Pera Apo Ton Kosmo Mas A

Κόλιν Γουΐλσον

ΤΑ ΑΠΟΚΡΥΦΑ

ΤΟΜΟΣ Α'

Copyright Εκδόσεις Colin Wilson Ltd Copyright γιά τήν Ελλάδα: ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΔΥΡΟΣ», 'Αθήνα 1978.

Μόλις χτές 6 άνθρωπος έπασχε σχεδόν άπό Αχρωματοψία. Ό "Ομηρος πίστευε πώς ή θάλασσα είχε τό Ιδιο χρώμα μέ τό κρασί. "Αν ή ευαισθησία τοΰ κόσμου έχει άπλωθεΐ τόσο πολύ μέσα σ' Ινα άπλό χτύπημα τοϋ κοσμικού ρολογιού, τί θά δούμε αύριο;

«"Αναζωογονητικά αισιόδοξο γιά τό μέλλον τοϋ άνθρώπου. Τά 'Απόκρυφα, πάντα διεγερτικά, προκλητικά». SUNDAY EXPRESS

«Έχω έντυπωσιασθεϊ πάρα πολύ άπό αυτό τό βιβλίο δχι μόνο άπό τη γνώση του άλλά άπό τήν παρουσίασή του καί πάνω άπό όλα άπό τήν καλόκαρδη, χωρίς προσποίηση χάρη τοϋ συγγραφέα πού ή λογική του δέν είναι ποτέ παρατραβηγμένη, πού ποτέ δέν παρασέρνεται άπό παράλογες θεωρίες. Οί πνευματικές λειτουργίες τοϋ κυρίου Ουίλσον συγγενεύουν μέ τοΰ "Αλντους Χάξλεϋ.

CYRIL CONNOLLY, Sunday Times «Ένα δυναμικό έργο. Μιά έξαιρετικά δυνατή σύνθεση όλων των σχετικών

ένδείξεων. "Ενα έντονα αίσθητό, βαθειά έντυπωσιακό δοκίμιο, άπό έναν άνθρωπο άπό τόν όποιο ot Ιδέες ξεπετιούνται σάν καυτή λάβα».

EVENING NEWS

«Τά 'Απόκρυφα είναι τό πιόένδιαφέρον, ένημερωτικό καί προκλητικό γιά σκέψη βιβλίο πάνω στό θέμα πού έχω διαβάσει. Ό Κόλιν Ούΐλσον έμαθε καλά τή βιβλιο-γραφία καί τήν δίνει μέ φοβερό ζήλο. Κι άν ot έκδότες έκαναν σωστά τήν άστρολο-γική τους δουλειά, ό άποκρυφισμός βρίσκεται σέ άνοδο».

ARTHUR CALDER - MARSHALL, Synday Telegraph

Ή δύναμη τοΰ πνεύματος νά άποκαθιστά άμεση ένωση μέ τήν πραγματικότητα, μπορεί νά παράγεται άπό τήν άντίδραση μιας χημικής ούσίας πώς ό Βούδδας πέτυχε τήν διαφώτιση, παράγει σύκα μέ έξαιρετικά μεγάλη περιεκτικότητα σέ όροτονίνη.

«Τό καινούργιο βιβλίο τοΰ Κόλιν Ούΐλσον γιά «Τά 'Απόκρυφα» είναι τό καλύ-τερό του έργο μέχρι σήμερα καί άξίζει νά τοποθετηθεί στό ίδιο ράφι πλάι στόν Ούΐλλιαμ Τζαίημς, τή μνημειώδη μελέτη της «'Ανθρώπινης προσωπικότητας» άπό τόν Φ. Γ. Χ. Μάγιερς καί τό'«Χρυσό Τόξο» τοϋ Φραίηζερ. Κι έχει κάτι άπό τό βάθος καί τή γνώση των περίφημων «Μελετών» τοΰ Χάβελοκ Έλλις. Γιά κείνους πού έχουν κρίση, αυτός ό έκπληκτικός τόμος είναι φυσική συνέχεια τοΰ «Εξωτερικού». Είναι ένα βασικό βιβλίο γιά δλους τούς άναγνώστες πού ένδιαφέρονται μέ όποιο-δήποτε τρόπο γιά τό εύρύ φάσμα των άλληλένδετων άπόκρυφων άντικειμένων, πού συζητάει μέ τόση διεισδυτικότητα καί έξυπνάδα κάτι άπαραίτητο γιά όποιονδή-ποτε, πού έχει έστω καί τό πιό μακρινό ένδιαφέρον γιά τό μέλλον τοϋ πολιτισμένου άνθρώπου». AL/W HULL WALTON, Books and Bookmen

«Τά 'Απόκρυφα, ένας χαρούμενος περίπατος μέσα στους βάλτους, τά δάση καί τίς κακοτοπιές της μαγείας καί της προλήψεως, είναι ένα βιβλίο πού πρέπει νά ένθαρ-ρύνει έκείνους πού συμμερίζονται τήν πεποίθηση τοϋ Ούΐλσον, πώς ό άνθρωπος πρέπει νά έξελιχθεΐ γιά νά έπιζήσει καί πώς ό μόνος δρόμος έξελίξεώς του έγκειται στήν άνάπτυξη τών παραμελημένων παραφυσικών του λειτουργιών... Ειλικρινές καί άνοιχτόκαρδο... τά τελικά αίσθήματά μου γι' αύτό είναι μιά δυνατή στοργή. Ό Ούΐλσον είναι μάλλον σάν τό διευθυντή ένός έκπληκτικοϋ σχολείου πού προσπαθεί μέ τήν άθωότητα καί τήν καλωσύνη του, νά βρει μιά καλή λέξη άκόμα καί γιά τούς πιό έξοργιστικούς μαθητές του. Δείχνει, πληρέστερα άπό δποιοδήποτε άλλο βιβλίο τοΰ Ούΐλσον πού έχω διαβάσει μετά τόν «Εξωτερικό», τήν πλήρη σειρά τών άξια-γάπητων άρετών ταυ. p m j p T O Y N B E E o h s e T v e r

Ό Κόλιν Ουίλσον γεννήθηκε στό Λέστερ τό 1931 καί τό πρώτο του βιβλίο, ό «Εξωτερικός» (Ξένος) έκδόθηκε τό 1956. « Ά π ό τότε πού ό λόρδος Βύρων ξύπνησε καί άνακάλυψε πώς είχε γίνει διάσημος, κανένας άλλος "Αγγλος συγγραφέας δέν συνάντησε τόσο αύθόρμητο καί γενικό έπαινο», έγραψε ό Κέννεθ στήν «'Οργισμένη Δεκαετία». Ά π ό τότε έγραψε πάνω άπό τριάντα βιβλία καί άπόκτησε δ ιεθνή φήμη. Τό έργο του μεταφρά-ζεται στήν 'Ισπανία, τή Γαλλία, τή Σκανδιναυΐα, την 'Ολλανδία, τήν 'Ιαπω-νία καί τήν 'Ινδία καί σύμφωνα μέ τό Tls είναι άνάμεσα στούς πιό συζητη-μένους "Αγγλους συγγραφείς στούς κύκλρυς τοϋ Πανεπιστημίου τής Μό-σχας. «Όποιος άσχολεΐται μέ τίς άξίες τοΰ 20οϋ α'ιώνα πρέπει νά γνωρίσει καλά τόν Κόλιν Ουίλσον», παρατηρεί ό Γκράτταν Φρέγιερ των Irish Times. Ό Νάιγκελ Ντέννις έχει γράψει γιά «τό φλογερό ένδιαφέρον του γιά Ιδέες, τήν πλήρη έλευθερία του άπό τήν άνία». Ό Πήτερ Μπάκμαν στούς «Times» τονίζει ένα «άφηγηματικό στυλ πού μπορεί νά κάνει τό κυνήγι όποιασδή-ποτε Ιδέας, δσο άφηρημένη κι άν είναι, νά φαίνεται σάν συναρπαστική δουλειά ντετέκτιβ· καταφέρνει νά κάνει τόν άναγνώστη νά σκεφτεί γιά τούς περιορισμούς του, τήν τεμπελιά του καί τήν άπάθεια πού άσφαλώς θά μας σκοτώσει άν δέν προλάβει ό «πολιτισμός». Ό Ρ. Σ. Γουώργουϊκ Ισχυρίζε-ται πώς ό συγγραφέας «καταφέρνει νά κάνει τή γκρίνια, τό μηδενισμό καί τήν πνευματική ήττοπάθεια τών ήμερων καί τής έποχης μας νά φαίνονται πραγματικά παιδιάστικα ή άκόμα καί ζωώδη (York - Shire Post) καί (στό Listeber, 1966) πώς «ή αισιοδοξία του είναι θαυμάσια... μπορεί νά κάνει άκόμα καί μιά κρίση οξείας καταθλίψεως νά άκούγεται σάν τό φινάλε τής ένάτης τοϋ Μπετόβεν».

Κόλιν Γουΐλσον

ΤΑ ΑΠΟΚΡΥΦΑ

ΤΟΜΟΣ Α'

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΔΥΡΟΣ» 'Αθήνα 1978

Στόν Ρόμπερτ Γκραίηβς

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

'Εκφράζω τ/ς ευχαριστίες μου σέ πολλούς φίλους καί γνωστούς πού έκαναν πολύτιμες υποδείξεις ή έδωσαν ύλικό στό κύριο μέρος τοϋ βιβλίου, στόν Α. Λ. Ρόουζ, τόν Ρόμπερτ Γκραίηβς, τόν Ρόναλντ Ντάνκαν, τόν Αούις Σίνγκερ, τόν Ντίκ Ρόμπερτς, τόν "Αρθουρ Γκίρντχαμ, τόν Ούΐλσον Νάιτ, τόν Χάρολντ Βίζιακ, τόν Τζ. Μπ. Πρίστλεΰ τόν Νταίηβιντ Φόστερ. θαθελα νά προσθέσω τά ονόματα τοΰ Μάρκ Μπρέντιν, τοΰ Ντέννις Γουώτκινς (πού οί υποδείξεις του σχετικά μέ τήν κάρτα τοΰ κρεμασμένου ήταν γοητευτικές &ν καί αστήρικτες), τοΰ Ράσσελλ Τάρ-νερ, τοΰ Φρέντ Μάρτιν τοΰ Ταγματάρχη Τζώρτζ Σάλλυ, τοϋ Νταίηβιντ Πιού καί τοϋ Ρίτσαρντ Κάβεντις, εκδότη τοΰ «Ά νθρωπος, Μύθος καί Μαγεία». Ή Ά γγλίδα έκδότριά μου Τζαίην "Οσμπορν έκανε πολλές πολύτιμες υποδείξεις. Ή γυναίκα μου Τζόυ ετοίμασε τή βιβλιογραφία.

θέλω άκόμα νά εκφράσω τήν ευγνωμοσύνη μου στοάς ακόλουθους συγγραφείς καί εκδότες βιβλίων άπό τά όποια πήρα υποδείξεις καί πληροφορίες.

Τούς Bodley Head γιά τήν «Αυτοβιογραφία» καί τό «Α Glastonbury Romance» τοΰ J. Cowper Powy, τούς Dutton γιά τό «Δώρο της Ζωής» τοϋ W. Ε. Woodward, τόν Arnold Toynbee καί τήν Oxford University Press γιά «Τή Σπουδή της Ιστο-ρίας», τόν Robert Graves καί τούς Faber & Faber γιά τή «Αευκή θεά» καί τόν Doubleday γιά τό «Πέντε Πέννες στό Χέρι», τόν Ε. Η. Visiak καί τήν John Baker Lid γιά τή «Πρωινή "Ωρα της Ζωής», τόν Α. L. Rowse καί τόν Jonathan Cape γιά τήν «Παιδική 'Ηλικία στήν Κορνουάλη» τόν Arthur Osborn καίτά University Books γιά τό «Τό Μέλλον είναι τώρα», τόν Ivan Lissner καί τόν Jonathan Cape γιά τό «"Α νθρωπος, θεός καί Μαγεία», τόν Payner C. Johnson καί τόν Hodder & Stough-ton γιά «Τό φυλακισμένο Μεγαλείο», τόν Richard Cavendish γιά τή «Μαύρη Μαγεία», τόν J. Eisenbud καί τόν William Morrow γιά τόν «Κόσμο τοϋ Τέντ Σέριος», τόν J. Β. Priestley καί τούς Albus γιά τό «"Ανθρωπος καί Χρόνος», τούς Faber & Faber γιά τούς στίχους άπό τήν «Μεγάλη Τετάρτη» ατή «Συλλογή Ποιημάτων 1909 - 1962» τοΰ Τ. S. Eliot καί τήν «'Αχρονη Στιγμή» τοϋ Warner Allen, τόν R. Η. Ward καί τόν Gollancz γιά τ/ς «Σημειώσεις ενός καταναλωτή ναρκωτικών» τόν Arthur Koestler καί τόν Hamish Hamilton / Collins γιά τό «Βέλος στόν Ουρανό» τόν Macmillan γιά τά «Έργα» τοΰ Γ. Μπ. Γήτς.

Πρόλογος

Μιά μόνο έμμονη Ιδέα διαπερνάει όλόκληρο τό έργο μου: ή παράδοξη φύση της ελευθερίας. "Οταν τά γερμανικά τάνκς μπήκαν στή Βαρσοβία ή οί Ρώσοι στή Βουδαπέστη, φαινόταν τελείως φανερό τί έννοούσαμε λέγον-τας έλευθερία· ήταν κάτι στέρεο καί όριστικό πού τόκλεβαν, όπως ένας διαρρήχτης θά μπορούσε νά κλέψει τά άσημικά. 'Αλλά δταν ένας δημόσιος υπάλληλος αποσύρεται μετά άπό σαράντα χρόνια καί άνακαλύπτει πώς είναι παράξενα βαριεστημένος καί δυστυχισμένος, ή ιδέα της ελευθερίας γίνεται θολή καί άκαθόριστη- φαίνεται νά άχνοφέγγει σάν όφθαλμαπάτη. Όταν άντιμετωπίζαι κίνδυνο ή κρίση, τή βλέπω σάν μιά άπειλή γιά τήν έλευθερία καί ή έλευθερία μου γίνεται ξαφνικά θετική καί φανερή - τερά-στια καί φανερή σάν ήλιοβασίλεμα.

Έτσι κι ένας άνθρωπος πού είναι βίαια ερωτευμένος, νιώθει πώς άν μπορούσε νά κάνει δική του τήν κοπέλα πού άγαπά, ή έλευθερία του θάταν απεριόριστη· ή άπόλαυση τής ένώσεως θά τόν έκανε άκατανίκητο. Όταν τήν άποχτήσει, όλόκληρη ή υπόθεση φαίνεται σάν μιά ψευδαίσθηση· είναι άπλώς μιά κοπέλα...

Πάντα δεχόμουν τήν θεμελιώδη πραγματικότητα τής έλευθερίας. Τό δραμα δέν είναι ψευδαίσθηση ή όφθαλμαπάτη. Σ' αυτή τήν περίπτωση, τί πηγαίνει στραβά;

Ή δυσκολία είναι ή στενότητα τής συνειδήσεως. Είναι σάν νά προσ-παθούσες νά δεις μιά πανοραμική σκηνή μέσα άπό ρωγμές ένός ψηλού φράχτη άλλά δέν σέ άφηναν ποτέ νά κοιτάξεις πάνω άπό τό φράχτη καί νά δεις στό σύνολό της. Καί ή στενότητα μας νανουρίζει σέ μιά κατάσταση νόμιμης νύστας, σάν νάμαστε μισοαναίσθητοι, ώστε δέν προσπαθούμε ποτέ νά τεντώσουμε τίς δυνάμεις μας ως τά δριά τους. Τό άποτέλεσμα είναι νά μήν άνακαλύπτουμε ποτέ τά δριά τους. 'Αφού είχε είσπνεύσει

ΤΑ ΑΠΟΚΡΥΦΑ 10

οξείδιο τοϋ άζώτου ό Ούΐλλιαμ Τζαίημς δήλωσε «ή φυσιολογική μας συ-ναίσθηση (συνείδηση) στήνέγρήγορση... είναι ένας Ιδιαίτερος τύπος συνει-δήσεως ένώ όλόγυρά της, χωρισμένες άπό τίς πιό λεπτές όθόνες, βρίσκον-ται πιθανές μορφές συνειδήσεως πού είναι όλότελα διαφορετικές».

Διατύπωσα τή θεωρία μου γιά τήν «λειτουργία Χ» μιά χιονισμένη μέρα στήν Ουάσιγκτον τό 1966- άλλά τήν άλλη μέρα κάποιος μοΰ θύμισε πώς τό 1957 είχα πει στόν Κέννεθ "Αλλσοπ: «Πιστεύω πώς μιά μέρα ό άνθρωπος θάχει μιά έκτη αίσθηση - μιά αίσθηση τοϋ σκοπού τής ζωής, άμεση καί χωρίς υποθέσεις».1 Καί τό 1968 έγραψα σ' ένα μυθιστόρημα, άφιερωμένο έξ όλοκλήρου στό.πρόβλημα της λειτουργίας Χ, τή «Φιλοσο-φική λίθο»: «Ή θέληση τρέφεται άπό τεράστιες θέες- άν τίς στερηθεί, καταρρέει», καί έδώ ΰπάρχει πάλι τό παράλογο πρόβλημα τής έλευθερίας. Ή συνείδηση τοϋ άνθρώπου είναι ισχυρή σάν μικροσκόπιο· μπορεί νά συλλάβει καί νά άναλύσει τήν έμπειρία μ' ένα τρόπο πού δέν μπορεί νά πετύχει κανένα ζώο. 'Αλλά ή μικροσκοπική όραση είναι στενή δράση. Χρειάζεται νά άναπτύξουμε ένα άλλο είδος συναισθήσεως πού είναι τό άντίστοιχο τοϋ τηλεσκόπιου.

Αυτή είναι ή λειτουργία Χ. Καί τό παράδοξο είναι πώς τήν έχουμε ήδη σέ μεγάλο βαθμό, άλλά δέν συναισθανόμαστε πώς τήν έχουμε. Βρίσκεται στό κέντρο όλων των λεγόμενων άπόκρυφων έμπειριων. Αύτό τό βιβλίο άσχολείται μέ τέτοιες έμπειρίες.

Κόλιν Ούΐλσον

1 Ή 'Οργισμένη Δεκαετία (Λονδίνο 1958) σελ. 154.

'Αναλυτικός πίνακας

Εισαγωγή

«'Αόρατες δυνάμεις» τοΰ άρχαίου άνθρώπου. Ό έπιστημονικός όρθο-λογισμός Ικανέ τόν άνθρωπο Ινα σκεπτόμενο πυγμαίο. Ό «υπόγειος κό-σμος» τοϋ πνεύματός μας. Ή άνάγκη γιά μιά άναβίωση τοϋ ένδιαφέροντος γιά τόν άποκρυφισμό. Ή ίστορ ία τοϋ Όσμπερτ Σίτγουελλ γιά τόν μάντη. Ή καταστροφή τοϋ COMET της ΒΕΑ τό 1967. Ή αυτάρεσκη στενότητα της έπιστήμης. Ό Λαμάρκ καί δ Κυβιέ. Ό Νταίνβιντ Φόστερ καί τό «κυ-βερνητικό σύμπαν». Πέρα άπό τήν άφαίρεση. Ό έπιστήμονας ώς «δοξα-σμένος έρευνητής άτυχημάτων». Ό πρωτόγονος άνθρωπος έπασχε άπό άχρωματοψία; Τό πλάνο αυτού τοϋ βιβλίου. Ή άλλαγή της στάσης μου άπέναντι στόν «άποκρυφισμό».

Μέρος πρώτο: Μιά ανασκόπηση τοΰ θέματος

I. Μαγεία. Ή επιστήμη τοϋ μέλλοντος.

Ό Ούσπένσκυ στό συνέδριο της Χάγης. Πώς άρχισε τό ένδιαφέρον μου γιά τό άπόκρυφο. Ή έπιστήμη τοϋ μέλλοντος, τηλεπάθεια, πρόγνωση, δεύ-τερη δράση είναι φυσικά γιά τόν άνθρωπο. Οί μακρινοί όρίζοντες. Τό πιστεύω τοΰ Μπέρτραντ Ράσσελλ ώς φιλοσόφου. Τό μυστήριο τοϋ Ινστι-


κτου έπιστροφής στό σπίτι των πουλιών καί τών ζώων. Ό Τζίμ Κόρμπεττ καί ή «ευαισθησία της ζούγκλας». Ραβδοσκόπηση· «όποιοσδήποτε μπορεί νά τήν κάνει». Ό Πήτερ Χούρκος. Ή δεύτερη δράση μειώνει τήν άποτελε-σματίκότητά μας. Ό διορατικός Κρουαζέ. Ή έξέλιξη τό τελευταίο Εκα-τομμύριο χρόνια. Ή ανάπτυξη τής αύτοσυναισθήσεως στόν άνθρωπο. Φάρμακα (ναρκωτικά) πού άλλοιώνουν τό πνεύμα. Ή δίψα γιά μυστική εμπειρία. Ό έραστής τής λαίδης Τσάτερλυ. Πρόγνωση ένός μουσικού. Ή εμπειρία μου στή «σύμπτωση». Ή Φιόνα Χουΐτακερ. Οί έμπειρίες μου στήν προαίσθηση καί τήν τηλεπάθεια. 'Ασυναίσθητη άσκηση τοϋ «κακού ματιού». Ο Γζών Κάουπερ Πάουϋς καί ό «ψυχικός αίθέρας». Ό μυστικι-σμός του. ΟΙ - άγνωστοι τρόποι ζωής» τού Γουόρντσγσυερθ. Τό «φάντα-σμα» τοΰ Πάουϋς παρουσιάζεται στόν Θέοντορ Ντρέιζερ. Ή «ψυχική προβολή» τοϋ Αύγουστου Στρίντμπεργκ. Ή «ψυχική αυτοάμυνα» τής Ντιόν Φόρτουν. Ή λειτουργία Χ - ή κρυμμένη δύναμη γιά νά φθάσουμε πέρα άπό τό παρόν σέ άλλες πραγματικότητες. Ή έμπειρία τοϋ Άρνολντ Τουνμιη στό Μυστρά.

2. Ή σκοτεινή πλευρά τής Σελήνης.

Πέντε τοϊς έκατό τών άνθρώπων έχουν άπόκρυφες δυνάμεις. Τό κυ-ριαρχικό 5 τοις έκατό στή βιολογία. Θεραπεία σωματικών άσθενειών μέ τή βαθειά ύπνωση. Τά πειράματα τοϋ Δρα Στέφεν Μπλάκ. Ό Ρόμπερτ Γκραίηβς καί ή γέννηση τής «Λευκής Θεάς». Τό άλφάβητο τών δέντρων. Ή σκοτεινή πλευρά τοΰ πνεύματος: οί «σεληνιακές δυνάμεις» τού άνθρώ-που. Τό πρόβλημα τής γενικής υπερτάσεως. Ή έμπειρία τοϋ Γήτς σ' ένα τειοποτεϊο τοϋ Λονδίνου. Ό Ούσπένσκυ σχετικά μέ τήν άλήθεια τοϋ άπό-κρυφου δράματος. Ή περιγραφή τοϋ Άρθουρ Γκρίμπλ γιά τούς άνθρώ-πους πού φωνάζουν τά δελφίνια στά νησιά Τζίλμπερτ. Ή «κράμπα» τοϋ Ε.Χ.Βίζιακ. Ή ποίηση καί ή χρήση πού κάνει στά σύμβολα. Τό αιγυ-πτιακό «Βιβλίο τών νεκρών». Τό θιβετιανό «Μπάρντο θοντόλ». Τό κινέ-ζικο «Βιβλίο τών άλλαγών» τό «1 Τσίγκ». Ό σχηματισμός τών έξαγράμ-μων. Ό Γιούγκ γιά τό «Τ Τσίγκ». Ή θεωρία του γιά τόν συγχρονισμό. Ή έννοια τοϋ Ταοϊσμού καί τοϋ Ζέν. Ή Ιστορία τοϋ Τσσυάγκ Τσού γιά τόν μαραγκό. Τό «Τ Τσίγκ» ώς βιβλίο σοφίας.

3. Ό ποιητής ώς άποκρυφιστής.

ΟΙ ποιητές είναι «ύπερψυχικοί»; ΟΙ έρευνες τοΰ Λούις Σίγκερ γιά τά παραφυσικά φαινόμενα. 'Επηρρεασμός συνεδριάσεων μέ τήν τηλεπάθεια. Ένα ομαδικό πνεύμα; Ό Στρίντμπεργκ καί ή μαύρη μαγεία. « Ή περιπλα-

13 ΤΑ Α'ΠΟΚΡΥΦΑ

νώμενη διορατικότητα». Ή τηλεπάθεια τοϋ Α.Λ. Ρόουζ. Ό «νησιώτικος τύπος» τοϋ Γκρίμπλ: τό μέρος τών νεκρών. Ή πρόγνωση της τραγωδίας άπό την Ίρένε Μούτσα: «τό τέλος μου θά είναι φριχτό». Ή θεωρία τών συμβόλων τοϋ Γ. Μπ. Γήτς. Ό Γήτς καί ή Καββάλα. Ό Γήτς γιά τή φυλε-τική μνήμη. Ή δύναμη τής άνταποκρίσεώς μας στά σύμβολα. Έ ν α όραμα. Ή τράπουλα Ταρό, ή προέλευση καί ή χρήση της. Τό μυστήριο τοΰ «κρε-μασμένου».

Μέρος δεύτερο: ιστορία της μαγείας

1. Ή εξέλιξη τοΰ άνθρώπου.

Ό Γκαίτε κι ό Σίλλερ στήν Ίένα. Οί άδυναμίες της έπιστημονικής αιτιοκρατίας. Ή άφήγηση τοϋ Χ.Τζ. Γουέλλς γιά τήν εξέλιξη. Τό επίπεδο σκαθάρι. Τά γονίδια έπηρρεάζονται άπό τήν τηλεπάθεια; Ή σφίγγα τοϋ Άμμονοφίλα. Ό σερ "Αλιστερ Χάρντυ καί τό σκουλήκι MICROS-TOMUM. Ή θέση τοϋ άνθρώπου. Γιατί ή ανθρώπινη συναίσθηση είναι τόσο στενή; Ό Ραμόν Μεντίνα, ό Μεξικανός σαμάν· ή έξιχνίαση ένός φόνου άπό αυτόν. Τά τέστ ΨΚ τοΰ Τζ. Μπ. Ράινς. Ή ΨΚ έπηρρεάζεται άπό τήν άνία καί τήν έπανάληψη. Μυστικιστικές εμπειρίες - δταν ό άν-θρωπος όλόκληρωνει τόν «μερικό του νοϋ». Ό Λώρενς καί οί "Αραβες. Λ.Χ. Μάγιερς «Τό κοντινό καί τό μακρινό». «Ή υπόσχεση τοΰ όρίζοντα». Ή συναίσθηση χρειάζεται Ινα «βάρος». « Ό παλμός της σοβαρότητας». Ό Φάουστ καί ot πασχαλινές καμπάνες. Ό Τ.Σ. Έλλιοτ. κι ή «Μεγάλη Τε-τάρτη». Ό παπάς τοϋ Γκράχαμ Γκρήν μέ τό ούΐσκυ. Κορυφαίες έμπειρίες καί ναρκωτικά. Ή χρήση τοΰ σέξ: ταντρική γιόγκα. Ό Κέλλνερ καί τό τάγμα τών Να'ίτών τής 'Ανατολής. Ό "Αλιστερ Κράουλεϋ μπαίνει στό τάγμα. Ή συναίσθηση σάν φάσμα. Οί δυνάμεις τοϋ υποσυνείδητου καί οί δυνάμεις τοΰ ύπερσυνείδητου νοϋ.

2. Ή μαγεία τοΰ πρωτόγονου άνθρώπου.

Ή θεωρία τοϋ Ίβάν Λίσσνερ πώς ό πρωτόγονος άνθρωπος ήταν μονο-θεϊστής. Ή μαγική χρήση τής τέχνης τών σπηλαίων. Ή πρόγνωση τής καταστροφής άπό μιά μητέρα. Οί σαμάν τής'Σιβηρίας. Ό πεζοναύτης τοϋ Μάσλοου. Μύηση τών σαμάν. Γιατί δ πρωτόγονος άνθρωπος σταμάτησε νά φτιάχνει άγαλματάκια; Ή χαραυγή της μαγείας. Πώς έγινε δ άνθρωπος κάτοικος τών πόλεων τό 4000 π.Χ. Ή άνοδος τής σεξουαλικής έμμονης


Ιδέας τοϋ άνθρώπου. Ή παλλακίδα τοϋ αυτοκράτορα Βού. Τό έπος τοϋ Γκιλγκαμές. Ταμπού αίμομιξίας. Ή θεωρία τοϋ Λεβί - Στράουςς. Φαινό-μενα καλικάντζαρων καί σεξουαλική διέγερση. Ό Ρόμπερτ Γκραίηβς γιά τή γοητεία. Ό «θαυμαστός, μανταρίνος». Εμφάνιση τοϋ άνθρώπου τοϋ Κρό - Μανιόν. Μαγεία. Ό κατακλυσμός άλλαξε τήν ίστορία της άνθρωπό-τητας: Μαρτυρίες στό έπος τοϋ «Γκιλγκαμές». Ή ανακάλυψη τών πινακί-δων πού έλειπαν άπό τόν Τζώρτζ Σμίθ. Ό Χέρμπιγκερ καί ή θεωρία τοϋ «κοσμικού πάγου». Ή κατάληψη τής σημερινής μας Σελήνης. Ό Ντενίς Σωρά καί οί πρωτόγονοι της Μαλεκούλα. Ό θρύλος τής Άτλαντίδας. Ό Αιούς Σπένς. Ή νεώτερη υπόθεση: Σαντορίνη καί Κρήτη. Γιατί ό Πλάτων πολλαπλασίαζε τούς άριθμούς του έπί δέκα. Ό Βελικόφσκι καί ή «σύγ-κρουση τών κόσμων». Ό Έντγκαρ Καίς γιά τήν 'Ατλαντίδα. Ή θεωρία τών συμβόλων τοΰ Γιούγκ. Ή ΑΝΙΜΑ. Αιγυπτιακή μαγεία. Προληπτική ευπιστία, άρχαία καί σύγχρονη. Ή χρήση τών κέρινων μορφών. Αίγυ-πτιακή θρησκεία καί μαγεία. Ή λατρεία τής άρκούδας στόν Αίνο. Ό Γίββων γιά τίς ρωμαϊκές προλήψεις.

3. Γνώστες καί μυημένοι.

Ή «κουρτίνα τής καθημερινότητας». ΟΙ άνθρωποι είναι σάν άλογα μέ παρωπίδες. Οί μαγικές δυνάμεις τοΰ Χίτλερ. Ή άνάπτυξη θεραπευτικών δυνάμεων άπό τόν συνταγματάρχη Όλκοττ. Ξόρκισμα τών μυρμηγκιών στήν Κορνουάλη· ό Φρέντ Μάρτιν τοΰ Μπόντμιν Μούρ. ΟΙ τηλεπαθητικές δυνάμεις τοϋ Τζίλμπερτ Μάρραιη, δπως άναφέρονται άπό τόν "Αλντους Χάξλεϋ. Ή άνάγκη «θετικής συναισθήσεως». Οί μάγοι πού περίγραψε δ Ηρόδοτος. Τό μυστικό φως τοΰ Γιάκομπ Μπαΐμε. Ή σκληρότητα τοΰ άρχαίου άνθρώπου. Τά μυστήρια τής άρχαίας Ελλάδας. Οί Έσσαΐοι. Δήμητρα καί Περσεφόνη. 'Ορφισμός καί ή λατρεία τοΰ Διονύσου. Ό Πυ-θαγόρας. Τό άριθμητικό του σύστημα. Ό φόνος τοΰ Πολυκράτη. Ό Πυθα-γόρας στήν Αίγυπτο καί στόν Κρότωνα. 'Αριθμοί. Ή φιλοσοφία τοΰ Πυ-θαγόρα. 'Απολλώνιος δ Τυανεύς: οί μαγικές του δυνάμεις. Ή άνακάλυψη τών θησαυρών.

4. Ό κόσμος τών Καββαλιστών.

Ή γέννηση τοΰ Γνωστικισμού. Παγκόσμια άπόρριψη. Τό σύμπαν πλά-στηκε άπό Ινα δαίμονα; Οί Μανιχαΐοι. Ή μυστική Καββάλα. Οί δέκα δυνάμεις της ή Σεπιρώθ. Τό ίερό δέντρο καί τά τρίγώνά του. 'Αλληλογρα-φίες. Ό Σίμων μάγος. Ή όμοιότητά του μέ τόν Ντάνιελ Ντάγκλας Χόουμ.


