epan 4 apo 4

40
Åíüôçôá 4 ç "Óçìåéþóåéò - Ðåñßëçøç" Ο μαθητής που έχει μελετήσει την ενότητα “Σημειώσεις - Περίληψη” θα πρέπει: [ να έχει κατανοήσει ότι η περίληψη είναι ένα δικό του κείμενο που δεν προδίδει, όμως, το πνεύμα του συγγραφέα. [ να έχει αντιληφθεί ότι η περίληψη είναι μια αφαιρετική διαδικασία και, συνεπώς, πρέπει να εντοπίζει το καίριο, με τις σημαντικές λεπτομέρειες, τους πλαγιότιτλους των παραγράφων, τις λέξεις - κλειδιά. [ να έχει εντοπίσει τα βασικά στοιχεία που πρέπει να προσέχει στη σύνταξη της περίληψης. [ να έχει ασκηθεί σε ένα λόγο σαφή και νοηματικά πυκνό, οξύνοντας ταυτόχρονα και την κριτική του ικανότητα. Περιεχόμενο - μεθοδολογία: Περίληψη και έκταση [ αν η περίληψη που πρόκειται να γράψει είναι εκτενής, τότε βασίζεται στη θεματική περίοδο και στις σημαντικές λεπτομέρειες κάθε παραγράφου του κειμένου, από το οποίο θα προέλθει η περίληψη (όπως και στις σημειώσεις από μια παράγραφο). [ αν η περίληψη είναι συνοπτική, τότε βασίζεται στα θεματικά κέντρα των παραγράφων ή των ευρύτερων νοηματικών ενοτήτων του κειμένου.

description

Έκθεση-Έκφραση kefaleio 4

Transcript of epan 4 apo 4

Page 1: epan 4 apo 4

Åíüôçôá 4ç

"Óçìåéþóåéò - Ðåñßëçøç"

Ο μαθητής που έχει μελετήσει την ενότητα “Σημειώσεις -Περίληψη” θα πρέπει:

� να έχει κατανοήσει ότι η περίληψη είναι ένα δικό του κείμενο που δενπροδίδει, όμως, το πνεύμα του συγγραφέα.

� να έχει αντιληφθεί ότι η περίληψη είναι μια αφαιρετική διαδικασία και,συνεπώς, πρέπει να εντοπίζει το καίριο, με τις σημαντικές λεπτομέρειες,τους πλαγιότιτλους των παραγράφων, τις λέξεις - κλειδιά.

� να έχει εντοπίσει τα βασικά στοιχεία που πρέπει να προσέχει στησύνταξη της περίληψης.

� να έχει ασκηθεί σε ένα λόγο σαφή και νοηματικά πυκνό, οξύνονταςταυτόχρονα και την κριτική του ικανότητα.

Περιεχόμενο - μεθοδολογία:Περίληψη και έκταση

� αν η περίληψη που πρόκειται να γράψει είναι εκτενής, τότε βασίζεταιστη θεματική περίοδο και στις σημαντικές λεπτομέρειες κάθεπαραγράφου του κειμένου, από το οποίο θα προέλθει η περίληψη (όπωςκαι στις σημειώσεις από μια παράγραφο).

� αν η περίληψη είναι συνοπτική, τότε βασίζεται στα θεματικά κέντρα τωνπαραγράφων ή των ευρύτερων νοηματικών ενοτήτων του κειμένου.

Page 2: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη122

1) Κατανοώ το κείμενοα) Το διαβάζω μία φορά με τους εξής σκοπούς:

• να βρω το θέμα του κειμένου• να αντιληφθώ ποια είναι η στάση ή η άποψη του συγγραφέα για το θέμα

β) Το διαβάζω δεύτερη φορά με τους εξής σκοπούς:• να επιβεβαιώσω αυτά που κατάλαβα με την πρώτη ανάγνωση• να μελετήσω τη λογική οργάνωση του κειμένου

2) Εξετάζω τη λογική οργάνωση του κειμένουα) Εξετάζω την παράγραφο: Ανιχνεύω τη βασική δομή κάθε παραγράφου

(θεματική περίοδος, λεπτομέρειες, περίοδος κατακλείδα) και γράφω στοπρόχειρο τον πλαγιότιτλο.

β) Διακρίνω το ουσιώδες από το επουσιώδες: Σημειώνω στο πρόχειρο τιςκυριότερες ιδέες κάθε παραγράφου, προσέχοντας το ρόλο που έχουν μέσαστο κείμενο (υποστηρικτέα θέση, απορριπτέα θέση, επεξήγηση).

γ) Σημειώνω το είδος των συνδέσμων: Οι σύνδεσμοι με πληροφορούνγια την εσωτερική σύνδεση του κειμένου και τον τρόπο εξέλιξης τηςεπιχειρηματολογίας. Επισημαίνω τους συνδέσμους που δηλώνουν πρόθεση,αντίθεση, συνέπεια, παραχώρηση, αιτία, προϋπόθεση, χρονικότητα(χθες, σήμερα, αύριο), συγχρονία (κατά τα άλλα, εξίσου).

3) Καταστρώνω το πλάνο της περίληψηςΙεραρχώ με σαφήνεια τις βασικές ιδέες που σημείωσα από το κείμενο,προσπαθώντας να ακολουθήσω πιστά τη δομή και την πορεία της σκέψης τουσυγγραφέα.

ÂÞìá 1

Προετοιμάζω την περίληψη

Page 3: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 123

1) Βασικές οδηγίες

Διαμορφώνω κατάλληλα, -χρησιμοποιώντας τις σωστές τεχνικές πύκνωσης-,τους πλαγιότιτλους των παραγράφων και των νοηματικών ενοτήτων, καθώςκαι τις ουσιώδεις ιδέες, ώστε να δημιουργήσω ένα συντακτικά ορθό καιπεριεκτικό κείμενο.

Μεταφέρω σε πλάγιο λόγο τις βασικές ιδέες -απόψεις του συγγραφέα

Τηρώ τη χρονική σειρά: αυτό που αναφέρεται στο παρελθόν ή στο μέλλοναπό το συγγραφέα πρέπει να τηρείται και στην περίληψη.

Χρησιμοποιώ προσωπική έκφραση: δεν πρέπει ν’ αντιγράψω αυτούσιακομμάτια του κειμένου (αν είναι απαραίτητο να συμπεριληφθούν, μπαίνουνσε εισαγωγικά). Βέβαια, μερικές λέξεις ή φράσεις του συγγραφέα δενεπιδέχονται ισοδύναμες ή συνώνυμες, οπότε τις διατηρώ ως έχουν.

Δεν χρησιμοποιώ τα παραδείγματα και τις αναλογίες.

Δεν σχολιάζω και δεν κρίνω το περιεχόμενο του κειμένου, έστω κι ανδιαφωνώ μ’ αυτό.

Τηρώ το όριο των λέξεων: περιορίζομαι στο όριο που μου τίθεται απότην εκφώνηση με μια απόκλιση 10-30 λέξεων.

2) Τεχνικές πύκνωσης του αρχικού κειμένου

Απαλοιφή πληροφοριών: π.χ. ένα λιμάνι με καθημερινή μεγάλη επιβατικήκίνηση και φασαρία ένα λιμάνι.

Γενίκευση: αντικαθιστώ ειδικές με γενικότερες λέξεις ή φράσεις. π.χ.χαρτιά, στυλό, γόμες, ξύστρες, χάρακες γραφική ύλη.

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

Γράφω την περίληψη

Page 4: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη124

Αντιπροσώπευση μιας σειράς προτάσεων από την ενέργεια που τιςεπιγράφει: π.χ. άνοιξα τον υπολογιστή, συνδέθηκα με το διαδίκτυο, βρήκατην ηλεκτρονική διεύθυνση, πληκτρολόγησα και καταχώρισα την επιστολή έστειλα ηλεκτρονικό μήνυμα.

Αναγωγή σε υπερκείμενη έννοια (επινόηση θεματικής πρότασης): π.χ. οΈλληνας δεν αισθάνθηκε ποτέ ότι το κράτος είναι δική του υπόθεση, όχιεπειδή έχει τάσεις αναρχισμού αλλά επειδή οι κυβερνήσεις που τουεπιβλήθηκαν κατά καιρούς ήταν αποτέλεσμα ξένων επεμβάσεων μεαυταρχική συμπεριφορά ο Έλληνας αποξενώθηκε από το κράτοςεπειδή ήταν ξενόφερτο και καταπιεστικό.

Αντικατάσταση απαρίθμησης με περιεκτικό όρο: π.χ.οι εφημερίδες, ητηλεόραση, το ραδιόφωνο, το διαδίκτυο τα ΜΜΕ.

Κατάργηση συμπληρωματικών προτάσεων: π.χ. είναι φανερό ότι πρέπεινα περιμένουμε πως η εξέλιξη της Ευρώπης θ’ αλλάξει τις νοοτροπίες η εξέλιξη της Ευρώπης θ’ αλλάξει τις νοοτροπίες.

Αντικατάσταση ονοματικής φράσης με προθετική ή με επίθετο ή μεμετοχή: π.χ. - με το απλό πάτημα ενός πλήκτρου με ένα πλήκτρο.

- ο πάπυρος είχε στοιχεία αυθεντικότητας ο πάπυροςήταν αυθεντικός.

3) Πίνακας ρημάτων παρουσίασης του αρχικού κειμένου

Αφήγηση: αφηγείται, εκθέτει, αναπαριστά, παρακολουθεί, διηγείται,εξιστορεί κτλ.

Περιγραφή: περιγράφει, παρουσιάζει, εξετάζει, εντοπίζει, ξεχωρίζει,διακρίνει, κοιτάζει κτλ.

Επιχειρηματολογία: εκθέτει, συμβουλεύει, εξετάζει, σχολιάζει, έχει τη γνώμη,έχει την εντύπωση, έχει την πεποίθηση, έχει την άποψη,παρουσιάζει, καταθέτει, γνωστοποιεί, διατυπώνει,συνιστά, προτείνει, πιστεύει, θεωρεί, επιδοκιμάζει,αποδοκιμάζει, απορρίπτει, αμφισβητεί, αντιτίθεται,μέμφεται, κρίνει, εκτιμά, εξηγεί, υποστηρίζει, κ.τ.λ.

Page 5: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 125

1) Τι πρέπει να ελέγξω μετά τη γραφή της περίληψηςα) ως προς τη μορφή:

έχω γραμματικά, ορθογραφικά και συντακτικά σφάλματα; χρησιμοποιώ τα σωστά σημεία στίξης; διατυπώνω με σαφήνεια και ακρίβεια τα ουσιώδη σημεία του αρχικούκειμένου;

β) ως προς τη δομή: υπάρχουν ασύνδετα σημεία που δημιουργούν πρόβλημα στην κατανόηση; ακολουθείται ο τρόπος οργάνωσης και η σειρά παρουσίασης των ιδεών τουαρχικού κειμένου;

οι συνδετικές λέξεις απεικονίζουν τις λογικές σχέσεις των πληροφοριών τουαρχικού κειμένου;

γ) ως προς το περιεχόμενο: χρησιμοποίησα τις βασικές πληροφορίες του αρχικού κειμένου και όχι κάποιεςασήμαντες;

διατύπωσα με δικά μου λόγια τις βασικές ιδέες; διαγράφεται με σαφήνεια το θέμα του κειμένου και η θέση του συγγραφέα; έχω αποφύγει προσωπικά σχόλια και αξιολογικές κρίσεις; έχω τηρήσει το όριο λέξεων;

2) Οι παράμετροι της αξιολόγησης στην περίληψηΠεριεχόμενο 8/25:Πρέπει να είναι σύμφωνο με το αρχικό κείμενο, χωρίς

σχόλια των αρχικών απόψεων και να περιέχονται ταουσιώδη σημεία.

Οργάνωση 5/25: Πρέπει να παρουσιάζονται με τη λογική ακολουθία τουαρχικού κειμένου τα βασικά επιχειρήματα του συγγραφέα.

Γλώσσα 5/25: Πρέπει να χρησιμοποιούμε το κατάλληλο λεξιλόγιο και τιςσυνδετικές λέξεις, ώστε να αποφεύγουμε την αντιγραφήσυγκεκριμένων αποσπασμάτων του αρχικού κειμένου.Αποφυγή γραμματικοσυντακτικών λαθών.

Αποτελεσματικότητα 7/25: Δεν μιμούμαστε το ύφος του αρχικού κειμένου,δεν χάνουμε τον κεντρικό νοηματικό άξονα τουαρχικού κειμένου, η περίληψή μας μπορεί νασταθεί ως αυτόνομο κείμενο.

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3Ελέγχω και αξιολογώ

την περίληψη

Page 6: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη126

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3

ÂÞìá 4Εφαρμόζω τα τρία βήματα

της θεωρίας

Τα τρία βήματα προετοιμασίας μιας σωστής περίληψης.� Διαβάζω με προσοχή το κείμενο για να βρω το θέμα του και να αντιληφθώ ποια

είναι η στάση ή η άποψη του συγγραφέα για το θέμα. Ανιχνεύω τη βασική δομήκάθε παραγράφου και γράφω στο πρόχειρο τον πλαγιότιτλο.� Διακρίνω το ουσιώδες από το επουσιώδες και σημειώνω στο πρόχειρο τις

κυριότερες ιδέες κάθε παραγράφου, καθώς και το είδος των συνδέσμων. Οισύνδεσμοι με πληροφορούν για την εσωτερική σύνδεση του κειμένου και τοντρόπο εξέλιξης της επιχειρηματολογίας.� Καταστρώνω το διάγραμμα της περίληψης ακολουθώντας πιστά τη δομή και την

πορεία της σκέψης του συγγραφέα.

Κείμενο: “Ο διχασμός”1η § Ικανό να σκέπτεται το είδος μας είναι εξίσου ικανό για τρέλα· συγχρόνως με

τον Homo Sapiens δημιουργήσαμε, σύμφωνα με την παρατήρηση του Edgar Morin,τον Homo demens, τον παράφρονα άνθρωπο. Όμως η τωρινή κατάσταση του πλανήτημας μπορεί να συνοψισθεί με τον τίτλο “η κυριαρχία του παράφρονα”.

2η § Τρελαμένοι οι άνθρωποι ετοιμάζουν τη μαζική τους αυτοκτονία, θυσιάζονταςγι’ αυτό το σκοπό το μεγαλύτερο μέρος από τα πλούτη τους, την ενέργειά τους, τηνεξυπνάδα τους. Ένας και μόνο αριθμός αρκεί για να δείξει τις διαστάσεις αυτού τουμαζικού παραληρήματος: ο καθένας από τα 5 δισεκατομμύρια ανθρώπους, όπου καινα ζει στη γη, ακολουθείται συνέχεια από ένα αόρατο παγιδευμένο όχημα, φορτωμένομε 3.000 κιλά Τ.Ν.Τ. (τρι-νιτρο-τολουόλιο = εκρηκτική ύλη), έτοιμο να εκραγεί. Γιανα τον σκοτώσεις σίγουρα, ένα κιλό θα ήταν αρκετό. Τα 2.999 κιλά παραπάνω είναιάχρηστα και στοίχισαν τόσο ακριβά, που εξαιτίας του ένα μεγάλο μέρος τηςανθρωπότητας ζει σε ανυπόφορη αθλιότητα. Ποιος το θέλησε αυτό; Κανείς, είναιτόσο παράλογο. Και όμως, έτσι είναι η ανθρώπινη λογική αυτών που θέλουν ναπροστατευτούν με το να απειλούν τους πιθανούς εχθρούς με αντίποινα, μεαποτέλεσμα να καταλήξει σε μια κατάσταση που είναι έτοιμη να ξεφύγει από τονέλεγχό τους. Τυχαία οι άνθρωποι θα εξαφανιστούν όλοι, επειδή ο καθένας δεν θαέχει σκεφθεί παρά μόνο να εξασφαλίζει τη δική του επιβίωση.

