλή ερ -γαζόμενη μνήμη (ΧΕΜ) και υψηλή εργαζόμενη μνήμη (ΥΕΜ)σε συνθήκες (α) χαμηλής πίεσης και (β) υψηλής πίεσης Οισυμμετέχοντες με ΥΕΜ είχαν καλύτερη επίδοση στις συν-θήκες χαμηλής πίεσης αλλά έχασαν το πλεονέκτημά τουςστις συνθήκες υψηλής πίεσης (Πηγή Βασισμένο στο SL Beilock amp TH Carr When high-powered peo-ple fail Psychological Science16 101-105 2005)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΤα μοντέλα είναι αναπαραστάσεις δομών ή διεργα-σιών που μας βοηθούν να απεικονίσουμε νοερά ή ναερμηνεύσουμε τη δομή ή τη διεργασία Θα εξετάσου-με δύο είδη μοντέλων τα μοντέλα δομής τα οποίααναπαριστούν δομές του εγκεφάλου που εμπλέκονταισε συγκεκριμένες λειτουργίες και τα μοντέλα διεργα-σίας που απεικονίζουν πώς λειτουργεί μια διεργασία

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΟΜΗΣ

Τα μοντέλα δομής είναι αναπαραστάσεις μιας φυσικήςδομής Ένα μοντέλο μπορεί να μιμείται την εμφάνισηενός αντικειμένου όπως το μοντέλο ενός αυτοκινήτουή αεροπλάνου αναπαριστά την εμφάνιση ενός πραγ-ματικού αυτοκινήτου ή αεροπλάνου Κατά παρόμοιοτρόπο πλαστικά μοντέλα όπως αυτό στο Σχήμα 113έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν τις περιο-χές διαφορετικών δομών του εγκεφάλου Οι δομέςμπορούν να αναπαρασταθούν με διαγράμματα ταοποία δεν μοιάζουν με τη δομή αλλά υποδεικνύουν

πώς συνδέονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου Γιαπαράδειγμα το Σχήμα 114 δείχνει τις σύνθετες συν-δέσεις μεταξύ δομών στο οπτικό σύστημα

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 49

ΣΧΗΜΑ 113 Ένα πλαστικό μοντέλο του εγκεφάλου μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσει την έδρα των δια-φορετικών εγκεφαλικών δομών

LGNP

P

M

P-B P-IV1M

P-B P-I

PIP

MDP MIP

7b 7a

38

ER

HC

FEF

THTF46

VIP LIP MSTd MSTl FST PITd PITv

CITdSTPp

STPa

CITv

AITd AITv

PO MT V4I V4

V2

V3

V3A

VP

M

M RGC

VOTDP

ΣΧΗΜΑ 114 Μοντέλο του οπτικού συστή-ματος Κάθε κουτί αναπαριστάνει μια δομή Οιγραμμές αναπαριστάνουν τις συνάψεις μετα-ξύ των δομών

(Πηγή DJ Felleman amp DC Van Essen Dis tri bu ted hierar-chical processing in the primate cerebral cortex CerebralCortex 1 1-47 1991)

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

Βασικός σκοπός των μοντέλων είναι να απλοποι-ούν Μπορούμε να αντιληφθούμε τον σκοπό αυτόνεξετάζο ντας πώς θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμεένα μο-ντέλο του εγκεφάλου Το πλαστικό μοντέλοστο Σχήμα 113 μπορεί να αποσυναρμολογηθεί για νααποκαλύψει διάφορες δομές Φυσικά το μοντέλοαυτό δεν μοιάζει με έναν πραγματικό εγκέφαλο επει-δή πέρα από το ότι είναι φτιαγμένο από πλαστικόδεν δείχνει τι συμβαίνει στο εσωτερικό κάθε δομήςκαι πώς οι δομές συνδέονται μεταξύ τους Θα έπρεπενα αυξήσουμε την ποσότητα πλη ροφοριών στο μον-τέλο μας για να τα αναπαραστήσουμε όλα αυτά Στηνπραγματικότητα αν θέλουμε πραγματικά το μοντέλομας να μοιάζει με τον εγκέφαλο θα έπρεπε να ανα-παραστήσουμε τα επιμέρους κύτταρα τους νευρώνεςπου συνθέτουν τον εγκέφαλο (που θα περιγράψουμεστο Κεφάλαιο 2) και το πώς αυ τοί συνδέονται Αυτόόμως δεν θα ήταν εύκολο έργο επειδή υπάρχουν πε -ρισσότεροι από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στονανθρώπινο εγκέφαλο και περίπου ένα τρισεκατομμύ-ριο συνάψεις μεταξύ τους (Horstman 2012)