Ό μάγος Κυπριανός πουλάει τήν ψυχή του στό διάβολο. Ό άγιος Αυγου-στίνος. 'Ακκιδία - ή άρρώστεια τής άποτυχίας στή ζωή. Ό άπόστολος Παϋλος έφευρίσκει τό Χριστιανισμό. Νεύρωση πολιτισμού. Ή κατα-στροφή τής Χριστιανικής κυριαρχίας. Ό θρύλος τού Θεόφιλου. Ό αύτο-κράτορας Κωνσταντίνος. 'Ιουλιανός ό παραβάτης: ή άποτυχημένη του προσπάθεια νά έπαναφέρει τήν είδωλολατρεία. Χριστιανισμός έναντίον μαγείας. Ό Ιπτάμενος μοναχός, ό 'Ιωσήφ τοϋ Κοπερτίνο. Ή «Έμπειρία στό άπόκρυφο» τού Τόμας Μάνν. Ό Γιόχανν Γιέτσερ καί τά όνόματά του. Ό άβάς Βασέρ καί ή ματωμένη εικόνα. Ό Γκαουφρίντι κι οί δαιμονισμέ-νες καλόγριες. Ό Ύρμπαίν Γκραντιέ καί oi καλόγριες τού Λουντέν. Πι-θανή σεξουαλική φύση τών διαταραχών. Οί μέθοδοι τής τελετουργικής μαγείας. Μπενβενούτο Τσελλίνι: ή έπίκληση στό Κολοσσαΐο. Ή φύση τοϋ μυστικισμού. Διονύσιος ό 'Αρεοπαγίτης. 'Αλβέρτος ό Μέγας. Συμπαθη-τική μαγεία. 'Αστρολογία - οί άκριβείς προβλέψεις τοΰ Κέπλερ. Ό Κορ-νήλιος Άγρίππας. Ή πολιορκία τού Μαύρου 'Οχυρού. Τό έργο τού 'Αγρίππα «Περί άπόκρυφης φιλοσοφίας». Ή πτώση καί ό θάνατος του. Θρύλοι γιά τόν 'Αγρίππα. Παράκελσος. Επιτυχία στή Βασιλεία, ύστερα καταστροφή. Διχασμένη προσωπικότητα. Ή θεωρία τοϋ Παράκελσου γιά τή φαντασία. 'Αλχημεία. Ό Έλβέτιος καί ό ξένος. Τζαίημς Πράις, ό κατα-σκευαστής χρυσού. 'Αλεξάντερ Σέτον, ό Σκώτος άλχημιστής. Ή φυλάκιση καί ή δραπέτευσή του. Ό Γιούγκ γιά τήν άλχημεία. Ό Κάρλ Έρνστ Κράφφτ, <<δ άστρολόγος τού Χίτλερ». Ή καριέρα τού Νοστράδαμου. Οί προφητείες του. Τό τέλος τοϋ κόσμου τό 1997; Πρόβλεψη τής Γαλλικής 'Επαναστάσεως.

5. Γνώστες καί απατεώνες.

Τό ναδίρ τής μαγείας. Ή «'Ανακάλυψη τής μαγείας» τού Ρέτζιναλντ Σκότ. Ή «Δαιμονολογία» τού βασιλιά Ιακώβου. Ό Δρ. Τζών Ντή. Ή ζωή καί τά ταξίδια του. Ή χρήση τών «κρυσταλλοσκόπων» του. Ό θάνατός του. Ή έποχή τοΰ σκεπτικισμού. Ό Έμάνουελ Σβέντενμποργκ. Τά δρά-ματά του καί oi Ικανότητές του στή δεύτερη δράση. Ή υστερία του. Ό "Αντον Μέσμερ κι δ ζωικός μαγνητισμός. Ό Καζανόβας - εραστής καί μάγος. Ή φυσική του άπόκρυφη Ικανότητα. Καλιόστρο, ό μεγάλος Κό-πτης. Ή άρχή τής ζωής του. Επιτυχία στό Στρασβούργο. Ή ύπόθεση τού διαμαντένιου κολλιέ. Μασονία - τό κλειδί τού χαρακτήρα τού Καλιόστρο. Ή έπιστήμη τής άριθμολογίας. Ή προφητεία τού Γκαζότ γιά τήν Επανά-σταση. Ό κόμης τοϋ Σαίν Ζερμαίν, ό άνθρωπος τού μυστηρίου. Ή έξή-γηση τοΰ μυστηρίου.


6. Ό δέκατος ένατος αιώνας - μαγεία καί ρομαντισμός.

Σαίν Μαρτέν, ό «άγνωστος φιλόσοφος». Ή μελέτη του γιά τήν τελε-τουργική μαγεία. Τά μυσβικά του δόγματα. Ή αίσιοδοξία του - ό άνθρω-πος είναι βασικά θεός. Ό Χοϋσσερλ. Ό Ε.Τ.Α. Χόφφμανν καί ή μαγεία. Τό «χρυσό δοχείο». Ό Παρείσακτος ώς βασική μορφή τοϋ 19ου αιώνα. Ό μυστικισμός τοϋ Μπαλζάκ στόν Λουι Λαμπέρ. Ό Έλιφάς Λεβί καί ή άναβίωση τής μαγείας. Ό Λεβί έξορκίζει τή σκιά τοϋ 'Απολλώνιου τοϋ Τυανέως. Ό «Μάγος» τοϋ Φράνσις Μπάρρεττ. Πυροβάτες τών Φίτζι. Οί άρχές τοϋ πνευματισμού. Οί άδελφές Φόξ καί τά χτυπήματά τους. Ή κυ-ρία Μπλαβάτσκυ καί ή «Θεοσοφική έταιρεία». Ό συνταγματάρχης Όλ-κοττ. Τό ταξίδι στήν 'Ινδία. 'Επιτυχία. Ή S.P.R. έρευνα τήν Η.Ρ.Β. Ή πτώση της. «Τό μυστικό δόγμα». Γαλλικός άποκρυφισμός. Ό Έζέν Βεν-τράς καί δ υποκριτής Νάουντορφ. Ό άβάς Μπουλλάν. Ή μαγική μάχη ανάμεσα στόν Μπουλλάν καί στόν Γκουαϊτά. Ό Χούυσμαν καί τό «'Εκεί κάτω». Ό Γήτς κι ό Μάθερς. Τό τάγμα τής Χρυσής Αυγής.

7. Τό κτήνος όπως είναι.

Ή παιδική ήλικία τοϋ Κράουλεϋ. Ή σεξουαλική του έμμονη ίδέα. Ό έφηβος τοϋ Μπόουλσκιν. Κράουλεϋ καί Παράκελσος. Ή εξήγηση τοϋ Κράουλεϋ γιά τή μαγεία. Ή φιλονεικία μέ τόν Γήτς. Γάμος. Ή κατα-στροφή τής Καντσεγιούγκα. Ή Σήμπρουκ γιά τόν Κράουλεϋ. Τό άβαείο τοϋ θελέμ. Ό θάνατος τοϋ Κράουλεϋ. Τό ρομπότ στό υποσυνείδητο.

8. Δυό Ρώσοι μάγοι.

Ό ρωσικός χαρακτήρας κι δ άποκρυφισμός. Γρηγόριος Ρασπούτιν. Ό θρύλος τοΰ Ρασπούτιν. Οί θαυματουργές του δυνάμεις. Ό Φινέας Κουΐνμ-πυ κι ή θεραπεία. Επιτυχία στήν Αύλή. Οί έχθροί του - ό Τλιόδωρος κι ό Ερμογένης. Ή σύμπτωση τών άποπειρών δολοφονίας τοΰ Σεράγεβου καί τοΰ Ποκρόβσκοε. Ή δολοφονία τοΰ Ρασπούτιν. Ή προφητεία του γιά τήν πτώση τής ρωσικής μοναρχίας. Ό Γεώργιος Γκούρτζιεφ καί τό «'Ιν-στιτούτο άρμονικής άναπτύξεώς τοϋ άνθρώπου». Παιδικά χρόνια καί άρ-χές ενδιαφέρουσες γιά τόν άποκρυφισμό. Ταξίδια. Ή «στοιχειωμένη γυ-ναίκα» τοϋ Νταίηβιντ Λίντσαιη καί ή σχέση της μέ τίς βασικές Ιδέες τοϋ Γκούρτζιεφ. Ή περιγραφ ή τοϋ Γκούρτζιεφ στή Νέα 'Υόρκη άπό τόν Ούΐλ-λιαμ Σήμπρουκ. Τά «Παιδικά χρόνια μέ τόν Γκούρτζιεφ» τοϋ Φρίτς Πέ-τερς. Ό «λόγος». Οί άποκρυφιστικές έμπειρίες τοϋ Ούσπένσκυ μέ τόν Γκούρτζιεφ. Ό «τέταρτος δρόμος». Ό Ούΐλλιαμ Τζαίημς καί ή νεύρωση


τής συνήθειας. Τά πειράματα τοϋ καθηγητή Μ. Γουέλφορντ γιά τόν τηλε-παθητικό έλεγχο τών άτόμων. Ό Τζ. Γκ. Μπέννεττ κι ό Σουμπούντ. Τό Ίατιχάν. Ό Σουμπούντ ώς διάδοχος τού Γκούρτζιεφ.

Μέρος τρίτο: οί κρυμμένες δυνάμεις τοϋ άνθρωπου

1. Μαγεία καί λυκανθρωπία.

Ή γυναίκα ώς κακό. Ή «Ευρώπη» τού Μπλαίηκ. Ή Ιζαμπέλ Γκάουντι καί οί μάγισσες τού "Ωλντηρν. Ή δολοφονία τού Τσάρλς Γουώλ-τον. Ή προέλευση τής ευρωπαϊκής μαγείας - ή άνοδος τού «Καθαρισμού». ΟΙ κυνηγοί αιρέσεων. Άλβιγένσιος καί Βαλδένσιος. Ζεχάν ντέ Μπρίγκ. Ή υπόθεση τού Τξών Στιούαρτ. Ή έξάπλωση τής τρέλλας τών μαγισσών. Ό «μαύρος θάνατος». Φράντς Μπούιρμανν, ό βασανιστής. Ή θεωρία τής μαγείας ώς επιβιώσεως τής είδωλολατρείας τής Μάργκαρετ Μάρραιη. Ό «Τίμιος δικηγόρος» τού Γκαίτε. 'Εξορκισμός καλογριών. Τό μαρτύριο τού Ντήτριχ Φλαίηντ. Ό Μάθιου Χόπκονς, ό γενικός άνιχνευτής μαγισσών. Γιατί ξεθύμανε ή τρέλλα τής μαγείας. Ή άνοδος τού μυθιστορήματος. Καινούργια έλευθερία τής φαντασίας. Ό «Φλεγόμενος άγγελος» τοΰ Βα-λερύ Μπριουσσώφ: ή περιγραφή μιας γιορτής μαγισσών. Ή ιστορία τού Άκυταγκάβα « Ό Δράκος»: ή δύνριμη τής προσδοκίας. Νιγεριανοί μάγοι -γιατροί· ή ιστορία τού ταινιοπρίονου τού Μάρτιν Ντελάνεύ. Οί βροχο-ποιοί τοϋ Άμπομέυ. Χορός λεοπαρδάλεων. Βαμπίρισμός καί λυκανθρω-πία - ή σεξουαλική τους βάση. Μαρτέν Ντυμολλάρ. Γκαρνιέ καί Στούμπε. Τό «χρυσό τόξο» σχετικά μέ τούς λυκάνθρωπους. Ή Έλεονόρ Ζουγκούν καί τά «δαγκώματα τού διαβόλου». Ή περίπτωση τής Σάλλυ Μπωσάν. «'Απαγορευμένος πλανήτης, τέρατα άπό τό υποσυνείδητο». Οί βρυκόλα-κες τού Χαϊντάμ. "Αρνολν Πάολε. 'Ιωάννης Κούντιος. Ή ιστορία τού βρυ-κόλακα τού Γκρόγκλιν Χώλλ τού Αύγουστου Χαίρ. Ή θεωρία τού βαμπι-ρισμού τής Ντιόν Φόρτουν. Ή νυχτερίδα βαμπίρ. Ή άναβίωση τής μα-γείας: Τζέραλντ Γκάρντνερ. Σύγχρονες λατρείες μαγισσών.

2. Τό βασίλειο τών πνευμάτων.

Ή διφορούμενη φύση τών πνευματιστικών φαινομένων. Ή οικογένεια Φόξ. Τζόναθαν Κούνς. Οί αδερφοί Ντάβενπορτ. Πνευματιστικές άπάτες. Ό Βόλκμαν καί ή κυρία Κούκ. Ή καριέρα τοϋ Ντάνιελ Ντάγκλας Χόουμ.


Ή υποδοχή του στήν 'Αγγλία. Μπράουνιγκ καί Χόουμ. Ή απώλεια τών δυνάμεων τοϋ Χόουμ. Ό Χόουμ γίνεται καθολικός. Ή αυτοκράτειρα Ευ-γενία. Ό Καλιόστρο μιλάει στόν Χόουμ. Ή κυρία Λάυονς. Ή μαρτυρία τοϋ λόρδου Άνταίρ. Ό σέρ Ούΐλλιαμ Κρούκς. Ό θάνατος του. "Ονειρα. Ή «άντιμετώπιση τοϋ ύποσυνείδητου» τοϋ Γιούγκ. 'Ελεγχόμενη ψευδαί-σθηση. Φιλήμονας. Φρόυντ καί Γιούγκ - οί «ψυχικές έκρήξεις». Ή άςρή-γηση τοϋ έπίσκοπου Πάικ γιά τήν αυτοκτονία τοϋ γιού του καί μεταγενέ-στερες «έπικοινωνίες». Ό θάνατος τοϋ έπίσκοπου Πάικ στήν έρημο. Ό Ούΐλσον Νάιτ γιά τόν πνευματισμό. «Μνήματα» άπό τόν Τζάκσον Νάιτ. Τά κύπελλα Τζάκσον. «'Επιστροφή» τοΰ Τζών Κάουπερ Πάουϋς. Ή χρι-στιανική έπιστήμη καί οί άπόκρυφες δυνάμεις. Ό "Αλντους Χάξλεϋ καί ό Τζ. Μπ. Ράιν. Ιδρύεται ή «Εταιρεία ψυχικών ερευνών». Ή Εύσάπια Παλ-λαντίνο. Τό ξεσκέπασμα τοϋ Χάρρυ Πράις. Τό άβαεϊο τοϋ Μπόρλεϋ - «τό πιό στοιχειωμένο σπίτι στήν 'Αγγλία. Ή περίπτωση τής Ρόζαλι. Ή μου-σική της Ρόζμαρυ Μπράουν. Φαντάσματα τοϋ Ντρούρυ Λαίην. Φάσματα τών ζωντανών. Ή έμφάνιση τοϋ Σάμουελ Μπούλλ. Ό Τζ. Κ. Τσέστερσον γιά τόν κόσμο τών πνευμάτων. Καλικάτζαροι. Ό τυμπανιστής - φάντασμα τοΰ Τέντγουωρθ. «Τέσσερις μήνες σ' ένα στοιχειωμένο σπίτι». Άνζελίκ Κοττέν. Αυτόματη καύση. Οί παράξενες δυνάμεις τοΰ Τέντ Σέριος. «Πνευματική φωτογραφία». Ή περιοδεύουσα διορατικότητά του. Ό Τόμ Κόρμπεττ, ό «κυνηγός φαντασμάτων». Τό θέμα τής μετενσαρκώσεως. Εί-κοσιέξι περιπτώσεις πού υπονοούν μετενσάρκωση. Ό "Αρθουρ Γκίρντχαμ καί ή κυρία Σμίθ. Ή παράξενη υπόθεση τοϋ Χοσέ ντέ Φρέιτος. 'Ιπτάμενοι δίσκοι καί έπικοινωνίες άπό τό διάστημα. Ή έκρηξη τής Τουγκούσκα. Ή ίστορία τού Τζάκ Σβάρτς.

3. Ματιές.

Ή «ζωτική δύναμη» καί ό ζωικός μαγνητισμός. Ό Ράιχενμπαχ καί ή «δύναμη τού δντ». Ή Φοίβη Παίην καί ή ψυχική «αύρα» τοΰ άνθρώπου. Ή περίπτωση τοϋ Βίλχελμ Ράιχ. Ή ψυχολογία τοΰ καρκίνου. Σεξουαλική διέγερση. Ό Όλιβερ Φόξ κι ή προβολή τοΰ άστρικοΰ σώματος. 'Αξιωμα-τικός τινάζεται στόν άέρα σ' ένα τάνκ. Παραδείγματα «έξωτερικεύσεως». Ή μίς Μπρούκς καί τά δνειρα. Τό πρόβλημα τής προγνώσεως. « Ό άνθρω-πος κι ό χρόνος» τοΰ Τζ. Μπ. Πρόστλεϋ. Όνειρα τοϋ μέλλοντος. Ό Τζ. Β. Ντάν κι ό χρόνος σειράς. Ό τρισδιάστατος χρόνος τοΰ Πρόστλεϋ. Ό «Ίβάν Όσόκιν» τοϋ Ούσπένσκυ καί ή «αίώνια ύποτροπή» (επανάληψη). Ή εμπειρία τοΰ DEJA NU καί τής φυλετικής μνήμης τοΰ Ούσπένσκυ. Ή εμπειρία τής «παντογνωσίας» τοΰ Ρόμπερτ Γκραίηβς. Μαθηματικές ιδιο-φυΐες. Ή «υπόθεση γιά τό μυστικισμό» τοΰ Ούΐλλιαμ Τζαίημς. Τά μυ-


στικά πειράματα τοϋ Τζαίημς - «μακρινοί δρίζοντες της πραγματικότη-τας». Ή «άχρονη στιγμή» τού Γουώρνερ "Αλλεν. "Αλλες έμπειρίες μυστι-κής συναισθήσεως. Τό «βέλος στόν ουρανό» τού Καΐστλερ. Ό ρομαντικός πόθος. Κάτι βασικά στραβό στήν άνθρώπινη συναίσθηση. «Συστολή τού άστρικού.σώματος». Ό έβδομος βαθμός συγκεντρώσεως. Ή άλυσσιδωτή άντίδραση. Ή έξέλιξη τοΰ άνθρώπου στό άμεσο μέλλον. Οί «έμπειρίες χρόνου» μου. Ή έπικίνδυνη συνήθεια τής παθητικής συναισθήσεως. Ή γυναίκα τοΰ Χάρλεύ Γκράνβιλλ - Μπάρκερ «μαγεύει» τό Σώ. Ή δύναμη της «συμπάθειας» τού Σώ. Τό έπιφυσικό μάτι. Ή άνακάλυψη τής σεροτο-νίνης, τής όρμόνης τής λειτουργίας Χ. LSD 25. Ή ψυχεδελική μου έμπει-ρία. Ήήλικία τοΰ σύμπαντος. Έξέλιξη τής ζωής στή γή. Ή ζωή επινοεί τό θάνατο. Ή έφεύρεση τής συναισθήσεως. Τά μειονεκτήματα τής συναισθή-σεως. Τό άλυτο μυστήριο τής άτομικότητας. Ή άνάγκη προκλήσεως καί κρίσεως. Μιά θεωρία τού «άλλου κόσμου». Συμπεράσματα.

Εισαγωγή

Ή θέση αύτοϋ τοϋ βιβλίου είναι επαναστατική καί πρέπει νά τήν δηλώσω σαφώς έξ αρχής.

Ό πρωτόγονος άνθρωπος πίστευε πώς ό κόσμος ήταν γεμάτος άγνω-στες δυνάμεις: τήν ORENDA (πνευματική δύναμη) τών αμερικανών 'Ιν-διάνων, τήν HUACA τών άρχαίων Περουβιανών. Ή εποχή τής λογικής έλεγε πώς αυτές οί δυνάμεις είχαν υπάρξει μόνο στή φαντασία τοϋ άνθρώ-που· μόνο ή λογική μπορούσε νά δείξει στόν άνθρωπο τήν άλήθεια γιά τό σύμπαν. Τό κακό ήταν πώς δ άνθρωπος έγινε ένας σκεπτόμενος Πυγμαίος καί ό κόσμος τών όρθολογιστών ήταν ένα φωτεινό μέρος στό όποιο οί υπέρτατες άλήθειες ήταν ή άνία, ή κοινοτοπία καί τό «συνηθισμένο».

'Αλλά τό βασικό πρόβλημα στούς άνθρώπου ς είναι ή τάση τους νά παγιδεύονται στήν «κοινοτοπία τής καθημερινότητας» (γιά νά δανει-στούμε τή φράση τού Χάιντεγκερ), στόν άποπνιχτικό κόσμο τών προσωπι-κών τους άπασχολήσεων. Καί κάθε φορά πού τό κάνουν ξεχνάνε τόν άπέ-ραντο κόσμο τής ευρύτερης σημασίας πού άπλώνεται γύρω τους. Καί άφού ό άνθρωπος χρειάζεται μιά αίσθηση νοήματος γιά νά ελευθερώσει τίς κρυμμένες του ενέργειες, ή λήθη του τόν σπρώχνει βαθύτερα στήν κατά-θλιψη καί τήν άνία, τήν αίσθηση πώς τίποτα δέν άξίζει τήν προσπάθεια.

'Από μιά άποψη, οί 'Ινδιάνοι κι οί Περουβιανοί πλησίαζαν τήν αλή-θεια περισσότερο άπό τό σύγχρονο άνθρωπο, γιατί ή διαίσθηση τους γιά τίς «άόρατες δυνάμεις» κρατούσε τό πνεύμα τους ορθάνοιχτο στίς γεμάτες νόημα θέες πού μας περιβάλλουν.

Ό «Φάουστ» τοΰ Γκαίτε μπορεί νά θεωρηθεί τό μεγαλύτερο συμβολικό δράμα τής Δύσεως, γιατί είναι τό δράμα τοϋ όρθολογιστή πού πνίγεται


στό σκονισμένο δωμάτιο της προσωπικής του συναισθήσεως, πιασμένος στόν φαϋλο κύκλο της ανίας καί τής ματαιότητας πού μέ τή σειρά της οδηγεί σέ άκόμα περισσότερη άνία καί ματαιότητα. Ή λαχτάρα τού Φάουστ γιά τό «άπόκρυφο» είναι ή ενστικτώδης έπιθυμία νά πιστέψει στίς άόρατες δυνάμεις, τίς ευρύτερες έννοιες πού μπορούν νά σπάσουν τό κύκλωμα.

Τό ένδιαφέρον είναι, πώς ό δ άνθρωπος τής Δύσεως άνέπτυξε τήν επιστήμη καί τή φιλοσοφία εξαιτίας τού πάθους πού τόν έτρωγε γιά ευρύ-τερες έννοιες. Δέν τόν πρόδωσε ή λογική του άλλά ή ίκανότητά του νά σκεφθεί καθαρά, νά καταλάβει πώς ένα υγιές πνεύμα πρέπει νά έχει μιά «εισαγωγή» νοήματος άπό τό σύμπαν, άν πρόκειται νά συνεχίσει τήν «έξα-γωγή» ζωτικής προσπάθειας. Τό μοιραίο λάθος ήταν ή άποτυχία τών επι-στημόνων καί τών όρθολογιστών νά κρατήσουν τό πνεύμα τους άνοιχτό στήν έννοια τής HUACA, τών άόρατων δυνάμεων. Προσπάθησαν νά με-τρήσουν τή ζωή μ' έναν χάρακα τών 15 πόντων καί νά τήν ζυγίσουν μέ μιά ζυγαριά τής κουζίνας. Αύτό δέν ήταν έπιστήμη· ήταν τραχύτητα πού ξε-περνούσε μόνο κατά ένα βαθμό εκείνη τών άγριων καί ό Σουΐφτ τήν ειρω-νεύτηκε στό «Ταξίδι στό Λαπούτα».

Ό άνθρωπος ζει καί εξελίσσεται «τρώγοντας» νόημα, όπως ένα παιδί τρώει φαγητό. "Οσο βαθύτερη είναι ή αίσθηση τού θαυμασμού του, δσο πλατύτερη είναι ή περιέργειά του, τόσο δυνατότερη γίνεται ή ζωτικότητά του καί τόσο γερότερα άρπάζει τήν ίδια του τή ζωή.

'Υπάρχουν δυό τρόποι μέ τούς όποιους μπορεί νά έπεκταθεΐ, έσωτε-ρικά καί έξωτερικά. "Αν βρίσκομαι σέ μιά ξένη χώρα καί μέ κυριεύσει ή έντονη έπιθυμία νά τήν έξερευνήσω σέ βάθος, νά έπισκεφτώ τά πιό μα-κρινά της μέρη, είναι ένα τυπικό παράδειγμα έξωτερικής έπεκτάσεως. Καί δέν θάταν ψέμα νά πούμε πώς ή άγάπη τών βιβλίων, τής μουσικής, τής τέχνης, είναι τυπική έκφραση τής έπιθυμίας γιά έσωτερική έπέκταση. Άλλά είναι μόνο τό μισό της. Γιατί αύτό πού συμβαίνει άν μέ γοητεύσει ξαφνικά μιά ξένη χώρα, είναι πώς νιώθω σάν τήν άράχνη στό κέντρο ένός διχτυού· συναισθάνομαι κάθε είδους «σημασίες» νά πάλλονται πάνω στό δίχτυ καί θέλω νά άπλώσω τό χέρι μου καί νά τίς άρπάξω όλες. Άλλά στίς διαθέσεις τής βαθειάς έσωτερικής γαλήνης συμβαίνει τό ίδιο. Ξαφνικά συναισθάνομαι άπέραντους έσωτερικούς χώρους, παράξενες σημασίες μέσα μου. Δέν είμαι πιά ένας μικροσκοπικός άνθρωπος τού εικοστού αιώνα παγιδευμένος στόν κόσμο τής ζωής του καί τήν προσωπικότητά του. Καί πάλι βρίσκομαι στό κέντρο ένός διχτυού, καί νιώθω κραδασμούς νοήματος. Καί ξαφνικά συνειδητοποιώ δτι άπό βαθύτερη άποψη αύτοί οί 'Ινδιάνοι καί οί Περουβιανοί είχαν δίκιο. Είμαι σάν ένα δέντρο πού συναισθάνεται ξαφνικά πώς οί ρίζες του κατεβαίνουν βαθειά, βαθειά στή


γη. Καί στό σημερινό σημείο της έξελίξεως, οί ρίζες μου μπαίνουν πολύ βαθύτερα στή γη άπό ό,τι τά κλαδιά μου άπλώνονται άπό πάνω της -χίλιες φορές βαθύτερα.

Οί λεγόμενες μαγικές δυνάμεις είναι μέρος αυτού τοΰ υπόγειου κό-σμου: δυνάμεις δεύτερης δράσεως, προβλέψεως, τηλεπάθειας, μαντικής. Δέν είναι άναγκαστικά σημαντικές γιά τήν έξέλιξή μας· τά περισσότερα ζώα τίς έχουν καί δέν θά τίς είχαμε άφήσει νά πέσουν σέ άχρηστία άν ήταν ουσιώδεις. 'Αλλάή γνώση αύτών τών ριζών, τοΰ εσωτερικού κόσμου, είναι σημαντική γιά τόν άνθρωπο σ' αύτό τό σημείο τής έξελίξεώς του, γιατί έχει παγιδευτεί στήν εικόνα τοΰ εαυτού του σάν σκεπτόμενου Πυγμαίου. Πρέ-πει κατά κάποιο τρόπο νά έπιστρέψει στήν άναγνώριση τοΰ γεγονότος πώς ίσως είναι ένας «μάγος», μιά άπό τίς μαγικές μορφές πού μπορούν νά ρίχνουν κεραυνούς ή νά προστάζουν τά πνεύματα. Οί μεγάλοι καλλιτέχνες καί ποιητές τό συναισθάνονταν πάντα. Τό μήνυμα τών συμφωνιών τοΰ Μπετόβεν θά μπορούσε νά συνοψιστεί έτσι: « Ό άνθρωπος δέν είναι μι-κρός· άπλώς είναι υπερβολικά τεμπέλης».

Ό πολιτισμός δέν μπορεί νά εξελιχθεί περισσότερο ώσπου νά πάρουμε τό «άπόκρυφο» σάν δεδομένο στό ίδιο έπίπεδο μέ τήν άτομική ένέργεια. Δέν έννοώ πώς οί έπιστήμονες πρέπει νά περνάνε τά βράδια τους μέ πνευ-ματιστικές πινακίδες ή πώς κάθε πανεπιστήμιο πρέπει νά ιδρύσει ένα «τμήμα ψυχικών έπιστημών» άκολουθώντας τίς γραμμές τοΰ 'Ινστιτούτου Ράιν στό Ντιούκ. 'Εννοώ πώς πρέπει νά μάθουμε νά έπεκτεινόμαστε εσω-τερικά ώσπου νά άποκαταστήσουμε κατά κάποιο τρόπο τήν αίσθηση τής HUACA, ώσπου νά ξαναδημιουργήσουμε τήν αίσθηση τών «άόρατων δυ-νάμεων» πού ήταν κοινή στόν πρωτόγονο άνθρωπο. Κατά κάποιο τρόπο πρέπει νά γίνει. Υπάρχουν πλευρές τού λεγόμενου υπερφυσικού, πού πρέ-πει νά μάθουμε νά τίς παίρνουμε σάν δεδομένες, νά ζούμε μαζί τους μέ τήν ίδια ευκολία πού ζούσαν οί προγονοί μας. «Οί αντιλήψεις τού άνθρώπου δέν δεσμεύονται, άπό τά δργανα άντιλήψεως», λέει δ Μπλαίηκ. «'Αντι-λαμβάνεται περισσότερα άπό δσα μπορεί νά άνακαλύψει ή αίσθηση (όσο οξεία κι άν είναι). «Ξέρει» πράγματα πού δέν τά έχει μάθει μέ τήν παιδεία ή τήν καθημερινή πείρα καί μερικές φορές είναι πιό βολικό νά μήν τά ξέρει. Ό Όσμπερτ Σίτγουελλ διηγείται ένα παράξενο άνέκδοτο γιά ένα χειρομάντη:

«Σχεδόν δλοι οί συνομήλικοι συναξιωματικοί μου είχαν πάει πρίν άπό δύο ή τρείς μήνες τόν ίδιο χρόνο, νά δοΰν μιά διάσημη χειρομάντισσα τής έποχής, πού δπως θυμάμαι πώς έλεγαν, τήν συμβουλευόταν μερικές φορές ό Ούΐνστων Τσώρτσιλλ. Οί φίλοι μου, φυσικά τήν έπισκέπτονταν μέ τήν έλπίδα νά τούς πει πώς οί αισθηματικές τους υποθέσεις θά πήγαιναν καλά, πότε θά παντρεύονταν ή τήν κατεύθυνση πού θάπαιρνε ή κατοπινή


τους καριέρα. Σέ κάθε περίπτωση φαίνεται πώς ή χειρομάντισσα είχε μόλις άρχίσει νά διαβάζει τήν τύχη τους όταν, σέ ξαφνική σύγχυση από-διωχνε τό τεντωμένο χέρι φο>νάζοντας: «Δέν τό καταλαβαίνω. Είναι πάλι τό ίδιο πράγμα. Μετά άπό δύο ή τρεις μήνες, ή γραμμή τής ζωής κόβεται καί δέν μπορώ νά διαβάσω τίποτα...» Σέ κάθε άτομο πού λεγόταν αύτό, φαινόταν σάν μιά άπλή δικαιολογία πού είχε αυτοσχεδιάσει γιά τήν άπο-τυχία της: άλλά όταν τέσσερις ή πέντε άνθρωποι μού μίλησαν γιά τήν ίδια έμπειρία, άναρωτήθηκα τί θά μπορούσε νά προοιωνίζει...»1

Προοιώνιζε τό ξέσπασμα τού πολέμου τού 1914 καί τούς θανάτους τών συναδέλφων άξιωματικών πού οί γραμμές τής ζωής τους τέλειωναν τρεις μήνες μετά πού συμβουλεύθηκαν τή χειρομάντισσα.

Ό άριθμός τών αναγνωστών πού θά άπόρριπταν αυτή τήν Ιστορία σάν φαντασία ή ψέμα είναι ίσως πολύ μικρός. Ένας μεγάλος άριθμός μπορεί νά νιώθει πώς υπάρχει κάποια άλήθεια σ' αύτήν άλλά δτι έχει εξογκωθεί κατά κάποιο τρόπο. Ή πλειοψηφία τών ανθρώπων θά δέχονταν ίσως πώς είναι λίγο - πολύ άληθινή καί μάλλον παράξενη... άλλά όχι πολύ σημαν-τική· τουλάχιστον δέν έχουν τήν πρόθεση νά τήν σκεφθούν. Καί έχουμε τήν τάση νά ξαναπέφτουμε σ' αύτή τήν άντίδραση όπότε άντιμετωπίζουμε τό «παράξενο»: τό σπρώχνουμε σ' ένα διαμέρισμα τού μυαλού μας πού γρά-φει άπέξω «έξαιρέσεις» καί τό ξεχνάμε. 'Ακούω πώς ό 'Αβραάμ Λΐνκολν είχε όνειρα καί προαισθήσεις τοϋ θανάτου του έπί μιά βδομάδα πρίν τήν δολοφονία του· αύτό είναι «παράξενο» άλλά είναι καί ιστορία τοΰ πα-ρελθόντος καί μπορεί νά έχει έξογκωθεϊ. 'Ανοίγω ένα έγχρωμο παράρτημα τοϋ Σαββατοκύριακου καί διαβάζω πώς έπί μιά βδομάδα πρίν άπό τήν έκρηξη πού κατάστρεψε ένα άεροπλάνο COMET τής ΒΕΑ στίς 12 'Οκτω-βρίου 1967, ό Νίκος Παπαπέτρου καταδιωκόταν άπό προαισθήματα καί όνειρα θανάτου καί πένθους καί μιά ώρα πρίν άπό τήν άπογείωση προσ-πάθησε νά κλείσει θέση σέ άλλη πτήση.2 Αύτό δέν είναι ιστορία τοϋ παρελ-θόντος, άλλά ό Παπαπέτρου μετέφερε τή βόμβα πού έξεράγη κατά τύχη. Ήταν λαθρέμπορος εκρηκτικών καί είχε κάνει έξι παρόμοια ταξίδια νω-ρίτερα τόν ίδιο χρόνο- γιατί είχε προαισθήσεις σ' αύτό; Σηκώνουμε τούς ώμους, συμφωνούμε πώς είναι πολύ παράξενο καί σκεπτόμαστε κάτι άλλο.