3η § [...] Επείγει να κατανοήσουμε κατά πόσο εξαιτίας της αύξησης του πληθυσμούκαι της τεχνολογικής εξέλιξης οι άνθρωποι αλληλεξαρτήθηκαν, όπως τα στοιχείατου μηχανισμού ενός ρολογιού. Η μοίρα του καθενός εξαρτάται απ’ όλους τους

Page 7: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 127

άλλους. Ωστόσο, ακολουθούν τα όνειρά τους για μικρές εγωιστικές ευτυχίες, τωνοποίων το σύνολο δεν μπορεί να είναι παρά μόνο μια οριστική ήττα όλου τουανθρώπινου είδους απέναντι στο μοναδικό εχθρό που αξίζει όλους τους ηρωισμούς:το θάνατο. Είμαστε σήμερα αντιμέτωποι με ένα διχασμό του οποίου η μοναδικήαξία είναι ότι παρουσιάζεται απόλυτα ξεκάθαρος.

4η § Είτε οι άνθρωποι θα εφαρμόζουν σε όλους τους τομείς τις στάσεις που έχουνυιοθετήσει εδώ και αιώνες. Θα συνεχίζουν να ενεργούν σαν ο μοναδικός στόχος τωνδιάφορων ομάδων, εθνών, Εκκλησιών, κρατών, να ήταν η δική τους διαιώνιση. Ηκάθε κοινωνία κλείνεται μέσα στον εαυτό της, ανήσυχη, με έμμονη την ιδέα τουκινδύνου που αντιπροσωπεύουν γι’ αυτήν οι άλλες κοινωνίες, έτοιμη να αφιερώσειτο μεγαλύτερο μέρος από τα οικονομικά, πνευματικά, ανθρώπινα μέσα της στηνπροετοιμασία της άμυνάς της. Όλα τα μέσα φαίνονται δικαιολογημένα στον καθένα,αρκεί να οδηγούν στη νίκη της δικής του θέσης. Η πίεση από όλους αυτούς τουςφόβους καταλήγει στον υπερεξοπλισμό και τη σύρραξη, η οποία επίκεται αργά ήγρήγορα και αυτό αφορά αποκλειστικά την τυχή. Είναι αναπόφευκτη μια γενικήδιαμάχη που οδηγεί το σύνολο του ανθρώπινου είδους στη μαζική καταστροφή.

5η § Είτε οι άνθρωποι θα δεχτούν να αντιμετωπίσουν τη σημερινήπραγματικότητα.Διαπιστώνουν ότι οι τύχες τους είναι δεμένες· ότι όταν χτυπάπένθιμα η καμπάνα σε κάποιο μέρος πάνω στη γη, στην Καμπούλ ή στο Σαντιάγκο,το πένθιμο χτύπημά της αφορά τον καθένα μας όπου και να βρίσκεται, ότι η βίαέγινε ταυτόχρονα θανατηφόρα γι’ αυτόν που είναι θύμα της ισοδυναμεί μεαυτοκτονία γι’ τυτόν που την ασκεί. Οι άνθρωποι δέχονται τότε ότι καινούριες μέθοδοιπρέπει να εφαρμοστούν για να λύσουν τις αναπόφευκτες διαμάχες.

6η § Τι πρέπει να κάνουμε έτσι ώστε η ανθρώπινη ιστορία να στραφεί προς αυτότο δεύτερο δρόμο; Πρώτα να συνειδητοποιήσουμε έγκαιρα την πραγμα-τικότητα.Μας παρασύρει ο πειρασμός να κρυφτούμε κάτω από τις απολαύσεις τις οποίεςπροσφέρουν οι πολύ προσωπικές μας δραστηριότητες: ο μαθηματικός προσθέτειέναν όρο στην εξίσωσή του, ο χημικός τελειοποιεί ένα καινούριο προϊόν, ο ιστορικόςορίζει την ακριβή ημερομηνία ενός μακρινού γεγονότος, και όλοι αυτοί δε δίνουνσημασία στο έδαφος που γκρεμίζεται κάτω από τα πόδια τους, καθώς εργάζονται ήονειρεύονται. Εκεί βρίσκεται μάλλον η μεγάλη ευθύνη των σημερινών διανοουμένων,αν δε θέλουν να προδώσουν την αποστολή τους: να κάνουν να ακουστεί η κραυγήπου θα ξυπνήσει τους συγχρόνους τους.

7η § Έπειτα, να εργαστούμε για μια κοινή συμφωνία σε ό,τι αφορά την ανθρώπινηύπαρξη. Ενόσω μερικοί άνθρωποι θα ζουν μέσα στην περιφρόνηση και θα βρίσκονταιαφημένοι σε μια αξιοθρήνητη μοίρα εξαιτίας του χρώματος του δέρματός τους, τουσχήματος της μύτης τους ή του επιπέδου της νοημοσύνης τους, η μοίρα όλων μαςθα κινδυνεύει.Ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε γνώμες, πεποιθήσεις, επιλογές, πρέπει να βρούμεένα κοινό βλέμμα των ανθρώπων πάνω στον εαυτό τους.

(Albert Jacquard, Le Monde Diplomatique, Ιούνιος 1996)Μετάφραση: Ζύρμπα Αθηνά

Page 8: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη128

Διάγραμμα του κειμένουΠαράγραφοι Μέρη του κειμένου Σημειώσεις

1ηΠρόλογος:διαπίστωση

του προβλήματοςΗ τρέλα των ανθρώ-πων τους οδηγεί στηνομαδική αυτοκτονία.

Έτσι, το Τ.Ν.Τ. επι-τρέπει 3000 φορές τηνεξαφάνιση όλων τωνανθρώπων.Επειδή με το να μηνσκέπτονται παρά μόνοτη δική τους άμυνα, οιάνθρωποι καταδικά-ζουν όλη την ανθρω-πότητα.

-είτε συνεχίζουν καιεξαφανίζονται.-είτε σώζονται προσπα-θώντας να καταργή-σουν τις διαμάχες.

Πρώτα να ξεπερά-σουν οι επιστήμονεςτην προσκόλληση στηστείρα εξειδίκευση καινα ασχοληθούν με τακαυτά προβλήματατου πλανήτη μας.

Έπειτα να οριστεί μίακαι μοναδική ανθρώ-πινη αρχή, ώστε νασυσπειρωθούν όλοιγύρω από αυτήν.

Κύριο μέρος:Πιθανές επιπτώσεις

Επίλογος:Αναζήτηση λύσεων

Πώς;

Page 9: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 129

Κείμενο: “Ο διχασμός” (σ.σ. 130-131)

ΠερίληψηΤο ανθρώπινο είδος ετοιμάζει την εξαφάνισή του. Η τρέλα των ανθρώπων,

ισχυρίζεται ο συγγραφέας, τους οδηγεί στην ομαδική αυτοκτονία. Έτσι, επειδήκάθε κράτος σκέπτεται μόνο τη δική του άμυνα, για να προστατευτεί από πιθανούςεχθρούς, έχει υπερεξοπλισθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε σε μια ενδεχόμενη σύρραξηνα απειλείται με εξόντωση ολόκληρη η ανθρωπότητα.

Κατά συνέπεια, και επειδή η μοίρα όλων είναι κοινή, οι άνθρωποι βρίσκονταιτώρα μπροστά σε μία επιλογή. Ή συνεχίζουν, να ενεργούν αγνοώντας αυτή τηναλήθεια, και εξαφανίζονται. Ή σώζονται, προσπαθώντας να καταργήσουν τιςδιαμάχες.

Τα μέσα και οι μέθοδοι για να δοθεί βιώσιμη λύση βρίσκονται αποκλειστικάστα χέρια τους. Πρώτα, λοιπόν, πρέπει οι επιστήμονες να ξεπεράσουν τηνπροσκόλληση στη στείρα εξειδίκευση και να ασχοληθούν με τα καυτά προβλήματατου πλανήτη μας. Έπειτα να οριστεί μία και μοναδική αρχή, ώστε να συσπειρωθούνόλοι γύρω απ’ αυτήν με μοναδικό σκοπό τη σωτηρία του συνόλου.

Σημείωση: Οι τρεις παράγραφοι της περίληψης αντιστοιχούν στα τρία στάδιαπου ακολουθεί η σκέψη: α) διαπίστωση του προβλήματος, β) πιθανές επιπτώσεις,γ) αναζήτηση μιας λύσης.

Κριτήριο Αξιολόγησης*

Κείμενο: “Ελεύθερος χρόνος και ποιότηταζωής”

Κάνουμε νομίζω ένα σοβαρό λάθος προσέγγισηςόταν εξετάζουμε τον ελεύθερο χρόνο -απ’ οποια-δήποτε άποψη- ανεξάρτητα από τη θεμελιακή σχέση,που είναι η σχέση του ανθρώπου με την εργασίατου. Σε τελευταία ανάλυση αντιμετωπίζουμε τονελεύθερο χρόνο σαν αντίβαρο σε κατά βάσηαρνητικές και αλλοτριωτικές συνθήκες εργασίας,όπου η αναζήτηση μηχανισμών αντιρρόπων καιδιαφυγής διαδραματίζουν αναγκαστικά τονπρωτεύοντα και καθοριστικό ρόλο. Δεν υπάρχεικαμιά αμφιβολία, κατά τη γνώμη μου, ότι η

Η αλλοτρίωσητου ανθρώπου

από την εργασίατου επηρεάζει και

τον τρόπο αξιοποίησηςτου ελεύθερου

χρόνου του.

*Βλέπε σ.σ. 201-208, Κριτήρια Αξιολόγησης Έκφραση Έκθεση Β΄ Λυκείου, εκδ. ΕκδοτικέςΤομές Ορόσημο.

Page 10: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη130

Η απαξίωσητης εργασίας

ανοίγει το δρόμοστη “βιομηχανία

του ελεύθερουχρόνου”.

τοποθέτηση αυτή -συνειδητή ή υποσυνείδητηαδιάφορο- είναι όχι μόνο λαθεμένη, αλλά βαθύταταπαγιδευτική. Ο άνθρωπος είναι μια πολυδιάστατη,αλλά οπωσδήποτε ενιαία οντότητα και ακριβώς γι’αυτό δεν διαμερισματοποιείται και η λειτουργία τωνοποιωνδήποτε υποκαταστάτων δεν μπορεί ναεξισορροπήσει τις καταστροφικές -σωματικές,πνευματικές ψυχικές- συνέπειες, που προκαλούνταιστον κυρίως τομέα πράξης και αυτοπραγμάτωσης,δηλαδή στην εργασία. Η απουσία νοήματος καικαταξίωσης στην εργασία δεν μπορεί παρά -ακόμακαι στην περίπτωση μιας από πολιτιστική άποψη“σωστής” διάρθρωσης του ελεύθερου χρόνου- ναυποθηκεύει αρνητικά τον χρόνο αυτό. Και τονυποθηκεύει αρνητικά, γιατί ο αλλοτριωμένος στηνεργασία του άνθρωπος και στις καλύτερες ακόμαπεριπτώσεις επιχειρεί μια αντιστάθμιση, δεν επιλέγειχρήσεις χρόνου ανάλογα με τις πραγματικές τουανάγκες τελείωσης και ολοκλήρωσης τηςπροσωπικότητάς του. Αυτό καθαυτό το γεγονός ότιο άνθρωπος επιφυλάσσει για τον ελεύθερο χρόνοτου ό,τι θεωρεί ότι πραγματικά τον εκφράζει ήπιστεύει ότι συνιστά θετική δραστηριότητα αποτελείμια αρνητική επιβάρυνση. Βεβαίως η εργασία ποτέδεν ήταν απαλλαγμένη από την πίεση της ανάγκηςεπιβίωσης, επομένως από ένα χαρακτήρακαταναγκασμού χρησιμοθηρικής επιδίωξης καισκοπιμότητας, όμως και ποτέ δεν είχε επιχειρηθείη λειτουργική της αποκοπή από το ειδικό βάροςπου έχει σαν το κατ’ εξοχήν πεδίο καταξίωσης τηςανθρώπινης ύπαρξης, όπως επιχειρείται στην εποχήμας. [...] Είναι πέρα από κάθε αμφισβήτηση ότι στηνεποχή μας έχει επέλθει μια ψυχολογική διχοτόμησηανάμεσα στο χώρο παραγωγή -εργασία και στονχώρο κατανάλωση- ελεύθερος χρόνος. Μιαψυχολογική διχοτόμηση, που ενώ αφαιρεί από τοχώρο εργασίας το αίτημα της θετικής καταξιωτικήςλειτουργίας του ελεύθερου ανθρώπου, αφήνει το μηδεσμευμένο από την εργασία χρόνο έκθετο στηχυδαιοποιητική επενέργεια ενός ασυγκράτητου

Page 11: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 131

καταναλωτισμού. Ο πολωτικός αυτός μηχανισμόςδεν αφήνει τελικά καμιά περιοχή γνήσιας ανάπτυξηςκαι έκφρασης της ανθρώπινης δημιουργικότητας.Η εργασία στην τεχνοκρατική εποχή μας, όχι μόνοαπαιτεί μιαν απόλυτη εξειδίκευση, που μερικοποιείτην ανθρώπινη δραστηριότητα, αλλά καιαντιμετωπίζεται καθαρά χρησιμοθηρικά, δηλαδήσαν απλό μέσο εξασφάλισης εισοδήματος. Οελεύθερος χρόνος από το άλλο μέρος έχεικυριαρχηθεί από τη λεγόμενη “βιομηχανία τουελεύθερου χρόνου” που μεταβάλλει τον άνθρωπο σεαπλό παθητικό και άκριτο δέκτη “απολαύσεων”. Η εξαίρεση στη διαδικασία αυτή είναι οι άνθρωποιεκείνοι που “αξιοποιούν” τον ελεύθερο χρόνο τουςμε ποιοτικές επιλογές ανώτερης τάξης. Πρόκειταιόμως αληθινά για εξαίρεση; Ναι, στο βαθμό που οιάνθρωποι της κατηγορίας αυτής δε γίνονται λείατων εκχυδαϊστικών μηχανισμών της βιομηχανίαςτου ελεύθερου χρόνου, όχι όμως ως προς τη βασικήδιδικασία. Η αντιμετώπιση της κουλτούρας σαν έναείδος “χόμπυ” υψηλής στάθμης γεννάει τονκοσμοπολίτη “κουλτουριάρη”, αυτοηδονιζόμενουςυπερόπτες ενός περιορισμένου κοινού και τωνκλειστών κύκλων, όχι πνευματικά, πολιτικά καιπολιτιστικά υπεύθυνο άτομο, που βρίσκεται σε μιασχέση συνειδητής πρόσκλησης και απάντησης μετις πολιτιστικές ρίζες και την πολιτιστικήπραγματικότητα του λαού που ανήκει. Ουσιαστικήπολιτιστική προσφορά επιβάλλει μια ολοκληρωτικήένταξη που ακριβώς προϋποθέτει την άρση τηςψυχολογικής διχοτόμησης, τουλάχιστο στοπροσωπικό επίπεδο, ανάμεσα στην εργασία, πουεισπράττεται απαξιωτικά, και τον ελεύθερο χρόνο,που λειτουργεί σαν πεδίο ψυχοπνευματικήςεκτόνωσης.