Η υποθετική άσκηση διαμόρφωσης μοντέλων ξε -περνά τις δυνατότητές μας καθώς η αναπαράστασηκά θε νευρώνα και κάθε σύναψης εκτείνεται πολύπέρα από τη διαθέσιμη γνώση μας για τον εγκέφαλοΤα μο ντέλα δεν είναι ακριβή αντίγραφα του πραγ-ματικού αντικειμένου Είναι απλουστευμένες ανα-παραστάσεις που δεν περιέχουν τόσο πολλές λεπτο-μέρειες αλλά εμπεριέχουν σημαντικές πληροφορίεςγια τη δομή που αναπαριστούν Ακόμη και το σύν-θετο μοντέλο του οπτικού συστήματος στο Σχήμα

114 είναι απλοποιη μένο καθώς κάθε κουτί αντι-προσωπεύει μια σύνθετη δομή Παρrsquo όλα αυτά τομοντέλο μάς βοηθάει να αναπαραστήσουμε νοερά τηδιάταξη ενός συστήματος πώς συνδέονται διάφορασυστατικά και πώς ίσως αυτά αλληλεπιδρούν Ηαπλοποίηση που είναι χαρακτηριστικό των περισ-σότερων μοντέλων είναι ουσιαστικά πλεονέκτημαεπειδή καθιστά ευκολότερη τη μελέτη και την κατα-νόηση του συστήματος

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Τα μοντέλα διεργασιών αναπαριστούν τις διεργασίεςοι οποίες εμπλέκονται σε γνωστικούς μηχανισμούςΣυνή θως υπάρχουν κουτιά που αναπαριστούν συγκε-κριμένες διεργασίες και βέλη που δείχνουν τις συνδέ-σεις με ταξύ των διεργασιών Το μοντέλο του φίλτρουπροσοχής του Broadbent είναι ένα παράδειγμα μοντέ-λου διεργασίας Στο μοντέλο αυτό το κουτί που ανα-παριστά το laquoφίλτροraquo αντιστοιχεί στη διεργασία πουδιαχωρίζει το μήνυμα στο οποίο έχει επικεντρωθεί ηπροσοχή από τα άλλα μηνύματα Η διεργασία αυτήδεν εντοπίζεται ανα γκαστικά σε συγκεκριμένη περιο-χή στον εγκέφαλο έτσι τα κουτιά δεν αντιστοιχούναναγκαστικά σε συγκεκριμένες δομές Αντίθετα δεί-χνουν μια διεργασία που θα μπορούσαν να επιτελέ-σουν πολλές διαφορετικές δομές οι οποίες συνεργά-ζονται μεταξύ τους