Το')ρα άσφαλώς δέν υπονοώ πώς πρέπει νά περνάμε τή ζωή μας άνησυ-χώντας γιά όνειρα καί προαισθήσεις ή νά έπισκεπτόμαστε χειρομάντισ-σες· ένα ύγιές ένστικτο μας κάνει νά τίς άγνοοΰμε καί νά συνεχίζουμε τήν πρακτική δουλειά τής ζωής. 'Αλλά ή ξεροκέφαλη, σκληρή στάση ενάντια σ' αυτά τά πράγματα είναι λάθος μέ τήν πιό συνηθισμένη λογική έννοια τής

1. Ή μεγάλη ανγή (Λονδίνο, Macmillian, 1948) σελ. 265. 2. Observer, Παράρτημα, '0 Μαΐου 1970.


λέξεως. Μόλις πρίν δυό αιώνες, οι πιό σεβαστοί επιστήμονες δήλωναν πώς είναι παράλογο νά βεβαιώνουμε πώς ή γη έχει ήλικία μεγαλύτερη άπό λίγες χιλιάδες χρόνια ή πώς παράξενα τέρατα είχαν κάποτε περπατήσει στά δάση της. Όταν οί έργάτες στά λατομεία άνακάλυπταν άπολιθωμένα θαλάσσια όντα ή άκόμα καί τό κρανίο ένός δεινόσαυρου τό έξηγούσαν σάν παράξενο σχηματισμό βράχου, σάν μίμηση ζωντανών μορφών άπό τή φύση γιά άστείο. Καί τά έπόμενα πενήντα χρόνια οί ξεροκέφαλοι επιστήμονες άφιέρωσαν τό χρόνο καί τήν μεγαλοφυία τους, γιά νά αποδείξουν άνύ-παρκτα τά απολιθώματα καί τά οστά πού βρίσκονταν σέ όλο καί μεγαλύ-τερο άριθμό. Ό Κυβιέ, ένας άπό τούς μεγαλύτερους ζωολόγους τοΰ 19ου αιώνα, κατάστρεψε τήν καριέρα τού συναδέλφου του Λαμάρκ, στιγματί-ζοντας τή θεωρία τής έξελίξεώς του σάν φανταστική καί άντιεπιστημο-νική· ή δική του πιό «επιστημονική» πεποίθηση ήταν πώς όλα τά προϊ-στορικά δντα (πού ή ύπαρξη τους είχε τώρα άναγνωριστεΐ) είχαν κατα-στραφεί όλοκληρωτικά σέ μιά σειρά άπό παγκόσμιες καταστροφές, πού καθάρισαν τό μαυροπίνακα γιά τή δημιουργία τοΰ άνθρώπου καί τών σημερινών ζώων.

Αυτά τά πράγματα δέν είναι ή εξαίρεση στήν ίστορία τής επιστήμης άλλά ό κανόνας. Γιατί ένα άπό τά θεμελιώδη δόγματα τής έπιστήμης είναι πώς ένας άνθρωπος πού άρνιέται μιά θεωρία είναι ίσως πιό «έπιστημονι-κός» άπό έναν άνθρωπο πού τήν έπιβεβαιώνει.

Παρά τίς άπόψεις τοϋ Κυβιέ οί «φανταστικές» Ιδέες τής έξελίξεως επικράτησαν, άν καί στή μορφή μέ τήν δποία ήταν περισσότερο παραδε-κτές γιά τούς επιστήμονες ήταν αυστηροί, μηχανικοί νόμοι «έπιβιώσεως τού καταλληλότερου». Αυτό αλλάζει άργά καί οί τελευταίες εξελίξεις στή βιολογία μπορεί νά καταλήξουν στήν άλλαγή τής άντιλήψεώς μας γιά τό σύμπαν, δσο τά κόκαλα τοϋ δεινόσαυρου άλλαξαν τήν άντίληψή μας γιά τή γή. Καί αύτή είναι ή αρχή στήν δποία βασίζεται αύτό τό βιβλίο. Μπορεί νά μήν άπέχει πολύ ό καιρός πού θά μπορέσουμε νά δεχτούμε δρισμένα «άπόκρυφα» φαινόμενα τό ίδιο φυσικά όσο δεχόμαστε σήμερα τήν ύπαρξη τών άτόμων.

Γιά νά διευκρινίσω αύτή τή διαπίστωση, πρέπει νά μιλήσω μέ λίγα λόγια γιά τήν καινούργια έπιστήμη τής κυβερνητικής. Ή κυβερνητική «έφευρέθηκε» τό 1948 άπό τό φυσικό Νόρμπερτ Βίνερ τοΰ 'Ινστιτούτου Τεχνολογίας τής Μασσαχοϋσέτης. Είναι ή έπιστήμη έλέγχου καί έπικοι-νωνίας στά μηχανήματα καί τά ζώα. ( Ή έλληνική λέξη κυβερνήτης σημαί-νει τόν δδηγό ή τόν διοικητή). Τό φλοττέρ στό καζανάκι της τουαλέττας είναι μιά άπλή έφαρμογή κυβερνητικού έλέγχου· δταν τό καζανάκι γεμί-σει, ή στρόφιγγα τοϋ φλοττέρ κλείνει τό νερό. Μέ λίγη μεγαλοφυία θά μπορούσα νά έπινοήσω μιά παρόμοια συσκευή έλέγχου γιά νά κλείνω τίς


βρύσες τοϋ μπάνιου δταν τό νερό φτάσει σ' ένα όρισμένο επίπεδο, γλυτώ-νοντας τόν κόπο νά άνακάθομαι στή μπ:ανιέρα. 'Αλλά στήν έπιστήμη καί στη βιομηχανία, ή λειτουργία πού θέλω νά ελέγξω μπορεί νά είναι πολλές φορές π ιό περίπλοκη άπό τίς βρύσες της μπανιέρας· μπορεί π.χ. νά εϊναι μιά χημική λειτουργία πού μπορεί νά έξελιχθεΐ πρός πολλές κατευθύνσεις. Σ' αυτή τήν περίπτωση πρέπει νά χρησιμοποιήσω έναν ήλεκτρονικό υπο-λογιστή καί νά τόν «προγραμματίσω» γιά νά άντιμετωπίσω πολλές πιθα-νές καταστάσεις. Μιά κάρτα μέ άρκετές τρύπες πάνω της, είναι άρκετή γιά νά δώσει στσν ήλεκτρονικό υπολογιστή τίς οδηγίες του καί νά τόν κάνει νά φερθεί σάν έργοδότης πού φροντίζει νά γίνει σωστά ή δουλειά.

Ά π ό τά τέλη τοϋ 19ου αιώνα, έχει γίνει άντιληπτό πώς τά ζωντανά όντα παίρνουν τά χαρακτηριστικά τους άπό μικροσκοπικά κύτταρα πού ονομάζονται γόνοι, πού περιέχονται στό άντρικό σπερματοζωάριο καί τό γυναικείο ώάριο. Τό χρώμα των μαλλιών καί των ματιών μας καί τό μεγε-θος τών ποδιών μας προσδιορίζονται όλα άπό γόνους. 'Αλλά κανένας δεν ήταν σίγουρος πώς τά κατάφερναν οί γόνοι. Στά μέσα της δεκαετίας τοϋ 1950, έγινε σιγά - σιγά φανερό πώς οί γόνοι είναι σάν μιά διάτρητη καρτέλλα ήλεκτρονικοϋ υπολογιστή. ΟΙ «τρύπες» είναι στήν πραγματικό-τητα μόρια μιας ουσίας πού όνομάζεται DNA συνδεμένα μέ τή μορφή διπλού σπιράλ, κάτι σάν δυό έλαττήρια πού έχουν στριφτεί μαζί σέ άντί-θετες κατευθύνσεις.

Ό σ ο περισσότερα μαθαίνουμε γι' αυτό τό σύστημα ήλεκτρονικοϋ υπο-λογιστή, πού μας κάνει αυτό πού είμαστε, τόσο πιό αινιγματικό γίνεται. Ή θεωρία τοϋ Δαρβίνου γιά τήν εξέλιξη, εξηγεί τό λαιμό της καμηλοπαρ-δάλεως καί τόν χαυλιόδοντα τοϋ έλέφαντα σάν Ινα τυχαίο γεγονός, όπως θά μπορούσες νά εξηγήσεις ένα βράχο σκαμμένο στό σχήμα ένός προσώπου άποδίδοντάς τον στόν άνεμο καί τή βροχή. Ή επιστήμη μισεί τήν «τελεο-λογία», τήν Ιδέα τοΰ σκοπού. Ό βράχος δέν ήθελε νά σκεφτεί στό σχήμα ένός προσώπου κι ό άνεμος κι ή βροχή δέν ήθελαν νά τόν σκάψουν· άπλώς συνέβη. 'Επίσης οί βιολόγοι έχουν τήν α'ίρεση πού είναι γνωστή σάν «ζω-τικισμός», τήν 'ιδέα πώς ή γη «θέλει» κατά κάποιο τρόπο νά παράγει υγιέστερα καί εξυπνότερα όντα- άπλώς παράγονται γιατί ή ύγεία καί ή εύφυΐα έπιζοϋν καλύτερα άπό τήν άρρώστεια καί τή βλακεία. 'Αλλά όταν συνειδητοποιήσει κανείς, πώς τά άνθρώπινα όντα παράγονται άπό μιά πολύ περίπλοκη καρτέλλα ήλεκτρονικοϋ υπολογιστή, γίνεται δύσκολο νά αποφύγουμε τό γλίστρημα στήν «τελεολογία» καί νά μήν άναρωτηθούμε ποιός προγραμμάτισε τόν ήλεκτρονικό υπολογιστή.

Τό 1969, ένας κυβερνητικός, ό Δρ. Νταίηβιντ Φόστερ, έδωσε μιά διά-λεξη στό διεθνές συνέδριο κυβερνητικής στό αυτοκρατορικό κολλέγιο τοϋ Λονδίνου καί σκιαγράφησε μερικούς άπό τούς φιλοσοφικούς υπαινιγμούς


αυτών των Ανακαλύψεων. Τόνισε πώς άπό τήν άποψη τού κυβερνητικού, είναι πιθανό νά θεωρήσουμε τό σύμπαν σάν δεδομένα καί επεξεργασία δεδομένων. Ένα βελανίδι, π.χ. μπορεί νά θεωρηθεί σάν τό «πρόγραμμα-; της βελανιδιάς. 'Ακόμα κι ένα άτομο μπορεί νά γίνει άντιληπτό σάν μιά διάτρητη κατρέλλα μέ τρεις τρύπες πάνω της πού είναι (α) ό άριθμός σωματιδίων στόν πυρήνα (β) δ άριθμός των ήλεκτρονίων πού βρίσκονται σέ τροχιά γύρω του (γ) ή ένέργεια αυτών τών ήλεκτρονίων εκφρασμένη άνάλογα μέ τό μικρότερο γνωστό «δέμα» ένέργειας, τή σταθερά τού Πλάνκ. Ό Δρ. Φόστερ συνεχίζει: «'Ασφαλώς πρέπει νά είναι φανερό, πώς ή ουσιώδης φύση της ύλης είναι πώς τά άτομα είναι τό άλφάβητο τού σύμπαντος, οί χημικές ένώσεις είναι λέξεις καί πώς τό DNA είναι μάλλον μιά μακριά φράση ή άκόμα κι ένα όλόκληρο βιβλίο πού προσπαθεί νά πει κάτι σάν "έλέφαντας", "καμηλοπάρδαλη" ή άκόμα καί "άνθρωπος"».

Συνεχίζει τονίζοντας πώς τό βασικό τούβλο γιά τό χτίσιμο όποιασδή-ποτε θεωρίας γιά τίς ήλεκτρικές πληροφορίες είναι ένα ήλεκτρικό κύμα κι ένα κύμα άποτελεΐται άπό δύο μισά, έπειδή μετριέται άπό τήν κορφή μιας «προεξοχής» μέχρι τό κατώτερο σημείο τής επόμενης κοιλότητας:

Δηλαδή ένα κύμα είναι ένα «δυαδικό» σύστημα καί oi ήλεκτρσνικοί εγκέφαλοι λειτουργούν μέ βάση τά δυαδικά μαθηματικά.1 Αύτό είναι σάν τό βασικό λεξιλόγιο τού σύμπαντος. Τότε μΛορείτε νά σκεφθείτε πώς ή ζωή — καί στήν πραγματικότητα κάθε ύλη - όφείλεται σέ κύματα πού έχουν προγραμματισθεί κυβερνητικά μέ κάποιο τρόπο.

Αύτό πού λέει άσφαλώς άκούγεται σάν «τελεολογία». "Αν έβλεπα μιά περίπλοκη χημική λειτουργία νά ρυθμίζεται καί νά έλέγχεται άπό έναν ήλεκτρονικό ύπολογιστή, θά συμπέραινα πώς κάποιος είχε προγραμματί-σει τόν ύπολογιστή. Ό Δρ. Φόστερ λέει πώς, στά μάτια τού κυβερνητικού, οί περίπλοκες δομές τής ζωής γύρω του άποκαλύπτουν έπεξεργασία δεδο-μένων σέ μαζική κλίμακα. Αύτό είναι θέμα έπιστημονικής πραγματικότη-τας. Καί φυσικά άναρωτιέται ποιά διάνοια έπεξεργάσθηκε τά δεδομένα.

1. Βλέπε σελ. (100).


Καί τώρα ό Δρ. Φόστερ κάνει τό πιό άντιφατικό του βήμα. 'Εξηγεί πώς σάν «σύμβουλος αύτοματισμού, όποτε σχεδιάζω ένα σύστημα έλεγχου γιά μιά λειτουργία, είναι άξίωμα πώς ή ταχύτητα τού συστήματος έλέγχου πρέπει νά είναι μεγαλύτερη άπό των κινήσεων τής λειτουργίας πού μέ ενδιαφέρει». Π.χ. μπορείτε νά όδηγήσετε τό αυτοκίνητο σας, γιατί μπο-ρείτε νά σκεφτόσαστε γρηγορότερα άπό δ,τί λειτουργεί ή μηχανή του· άν δέν μπορούσατε θά τρακάρατε. 'Αλλά σ' αυτή τήν περίπτωση ό προγραμ-ματισμός τής ύλης πρέπει νά έπιτευχθεί μέ κραδασμούς - ή κύματα - πολύ γρηγορότερους άπό τούς κραδασμούς τής φύσεως. Δηλαδή, μέ κοσμικές άκτινοβολίες] Φυσικά, τό σύμπαν είναι γεμάτο κοσμικές άκτινοβολίες καί κατά τή γνώμη τού Δρος Φόστερ ίσως αυτές βρίσκονται πίσω άπό τόν «προγραμματισμό» των μορίων DNA.

'Αλλά παρατηρήστε τό κεντρικό σημείο. "Ενα κύμα πού μεταφέρει πληροφορίες είναι πολύ διαφορετικό άπό ένα κύμα πού δέν μεταφέρει. Οί πληροφορίες έπιβάλλονται στή δομή του άπό τήν εύφυΐα. Τό συμπέρασμα τού Δρα Φόστερ - άν καί άναγγέλλεται μέ τήν χαρακτηριστική επιφύλαξη ενός επιστήμονα καί περιβάλλεται άπό διευκρινίσεις - είναι πώς τό έπί-πεδο ευφυίας πού συμμετέχει πρέπει νά είνα% πολύ, άνώτερο άπό τήν άν-θρώπινη εύφυία μας. Αύτό είναι ένα έπιστημονικό συμπέρασμα κι όχι μιά μεταφυσική μαντεψιά. 'Αναφέρει τό φαινόμενο Κόμπτον τής φυσικής, μέ τό όποιο τό μήκος κύματος των άκτίνων Χ, αυξάνεται άπό τή σύγκρουση μέ ήλεκτρόνια καί ό κανόνας πού έξάγεται άπό αύτό, είναι πώς μπορείτε νά φτιάξετε κόκκινο φώς άπό γαλάζιο φως - γιατί ή ένέργειά του είναι μικρότερη - άλλά όχι γαλάζιο φώς άπό κόκκινο φώς. «Τό γρηγορότερα παλλόμενο γαλάζιο φώς προγραμματίζει γιά κόκκινο φώς, άλλά όχι άντί-στροφα».

Αύτό πού λέει ό Δρ. Φόστερ δέν είναι βασικά διαφορετικό άπό τό επιχείρημα τού ρολογιού τού Πάλεϋ. Ό θεολόγος Πάλεϋ παρατήρησε πώς όταν κοιτάζει τό μηχανισμό τού ρολογιού του, συνειδητοποιεί ότι ύπονοεί έναν νοήμονα κατασκευαστή, καί πώς ό άνθρωπος είναι, σέ τελευταία άνάλυση, πιό περίπλοκος άπό όποιοδήποτε ρολόι. 'Αλλά ό Δρ. Φόστερ -άν τόν καταλαβαίνω σωστά - δέν προσπαθεί νά μπάσει τό θ ε ό άπό τήν πίσω· πόρτα. 'Ενδιαφέρεται λιγότερο γιά θεωρίες σχετικά μέ τό ποιός κάνει τόν προγραμματισμό, παρά γιά τό γεγονός πώς ύπάρχει προγραμμα-τισμός σ' δλη τή φύση· ένδιαφέρεται μέ τό έρώτημα πώς μεταφέρονται οί «πληροφορίες» στό DNA καί ή «κοσμική άκτινοβολία» ΰποβάλλεται σάν πιθανή υπόθεση. Λέει: «Τό σύμπαν καθιερώνεται σάν μιά νέα εικόνα ένός σύμπαντος μέ ψηφία, ένός σύμπαντος πληροφοριών άλλά νομίζω πώς έξ-αιτίας τών ισχυρών κυβερνητικών έπιδράσεων πού συμμετέχουν προτιμώ νά τό ονομάσω "νοήμον σύμπαν"».


Είναι ένδιαφέρον ότι ό Δρ. Φόστερ φθάνει σ' αυτό τό «νοήμον σύμ-παν», δχι άρχίζοντας άπό τήν ιδέα τοϋ σκοπού ή τοϋ Θεού όπως κάνουν οί θρησκευτικά σκεπτόμενοι, άλλά μελετώντας άπλώς τά γεγονότα πού ξέ-ρουμε τώρα γιά τόν κυβερνητικό προγραμματισμό της ζωντανής ϋλης. Αυτό πού άναφύεται, είναι μιά εΙκόνα τοϋ σύμπαντος πού ταιριάζει μέ τίς θεωρίες άλλων έπιστημόνων καί ψυχολόγων στά τελευταία είκοσι χρόνια: τοϋ Ταγιάρ ντέ Σαρντέν, τοϋ σέρ Τζούλιαν Χάξλεϋ, τοϋ Σ. Χ. Γουάντιγ-κτον, τοϋ "Αμπρααμ Μάσλοου, τοϋ Βίκτορ Φράνκλ, τοϋ Μίκαελ Πολάνυι, τοϋ Νόαμ Τσόμσκυ. Αυτό πού έχουν κοινό δλοι αυτοί οί άνθρωποι είναι μιά άντίθεση στόν «άφαιρετισμό», τήν άπόπειρα έξηγήσεως τοϋ άνθρώ-που καί τοϋ σύμπαντος σύμφωνα μέ τούς νόμους τής φυσικής ή τή συμπε-ριφορά τών ποντικών τοϋ έργαστηρίου. Ό ψυχολόγος "Αμπρααμ Μάσ-λοου π.χ. γράφει: « Ό άνθρωπος έχει μιά «άνώτερη φύση» πού είναι έξί-σου ενστικτώδης μέ τήν κατώτερη (ζωϊκή) του φύση...» Ή θεωρία τοϋ Δρα Φόστερ γιά ενα «σύμπαν μέ ψηφία» είναι ίσως τολμηρότερη άπό τόν έξε-λικτισμό τοϋ Χάξλεϋ καί τοϋ Γουάντιγκτον, άλλά τό πνεύμα είναι βασικά παρόμοιο. Δέν υπάρχει άντ ίφαση.

Καί δλα αυτά σημαίνουν, πώς γιά πρώτη φορά στήν Ιστορία της Δύ-σεως, ένα βιβλίο γιά τά άπόκρυφα, μπορεί νά είναι κάτι περισσότερο άπό μιά συλλογή θαυμάτων καί παραλογισμών. Ή θρησκεία, ό μυστικισμός καί ή μαγεία ξεπηδάνε άπό τό Ιδιο βασικό «αίσθημα» γιά τό σύμπαν: ένα ξαφνικό αίσθημα νοήματος πού οί άνθρωποι τό «πιάνουν» μερικές φορές τυχαία, δπως τό ραδιόφωνό σας θά μπορούσε νά πιάσει έναν άγνωστο σταθμό. Οί ποιητές, νιώθουν πώς χωριζόμαστε άπό τό νόημα μ' έναν χον-τρό μολυβένιο τοίχο καί πώς μερικές φορές χωρίς κανένα λόγο πού νά μπορούμε νά τόν καταλάβουμε ό τοίχος φαίνεται νά χάνεται καί κυριευό-μαστε ξαφνικά μέ μιά αίσθηση τοϋ άπειρου ένδιαφέροντος τών πραγμά-των. Ό Ί6άν Καραμαζώφ, στό μυθιστόρημα τοϋ Ντοστογιέφσκι, λέει τήν Ιστορία ένός άθεου πού δέν πίστευε στή ζωή μετά τό θάνατο καί μετά τό θάνατο του ό Θεός τόν καταδίκασε νά περπατήσει ένα δισεκατομμύριο μίλια γιά τιμωρία. Ό άθεος ξάπλωσε στό δρόμο καί άρνήθηκε νά κουνη-θεί επί ένα έκατομμύριο χρόνια· άλλά τελικά σύρθηκε δρθιος καί περπά-τησε άπρόθυμα τό Ινα δισεκατομμύριο μίλια. Κι δταν τελικά έγινε δεκτός στόν ουρανό δήλωσε άμέσως, πώς θάξιζε νά περπατήσει δέκα φορές μα-κρύτερα γιά πέντε λεπτά παράδεισου. Ό Ντοστογιέφσκι, συλλαμβάνει τή μυστική αίσθηση ένός νοήματος τόσο έντονου πού ξεπερνάει δ,τι μπο-ρούμε νά άντιληφθοϋμε καί πού θάκανε δποιαδήποτε προσπάθεια νά άξί-ζει τόν κόπο. Ή αίσθηση τοϋ νοήματος είναι πού σπρώχνει τόν άνθρωπο νά κάνει τίς προσπάθειες πού είναι άπαραίτητες γιά τήν έξέλιξη. Ένώ πιστεύει, πώς ή άνία καί ή άπαισιοδοξία του τού λένε τήν άλήθεια γιά τό


σύμπαν, άρνιέται νά κάνει μιά προσπάθεια. "Αν, σάν τόν άμαρτωλό Ίβάν, μπορούσε νά δει ξαφνικά τό «νόημα», θά γινόταν άκατανίκητος καί άθά-νατος· τό νά βαδίζει δέκα δισεκατομμύρια μίλια θάταν άστεΐο.

Τώρα, ή δυτική έπιστήμη συμφωνούσε πάντα πώς έχουμε πολλά νά Ανακαλύψουμε γιά τό σύμπαν, άλλά είναι βασικά ένα νεκρό, μηχανικό σύμπαν. Θά μπορούσατε νά πείτε, πώς ό έπιστήμονας δέν είναι τίποτα περισσότερο άπό έναν δοξασμένο έρευνητή άτυχημάτων. Καί ό έρευνητής τών άτυχημάτων είναι άπό μόνος του προϊόν τού άτυχήματος. Άλλά δ άνθρωπος συγκινείται βαθύτερα άπό τό νόημα παρά άπό τό άτύχημα. Ό Γάλλος σπηλαιολόγος Νορμπέρ Καστερέ βρήκε συναρπαστική τήν έξερεύ-νηση τών υπόγειων σπηλαίων τού Μοντεσπάν- άλλά αύτό δέν ήταν τίποτα σέ σύγκριση μέ τή συγκίνησή του δταν βρήκε τούς τοίχους σκεπασμένους μέ εΙκόνες λιονταριών καί άλόγων καί άνακάλυψε πώς είχε πέσει πάνω στήν τέχνη τού προϊστορικού άνθρώπου τών σπηλαίων. Ή άνακάλυψη τού προϊόντος τής διάνοιας, είναι πάντα περισσότερο ενδιαφέρουσα άπό τό προϊόν τού άτυχήματος.

"Αν ό Νταίηβιντ Φόστερ έχει δίκιο, ή άκόμα καί κατά τό μισό, δίκιο, τότε βρισκόμαστε στήν άρχή μιάς νέας έποχής στήν άνθρώπινη γνώση, γιατί ή έπιστήμη θά πάψει νά είναι ή έρευνα τού τυχαίου καί θά γίνει μιά άναζήτηση νοήματος. «Τό σύμπαν είναι ένα όλόκληρο οικοδόμημα κυμά-των καί κραδασμών πού τό έσωτερικό τους περιεχόμενο είναι "νόημα" καί παραδέχεται ταυτόχρονα, πώς τά δργανά μας είναι πολύ άδέξια γιά νά άποκρυπτογραφήσουν τά νοήματα πού μεταφέρονται άπό τούς κραδα-σμούς υψηλής συχνότητας. Ά λ λ ά τό νά πιστεύουμε, πώς τό νόημα ύπάρχει καί πρέπει νά άποκρυπτογραφηθεΐ είναι ένα τεράστιο βήμα πρός τά έμ-πρός, σχεδόν ισάξιο μέ τήν ματιά πού έριξε ό άθεος ατόν παράδεισο.

Καί γιά τούς σημερινούς μας σκοπούς δίνει έπίσης μιά εικόνα τού σύμπαντος πού έχει χώρο γιά «άπόκρυφα φαινόμενα» καί γιά άτομική φυσική. Στό παρελθόν, τό πρόβλημα ήταν πάντα πού νά τραβήξεις τή γραμμή. Ά ν μπορούσες νά δεχτείς τήν τηλεπάθεια καί τά προαισθήματα τού μέλλοντος, γιατί όχι τήν άστρολογία καί τήν μαντική καί τούς λυκάν-θρωπους καί τούς βρυκόλακες καί τά φαντάσματα καί τίς μάγισσες πού κάνουν μάγια; Γιατί άν πρόκειται νά διαψεύσεις τήν έπιστημονική λογική θά μπορούσες νά κρεμαστείς γιά πρόβατο ή γιά άρνί καί νά δείς πόσα άδύνατα πράγματα μπορείς νά πιστέψεις πρίν έρθει ή ώρα τού πρωινού.

Ά π ό τήν άλλη άποψη ή θεωρία τού Δρα Φόστερ συμφωνεί μέ τίς διαισθήσεις τών ποιητών τών μυστικιστών καί τών «άποκρυφιστών»: πώς ύπάρχουν «έννοιες» πού πλέουν γύρω μας καί πού μάς χωρίζει άπό αύτές ή συνήθεια, ή άγνοια καί ή άμβλύτητα τών αισθήσεων. Ή λεγόμενη έσωτε-ρική παράδοση μπορεί νά μήν είναι τίποτα περισσότερο άπό τήν πρόληψη


άδαών άγριων, άλλά θά μπορούσε νά είναι μιά προσπάθεια έξηγήσεως μιάς άπό τίς τυχαίες ματιές σέ μιά έννοια πού ξεπερνάει τήν καθημερινή κοινοτοπία, μιά στιγμή πού ό άνθρώπινος άσύρματος πιάνει άγνωστους κραδασμούς. Ή λέξη «άπόκρυφο» σημαίνει στό κάτω - κάτω «τό άγνω-στο», τό κρυμμένο. Ή ίσως αύτές οί ματιές δέν είναι τυχαίες- μπορεί τό «νοημον σύμπαν» νά προσπαθεί νά έπικοινωνήσει μαζί μας.

'Αλλά είτε θέλουμε νά φθάσουμε τόσο μακριά είτε όχι, ύπάρχει μιά αίσθηση άπελευθερώσεως όταν μπορέσουμε νά δεχθούμε, πώς ό κόσμος είναι γεμάτος νόημα, πού θά μπορούσαμε νά τό συλλάβουμε άν κάναμε τόν κόπο. Ό Μπέρτραντ Ράσσελλ έκφράζει τό Ιδιο αίσθημα στό έργο του «Ή φιλοσοφική μου άνάπτυξη» όταν λέει πώς έφτασε νά άπορρίψει τήν Ιδέα τοΰ Κάντ πώς δέν ύπάρχει «πραγματικότητα» έκεΐ έξω: «Μέ μιά αίσθηση δραπετεύσεως άπό τή φυλακή, έπιτρέψαμε στόν έαυτό μας νά σκέπτεται πώς τό χόρτο είναι πράσινο, πώς ό ήλιος καί τ' άστέρια θά υπήρχαν καί άν κανένας δέν τά συναισθανόταν καί άκόμα πώς υπάρχει ένας πλουραλιστι-κός άχρονος κόσμος Πλατωνικών ιδεών...»

Ό άνθρωπος πρέπει νά πιστεύει σέ πραγματικότητες έξω άπό τή μι-κρότητά του, έξω άπό τήν «κοινοτοπία της καθημερινότητας», άν πρόκει-ται νά κάνει ότιδήποτε πού νά άξίζει τόν κόπο.

Κι αύτό μέ φέρνει σέ μιά άπό τίς κεντρικές διαπιστώσεις αυτού τού βιβλίου. Ήδη άπό τό 1887 ό Μάξ Μύλλερ, ό έκδοτης τών «'Ιερών Βιβλίων της 'Ανατολής», τόνισε1 πώς άπό όλες τίς πρακτικές άπόψεις οί προγονοί μας πρίν δυό χιλιάδες χρόνια είχαν σχεδόν άχρωματοψία, όπως έχουν σήμερα τά περισσότερα ζώα. Ό Ξενοφάνης ήξερε μόνο τρία χρώματα τοΰ ουράνιου τόξου τό μώβ, τό κόκκινο καί τό κίτρινο· άκόμα κι ό 'Αριστοτέ-λης μιλούσε γιά τρίχρωμο ουράνιο τόξο καί ό Δημόκριτος δέν ήξερε περισσότερα άπό τέσσερα χρώματα· τό μαύρο, τό άσπρο, τό κίτρινο καί τό κόκκινο». Είναι φανερό πώς ό Όμηρος πίστευε πώς, ή θάλασσα είχε τό ίδιο χρώμα μέ τό κρασί. Δέν υπάρχουν λέξεις γιά χρώματα στήν πρωτό-γονη 'Ινδοευρωπαϊκή γλώσσα. Καταλαβαίνουμε γιατί ό μαθητής τοΰ 'Αρι-στοτέλη, ό 'Αλέξανδρος τής Μακεδονίας, πέρασε όλόκληρη τή ζωή του κατακτώντας τόν κόσμο, θάπρεπε νά ήταν έξαιρετικά άνιαρός κόσμος, χωρίς διάκριση άνάμεσα στό κόκκινο τού κρασιού, τό γαλαζοπράσινο της θάλασσας, τό σμαραγδί τοΰ χόρτου καί τό βαθυγάλαζο τοΰ ούρανοΰ. 'Αλλά είναι κατανοητό άπό βιολογική άποψη. Ή ζωή ήταν δύσκολη καί βίαιη, καί ή Ικανότητα νά συλλαμβάνει κανείς λεπτές διακρίσεις σκέψεως

1. Ή 'Εϊιιστήμη της σκέψεως (Νέα 'Υόρκη, Scribner's) Τόμ. 1. σελ. (299). 'Αναφέρεται έπίσης άπό τόν Ρ. Μ. Μπάκ, Κοσμική Συναίσθηση (Νέα 'Υόρκη, 1901), σελ. (28).


ή χρώματος δέν θάχε καμιά άξία γιά τήν επιβίωση. Ό 'Αλέξανδρος ήταν ένεργητικός καί είχε φαντασία· τί άλλο μπορούσε νά κάνει εκτός άπό τό νά κατακτήσει τόν κόσμο καί νά κλάψει υστέρα όταν δέν είχε τίποτα άλλο νά κατακτήσει;

Ά λ λ ά ή Ικανότητα άπολαύσεως τών «λεπτών κραδασμών» είναι ση-μαντικό μέρος τής έξερχόμενης ένέργειάς μας. Ένας άνθρωπος πού δέν μπορεί νά διαβάσει θά περάσει πολύ πληκτικά τήν άνάρρωσή του στό νοσοκομείο άπό μιά σοβαρή έγχείρηση, ένώ ένας άνθρωπος πού άγαπάει τό διάβασμα μπορεί νά βρει υπέροχη τήν άδράνεια. Ή ανία είναι έλλειψη Ικανότητας καταγραφής λεπτών κραδασμών. Καί δ όρισμός ένός ζωντα-νού οργανισμού είναι ένας όργανισμός πού μπορεί νά άνταποκριθεΐ σέ ένεργειακούς κραδασμούς. Αύτοί οί κραδασμοί άποτελούν «έννοια». Είτε ξεκουράζομαι μπροστά σέ μιά φωριάλ ή άπολαμβάνω ένα ποτήρι κρασί ή άνταποκρίνομαι σέ μιά συμφωνία ή μυρίζω τό κομμένο χόρτο καθώς κου-ρεύω τό γρασίδι, καταγράφω έννοιες καί κραδασμούς. Ή σημαντική δια-φορά άνάμεσα σ' έναν άνθρωπο καί τό σκύλο του, είναι όχι μόνο πώς ό σκύλος έχει άχρωματοψία άλλά πώς ό άνθρωπος έχει εύρύτερο πεδίο άντιδράσεως σχεδόν σέ δλους τούς τομείς.