Με τις εισαγωγικές αυτές παρατηρήσεις, μπορείπλέον να απαντηθεί το ερώτημα, σχετικά με τοντρόπο αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου από τοσύγχρονο Έλληνα κατά τρόπο όχι υπεραπλου-στευτικό, όπως συνήθως συμβαίνει. Ασφαλώςυπάρχουν στην Ελλάδα οι ιδιομορφίες της

Εξαίρεσηοι άνθρωποι

που αξιοποιούντον ελεύθεροχρόνο τους

με ποιοτικές επιλογές.

Page 12: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη132

Τα ιδιομορφικάχαρακτηριστικά

του Έλληνα επηρεάζουν

την αξιοποίησητου ελεύθερου

χρόνου του.

υποανάπτυξης, αλλά κατά βάση λειτουργούν και εδώτα στοιχεία, που προαναφέρθηκαν και που -τουλάχιστον στη δυτική περιοχή- εμφανίζουν μιαπαγκοσμιότητα. Ιδιομορφικό ελληνικό στοιχείο είναιχωρίς αμφιβολία ένας πολύ υψηλότερος βαθμόςανασφάλειας σε σύγκριση με άλλες προηγμένεςχώρες του κόσμου. Ο υψηλότερος αυτός βαθμόςανασφάλειας σε συνδυασμό με μια απότομη έξαρσητου καταναλωτισμού, που εμφανίζεται σ΄όλες τιςχώρες, οι οποίες έχουν βγεί πρόσφατα από το στάδιοτης υπανάπτυξης και της στέρησης, οδηγεί το μέσοαστικοποιημένο Έλληνα σε αναζήτηση μιαςπρόσθετης απασχόλησης, που ουσιαστικάελαχιστοποιεί τον ελεύθερο χρόνο για πολύ μεγάλοαριθμό ανθρώπων. Ένα δεύτερο ελληνικόιδιομορφικό χαρακτηριστικό είναι ότι το απότομοπέρασμα από παραδοσιακά κοινωνικά μορφώματαστη σύγχρονη κοινωνία της “αφθονίας” έχειπροκαλέσει μια τρομακτική αξιολογική σύγχυση, μεαποτέλεσμα ό,τι είναι “μοντέρνο”, οσοδήποτεβάναυσο και χυδαίο, να θεωρείται και ποιοτικάανώτερο. Σ’ αυτό ακριβώς οφείλεται το γεγονός ότιτο βάρος της “ετεροκατεύθυνσης” -βασικά ηεπιρροή της διαφήμισης- είναι τόσο συνθλιπτικόστη χώρα μας, το οποίο τελικά σημαίνει ότι ο μέσοςσύγχρονος Έλληνας διαμορφώνει τα πρότυπα ζωήςτου -και φυσικά του ελεύθερου χρόνου του- σύμφωναμε τα συμφέροντα των προαγωγών του επιδεικτικούκαταναλωτισμού. Ένα τρίτο ιδιομορφικό ελληνικόχαρακτηριστικό είναι η απουσία γνήσιας αστικήςκουλτούρας, γνήσιας παράδοσης πόλης, που μειώνειακόμη περισσότερο τις αντιστάσεις στην εισβολήτης κατευθυνόμενης ακρισίας, η οποία στηρίζεταιστην παθητικοποίηση του μέσου ατόμου. Τέλοςπρέπει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα, περισσότεροίσως από χώρες ανάλογης στάθμης υπάρχειπαραδοσιακά μεγάλο χάσμα ανάμεσα στηνιντελιγκέντσια και τις πλατιές μάζες, πράγμα, πουοδηγεί στην ουδετεροποίηση και τηναλειτουργικότητα των απαραίτητων μορφωτικώνενδιαμέσων, που είναι αναγκαίοι για την

Page 13: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 133

καλλιέργεια και την προώθηση μιας άλλης,ουσιαστικά και όχι καταναλωτικά, ανώτερηςποιότητας ζωής. Αν σ’ αυτά προστεθούν οι απανθρω-ποποιητικές συνθήκες κατοικίας, κυκλοφορίας καιπεριβάλλοντος, που έχουν δημιουργηθεί κυρίως στιςμεγάλες ελληνικές πόλεις είναι φανερό ότι οκαθημερινός ελεύθερος χρόνος, ο οποίος και είναιεκείνος που βασικά ζυγίζει, είναι πολύ αρνητικότεραβαρυμένος σε σύγκριση ακόμα και με άλλες χώρεςτου κόσμου αντίστοιχου ή ανάλογου επιπέδουανάπτυξης.

Ο ελεύθερος χρόνος σήμερα είναι μεγαλύτερος απόό,τι στο παρελθόν, το ερώτημα όμως για τον τρόποδιαμόρφωσής του σε συσχετισμό πάντοτε με τηνεργασία παραμένει ο πυρήνας του ζητήματος. Οπυρήνας αυτός συνάπτεται απόλυτα με τη συνολικήμορφολογία και με τον τρόπο λειτουργίας τουκοινωνικού συστήματος και μεταβάλλεται στοβαθμό που το ίδιο το σύστημα μετασχηματίζεταιβαθμιαία ή ριζικά αλλάζει. Στοιχείο όμως καίριοκάθε αλλαγής είναι πάντοτε η άνοδος του επιπέδουσυνειδητοποίησης μιας κατάστασης, στην οποίασυνειδητοποίηση καλούμεθα όλοι να συμβάλλουμεμε τον λόγο και την πράξη.

Βασίλης Φίλιας,“Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις”.

Η συνειδητοποίησητου προβλήματος

θα βελτιώσειτην κατάσταση.

Ασκήσεις:

1. Με βάση τους πλαγιότιτλους που σας δίνονται να γράψετε περίληψη τουκειμένου περίπου 150 λέξεων.

(μονάδες 25)

2. Να αναφερθείτε επιγραμματικά στις ιδιομορφίες που επηρεάζουν τον Έλληναστην αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου του.

(μονάδες 10)

Page 14: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη134

4. αλλοτριωμένος άνθρωπος, πεδίο καταξίωσης, πολωτικός μηχανισμός,αξιολογική σύγχυση, απανθρωποποιητικές συνθήκες: να εξηγήσετε σύντοματο νόημα των φράσεων.

(μονάδες 5)

5. Σύμφωνα με το συγγραφέα “ο σύγχρονος άνθρωπος είναι έρμαιο της “βιομηχανίαςτου ελεύθερου χρόνου”, που τον μεταβάλλει σε παθητικό αποδέκτη απολαύσεων”.Ποιος είναι,κατά τη γνώμη σας, ο ρόλος των θεσμών της κοινωνικοποίησης(οικογένειας, σχολείου,τοπικής αυτοδιοίκησης κτλ.) στη συνειδητοποίηση τηςσημασίας του. (500-600 λέξεις)

(μονάδες 50)

Απαντήσεις:

1. Ο σύγχρονος άνθρωπος θεωρείται αλλοτριωμένος θεωρείται από το προϊόν τηςεργασίας του και αυτή από χώρο καταξίωσης έχει μετατραπεί σε αποκλειστικόβιοποριστικό μέσο. Το γεγονός αυτό δεν είναι άσχετο από τον τρόπο με τονοποίο καταναλώνουμε και τον εκτός εργασία χρόνο μας. Τον εγκαταλείπουμε,στα χέρια των “ειδικών του ελεύθερου χρόνου”, οι οποίοι μας μετατρέπουν σεπαθητικούς καταναλωτές διασκεδάσεων. Άνθρωποι που αξιοποιούν δημιουργικάτον ελεύθερο χρόνο τους αποτελούν εξαίρεση και είναι συνήθως αποκομμένοιαπό την πολιτιστική παραγωγή του τόπου τους και τη μεγάλη μάζα του λαού.Ειδικά στην Ελλάδα, η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου επηρεάζεται απόκάποιες ιδιαιτερότητες που σχετίζονται με τις συνθήκες εργασίας. Ανεξάρτητα,όμως, από τις επιμέρους συνθήκες, σήμερα ο ελεύθερος χρόνος είναι περισσότεροςκαι για ν’ αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο τον χρησιμοποιούμε, πρέπει ν’ αλλάξεικαι η νοοτροπία μας και το κοινωνικό σύστημα.

2. Όταν μιλούμε για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου στην Ελλάδα, πρέπει ναέχουμε υπόψη μας κάποιες ιδιαιτερότητες που ισχύουν σ’ αυτή. Αυτές αφορούνκαταρχάς την ανασφάλεια που νιώθει ο Έλληνας και η οποία τον οδηγεί στην

3. Να εντοπίσετε τις διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις που συμβάλλουν στην οργάνωσητου λόγου στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου και να επισημάνετε τη νοηματικήσχέση που δηλώνεται κάθε φορά (π.χ. απαρίθμηση, προϋπόθεση, χρονική σχέση κ.λπ.).

(μονάδες 10)

Page 15: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 135

αναζήτηση δεύτερης δουλειάς με αποτέλεσμα να μειώνεται ο ελεύθερος χρόνοςτου. Αφορούν, επίσης, την απότομη αλλαγή των κοινωνικών σχηματισμών και τοπέρασμα σε σχήματα που “θεοποιούν” το μοντέρνο ανεξάρτητα από τηναισθητική του. Τέλος, σχετίζονται με την έλλειψη αστικής κουλτούρας, αλλά καιμε το χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στη διανόηση και το λαό και την έλλειψηκάποιων “μεσολαβητών”, απαραίτητων για την εκλαΐκευση των πολιτιστικώνεπιτευγμάτων.

4. αλλοτριωμένος άνθρωπος ο άνθρωπος που έχει αποξενωθεί από τον ίδιοτου τον εαυτό, τη φύση, την εργασία του και έχει ταυτιστεί με την υλικήπραγματικότητα.πεδίο καταξίωσης ο χώρος δραστηριοτήτων που επιτρέπει στο άτομο ναπετύχει την αποδοχή του από το κοινωνικό σύνολο.

3. Στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου παρατίθενται τα χαρακτηριστικά εκείναπου διαφοροποιούν τους Έλληνες από τους υπόλοιπους κατοίκους των προηγμένωνχωρών. Η παράγραφος ξεκινά με τη φράση “Με τις εισαγωγικές αυτέςπαρατηρήσεις…”, με την οποία δηλώνεται η ολοκλήρωση / συγκεφαλαίωση μιαςενότητας και η μετάβαση σε μια νέα θεματική ενότητα. Κατόπιν, οι λέξεις “έναδεύτερο …, ένα τρίτο …, τέλος …” φανερώνουν την απαρίθμηση τωνιδιομορφικών χαρακτηριστικών του σύγχρονου Έλληνα. Τέλος, ο υποθετικόςσύνδεσμος αν, εισάγει έναν επιπλέον όρο-ιδιομορφία που ολοκληρώνει τονκατάλογο.

πολωτικός μηχανισμός ενέργεια που προκαλεί μια κατάσταση, η οποίαχαρακτηρίζεται από επικράτηση ακραίων τάσεων και έλλειψη διαλόγου καισυνεννόησης.αξιολογική σύγχυση κατάσταση στην οποία επικρατεί έλλειψη τάξηςστην κλίμακα των ηθικών, κυρίως, αξιών (π.χ. η απόδοση μεγάλης σημασίαςστον υλικό πλούτο και η ταυτόχρονη παραμέληση της ψυχοπνευματικήςανάπτυξης).απανθρωποποιητικές συνθήκες οι βιοτικές, εργασιακές ή άλλες συνθήκεςπου εξαλείφουν τα ιδιαίτερα ηθικά και συναισθηματικά χαρακτηριστικά πουπροσιδιάζουν στον άνθρωπο.

5. Οι αρχές και τα πρότυπα με τα οποία οργανώνει ο άνθρωπος τον τρόποζωής του και προσδιορίζει τα κριτήρια επιλογής του, διαμορφώνονται από τηνεαρή ηλικία και επηρεάζονται από το κοινωνικό του περιβάλλον. Επομένως,για να μπορέσει ο ίδιος να αξιολογήσει σωστά τον ελεύθερο χρόνο του και να

Page 16: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη136

τον αξιοποιήσει εποικοδομητικά, θα πρέπει να λάβει από νωρίς τις βάσειςπου θα τον βοηθήσουν να συγκροτήσει μια υγιή και ενεργητικήπροσωπικότητα, με ποιότητα, αντιστάσεις, ψυχικά και πνευματικά ερείσματα.Ως προς αυτό, η συμβολή της κοινωνίας, με τη σωστή λειτουργία των φορέωνκοινωνικοποίησης, είναι όχι μόνο απαραίτητη αλλά και επιβεβλημένη.

Καταρχήν, το οικογενειακό περιβάλλον είναι ο πυρήνας από τον οποίολαμβάνονται τα πρώτα κοινωνικά ερεθίσματα και γι’ αυτό το λόγο διαδραματί-ζει πρωταρχικό ρόλο στη διάπλαση της προσωπικότητας. Ο τρόπος ζωής τωνγονέων, αποτελεί για το παιδί το πρώτο κοινωνικό μόρφωμα μέσα στο οποίοδιαμορφώνονται οι αξίες και τα πρότυπά του. Επομένως, είναι πολύ σημαντικόγια την προσωπικότητα του νέου, να αναπτύσσεται μέσα σ’ ένα περιβάλλονόπου ο ελεύθερος χρόνος θεωρείται πολύτιμο αγαθό, συμπλήρωμα του χρόνουεργασίας, και αξιοποιείται δημιουργικά.

Εξάλλου, τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από το παράδειγμα και την παρατήρηση.Όταν οι γονείς εξασφαλίζουν καθημερινά ελεύθερο χρόνο, τον οποίο οργανώ-νουν με ενέργεια ψυχής και δημιουργική διάθεση προς όφελος δικό τους και τωνπαιδιών· όταν, δηλαδή, αφιερώνουν χρόνο για να παίξουν με τα παιδιά, ναδιαβάσουν, να συζητήσουν, να ψυχαγωγηθούν, να απολαύσουν μια εκδρομικήέξοδο στη φύση· όταν, παράλληλα, ασκούν το πνεύμα και το σώμα τουςεπιδιδόμενοι στην ανάγνωση βιβλίων και τον αθλητισμό, ακούν μουσική,παρακολουθούν θέατρο και κινηματογράφο, τότε δημιουργούν ένα υγιές και στέρεοπρότυπο αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου. Έτσι, η ώρα της σχόλης εκλαμβά-νεται από το νεαρό άτομο ως ώρα χαράς, ενέργειας, δύναμης και απόλαυσης τηςζωής και καταγράφεται στη συνείδησή του ως αξία αναγκαία για τη δημιουργι-κή ανάπτυξη και εξισορρόπηση της προσωπικότητάς του. Για να διαπιστώσου-με πόσο καθοριστικός είναι ο ρόλος της οικογένειας και σ’ αυτήν την περίπτωση,αρκεί να αναλογιστούμε με ποια κριτήρια και με ποια πρότυπα θα αξιοποιήσειτον ελεύθερο χρόνο του, ένα παιδί που έχει μεγαλώσει μπροστά σε μια τηλεόρα-ση και έχει μάθει να παίζει με έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή.