Το Σχήμα 116 δείχνει ένα μοντέλο διεργασίαςπου αναπαριστά τη λειτουργία της μνήμης Αυτό τομοντέλο μνήμης που θα περιγράψουμε στο Κεφάλαιο5 είχε προταθεί τη δεκαετία του 1960 και επηρέασετις έρευνες για τη μνήμη για πολλά χρόνια Η αισθη-τηριακή μνήμη συγκρατεί τις εισερχόμενες πληροφο-ρίες για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά περ-νάει τις περισσότερες από αυτές στη βραχύχρονημνήμη η οποία έχει περιορισμένη χωρητικότητα καισυγκρατεί τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα (όπωςμια διεύθυνση που προσπαθείτε να απομνημονεύσετεπριν τη σημειώσετε σε χαρτί) Το καμπύλο βέλος ανα-παριστά τη διεργασία της επανάληψης που συμβαίνειόταν επαναλαμβάνουμε κάτι όπως τον αριθμό ενόςτηλεφώνου για να μην το ξεχάσουμε Το μπλε βέλοςδείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τη βραχύχρο-νη μνήμη μπορούν να μεταφερθούν στη μακρόχρονημνήμη ένα σύστημα με μεγάλη χωρητικότητα πουμπορεί να συγκρατεί τις πληροφορίες για μεγάλεςχρονικές περιόδους (όπως οι αναμνήσεις σας για το τικάνατε το περασμένο σαββατοκύριακο ή τα ονόματατων τελευταίων προέδρων των ΗΠΑ) Το πράσινοβέλος δείχνει ότι ορισμένες πληροφορίες από τημακρόχρονη μνήμη μπορούν να επανέλθουν στη βρα-χύχρονη μνήμη Το πράσινο βέλος το οποίο αναπαρι-

50 Γνωστική Ψυχολογία

S1 Σωματαισθητικός φλοιός

ACC Πρόσθιος

φλοιόςπροσαγωγίου

PFC Προμετωπιαίος

φλοιός

Θάλαμος

ΑμυγδαλήΙππόκαμπος

Νησίδα

ΣΧΗΜΑ 115 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες απότις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνουκαι τις συνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

στά αυτό που συμβαίνει όταν θυμόμαστε κάτι πουήταν αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη βασίζε-ται στην ιδέα ότι για να θυμηθούμε κάτι το επαναφέ-ρουμε στη βραχύχρονη μνήμη

Τα μοντέλα διεργασίας όπως αυτό καθιστούν ταπολύπλοκα συστήματα πιο κατανοητά και παρέχουνεπίσης την αφετηρία για τις έρευνες Για παράδειγμαέρευνα για το μακρόχρονο συστατικό του μνημονικούμοντέλου στο Σχήμα 116 έχει δείξει ότι υπάρχουνπολλοί διαφορετικοί τύποι μακρόχρονης μνήμης πουαπεικονίζονται στο Σχήμα 117 (Tulving 1972 1985)Η μνήμη επεισοδίων είναι η μνήμη για συμβάντα στηζωή σας (όπως τι κάνατε το περασμένο σαββατοκύ-ριακο) Η σημασιολογική μνήμη είναι η μνήμη για γεγο-νότα και δεδομένα (όπως τα ονόματα των τελευταίωνπροέδρων των ΗΠΑ) Η διαδικαστική μνήμη είναι ημνήμη για φυσικές ενέργειες (πώς κάνουμε ποδήλατο ήπώς παίζουμε πιάνο) Η συνειδητοποίηση ότι το κουτίτης μακρόχρονης μνήμης μπορεί να υποδιαιρεθεί σετύπους μακρόχρονης μνήμης προσέθεσε λεπτομέρειεςστο μοντέλο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για έρευνεςσχετικά με τη λειτουργία καθενός από τα συστατικάαυτά Όπως θα δούμε στα Κεφάλαια 6 7 και 8 υπάρ-χουν ενδείξεις ότι τα συστατικά αυτά εξυπηρετούνταιαπό διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ότι η λει-τουργία τους βασίζεται σε διαφορετικούς μηχανισμούςκαι ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργή-σουν τη συνολική μνημονική μας εμπειρία Επομένωςτα μοντέλα απλοποιούν τα σύνθετα συστήματα αλλάσυχνά γίνονται πιο λεπτομερή καθώς οι ερευνητέςμελετούν τα διαφορετικά συστατικά ενός μοντέλου