Ό σ ο ύψηλότερη είναι ή μορφή τής ζωής, τόσο βαθύτερη είναι ή ίκανό-τητά της νά καταγράφει έννοιες καί τόσο ισχυρότερη είναι ή κυριαρχία της πάνω στή ζωή. Γιά τόν Αλέξανδρο, ή έννοια ήταν συνδεμένη μέ τήν κατάκτηση κι όταν έφτασε σ' ένα όριο κατακτήσεως έφτασε καί στό τέλος τού ζυγού του· είχε κατακτήσει τόν κόσμο στά τριανταένα του χρόνια· πέθανε στά τριάντα τρία.

Ή έξέλιξη είναι άπλώς ή ικανότητα καταγραφής έννοιών πού ύπάρ-χουν ήδη. Τό μπλέ καί τό πράσινο υπήρχαν, άκόμα κι άν ό Ξενοφάνης δέν μπορούσε νά τά διακρίνει. 'Εξελισσόμαστε σ' ένα σύμπαν πού γίνεται δλο καί πιό γοητευτικό καθώς μαθαίνουμε νά καταγράφουμε καινούργιους κραδασμούς. Ασφαλώς σέ άλλα χίλια χρόνια τά άνθρώπινα όντα θά βλέ-πουν ένα έκθαμβωτικό σύμπαν μέ μιά ντουζίνα χρώματα πού δέν υπάρ-χουν γιά μας.

Τώρα, πρέπει νά είναι φανερό πώς μιά αύξηση «λεπτότητας» είναι μιά εσωτερική έξέλιξη. Ένας μαθητευόμενος ρολογάς άρχίζει διορθώνοντας μεγάλα ρολόγια καί προχωράει σιγά - σιγά στά λεπτότερα ρολόγια. Α ν α -πτύσσει μιά δλο καί μεγαλι'ιτερη σιωπή καί συγκέντρωση καί αύτές είναι «έσωαρικές» Ιδιότητες.

Ό άνθρωπος έχει φθάσει σ' ένα σημείο τής έξελίξεώς του, όπου πρέπει νά περάσει άπό τά μεγάλα ρολόγια στά μικρά, άπό τό χοντρό στό λεπτό. Πρέπει νά στρέφεται όλο καί περισσότερο πρός τά μέσα. Δηλαδή πρέπει νά στραφεί στά κρυμμένα έπίπεδα τής ύπάρξεώς του, στό «άπόκρυφο», σέ


έννοιες καί κραδασμούς πού μέχρι τώρα ήταν πολύ λεπτοί γιά νά τούς συλλάβει.

Έχω διαιρέσει αύτό τό βιβλίο σέ τρία μέρη. "Αν καί στήν άρχή σκό-πευα νά τού δώσω τή μορφή μιάς ιστορίας, ένιωσα πώς χρειαζόταν ένας μακρύς πρόλογος, ένα μέρος στό όποιο νά μπορέσω νά άναφέρω τίς άσχο-λίες μου καί τίς πεποιθήσεις μου. Πρόβαλα τό έπιχείρημα πώς ύπάρχει μιά σχέση άνάμεσα στήν δημιουργικότητα καί τήν «ψυχική ευαισθησία». Ό δημιουργός άνθρωπος άσχολεΐται μέ τήν κυριαρχία τών δυνάμεων τοΰ υποσυνείδητου καί κάνοντάς το μπορεί νά συναιστανθεί δυνάμεις πού είναι φυσιολογικά άπρόσιτες στή συναίσθηση. Γι' αύτό έχω περιλάβει σ' αύτό τό μέρος συζητήσεις γιά τό 1 Τσίγκ καί τό Ταρό.

Τό δεύτερο μέρος είναι ή Ιστορία πού ξεκίνησα νά γράψω. Είχα νά διαλέξω άνάμεσα σέ μιά Ιστορία της μαγείας γενικά ή μιά ί στορ ία μεμο-νωμένων «μάγων» καί ειδημόνων μέ τό άπαραίτητο ίστορικό υπόβαθρο γιά τή σύνδεσή τους. Διάλεξα τό δεύτερο δρόμο.

Τό τρίτο μέρος τοΰ βιβλίου άσχολεΐται μέ θέματα πού βρήκα τόν καιρό μόνο νά τά άγγίξω στό δεύτερο μέρος: τήν μαγεία, τή λυκανθρωπία καί τό βαμπιρισμό, τήν Ιστορία τοΰ πνευματισμού, τό πρόβλημα τών φαντασμά-των καί τών καλικατζάρων. Τό τελευταίο κεφάλιο τοΰ βιβλίου, οί «Μα-τιές» έπανέρχεται στό θέμα αύτού τοΰ πρόλογου: τά μεταφυσικά θέματα πού άναφύονται άπό τόν άποκρυφισμό, τό πρόβλημα τοΰ χρόνου καί τή φύση τών «κρυφών δυνάμεων τοΰ άνθρώπου».

Τό βιβλίο είναι μεγάλο καί ή ίστορία δσο πληρέστερη μπορώ νά τήν κάνω. 'Αλλά γρήγορα μοΰ έγινε φανερό πώς έπρεπε νά είναι βασικά μιά προσωπική δήλωση πεποιθήσεων παρά μιά έγκυκλοπαίδεια. 'Υπάρχουν καλές εγκυκλοπαίδειες: κυρίως ή 'Εγκυκλοπαίδεια τοΰ 'Αποκρυφισμού τοΰ Λιούις Σπένς, ή 'Εγκυκλοπαίδεια Ψυχικής Επιστήμης τού Νάντορ Φόντορ καί τό ευρύ «"Ανθρωπος, μύθος καί μαγεία» (πού τήν έποχή πού τυπώνεται αύτό τό βιβλίο έχει φθάσει στό δεύτερο άπό τούς έφτά τόμους του). Άλλά τό μειονέκτημά τους είναι, πώς έχουν τήν τάση νά είναι μιά άσύνδετη μάζα πληροφοριών. Τά βιβλία τοΰ μακαρίτη Τσάρλς Φόρτ έχουν τό ίδιο έλάττωμα· πέρασε τή ζωή του συγκεντρώνοντας άρθρα έφημερίδων γιά παράξενα καί άνεξήγητα γεγονότα πού έφερναν σέ άνησυχία τούς έπιστήμονες κι ύστερα άπότυχε νά άνησυχήσει όποιονδήποτε έκτός άπό τούς θαυμαστές του γιατί πέταξε ένα μεγάλο βουνό γεγονότων σάν μιά στίδα καυσόξυλα καί έλπιζε πώς θά πρόβαλαν μόνα τους τά έπιχειρήματά τους. Άλλά τά γεγονότα δέν κάνουν ποτέ κάτι τέτοιο. Σ' αύτό τό βιβλίο, ίσως προέβαλα ύπερβολικά πολλά έπιχειρήματα, άλλά μοΰ φάνηκε πώς ήταν ή άσφαλέστερη άπό τίς δύο πορείες.

Σ' ένα άπό τά πρώτα κεφάλαια, μιλάω γιά τίς συμπτώσεις· καί άσφα-


λώς υπήρξαν άρκετές στό γράψιμο αύτοϋ τοϋ βιβλίου. Κάποτε, όταν έψα-χνα γιά κάποια πληροφορία, ένα βιβλίο έπεσε άπό τό ράφι κι άνοιξε στή σωστή σελίδα. Καί στοιχεία άπαραίτητων πληροφοριών εμφανίσθηκαν μέ μιά ευκολία πού μερικές φορές μέ άνησυχούσε. Μετά άπό λίγο τό συνή-θισα κι άρχισα άκόμα καί νά νιώθω κάποια μνησικακία όταν κάποια πληροφορία μού ξέφευγε πάνω άπό δέκα περίπου λεπτά. Αύτό φαίνεται νά άποδεικνύει τήν άποψή μου, πώς άν τό ύπερφυσικό έκανε πολλές έπι-δρομές στήν άνθρώπινη ζωή, τελικά θά μάς έκανε τεμπέληδες.

Ή στάση μου άπέναντι στό θέμα άλλαξε κατά τήν έρευνα καί τή συγ-γραφή αύτοϋ τοϋ βιβλίου. "Αν καί πάντα είχα περιέργεια, τό «άπόκρυφο» - έχω πεντακόσια περίπου βιβλία γιά τή μαγεία καί τό ύπερφυσικό - δέν ήταν ποτέ ένα άπό τά κύρια ένδιαφέροντά μου όπως ή φιλοσοφία ή ή έπιστήμη ή άκόμα καί ή μουσική. 'Ενώ δέν ήμουν καθόλου σκεπτικιστής, πίστευα πώς οί περισσότεροι άνθρωποι ένδιαφέρονται γιά τό ύπερφυσικό γιά λάθος λόγους. Ή γιαγιά μου ήταν πνευματίστρια καί οί έλάχιστοι πνευματιστές πού γνώρισα μέσω αύτής δέν μού έδωσαν τήν έντύπωση τών εξαιρετικά ξύπνιων ή έξυπνων άνθρώπων. Πρίν δέκα περίπου χρόνια ό Σαιξπηρικός μελετητής Τζ. Ούΐλσον Νάιτ μού μίλησε γιά τόν πνευματισμό καί μού δάνεισε βιβλία γι' αύτό τό θέμα καί πάλι δέν μπόρεσα νά κάνω τόν εαυτό μου νά ένδιαφερθεί βαθειά. Δέν εΐναι ότι άπέρριπτα τά λεγόμενά του· είχα άρκετό σεβασμό γιά τή διάνοιά του σέ άλλους τομείς γιά νά δεχθώ πώς δέν ήταν άπλοί ευσεβείς πόθοι. Άλλά έξακολουθοϋσα νά νιώθω πώς σέ σΐτγκριση μέ τόν κόσμο τής φιλοσοφίας ή της ψυχολογίας, υπήρχε κάτι κοινότοπο σ' όλη του τήν άπασχόληση μέ τή ζωή μετά τό θάνατο, όπως υπάρχει καί στό σκάκι ή στούς χορούς. Υπήρχε γύρω της μιά μυρωδιά «άνθρώπινου, ύπερβολικά άνθρώπινου». Ό Καμύ έξέφραζε τό Ιδιο αίσθημα όταν έλεγε «Δέν θέλω νά πιστέψω πώς ό θάνατος βγάζει σέ μιά άλλη ζωή. Γιά μένα, είναι μιά κλειστή πόρτα... "Ολες οί λύσεις πού μού προσφέρονται προσπαθούν νά άφαιρέσουν άπό τόν άνθρωπο τό βά-ρος τής ΐ,διας του τής ζωής. Καί ή παρατήρηση τοϋ βαριού πετάγματος τών μεγάλων πουλιών στόν ούρανό στή Τζεμίλα, είναι άκριβώς κάποιο βάρος τής ζωής μου πού τό ζητάω καί τό παίρνω». Ό Χέμινγουαιη. στίς καλύτε-ρες στιγμές του, είχε τήν ίδια συναίσθηση. Είναι ένα αίσθημα, πώς ή ζωή μας μπορεί νά προσφέρει μιά πραγματικότητα καί μιά ένταση πού κάνει τίς περισσότερες συνηθισμένες θρησκευτικές συγκινήσεις νά φαίνονται κοινότοπες καί αύταπάτες. Ό πνευματιστής λέεμ «Ασφαλώς αύτή ή ζωή θάταν χωρίς νόημα άν τέλειωνε μέ τό θάνατο». Ή άπάντηση τού Καμύ θάταν πώς άν δεχθεί τή μετά θάνατο ζωή σάν μιά άπάντηση σ' αύτή τήν έλλειψη νοήματος, χάνει άκόμα καί τήν πιθανότητα τών στιγμών πού ή ζωή γίνεται παράξενα «πραγματική».


Μόλις πρίν δυό χρόνια, όταν άρχισα τή συστηματική έρευνα γι' αύτό τό βιβλίο, συνειδητοποίησα τήν άξιοπρόσεκτη συνοχή τών μαρτυριών γιά θέματα, όπως ή ζωή μετά τό θάνατο, οί έξωσωματικές έμπειρίες (άστρική προβολή), ή μετενσάρκωση. Ά π ό μιά βασική άποψη, ή στάση μου παραμέ-νει άμετάβλητη- έξακολουθώ νά θεωρώ τή φιλοσοφία - τήν αναζήτηση της πραγματικότητας μέ τήν διαίσθηση μέ τή βοήθεια της διάνοιας - σάν πιό σχετική, πιό σημαντική άπό θέματα «άπόκρυφου». Άλλά ή στάθμιση τών μαρτυριών, μ' αύτη τή χωρίς συμπάθεια νοοτροπία, μέ έπεισε πώς οί βα-σικοί ισχυρισμοί τοϋ «άποκρυφισμού» είναι πραγματικοί. Μού φαίνεται πο')ς ή πραγματικότητα τής ζωής μετά τό θάνατο έχει έξακριβωθεϊ χωρίς καμιά λογική άμφιβολία. Συμπαθώ τούς φιλόσοφους καί τούς έπιστήμο-νες πού τήν θεωρούν συναισθηματική άνοησία, γιατί άπό τήν άποψη τής ίδιοσυγρασίας είμαι μέ τό μέρος τους· άλλά νομίζω πώς κλείνουν τά μάτια τους σέ μαρτυρίες πού θά τούς έπειθαν άν άφορσϋσαν τίς συνήθειες ζευ-γαρώματος τών άσπρων ποντικιών ή τή συμπεριφορά τών σωματιδίων άλφα.

Στούς λίγους τελευταίους αιώνες, ή έπιστήμη μας έκανε νά συναισταν-θούμε πώς τό σύμπαν είναι παράξενο καί πιό ένδιαφέρον άπό ό,τι συνει-δητοποιούσαν οί πρόγονοι μας. Είναι μιά διασκεδαστική σκέψη πώς μπο-ρεί νά άποδειχθεΐ πιό παράξενο καί πιό ένδιαφέρον, άπό ό,τι είναι πρό-θυμοι νά παραδεχθούν άκόμα καί οί επιστήμονες.

Μέρος πρώτο

Μιά ανασκόπηση τοϋ θέματος

1. Μαγεία - ή επιστήμη τοΰ μέλλοντος

'Υπάρχει μιά παράγραφος στήν Εισαγωγή τοΰ «Νέον πρότυπου τοΰ σύμπαντος» τοϋ Π. Ντ. Ούσπένσκυ πού ποτέ δέν παύει νά μέ συγκινεί καί νά μέ συναρπάζει:

Βρισκόμαστε στό 1906 ή τό 1907. Στά γραφεία της καθημερινής εφημερίδας τής Μόσχας «Τό πρωί». Μόλις πήρα τίς ξένες έφημερί-δες καί πρέπει νά γράψω ένα άρθρο γιά τήν επικείμενη σύσκεψη τής Χάγης. Γαλλικές, Γερμανικές, 'Αγγλικές, 'Ιταλικές εφημερίδες. Φράσεις, φράσεις, γεμάτες συμπάθεια, κριτικές, ειρωνικές, κραυγα-λέες, πομπώδεις, γεμάτες ψέματα καί τό χειρότερο άπό όλα, τελείως αύτόματες, φράσεις πού έχουν χρησιμοποιηθεί χίλιες φορές καί θά ξαναχρησιμοποιηθούν σέ τελείως διαφορετικές, ίσως άντιφατικές περιπτώσεις. Πρέπει νά κάνω μιά άνασκόπηση όλων αύτών τών λέ-ξεων καί τών γνωμών, κάνοντας πώς τίς παίρνω στά σοβαρά κι ύστερα έξίσου σοβαρά νά γράψω κάτι γιά λογαριασμό μου. Ά λ λ ά τί μπορώ νά πώ; Ό λ α είναι πολύ άνιαρά. Διπλωμάτες καί κάθε είδους πολιτικοί θά συγκετρωθούν καί θά μιλήσουν, οί έφημερίδες θά έγ-κρίνουν ή θά άποδοκιμάσουν, θά δείξουν συμπάθεια ή άντιπάθεια. 'Ύστερα όλα θά είναι όπως ήταν, ή άκόμα χειρότερα.

Είναι άκόμα νωρίς, λέω μέσα μου· ίσως νά μούρθει κάτι στό μυαλό άργότερα.

Παραμερίζοντας τίς έφημερίδες, άνοίγω ένα συρτάρι στό γρα-φείο μου. 'Ολόκληρο τό γραφείο είναι γεμάτο βιβλία μέ παράξενους τίτλους: « Ό άπόκρυφος κόσμος», «Ζωή μετά τό θάνατο», «Ατλαν-τίδα καί Λεμουρία», «Δόγμα καί τελετουργία τής ύψηλής μαγείας», « Ό ναός τού σατανά», «Οί ειλικρινείς διηγήσεις ένός προσκυνητή» καί τά παρόμοια. Τά βιβλία αυτά κι εγώ, είμαστε άχώριστοι έναν όλόκληρο μήνα κι ό κόσμος τής διασκέψεως τής Χάγης καί τά κύρια


άρθρα γίνονται δλο καί πιό άόριστα κι έξωπραγματικά γιά μένα. 'Ανοίγω ένα άπό τά βιβλία στήν τύχη, νιώθοντας πώς τό άρθρο

μου δέν θά γραφτεί σήμερα. Λοιπόν, πρέπει νά πάει στό διάβολο. Ή άνθρωπότητα δέν θά χάσει τίποτα άν ύπάρξει ένα άρθρο λιγότερο γιά τή διάσκεψη τής Χάγης...

"Οταν πρωτοδιάβασα αύτό τό άπόσπασμα, οί συνθήκες τής ζωής μου τού έδωσαν πρόσθετη σημασία. Ήμουν είκοσι χρονών κι ήμουν ένα χρόνο παντρεμένος. Ή γυναίκα μου κι ό γιός μου ζούσαν στό Έρλς Κώρτ τοϋ Λονδίνου, στό τέταρτο σπίτι μας σ' ένα χρόνο καί ή μισότρελλη νοικοκυρά μας ήταν ή τέταρτη - καί χειρότερη - μιάς όλόκληρης σειράς. Ήμουν άνεργος καί τδβρισκα σχεδόν έξίσου κουραστικό γιά τά νεύρα μου όσο οί διάφορες δουλειές σέ έργοστάσια πού είχα κάνει άπό τότε πού παντρεύ-τηκα. Τό Λονδίνο μού φαινόταν όχι μόνο ξένο άλλά κάπως έξωπραγμα-τικό. Έτσι κατάλαβα τήν αίσθηση ναυτίας τοϋ Ούσπένσκυ γιά τήν προο-πτική τού γραψίματος γιά τήν διάσκεψη της Χάγης καί τή λαχτάρα γιά ένα άλλο κόσμο μέ βαθύτερο νόημα πού άντιπροσωπευόταν άπό βιβλία γιά τό άπόκρυφο. Υπάρχει ένα άπόσπασμα τού Λουί Φερντινάν Σελίν πού περι-γράφει τόν κόσμο σάν σάπιο άπό ψέματα, σάπιο μέχρι σημείου καταρρεύ-σεως καί άποσυνθέσεως. Έπρεπε μόνο νά κοιτάξω τίς διαφημίσεις στόν ύπόγειο τού Λονδίνου ή τούς τίτλους τών ήμερησίων έφημερίδων, γιά νά δώ πώς ήταν δλοφάνερα άληθινό. Ψέματα, βλακεία, άδυναμία καί μετριό-τητα· ένας πολιτισμός χωρίς ιδανικά.

Γι' αύτό διάβασα τόν Ούσπένσκυ καί δλα τά άλλα βιβλία γιά τή μαγεία καί τό μυστικισμό πού μπόρεσα νά βρώ στίς τοπικές βιβλιοθήκες: όχι μόνο γιατί ήταν μιά άπόδραση άπό τόν κόσμο τών έργοστασίων καί τών νευρω-τικών σπιτονοικοκυρών, άλλά γιατί έπιβεβαίωναν τή διαίσθησή μου γιά μιά άλλη τάξη πραγματικότητας, μιά μορφή συναισθήσεως εντονότερης καί πιό δυνατής άπό άπό τό είδος πού φαινόταν νά μοιράζομαι μέ όχτώ έκατομμύρια άλλους Λονδρέζους.

'Αλλά άν, τότε μέ είχαν ρωτήσει άν πίστευα κυριολεκτικά στή μαγεία, θά είχα άπαντήσει «δχι»: ήταν μιά ποιητική φαντασία, ένα σύμβολο τού κόσμου πού έπρεπε νά ύπάρχει άλλά δέν υπήρχε. Μέ λίγα λόγια ευσεβείς πόθοι. Στήν πρώτη πρόταση τής «Τελετουργικής μαγείας» ό Ε. Μ. Μπά-τλερ γράφει: « Ό θεμελιώδης σκοπός κάθε μαγείας, είναι νά έπιβάλλει τήν άνθρώπινη θέληση πάνω στή φύση, τόν άνθρωπο καί τόν ύπεραισθητικό κόσμο γιά νά τούς κατακτήσει». Κι άν αύτή ήταν μιά δίκαιη περιγραφή της μαγείας, τότε συμφωνούσα μέ τόν Τζών Σύμοντς, τόν βιογράφο τοϋ "Αλιστερ Κράουλεϋ, πού έλεγε: «Τό μόνο κακό μέ τή μαγεία είναι πώς δέν πιάνει». Ένιωθα πώς ή μαγεία δέν ήταν τίποτα περισσότερο άπό μιά πρώτη πρόχειρη άπόπειρα έπιστήμης καί τώρα είχε ξεπερασθεί άπό τήν έπιστήμη.


Ά ν έξακολουθούσα νά δέχομαι αυτή τήν άποψη, δέν θάγραφα αύτό τό βιβλίο. Τώρα μοϋ φαίνεται πώς Ισχύει άκριβώς τό άντίθετο. Ή μαγεία δέν ήταν ή «έπιστήμη» τοϋ παρελθόντος. Είναι ή επιστήμη τού μέλλοντος. Πιστεύω, πώς τό άνθρώπινο πνεύμα έχει φτάσει σ' ένα σημείο έξελίξεως, όπου είναι έτοιμο νά άναπτύξει καινούργιες δυνάμεις, δυνάμεις πού θά είχαν θεωρηθεί κάποτε μαγικές. Πραγματικά, πάντα είχε μεγαλύτερες δυ-νάμεις άπό ό,τι συνειδητοποιούμε τώρα: τηλεπάθειας, προαισθήσεως κιν-δύνου, δεύτερης δράσεως, θαυματουργίας (θεραπευτικής δυνάμεως)· άλλά αύτά ήταν μέρος τής ένστικτώδους, ζωικής του κληρονομιάς. Τά περα-σμένα χίλια χρόνια περίπου, ή άνθρωπότητα έχει άσχοληθεΐ μέ τήν άνά-πτυξη ένός άλλου είδους δυνάμεως πού σχετίζεται μέ τή διάνοια, καί τό άποτέλεσμα είναι ό δυτικός πολιτισμός. Οί άσυνείδητες δυνάμεις του δέν έχουν άτροφήσει άλλά έχουν «κρυφθεί κάτω άπό τή γή». Τώρα ό τροχός έχει κάνει όλόκληρο τόν κύκλο του· ή διάνοια έχει φθάσει σέ όρισμένα όρια καί δέν μπορεί νά προχωρήσει πέρα άπό αύτά ώσπου νά άνακτήσει ένα μέρος τών χαμένων της δυνάμεων. Όποιος έχει διαβάσει σύγχρονη φιλοσοφία θά καταλάβει τί έννοώ· έχει γίνει στενή, άκαμπτη, λογική καί προσπαθεί νά έπανορθώσει τήν έλλειψη ευρύτερων διαισθήσεων μέ μιά μικροσκοπική προσοχή στίς λεπτομέρειες. Έχει άποκοπεΐ άπό τήν πηγή της.

Καί τί είναι στήν πραγματικότητα ή πηγή τής φιλοσοφίας ή όποιασδή-ποτε γνώσεως; Είναι βασικά ή άνάγκη δυνάμεως. Τό μόνο πού χρειάζεται είναι νά κοιτάξετε τό πρόσωπο ένός μωρού, πού μόλις έμαθε νά άνοίγει μιά πόρτα γυρίζοντας τό χερούλι γιά νά καταλάβετε γιατί ύπάρχει ή γνώση. Στόν είκοστό αιώνα ή δύναμη έχει γίνει μιά ύποπτη λέξη γιατί έχει συσχετισθεί μέ τήν ιδέα τής δυνάμεως πάνω στούς άλλους. Άλλά αύτή είναι ή λιγώτερο σημαντική έφαρμογή της. Ένας άπό τούς θεμελιώδεις μύθους τής μαγείας αφορά τόν μάγο πού επιδιώκει πολιτική δύναμη· παίρνει μερικές προειδοποιήσεις κι άν έπιμείνει καταστρέφεται. Ή πολι-τική δύναμη δυναμώνει τό έγώ· ή μαγική δύναμη άναφύεται άπό τό υπο-συνείδητο άπό τήν άπρόσωπη παρόρμηση. Ό Ούσπένσκυ περιγράφει τήν άρχή τής «άναζητήσεώς του γιά τό θαυμαστό».

Είμαι μαθητής τής δεύτερης ή τής τρίτης «τάξεως». Άλλά άντί γιά τή Λατινική γραμματική τού Τσάιφερτ... έχω μπροστά μου τή «Φυσική» τών Μαλίνιν καί Μπουρένιν. Δανείστηκα αύτό τό βιβλίο άπό ένα άπό τά μεγαλύτερα άγόρια καί τό διαβάζω μέ δίψα καί ένθσυσιασμό, κυριευμένος άλλοτε άπό γοητεία, καί άλλοτε άπό τρόμο γιά τά μυστήρια πού άνοίγονται μπροστά μου. Τείχη σωριά-ζονται όλόγυρά μου καί άποκαλύπτονται όρίζοντες πολύ πιό μακρι-νοί καί άπίστευτα όμορφοι. Είναι σάν ν' άρχίζουν νά άπλώνονται καί νά ένώνουν πράγματα, νήματα πού άλλοτε ήταν άγνωστα καί


ανύποπτα. Γιά πρώτη φορά στή ζωή μου, ό κόσμος μου άναφύεται άπό τό χάος. "Ολα συνδέονται σχηματίζοντας ένα τακτικό καί άρμο-νικό σύνολο...

Αύτό τό είδος τής γλώσσας μπορεί νά είναι άπωθητικό («ορίζοντες άπειρα μακρινοί καί άπίστευτα όμορφοι»), άλλά άξίζει τόν κόπο νά θυ-μόμαστε πώς ό Ούσπένσκυ είχε έκπαιδευτεΐ σάν έπιστήμονας καί προσπα-θεί νά έχει αυστηρή άκρίβεια. 'Εννοεί άκριβώς αυτό: τήν ξαφνική αί-σθηση τών έννοιών πολύ μεγαλύτερη άπό τόν ίδιο, πού κάνει δλες τίς προσωπικές απασχολήσεις νά φαίνονται κοινότοπες. Άκόμα καί ό Μπέρ-τραντ Ράσσελλ, ό θεμελιωτής τοϋ «λογικού ατομισμού» συλλαμβάνει αύτό τό αίσθημα: «Πρίν πεθάνω πρέπει νά βρω κάποιο τρόπο γιά νά πώ τό βασικό πράγμα πού ύπάρχει μέσα μου, πού δέν τό έχω πει ποτέ άκόμα· κάτι πού δέν είναι άγάπη ή μίσος ή οίκτος ή περιφρόνηση άλλά ή Ιδια ή ανάσα τής ζωής, άγρια καί ερχόμενη άπό μακριά, φέρνοντας στήν άνθρώ-πινη ζωή τήν άπεραντοσύνη καί τήν τρομαχτική χωρίς πάθος δύναμη τών μή άνθρώπινων πραγμάτων».1

Ή δύναμη πού άντλείται άπό αύτήν τήν «τρομαχτική χωρίς πάθος δύναμη» είναι μόνο τυχαία δύναμη (έξουσία) πάνω σέ πράγματα καί άν-θρώπους. Είναι βασικά δύναμη πάνω στόν έαυτό μας, έπαφή μέ κάποια «πηγή δυνάμεως, σημασία καί σκοπού» στό υποσυνείδητο.

Ή ικανότητα νά συγκινείσαι όυύ5 «άπειρα μακρινούς δρίζοντες» είναι όποκλειστικότητα τών άνθρώπων κανένα άλλο ζώο δέν τήν έχει. Είναι ένα είδος διανοητικής μακρινής δράσεως πού θά μπορούσε νά συγκριθεί μ' ένα ζευγάρι κιάλια. Τήν έχουμε άναπτύξει μέσα σέ δυό εκατομμύρια χρόνια εξελίξεως. Καί ταυτόχρονα έχουν πέσει σέ άχρηστία δρισμένες άλλες λειτουργίες Π.χ. τό «ένστικτο τής έπιστροφής στό σπίτι». Στό Ter-ritorial imperative, ό Ρόμπερτ Άρντρεϋ άφιερώνει ένα ένδιαφέρον κεφά-λαιο (IV) σ' αύτό τό φαινόμενο. Κάποιος έπιστήμονας μέ τό όνομα Γιο· χάννες Σμίτ έκανε τήν άνακάλυψη πώς κάθε χέλι τοϋ δυτικού κόσμου γεννιέται στή θάλασσα Σαργκάσσο. Τό φθινόπωρο τά χέλια τής Εύρώπης καί τής κεντρικής Αμερικής κατεβαίνουν τά ποτάμια καί καταλήγουν στή θάλασσα Σαργκάσσο, άνάμεσα στίς Δυτικές 'Ινδίες καί τίς Αζόρες. Τήν επόμενη άνοιξη, τά μωρά χέλια ξεκινάνε γιά τό φρέσκο νερό· δυό χρόνια άργότερα, όταν έχουν μάκρος δυό ίντσες, τά χέλια ξαναγυρίζουν σπίτι μόνα τους. 'Εκείνα πού έχουν 115 σπονδύλους γυρίζουν κολυμπώντας στήν Εύρώπη. 'Εκείνα πού έχουν 107 σπόνδυλους πηγαίνουν δυτικά στήν Αμερική. Οί γονείς μένουν πίσω γιά νά πεθάνουν.

1. 'Επιστολή στην Κόνστανς Μάλλεσον, 1918, πού άναφέρειαι στό « Ή φιλοσοφική μου Ανάπτυξη», σελ. (261).


Ή πράσινη χελώνα της Καραϊβικής κάνει ένα έξίσου θεαματικό κα-τόρθωμα, κολυμπώντας 1.400 μίλια άπό τή Βραζιλία στή Νήσο τής 'Ανα-λήψεως στή μέση τοϋ 'Ατλαντικοί, την έποχή της άναπαραγωγής. Ό μι-κροσκοπικός έλαφοπόντικας τοϋ Γουαϊόμιγκ, πού δεν είναι μεγαλύτερος άπό τήν άκρη ένός δαχτύλου, μπορεί νά μεταφερθεί ένα μίλι μακριά άπό τό σπίτι του - κάπου έκατό μίλια άνάλογα με τό μέγεθος τοϋ άνθρώπου -καί νά βρει χωρίς λάθος τό δρόμο τής έπιστροφής, τό κομμάτι των πενήντα μέτρων πού είναι τό σπίτι του. Τά ταξιδιωτικά περιστέρια γυρίζουν κα-λύπτοντας έκατοντάδες μίλια. Κάποτε πίστευαν πώς ήταν άποτέλεσμα σκληρής δουλειάς τοϋ άνθρώπινου έκπαιδευτή, ώσπου κάποιος άνακά-λυψε τυχαία πώς τά μικρά περιστέρια γυρίζουν σπίτι τους έξίσου αλάν-θαστα χωρίς καμιά έκγύμναση καί συχνά σέ καλύτερο χρόνο άπό τά «γυ-μνασμένα» μεγάλα.

Σέ λίγες περιπτώσεις, ή έπιστήμη μπόρεσε νά έξηγήσει τό ένστικτο της παλινοστήσεως. Ό Βίτους Μπ. Ντραίσερ άναφέρει μερικά παραδείγματα στίς «Μυστηριώδεις α'ισθήσεις». Ό μαυροκέφαλος οδηγείται άπό τά άστρα, δπως άνακάλυψε ό Δρ. Φράντς Σάουερ βάζοντάς τον ρ' ένα πλανη-τάριο. Ό σολωμός, πράγμα άρκετά παράξενο, ταξιδεύει μέ μιά εξαιρετικά άναπτυγμένη αίσθηση όσφρήσεως. Τό χέλι κάνει ίσως τό Ιδιο, άν καί αυτό δέν έξηγεΐ, πώς τά μικρά χέλια ξέρουν τό δρόμο τής έπιστροφής σέ ποτά-μια πού δέν Ιχουν δει ποτέ. ΟΙ μέλισσες καί τά μυρμήγκια όδηγούνται άπό τόν ήλιο. Ένας έπιστήμονας τοϋ Πανεπιστημίου τοϋ Καίμπριτζ υποψιά-ζεται, πώς τά περιστέρια ταξιδεύουν παίρνοντας τίς άστρονομικές ενδεί-ξεις πλάτους καί μήκους μέσω τοϋ ήλιου καί συγκρίνοντάς τις μέ τό πλά-τος καί τό μήκος τής περιοχής τοϋ σπιτιού τους.