Εξίσου καθοριστικός με το θεσμό της οικογένειας είναι ο θεσμός του σχολεί-ου και ο χαρακτήρας της παιδείας που λαμβάνει το παιδί μέσα σ’ αυτό.Ειδικότερα η εκπαίδευση που στοχεύει στην εξειδίκευση και σε μια παιδεία μετεχνοκρατικό προσανατολισμό, έχει χρησιμοθηρικό χαρακτήρα, ενισχύει τηβαθμοθηρία ενώ, παράλληλα, περιορίζει τους πνευματικούς ορίζοντες των νέωνκαι συρρικνώνει τον ελεύθερο χρόνο τους. Αντίθετα, η ανθρωποκεντρική παιδείαστοχεύει στην πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας και γι’ αυτό το λόγοπροσφέρει ποικίλα ερεθίσματα που αντιστοιχούν στις ανάγκες μιαςπολυδιάστατης, ψυχικής, πνευματικής και σωματικής οντότητας. Μέσα στοχώρο του σχολείου, το νεαρό άτομο έρχεται σε επαφή με τον αθλητισμό καιτην ομαδική ψυχαγωγία, γνωρίζει τη μουσική και τις καλές τέχνες, μαθαίνει τη

Page 17: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 137

γλώσσα του και τη γλώσσα άλλων λαών, διευρύνοντας τα όρια του νου του.Συνεπώς, έχει τη δυνατότητα να διερευνήσει με μεγαλύτερη άνεση τις ιδιαίτ-ερες κλίσεις του, να επιλέξει τους τρόπους ψυχαγωγίας του και να διαμορφώ-σει τα δικά του κριτήρια αισθητικής απόλαυσης και δημιουργικής δράσης.

Άλλωστε, το σχολείο, με την κατανομή των δραστηριοτήτων, εκπαιδεύει τοάτομο από τη νεαρή ηλικία να οργανώνει και να μοιράζει δημιουργικά τιςδυνάμεις του ανάμεσα στο χρόνο εργασίας, το χρόνο του διαλείμματος καιτης σχόλης. Εφόσον το εκπαιδευτικό σύστημα σέβεται και τιμά την αξία τουελεύθερου χρόνου που, δικαιωματικά, ανήκει στους μαθητές, τότε και η κάθενέα γενιά μαθαίνει να αξιολογεί σωστά και να αξιοποιεί δημιουργικά τοχρόνο αυτό.

Τέλος, η δράση της τοπικής αυτοδιοίκησης και των πολιτιστικών φορέων τηςπολιτείας, δημιουργούν τις προϋποθέσεις και παρέχουν τα μέσα που θαβοηθήσουν τους νέους να αξιοποιήσουν δημιουργικά, με φαντασία καιποικιλομορφία τον ελεύθερο χρόνο τους. Η ίδρυση αθλητικών συλλόγων, ηδιοργάνωση συναυλιών και εκθέσεων ζωγραφικής, φωτογραφίας, βιβλίου, ηδημιουργία χώρων σωματικής και καλλιτεχνικής έκφρασης (χορός, θέατρο,εικαστικές τέχνες), είναι μερικοί από τους τρόπους με τους οποίους δημιουργείταιη κατάλληλη κοινωνική υποδομή, ώστε να αποκτήσουν οι νέοι στον ελεύθεροχρόνο τους, τα κίνητρα, τα μέσα και τις ευκαιρίες για να διοχετεύσουν τιςδημιουργικές τους δυνάμεις και να ικανοποιήσουν τις ανησυχίες τους με τρόποεπωφελή και εποικοδομητικό.

Page 18: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη138

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3

ÂÞìá 4

ÂÞìá 5 Εξασκούμαι ...

Να βάλετε τους πλαγιότιτλους στις παραγράφους των κειμένων πουακολουθούν και να συνθέσετε την περίληψή τους.

1ο Κείμενο: “Η γενιά της οθόνης”(Θεματικοί κύκλοι, σ.σ. 186-188)

Τα στελέχη του μάρκετινγκ ή οι υπεύθυνοι προγράμματος της τηλεόρασης, οιοποίοι προσπάθησαν να μειώσουν τη νεανική κουλτούρα καθιστώντας την απλώςένα “τάργκετ γκρουπ”1, δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι πυροδοτούσαν αυτό πουαποδείχτηκε αναγέννηση στη σχέση των νεαρών ατόμων με τα μέσα. Σαν βα-κτήρια που αναπτύσσουν αντιστάσεις στα νέα αντιβιοτικά, τα παιδιά μας προ-σαρμόστηκαν με εκπληκτική ευκολία και ευκαμψία στο συνεχές “μπαράζ” στιςαισθήσεις τους. Έχουν μεταλλαχθεί σε Γενιά της Οθόνης (Screen Agers).

Αυτόχθονες σε ένα βασίλειο νέων μέσων, όπου οι περισσότεροι ενήλικοι είναιαπλώς μετανάστες, μιλούν τη γλώσσα των δημοσίων σχέσεων με μια ευκολία,την οποία οι περισσότεροι επαγγελματίες μπορούν μόνο να επιθυμήσουν και όχινα αποκτήσουν. Εντοπίζουν τις αδέξιες προσπάθειες των διαφημιστών να προ-καλέσουν τις επιθυμίες τους και κρατούν τις αποστάσεις τους με ειρωνεία καιχιούμορ.

Το βίντεο που σκοτώνειΗ Γενιά της οθόνης βλέπει τηλεοπτικά προγράμματα που τη βοηθούν στην

προσπάθειά της να καταλαβαίνει και να αποκρούει ελεύθερα τις επιθέσεις. Οι“Simpsons”2, ισοδυναμούν με πανεπιστημιακό μάθημα σημειολογίας, στο οποίοη κοινωνία και τα μέσα αποτελούν αντικείμενο σάτιρας σε σημείο που γίνονταιανώδυνα. Το να αναγνωρίζει κανείς τα τεχνάσματα του μάρκετινγκ που παρωδούνοι Simpsons ισούται με το να αναπτύσσει αντιστάσεις στην πειθώ τους.

Ο Μπίβις και ο Μπάτχεντ παρέχουν στη Γενιά της Οθόνης εκπαίδευση στην1τάργκετ γκρουπ: ομάδα στόχου, στη συγκεκριμένη περίπτωση για την κατανάλωση των προγραμμάτων2Σειρά κινουμένων σχεδίων, “καρτούν”

Οι ασκήσεις που ακολουθούν καλύπτουν όλο το φάσμα της θεωρίαςτου κεφαλαίου

Page 19: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 139

κατανόηση των μέσων, απομακρύνοντάς την από την τρέλα των ροκ βίντεο. Οιδύο αυτοί χαρακτήρες καρτούν αποδομούν τα βίντεο του ΜΤV σε πραγματικό χρόνο,κάνοντας πλάκα με τις αξιοθρήνητες χορευτικές φιγούρες των ροκ σταρ καθώς και μετις προσπάθειες των δισκογραφικών εταιρειών να τους ανεβάσουν στα τσαρτς. Όπωςακριβώς τα βίντεο σκότωσαν την ικανότητα των ροκ βίντεο να υπνωτίζουν τους νεαρούςθεατές για να παραδοθούν άνευ όρων στην τελευταία μόδα.

Εν τω μεταξύ, η βιομηχανία των ηλεκτρονικών και των υπολογιστών όπλισε,άθελά της, τη Γενιά της Οθόνης με τα εργαλεία που της είναι απαραίτητα για νααποδομήσει, να απομυθοποιήσει και να φτιάξει τα δικά της μέσα.

Άλλωστε το τηλεοπτικό προϊόν δεν ονομάζεται “πρόγραμμα” τυχαίως. Δενπρογραμματίζουν τις συσκευές της τηλεόρασης, προγραμματίζουν εμάς, τους τη-λεθεατές, δημιουργώντας ιστορίες και διαφημίσεις που μας προκαλούν άγχος.Παρ’ότι οι περισσότεροι ευπροσήγοροι ενήλικοι τηλεθεατές παρακολουθούν σανστρατιωτάκια ένα πρόγραμμα ως το τέλος, τα παιδιά, που μεγάλωσαν με τοτηλεκοντρόλ στο χέρι, υποκύπτουν πολύ λιγότερο στα καλοφτιαγμένα επινοήματατων σειρών - κυρίως όταν είναι γεμάτα κόλπα του μάρκετινγκ- και κάνουν ζάπινγκχωρίς να διστάσουν ούτε στιγμή. Αντί να παρακολουθήσουν ένα πρόγραμμα,βλέπουν στα πεταχτά δέκα συγχρόνως.

Ως αποτέλεσμα, δεν βλέπουν απλώς τηλεόραση, βλέπουν τηλεόραση οδηγώνταςμόνα τους τα βήματά τους μέσα στο σύνολο των μέσων, αντί να ακολουθούν τησυνταγή ενός υπεύθυνου προγράμματος. Όσο και αν παραπονιόμαστε για τηνπεριορισμένη ικανότητα συγκέντρωσης των παιδιών μας, η επιδεξιότητα, με τηνοποία αποσυνδέονται από το πρόγραμμα, τα έχει προστατεύσει από την υπνωτικήμαγεία ακόμη και των καλύτερων τηλεοπτικών γητευτών. Αντί να τους δώσουμεσυγχαρητήρια όμως, έχουμε διευρύνει την έννοια του όρου “διαταραχή τηςπροσοχής” για να συμπεριλάβουμε και εκείνους των οποίων η προσοχή αποσπάταιμε τη θέλησή τους -και να τους αναγκάσουμε να συμμορφωθούν.

Το τζόιστικ3 του Nintendo ενισχύει ακόμη περισσότερο τη δύναμη της Γενιάςτης Οθόνης, ενώ συγχρόνως περιπλέκει το δίλημμα του προγραμματιστή. Τονπαλιό καιρό η εικόνα της τηλεόρασης δεν μπορούσε να αλλάξει -ένας γυάλινοςπύργος εξέπεμπε από την κορυφή του την απόλυτη αλήθεια στα σπίτια. Σήμερατα παιδιά έχουν συνηθίσει να χειρίζονται επιδεξίως την εικόνα στην οθόνη. Αυτόέχει αλλάξει ριζικά την αντίληψη που έχουν για την εικόνα της τηλεόρασης καιτην ευλάβεια που τρέφουν γι’αυτήν.

Όπως ακριβώς το τηλεκοντρόλ επιτρέπει στους τηλεθεατές να αποδομήσουντην τηλεοπτική εικόνα, το τζόιστικ έχει αποδομήσει το ίδιο το πίξελ4. Ο αναγνώστηςτων ειδήσεων είναι απλώς ένας ακόμη μεσήλικος που χειρίζεται το τζόιστίκ του.Η ιεραρχία και η εξουσία έχουν ελαττωθεί, και τα όπλα των προγραμματιστώνέχουν αδρανοποιηθεί.

3τζόιστικ: χειριστήριο4πίξελ: εικονοστοιχείο

Page 20: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη140

Τηλεοπτικό μονοπώλιοΤέλος, το ποντίκι και το πληκτρολόγιο του υπολογιστή έχουν μετατρέψει την

τηλεόραση σε ένα μόνιτορ / υπερδέκτη. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε σπίτι μευπολογιστή δεν αντιμετωπίζουν την τηλεόραση ως ένα μαντείο ή εστία αλλά ωςμια πύλη, μέσω της οποίας μπορούν να επικοινωνήσουν. Κάθονται βεβαίως καμιάφορά και βλέπουν ένα πρόγραμμα - αλλά το κάνουν με τη θέλησή τους και έχονταςπλήρη γνώση της συνενοχής τους. Δεν πρόκειται για ακούσια υποταγή.

Το τηλεκοντρόλ, το τζοίστικ και το ποντίκι έχουν αλλάξει αμετάκλητα τη σχέσητων νέων με την τηλεοπτική εικόνα και τα μηνύματα των υπευθύνωνπρογράμματος. Τα παιδιά σήμερα αποδομούν το περιεχόμενο, απομυθοποιούντην τεχνολογία και “κάνουν το κέφι τους” με τα μέσα.

Οι προγραμματιστές αντιδρούν. Αναπτύσσουν πιο περίπλοκα προγράμματαυπολογιστών για να αποστρέψουν τη Γενιά της Οθόνης από το να κατασκευάζειμόνη της τα προγράμματά της.Οι διαφημιστές δημιουργούν “μοντέρνες” διαφημίσειςκαι προγράμματα και αποσκοπούν στο να γοητεύσουν τους νοήμονες νεαρούςτηλεθεατές και να κάμψουν την ειρωνική, προστατευτική στάση τους. Και οι ειδήσειςπροειδοποιούν τους γονείς για την επικίνδυνη πορνογραφία και τους στρατιωτικούςεξτρεμιστές που καραδοκούν στο Ίντερνετ, έτοιμοι να μετατρέψουν τα παιδιά μαςσε άτομα που παρεκτρέπονται ή σε κατασκευαστές βομβών.

Αυτό καταλήγει σε πόλεμο εναντίον της κουλτούρας των νέων, ένα πόλεμο πουμακάρι να χαθεί μακροπρόθεσμα. Όντας αυτόχθονη η Γενιά της Οθόνης έχει το“πλεονέκτημα της έδρας” στο χώρο των μέσων και καλύτερη γνώση του εδάφους [...]

Ντάγκλας Ράσκοφ, από τον ημερήσιο τύπο

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2ο Κείμενο: “Διαφήμιση και βία” (Θεματικοί κύκλοι, σ.σ. 203-204)

Έτυχε πριν από δεκαπέντε μέρες να πάρω μέρος σε μία δημόσια συζήτησηγύρω απ’τη διαφήμιση και τη βία που οργάνωσε το περιοδικό “Η διαφήμιση

Page 21: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 141

αύριο”. Ένα περιοδικό στο οποίο από καιρό μια ομάδα από δημοκράτεςδιαφημιστές κάνουν μια υπεύθυνη κριτική εξέταση των ορίων, των ελαττωμάτων,της μοίρας του επαγγέλματός τους. Μπρος στο απρόσμενο ξέσπασμα απόδοσηςευθυνών για τη βία, μπρος στην αυτοκατηγορία που η καταναλωτική κοινωνίαφαίνεται ότι άρχισε δημόσια, οι διαφημιστές διερωτήθηκαν, σ’αυτή τη συζήτηση,ποια είναι η μερίδα ευθύνης που τους πέφτει. Και σ’αυτό το σημείο μου φάνηκεαπόλυτα αναγκαίο να τους καθησυχάσω. Όχι από επιείκεια, αλλά για να μηναφήσω τη δίκη των αποτελεσμάτων να καλύψει τη δίκη των αιτίων.