Στο κεφάλαιο αυτό δώσαμε έμφαση στη συμπερι-φορά επειδή η συμπεριφορά είναι αυτό που προσπά-θησαν να ερμηνεύσουν οι γνωστικοί ψυχολόγοιΌμως εκτός από τη μέτρηση της συμπεριφοράς οιγνωστικοί ψυχολόγοι μετρούν επίσης τις φυσιολογι-κές διεργασίες οι οποίες αποτελούν τη βάση της συμ-

περιφοράς αυτής Για παράδειγμα εκτός από τη διε-ρεύνηση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται ημνήμη σε επίπεδο συμπεριφοράς οι γνωστικοί ψυχο-λόγοι ενδιαφέρονται και για το πώς λειτουργεί ημνήμη στον εγκέφαλο Πράγματι για κάθε συμπερι-φορικό ερώτημα υπάρχει ένα φυσιολογικό ερώτημαεπειδή ο εγκέφαλος είναι ο υπεύθυνος laquoμηχανισμόςraquoπου δημιουργεί τη συμπεριφορά Στο Κεφάλαιο 2Γνωσιακή Νευροεπιστήμη θα εισαγάγουμε αρχές τηςεγκεφαλικής λειτουργίας και μεθόδους που χρησιμο-ποιήθηκαν για να αποκαλύψουν τους φυσιολογικούςμηχανισμούς της νόησης

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία 51

Εξιόν

Επανάληψη Μια διεργασία ελέγχου

Αισθητηριακή μνήμη

Βραχύχρονη μνήμη

Μακρόχρονη μνήμηΕισιόν

ΣΧΗΜΑ 116 Μήτρα πόνου που δείχνει ορισμένες από τις δομές οι οποίες εμπλέκονται στην εμπειρία του πόνου και τιςσυνάψεις τους copy 2015 Cengage Learning

Μακρόχρονη μνήμη

ΔιαδικαστικήΣημασιολογικήΕπεισοδίων

Φυσικές ενέργειες

ΓεγονόταΣυμβάντα ζωής

ΣΧΗΜΑ 117 Διάγραμμα που δείχνει τρία συστατικά τηςμακρόχρονης μνήμης

(Πηγή Βασισμένο στο E Tulving How many memory systems are thereAme rican Psychologist 40 385-398 1985)

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ

Συγχαρητήρια Ξέρετε τώρα πώς ορισμένοι ερευνη-τές άρχισαν να κάνουν πειράματα γνωστικής ψυχολο-γίας τον 19ο αιώνα πώς ανεστάλη η μελέτη του νουστα μέσα του 20ού αιώνα πώς η μελέτη του νου επα-νήλθε θριαμβευτικά τη δεκαετία του 1950 και γιατίοι σημερινοί ψυχολόγοι διαμορφώνουν μοντέλα τουνου Ένας από τους στόχους του κεφαλαίου αυτού ndashνα σας προσανατολίσει στο πεδίο της γνωστικής ψυ -χολογίαςndash επιτεύχθηκε