Έτσι δέν είναι άνάγκη νά ύποθέσουμε κάποια μυστηριώδη «έκτη αι-σθηση».μέ τήν όποία τά ζώα βρίσκουν τό δρόμο γιά τό σπίτι τους. 'Ασφα-λώς ύπάρχουν πάντα «φυσικές» εξηγήσεις. 'Αλλά σέ ορισμένες περιπτώ-σεις είναι δύσκολο νά φαντασθούμε ποιές θά μπορούσαν νά είναι. Οί επιστήμονες τοΰ Βιλχελμσχάβεν πήραν γάτες, κλεισμένες σ' ένα σακί σέ μεγάλη άπόσταση μέσα στήν πόλη. 'Ύστερα τίς άφησαν έλεύθερες στό κέν-τρο {-νός λαβύρινθου μέ ε'ικοσιτέσσερις εξόδους. Οί περισσότερες γάτες πήγαν κατευθείαν στήν έξοδο πού βρισκόταν στή διεύθυνση τοϋ σπιτιού τους. Ένας Γερμανός ζωολόγος, ό Χάνς Φρόμμε έχει ανακαλύψει πώς τό ένστικτο μεταναστεύσεως τών κοκκινολαίμηδων συγχέεται όταν οί κοκκι-νολαίμηδες τοποθετηθούν πρώτα σ' ένα χαλύβδινο θάλαμο. Τό συμπέρασμα είναι πώς οί κοκκινολαίμηδες κατευθύνονται άπό τήν ευαισθησία τους σέ κάποιο ήλεκτρομαγνητικό κραδασμό. Ή σημερινή υπόθεση είναι πώς προέρχεται άπό τό Γαλαξία, άλλά αυτό δέν είναι τίποτα περισσότερο άπό μιά μαντεψιά.

'Αλλά άκόμα κι άν μπορούσε νά άποδειχθεΐ όριστικά, θά αποτελούσε


πραγματικά μιά «έξήγηση» τοϋ ένστικτου της παλινοστήσεως; Έχουμε νά κάνουμε μέ βαθμούς ευαισθησίας πού εΐναι τόσο πέρα άπό τίς Ανθρώπινες Αντιλήψεις μας ώστε είναι άπό κάθε άποψη καινούργιες αισθήσεις ή μάλ-λον παλιές αισθήσεις.

Πρέπει νά υπήρχε μιά έποχή πού οί άνθρωποι είχαν ίνα έξίσου άποτε-λεσματικό ένστικτο παλινοστήσεως, γιατί ot πρωτόγονοι προγονοί μας κυνηγούσαν τήν τροφή τους σέ άπέραντα δάση ή πεδιάδες χωρίς χαρακτη-ριστικά. Έχουμε άκόμα περισσότερους λόγους νά υποθέσουμε, πώς ό άν-θρωπος είχε κάποτε μιά άσυνήθιστα άνεπτυγμένη αίσθηση τοϋ έπικείμε-νου κινδύνου γιατί οί πρωτογενείς πρόγονοι μας θά χάνονταν διαφορε-τικά στίς μεγάλες ξηρασίες τής Πλειοκαίνου έποχής, πριν άπό περισσό-τερα άπό πέντε εκατομμύρια χρόνια, όταν άγωνίζονταν γιά έπιβίωση ενάν-τια σέ πλάσματα πού ήταν άπό κάθε άποψη πιό «ειδικευμένα» άπό τούς ίδιους. Ό άνθρωπος δέν μπορεί πιά νά χρησιμοποιήσει πολύ τό ένστικτο τής παλινοστήσεως ή μιά εξαιρετικά άνεπτυγμένη προαίσθηση τοϋ κινδύ-νου. Αυτές οί λειτουργίες έχουν πέσει σέ άχρηστία. 'Αλλά δέν έχουν έξα-φανισθεΐ. Φαίνεται νά υπάρχουν ενδείξεις πώς οί περιπτώσεις πού είναι άπαραίτητες, γίνονται εξίσου Αποτελεσματικές όσο ποτέ. Όποιος έχει διαβάσει τά διάφορα βιβλία τοϋ Τζίμ Κόρμπεττ, συγγραφέα τών «'Αν-θρωποφάγων τοϋ Κουμαόν» θά θυμάται τόν άριθμό τών περιπτώσεων όπου τόν έσωσε ή «έκτη αϊσθησή» του.

Ένα παράδειγμα θά είναι άρκετό. Στούς «Θρύλους της ζούγκλας», ό Κόρμπεττ περιγράφει πώς ήταν έτοιμος νά κάνει μπάνιο ένα βράδυ όταν πρόσεξε πώς τά πόδια του ήταν σκεπασμένα μέ κόκκινη σκόνη. Υπήρχε ένα μέρος στό δρόμο τής έπιστροφής του στό σπίτι όπου θά μπορούσε νά είχε πατήσει στή σκόνη άλλά δέν μπορούσε νά σκεφθεί κανένα λόγο γιά νά τόχει κάνει. Τελικά θυμήθηκε τίς συνθήκες. Περνούσε έναν οχετό πού τό παραπέτασμά του είχε δεκαοχτώ ίντσες ύψος. Καθώς τόν πλησίαζε είχε περάσει στήν άπέναντι πλευρά τοϋ δρόμου, περνώντας άπό τήν κόκκινη σκόνη στην άκρη τοϋ δρόμου. Πέρασε τόν όχετό στή δεξιά πλευρά κι ύστερα ξαναδιέσχισε τό δρόμο πρός τά άριστερά καθώς έξακολουθούσε τό δρόμο γιά τό σπίτι του.

Ό Κόμπεττ βρέθηκε σέ άμηχανία. Δέν μπορούσε νά φαντασθεί γιατί είχε διασχίσει άφηρημένα τό δρόμο μ' αύτό τόν τρόπο. Τήν άλλη μέρα ξανακολούθησε τά βήματά του. Στό άμμουδερό στρώμα τού όχετοϋ, στήν άριστερή πλευρά, άνακάλυψε τά χνάρια άπό τά πόδια μιάς τίγρης πού είχε ξαπλώσει έκεΐ. «Ή τίγρη δέν είχε σκοπό νά μέ σκοτώσει· άλλά άν τή στιγμή πού τήν προσπερνούσα είχα σταματήσει γιά ν' άφρουγκραστώ τούς θορύβους τής ζούγκλας ή είχα βήξει ή φτερνισθεΐ ή φυσήξει τή μύτη μου, ή είχα ρίξει τό όπλο μου άπ' τόν έναν ώμο στόν άλλο, ύπήρχε πιθανότητα νά έκνευρισθεΐ ή τίγρη καί νά μού ριχθεΐ. Τό υποσυνείδητο μου δέν ήταν


προετοιμασμένο γιά νά Αντιμετωπίσει αντό τό κίνδυνο καί ή ευαισθησία τής ζούγκλας ήρθε σέ βοήθειά μου καί μέ όδήγησε μακριά άπό τόν πιθανό κίνδυνο».

Πώς εξηγούμε τήν εύαισθησία τής ζούγκλας τοϋ Κόρμπεττ; Σάν μιά «έκτη αίσθηση» ή άπλά σάν κάποια μορφή υποσυνείδητης παρατηρήσεως; θάλεγα πώς δέν έχει καμιά πραγματική διαφορά. Όταν ό Σέρλοκ Χόλμς συμπεραίνει πώς ό Γουώτσον έχει στείλει ένα τηλεγράφημα άπ' τή λάσπη στά παπούτσια ταυ καί τό λεκέ άπό μελάνι στό δάχτυλό του, αυτό άσφαλώς εννοούμε λέγοντας λογική, έπιστημονική σκέψη. Ισως οί λόγοι τοϋ Κόρ-μπεττ γιά τή διάσχιση τοϋ δρόμου νά ήταν έξίσου λογικοί, άν καί υποσυ-νείδητοι. Μιά ώρα πρίν ξεκινήσει γιά τό σπίτι του μπορεί νά είχε άκούσει τήν τίγρη νά βήχει καί νά είχε καταγράψει ύποσυνείδητα τήν κατεύθυνση πρός τήν όποία πήγαινε. Λίγα άλλα σημάδια - ή άπουσία πουλιών κοντά στόν όχετό, ένα σπασμένο κλαδ ί - καί τό ύποσυνείδητό του, έφτανε στά συμπεράσματά του, σύμφωνα μέ τήν καλύτερη παράδοση τού Χόλμς. 'Αλ-λά άν ό Κόρμπεττ δέν τά συναισθανόταν όλα αύτά συνειδητά, τότε έ-χουμε νά κάνουμε μέ μιά λειτουργία πού μπορεί νά όνομασθεΐ έκτη αί-σθηση, μιά υποσυνείδητη λειτουργία σέ σύγκριση μέ τήν όποία οί δυνά-μεις συνειδητής παρατηρήσεώς μας είναι άδέξιες κι άνακριβεΐς. Δυσκο-λευόμαστε νά τό συλλάβουμε γιατί χρησιμοποιούμε τό συνειδητό νού σάν όργανο μαθήσεως. Ή όδήγηση τού αυτοκινήτου μου, έχει γίνει τόσο φυ-σική γιά μένα, πού θά μπορούσε σχεδόν νά όνομασθεΐ ένστικτο· άλλά έπρεπε πρώτα νά μάθω νά τήν κάνω συνειδητά. Ά λ λ ά θά ήταν φανερά παράλογο νά υποθέσουμε πώς τά περιστέρια έμαθαν νά όδηγούνται άπό τόν ήλιο μέ τόν Ιδιο τρόπο. Δέν υπήρχε συνειδητή λειτουργία μαθήσεως· όλα έγιναν σέ ένστικτώδες έπίπεδο.

Ίσως νά μπορούμε νά έξηγήσουμε τό ένστικτο παλινοστήσεως τού περιστεριού μέ λέξεις πού θά καταλάβαινε ό Σέρλοκ Χόλμς· άλλά είναι σημαντικό νά συνειδητοποιήσουμε πώς τό υποσυνείδητο λειτουργεί μέ μιά ταχύτητα καί μιά άκρίβεια πού ξεπερνάει τή συνειδητή μας άντίληψη καί πώς μπορεί νά δουλεύει πάνω σέ δεδομένα πού είναι πολύ λεπτά γιά τίς άδέξιες αισθήσεις μας. Πώς έξηγούμε π.χ. τή δύναμη τών ραβδοσκόπων; Έχω δει έναν έναν άντρα μ' ένα κλαδί στό χέρι του, νά περπατάει στό οΙκόπεδο όπου είναι χτισμένο τό σπίτι μας, χαράζοντας τήν πορεία μιας υπόγειας πηγής καί διακρίνοντάς την καθαρά άπό ένα μεταλλικό νεροσω-λήνα. ('Αργότερα συμβουλευτήκαμε τά σχέδια τοϋ σπιτιού καί Ανακαλύ-ψαμε πώς ήταν άπόλυτα άκριβής σχετικά μέ τό νεροσωλήνα). 'Αρνήθηκε τήν υπόθεση πώς ήταν μιά «υπερφυσική» Ικανότητα, καί έπέμεινε πώς μπορούσε νά διδάξει δποιονδήποτε νά άνακαλύπτει τό νερό, σέ λιγώτερο άπό μιά ώρα: «Όλοι έχουν τήν ίκανότητα. Είναι άπλώς θέμα έκγυμνά-σεως». 'Απ' όσο ξέρω, κανένας έπιστήμονας δέν δοκίμασε ποτέ νά έξηγή-


σει τή δύναμη των ραβδοσκόπων, άν καί είναι δεκτοί σάν κάτι τό κοινό-τοπο σέ οποιαδήποτε άγροτική περιφέρεια. Κι όταν τίς καταλάβουν, τε-λικά θά αποδειχτεί άσφαλώς, πώς είναι κάτι εξίσου άπλό καί εκπληκτικό μέ τήν αίσθηση τής όσφρήσεως τοϋ σολομού ή τήν ευαισθησία τοϋ κοκκι-νολαίμη στήν άστρική ακτινοβολία. Δέν ύπάρχει άνάγκη νά κάνουμε σαφή διάκριση άνάμεσα στήν επιστημονική «κοινή λογική» καί τίς δυνάμεις πού κάποτε θά χαρακτηρίζονταν σάν «μαγικές». Στό ζωικό βασίλειο οί «μαγικές» δυνάμεις είναι κοινότοπες. Ό πολιτισμένος άνθρωπος τίς έχει ξεχάσει γιατί δέν είναι πιά άπαραίτητες γιά τήν έπιβίωσή του.

Στήν πραγματικότητα, ή έπιβίωσή του έξαρτάται άπό ιό νά τίς «ξεχά-σει». Ή υψηλή άνάπτυξη τών ενστικτωδών έπιπέδ<ον δέν συμβιβάζεται μέ τό είδος τής συγκεντρώσεως στίς λεπτομέρειες πού χρειάζεται ό πολιτι-σμένος άνθρωπος. Μπορούμε νά βρούμε ένα παράδειγμα στην αυτοβιο-γραφία τοϋ «διορατικού» Πέτερ βάν ντέρ Χούρκ, γνωστότερου σάν Πέτερ Χοϋρκος.1 Τό 1943 ό Χούρκος δούλευε ώς διακοσμητής, όταν έπεσε άπό τή σκάλα κι έσπασε τό κεφάλι του. "Οταν ξύπνησε - σχό νοσοκομείο Τσβίνταλ τής Χάγης - άνακάλυψε πώς είχε τώρα τό χάρισμα τής δεύτερης δράσεως-«ήξερε» πράγματα γιά τούς άλλους άρρωστους χωρίς νά τοϋ τά λένε. Αυτό τοϋ στοίχισε σχεδόν τή ζωή του. Καθώς έσφιγγε τό χέρι ενός άρρωστου πού έπρόκειτο νά φύγει άπό τό νοσοκομείο «κατάλαβε» ξαφνικά, .πώς αυτός ό άνθρωπος ήταν βρετανός πράκτορας καί πώς θά τόν δολοφονούσε ή Γκεστάπο σέ δυό μέρες. Εξαιτίας αύτής τής προβλέψεως ό Χούρκος κόντεψε νά έκτελεσθεΐ ώς προδότης άπό τήν όλλανδική άντίσταση· ευτυ-χώς μπόρεσε νά τούς πείσει πώς ή διορατικότητά του ήταν γνήσια.

Τό κύριο μειονέκτημα τής άσυνήθιστης δυνάμεώς του ήταν πώς δέν μπόρεσε νά ξαναγυρίσει στή δουλειά τοϋ ζωγράφου: είχε χάσει τήν Ικανό-τητα τής συγκεντρώσεως. «Δέν μπορούσα νά συγκεντρωθώ σέ τίποτα εκεί-νες τίς μέρες, γιατί τή στιγμή πού άρχιζα νά κάνω μιά Εκτεταμένη συζήτηση μέ οποιονδήποτε έβλεπα δράματα τών διάφορων φάσεων τής ζωής του καί τών ζωών τής οικογένειας καί τών φίλων του». Τό μυαλό του ήταν σάν συσκευή άσυρμάτου πού έπιανε πάρα πολλούς σταθμούς. Ά π ό κοινωνική άποψη ήταν άχρηστος, ώσπου συνέλαβε τήν ιδέα νά χρησιμοποιήσει τίς παράξενες δυνάμεις του στή σκηνή.

Καί πάλι ή έπιστήμη δέν έχει νά πει τίποτα γιά τίς δυνάμεις τού Πέτερ Χούρκος ή τού συμπατριώτη του 'Ολλανδού Ζεράρ Κρουαζέ, άν καί αυτές οί δυνάμεις έξετάσθηκαν στό εργαστήριο καί βρέθηκαν γνήσιες. Ή πρό-βλεψη τοϋ μέλλοντος ή ή έξιχνίαση μιας υποθέσεως φόνου κρατώντας ένα ρούχο τού θύματος είναι άσφαλώς πολύ διαφορετικό θέμα άπό τήν εύαι-

1. Βλέπε Ψυχικό τσϋ Πέτερ Χσϋρκος (Λονδίνο Barker 1961).


σθησία τής ζούγκλας τού Κόρμπεττ ή τό ένστικτο τής παλινοστήσεως. Άλλά άξίζει νά θυμόμαστε ότι μέχρι τά μέσα τής δεκαετίας τοϋ 1950 οί παρατηρήσεις τοϋ Σμίτ πάνω στά χέλια - πού είχαν δημοσιευθεί ήδη άπό τό 1922 - άγνοήθηκαν άπό τούς έπιστήμονες γιατί δέν «ταίριαζαν». Ό Άρντρεϋ παρατηρεί δτι ή «Ιστορία τοϋ χελιού» κατατάχθηκε μαζί μέ τό «Μεγάλο ψέμα» τοϋ Χίτλερ. Δηλαδή κανένας δέν ήταν πρόθυμος νά άντι-μετωπίσει τό πρόβλημα, ώσπου ή έπιστήμη έφτασε σ' ένα στάδιο όπου δέν μπορούσε πιά νά προχωρήσει χωρίς νά τό πάρει υπόψη. Ασφαλώς τό ίδιο θά συμβεί μέ τίς παρατηρήσεις πού έκανε πάνω στό Χούρκος τό «'Ινστι-τούτο στρογγυλής τραπέζης» χοϋ Μαίην κι έκεΐνες πού έκανε πάνω στό Κρουαζέ τό «'Ινστιτούτο παραψυχολογίας» τοϋ Πανεπιστημίου τής Ού-τρέχτης.

Σ' αύτό τό σημείο είναι άπαραίτητο νά πούμε κάτι γιά τήν πορεία τής εξελίξεως τό τελευταίο εκατομμύριο χρόνια περίπου. Πρίν άπό έντεκα έκατομμύρια χρόνια περίπου ένας πίθηκος πού ονομαζόταν Ραμαπίθηκος φαίνεται νά άνέπτυξε τήν ικανότητα νά στέκεται όρθιος. Άρχισε νά προ-τιμάει τό έδαφος άπό τά δέντρα. Καί στά επόμενα έννιά έκατομμύρια χρόνια ή τάση νά βαδίζει όρθιος καθιερώθηκε καί ό Ραμαπίθηκος έγινε Αύστραλοπίθηκος, ό πρώτος «άνθρώπινος» προγονός μας. Τί διαφορά είχε ή όρθια στάση; Πρώτα άπ' δλα έλευθέρωσε τά χέρια του γιά νά μπορεί νά άμύνεται μέ μιά πέτρα ή ένα κλαδί δέντρου. Δεύτερον, διεύρυνε τόν όρίζοντά του.

Ά π ' όσο ξέρω κανένας άνθρωπολόγος δέν τό θεώρησε τόσο σημαντικό, ίσως γιατί υπάρχουν πολλά ψηλότερα πλάσματα άπό τόν άνθρωπο. Άλλά ό ελέφαντας κι ή καμηλοπάρδαλη έχουν μάτια στό πλάι τού κεφαλιού τους καί ό όρίζοντάς τους είναι κυκλικός. Ό πίθηκος βλέπει ίσια μπροστά του· ή όρασή του είναι στενώτερη άλλά π ιό συγκεντρωμένη. Μήπως γι' αύτό οί πίθηκοι έχουν εξελιχθεί περισσότερο άπό όποιοδήποτε άλλο ζώο; Ή στενή όραση προκαλεί άνία, άλλά προκαλεί αυξημένη διανοητική δραστη-ριότητα, περιέργεια. Κι όταν ή επινοητικότητα καί ή περιέργεια αναπτύ-χθηκαν καλά. ένας όρισμένος κλάδος τών πιθήκων έμαθε νά στέκεται όρ-θιος καί ό όρίζοντάς του διευρύνθηκε μέ διαφορετικό τρόπο. Τό νά βλέ-πεις σέ μεγάλη άπόσταση είναι νά μάθεις νά σκέπτεσαι σέ μεγάλες άπο-στάσεις, νά υπολογίζεις. Ή Ικανότητα τού άνθρώπου νά στέκεται όρθιος καί νά χρησιμοποιεί τά χέρια του καί ή φυσική του Ικανότητα νά βλέπει μακριά άντί νά κοιτάζει τό έδαφος, έγιναν όργανα έπιβιώσεως. Άνέπτυξε τήν ευφυΐα γιατί ήταν ό μόνος τρόπος γιά νά μείνει ζωντανός. Κι έτσι, στήν άρχή τής άνθρώπινης εξελίξεως, ό άνθρωπος άναγκάσθηκε νά κάνει άρετή τήν ίκανότητά του νά συγκεντρώνει τήν προσοχή του σέ μικρολε-πτομέρειες. Ασφαλώς θά προτιμούσε νά τρώει τό φαγητό του κι ύστερα νά


κοιμάται στόν ήλιο σάν τή τίγρη μέ τά δόντια σάν σπαθιά ή τόν Ιπποπό-ταμο. 'Αλλά ήταν πιό άνυπεράσπιστός άπό κείνα καί έπρεπε νά μένει συνεχώς άγρυπνος.

Μέ τό πέρασμα τού χρόνου, αυτή ή Ικανότητα νά «συγκεντρώνει» τήν προσοχή του καί νά υπολογίζει, έγινε τόσο φυσική ώστε ή σκέψη έγινε μιά άπό τίς δραστηριότητες τού άνθρώπου σέ ώρα άναπαύσεως. Καί τόν «άν-τάμοιψε» σέ άπίστευτη έκταση. Σέ λίγες χιλιάδες χρόνια ό άνθρωπος έξ-ελίχθηκε περισσότερο άπό δ,τι είχαν έξελιχθεί τά μεγάλα τρωκτικά σέ άρκετά έκατομμύρια χρόνια. Δημιούργησε τόν πολιτισμό καί κάνοντάς το μπήκε σέ μιά καινούργια φάσή αύτοσυναισθήσεως - τή φάση στήν όποία τά άνθρώπινα παιδιά μπαίνουν τώρα σέ ήλικία έξι ή έφτά χρόνων.

Ή αύτοσυναίσθηση φέρνει μεγάλες άπώλειες καί τεράστια κέρδη. Ή μεγαλύτερη άπώλεια είναι ή ένστικτώδης «φυσικότητα» πού έχουν τά μι-κρά παιδιά καί τά ζώα. 'Αλλά τό ζωτικό κέρδος είναι ή αίσθηση δυνά-μεως, έξουσίας, έλεγχου. Ό άνθρωπος έγινε τό μέ βούληση ζώο, τό πιό επικίνδυνο ζώο πάνω στή γή, πού ποτέ δέν άρκεΐται στό νά ζει είρηνικά γιά πολύ καιρό, πού πάντα εισβάλλει στή γειτονική χώρα, καίει τά χωριά καί βιάζει τίς γυναίκες. Κι αύτή ή άτέλειωτη παρόρμηση τού έγώ τόν χώρισε τίς τελευταίες δέκα χιλιάδες χρόνια δλο καί περισσότερο άπό τούς πιθήκους πού ζοϋν στά άπέραντα δάση τους καί τά χελιδόνια πού πετάνε νότια τό χειμώνα.

Δέν είναι άπόλυτα ευτυχισμένος μ' αύτό τόν πολιτισμό πού έχουν δη-μιουργήσει οί Ιδιαίτερες δυνάμεις του. Τό κυριώτερο πρόβλημάτου είναι δτι χρειάζεται ύπερβολική φροντίδα. Πολλοί άνθρωποι έχουν τήν προτί-μηση τών ζώων γιά τήν ένστικτώδη ζωή τής ένώσεως μέ τή φύση· όνει-ρύονται τήν εύχαρίστηση νάσαι ένας βοσκός πού μισοκοιμάται σ' ένα ζεστό λόφο ή ένας ψαράς δίπλα σ' ένα ποτάμι. 'Αρκετά παράξενα, αύτοί οί άνθρωποι δέν έχουν καταδικασθεί ποτέ ώς τεμπέληδες· τούς σέβονται ώς ποιητές καί οί στρατιώτες καί οί έπιχειρηματίες άπολαμβάνουν νά διαβά-ζουν τά όνειροπολήματά τους δταν ή δουλειά τής μέρας έχει τελειώσει.

Ένας ποιητής είναι άπλώς ένας άνθρωπος στόν όποίο οί δεσμοί μέ τό ζωικό μας παρελθόν εξακολουθούν νά είναι γεροί. Συναισθάνεται πώς περιέχουμε μιά σειρά ένστικτωδών δυνάμεων πού είναι πολύ χωριστές άπό τίς δυνάμεις πού χρειάζονται γιά νά κερδίσουμε μιά μάχη ή νά επε-κτείνουμε μιά έπιχείρηση.

Καί συναισθάνεται άπό ένστικτο κάτι πολύ πιό σημαντικό. Ό άνθρω-πος έχει άναπτύξει τίς συνειδητές του δυνάμεις μόνο καί μόνο θέλοντας νά τίς άναπτύξει. Έχει ταξιδέψει άπό τήν έφεύρεση τού τροχού στήν έξερεύ-νηση τού διαστήματος μέ λίγα γοργά βήματα. 'Αλλά ξεπέρασε τά ζώα καί άπό μιά άλλη άποψη: στήν άνάπτυξη τών «άλλων» δυνάμεων. Κανένα ζώο


δέν είναι ίκανό γιά τίς εκτάσεις τών μυστικιστών ή τών μεγάλων ποιητών του. Στήν ποίηση του γιά τή φύση δ Γουώρντσγουερθ γίνεται Ινα μέ τή φύση άπό πολύ διαφορετική άποψη άπό τόν Ιπποπόταμο πού μισοκοιμά-ται στή λάσπη. Ή αύτοσυναίσθηση μπορεί νά χρησιμοποιηθεί γιά τήν άνάπτυξη τών ένστικτωδών δυνάμεων τού άνθρώπου καί τών δυνάμεων τής διάνοιας. Ό ποιητής, & μυστικιστής καί δ «μάγος» έχουν κοινή τήν έπιθυμία νά άναπτύσσουν τίς δυνάμεις τους μάλλον «πρός τά κάτω» παρά πρός τά πάνω. Στό «Συμπόσιο», ό Σωκράτης περιγράφει τόν Ιδανικό σκοπό: νά τά κάνει κανείς καί τά δυό ταυτόχρονα· νά χρησιμοποιεί αύξη-μένη γνώση γιά νά φθάσει σέ μιά κατάσταση ενστικτώδους ενώσεως μέ τό σύμπαν. Στά δυόμισυ χιλιάδες χρόνια πού πέρασαν άπό τότε, δ πολιτισμός άναγκάστηκε νά άφιερώσει τήν προσοχή του σέ πρακτικότερα προβλή-ματα, ενώ οί καλλιτέχνες καί οί μυστικιστές έχουν εξακολουθήσει νά δια-μαρτύρονται πώς «δ κόσμος είναι πάρα πολύ μαζί μας» καί πώς ό θριαμ-βευτής HOMO SAPIENS είναι έλάχιστα πιό έξυπνος άπό έναν έξυπνο νάνο. 'Αν ό άνθρωπος πρόκειται νά έξελιχθεί πραγματικά, τότε πρέπει νά άναπτύξει βάθος καί δύναμη πάνω στά βάθη του.

Καί τώρα, γιά πρώτη φορά στή σύντομη ιστορία τού είδους μας, ένα μεγάλο ποσοστό τής άνθρώπινης φυλής έχει τήν πολυτέλεια νά ξεχνάει τά πρακτικά προβλήματα. Καί στήν 'Αμερική καί τήν Ευρώπη υπάρχει μιά ταυτόχρονη έξαρση τοϋ ένδιαφέροντος γιά «τά φάρμακα πού άλλοιώνουν τό νού» καί « τό άπόκρυφο».

Ή ψυχεδελική λατρεία, διαφέρει άπό τίς λατρείες τών ναρκωτικών τών άρχών τοϋ εικοστού αιώνα ή τήν πόση λάβδανου άπό τόν Ντέ Κουΐνσυ καί τόν Κόουλριτζ, γιατί είναι θετικότερου χαρακτήρα. Είναι λιγώτερο θέμα επιθυμίας άποδράσεως άπό έναν «άποτυχημένο πολιτισμό» παρά μιά ξεκάθαρη έπιθυμία νά «φτάσουν κάπου» νά «συνδεθούν» μέ άσυνεί-δητες δυνάμεις, πού είμαστε άπό ένστικτο σίγουροι γιά τήν ϋπαρξή τους. Τό ίδιο Ισχύει γιά τήν αύξημένη σεξουαλική άνεκτικότητα· δέν είναι άπλώς θέμα έκφυλισμού τής ήθικής άλλά άναγνώριση πώς ή σεξουαλική συγκίνηση είναι μιά έπαφή μέ τίς κρυφές δυνάμεις τού υποσυνείδητου. Ό Ντ. Χ. Λώρενς περιγράφει τά αισθήματα τής λαίδης Τσάττερλυ μετά τήν ερωτική πράξη: «Καθώς έτρεχε σπίτι μέσα στό σούρουπο, δ κόσμος φαινό-ταν σάν όνειρο- τά δέντρα στό πάρκο φαίνονταν νά φουσκώνουν καί νά κουνιούνται άγκυροβολημένα μέσ' στήν παλίρροια καί ή πλαγιά πού οδη-γούσε στό σπίτι ήταν ζωντανή».

Ό λ ο τό έργο τού Λώρενς άσχολείται μέ τήν άνάγκη τού πολιτισμού νά πάρει μιά καινούργια κατεύθυνση, νά συγκεντρωθεί στήν άνάπτυξη αυτών τών «άλλων» δυνάμεων, άντί νά έξακολουθεί νά άναπτύσσει τή διάνοια. Δέν είναι θέμα βυθίσεως σ' ένα είδος όνειροπολήματος, μιά παθητική


κατάσταση «ένότητας μέ τη φύση» σάν τίς άγελάδες πού θαύμαζε τόσο πολύ ό Γουώλτ Χουίτμαν. Ή φύση τήν όποία συναισθάνεται ή λαίδη Τσάττερλυ καθώς τρέχει σπίτι, άκούγεται περισσότερο όπως τά τελευταία έργα τοϋ Βάν Γκόγκ όπου όλα έχουν διαστρεβλωθεί άπό κάποια έσωτε-ρική δύναμη· άπό τήν «άνάσα τής ζωής», τοϋ Ράσσελλ, «άγρια, πού έρχε-ται άπό πολύ μακριά, φέρνοντας στήν άνθρώπινη ζωή τήν άπεραντοσύνη καί τήν τρομαχτική χωρίς πάθος δύναμη τών μή άνθρώπινων πραγμάτων».

Μέ τόν ίδιο τρόπο ή προτίμηση τού Ούσπένσκυ νά διαβάσει ένα βιβλίο γιά τή μαγεία άντί νά γράφει ένα άρθρο γιά· τή διάσκεψη τής Χάγης δείχνει κάτι θετικώτερο άπό τήν άντιπάθεια τού ποιητή γιά τήν πολιτική. Στά δεκατέσσερά του χρόνια, ό Ούσπένσκυ πέφτει σέ μιά κατάσταση έκ-στατικής συγκινήσεως άπό ένα βιβλίο φυσικής, γιατί είναι μιά έπαφή μέ τόν κόσμο τοϋ άπρόσωπου. Άλλά ή έπιστήμη είναι ένα άδιέξοδο γιά ένα νέο μέ φαντασία· δέν θέλει νά τελειώσει κάνοντας ένέσεις σέ Ινδικά χοιρί-δια στό έργαστήριο τού Παυλώφ. Έχει τό αίσθημα πώς όλοι οί τρόποι ζωής πού προσφέρει ό σύγχρονος κόσμος τόν όδηγούν σιήν άντίθετη κα-τεύθυνση άπό τό δρόμο πού θέλει νά άκολουθήσει. Σέ στιγμές καταθλί-ψεως έχει τήν τάση νά άναρωτιέται άν ή λαχτάρα του γιά μακρινούς δρί-ζοντες είναι είναι μιά παράξενη ψευδαίσθηση «ή επιθυμία τού σκουλη-κιού γιά τά άστρα». Ά λ λ ά ένα ένστικτο τόν όδηγεΐ νά ψάχνει επίμονα σέ βιβλία γιά μαγεία καί άποκρυφισμό· άργότερα, ή ίδια επιθυμία τόν όδη-γεΐ νά περιπλανιέται στήν Ανατολή άναζητώντας σέ μοναστήρια τήν «εσωτερική γνώση». (Είναι ειρωνικό νά άνακαλύψει αύτό πού άναζη-τούσε όταν γύρισε στή Μόσχα καί γνώρισε τόν Γκούρτζιεφ.)1

Αυτή ή αίσθηση τών «έννοιών» πού δέν είναι φανερές στήν συνηθι-σμένη συναίσθηση γίνεται αισθητή στόν καθένα σέ κάποια στιγμή. Μπορεί κανείς νά άγνοήσει τέτοιους υπαινιγμούς γιά χρόνια ώσπου κάποιο γεγο-νός Vut τούς έστιάσει· ή ή «εστίαση» μπορεί νά συμβεί σιγά - σιγά καί άδιόρατα. Ή έπιστήμη δηλώνει, πώς ή ζωή άρχισε μέ τήν ενέργεια τού ήλιόφωτου σέ κάρβουνο, πού αίωρεΐτο στό νερό καί πώς ό άνθρωπος έχει φτάσει στή σημερινή του θέση μέ μιά λειτουργία φυσικής επιλογής. Σ' αύτή τήν περίπτωση, οί νόμοι τής άνθρώπινης ζωής είναι φυσικοί νόμοι καί μπορούν νά βρεθούν σέ όποιοδήποτε έγχειρίδιο γιά τήν έπιστήμη. Άλλά έρχονται στιγμές παράλογης βεβαιότητας πού φαίνεται νά ξεπερ-νάνε τό συνηθισμένο νόμο τής πιθανότητας. Ό Μάρκ Μπρέντιν, ένας γνω-στός μου μουσικός, περίγραψε πώς γύριζε άπό μιά πρόβα άργά τή νύχτα καί πήρε ένα ταξί γιά νά γυρίσει στό σπίτι του. 'Ηταν πολύ κουρασμένος· ή κυκλοφορία στήν Μπαίηζγουωτερ Ρόουντ ήταν άραιή. Ξαφνικά μέ άπό-

1. Βλέπε μέρος δεύτερο, κεφάλαιο 8.