Τι έκανε για χρόνια η διαφήμιση με παραγγελία του συστήματος; Ερέθιζε τιςεπιθυμίες. Κάνοντάς το όμως, δεν ώθησε απλά τον κόσμο να θέλει, αλλά του είπετι να θέλει και τι ήταν καλό να θέλει. Αν το σκεφτούμε καλά, θα δούμε ότι πέτυχεδύο αποτελέσματα από “αντικειμενική” άποψη επαναστατικά (οι προθέσεις δενμας ενδιαφέρουν εδώ). Οι συντηρητικές κοινωνίες και οι αντιδραστικοί παιδαγωγοίδήλωναν πάντα με σοφό τρόπο ότι οι υπερβολικές επιθυμίες είναι κακό πράγμακαι ότι κατ’αρχή δεν πρέπει να δίνουμε στους φτωχούς την εντύπωση ότι μπορούνν’αποχτήσουν τα πράγματα των πλουσίων. Το ότι οι βασιλιάδες μετατοπίζοντανμε τη φορητή πολυθρόνα ήταν απόδειξη ότι αυτό το σκεπαστό πολυτελές φορείοήταν βασιλικό πράγμα: κανείς άλλος δεν μπορούσε να το θέλει.

Η διαφήμιση, μεταφράζοντας τη φορητή πολυθρόνα σε “αυτοκίνητο”, είπε α-κόμη και στον άνεργο ότι μπορούσε να επιθυμεί αυτοκίνητο, ότι όλοι μπορούσαννα το αποχτήσουν κι ότι, πάντως, περισσότερο από δικαίωμα, ήταν υποχρέωσηνα το επιθυμούν. Το ίδιο έγινε και για το σαπούνι με γαλλικό άρωμα και για τοδιαμέρισμα, για τη γραβάτα και για το μηχανάκι.

Μια επιθυμία, ερεθισμένη κι ανικανοποίητη, μπορεί να πάρει δύο δρόμους: τηνατομική εξέγερση (την εγκληματική πράξη για παράνομη ιδιοποίηση των αγαθώνάλλου) και τη συλλογική επανάσταση (τον κοινωνικό αγώνα για σωστότερη δια-νομή του κοινού πλούτου). Δεν μπορούμε ν’αρνηθούμε ότι ένα από τααποτελέσματα της καταναλωτικής προπαγάνδας υπήρξε και η αύξηση τηςκοινωνικής αγωνιστικότητας για την κατάχτηση μιας ευδαιμονίας πουπαρουσιαζότανε σαν δυνατή για όλους και που τελικά ήταν σχεδόν άφταστη. Ηκαταναλωτική προπαγάνδα είναι αναμφίβολα υπεύθυνη για την παράλογηαπόφαση ν’απαχθεί ένα παιδί για ν‘αγοράσει ο απαγωγέας βίλα, αλλά είναιεπίσης και υπεύθυνη για την κατάληψη σπιτιών από ανθρώπους που νιώθουναποκλεισμένοι από αγαθά που διαφημίζονται σ’όλες τις γωνιές των δρόμων.

Και να που η κοινωνία, αφού πρώτα ερέθισε τις επιθυμίες για όλα τα πράγματα,τρομοκρατείται γιατί ο κόσμος απαιτεί τουλάχιστον ένα μέρος χωρίς να πρέπειαναγκαστικά να εγκληματήσει. Είναι σαν να έλεγε το σύστημα στους υπηκόουςτου: “Έπρεπε να θέλετε να ξοδέψετε όλο το μισθό σας, και το δέκατο τρίτο και τοδέκατο τέταρτο, αλλά τώρα το παρακάνετε: τώρα θέλετε και αύξηση μισθού! Τοπαιχνίδι δεν ήταν έτσι. Μην υπερβάλλετε, και σκεφτείτε τα αγαθά της λιτότητας”.

Page 22: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη142

Αυτό είναι, περίπου, το νόημα της έκκλησης του προέδρου της δημοκρατίας. Καιτώρα που ο κόσμος επιθυμεί υπερβολικά πράγματα ποιος φταίει; Η διαφήμιση,για παράδειγμα, που πρέπει να προκαλεί επιθυμίες για ψυγεία (κι αλίμονο αν δενπουληθούν αρκετά, θα κλείσουν τα εργοστάσια). Αλλά αν για ν’αγοράσει ο κόσμοςψυγεία απαιτεί νέα συλλογική σύμβαση εργασίας, τότε κάτι δεν πάει καλά.Συναγερμός, οι πολίτες καταναλώνουν πολλά, ζητούν πολυτέλειες.

Πώς να δικαιολογηθούν γι’αυτό; Κατηγορώντας στην τύχη, παράλογα. Γιατί οκύκλος είναι φαύλος, η βία βρίσκεται στην ίδια την ιδέα του κέρδους, είναι παλιάιστορία: πρέπει να επιθυμείς αυτά που σου προσφέρω όχι αυτά που έχω εγώ,διαφορετικά όλα τελείωσαν. Πράγματι τέλειωσαν: η βία είναι αποτέλεσμα, όχιαιτία αυτής της κατάστασης.

Ουμπέρτο Έκο, Η σημειολογία στην καθημερινή ζωήΑπόδοση: Αντώνης Τσοπάνογλου

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3ο Κείμενο: “Ο καταμερισμός και η ειδίκευση” (Θεμ. κύκλοι, σ.σ. 220-222)

[...] Η εργασία, για να γίνεται γρηγορότερα και καλύτερα, έχει κατανεμηθεί σεμικρά κομμάτια και ο καθένας διεκπεραιώνει, συχνά εφ’όρου ζωής, το μικρό κομ-μάτι που του έλαχε. Έτσι, βέβαια, η προσπάθεια τυποποιείται. Και αν αυτό στηνπεριοχή της πρακτικής ενέργειας, είναι επικίνδυνο, στην περιοχή του θεωρητικούστοχασμού γίνεται επικινδυνότατο. Η τυποποίηση αποτελεί άρνηση τηςπροσωπικής ελευθερίας. Το ιδανικό του “στάνταρντ” μπορεί να είναι χρήσιμοστα βιομηχανικά προϊόντα. Αλλά ο άνθρωπος, τουλάχιστο ίσαμε τη στιγμή τούτη,δεν είναι βιομηχανικό προϊόν. Αργότερα, φυσικά, μπορεί να γίνει. Μπορεί ναδημιουργηθούν απέραντα εκκολαπτήρια ανθρωπίνων υπάρξεων.

Ο καταμερισμός, που είναι σήμερα το αναπόφευκτο, αύριο μπορεί να γίνει ηνέα μοίρα της ανθρώπινης τραγωδίας. Γιατί η τυποποίηση δεν είναι άσχετη, ανκαλοκοιτάξει κανείς το θέμα, προς τον καταμερισμό. Όσο η ενέργεια περιορίζεταισε κλειστούς χώρους, τόσο και το πρόσωπο που ενεργεί μεταμορφώνεται σεακούσιο όργανο, παύει να συμμετέχει συνειδητά στην προσπάθεια. Η επανάληψη

Page 23: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 143

σκοτώνει την ευδιαθεσία και η έλλειψη της ευδιαθεσίας μαραίνει τη φαντασία.Και δεν πρέπει να λησμονούμε πως η φαντασία, είτε εφαρμοσμένη στα πράγματαείτε όχι, είναι πολύτιμη μορφή της ελευθερίας. Ο μεγάλος κίνδυνος λοιπόν υπάρχειεκεί: ο άνθρωπος που επαναλαμβάνει σε μια ολόκληρη ζωή την ίδια κίνηση, πουπεριορίζει το οπτικό του πεδίο σε μια απειροελάχιστη μορφή ενέργειας, γίνεταιπια και ο ίδιος ένας χώρος στεγανός, όπου ο ήλιος από άλλους κόσμους δεν βρίσκειτόπο να πέσει. Και αν αυτό συμβαίνει, με τόσο βλαπτικά αποτελέσματα, στηνπεριοχή της καθημερινής προσπάθειας, πολύ περισσότερο μπορεί να συμβαίνει,και με συνέπεια την απώλεια της συνείδησης των συνόλων, στην περιοχή τηςεπιστημονικής προσπάθειας. Εκεί πια παίρνει τη μορφή αλγεινής περιπέτειας,που μόνο λίγοι, εξαιρετικά προικισμένοι, μπορούν, και κατά ένα ποσοστό, να τηςξεφύγουν. Το ερώτημα τώρα έρχεται από μόνο του: υπάρχει τρόπος σωτηρίας ήόχι; Νομίζω πως άλλος τρόπος δεν μπορεί να υπάρξει έξω από τη διεύρυνση καιτην καλή χρησιμοποίηση του διαθέσιμου χρόνου. Ένα γιατρός δεν είναι πια σωστό,καθώς έχουν διαμορφωθεί τα πράγματα, να μην έχει ειδικευθεί σ’ένα κλάδο τηςεπιστήμης του. Αλλά θαυμάσια μπορεί να χρησιμοποιεί το διαθέσιμο χρόνο του,για να κερδίζει και τη γενική επιστημονική γνώση, που θα καταστήσει και τηνειδίκευσή του αποτελεσματικότερη. Και η “ανθρώπινη βίδα” πρέπει στην άδειατης ώρα να ξεβιδώνεται όσο πληρέστερα μπορεί, αποβλέποντας στη γενική τηςκαλλιέργεια, ώστε η ομοιομορφία της προσπάθειας να μην προκαλεί τηνολοκληρωτική της τυποποίηση. [...]

Η ειδίκευση, πρέπει να το πάρουμε απόφαση, δεν είναι μια υπόθεση που μπορείν’ανασταλεί ή να περιορισθεί. Όσο προχωρούν οι καιροί, τόσο περισσότερο ηγνώση θα κατατεμαχίζεται. Εκείνο λοιπόν που χρειάζεται δεν είναι να τηνεπιτιμούμε, αλλά να προσπαθούμε να την τοποθετήσουμε στον κανονικό χώρο,ώστε να μην αποσκεπάζει ολόκληρο τον άνθρωπο και ν’αφήνει κάποια περιθώριακαθολικότερης δραστηριότητας. Με τον όρο “περιθώρια” δεν εννοώ, φυσικά, τηνπάρεργη απασχόληση, αυτό που ονομάζει η εποχή μας “χόμπυ”. Η πάρεργηαπασχόληση σε μια μορφή τέχνης, ας θυμηθούμε τον Αϊνστάιν και το βιολί του,ή σ’ένα άθλημα δεν είναι αυτό που ζητεί η κοινή συνείδηση από το σύγχρονοειδικό. Ένα “χόμπυ” είναι πολύ συνηθισμένη υπόθεση. Εδώ πρόκειται για κάτιουσιαστικότερο: για μια μετακίνηση, για μια συμπλήρωση του κοσμοειδώλου πουέχει συλλάβει ο ειδικός. Όταν το κοσμοείδωλο ευρυνθεί, και τα σύγχροναπροβλήματα θ’αντιμετωπισθούν γενναιότερα και αποτελεσματικότερα. Και θαεπιτευχθεί το μεγάλο όνειρο της γενιάς μας: ο εξανθρωπισμός της επιστήμης.Και θα κατανοηθεί βαθύτερα, πόσο τα πάντα είναι ανωφέλευτα, αν δεν τακατευθύνει η στοργή προς τον άνθρωπο. Ένας ειδικός αφιλοσόφητος, ανιστόρητος,ανίκανος να γευθεί τις εξαίσιες απολαύσεις της υψηλής καλλιτεχνικής δημιουργίας,ένας επαγγελματίας ειδικός, ακόμη και αν είναι από τη φύση του ο καλύτεροςάνθρωπος του κόσμου, μεταμορφώνεται πολύ εύκολα σε πρόσωπο περιορισμένης

Page 24: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη144

ευθύνης, σ’ένα εργαλείο χρήσιμο στη μια περίσταση και βλαβερό, όχι άχρηστομόνο, σε όλες τις άλλες περιστάσεις. Η μονομέρεια είναι μια αρρώστια κι έναςκίνδυνος -και θανάσιμος κίνδυνος.

Αλλά προβλέπω την αντιπαρατήρηση: “Είναι τόσες οι απαιτήσεις της εξει-δίκευσης, ώστε δεν απομένει διαθέσιμος χρόνος”. Αυτό θα μπορούσε να είναιβάσιμο μόνο στην περίπτωση του μεγαλοφυούς που βιδώνεται νυχτοήμερα στοερευνητικό του εργαστήριο, αλλοτριωμένος από κάθε άλλη απασχόληση, κάθεχαρά της ζωής, κάθε, τόσο ανθρώπινη, επιτέλους, απόδραση, για να προσφέρειμέγιστες υπηρεσίες στην ανθρωπότητα. Τι να ζητήσει κανείς από αυτό το ιερότέρας; Θα του επιτρέψει και ανιστόρητο και αφιλοσόφητο και αγεωγράφητο ναείναι, προκειμένου να ευοδωθεί ο μεγάλος σκοπός, ν’απαλλαγούν οι άνθρωποιαπό μιαν αρρώστια ή να επιτύχουν μια φαντασμαγορική άνοδο του πολιτισμικούεπιπέδου των. Όταν μιλούμε για τον ειδικό, δεν εννοούμε τις εξαιρέσεις πουσυμβαίνει πολύ συχνά να μας ξαφνιάζουν και με την όλη πνευματική τουςπροσωπικότητα. Εννοούμε το μέσο όρο, την καθημερινή παρουσία, αυτή τηνεπιστήμη και την τεχνολογία της κάθε στιγμής. Εννοούμε κυριότατα ένα γενικότρόπο συμπεριφοράς προς τις καθολικές και αναντικατάστατες αξίες τηςπνευματικής ζωής. Εννοούμε αυτή την περιφρόνηση που κάθε μέρα και γοργότερααπλώνεται προς κάθε τι που δεν είναι το άμεσο έργο, το τυπικό επάγγελμα και ηυλική του απόδοση. Την αυταρέσκεια των πρακτικών ανθρώπων και τηναυτεπάρκεια, τη βδελυρή χρησιμοποίηση του διαθέσιμου χρόνου, αυτή τηνασυλλόγιστη σπατάλη που φτωχαίνει και αδειάζει τις ψυχές, που στερφεύει1 ταπνεύματα.

Το ουσιωδέστερο είναι να μην παύουμε να συλλογιζόμαστε τον ανθρωπο. Οκόσμος μας, είπε στα 1955 ο Οππενχάιμερ2, είναι “ένας κόσμος όπου ο καθέναςμας, γνωρίζοντας τα όριά του -τον κίνδυνο να είναι επιπόλαιος και τον πειρασμόνα είναι κουρασμένος- πρέπει ν’αρπαχθεί από ό,τι τον περιβάλλει, από ό,τι γνωρίζει,από ό,τι μπορεί να κάμει, από τους φίλους του, από την αγάπη του, γιατί αλλιώςθα χαθεί μέσα στην παγκόσμια σύγχυση και δεν θα ξέρει πια τίποτε και δενθ’αγαπά πια τίποτε”.