Ένας άλλος στόχος του κεφαλαίου είναι να σαςβοηθήσει να αποκομίσετε όσο περισσότερα γίνεταιαπό το βιβλίο αυτό Στο κάτω κάτω η γνωστική ψυ -χολογία είναι η μελέτη του νου και υπάρχουν πράγ-ματα που έχουν ανακαλυφθεί για τη μνήμη τα οποίαμπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τις τεχνι-κές μελέτης σας και επομένως να αποκομίσετε όσοπερισσότερα γίνεται από το βιβλίο και από το μάθη-μα που παρακολουθείτε Ένας τρόπος για να δείτεπώς η γνωστική ψυχολογία μπορεί να εφαρμοστείστη μελέτη σας παρουσιάζεται στις σελίδες 202-203στο Κεφάλαιο 7 Θα είχε νόημα να ρίξετε μια ματιάστο υλικό αυτό τώρα αντί να περιμένετε Εκεί θαβρείτε όρους με τους οποίους μπορεί να μην είστεεξοικειωμένοι αλλά δεν είναι κρίσιμοι γιrsquo αυτό πουθέλετε να επιτύχετε δηλαδή να ανακαλύψετε μερι-κούς τρόπους που θα κάνουν τη μελέτη σας πιο απο-τελεσματική και αποδοτική Δύο όροι που πρέπει ναξέρετε καθώς θα διαβάζετε εκείνες τις σελίδες είναιη κωδικοποίηση ndashαυτό που συμβαίνει καθώς μαθαί-νετε την ύληndash και η ανάσυρση ndash αυτό που συμβαίνειόταν θυμόσαστε την ύλη Το μυστικό είναι να κωδι-κοποιείτε την ύλη όταν μελετάτε με τέτοιον τρόπο

ώστε να είναι ευκολότερο να την ανασύρετε αργότε-ρα (Δείτε επίσης σελ XXVI στον πρόλογο)

Κάτι άλλο που θα μπορούσε να σας βοηθήσει ναμάθετε περισσότερα από το βιβλίο αυτό είναι η γνώσηγια το πώς έχει δομηθεί Καθώς διαβάζετε το βιβλίο θαδείτε ότι συχνά παρουσιάζεται μια βασική ιδέα ή θεω-ρία και μετά αυτή υποστηρίζεται με παραδείγματα ήπειράματα Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των πληρο-φοριών χωρίζει την εξέταση ενός συγκεκριμένου σεμια σειρά από laquoμικρές ιστορίεςraquo Κάθε ιστορία αρχίζειμε μια ιδέα ή φαινόμενο και ακολουθούν παρουσιάσειςτου φαινομένου και συνήθως στοι χεία που το υποστη-ρίζουν Συχνά υπάρχει επίσης μια σύνδεση μεταξύμιας ιστορίας και της επόμενης Ο λόγος για τον οποίοτα διάφορα θέματα παρουσιάζονται ως μικρές ιστορίεςείναι ότι είναι ευκολότερο να θυμάται κανείς έναναριθμό στοιχείων αν παρουσιάζονται ως μέρος μιαςιστορίας παρά αν παρουσιάζονται ως διακριτά άσχεταμεταξύ τους στοιχεία Έτσι καθώς διαβάζετε τοβιβλίο να έχετε κατά νου ότι κύριο έργο σας είναι νακατανοείτε τις ιστορίες καθεμία από τις οποίες είναιμία βασική αρχή που ακολουθείται από πληροφορίεςπου την υποστηρίζουν Όταν σκέφτεστε την ύλη μεαυτόν τον τρόπο θα έχει περισσότερο νόημα για εσάςκαι επομένως θα είναι πιο εύκολο να τη θυμάστε

Και κάτι ακόμα Ακριβώς όπως τα συγκεκριμέναθέματα μπορούν να περιγραφούν ως μια σειρά μικρώνιστοριών που συνδέονται μεταξύ τους έτσι και τοπεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνολικά συνίσταταιαπό πολλά θέματα που σχετίζονται μεταξύ τους έστωκαι αν εμφανίζονται σε διαφορετικά κεφάλαια Η αντί-ληψη η προσοχή η μνήμη και άλλες γνωστικές διερ-γασίες εμπλέκουν όλες το ίδιο νευρικό σύστημα καιεπομένως έχουν κοινές πολλές ιδιότητες Οι αρχέςπου είναι κοινές σε πολλές γνωστικές διεργασίες είναιμέρος της ευρύτερης ιστορίας της νόησης που θαεκτυλιχθεί καθώς θα διαβάζετε το βιβλίο αυτό

52 Γνωστική Ψυχολογία

Συνδυαστική μελέτη