λυτη βεβαιότητα, κατάλαβε πώς καθώς διέσχιζαν τό Κουήνσγουαιη ένα άλλο ταξί θά περνούσε μέ ταχύτητα τό δρόμο καί θά τούς χτυπούσε. Ήταν τόσο βέβαιος ώστε ένιωσε τόν πειρασμό νά προειδοποιήσει τόν όδηγό, άλλά ύστερα άποφάσισε πώς θά φαινόταν άνόητο. Αίγα δευτερόλεπτα άργότερα, τό άλλο ταξί βγήκε μέ ταχύτητα άπό τό Κουήνσγουαι καί τούς χτύπησε, δπως ήξερε πώς θά συνέβαινε. 'Αποδίδει τήν άστραπή τής «δεύ-τερης δράσεως» στήν υπερβολική κόπωση, δταν τό συνειδητό είχε χαλα-ρώσει καί τό ύποσυνείδητο μπορούσε νά είσακουσθεϊ.

Μπορεί νά απορρίψουμε τήν Ιστορία σάν ύπερβολή ή νά τήν έξηγή-σουμε σάν «σύμπτωση». Άλλά ή λέξη «σύμπτωση» δέν λύνει τίποτα. Γιατί πάλι, δλοι πρόσεξαν πόσο συχνά έμφανίζονται παράλογες συμπτώσεις. Πρίν μερικά χρόνια έκανα μιά προσπάθεια νά κρατάω στοιχεία άπίθανων συμπτώσεων καί βρήκα ένα τυπικό παράδειγμα στό ήμερολόγιό μου γιά τόν 'Ιανουάριο τού 1968. Διάβαζα τήν «Αποκρυπτογράφηση τού Στόουν-χεντζ τού Χώκινς, τό τελευταίο κεφάλαιο γιά τήν δρθια πέτρα τοϋ Κάλλα-νις, πού ό Χώκινς περιγράφει σάν ένα είδος ύπολογιστή τής λίθινης επο-χής. Τέλειωσα τό βιβλίο καί πήρα άμέσως τό βιβλίο τού Μπέλλ «Μαθημα-τικά, ή βασίλισσα τόν έπιστημών». Ά ν ο ι ξ α στό κεφάλαιο 6 καί είδα μιά υποσημείωση γιά τό μαθηματικά τής λίθ ινης έποχής. Οί πιθανότητες νά τό συναντήσω άμέσως μετά τό άπόσπασμα γιά τό Κάλλανις ήταν ίσως ένα εκατομμύριο πρός ένα. Καί πάλι, χθές τή νύχτα διάβαζα μιά άφήγηση γιά τήν υπόθεση φόνου Ντόμενεχ στό Μοχέρ τού Γκάλγουαιη καί πρόσεξα πώς τό θύμα είχε φοιτήσει στό κολλέγιο Μαίρη Ουάσιγκτον τού Φρέντερικ-σμπουργκ, τής Βιρτζίνια, όπου είχα δώσει πρόσφατα διαλέξεις. Δέκα λεπτά άργότερα άνοιξα τά άποσπάσματα τοϋ Χέγκελ τής Βάντα Όρύνσκι καί είδα πώς ή εισαγωγή είναι τού Κούρτ Λάιντεκερ τοϋ κολλεγίου Μαίρη Ούάσιγκτον.

Δέν υπάρχει τίποτα τό πολύ εκπληκτικό σ' αυτές τίς συμπτώσεις έκτός άπό τίς πιθανότητες έναντίον τους. Μπορώ νά προσθέσω άλλη μιά άπό τήν περασμένη έβδομάδα. Ένα άρθρο τού «Εγκληματολόγου» άναφερόταν σέ μιά υπόθεση φόνου τής Νεμπράσκα χωρίς νά άναφέρει τό δνομα τού δο-λοφόνου. Πέρασα δέκα λεπτά ψάχνοντας σέ μιά στίβα παλιών τευχών τού περιοδικού «Αληθινός ντέτεκτιβ» γιατί θυμόμουν πώς δ άνθρωπος πού τό δνομά του προσπαθούσα νά θυμηθώ (ό Τσάρλς Σταρκγουέδερ) είκονι-ζόταν στό έξώφυλλο ένός άπό αύτά. Ξαναπήρα τό περιοδικό στήν πολυ-θρόνα μου καί τέλειωσα τό άρθρο τού «Εγκληματολόγου». Τέλειωνε κά-νοντας μνεία σέ μιά φόνισσα όνόματι Νάννυ Ντόςς, γιά τήν όποία δέν είχα άκούσει ποτέ. Ά ν ο ι ξ α τό περιοδικό «Αληθινός Ντετέκτιβ» μισή ώρα άργότερα καί άνακάλυψα πώς τό πρώτο άρθρο ήταν γιά τή Νάννυ Ντόςς. Αρκετά παράξενο, καθώς κοίταζα τή φωτογραφία της καί μιά λεζάντα


πού άνέφερε τή λέξη «Νάννυ», ένοιωσα μιά παράξενη αίσθηση άπόλυτης βεβαιότητας πώς αύτη ήταν ή γυναίκα γιά τήν όποία άναρωτιόμουν, άν καί χρειάσθηκαν άλλα λίγα δευτερόλεπτα γιά νά έντοπίσω τό έπίθετό της στό κείμενο.

Παρόμοιες συμπτώσεις περιγράφονται σέ ένα άξιόλογο βιβλίο «Οί καθαροί καί ή μετενσάρκωση» τοϋ Άρθουρ Γκίρντχαμ (πού θά συζητήσω μέ λεπτομέρειες άργότερα1. Περιγράφει πώς μιά μέρα τού 1963 άρχισε νά συζητάει γιά ένα χωριό πού τό έλεγαν Λίττλ Γκάντεσντεν καί προσπα-θούσε νά θυμηθεί τό όνομα ένός καπηλειού έκεί. Άργότερα τήν ίδια μέρα, πήρε ένα βιβλίο γιά τά Πυρηναία άπό τή δημόσια βιβλιοθήκη καί μόλις άρχισε νά διαβάζει στό σπίτι του έπεσε σχεδόν άμέσως πάνω στό όνομα τού Λίττλ Γκάντεσντεν καί τού καπηλειού πού ήθελε νά θυμηθεί τό όνομά του. Ή σύμπτωση - μιά άπό άρκετές - συνέβη στήν άρχή τής παράξενης σχέσεώς του μ' έναν άσθενή πού οί άναμνήσεις του άπό μιά προηγούμενη ζωή, άποτελούν μιά άπό τίς αύθεντικότερες περιπτώσεις μετενσαρκώσεως πού έχω συναντήσει (Βλέπε μέρος τρίτο, κεφάλαιο 2).

Τό νά ύποθέσει κανείς πώς τέτοια θέματα δέν είναι όλότελα σύμπτωση, δέν σημαίνει ότι ύποθέτει πώς «κρυμμένες δυνάμεις» προσπαθούσαν νά τραβήξουν τήν προσοχή μου στά μαθηματικά τής λίθινης έποχής ή τού Γκίρντχαμ στό όνομα ένός καπηλειού. Ίσως όλα αύτά ήταν έργο κάποιας «ζωτικής αίσθήσεως» τού ίδιου τύπου μέ τό ένστικτο τής παλινοστήσεως τού χελιού. Ό σ ο περισσότερο ό νούς άπορροφάται, ένδιαφέρεται γιά ένα θέμα, τόσο συχνότερα συμβαίνουν αύτές οί χρήσιμες ρυμπτώσεις σάν νά ήταν ό ύγιής νούς ένα είδος συστήματος ραντάρ. Ή άφαίρεση ή ή κατά-θλιψη θά έμποδίσει τό ραντάρ νά λειτουργήσει ή μπορεί νά έμποδίσει κάποιον νά δώσει προσοχή, ώσπου νά είναι πολύ άργά. Τά άκόλουθα προέρχονται άπό μιά πρόσφατη άφήγηση μιάς υποθέσεως φόνου, γραμ-μένη άπό τόν πατέρα τού θύματος:

Ήταν μιά βροχερή μέρα, μέ καιρό ψυχρού μετώπου μέ έν.ιλλαγές λαμπρού ήλιόφωτου καί ξαφνικής βροχής ή χαλαζιού. Ή γυναίκα μου κι έγώ βρισκόμαστε στό μπροστινό μέρος τοϋ σπιτιού, άνάμεσα στίς βροχές, μέ δυό μπογιατζήδες πού προσπαθούσαν νά βάψουν τά περβάζια καί τά πλαίσια τών παραθύρων. Χρειαζόταν νά κόψουμε ένα φράχτη έξω άπό ένα άπό τά δωμάτια... Στίς 4 μ.μ. ή γυναίκα μου είπε: «Πού είναι ή Φιόνα»; Παράλογα καί άνεξήγητα νιώσαμε κι οί δυό ύπερβολική ξαφνική άνησυχία καί φόβο...

1. Λονδίνο, Neville Spearman, 1970.


"Ωσπου άναφέρθηκε τό παιδί καί οί γονείς ήταν άπασχολημένοι μέ άλλα πράγματα καί τά σήματα συναγερμού τού υποσυνείδητου περνούσαν άπαρατήρητα· ύστερα, μέ τήν έρώτηση «Πού είναι ή Φιόνα»; άκούγονται καθαρά σάν ένα τηλέφωνο πού δέν μπορεί νά άκουσθεΐ ώσπου νά κλεί-σουμε τήν τηλεόραση. Τό παιδί είχε πέσει θύμα ένός σεξουαλικού δολοφό-νου.1 (σατύρου).

Ή δική μου έμπειρία στά «προαισθήματα» δέν ήταν έκτεταμένη· στήν πραγματικότητα θυμάμαι μόνο ένα. Στίς 16 'Ιουλίου 1964 μιά συνηθι-σμένη χειρομάντισσα κοίταξε τό χέρι μου σ' ένα πανηγύρι στό Μπλάκπουλ καί μέ προειδοποίησε πώς θά πάθαινα ένα άτύχημα τόν άλλο μήνα· είπε πώς ίσως νά ήταν ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα καί πώς δέν θά χτυ-πούσα άσχημα. Στά μέσα Αυγούστου 1964 άποφάσισα νά πάω περίπατο έναν καλεσμένο μου μ' ένα κρίς - κράφτ, άν καί είχα ένα έντονο προαί-σθημα κινδύνου. Ή θάλασσα άποδείχθηκε πολύ πιό ταραγμένη άπό ο,τι περίμενα κι δταν προσπάθησα νά άράξω σέ μιά βραχώδη άκτή, ένα τερά-στιο κύμα παρέσυρε τό σκάφος καί τό χτύπησε στά βράχια καταστρέφον-τάς το τελείως. Κανένας δέν χτύπησε άν καί περάσαμε μιά άσχημη ώρα σέρνοντας τό άσχημα τρυπημένο σκάφος άπό τήν ταραγμένη θάλασσα.

Είχα δυό έμπειρίες φανερά τηλεπαθητικής άνταποκρίσεως μ' ένα άλλο άτομο. Ή πρώτη μου γυναίκα κι εγώ είχαμε χωρίσει γιά λίγους μήνες τό καλοκαίρι τού 1953, άν καί υπήρχαν άκόμα ισχυροί συναισθηματικοί δεσμοί. Έ ν α βράδυ, σ' ένα καφενείο τού κεντρικού Λονδίνου, ένιωσα ξαφνικά άρρωστος καί άναγκάσθηκα νά βγώ τρέχοντας έξω. Εξακολού-θησα νά κάνω έμετό άρκετές ώρες, ώς τίς πρώτες ώρες τού έπόμενου πρωι-νού. Ένας γιατρός τού νοσοκομείου όπου δούλευα τότε, έκανε διάγνωση τροφικής δηλητηριάσεως, άν καί είχα φάει τό ίδιο φαγητό μέ τούς άλλους γκρύμ κι έκεϊνοι ένιωθαν δλοι άρκετά καλά. 'Αλλά λίγες μέρες άργότερα έμαθα πώς ή γυναίκα μου είχε υποφέρει άπό τροφική δηλητηρίαση - άπό μιά χαλασμένη κονσέρβα κόρν μπήφ - τή στιγμή πού έκανα έμετό· οί εμετοί της άρχισαν καί τέλειωσαν άκριβώς τήν ίδια στιγμή μέ τούς δικούς μου.

Τό 1965 είχα δώσει διαλέξεις στό Πανεπιστήμιο Σαίντ Άντριους στή Σκωτία, καί πήγαινα μέ αυτοκίνητο στό Σκάυ. Ένιωθα ιδιαίτερα χαρού-μενος δταν ξεκίνησα, γιατί ό καιρός ήταν δμορφος καί περίμενα άνυπό-μονα νά σταματήσω σ' ένα κατάστημα μεχαχειρισμένων βιβλίων στό Πέρθ. Άλλά μισή ώρα μετά τήν άναχώρησή μου άπό τό Σαίντ Άντριους άρχισα νά νιώθω άνεξήγητα θλιμμένος. Μισή ώρα άργότερα ρώτησα τή γυναίκα

1. Φόνος: « Ή Ιστορία ένός πατέρα», τοϋ Μίκαελ Χουΐτακερ, The Synday Times, 29 Μαρτίου 1970.


μου γιατί ήταν σιωπηλή· μοΰ έξήγησε πώς είχε πονόδοντο άπό τότε πού φύγαμε άπό τό Σαίντ Άντριους.

Δυστυχώς ήταν Σάββατο, πολύ άργά γιά νά βρούμε όδοντογιατρό στή Σκωτία. Τήν Κυριακή τό πρωί τό ούλο είχε πρηστεί άσχημα. Ή κατάθλιψη μου συνεχίστηκε όλη μέρα. Στό Κάυλ τού Λόχαλς τή Δευτέρα τό πρωί μάς είπαν, πώς ένας περιοδεύων όδοντογιατρός θάφτανε μ' ένα καραβάνι κά-ποια ώρα εκείνη τή μέρα· άφησα τή γυναίκα μου νά περιμένει ένώ πήρα τήν κόρη μου γιά νά κάνουμε ένα περίπατο στήν πόλη. Ξαφνικά τό αί-σθημα τής καταπιέσεως έφυγε. «Ή μαμά μόλις έβγαλε τό δόντι της». Στό γυρισμό μας είδαμε τή γυναίκα μου νά βγαίνει άπό τό καραβάνι έχοντας ένα χαλασμένο φρονιμίτη λιγότερο.

Όταν τά παιδιά μου ήταν μωρά, συναισθάνθηκα γρήγορα τήν ύπαρξη τηλεπαθητικών δεσμών. "Αν ήθελα νά κοιμηθεί ή κόρη μου όλη τή νύχτα, έπρεπε νά προσέξω νά μήν μείνω ξύπνιος καί νά τήν σκέπτομαι. Ά ν τό-κανα, ξύπναγε. Στήν περίπτωση τού γιού μου έπρεπε νά άποφεύγω άκόμα καί νά τόν κοιτάξω άν κοιμόταν στήν κούνια του. Όταν ή γυναίκα μου μοΰ ζητούσε νά δώ άν κοιμόταν άκόμα, στόν κήπο ή στή βεράντα, πήγαινα πατώντας στά νύχια στό παράθυρο, κοιτούσα πολύ γρήγορα έξω καί ύστερα γύριζα άλλού. Ά ν καθυστερούσα κοιτάζοντάς τον. κουνιόταν καί ξύπναγε. Αύτό γινόταν τόσο σταθερά τόν πρώτο χρόνο τής ζωής του, ώστε έφτασα νά τό θεωρώ σάν φυσικό. Μετά άπό τόν πρώτο χρόνο, οί τηλεπα-θητικοί δεσμοί φάνηκαν νά σπάνε ή τουλάχιστο νά άδυνατίζουν. Άλλά όταν άρχισαν νά μαθαίνουν νά μιλάνε παρατήρησα πώς κι αύτή ήταν μιά λεπτή καί διαισθητική υπόθεση, καθόλου θέμα δοκιμής καί λάθους ή εκ-μαθήσεως «λέξεων άντικειμένων» καί διαμορφώσεώς τους σέ προτάσεις, άλλά κάτι τόσο περίπλοκο όσο ή λειτουργία μέ τήν όποία τά πουλιά χτί-ζουν φωλιές.1 Καί πάλι ύπήρχε ένα αίσθημα - ίσως ψευδαισθητικό - πώς τό παιδί μπορούσε νά συλλαμβάνει καί νά επαναλαμβάνει τίς σκέψεις μου, ή τουλάχιστο νά άνταποκρίνεται σ' αύτές, όταν προσπαθούσε νά εκφράσει κάτι.

Άλλά τούλάχιστον άνάμεσα στούς μεγάλους ή μεταβίβαση σκέψεως, πρέπει νά είναι λιγώτερο συνηθισμένη άπό τή μεταβίβαση τών αισθημά-των. Καί οί δυό φαίνεται νά έξαρτιόνται άπό τίς σωστές συνθήκες, μιά κάποι<ί σιωπή καί ευαισθησία. Μιά ήσυχη μέρα μπορείς μερικές φορές νά άκούσεις τίς φωνές άνθρώπων πού βρίσκονται μίλια μακριά.

Στίς εμπειρίες τηλεπάθειας - άν αύτό ήταν - πού άνάφερα παραπάνω, ή μεταβίβαση ήταν άδυνείδητη καί αυτόματη, σάν τή διασταύρωση τών

1. Μιά πολν παρόμοια άποψη σχετικά μέ τή μάθηση τών παιδιών ΐ'ποστηρίζει ό Νόακ.


συρμάτων τηλεφώνου. Αυτό προκαλεί τήν σκέψη άν θά μπορούσε καί τό μίσος νά μεταδοθεί μέ τόν ίδιο άσυνείδητο τρόπο. Ή έμπειρία μου σ' αύτό ήταν άμφίβολη καί τήν άναφέρω έδώ μόνο χάρη πληρότητας. Άρχισα νά τήν σκέπτομαι στά σοβαρά, δταν διάβασα τά άκόλουθα στό βιβλίο τού Ούΐλσον Νάιτ γιά τόν Τζών Κάουπερ Πάουϋς: «Εκείνοι πού προκάλεσαν τό θυμό του υπόφεραν πάντα άπό άτυχία καί εξαναγκάσθηκε κατά κάποιο τρόπο σέ μιά ζωή σχεδόν νευρωτικής καλωσύνης... Ή πρώτη φιλοδοξία τού Πάουϋς νά γίνει μάγος δέν ήταν άγονο δνειροπόλημα». (σ. 62).

Πρίν μετακομίσουμε στό Κένσιγκτον τό φθινόπωρο τοϋ 1952, ή γυ-ναίκα μου κι έγώ είχαμε ζήσει στό Γουΐμπλεντον, στό σπίτι ενός γέρου πού έπασχε άπό άσθμα· ή γυναίκα μου ήταν νοσοκόμα του. Στούς έξι μήνες πού ζήσαμε στό σπίτι, γινόταν όλο καί πιό καυγατζής καί δύσκολος, ώσπου υπήρχε μιά μόνιμη άτμόσφαιρα έντάσεως σάν μιά επικείμενη θύελλα. Δέν συνηθίζω νά κρατάω κακία, άλλά τό αίσθημα πώς ήμουν βουτηγμένος σέ μικρότητες, πώς μέ έμπόδιζαν νά συγκεντρωθώ σέ σημαν-τικότερα πράγματα, προκαλούσε άποκορυφώματα μίσους στά δποΐα παρακαλούσα νά πεθάνει. Τόν Αύγουστο γυρίσαμε άπό άδεια μιας βδο-μάδας καί άνακαλύψαμε πώς είχε πεθάνει άπό καρδιακή προσβολή.

"Οταν ή κατάσταση έπαναλήφθηκε μετά τρεις μήνες, άνακάλυψα πώς άρχισα νά σκέπτομαι άν οί σκέψεις μπορούν νά σκοτώσουν. Ή σπιτονοι-κοκυρά ήταν παράλογα καχύποπτη καί ο'ι βίαιες σκηνές έγιναν γρήγορα καθημερινό συμβάν. Δυό μήνες άργότερα, έπισκέφθηκε ένα γιατρό πού διέγνωσε καρκίνο τής μήτρας. Πέθανε λίγο μετά τήν άναχώρησή μας άπό τό σπίτι. Θυμόμουν τώρα τήν παράξενη φύση αύτών τών παροξυσμών μίσους. Σέ δρισμένες περιπτώσεις, ό θυμός είχε φτάσει σ' ένα άποκορύ-φωμα πού σ' ένα παρανοϊκό άτομο θά όδηγούσε σέ μιά έκρηξη βίας. Άλλά ή έκρηξη θάταν καθαρά πνευματική: ένα ξέσπασμα δργής καί μίσους πού θά άκολουθεΐτο άπό άνακούφιση, σάν νάχα ρίξει ένα τούβλο σ' ένα παρά-θυρο άπό άθραυστο γυαλί.

Αύτές οί πνευματικές έκρήξεις είχαν πάντα ένα παράξενο αίσθημα αύθεντικότητας, πραγματικότητας. Λέγοντας αύτό έννοώ πώς φαίνονταν κάπο>ς διαφορετικές άπό τούς παροξυσμούς αισθημάτων πού προκαλεί ή φαντασία. Δέν μπορώ νά είμαι πιό συγκεκριμένος, άλλά υποψιάζομαι πώς οί περισσότεροι άνθρωποι έχουν γνωρίσει αύτό τό συναίσθημα.

Στήν «Αυτοβιογραφία» του ό Πάουϋς γράφει: « Ή μαρτυρία αυτού τοϋ γεγονότος, δηλαδή τού ότι μπορώ καί πολύ άσυναίσθητα νά άσκήσω ένς είδος «κακού ματιού» πάνω στούς άνθρώπους πού μέ έχουν βλάψει, έχει συσωρευθεϊ τόσο πολύ σ' όλη μου τή ζωή, ώστε (.ιού έχει γίνει συν-ήθεια νά προσεύχομαι άνήσυχα καί βιαστικά στούς θεούς μου γιά κάθε καινούργιο έχθρό» (σελ. 480).


Ή περίπτωση τοϋ Πάουϋς είναι ένδιαφέρουσα έξαιτίας τής 'ιδιάζου-σας φύσεως τής μεγαλοφυίας του. "Ωσπου έφτασε γύρω στά πενηνταπέντε, ό Πάουϋς πέρασε μεγάλο μέρος τής ζωής του δίνοντας διαλέξεις στήν 'Αμερική καί τρία μυθιστορήματα πού έγραψε γύρω στά σαράντα είναι ενδιαφέροντα χωρίς νά είναι άξιόλογα. Ύστερα στά έξήντα του, έμφανί-σθηκε μιά σειρά τεράστιων μυθιστορημάτων - σέ δγκο καί σύλληψη -άρχίζοντας μέ τόν «Wolf solent» καί τό «a glastonbury romance». Τό πιό άξιόλογο σ' αύτά τά μυθιστορήματα είναι ό «φυσικός τους μυστικισμός» καί ή απίστευτη ζωτικότητά τους· είναι φανερό πώς έχει χτυπήσει κάποια υποσυνείδητη πηγή καί τό άποτέλεσμα είναι ένα δημιουργικό ξεχείλισμα πού έχει κάτι άπό τό μεγαλείο τών καταρρακτών τού Νιαγάρα. Τό «a glastonbury romance» (1933) είναι ίσως μοναδικό, γιατί είναι τό μόνο μυθιστόρημα πού γράφτηκε άπό μιά θέση «ματιού τού Θεού». Ό άπλού-στερος τρόπος γιά νά τό δείξω είναι νά άναφέρω τήν πρώτη του παρά-γραφο:

Στό χτύπημα τού μεσημεριού μιά πέμπτη Μαρτίου, συνέβη σέ μιά αιτιολογική άκτίνα τού σιδηροδρομικού σταθμού τού Μπράντον καί πέρα άπό τίς βαθύτερες δεξαμενές κενού, άνάμεσα στά έξώτατα άστρικά συστήματα, μιά άπό τίς Απειροελάχιστες άναταραχές στήν δημιουργική σιωπή τής Πρώτης ΑΙτίας πού συμβαίνουν πάντα όταν μιά έξαιρετική ταραχή αυξημένης συναισθήσεως ταράζει όποιοδή-ποτε ζωντανό όργανισμό στό άστρονομικό σύμπαν. Κάτι πέρασε έκείνη τή στιγμή, ένα κύμα, μιά κίνηση, ένας κραδασμός, πολύ άδύ-νατος γιά νά όνομασθεΐ μαγνητικός, πολύ ύποσυνείδητος γιά νά όνομασθεΐ πνευματικός, άνάμεσα στήν ψυχή ένός συγκεκριμένου Ανθρώπινου όντος πού έβγαινε άπό ένα βαγόνι τρίτης θέσεως τού τραίνου τών δώδεκα καί δεκαεννιά άπό τό Λονδίνο καί στή θεϊκή διαβολική ψυχή της Πρώτης Αίτιας κάθε ζωής.

Ή άφηρημένη γλώσσα έδώ, δίνει μιά λανθασμένη έντύπωση γιά ένα βιβλίο πού δέν είναι καθόλου άφηρημένο· άλλά άποκαλύπτει καί τήν έπιθυμία τού Πάουϋς νά δει τούς χαρακτήρες καί τά γεγονότα του άπό κάποια «συμπαντική» άποψη, στήν όποία τά φύκια σέ μιά στάσιμη λι-μνούλα καί τά σκουλήκια ένός σάπιου δέντρου είναι έξίσου σημαντικά μέ τούς Ανθρώπινους χαρακτήρες.

Πρέπει νά προσέξει κανείς τήν προϋπόθεση τής πρώτης αυτής παρα-γράφου πού υπάρχει σέ δλο τό έργο τοϋ Πάουϋς πώς ύπάρχει ένα είδος «ψυχικού αίθέρα» πού μεταφέρει πνευματικούς κραδασμούς, όπως ύπο-τίθεται πώς ό «φωτοφόρος αίθέρας» μεταφέρει φώς.


Θά δριζα κάτι τέτοιο σάν θεμελιώδη πρόταση της μαγείας ή τού άπο-κρυφισμοϋ καί ίσως τή μόνη ουσιαστική. Θά παίρνεται σάν δεδομένη σ' δλόκληρο αύτό τό βιβλίο.

Αύτό πού ήταν τόσο ένδιαφέρον στόν Πάουϋς είναι πώς ξεκίνησε σκό-πιμα, γιά νά καλλιεργήσει τήν «πολυπνευματικότητα», νά περάσει άπό τήν ταυτότητά του στήν ταυτότητα τών άνθρώπων ή άκόμα καί τών άντι-κειμένων: «Μπορούσα νά νιώσω τή μοναξιά ένός στύλου προκυμαίας, ενός κουτσουρεμένου δέντρου, ένός μονόλιθου σ' έναν πέτρινο κύκλο· κι δταν τδκανα έμοιαζα μέ τό στύλο, τό κούτσουρο, τήν πέτρα» (Αυτοβιο-γραφία, σελ. 528).

Ήταν μιά προσπάθεια νά καθησυχάσει τό νού του σέ μιά κατάσταση ήρεμης ταυτίσεως μέ τόν «ψυχικό αΙθέρα», μέ τόν άπέραντο άντικειμενικό κόσμο πού μάς περιβάλλει. Καθένας είχε τήν έμπειρία τής ναυτίας κι ύστερα τής σκέψεως ένός άλλου πράγματος καί τής α'ισθήσεως πώς ή ναυ-τία χανόταν. «Ή- άντικειμενικότητα» κάνει τή δύναμη νά κυλήσει μέσα στήν ψυχή, ένα κύμα δυνάμεως καί επαφής μέ τίς άπέραντες, παράξενες δυνάμεις πού μάς περιβάλλουν. Σ' ένα περίφημο άπόσπασμα τού «Πρε-λουντίου» δ Γουώρντσγουερ περιγράφει μιά μεσονύχτια έκδρομή μέ βάρ-κες, δπου μιά τεράστια κορφή έκανε βαθειά έντύπωση στό νού του καί γιά μέρες στή συνέχεια:

...Τό μυαλό μου δούλευε μέ μιά θολή καί ακαθόριστη αίσθηση άγνωστων τρόπων ζωής· πάνω απ' τίς σκέψεις μου κρεμόταν Sva σκοτάδι, πού &ν θές τό ονομάζεις (ΐοναξιά ή κενή εγκατάλειψη. Κανένα γνώριμο Οχημα δέν απόμενε, καμιά ευχάριστη εικόνα δέντρων, θάλασσας ή ούρανοϋ, χρώματα πράσινων λιβαδιών Άλλά τεράστιες καί ισχυρές μορφές, πού δέν ζουν σάν ζωντανοί άνθρωποι κουνιόνταν αργά μέσα στό μυαλό τή μέρα καί τάραζαν τά δνειρά μου. (Βιβλίο 1).

Ό Γουώρντσγουερθ, δπως κι δ Πάουϋς,. είχε άποχτήσει τήν ικανότητα νά περνάει πέρα άπό τήν προσωπικότητά του καί νά πετυχαίνει άμεση έπαφή μέ τόν «ψυχικό αιθέρα». 'Αλλά καθώς μεγάλωνε έχασε τήν Ικανό-τητα αύτή νά ξεπερνάει τήν προσωπικότητά του καί ή ποίηση χάνει τό μεγαλείο της. Ό Πάουϋς δέν έχασε ποτέ τή δύναμή του νά έπικαλεΐται μιά παράξενη έκσταση. Στήν «Αύτοβιογραφία» περιγράφει, πώς δίνοντας διάλεξη γιά τόν Στρίντμπεργκ σ' ένα σχεδόν τελείως άδειο θέατρο στό Σάν Φραντζίσκο, άναδεύτηκε μέσα του:


...ό θαυμάσιος δαίμονας πού, όπως σάς έχω πει προηγουμένως, μπο-ρεί νά πλησιασθεί κάπου στή φύση μου καί πού, όταν τόν φτάσεις, εχει τήν ίδια τή δύναμη τού διαβόλου... συναισθάνθηκα, ζωηρότερα παρά ποτέ, πώς τό μυστικό τής ζωής είναι νά μοιράζεσαι τήν τρέλλα τού Θεού. "Οταν λέω νά μοιράζεσαι τήν τρέλλα τού Θεού, εννοώ τή δύναμη νά προκαλείς έναν παράξενο ενθουσιασμό μέσα σου καθώς Αντιμετωπίζεις τό άψυχο, έναν ένθουσιασμό πού στήν πραγματικό-τητα είναι ένας κοσμικός έρωτισμός... (σελ. 531). Καί πάλι στό Ρωμαϊκό άμφιθέατρο τής Βερόνας:

Μόνος σ' έκείνο τό Ρωμαϊκό κύκλο, κάτω άπό τά σύννεφα άπό τά όποια δέν έπεφτε ούτε σταγόνα βροχή, τό θαυματουργικό στοιχείο τής φύσεώς μου άνέβηκε σ' ένα τέτοιο Αποκορύφωμα πού ένιωσα, όπως έχω κάνει μιά ή δυό φορές άπό τότε, πώς πραγματικά ήμουν προικισμένος μέ κάποιο είδος ύπερφυσικής δυνάμεως... Τόνιωσα πάλι, μόλις πρίν πέντε χρόνια, όταν έπισκέφθηκα τό Στόουνχεντζ... Τό αίσθημα πού μέ κυριεύει σέ τέτοιες στιγμές είναι ένα αίσθημα φοβερής δυνάμεως... (σελ. 403).

Έχω λόγους νά πιστεύω πώς ό Πάουϋς δέν καταλάβαινε τούς μηχανι-σμούς τής δυνάμεως του. Διηγούνται μιά παράξενη Ιστορία γιά τόν Πάουϋς καί τό φίλο του Θεόντορ Ντρέιζερ:

Ό Ντρέιζερ έλεγε πώς όταν ζούσε στή Νέα 'Υόρκη, στήν δυτική 57η Όδό, ό Τζών Κάουπερ Πάουϋς ερχόταν καμιά φορά γιά δείπνο. Εκείνη την έποχή ό Πάουϋς ζούσε στή χώρα μας, σέ μιά μικρή πόλη κάπου τριάντα μίλια άνεβαίνοντας τόν Χούδσον καί συνήθως άφηνε τό σπίτι τού Ντρέιζερ άρκετά νωρίς, γιά νά προλάβει ένα τραίνο πού θά τόν πήγαινε στό σπίτι του. Έ ν α βράδυ, μετά άπό μιά μάλλον μακριά συζήτηση μετά τό δείπνο, ό Πάουϋς κοίταξε τό ρολόι του καί είπε βιαστικά πώς δέν είχε ιδέα πώς ήταν τόσο άργά καί θά χρειαζό-ταν νά φύγει άμέσως γιατί άλλοιώς θάχανε τό τραίνο του. Ό Ντρέι-ζερ τόν βοήθησε νά φορέσει τό παλτό του κι ό Πάουϋς, καθώς πή-γαινε στήν πόρτα, είπε: «Θά φανώ μπροστά σου, άκριβώς έδώ, άρ-γότερα σήμερα τό βράδυ. Θά μέ δεις».