Ι.Μ. Παναγιώτοπουλος“Ο σύγχρονος άνθρωπος”

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

1στερφεύει: στειρώνει2Ρόμπερτ Οππενχάιμερ (Robert Oppenheimer): Αμερικανός φυσικός, επικεφαλής της ομάδας πουδημιούργησε για πρώτη φορά ατομική βόμβα στις Η.Π.Α., αυτή που χρησιμοποιήθηκε στη Χιροσίμα καιστο Ναγκασάκι.

Page 25: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 145

4ο Κείμενο: “Η πικρή γνωριμία με το ρατσισμό” (Θεμ. κύκλοι, σ.σ. 232-234)

Δεν είναι εύκολο να είναι κανείς διαφορετικός, ιδίως όταν είναι παιδί. Η φυσικήδιαδικασία του μεγαλώματος παρουσιάζει ήδη αρκετά προβλήματα, τα οποίαεπιτείνονται αν ανακαλύψουμε ότι κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο αποκλίνουμεαπό το μέσο όρο.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η οικογένεια μου ήταν διαφορετική. Οι γονείς μουμιλούσαν λίγα αγγλικά και αυτά με μια βαριά ιταλική προφορά. Το στυλ τηςζωής μας ήταν ολοφάνερα διαφορετικό, ένα μικρό κομμάτι Μεσογείου στις ακτέςτης Αμερικής. Τρώγαμε διαφορετικά εξωτικά φαγητά. Οι συζητήσεις μας ήτανπιο ζωντανές και οι φωνές μας λίγο πιο δυνατές. Οι κινήσεις μας πιο έντονες. Οκόσμος στον οποίο ζούσαμε ήταν σίγουρα πιο ξένος.

Σαν μικρό παιδί, ούτε ήξερα, ούτε με ενδιέφεραν, οι πολλές διαφορές μας. Ταπαιδιά, από τη φύση τους, παραδέχονται τα πράγματα όπως είναι, λιγότερο έτοιμανα προσέξουν και πολύ περισσότερο να κρίνουν τις διαφορές ανάμεσα στουςανθρώπους. Εκτός κι αν έχουν επηρεαστεί από τους μεγάλους. Αυτό, όμως, άλλαξεόταν μπήκα στο Γυμνάσιο και ήμουν πια έφηβος.

Εκείνο τον καιρό ο πατέρας και η μητέρα, τους οποίους μέχρι τότε αγαπούσαχωρίς καμία αμφισβήτηση, ξαφνικά με ενοχλούσαν. Γιατί δεν μπορούσαν ναείναι σαν τους άλλους γονείς; Γιατί μιλούσαν με αυτή την αποκαλυπτική προφορά;Γιατί δεν μπορούσα να τρώω κορνφλέικς για πρωινό, αντί για φραντζολάκια καικαφέ με γάλα; Γιατί δεν μπορούσα να παίρνω μαζί μου στο σχολείο, για κολατσιό,φυστικοβούτυρο και σάντουιτς με μαρμελάδα, αντί για καλαμαράκια; (“Μπλιαξ”έλεγαν τα άλλα παιδιά, “Ο Μπουσκάλια τρώει τα πόδια του χταποδιού!”). Δενυπήρχε κανένας τρόπος να γλιτώσω από το επώδυνο στίγμα να είμαι Ιταλός καιγιος του Τούλιο και της Ρόζας Μπουσκάλια, ακόμη και το όνομά μου έγινε πηγήστενοχώριας για μένα.

Ήταν συνηθισμένο εκείνο τον καιρό να μας κολλάνε τις ταμπέλες “μακαρονάς”και “μετανάστης”. Ποτέ δεν ήμουν απολύτως σίγουρος για το τι σήμαιναν αυτέςοι δύο λέξεις, παρ’όλα αυτά ένιωθα το κεντρί τους. Πρωτόνιωσα αυτόν τον πόνομια μέρα καθώς έφευγα από το σχολείο. Βρέθηκα ξαφνικά περικυκλωμένος απόμια ομάδα παιδιών που μου φώναζαν αυτά τα λόγια.

..............................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Page 26: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη146

Ένα απ’αυτά τα παιδιά μού πέταξε ένα κέικ. Η κρέμα και η ζάχαρη του έσκασανπάνω στο πρόσωπο, τα μαλλιά και τα ρούχα μου. “Βρωμομετανάστη”, φώναζαν.“Ο πατέρας σου είναι γκάνγκστερ στο Σικάγο και η μητέρα σου μασάει σκόρδακαι συ γιος μακαρονά! Γιατί δεν τα μαζεύετε να πάτε από κει που ήρθατε;”

Μου φάνηκε ότι πέρασε μια αιωνιότητα ώσπου να απελευθερωθώ από τον κύκλοτους, αφού είχα φάει αρκετές σπρωξιές και μπουνιές. Ταπεινωμένος και κλαίγονταςέσπασα τον κλοιό και όρμησα σπίτι μου. Καθώς έτρεχα γεμάτος θυμό και πικρία,έκπληκτος και μπερδεμένος, ανακάλυψα ότι δεν είχα κάνει την παραμικρή προ-σπάθεια να τους ανταποδώσω τα χτυπήματα.

Μόλις έφτασα στο σπίτι κλειδώθηκα στο μπάνιο για να μη με δουν. Δεν μπο-ρούσα ν’αντέξω την πιθανότητα να με δουν οι γονείς μου σ’αυτή την έξαλληκατάσταση. Έπλυνα τις κρέμες που είχαν κολλήσει επάνω μου. Δεν μπορούσανα σταματήσω τα κλάματα και τα δάκρυά μου ανακατεύονταν με το αίμα στοπρόσωπό μου. Δεν μπορούσα να πιστέψω αυτό που μου συνέβη. Όλα φαίνονταντόσο λάθος κι όμως τελικά ήμουν ανίκανος να κάνω οτιδήποτε γι’αυτό.

Τελικά ο πατέρας χτύπησε την πόρτα του μπάνιου. “Τι κάνεις εκεί μέσα; τισυμβαίνει;” με ρώτησε. Μόνο αφού εξάντλησε όλη του την ευγένεια και τηνπειθώ άνοιξα επιτέλους την πόρτα και τον άφησα να μπει.

“Τι συνέβη;” με ρώτησε αγκαλιάζοντάς με, “τι έχεις; τι σου συμβαίνει;” Μέσαστα προστατευτικά του χέρια, επέτρεψα στον εαυτό μου την ανακούφιση, πουτόσο πολύ χρειαζόμουν. Έκλαψα με λυγμούς χωρίς να μπορώ να σταματήσω.Κάθησε μαζί μου στην άκρη της μπανιέρας και περίμενε ώσπου να ξαναβρώ τονέλεγχό μου. Ένα συντετριμμένο “εγώ” χρειάζεται πολύ περισσότερο χρόνο ναγιατρευτεί από μια ανοιγμένη μύτη. “Τώρα πες μου τι συνέβη”, μου είπε.

Του εξήγησα. Τελείωσα την ιστορία και περίμενα. Περίμενα ότι ο πατέρας μουθα έκανε ένα σχόλιο που θα με γιάτρευε αυτομάτως, ή ότι με μια άμεση ενέργειαθα με γαλήνευε και θα έλυνε το πρόβλημα. Τον φανταζόμουν να φεύγει αμέσωςγια να βρει τους ψευτοπαλικαράδες που με είχαν πληγώσει ή το λιγότερο για ναβρει τους γονείς τους και να ζητήσει την τιμωρία τους. Αλλά ο πατέρας μου δενκουνήθηκε.

“Εντάξει”, είπε ήσυχα, “έγινε και αυτό. Σε βρήκαν και σένα οι άνθρωποι πουμας πληγώνουν και μας κάνουν να κλαίμε. Δεν μας ξέρουν κι όμως μας μισούν.Οι δειλοί, που κάνουν τους δυνατούς μόνο όταν είναι πολλοί και τα βάζουν μαζίμας, γιατί ξέρουν ότι είμαστε λίγοι και δεν είμαστε σε θέση να τουςαντιμετωπίσουμε. Ξέρω ότι σε πλήγωσαν, αλλά αυτό που έγινε δεν είχε εσέναστόχο. Εσύ απλώς έτυχε να βρίσκεσαι εκεί. Μπορούσε να συμβεί στον καθέναμας”.

“Μισώ που είμαι Ιταλός”, του εξομολογήθηκα θυμωμένα, “θα ήθελα να είμαιοτιδήποτε άλλο!”

Ο πατέρας μου με κράτησε σφιχτά και η φωνή του ήταν τώρα δυνατή και

Page 27: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 147

απειλητική. “Να μην σε ξανακούσω να το λες αυτό ποτέ! Έπρεπε να είσαιπερήφανος γι’αυτό που είσαι. Σκέψου λιγάκι ότι η Αμερική ανακαλύφθηκε καιπήρε το όνομά της από έναν Ιταλό! Οι Ιταλοί κάνουν γλυκιά μουσική, τραγουδούνυπέροχα, ζωγραφίζουν τους ωραιότερους πίνακες, γράφουν αριστουργήματα καικτίζουν όμορφα κτίρια. Πώς μπορεί να μην είσαι περήφανος που είσαι Ιταλός;Και είσαι ακόμα τυχερός, γιατί είσαι επίσης και Αμερικανός”.

“Όμως όλ’αυτά δεν τα ξέρουν οι άλλοι”, του αντιμίλησα, “θα προτιμούσα ναείμαι σαν όλους τους άλλους”.

“Ε λοιπόν, δεν είσαι! Ο Θεός δεν θέλησε να μας κάνει όλους ίδιους. Μας έκανεδιαφορετικούς για να μπορεί ο καθένας να είναι ο εαυτός του. Ποτέ να μην φο-βάσαι τις διαφορές. Η διαφορά είναι καλό. Θα σου άρεσε να είσαι σαν τα παιδιάπου σ’έδειραν και σου φώναζαν αυτά τα πράγματα; Θα σου άρεσε να κάνεις τουςάλλους να υποφέρουν και να κλαίνε; Δεν χαίρεσαι που διαφέρεις απ’αυτούς;”Θυμάμαι ότι το επιχείρημά του μου είχε φανεί αδύνατο, αλλά έμεινα σιωπηλός.

“Λοιπόν θα σου άρεσε;”, επέμενε ο πατέρας μου, “θα ήθελες να είσαι σανκι’αυτούς που σε πλήγωσαν;”

“Όχι”.“Τότε σκούπισε τα δάκρυά σου και να είσαι περήφανος γι’αυτό που είσαι. Μπο-

ρείς να είσαι βέβαιος ότι δεν θα είναι αυτή η τελευταία φορά που θα συναντήσειςτέτοιους ανθρώπους. Υπάρχουν παντού. Να τους λυπάσαι, αλλά να μην τουςφοβάσαι. Πρέπει να είμαστε δυνατοί και πάντα περήφανοι για το ποιοι και το τιείμαστε, τότε κανείς δεν μπορεί να μας κάνει κακό”.

Μου σκούπισε τα μάτια, έπλυνε το πρόσωπό μου, και μου είπε: “έλα, τώρα,πάμε να πάρουμε λίγο ψωμί με βούτυρο και να το φάμε στον κήπο”.

Αν και δεν βρήκα την εξήγηση του πατέρα μου πολύ ικανοποιητική, κατά κά-ποιο τρόπο μ’έκανε να νιώσω καλύτερα. Ίσως το γεγονός ότι με πήρε στην αγκαλιάτου, με άκουσε και με αγαπούσε να ήταν αρκετό. Ήμουν ακόμη απογοητευμένοςαπό τους ανθρώπους που είχαν την ικανότητα να είναι τόσο σκληροί, που επέμεναννα χρησιμοποιούν τους άλλους σαν αποδιοπομπαίους τράγους για τις δικές τουςανεπάρκειες, και ακόμη περισσότερο γιατί τους αφήναμε ατιμώρητους.

Αργότερα, η εμπειρία μου μου δίδαξε ότι δεν ήμουν μόνος, ότι αυτές οι επώδυνεςσυγκρούσεις, και ακόμη χειρότερες, είχαν συμβεί και στους Εβραίους φίλους μου,τους Μεξικανούς φίλους μου, τους Μαύρους, τους Καθολικούς, τους Προτεστάντεςκαι τους ανάπηρους φίλους μου.

Ο πατέρας μου είχε δίκιο, όταν μου μάθαινε ότι όσο υπάρχει άγνοια θα υπάρχεικαι αδικία, όσο υπάρχουν αυτοί που ασυνείδητα μισούν τον εαυτό τους θα υπάρ-χουν και διώξεις. Έτσι είναι δυστυχώς η ζωή, οι αποδιοπομπαίοι τράγοι ανήκουνσυνήθως σε μια μειονότητα.

Όμως ο πατέρας θεωρούσε σαν τη μεγαλύτερη πρόκληση να μπορείς να αγαπάςτους εχθρούς σου. “Φέρ’τους στο σπίτι Φελίτσε”, μου έλεγε, “όταν μας γνωρίσουν

Page 28: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη148

δεν θα μπορούν να μην μας αγαπούν”.Βεβαίως ο πατέρας μου δεν έλυσε το πρόβλημα της μισαλλοδοξίας, εκείνο το

ηλιόλουστο καλιφορνέζικο απόγευμα που τρώγαμε ψωμί με βούτυρο στον κήπο.Αλλά κάτι στην εξήγησή του, στη δύναμη και την αποφασιστικότητά του, συνέχισεπάντα να με βοηθά να δω τη μισαλλοδοξία και τις διακρίσεις όπως πραγματικάείναι: ένα καταφύγιο για την αδυναμία και την άγνοια. Την παραδοχή και τηνκατανόηση τις περιμένουμε μόνο από τους δυνατούς.

Λεό Μπουσκάλια, “Ο Πατέρας μου”Μετάφραση: Καλλιόπη Δ. Πατέρα

..............................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5ο Κείμενο: “Κοινωνικές ταυτότητες” (Θεματικοί κύκλοι, σ.σ. 240-241)

Οι κοινωνικές ταυτότητες είναι πολλές, είναι ιεραρχημένες και άνισες. Τις ταυ-τότητες τις αποκτάει ο άνθρωπος μέσα στην κοινωνία, αρχίζοντας από την οικο-γένεια. Υπάρχουν ταυτότητες πολύ πιο σταθερές από άλλες, γιατί είναιεπενδυμένες με μεγάλη κοινωνική αξία. Την εθνική, π.χ. ή τη θρησκευτική τουςταυτότητα οι άνθρωποι την αλλάζουν πολύ σπάνια και σε πολύ ειδικές συνθήκες.Άλλες, αντίθετα, είναι πολύ πιο ρευστές γιατί έχουν λιγότερο βάρος και μικρήκοινωνική αξία.

Σε ορισμένες ταυτότητες άλλοι δίνουν μεγάλη αξία και άλλοι όχι. Άλλοι π.χ.αλλάζουν εύκολα πολιτική ταυτότητα, άλλοι το θεωρούν αθέμιτο και άλλοι σχεδόνιεροσυλία απέναντι σε ευγενή ιδανικά.

Την επαγγελματική τους ταυτότητα επιδιώκουν οι άνθρωποι να την αλλάζουνόποτε μπορούν για να τη βελτιώσουν.