«Θά γίνεις φάντασμα ή έχεις κλειδί της πόρτας»; Ό Ντρέιζερ γελούσε όταν έκανε αύτή τήν έρώτηση γιατί δέν πίστεψε ούτε γιά μιά στιγμή πώς ό Πάουϋς ήθελε νά τόν πάρει στά σοβαρά.

«Δέν ξέρω», είπε ό Πάουϋς. Μπορεί νά γυρίσω σάν πνεύμα ή μέ κάποια άλλη άστρική μορφή».


Ό Ντρέιζερ είπε, πώς δέν είχε γίνει καμιά συζήτηση εκείνο τά βράδυ γιά πνεύματα, φαντάσματα ή δράματα. Ή συζήτηση άφο-ρούσε κυρίως τούς 'Αμερικανούς έκδοτες καί τίς μεθόδους τους. Είπε πώς δέν σκέφθηκε περισσότερο τήν υπόσχεση τού Πάουϋς νά ξαναπαρουσιασθεϊ, άλλά κάθησε καί διάβαζε κάπου δ\«ό ώρες δλο-μόναχος. Ύστερα σήκωσε τά μάτια άπό τό βιβλίο του καί είδε τόν Πάουϋς νά στέκεται στήν πόρτα άνάμεσα στό χώλλ τής εισόδου καί τό σαλόνι. Ή δπτασία είχε τά χαρακτηριστικά τού Πάουϋς, τό ψηλό του άνάστημα, φορούσε φαρδιά ρούχά άπό τουήντ καί είχε τή γενική του έμφάνιση άλλά μιά άνοιχτή άσπρη λάμψη έλαμπε άπό τή μορφή του. Ό Ντρέιζερ σηκώθηκε άμέσως καί προχώρησε πρός τό φάντα-σμα ή δ,τι άλλο ήταν λέγοντας, «λοιπόν, κράτησες τό λόγο σου Τζών. Ήρθες. Έλα μέσα καί πές μου πώς τά κατάφερες». Ή οπτασία δέν άπάντησε καί χάθηκε δταν ό Ντρέιζερ βρέθηκε σέ άπόσταση τριών ποδιών.

Μόλις είχε συνέλθει κάπως άπό τήν κατάπληξή του ό Ντρέιζερ, σήκωσε τό τηλέφωνο καί κάλεσε τό σπίτι τού Τζών Κάουπερ Πάουϋς στήν έξοχή. Ό Πάουϋς ήρθε στό τηλέφωνο καί δ Ντρέιζερ άναγνώ-ρισε τή φωνή του. Όταν άκουσε τήν ιστορία τής οπτασίας, ό Πάουϋς είπε: «Σού είπα πώς θάρχόμουν καί δέν έπρεπε νά εκπλαγείς». Ό Ντρέιζερ μοϋ είπε πώς δέν μπόρεσε ποτέ νά άποσπάσει δποιαδήποτε εξήγηση άπό τόν Πάουϋς, πού άρνιόταν νά συζητήσει τό θέμα άπό οποιαδήποτε άποψη.1

Γιατί νά άρνιέται ό Πάουϋς νά τό συζητήσει άπό οποιαδήποτε άποψη: Γιατί δέν είχε Ιδέα πώς τό είχε κάνει καί δέν μπορούσε νά περιγράψει τή διαδικασία. Εξαρτιόταν άπό τή φύση τού ψυχικού δεσμού άνάμεσα στόν ίδιο καί τόν Ντρέιζερ: «Συναισθανόμουν... κύματα μαγνητικής έλξεως πού άνέβαιναν άνάμεσα στόν Ντρέιζερ καί σέ μένα... πού φαίνονται ύπερ-χημικά καί οφείλονται στή διάχυση κάποιας μυστηριώδους άπόκρυφης δυνάμεως...» Ή έμφάνιση βρισκόταν ίσως στό μυαλό τού Ντρέιζερ· ένα άλλο πρόσωπο στό δωμάτιο δέν θά τήν έβλεπε.

Μπορεί νά άκούγεται άντιφατικό νά λέμε πώς δ Πάουϋς δέν είχε ιδέα πώς προέβαλε τήν «οπτασία» του· άλλά δέν είναι. Γιατί τώρα ενδιαφερό-μαστε μέ τό θεμελιώδες έρώτημα τού συνειδητού ελέγχου τοϋ υποσυνείδη-του νού. Όλες μου οί σωματικές λειτουργίες, άπό τήν πέψη ώς τήν άπέ-

1. Γ. Ε. Γούντγουωρντ. Τόδώρο τής ζωής (Νέα 'Υόρκη, Dutton, 1947). 'Αναφέρεται άπό τόν καθηγητή Οί'ίλσον Νάιτ στήν «Κρόνεια Έρεί'να». σελ. 128.


κρίση, έλέγχσνται άπό τά βάθη τοϋ υποσυνειδήτου μου. "Αν έχω νευρική διάθεση, μπορεί νά μού είναι άδύνατο νά ουρήσω σ' Ινα δημόσιο ουρητή-ριο με άλλους άνθρώπους νά στέκονται κοντά μου· καμιά συνειδητή προσπάθεια δέν μπορεί νά καταστρέψει τήν άναστολή· πρέπει νά χαλα-ρώσω καί νά άφήσω τό ύποσυνείδητό μου νά δουλέψει. Ό Σταντάλ υπέ-φερε άπό μιά σεξουαλική διαταραχή πού τόν έφερνε σέ άμηχανία καί τήν ονόμαζε φιάσκο. "Οποτε ή σεξουαλική διέγερση έφτανε σέ σημείο πού νά είναι έτοιμος νά κάνει έρωτα, ένιωθε μιά ένοχλητική κατάρρευση τής ικα-νότητας νά τό κάνει. Καμιά συνειδητή έπιθυμία νά εύχαριστήσει τήν Απο-γοητευμένη σύντροφό του δέν άλλαζε τά πράγματα. "Αν προσπαθήσω νά θυμηθώ ένα όνομα πού έχω ξεχάσει βασίζομαι πάλι στό ύποσυνείδητό μου γιά νά τό «ξεράσει», άν καί σ' αύτή τήν περίπτωση μπορώ νά μή χρειαστώ τή βοήθειά του: μπορώ νά κοιτάξω τό όνομα στό βιβλίο τών διευθύνσεων μου ή νά τό βρώ μέ κάποιο κόλπο συσχετίσεως Ιδεών.

Δέν υπάρχει λόγος νά μή μάθει ένας άνθρωπος τά βασικά «κόλπα» τής τηλεπάθειας ή άκόμα καί τής «άστρικής προβολής», όπως θά μπορούσε νά έκγυμνάσει τή μνήμη του γιά μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα ή νά άπαλ-λαγεΐ άπό τήν άναστολή τής ούρήσεως μέ αύθυποβολή. Καί πάλι δέν θά μπορούσε νά τό έξηγήσει, άκόμα καί στό στενότερο φίλο του.

Ή σοβαρή συναισθηματική άναστάτωση μπορεί έπίσης νά διαγείρει τίς «ψυχικές λειτουργίες». Ή περίπτωση τοϋ δραματουργού Στρίν-τμπεργκ παρέχει ένα ένδιαφέρον παράδειγμα. Ή διάλυση τού δεύτερου γάμου του τού προκάλεσε μιά συναισθηματική κρίση, στήν όποία πλη-σίασε τήν τρέλλα. Υπέφερε άπό παραισθήσεις καταδιώξεως, πού περι-γράφονται όλες μέ λεπτομέρεια στό αυτοβιογραφικό του βιβλίο «Κό-λαση». Τό άποτέλεσμα ήταν μιά άθέλητη άνάπτυξη ψυχικών δυνάμεων πού μοιάζει μέ τήν περίπτωση τοϋ Πέτερ Χούρκος. Στούς «Θρύλους», περιγράφει μιά άκούσια άστρική προβολή:

Τό φθινόπωρο τού 1895 περνούσα μιά έπικίνδυνη άρρώστεια στή Γαλλική πρωτεύουσα, όταν ή έπιθυμία νά βρεθώ στούς κόλπους τής οίκογένειάς μου μέ κυρίεψε σέ τέτοιο βαθμό πού είδα τό έσωτε-ρικό τού σπιτιού μου καί γιά μιά στιγμή ξέχασα τό περιβάλλον μου, έχοντας χάσει τήν συναίσθηση τού ποϋ βρισκόμουν. Στήν πραγματι-κότητα ήμουν έκεί πίσω άπό τό πιάνο όπως έμφανίσθηκα καί ή φαντασία τής γριάς δέν έχει καμιά σχέση μέ τό θέμα. 'Αλλά επειδή καταλάβαινε αύτό τό είδος τών όπτασιών, καί ήξερε τή σημασία τους, είδε σ' αύτήν ένα προμήνυμα θανάτου κι έγραψε γιά νά ρωτή-σει άν ήμουν άρρωστος (έκδοση 1912 σελ. 86).


Αύτό πού είναι τόσο ένδιαφέρον σ' αύτή τή σύντομη άφήγηση είναι πώς ή δύναμη τής άστρικής προβολής τοϋ Στρίντμπεργκ συνδεόταν με τή φαντασία. Φαντάσθηκε καθαρά τό δωμάτιο όπου καθόταν ή πεθερά του, παίζοντας πιάνο, καί ή ένταση τοϋ φανταστικού του δράματος τόν «προέ-βαλε» κατά κάποιο τρόπο στόν πραγματικό χώρο. Είχε χρησιμοποιήσει τόν «ψυχικό αιθέρα» δπως θά μπορούσε νάχε χρησιμοποιήσει Ινα τηλέ-φωνο ή μιά τηλεόραση κλειστού κυκλώματος.

Στό ίδιο βιβλίο, περιγράφει ένα γεγονός πού μπορεί νά έχει άκόμα βαθύτερη σημασία. Τίς πρώτες ώρες ένός πρωινού σέ μιά περίοδο συναι-σθηματικής εντάσεως καθόταν σ' Ινα μπάρ, προσπαθώντας νά πείσει ενα νεαρό του φίλο νά μήν έγκαταλείψει τή στρατιωτική του καριέρα γιά τήν καριέρα ένός καλλιτέχνη.

Μετά άπό έπιχειρήματα καί άτέλειωτες έπικλήσεις, θέλησα νά τού θυμίσω Ινα γεγονός τοϋ παρελθόντος πού θά μπορούσε νά επη-ρεάσει τήν άπόφασή του. Είχε ξεχάσει αύτό τό γεγονός καί γιά νά διεγείρω τή μνήμη του άρχισα νά τοϋ τό περιγράφω: «Θυμάσαι εκείνο τό βράδυ στήν ταβέρνα τού Αύγουστίνου». Συνέχισα περι-γράφοντας τό τραπέζι όπου είχαμε φάει τό γεύμα μας, τή θέση τού μπάρ, τήν πόρτα άπό τήν δποία έμπαινε δ κόσμος, τά έπιπλα, τίς είκόνες... Ξαφνικά, σταμάτησα. Είχα μισοχάσει τίς αίσθήσεις μου χωρίς νά λιποθυμήσω κι έξακολουθοϋσα νά κάθομαι στήν καρέκλα μου. Βρισκόμουν στήν ταβέρνα τού Αύγουστίνου, κι είχα ξεχάσει σέ ποιόν μιλούσα, δταν ξανάρχισα ώς έξής: «Περίμενε μιά στιγμή. Βρί-σκομαι τώρα στήν ταβέρνα τού Αύγουστίνου, άλλά ξέρω πολύ καλά πώς είμαι σέ κάποιο άλλο μέρος. Μήν πεις τίποτα... Δέν σέ ξέρω πιά, άλλά ξέρω τί κάνω. Πού βρίσκομαι; Μήν πεις τίποτα. Αύτό είναι ένδιαφέρον». Έκανα μιά προσπάθεια νά σηκώσω τά μάτια μου - δέν ξέρω άν ήταν κλειστά - κι είδα Ινα σύννεφο, ένα φόντο άκαθόριστου χρώματος καί άπό τό ταβάνι κατέβηκε κάτι σάν αύλαία θεάτρου· ήταν ό διαχωριστικός τοίχος μέ ράφι καί μπουκάλια.

«-"Ω, ναί!» είπα, δταν ένιωσα έναν πόνο νά μέ δ ιαπερνάει. «Βρί-σκομαι στό μπάρ τοϋ F».

Τό πρόσωπο τοϋ άξιωματικού ήταν παραμορφωμένο άπό πανικό κι έκλαιγε.

«Τί συμβαίνει»; τοϋ είπα. «Ήταν φοβερό», άπάντησε. (Σελ. 92 - 93).

Φυσικά μπορούμε νά άπορρίψουμε τήν δλη υπόθεση σάν φαντασία τού Στρίντμπεργκ, διεγερμένη άπό συναισθηματική ένταση. Ά π ό τήν άλλη πλευρά, αύτό τό γεγονός συμφωνεί μέ τή θεωρία τών «ψυχικών λειτουρ-


γ ιών» πού προσπάθησα νά διαγράψω κι έχει τό φωτοστέφανο της άλή-θειας. ( Ό Στρίντμπεργκ είναι άξιόλογα ειλικρινής άνθρωπος, παρά τίς νευρώσεις του, όπως άνακαλύπτει ό άναγνώστης όταν μπορεί νά ελέγξει τήν εκδοχή του γιά τά γεγονότα σέ σύγκριση μέ κάποιου άλλου). Καί πάλι, ήταν εξαντλημένος σωματικά καί συναισθηματικά. 'Εξωθούσε τόν έαυτό του στά όρια τής άντοχής του καθώς άσκούσε τίς δυνάμεις πειθούς του. Καί, όπως παρατηρεί στό ίδιο βιβλίο: «Στίς μεγάλες κρίσεις τής ζωής, όταν απειλείται ή ίδια ή ζωή, ή ψυχή άποκτά παροδικές δυνάμεις».

Μιά άπό τίς πιό ένδιαφέρουσες καί συνεπείς άφηγήσεις αύτών τών δυνάμεων βρίσκεται σ' ένα βιβλίο μέ τίτλο «Ψυχική αυτοάμυνα» (1930) τής Ντιόν Φόρτουν, μιάς Φροϋδικής ψυχολόγου πού τό πραγματικό της όνομα ήταν Βάιολετ Φίρθ. Σέ ήλικία είκοσι χρονών (τό 1911), εργαζόταν σ' ένα οχολεΐο κάτω άπό τίς διαταγές ένός αυταρχικού διευθυντή πού τήν αντιπαθούσε καί, (όπως πίστευε ή Βάιλετ Φίρθ), κατεύθυνε εναντίον της ένα ρεύμα ψυχικής κακοβουλίας, χρησιμοποιώντας τεχνικές γιόγκα καί υπνώσεως. Τό άποτέλεσμα ήταν τραυματικό, ένα αίσθημα συγχύσεως καί δυστυχίας μεγαλύτερο άπό κείνο πού θά προκαλούσε μιά πραγματική σω-ματική επίθεση. Μιά άνάγκη αύτοαναλύσεως τήν έκανε νά μελετήσει ψυ-χολογία (γιά τήν όποία έγραψε άρκετά βιβλία)· άργότερα έφτασε νά πι-στεύει πώς άκόμα καί οί θεωρίες τοϋ Φρόυντ καί τού Γιούγκ δέν δικαιώ-νουν τήν περιπλοκότητα τού άνθρώπινου νοϋ κι έγινε μελετήτρια τού Αποκρυφισμού (πάντα είχε κάποιο βαθμό δυνάμεων μέντιουμ). Μπήκε στό τάγμα τής Χρυσής Αύγής (μιά μαγική εταιρεία πού θά συζητηθεί στό δεύτερο μέρος αυτού τού βιβλίου) καί είχε κι άλλες ψυχικές συγκρούσεις μέ τήν κυρία Μάθερς, τή γυναίκα τού ιδρυτή της. Σάν άποτέλεσμα αύτών τών τρομαχτικών έμπειριών,1 έφτασε νά πιστεύει πώς ό ανθρώπινος νούς μπορεί νά άπωθήσει τίς εχθρικές ψυχικές δυνάμεις πού εκπέμπονται (συ-χνά άσυναίσθητα) άπό κακόβουλους άνθρώπους. 'Ακόμα πιό ένδιαφέρον είναι ό υπαινιγμός πώς ένας υγιής καί αισιόδοξος νούς άπωθεί τήν συ-νηθισμένη κακοτυχία καί πώς ή έπιρρέπεια στά δυστυχήματα ή ή γενική κακοτυχία είναι άποτέλεσμα μιάς ψυχής πού έχει γίνει εύάλωτη άπό τήν ήττα ή τήν Αδράνεια.

Καί σ' αύτό τό σημείο πρέπει νά διαγράψω τή βασική μου θεωρία γιά τίς δυνάμεις τού νοϋ.

Στό βιβλίο τοϋ Τζόνσον «Ράσσελάς, πρίγκιπας τής Άβυσηνίας», υπάρχει μιά σκηνή, στήν όποία ό ήρωας κοιτάζει τό ειρηνικό ποιμενικό σκηνικό τής Ευτυχισμένης Κοιλάδας όπου ζει καί άναρωτιέται γιατί δέν μπορεί νά είναι ευτυχισμένος σάν τά πρόβατα καί τίς άγελάδες. Σκέπτεται

1. Βλέπε μέρος τρίτο, κεφάλαιο 3.


θλιμμένα: «Δέν μπορώ νά άνακαλύψω μέσα μου δύναμη άντιλήψεώς πού δέν εΐναι εύχαριστημένη μέ την ευχαρίστηση της, άλλά δέν νιώθω ενθου-σιασμένος. Άσφαλώς ό ανθροΜος ε χει κάποια κρυφή αίσθηση γιά τήν όποια αύτό τό μέρος δέν δίνει ικανοποίηση ή έχει κάποιες έπιθυμίες πού διακρ ίνον-ται άπό τήν αίσθηση καί πρέπει νά ικανοποιηθούν πρίν μπορέσει νά γίνει ευτυχισμένος» (κεφάλαιο 2).

Οί τονισμένες λέξεις είναι δικές μου. Ή «κρυφή αίσθηση» είναι ή εξελικτική δρεξη τού άνθρώπου, ή έπιθυμία νά έρθει σέ επαφή μέ τήν πραγματικότητα. 'Αλλά αύτό δέν είναι δλο. Ποιός δέν ένιωσε τήν παρά-ξενη άπογοήτευση πού έρχεται σέ στιγμές ήδονής καί δλοκληρώσεως; Σάν παιδί, είχα αύτό τό συναίσθημα σχετικά μέ τό νερό. "Αν οί γονείς μου μέ πήγαιναν έκδρομή μέ λεωφορείο, έσκυβα άπό τό παράθυρο κάθε φορά πού περνούσαμε μιά γέφυρα· κάτι στίς μεγάλες έκτάσεις νερού διήγειρε μιά οδυνηρή έπιθυμία πού τήν έβρισκα άκατανόητη. Γιατί άν πλησίαζα πρα-γματικά τό νερό, τί μπορούσα νά κάνω γιά νά ικανοποιήσω αυτό τό αί-σθημα; Νά τό πιώ; Νά κολυμπήσω μέσα του; Έτσι όταν διάβασα γιά πρώτη φορά τό άπόσπασμα άπό τόν «Ρασσελάς», κατάλαβα άμέσως τί εννοούσε δ Τζόνσον μέ «κάποια κρυφή αίσθηση... ή έπιθυμίες διαφορετι-κές άπό τήν αίσθηση πού πρέπει νά ικανοποιηθούν πρίν μπορέσει νά είναι ευτυχισμένος».

'Ονόμασα αυτήν τήν «κρυφή αίσθηση» λειτουργία Χ. Καί κατάλαβα πώς ή λειτουργία Χ έχει κάποια σχέση μέ τήν «πραγματικότητα». Στό «Δρόμο τού Σβάνν», δ ΓΙρούστ περιγράφει πό>ς δοκίμασε ένα γλυκό βου-τηγμένο στό τσάι καί θυμήθηκε ξαφνικά τά :καδικά του χρόνια στό Κομ-πραί· τά θυμήθηκε μέ τέτοια ένταση ώστε γιά μιά στιγμή βρέθηκε πραγμα-τικά εκεί. «Μιά ύπέροχη ευχαρίστηση είχε διεισδύσει στίς αισθήσεις μου... Καί ξαφνικά οί άντιξοότητες τή; ζωής μοΰ είχαν γίνει άδιάφορες, οί καταστροφές της άβλαβεΐς, ή συντομία της ψευδαισθητική... Είχα το')ρα πάψει νά νιώθω μέτριος, τυχαίος, ήθικός...»

Πρίν πέντε λεπτά θά μπορούσε νά είχε πεί: «Ναί, ήμουν παιδί στό Κομπραί» καί άσφαλώς νά τό περιγράψει μέ λεπτομέρειες, άλλά τό βού-τημα σήμαινε ξαφνικά πώς μπορούσε νά τό πεί καί νά τό εννοεί. Ό Τσέ-στερτον λέει: «Λέμε ευχαριστώ δταν κάποιος μάς δίνει τό άλάτι, άλλά δέν τό εννοούμε. Λέμε πώς ή γή είναι στρογγυλή, άλλά δέν τό εννοούμε, άν καί είναι άλήθεια». Λέμε κάτι καί τό έννοούμε μόνο δταν είναι ξύπνια ή λειτουργία Χ, τό όδυνηρό αύτό πέρασμα πέρα άπό τίς αισθήσεις. Ή λει-τουργία Χ είναι τό κλειδί κάθε ποιητικής καί μυστικής εμπειρίας· δταν ξυπνάει ή ζωή παίρνει ξαφνικά μιά καινούργια, όδυνηρή Ιδιότητα. Ό Φάουστ έτοιμάζεται νά αύτοκτονήσει άπό κούραση καί άπελπισία δταν άκούει τίς Πασχαλινές Καμπάνες· ξαναφέρνουν τά παιδικά του χρόνια


καί ξαφνικά ξυπνάει ή λειτουργία Χ καί καταλαβαίνει πώς ή αυτοκτονία είναι ό τελικός γελοίος παραλογισμός.

Ή λειτουργία Χ είναι άπλώς ή κρυμμένη δύναμη πού έχουν οί άνθρω-ποι νά φτάνουν πέρα άπό τό παρόν. Σέ τελευταία άνάλυση, ξέρουμε πολύ καλά πώς τό παρελθόν είναι έξίσου πραγματικό μέ τό παρόν καί πώς ή Νέα 'Υόρκη καί ή Σιγκαπούρη καί ή Λάσα καί τό Στέπνεϋ Γκρήν είναι έξίσου πραγματικά μέ τό μέρος όπου συμβαίνει νά βρίσκομαι αύτή τή στιγμή. Άλλά οί αισθήσεις μου δέν συμφωνούν. Μέ βεβαιώνουν πώς αύτό τό μέρος, έδώ καί τώρα, είναι πολύ πιό πραγματικό άπό όποιοδήποτε άλλο μέρος ή όποιοδήποτε άλλο' χρόνο. Μόνο σέ όρισμένες στιγμές μεγαλύ-τερης εσωτερικής έντάσεως ξέρω πώς είναι ψέμα. Ή λειτουργία Χ είναι μιά αίσθηση πραγματικότητας, τής πραγματικότητας άλλων μερών καί άλλων χρόνων καί ή κατοχή της - άν κι είναι κλασματική καί άβέβαιη -διακρίνει τόν άνθρωπο άπό όλα τά άλλα ζώα.

Άλλά άν ή καταθλιπτική πραγματικότητα αυτού τού μέρους καί τού χρόνου είναι μιά ψευδαίσθηση, τό ίδιο είναι καί ή αίσθησή μου πώς βρίσκομαι μοναδικά έδώ, τώρα». Δέν είμαι έδώ, ούτε είμαι άλλού», λέει ό Κρίσνα στήν Μπαγαβάντ Γκιτά. Ά ν ή λειτουργία Χ μπορεί νά κάνει τόν Στρίντμπεργκ νά συναισθανθεί καθαρά τήν πραγματικότητα ένός μέρους πού βρίσκεται άρκετές εκατοντάδες μίλια μακριά, δέν είναι κατανοητό πώς μπορεί νά τόν «μεταφέρει» έκεΐ άπό μιά άλλη άποψη;

Θάταν λάθος νά σκέφθούμε τήν λειτουργία Χ σάν μιά «άπόκρυφη» λειτουργία. Δέν είναι. Είναι ή δύναμη τής συλλήψεως τής πραγματικότη-τας καί ένώνει τά δύο μισά τού άνθρώπινου νού, τό συνειδητό καί τό υποσυνείδητο.

Σκεφθείτε τί συμβαίνει άν ένα μουσικό κομμάτι ή μιά μυρωδιά καπνού άπό ξύλο μού θυμίσει ξαφνικά κάτι πού έγινε πρίν δέκα χρόνια; Είναι σάν ν' άγγίζω τό πόδι ένός ψόφιου βάτραχου μέ ήλεκτρικό καλώδιο. Τό μυαλό μου συσπάται πιάνοντας ξαφνικά τήν πραγματικότητα έκείνης τής στιγμής τού παρελθόντος σάν νάταν παρόν. Τό ίδιο συμβαίνει στόν Μαρ-σέλ στό μυθιστόρημα τοϋ Προύστ « Ό δρόμος τού Σβάνν», όταν δοκιμά-σει ένα γλυκό βουτηγμένο σέ τσάι· τό παρελθόν ξαναγυρίζει σάν πραγμα-τικότητα. Αύτό πού συμβαίνει είναι, πώς ή κανονικά τεμπέλικη καί σκόρ-πια συνα.ίσθησή μας συγκεντρώνεται (έστιάζεται), όπως θά μπορούσα νά σφίξω r | γροθιά μου. Ό συντονισμός τής όσμής δίνει μόνο τό ερέθισμα· ή έσωτερ'χή μου δύναμη κάνει τά υπόλοιπα· μιά έσωτερική δύναμη πού φυσιολογικά δέν τήν συναισθάνομαι.

Πρίν λίγα χρόνια, οί ψυχολόγοι έκαναν ένα κλασικό πείραμα μέ μιά γάτα. Σύνδεσαν ένα σύρμα μέ τό νεύρο άνάμεσα στό αύτί τής γάτας καί στόν έγκέφαλό της καί ή άλλη άκρη τού σύρματος συνδέθηκε μέ ένα δίσκο


γιά τή μέτρηση τών ήλεκτρικών ωθήσεων. Όταν ένας δυνατός θόρυβος άκουγόταν κοντά στό αυτί τής γάτας, ή βελόνα τοϋ δίσκου τινάζονταν άπότομα. "Υστερα έβαλαν ένα κλουβί μέ ποντίκια μπροστά στή γάτα. Τά παρακολούθησε έπίμονα. Ό ϊδιος δυνατός θόρυβος άκούσθηκε δίπλα στό αύτί της. 'Αλλά ή βελόνα δέν κουνήθηκε. Ή γάτα ήταν τόσο συγκεντρω-μένη στά ποντίκια ώστε άγνόησε τόν θόρυβο καί μέ κάποιο τρόπο «έ-κλεισε» τήν φυσική ώθηση άνάμεσα στό αύτί καί τόν έγκέφαλο. 'Αποφάσισε νά συγκετρωθεΐ σέ κάτι άλλο.

"Ολα τά ζωντανά πλάσματα έχουν αυτή τή δύναμη νά «εστιάζονται» σέ κάτι πού τά ενδιαφέρει καί νά «κλείνουν» κάθε άλλο πράγμα. Κάποιος συνηθισμένος σέ μιά σύγχρονη πόλη άποκλείει ίσωςτό ένενηνταεννιά τοις έκατό τών ερεθισμάτων πού πέφτουν πάνω στίς αίσθήσεις του. Ό λ ο ι τό ξέρουμε. 'Αλλά αύτό πού δέν έχουμε συλλάβει άκόμα είναι ή έξαιρετική δύναμη πού έχουμε, όντας ικανοί νά συγκεντρωθούμε σέ συγκεκριμένες πλευρές τής πραγματικότητας. Αυτή ή δύναμη είναι λειτουργία Χ, άλλά αυτή τή στιγμή δέν μπορούμε σχεδόν νά τήν χρησιμοποιήσουμε, μή έχοντας συναίσθηση τών 'ιδιοτήτων της.

'Αξίζει νά κάνουμε τήν ερώτηση. Σέ τί χρησιμεύει ή συναίσθηση; "Οταν κοιμάσαι βαθειά, δέν έχεις συναίσθηση. Όταν είσαι πολύ κουρα-σμένος ή συναίσθηση σου είναι σάν ένα άχνό φώς πού δέν φωτίζει σχεδόν τίποτα. "Οταν είσαι πολύ ξύπνιος καί συγκινημένος, ή συναίσθηση φαίνε-ται, νά αυξάνεται σέ ένταση (κηρία). Ό σκοπός της είναι νά φωτίζει τήν πραγματικότητα, νά φθάνει στά βάθη της κι έτσι νά μάς έπιτρέπει νά τήν επηρεάσουμε καί νά τήν μεταμορφώσουμε. Είναι φανερό πώς ό βασικός μας σκοπός πρέπει νά είναι ή αύξηση τής έντάσεώς της. "Οταν είναι χα-μηλή, ή πραγματικότητα γίνεται «έξωπραγματική», καθώς δυναμώνει, ή πραγματικότητα γίνει «πραγματικότερη»: Ή λειτουργία Χ.

Ένα άπό τά σαφέστερα παραδείγματα τής έπιδράσεως τής λειτουργίας Χ μπορεί νά βρεθεί στόν δέκατο τόμο τής «Σπουδής Ιστορίας» τού Ά ρ -νολντ Τόυνμπη, δπου έξηγεΐ πώς έφτασε νά γράψει αύτό τό έργο. Μιλάει γιά τήν αίσθηση τής «πραγματικότητας» πού κυριεύει ξαφνικά τούς ιστο-ρικούς: « Ό συγγραφέας αύτής τής σπουδής, είχε μιά αυθεντική μικρή προσωπική έμπειρία αύτού τού είδους στίς 23 Μαΐου 1912, καθώς καθό-ταν καί σκεπτόταν στήν κορφή τού κάστρου τού Μυστρά, μέ τό λεπτό τείχος τού Ταΰγετου νά περιορίζει τόν όρίζοντά του στό δυτικό τέταρτο τής πυξίδας, πρός τό όποιο κατευθυνόταν, καί τήν άνοιχτή κοιλάδα τής Σπάρτης νά άπλώνεται στό άντίθετο άνατολικό τέταρτο, άπό δπου ειχε ξεκινήσει έκεΐνο τό πρωΐ...»

Ή αισθητική έμπειρία πού ένεργοποίησε τήν ιστορική του φαντασία δέν ήταν δ ήχος ένός λειτουργικού ψαλμού· ήταν ή θέα τών έρείπιων πού


άνάμεσά τους είχε άνέβει στήν κορφή· καί τό θέαμα ήταν τρομαχτικό γιατί σ' αυτή τήν κατεστραμμένη παραμυθένια πόλη ό χρόνος είχε σταματήσει άπό τήν άνοιξη τοϋ 1821 δταν ό Μυστράς καταστράφηκε... Ένα άπριλιά-τικο πρωΐ, ξαφνικά, τήν είχε συντρίψει ή χιονοστιβάδα τών άγριων βου-νίσιων άπό τή Μάνη· oi κάτοικοι της είχαν άναγκασθεί νά φύγουν γιά νά σώσουν τή ζωή τους καί είχαν άποδεκατισθεΐ καί σφαχθεΐ καθώς έφευ-γαν· τά έρημωμένα σπίτια της είχαν καταστραφεί καί τά έρείπιά της είχαν μείνει έρημα άπό κείνη τή μέρα ώς σήμερα...»