Οι πιο σταθερές απ’όλες τις κοινωνικές ταυτότητες είναι εκείνες που αποδίδουνκοινωνική ανωτερότητα, που καταφέρνουν γι’αυτόν ακριβώς τον λόγο και αφο-μοιώνουν χαρακτηριστικά άλλων ταυτότητων που αποδίδουν κατωτερότητα, μεβάση μια κοινωνική και αυθαίρετη ταξινόμηση. Ένα εύκολο παράδειγμα είναι η

Page 29: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 149

προφορά των αστικών κέντρων σε σχέση με τις τοπικές διαλεκτικές προφορές.Με την ίδια λογική, οι ανθρώποι προβάλλουν τις ταυτότητες εκείνες που θεω-

ρούνται με υψηλή κοινωνική αξία και ποτέ το αντίθετο. Κανένας άνθρωπος πουπ.χ. δεν έχει τελειώσει το Δημοτικό δεν αυτοπροβάλλεται στους άλλους σαν“αγράμματος”.

Μια από τις παραδοσιακά ισχυρές κοινωνικές ταυτότητες είναι η τοπική κατα-γωγή. Υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν την τοπική τους ταυτότητα σημείο ανα-φοράς της όλης τους προσωπικότητας. Άλλοι στην τοπική καταγωγή τουςαρνούνται την παραδοσιακή κοινωνία, τις πεποιθήσεις και προκαταλήψεις τηςαγροτικής κουλτούρας.

Ένα παράδειγμα είναι η κρητική καταγωγή. Κάποιος μακρινός συγγενής μου,που ήρθε παιδί στην Αθήνα του 1950 και έγινε με τη βοήθεια της οικογένειαςμηχανικός, ερμήνευε σε όλη τη ζωή του μεγάλο ποσοστό των πράξεων του μεαναφορά στην τοπική του καταγωγή, λέγοντας με καμάρι “είμαι Κρητικός”.Απέδιδε στο “Κρητικός” πολλές θετικές αξίες και συστηματικά προέβαλε τηντοπική του ταυτότητα γενικά συνώνυμη με τη λεβεντιά, την ντομπροσύνη, τηναντοχή, την ειλικρίνεια, την αλληλεγγύη, την τιμιότητα και πολλά άλλαπροτερήματα, ακόμη και το χιούμορ.

Η αδελφή του ωστόσο, που έζησε κι εκείνη στην Αθήνα και έγινε παρά τιςαντιρρήσεις της οικογένειας γιατρός, απέδιδε στην τοπική της ταυτότητα (πουαγαπούσε και αγαπάει πάντα) πολλά αρνητικά στοιχεία δίπλα στα θετικά. Καιμιλούσε με πίκρα για τις μπαλωθιές που βαράνε στη γέννηση αρσενικών παιδιών,για τις σφαγμένες αδελφές, για το αντριλίκι και τον κίνδυνο που συνοδεύει τηνπαράνομη οπλοφορία, για την ευκολία με την οποία επέλεγαν οι φορείς της τοπικήςκουλτούρας τη βία σαν λύση ασήμαντων προβλημάτων, για φόνους εκ προμελέτηςμε αίτιο οικονομικές διαφορές τελείως ανάξιες λόγου.

Υπάρχουν λοιπόν οι ταυτότητες, αλλά υπάρχουν και οι αναπαραστάσεις τουςστο μυαλό των ανθρώπων. Αυτό σημαίνει ότι οι ταυτότητες δεν επιβάλλονταιμηχανικά μέσα στην κοινωνικοποίηση. Αντίθετα, τα άτομα δομούν τις πολλέςτους κοινωνικές ταυτότητες ενεργητικά στη διάρκεια της ζωής τους, ανάλογα μεπολλούς παράγοντες κοινωνικούς. Άρα οι κοινωνικές ταυτότητες δεν είναι στατικέςούτε ίδιες για πάντα, αλλά μεταμορφώνονται διαρκώς.

Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ταυτότητες ούτε “φυσικές” ούτε “αυθεντικές”.Οι κοινωνικές προκαταλήψεις ξεκινάνε ακριβώς από την αντιμετώπιση των ταυ-τοτήτων σαν να ήταν φυσικές και άρα αυθεντικές.

Ακριβώς επειδή οι κοινωνικές ταυτότητες γίνονται αντιληπτές από τον κοινόνου σαν στατικές και “φυσικές”, η ζωντανή απόδειξη με την παρουσία “άλλων”που είναι “διαφορετικοί” προκαλεί καχυποψία ή και εχθρικότητα. Η παρουσίακαι μόνον “άλλων διαφορετικών” αμφισβητεί τη “φυσικότητα”, γιατί καθρεφτίζειτην απόδειξη ότι όλες οι ταυτότητες είναι “ιδιαίτερες” και καμία δεν είναι ούτε

Page 30: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη150

φυσική ούτε αυθεντική.Οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις στηρίζονται σε στοιχεία των ταυτοτήτων

που θεωρούνται αυτονόητα. Με τα “αυτονόητα” και “αυθεντικά” της χαρακτηρι-στικά η κάθε κοινωνική ταυτότητα γίνεται στερεότυπο και αυτό οδηγεί στις κοι-νωνικές διακρίσεις. Εύκολο παράδειγμα είναι οι κοινωνικές ταυτότητες φύλου.

Η ταυτότητα του φύλου βεβαίως είναι κοινωνική και καθόλου “φυσική”. Όλαανεξαιρέτως τα χαρακτηριστικά των αντρών και των γυναικών που προσδιορίζουντη συμπεριφορά, τις ιδέες, την προσωπικότητα, τη στάση απέναντι στο ιδιωτικόκαι το δημόσιο, τα όνειρα, τις φιλοδοξίες, τις επιλογές κ.ο.κ., είναι προϊόντα τηςκοινωνίας και όχι της βιολογίας.

Και αποτελεί θεμέλιο των διακρίσεων κατά των γυναικών στην κοινωνία ηπλατιά πεποίθηση ότι οι ταυτότητες του φύλου είναι “φυσικές”, και ότι άρα τοστερεότυπο της θηλυκότητας και του ανδρισμού που επικρατεί στην κοινωνίαείναι αυτονόητα δοσμένο από τη φύση.

Άννα Φραγκουδάκη, από τον ημερήσιο Τύπο

..............................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

6ο Κείμενο: “Καλλιτέχνες και «Καλλιτέχνες»” (Θεματικοί κύκλοι, σ.σ. 263-264)

[...] Καλλιτέχνες και “καλλιτέχνες” περνούν στο προσκήνιο, για ένα μικρό διά-στημα, προκαλούν φρενίτιδα ενθουσιασμού, αποθεώνονται, αποθησαυρίζουν (ανείναι αρκετά προσεκτικοί καθώς οι Μπήτλς1), περιουσίες, γίνονται επιχειρηματίεςκι έπειτα αποσύρονται. Ο ηθοποιός του κινηματογράφου, που μεταβάλλεται, μόλιςέρθει η κατάλληλη στιγμή, και σε παραγωγό, όχι σκηνοθέτη (αυτό θα ήταν δικαι-ολογημένο) ταινιών, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίαςευνοούν τις αναρρήσεις σε λαμπρούς θρόνους πλούτου και δόξας και τις απότομεςκαθαιρέσεις. Τα πάντα είναι μετέωρα, φθαρτά, επιφανειακά, προσωρινά. Ακόμηκαι μια πραγματική ιδιοφυία έχει ανάγκη να προβληθεί με αντικαλλιτεχνικά

1Μπήτλς: Beatles (Σκαθάρια): το θρυλικό αγγλικο συγκρότημα της ποπ μουσικής.

Page 31: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 151

καμώματα, να κομματιασθεί για να υπάρξει. Παράδειγμα ο Πικάσο ή ο Νταλί1.Φυσικά, και σε τούτο δε λείπει ο αντίλογος. Ένας αντιρρησίας θ’αναζητούσε καιστα περασμένα την προβολή. Ο προγενέστερος διάβαζε τα έργα του στουςΟλυμπιακούς αγώνες, εκλιπαρούσε μια θέση στο πρόγραμμα του θεάτρου τουΔιονύσου, γινόταν ο παράσιτος του μεσαιωνικού ιππότη. ακόμη κι όταν τουςμισούσε, καθώς ο Μότσαρτ τον πρίγκιπα αρχιεπίσκοπο του Ζάλτσμπουργκ. Ναι,αλλ’από το ένα στο άλλο φαινόμενο ανοίγεται σωστό χάσμα. Άλλη μια φορά ησύγκριση δεν έχει λογική θεμελίωση. Όταν βλέπουμε σήμερα να συμπληρώνουνένα ζωγραφικό πίνακα με λινάτσες, χαρτιά, κομμάτια ξύλο, τενεκέδες, σπάγγους,κομμάτια κάρβουνο ή κιμωλία και τα παρόμοια, έχουμε το δικαίωμα, φρονώ, ναμιλούμε για μαστοριά, αλλ’όχι για “τέχνη”. Το αποτέλεσμα που προκύπτει απότέτοια καμώματα είναι, το περισσότερο, η ικανοποίηση μιας περιέργειας, όχι ηαισθητική συγκίνηση. Μπορεί ακόμη και να υπάρχει κάποιο νόημα. Αλλά δενείναι σωστό να πιστεύουμε ότι όπου υπάρχει κάποιο νόημα ή και κάποια διάθεση,έστω, η δικαίωση είναι αυτόματη. Μήτε είναι επίσης σωστό να πιστεύουμε, πωςό,τι ανήκει στα περασμένα προσφέρει κανόνα και οδηγία για τα νεότερα. Μήτενα φοβούμαστε ν’απαρνηθούμε όσα νεότερα είναι ασήμαντα, για να μηθεωρηθούμε έξω από τον καιρό μας. Γιατί δεν πρέπει να λησμονούμε πως σήμερα,περισσότερο από κάθε άλλη φορά, η ανιδιοτέλεια έχει καταντήσει άγνωστη λέξη:ένας εκδότης κατασκευάζει το συγγραφέα, ένας θεατρώνης τον ηθοποιό, έναςπαραγωγός το αστέρι του κινηματογράφου, μια εταιρεία δίσκων το διάσημοτραγουδιστή, ένα καθεστώς το δημόσιο άντρα, ένα ιδεολογικό ρεύμα το στοχαστή.Πολλά βιβλία τα βρίσκουμε καλά, μόνο και μόνο γιατί ο πάταγος μας έχει υποβάλειτην αρέσκεια. Ένα τραγούδι είναι μια στιγμή. Έπειτα το βιβλίο πεθαίνει στηβιβλιοθήκη του και το τραγούδι μάς φαίνεται αποκρουστικό. Δεν επιθυμούμε νατο ξανακούσουμε ή να το ξαναπούμε, δεν το νοσταλγούμε ύστερ’από κάμποσαχρόνια. Στο βάθος όλων αυτών των φαινομένων και των περιστατικών ενεδρεύειένας αδυσώπητος μηδενισμός.

Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, “Σκληροί καιροί”

..............................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1Πάμπλο Πικάσο και Σαλβαδόρ Νταλί (Pablo Picasso, Salvador Dali): κορυφαίοι Ισπανοί ζωγράφοιτου 20ου αιώνα, άνοιξαν καινούριους δρόμους στις εικαστικές τέχνες)

Page 32: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη152

7ο Κείμενο: “Ο κριτικός και ο ρόλος του” (Θεματικοί κύκλοι, σ.σ. 268-269)

[...] Κάθε εποχή κοιτάζει την τέχνη διαφορετικά και της ζητεί πράγματα διά-φορα. Τούτο είναι αληθινό, όχι μόνο όταν παρατηρούμε ότι συγγραφείς που δο-ξάστηκαν σαν ημίθεοι από τη μια γενιά, λησμονήθηκαν ολότελα από την άλλη.

αλλά και όταν φροντίσουμε να ερευνήσουμε πόσο ανόμοιες απαιτήσεις μπόρεσαννα ικανοποιήσουν οι ίδιοι συγγραφείς σε λίγων χρόνων απόσταση. Άλλωστεξέρουμε ότι ένας ποιητής που διαρκεί δε μιλάει (μήτε σωπαίνει) πάντα με τονίδιο απολύτως τρόπο. Γι’αυτό χρειάζεται ο κριτικός. Η αποστολή του δεν είναιαποστολή ενός απλού εξηγητή. Όπως έλεγα στις προηγούμενες σελίδες ότι οποιητής δεν έχει άλλο τρόπο να υπηρετήσει την αλήθεια παρά προσπαθώντας ναεκφράσει τη δική του αλήθεια, αλήθεια μιας εποχής, που δεν αποκλείεται ναείναι κι ένα κομμάτι της αλήθειας άλλων εποχών, αν έχει την τύχη να είναιμεγάλος . έτσι και ο άξιος κριτικός, για να επιτύχει στο έργο του, πρέπειν’ανακαλύψει ένα κομμάτι της αλήθειας: να παρουσιάσει δηλαδή ένα σύνολοαπό τα γνωστά και τα καινούργια έργα, φωτίζοντάς το έτσι, ώστε να είναι διάφορο,και να συμπληρώνει την αλήθεια που του παραδώσανε οι παλαιοί. Ή, ακόμηκαλύτερα: να παρουσιάσει μια όψη της τέχνης τέτοια που τη συνθέτουν τα παλαιάέργα, αλλαγμένα (μολονότι πάντα πιστά στον εαυτό τους) από τα νεότερα έργαπου ήρθαν να προστεθούν σ’αυτά, και από την καινούργια και τη μοναδικήπροοπτική του.

Έτσι, ο κριτικός κάνει έργο ευαισθησίας, γιατί γίνεται ο δείκτης της ευαισθησίαςενός κόσμου, πράγμα που μπορεί να είναι -τουλάχιστο από τούτη την άποψη-όσο σημαντικό και το έργο του ποιητή. Γιατί κι αυτός γίνεται, με κάποιον τρόπο,η πυξίδα της ευαισθησίας μιας εποχής, μολονότι δεν είναι αυτή η μοναδική αρετήτου. Και όσο η μαγνητική αυτή βελόνα είναι η συνισταμένη περισσότερων αντί-θετων δυνάμεων, τόσο ο κριτικός είναι πιο πλατύς και πιο πλέριος. Ο άξιος κριτικόςασκεί τούτη τη σημαντική επίδραση πάνω μας: μας δείχνει πως να αισθανόμαστετην τέχνη που τριγύρω μας υπάρχει. Και το μέρος της υπάρχουσας τέχνης πουπαραδεχτήκαμε είναι που βαραίνει -συνήθως περισσότερο από τον εαυτό μας-στην κρίση μας για τα καινούργια έργα. Γιατί όσο είναι αληθινό πως ύστερα απότην επαφή μας μ’ένα έργο άγνωστο γινόμαστε διαφορετικοί από ό,τι ήμαστανπροτού το γνωρίσουμε, άλλο τόσο είναι αληθινό πως τις αισθητικές μας κρίσεις,τις περισσότερες φορές, δεν τις κάνουμε δυστυχώς εμείς, αλλά η τέχνη που έχουμεμέσα μας και κουβαλούμε μαζί μας. Κάθε παραδοχή ενός καινούργιου έργου,αναγκάζοντάς μας να εγκαταλείψουμε ένα κομμάτι από τα παλιά, είναι μια θυσία.

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Page 33: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 153

8ο Κείμενο: “Η αισθητική παιδεία του ελληνικού λαού” (Θεμ. κύκλοι, σ. 278)

[...] Πολλά τα αγαθά του πνεύματος, πολλοί οι δρόμοι που οδηγούν προς αυτά,πολλοί οι τρόποι της παιδείας. Όσα αγαθά, τόσες και μορφές παιδείας. Παιδεύεται

Η θυσία ενός πράγματος που αγαπήσαμε και το κρατήσαμε με στοργή μέσαστην ψυχή μας. Είναι, με κάποιον τρόπο, η αντικατάσταση της στοργής, ή τηςσυνήθειας της στοργής, από την καινούργια αγάπη. Και τέτοιες θυσίες δεν τιςκάνουμε εύκολα όλοι μας. Ο ρόλος του κριτικού είναι, αν μπορώ να πω, ο ρόλοςτου ραβδοσκόπου. Βρίσκει μέσα μας τις νέες πηγές ευαισθησίας, τις πηγές πουκάνουν τα τέλματα τρεχάμενα νερά. Και η βέργα που κρατάει στα χέρια του δενείναι η αφηρημένη σκέψη, αλλά η τέχνη στην ιστορική στιγμή του. Χρέος του νατην κάνει όσο μπορεί πιο αποτελεσματική.

Έτσι, μου φαίνεται πως δε στέκει να ξαφνιαζόμαστε όταν βλέπουμε τις αδικίεςτης κριτικής των περασμένων εποχών. Η αποστολή του κριτικού δεν είναι νααπονέμει τη δικαιοσύνη, αλλά να ολοκληρώνει μια ορισμένη ευαισθησία. Χωρίςφυσικά να εννοούμε, μ’ένα τέτοιο λόγο, ότι ο καλός κριτικός είναι έναςψυχανεμιζόμενος αρειμάνιος1, που βάζει το αίσθημα πάνω από την κρίση. Όπωςο ποιητής κάνει ποιήματα, και με τα ποιήματά του είναι αποτελεσματικός, οκριτικός δεν έχει κανένα άλλο μέσο παρά την κριτική του σκέψη, που σαν τέτοιαπρέπει να είναι αυστηρή και ακριβόλογη, για να φτάσει στο αποτέλεσμα τουπροσανατολισμού της ευαισθησίας μας. Ωστόσο, ανθρώπινη σκέψη και ανθρώπινηευαισθησία δε σημαίνουν ποτέ καθαρή αλήθεια, αλλά ένα μείγμα αλήθειας καιπλάνης. Γι’αυτό είναι σωστό, ν’αλλάζουν οι γνώμες, για να μετατοπίζεταιτουλάχιστο η πλάνη, αφού ποτέ δε θα μπορέσει να λείψει [...]

Γιώργος Σεφέρης, “Δοκιμές”

..............................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1αρειμάνιος: ο γεμάτος πολεμική μανία

Page 34: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη154

1ωραίου: Υπάρχουν τόσοι τρόποι παιδείας όσες και απόλυτες αξίες. Και αυτό γιατί κάθε μία κινείδιαφορετικές λειτουργίες του πνεύματος και απαιτεί γι’αυτό μια διαφορετική μέθοδο. Είναι φυσικόάλλωστε όλος ο δρόμος -και ο δρόμος είναι “η μεθ’οδός”- να προσδιορίζεται από το τελικό του τέρμα,την απόλυτη αξία

ο άνθρωπος και για τη θεωρία και για την πράξη. Παιδεύεται στον πρακτικό λόγογια να γίνη ηθική προσωπικότητα, για να γίνη αυτόγνωμος πολίτης, με κοινωνικήσυνείδηση. παιδεύεται στο θεωρητικό λόγο για να γίνη εργάτης μιας ειδικής επι-στήμης ή της καθολικής επιστήμης, της φιλοσοφίας. Παιδεύεται στον αισθητικόλόγο για να φθάση στη νόηση και στην πλαστουργία του ωραίου1.

Όλες αυτές οι μορφές παιδείας πρέπει να βρίσκονται σε μιαν από βαθιά προσ-διορισμένη συνοχή, σε μιαν αυστηρή ισορροπία αναμεταξύ τους. Γι’αυτό θα ήτανσωστότερο να τις πραγματευόμαστε, ως ένα σημείο τουλάχιστον, όλες μαζί. Αλλά,είτε γιατί μερικών μορφών η έρευνα θα μας τραβούσε πολύ μακριά, είτε γιατίάλλες πάλι μορφές είναι κατ’ανάγκην μελετήματα ευθετώτερων καιρών, θα πε-ριορισθούμε σήμερα σε μια μορφή της παιδείας, που ήταν ανέκαθεν στην νέαΕλλάδα παραμελημένη, ή μάλλον αγνοημένη, και που χωρίς αυτήν αύριο δεν θαμπορέσωμε να αναπτύξωμε σύμμετρα και αρμονικά την πολύπλευρη ψυχή τουλαού μας, προπαντός των πολλών, που σ’αυτών πρώτα-πρώτα την εξύψωση θααποβλέψη η αυριανή συγχρονισμένη κοινωνική πολιτεία.

Λέγοντας παιδεία δεν εννοούμε μόνο τη συστηματική σχολική παιδεία, αλλάκάθε στιγμή ζωής όπου κάποια πενευματική δύναμη προσφέρει ένα άλλο νόημασε κάποιον που δεν το κατέχει. Αυτή η δύναμη μπορεί να είναι ο δάσκαλος, ογονιός, ο φίλος, ο πολιτικός, ο κήρυκας, ο ηθοποιός. μπορεί όμως να είναι και ένατραγούδι, μια εικόνα, ένα μνημείο, η γραμμή ενός βουνού, ο μίσχος ενός άνθους.Και η λεγόμενη αυτοπαιδεία χωράει σ’αυτόν τον ορισμό. Γιατί τι άλλο σημαίνεικι αυτή, παρά πως ωρισμένες πιο προηγμένες λειτουργίες ενός ανθρώπου, με τηβοήθεια ενδεχομένως και άλλων εξωτερικών στοιχείων (βιβλίων, εικόνων κτλ.),παιδεύουν άλλες λιγώτερο προηγμένες λειτουργίες του ίδιου ανθρώπου. Και εδώη ύπαρξη δύο στοιχείων, του παιδεύοντος και του παιδευομένου, είναι λογικάαπαραίτητη. Η παιδεία είναι μια αδιάκοπη λειτουργία της ζωής που μαςκαταλαμβάνει από τη στιγμή που θα γεννηθούμε και μας παρακολουθεί, άλλοτεπιο έντονη, σε ξύπνιο και σε ύπνο, ως την τελευταία μας πνοή [...]

Κων/νος Τσάτσος, “Πριν το ξεκίνημα”

..............................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Page 35: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 155

9ο Κείμενο: “Σχολείο και ζωή” (Θεματικοί κύκλοι, σ.σ. 279-280)

[...] Η νέα γενιά έχει μέσα της όλα τα στοιχεία για την ωραία της εξέλιξη, έχειτην ορμή και τη δύναμη, έχει μ’ένα λόγο τη βούληση για την αυτοδημιουργίατης. Οι τάσεις και η θέλησή της είναι συνεπείς με την εποχή της, γιατί η εποχή τηςέχει δράση και κίνηση, και τα νιάτα άλλο δεν είναι κι αυτά παρά δράση και κίνηση.

Άλλο δε θέλουν λοιπόν τα νιάτα αυτά παρά ελευθερία ενέργειας προς τα ιδανικάπου ζουν και υπάρχουν μέσα τους, ελευθερία που ξέρει πάντα να υποτάσσεται στιςπανίσχυρες αυθεντίες των ιδανικών τους αυτών, κι ουδέποτε στις αυθεντίες πουκ’εμείς οι ίδιοι πια δεν τις πιστεύουμε. Τότε μόνο τα νιάτα αυτά θα ζουν αρμονικάμε τον εαυτό τους, και η ελευθερία τους δε θα πέφτει σε βλαβερή αναρχία, και ηαπόδοσή τους θα είναι πράγματι δημιουργική. Αντ’αυτών όμως ο δάσκαλος πα-ρουσιάζει στο παιδί μια ψυχή περιτυλιγμένη σαν τις μούμιες σε χίλιους παλαιικούςπαπύρους, την ψυχή εκείνη που είπα παραπάνω ότι βρίσκεται σε αντίφαση με τησύγχρονη σκέψη και ζωή, επομένως βρίσκεται σε αντίφαση και με την ψυχή τηςσημερινής νιότης, και δημιουργεί ένα σχολείο θεατρισμού και υποκρισίας.

Κ’εδώ έγκειται η μεγαλύτερη τραγωδία της σημερινής εκπαιδεύσεώς μας. Στάσηκαι σκέψη του δασκάλου προς το παιδί, οργάνωση και πρόγραμμα, τρόπος διδα-σκαλίας και σχολική ζωή είναι γεμάτα από παλαιικό ακόμα διδασκαλισμό καιυποκρισία. Δάσκαλος και παιδιά άλλο δεν είναι παρά θεατρίνοι. Θεατρίνοι μιαςκωμωδίας που κι ο ένας κι ο άλλος έμαθαν και μαθαίνουν κάθε μέρα αριστοτεχνικάνα την παίζουν. Ο ένας γελά τον άλλο και μένουν κ’οι δύο τόσο ευχαριστημένοιόσο επιτηδειότερα παίξουν την κωμωδίαν αυτή.

Και δάσκαλο λέγοντας δεν εννοώ μονάχα τον επαγγελματία δάσκαλο. Εννοώκαι τον γονιό και τον εκπαιδευτικό σύμβουλο και τον καθηγητή του πανεπιστημίουκαι το κράτος, που τους έχει από πολλού διαποτίσει η ψυχή του παλιού δασκάλου, καιόλους εκείνους που από τις σκέψεις ή τις πράξεις τους λείπει το νόημα της ζωής.

Μέσα στην αλληλοσύγκρουση αυτή αξιών, διδαγμάτων, δειγματισμών, τιμω-ριών, εξετάσεων, παιδικού φόβου και εφηβικής ορμής, τι να σου κάμει ο μαθητήςπου με βάση τις φυσικές ιδιότητές του ζητά με ολάνοιχτα τα μάτια της ψυχής τουτην οριστική φόρμα του; Η ελεύθερη σκέψη του καταπνίγεται μόλις ζητήσει ναεκδηλωθεί. Οι υποψίες των μεγάλων τον βαραίνουν απ’όλες τις μεριές. Η υποσυ-νείδητη ζωή του βλέπει, και το νιώθει αυτό καλύτερα κι από μας τους μεγάλους,ότι μια υποκριτική αντίφαση υπάρχει μεταξύ των όσων λέγονται και των όσων

...................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Page 36: epan 4 apo 4

4η Ενότητα Σημειώσεις - Περίληψη156

γίνονται στη ζωή μας, και την αντίφαση αυτή δεν του επιτρέπεται να τη θίξει ήνα την επικρίνει. Οφείλει να πιστέψει τη θέληση όλων αυτών των παιδαγωγών,έως ότου σχηματιστεί και σ’αυτόν η παρδαλή ατομικότητα του ηλικιωμένου, γιανα επαναλάβει κι αυτός τις ίδιες αδικίες στην ερχόμενη γενεά.

Ύστερ’απ’όλον αυτόν τον αέρα της υποκρισίας που διαπνέει πέρα ως πέρα τιςψυχές και την εκπαίδευσή μας, πώς είναι δυνατό ν’ανοιχτεί η ψυχή του εφήβουπρος ελεύθερη και ειλικρινή δράση και μάθηση; Ακόμα ως κ’η γλώσσα του, τοαπλό και αληθινό και σύμφωνο με την απλότητα της ψυχής του όργανο, πουμ’αυτό θα διοχετευθεί ο πύρινος αναβρασμός των σκέψεων και των αισθημάτωντου, του εμποδίζεται από τους δεσποτικούς νομοθέτες της ζωής του. Η βίαιηεκμάθηση ορθογραφικών κανόνων μέσω γραμματικών απομνημονεύσεων έχειευτυχώς προ πολλού ατονήσει, γιατί κ’οι καλύτεροι θιασώτες των τρόπων αυτώνέχουν κι αυτοί προ πολλού χάσει την πίστη των ιδανικών τους.

Τους έχει παρασύρει κι αυτούς το ρεύμα της ζωής, αλλά όχι σε τέτοιο σημείοώστε ν’αντικαταστήσουν τους τρόπους εκείνους με νέους, γιατί δεν τους πιστεύουνακόμα. Έτσι γίνεται και για όλα τα μαθήματα που θα διδάξουμε στο παιδί. Στηζωή μας είμαστε απείρως νεοτεριστικότεροι, ως και οι γεροντότεροι από μας.Μόλις όμως στρέψουμε τα μάτια μας προς το σχολείο και το παιδί που ζει εκείμέσα, βάζουμε τα γυαλιά της μούμιας, των νεκρών πια τύπων και της δασκάλικηςδεοντολογίας. Πώς είναι δυνατόν πια έτσι να κινήσουμε προς τα εμπρός και προςεξέλιξη τις πλούσιες δημιουργικές δυνάμεις που κρύβονται μέσα σε κάθε παιδί;Απεναντίας κλείνουμε τις ωραίες των πόρτες για ν’αφήσουμε απ’αλλού τη διέξοδοτων δυνάμεων αυτών. Στο δρόμο και μέσα στην κοινωνία, στις δικές τουσυναναστροφές και στα μυστικά παιγνίδια του βρίσκει τότε ελεύθερα το παιδί ναδιοχετεύσει το περίσσεμα της ψυχής του.

Η ορμή για τη μάθησή του ξοδεύεται τότε κρυφά σε ύποπτα σαχλογραφήματαεφημερίδων και περιοδικών, σε βλαβερές συζητήσεις και σε θεάματα, σε καταστρεπτικάπαιγνίδια και αμαρτωλούς ερωτισμούς. Όλες αυτές είναι τεράστιες δυνάμεις, πουμπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στο σχολείο, έφτανε μόνο όλοι οι παιδαγωγικοί μαςπαράγοντες να κατανοούσαν τη σημασία τους και να έρχονταν προπάντος σε ειλικρινήσυνεννόηση με την εποχή τους, με τον εαυτό τους και με την παιδική ψυχή.

Προπάντος με την παιδική ψυχή. Γιατί αυτή παρ’όλη τη μικρή της φαινομενικήνόηση μπορεί να νιώσει και να συγχωρέσει τους δασκάλους της επιτέλους γιατίσήμερα δεν τους δίνουν λαμπρά διδακτήρια και πλούσια διδακτικά μέσα. όμως τοότι τους εμποδίζουν να μιλήσουν και να γράψουν τη γλώσσα τους και να εκφρά-σουν ελεύθερα τη σκέψη και τη χαρά τους, ώστε να ξεδιπλώσουν προς μεγάλαανθρώπινα ιδανικά τη δύναμή τους, δεν μπορεί να το νιώσει κι ούτε να μας τοσυγχωρέσει ποτέ. Και με το δίκιο της!

Μίλτος Κουντουράς“Σχολείο και ζωή (εκπαιδευτικός δημοτικισμός)”

Page 37: epan 4 apo 4

B΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 157

...................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Page 38: epan 4 apo 4
Page 39: epan 4 apo 4
Page 40: epan 4 apo 4