Αύτό πού έντυπωσίασε τόν Τόυνμπη σ' αύτή τήν περίπτωση δέν ήταν, άπλά τό θέμα τού «σκληρού αινίγματος τών έγκλημάτων καί τών παραλο-γισμών τής άνθρωπότητας» άλλά ή όλοκληρωτική πραγματικότητα αυτής τής σκηνής πού έπικαλέσθηκε ή φαντασία του. 'Αναφέρει μισή ντουζίνα άλλες έμπειρίες στίς όποιες υπήρχε αύτό τό Ιδιο παραισθητικό φαινόμενο πραγματικότητας. Διαβάζοντας πώς ή γυναίκα ένός άπό τούς προηγούμε-νους ήγέτες τής 'Ιταλικής 'Ομοσπονδίας τοϋ άρνήθηκε τή βοήθειά της κι εκείνος αύτοκτόνησε μπροστά στά μάτια της, «μεταφέρθηκε ξαφνικά πέρα άπό τό κενό τού χρόνου καί τού χώρου, άπό τήν 'Οξφόρδη τού 1911 στό Τεάνουμ τού 80 π.Χ., γιά νά βρεθεί σέ μιά πίσω αύλή, μιά σκοτεινή νύχτα, μάρτυρας μιάς προσωπικής τραγωδίας... «Καταγράφει παρόμοιες έμπει-ρίες - όλες πολύ σύντομες - όταν διάβασε τήν περιγραφή τοϋ Μπερνάλ Ντιάζ γιά τό πρωταντίκρυσμα τοϋ Τενοχτιτλάν άπό τούς 'Ισπανούς, τήν περιγραφή άπό τόν Βιλλαρδουΐνο τής πρώτης φοράς πού άντίκρυσε τήν Κωνσταντινούπολη στίς Σταυροφορίες, καί τήν περιγραφή ένός Έλληνα στρατιώτη γιά τήν προσπάθειά του νά σώσει μιά κοπέλα άπό τό βιασμό. Καί τελικά μιά έμπειρία όπου θολώνει ή διαχωριστική γραμμή άνάμεσα στήν λειτουργία Χ καί τή μυστική έμπειρία:

Σέ καθεμιά άπό τίς έξι περιπτώσεις πού μόλις άνέφερα, ό συγ-γραφέας είχε έρθει σέ στιγμιαία έπικοινωνία μέ τούς ήθοποιούς σ' ένα συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός, διαμέσου τής έπιδράσεως μιάς ξαφνικής θέας τής σκηνής πάνω στή φαντασία του... Άλλά υπήρχε μιά άλλη περίπτωση στήν όποία είχε νιώσει μιά μεγαλύτερη καί πιό παράξενη έμπειρία. Κάποτε, στό Λονδίνο, στό νότιο τμήμα τού δρό-μου τοϋ Μπάκιγκχαμ Πάλας, καθώς περπατούσε νότια στό πεζοδρό-μιο τοϋ δυτικού τοίχου τοϋ σταθμού τής Βικτώριας, ένα άπόγευμα λίγο μετά τόν πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, ό συγγραφέας είχε βρεθεί σέ έπικοινωνία όχι μόνο μέ τό ένα ή τό άλλο έπεισόδιο τής ιστορίας, άλλά μέ όλα όσα ύπήρξαν καί ήταν καί έπρόκειτο νά συμβούν. Εκείνη τή στιγμή συναισθάνθηκε άμεσα τό πέρασμα τής Ιστορίας νά κυλάει άπαλά μέσα του σ' ένα δυνατό ρεύμα καί τή ζωή του νά


ξεχειλίζει σάν κύμα στήν παλίρροια. Ή έμπειρία κράτησε άρκετά γιά νά δει μέ τά μάτια του τήν Έδουαρδινή έπιφάνεια τού τοίχου τού σταθμού, μέ τά κόκκινα τούβλα καί τίς προσόψεις άπό άσπρη πέτρα, νά γλιστράει άριστερά του καί ν' άναρωτηθεΐ - μισοκατά-πληκτος καί μισοδιασκεδασμένος - γιατί αυτή ή κοινότοπη σκηνή ήταν τό φυσικό πλαίσιο μιάς πνευματικής διαφωτίσεως. Μιά στιγμή άργότερα ή έπικοινωνία είχε σταματήσει καί δ όνειρευόμενος είχε ξαναγυρίσει στόν καθημερινό κοινότοπο κόσμο πού ήταν τό έμφυτο κοινωνικό του περιβάλλον...1

Αύτές οί σελίδες τού Τόυνμπη είναι άπό τίς σαφέστερες περιγραφές τής ενέργειας τής λειτουργίας Χ πού ύπάρχουν καί ύπογραμμίζουν αύτό πού προσπάθησα νά δείξω. "Οταν είμαι μισοκοιμισμένος, ή αίσθηση τής πρα-γματικότητάς μου περιορίζεται σέ μένα καί στό άμεσο περιβάλλον μου. Οσο πιό ξύπνιος είμαι τόσο περισσότερο άπλώνεται. Άλλά αύτό πού

ονομάζουμε «συναίσθηση έγρηγόρσεως» δέν είναι συνήθως πολύ καλύ-τερο άπό τόν ύπνο. 'Εξακολουθούμε νάμαστε τυλιγμένοι σ' ένα παθητικό, τεμπέλικο όνειροπόλημα. Άλλά αύτό δέν συμβαίνει γιατί ύπάρχει κάποιο φυσικό δριο στή συναίσθηση, άλλά γιατί δέν συναισθανόμαστε πώς μπο-ρεί νά έξαπλωθεί. Είμαστε σάν σκυλιά πού νομίζουν πώς είναι δεμένα μέ άλυσσίδα, ένώ στήν πραγματικότητα είναι έλεύθερα.

Ή λειτουργία Χ δέν είναι μιά «έκτη αίσθηση», άλλά μιά συνηθισμένη δυνατότητα τής συναισθήσεως. Καί πρέπει νά φαίνεται καθαρά άπό δσα έχω γράψει παραπάνω πώς είναι τό κλειδί όχι μόνο γιά τή λεγόμενη άπό-κρυφη έμπειρία, άλλά γιά όλόκληρη τή μελλοντική έξέλιξη τής άνθρώπι-νης φυλής.

1. Σπονδή της 'Ιστορίας ('Οξφόρδη 1954). τόμος Χ, σελ. 130 - 140.

2. Ή σκοτεινή πλευρά τής σελήνης

Τό φθινόπωρο τοΰ 1969, συζητούσα θέματα τοϋ απόκρυφου, μέ τόν ποιητή Ρόμπερτ Γκραίηβς στό σπίτι του στή Μαγιόρκα. Ό Γκραίηβς έκανε άμέσως μιά παρατήρηση πού μοΰ έκανε κατάπληξη. «Οί άπόκρυφες δυνά-μεις δέν είναι τόσο σπάνιες. Ένας στούς είκοσι άνθρώπους τίς έχει σέ κάποια μορφή».

Αύτό πού μέ ένί ιέφερε τόσο πολύ ήταν ό ακριβής άριθμός: πέντε τοις εκατό. Αύτός είναι <αί δ άριθμός τής «κυριαρχικής μειοψηφίας» άνάμεσα στά άνθρώπινα όνια. Στά πρώτα χρόνια αύτού τού αιώνα, ό Μπέρναρντ Σώ ρώτησε τόν έξερευνητή Χένρυ Στάνλεϋ, πόσοι άπό τούς άνθρώπους του θά μπορούσαν νά άναλάβουν τήν ήγεσία τού κόμματος άν άρρώσταινε ό Στάνλεϋ. «Ένας στούς είκοσι», είπε ό Στάνλεϋ. « Ό άριθμόςΙείναι άκριβής ή κατά προσέγγιση»; «Άκριβής».

Τό θέμα τοϋ κυριαρχικού πέντε τοις έκατό άνακαλύφθηκε ξανά άπό τούς Κινέζους στόν Κορεατικό Πόλεμο. Θέλοντας νά κάνουν οικονομία σέ άντρες, άποφάσισαν νά δ ιαιρέσουν τούς Αμερικανούς αιχμαλώτους τους σέ δυό δμάδες: τούς επιχειρηματικούς καί τούς παθητικούς. Σύντομα άνακά-λυψαν πώς οί έπιχειρηματικοί στρατιώτες ήταν άκριβώς ένας στούς εί-κοσι: πέντε τοις έκατό. "Οταν άφαιρούσαν τό κυριαρχικό πέντε τοις έκατό άπό τήν ύπόλοιπη δμάδα, οί άλλοι μπορούσαν νά μείνουν σχεδόν χωρίς καθόλου φρουρούς.

Οί μαρτυρίες τής ζωολογίας δείχνουν πώς τό «κυριαρχικό πέντε τοις έκατό» μπορεί νά έφαρμοσθεί σέ όλα τά ζώα.

Προκύπτει τό ένδιαφέρον ερώτημα: Μέχρι ποιού σημείου τό βιολογικά κυριαρχικό πέντε τοις έκατό είναι τό ίδιο πράγμα μέ τό «άπόκρυφο πέντε τοις έκατό» τοΰ Γκραίηβς; 'Υπάρχουν άσφαλώς πολλοί λόγοι γιά νά ύπο-θέσουμε πώς οί δύο ομάδες είναι δμοιες. Στίς πρωτόγονες κοινωνίες οί ήγέτες είναι καί ιερείς καί μάγοι. Οί άνθρωποι πού διεύθυναν κυνηγετι-κές ομάδες ήταν καί πάλι εκείνοι πού είχαν σέ μεγάλο βαθμό τήν «ευαι-σθησία τής ζούγκλας». Ποιά είναι ή δύναμη πού διακρίνει τόν ήγέτη;


Είναι ή δύναμη νά έστιάζει, νά συγκεντρώνει τή θέλησή του σέ στιγμές άνάγκης. Δηλαδή είναι μιά μορφή λειτουργίας Χ.

Μέ λίγα λόγια, φαίνεται πιθανό πώς όλοι οί άνθρωποι Ιχουν τά κατά-λοιπα τών «άπόκρυφων δυνάμεων», τών δυνάμεων πού ξεπηδούν άπό τά βαθύτερα έπίπεδα τής ζωτικότητάς τους, αύτό πού ό δραματουργός Γκρανβίλλ - Μπάρκερ όνόμασε «μυστική ζωή». Τό κυριαρχικό πέντε τοίς έκατό είναι πιό ίκανό στή διοχέτευση αύτών τών δυνάμεων άπό τούς άλ-λους άνθρώπους. Οί μάγοι, γιατροί, μάγισσες καί μέντιουμ ήταν τά μέλη τού κυριαρχικού πέντε τοις έκατό πού είχαν άναπτύξει τίς φυσικές τους δυνάμεις.

Ένα άλλο ένδιαφέρσν βοηθητικό φώς ρίχνεται σ' αύτό τό θέμα άπό τίς πρόσφατες έρευνες τής ύπνώσεως σέ βαθύ κώμα, πού μερικές περιγράφον-ται στό «Νοϋς καί σώμα» τού Δρα. Στέφεν Μπλάκ.1 Ό Δρ. Μπλάκ τονίζει πώς οί περισσότεροι άνθρωποι μπορούν νά ύπνωτισθούν άν συνεργα-σθούν - ένας μή ύπνωτιζόμενος άνθρωπος θάταν Ισως διανοητικά άρρω-στος - , άλλά μόνο ένάς μικρός άριθμός άνθρώπων είναι «υποκείμενα βαθέ-ος κώματος». 'Αρκετά παράξενα, ό άκριβής άριθμός είναι πέντε τοίς έκατό. Τά υποκείμενα βαθειάς ύπνώσεως μπορούν νά θεραπευθούν άπό ένα έκ-πληκτικό άριθμό σωματικών παθήσεων μέ τήν ύπνωτική υποβολή - άπό τό άσθμα μέχρι τίς μυγμηγκιές. 'Ακόμα καί τά «ύποκείμενα μέτριας ύπνώ-σεως» μπορούν νά υπνωτισθούν γιά νά μήν άντιδράσουν στή δερματική δοκιμασία φυματιώσεως πού φυσιολογικά προκαλεί πρήξιμο. Οί άσθενεΐς πού ύπέφεραν άπό πολλαπλές μυγμηγκιές θεραπεύονταν σέ δυό στάδια, μιά πλευρά κάθε φορά, γιά νά είναι σίγουρο πώς οί μυρμηγκιές δέν έξ-αφανίζονταν μόνες τους. Πιστεύεται πώς οί μυρμηγκιές όφείλονται σέ μόλυνση άπό ίό· άλλά έξαφανίζονταν χωρίς ν' άφήσουν ούλές, σέ περι-όδους πού κυμαίνονταν άνάμεσα σέ> πέντε βδομάδες καί τρεις μτνες.2

Τά πειράματα τού Δρα Μπλάκ άφορούσαν λιγότερο τή θεραπ/ ία συγ-κεκριμένων παθήσεων, παρά τήν άπόδειξη τού γεγονότος πώς το σώμα μπορεί νά έπηρεασθεί σέ άσυνήθιστο βαθμό άπό τό πνεύμα· καί σ' αύτό τό σημείο είχαν άξιόλογη έπιτυχία. Αύτό πού έξετάζεται έδώ είναι πάλι ή κρυμμένη δύναμη τού ύποσυνείδητου πού μπορούμε νά τήν φτάσουμε καί νά τήν χρησιμοποιήσουμε μέ «βαθειά ύπνωση» στό πέντε τοις έκατό τών άνθρώπων. Πέντε τοις έκατό τών άνθρώπων μπορούν - τουλάχιστον θεωρη-τικά - νά άντλήσουν τίς κρυμμένες δυνάμεις τής «μυστικής ζωής».

1. Λονδίνο, William Kimber, 1969. 2. Βλέπε Αρθρο τών Σίνκλαιρ καί Γκίμπεν στό «The Lancet», 'Οκτώβριος 1959, σελ. 48).


Ό Γκραίηβς ενδιαφέρεται γιά,τίς μάγισσες ή τοΰς μυστικιστές1 παρά γιά τούς ποιητές καί τό σημαντικό του βιβλίο «Ή Λευκή Θεά» περιέχει μιά θεωρία γιά τή φύση τής ποιήσεως, πού τή συνδέει όχι μόνο μέ τίς δυνάμεις τού ύποσυνείδητου, άλλά καί μέ παραδοσιακές μαγικές λατρείες.

Σύμφωνα μέ τόν Γκραίηβς, ύπάρχουν δύο μορφές ποιήσεως. «Ή ποίηση τών μουσών» καί ή «ποίηση τοϋ 'Απόλλωνα». Ή πρώτη δημιουρ-γείται άπό «έμπνευση, έλεγχόμενη άπό τή κοινή λογική», ή δεύτερη μέ τή διάνοια. Συνδέει τήν «ποίηση τών μουσών» μέ τή λευκή θεά τών πρωτόγο-νων σεληνιακών λατρειών. Ή έπιστήμη, όπως ή «ποίηση τοϋ 'Απόλλωνα», είναι μιά προσπάθεια «έξαλείψεως δλων τών σεληνιακών προλήψεων καί άπολαύσεως τού φωτός τής καθαρής ήλιακής λογικής».

Ή άφήγηση τού Γκραίηβς γιά τή γένεση τής Λευκής θεάς είναι ένα άξιόλογο παράδειγμα αύτού πού έννοεΐ δταν λέει ποιητική διαίσθηση:

Ή διαφώτιση άρχισε ένα πρωί ενώ ξαναδιάβαζα τή μετάφραση τού «Mabinogion », ένός βιβλίου μέ άρχαίους ούαλικούς θρύλους άπό τήν λαίδη Σαρλόττ Γκέστ καί συνάντησα ένα μέχρι τότε περι-φρονημένο δημοτικό ποίημα πού λεγόταν «Τό τραγούδι τοϋ Ταλιέ-σιν». Ξαφνικά κατάλαβα (μή μέ ρωτήσετε πώς) πώς οί στροφές τού ποιήματος, πού πάντα άπορρίπτονταν σάν έσκεμμένες άνοησίες, σχημάτιζαν μιά σειρά παλιών μεσαιωνικών αίνιγμάτων καί πώς ήξερα τίς άπαντήσεις σέ δλα τους - άν καί δέν ήμουν ούτε Ούαλός μελετητής, ούτε μεσαιωνιστής κι άν καί πολλοί άπό τούς στίχους είχαν μετατεθεί εσκεμμένα άπό τόν συγγραφέα (ή τούς διαδόχους του) γιά λόγους άσφαλείας.

Κατάλαβα άκόμα (μή μέ ρωτήσετε πώς) πώς ή άπάντηση έπρεπε νά συνδέεται μέ κάποιο τρόπο μέ μιά άρχαία ούαλική ποιητική παράδοση μιας «Μάχης δέντρων» - πού άναφέρεται στίς σημειώσεις λαίδης Σαρλόττ Γκέστ γιά τό Mabinogion - πού προκλήθηκε άπό ένα βάνελλο (πουλί), ένα σκύλο κι ένα άσπρο άσρενικό ζαρκάδι άπό τόν άλλο κόσμο καί κερδήθηκε άπό κάποιον θεό πού μάντεψε πώς τό δνομα τού θεϊκού του άντιπάλου ήταν vron ή «Σκλήθρα». Κανένας δέν είχε προσπαθήσει ποτέ νά έξηγήσει αυτή τήν άνοησία. 'Επίσης καί τά δύο αύτά κείμενα θά είχαν κάποια λογική, μόνο κάτω άπό τό φώς τής άρχαίας Ιρλανδέζικης θρησκευτικής καί ποιητικής παραδόσεως καί δέν είμαι ούτε 'Ιρλανδός μελετητής.

'Εφόσον δέν υπήρξε ποτέ τρέλλα στήν οίκογένειά μου δέν μπορούσα νά

1. Τώρα δέν είμαι μυστικιστής: 'Αποφεύγω μέ έπιμέλεια τή μαγεία, τόν πνευματισμό, τή γιόγκα, τή μαντεία, τήν αυτόματη γραφή καί τά λοιπά (Πέντε πέννες στό χέρι, Νέα 'Υόρκη, Doubleday, 1958, σελ. (58).


πιστέψω πώς τρελλαινόμουν. Τό πιθανότερο ήταν νά εμπνέομαι. Έτσι άποφάσισα νά ελέγξω τό θέμα μέ τή βοήθεια ένός ραφιού γεμάτου άπό σοφά βιβλία γιά τήν Κελτική λογοτεχνία, πού τά βρήκα στή βιβλιοθήκη τού πατέρα μου (κυρίως κληρονομιά τού παπού μου, ένός 'Ιρλανδού πα-λαιοπώλη), άλλά πού δέν τά είχα διαβάσει ποτέ.

Γιά νά συντομέψω μιά μακριά ιστορία, ή άπάντησή μου στό αίνιγμα, δηλαδή τά γράμματα - όνόματα τού άρχαίου δρυϊδικού άλφαβήτου, ταί-ριαζαν μέ σχεδόν τρομαχτική άκρίβεια μέ τό όχι καί τόσο παράλογο «τρα-γούδι τού Ταλιεσίν»· καί ή «μάχη τών δέντρων» αποδείχθηκε ένας όχι τόσο άνόητος τρόπος περιγραφής μιάς πάλης άνάμεσα στά άντίπαλα ιερα-τεία τής Κελτικής Βρετανίας, γιά τόν έλεγχο τής εθνικής παιδείας. Βλέ-πετε, είχα άνακαλύψει πώς ή λέξη «δέντρα» σημαίνει «μάθηση» σέ όλες τίς κελτικές γλώσσες κι έφόσον τό άλφάβητο είναι ή βάση κάθε μαθήσεως καί έφόσον (όπως θυμόμουν άπό τούς γαλατικούς πολέμους τού 'Ιουλίου Καί-σαρα), τό δρυϊδικό άλφάβητο ήταν ένα ζηλότυπα φυλαγμένο μυστικό στή Γαλατία καί τή Βρετανία - πραγματικά τά δεκαοχτώ γράμματα - όνόματά του δέν άποκαλύφθηκαν σχεδόν επί χίλια χρόνια —, ή κατοχή τοϋ μυστικού πρέπει νά ήταν κάτι πού άξιζε τήν πάλη. Είχα άνακαλύψει επίσης πώς τό άλφάβητο στίς μέρες τού Καίσαρα ονομαζόταν boibel - loth, γιατί άρχιζε μέ τό άλφάβητο γράμματα Β. L. καί πώς, σάν άποτέλεσμα τής «Μάχης τών δέντρων», τό boibel - loth είχε άντικαταστήσει ένα προηγούμενο, πολύ παρόμοιο καί έξίσου μυστικό κελτικό άλφάβητο τό beth - luis - nion πού τά δεκαοχτώ του γράμματα έξηγοϋνταν σάν μνεία μιάς σειράς άπό άγρια δέντρα, πού άνάμεσά τους περιλαμβανόταν ή σκλήθρα. 'Ανακάλυψα πώς αυτή ή σειρά έξυπηρετούσε διπλό σκοπό: σάν άλφάβητο καί σάν Ιερό ήμερολόγιο όπου τά σύμφωνα τών δέντρων παράσταιναν τούς μήνες πού ypnr·, τήριζαν τά δέντρα καί τά φωνήεντα τών δέντρων παράσταιναν τούς σταθμούς τού "Ηλιου, τίς ίσονυχτίες καί τά ήλιοστάσια. Είναι ένα ήμερο-λόγιο πού μπορεί νά άποδειχθεί, μελετώντας τήν γιορταστική χρήση τών δέντρων σ' ολόκληρη τήν Εύρώπη, πώς τηρήθηκε στήν εποχή τού ορείχαλ-κου (καί νωρίτερα) άπό τήν Παλαιστίνη ως τήν 'Ιρλανδία καί συνδέθηκε παντού μέ τή λατρεία τής προ - 'Αρειανής τριπλής βασίλισσας τής Σελή-νης, πού μερικές φορές όνομαζόταν Λευκοθέα, ή Λευκή Θεά.1

Αύτό πού άνακάλυψε δ Γκραίηβς μέ έρευνα καί μιά σειρά άπό παρά-ξενες συμπτώσεις ήταν πώς ή τριπλή θεά τής σελήνης ήταν ένα παγκόσμιο σύμβολο στήν προχριστιανική ποίηση καί μυθολογία: Ελληνική, Φοινι-κική, Κελτική, Ρωμαϊκή, Σκανδιναυϊκή, 'Ινδική, άκόμα καί 'Αφρικανική.

«Τό σημαντικότερο μοναδικό γεγονός στήν άρχαία ιστορία τής δυτικής θρησκείας καί κοινωνιολογίας ήταν αναμφίβολα ή βαθμιαία εξαφάνιση

1 Διάλεξη γιά τή Λευκή θ ε ά , «Πέντε πέννες στό χέρι», σελ. (54).


της έμπνευστικής λατρείας της Σεληνιακής μητέρας - θεάς καί ή άντικατά-στασή της... άπό τήν πολυάσχολη, λογική λατρεία τοϋ ήλιακού θεού 'Απόλλωνα, πού απέρριψε τό 'Ορφικό άλφάβητο γιά χάρη τού έμποοικού φοινικικού άλφάβητου - τοϋ γνώριμου ΑΒΓ - καί θεμελίωσε τήν Εύικο-παϊκή φιλολογία καί επιστήμη».

Ή θεά τής σελήνης ήταν ή θεά τής μαγείας, τοϋ υποσυνείδητου, τής ποιητικής έμπνεύσεως. Ή άνθρώπινη μυθολογία «ήλιοποιήθηκε» καί στή συνέχεια εκχριστιανίσθηκε στή Δύση καί ό άρσενικός θεός τής λογικής σφετερίσθηκε μιά όλο καί πιό. σημαντική θέση, οπλισμένος πάντα μέ τό άκαταμάχητο επιχείρημα πώς βλέπεις κάτι καθαρότερα στό φώς τού ήλιου παρά στό φώς τού φεγγαριού. 'Αλλά αύτό είναι ψέμα. 'Αντίθετα, ορισμένα πράγματα γίνονται άόρατα στό έντονο φώς. 'Εξαιρετικά συνειδητοί, ορ-θολογικοί τρόποι σκέψεως είναι σάν ένα πλατύ δίχτυ άπό τό όποιο ξεφεύ-γουν όλα τά μικρότερα ψάρια.

Ό Γκραίηβς περιγράφει πώς οί έμμονες ιδέες γιά τή Λευκή Θεά καί τό Ιερό της δέντρο, τή σκλήθρα, τόν κυρίεψαν τό 1944, δταν εγραφε ένα μυθιστόρημα γιά τόν Ίάσωνα καί τούς 'Αργοναύτες. Στό γραφείο του εκείνη τήν εποχή ύπήρχε ένα μικρό μπρούτζινο κουτί μέ ένα παράξενο σχέδιο στό καπάκι. Σ' αύτό τό κουτί φύλαγε μιά μπρούτζινη φιγούρα ένός καμπούρη πού έπαιζε φλάουτο. Δέκα χρόνια άργότερα άνακάλυψε πώς τό σχέδιο στό καπάκι τοϋ κουτιού παρίστανε τήν 'Αφρικανική τριπλή θεά τής Σελήνης, τή Νγκαμέ, καί πώς ό καμπούρης ήταν τελάλης μιας βασίλισ-σας - μητέρας ένός 'Αφρικανικού κράτους πού 'ισχυριζόταν πώς καταγό-ταν άμεσα άπό τή Νγκαμέ. Όταν γύρισε στή Μαγιόρκα τό 1946, οί συμ-πτώσεις εξακολούθησαν νά αυξάνονται. "Ενας παλαιοπώλης γείτονάς του είχε πεθάνει κι άφησε στόν Γκραίηβς διάφορα μικροαντικείμενα πού άνάμεσά τους ήταν μιά φιγούρα σάν μούμια μ' ένα μάτι. 'Αργότερα άνα-κάλυψε πώς αύτή ή μούμια ήταν ένας ιερέας okrafo, ένα υποκατάστατο θυσίας στή Λευκή Θεά. "Ενα δαχτυλίδι πού τού έδωσε ένας φίλος του -πού δέν ήξερε τίποτα γιά τό βιβλίο - είχε μιά σφραγίδα πού έδειχνε τά τρία βασικά σύμβολα τής λατρείας: ένα ελάφι, ένα φεγγάρι κι ένα ξέφωτο.

'Ακόμα κι δταν τέλειωσε τό βιβλίο, εξακολούθησαν νά συμβαίνουν παράξενα πράγματα. Ό πρώτος εκδότης πού τό άπόρριψε πέθανε άπό καρδιακή άνεπάρκεια λίγο άργότερα. Ένας δεύτερος τό άπόρριψε μ' ένα άγενές γράμμα πού έλεγε πώς δέν μπορούσε νά βγάλει άκρη κι άμφέβαλε άν μπορούσε νά βγάλει κανένας άλλος· ντύθηκε μέ γυναικεία έσώρρουχα καί κρεμάσθηκε σ' ένα δέντρο στόν κήπο του.1 'Από τήν άλλη πλευρά, λέει

1. Αΐιτοί οί θάνατοι είναι πιό συνηθισμένοι άπό όσο θά μπορούσε κανείς νά υποθέσει. Έχω ένα γερμανικό βιβλίο Ιατροδικαστικής ποΰ περιέχει άρκετές τέτοιες φωτογραφίες. Ό πρα-


ό Γκραίηβς, ό εκδότης πού τό δέχθηκε - ό Τ. Σ. Έλιοτ - όχι μόνο πήρε τά λεφτά του πίσω, άλλά καί πήρε τό μετάλλιο 'Αξίας εκείνο τό χρόνο. (Στό φως τών σχόλιων γιά τόν Πάουϋς στό προηγούμενο κεφάλαιο, θά μπο-ρούσε κανείς νά συγχωρεθεί άν άναρωτιόταν σέ ποιό βαθμό αύτά τά γεγο-νότα ήταν έργο τής θεάς καί κατά πόσο μπορεί νά τά θέλησε υποσυνείδητα ό ίδιος ό Γκραίηβς).

Ό Γκραίηβς παρατηρεί: «Άλυσσίδες πραγμάτων, πού είναι κάτι περισσότερο άπό σύμπτωση, συμβαίνουν τόσο συχνά στή ζωή μου ώστε άν μού άπογορεύεται νά τά ονομάσω κυνήγι άπό τό υπερφυσικό, πρέπει νά τά ονομάσω συνήθεια». «Πολύ καλά: άς τά άποδώσουμε σέ σύμπτωση. Ά ς άρνηθούμε πώς ύπήρχε όποιαδήποτε σχέση άνάμεσα στόν καμπούρη τε-λάλη πάνω στό κουτί... καί σ' εμένα πού ξαφνικά μέ κυρίευσε ή έμμονη ιδέα τής Λευκής Θεάς τής Εύρώπης, έγραψα γιά τά φυλετικά της τοτέμ στό 'Αργοναυτικό πλαίσιο καί τώρα είχα ρίξει πάνω μου άρχαΐα μυστικά πού άνήκαν στή λατρεία της στήν Ουαλία, τήν 'Ιρλανδία καί άλλού. Σάς παρα-καλώ νά πιστέψετε πώς δέν ήξερα καθόλου πώς τό κουτί τιμούσε τή θεά Νγκαμέ. Ή πώς οί Ελλαδικοί Έλληνες καί οί πρώτοι 'Αθηναίοι, συν-δέονταν φυλετικά μέ τούς άνθρώπους τής Νγκαμέ, τούς Βερβέρους τής Λιβύης, γνωστούς σάν Γαραμαντιανούς πού μετανάστευσαν νότια άπό τή Σαχάρα στήν Νιγηρία τόν ΙΑο αίώνα μ.Χ. καί ήρθαν σέ επιμιξία μέ Νέ-γρους. Ή πώς ή ίδια ή Νγκάμε ήταν σεληνιακή θεά καί είχε όλες τίς ιδιότητες τής Λευκής Θεάς τής Ελλάδας καί τής Δυτικής Εύρώπης. Ήξερα μόνο πώς, κατά τόν Ηρόδοτο ή Ελληνική 'Αθηνά ήταν ή ίδια θεά μέ τήν Λιβυκή Νήθ (Λάμια, ένα άλλο όνομα τής θεάς)».

Ή «Λευκή Θεά» είναι έξαιρετικά δύσκολο βιβλίο, περίπλοκο καί πού προκαλεί σύγχυση, άλλά ό άναγνώστης πού γοητεύεται άπό τά παράξενα, μπερδεμένα νήματά του άνακαλύπτει γρήγορα πώς ό Γκραίηβς δέν ύπερ-βάλλει όταν λέει πώς τά άρχαία μυστικά «ρίχτηκαν πάνω του». Έπεσε πάνω σέ ένα όλόλκληρο σύστημα γνώσεων έξίσου περίπλοκο μέ τήν σύγ-χρονη φυσική, πού οί υποθέσεις του είναι μάλλον τών «σεληνιακών» παρά τών ήλιακών δυνάμεων. Τό έκανε χρησιμοποιώντας τήν ποιητική του δι-αίσθηση γιά νά παρακολουθήσει ένδείξεις σέ φαινομενικά άσχετες μυθο-λογίες. Ό ποιητής Ράνταλλ Τζάρρελλ έχει Εξακριβώσει πώς όλόκληρη ή μυθολογία είναι άπλώς μιά όρθολογικοποίηση της λατρείας τού Γκραίηβς τού ewig weibliche (αίώνια θηλυκού), τής τάσεώς του «νά ύπερτιμά τίς γυναίκες σέ βάρος τών άντρών» (τήν όποία όμολογεΐ σέ ένα άπό τά ποιή-ματά του). Είναι δύσκολο νά καταλάβει κανείς πώς ένας πού ξέρει καλά

γματικός θάνατος άπό στραγγαλισμό είναι συνήθως τυχαίος- ό σκοπός είναι ή μαζοχιστική σεξουαλική διέγερση. Μερικές φορές χρησιμοποιούν μωρουδίστικα ροΰχασέ μεγάλο μέγεθος άντί γιά γυναικεία έσώρρουχα...


τό βιβλίο μπορεί νά υποστηρίξει αυτή τή θέση· ή έσωτερική του συνοχή υποστηρίζει τή γνησιότητά του.

Εΐναι άλήθεια πώς δέν πρέπει νά υπάρχει σύγκρουση άνάμεσα στά «σεληνιακά» καί «ήλιακά» συστήματα γνώσεως γιατί κάθε γνώση θά πρέπει νά είναι άληθινή ή ψεύτικη. Θά μπορούσε κανείς νά πει πώς ή σύγκρουση προέρχεται άπό τό στενό δογματισμό τών «έπιστημονικών» τρόπων σκέψεως. Ό Ούσπένσκυ τό έκφράζει σαφώς στό άπόσπασμα πού άκολουθεΐ τό μεγάλο κομμάτι πού έχω ήδη άναφέρει:

Άλλά έδώ, σ' αύτά τά βιβλία, υπάρχει Ινα παράξενο άρωμα άλήθειας. Τό νιώθω Ιδιαίτερα έντονα τώρα, γιατί γιά πολύ καιρό ήμουν φυλακισμένος, κρατιόμουν μέσα σέ τεχνικά «ύλιστικά» δρια, άρνήθηκα στόν έαυτό μου" όλα τά όνειρα γιά πράγματα πού δέν μπορούσαν νά κρατηθούν μέσα σ' αύτά τά δρια. Ζούσα σ' έναν ξερα-μένο καί άποστειρωμένο κόσμο πού είχε έπιβάλλει στή σκέψη μου έναν άτέλειωτο άριθμό άπό ταμπού. Καί ξαφνικά τά παράξενα αύτά βιβλία γκρέμισαν δλα τά τείχη δλόγυρά μου καί μ' έκαναν νά σκε-φθώ καί νά όνειρευτώ πράγματα πόύ γιά πολύ καιρό φοβόμουν νά σκεφτώ καί νά όνειρευτώ. Ξαφνικά άρχισα νά βρίσκω ένα παράξενο νόημα σέ παλιά παραμύθια· τά δάση, τά ποτάμια, τά βουνά, έγιναν ζωντανά δντα· ή νύχτα γέμισε άπό μυστηριώδη ζωή· μέ καινούργιο ένδιαφέρον καί καινούργιες προσδοκίες άρχισα νά όνειρεύομαι ξανά μακρινά ταξίδια· καί θυμήθηκα πολλά παράξενα πράγματα πού είχα άκούσει γιά τά παλιά μοναστήρια. Ιδέες καί αισθήματα πού είχαν πάψει πρό πολλού νά μέ ένδιαφέρουν, άρχισαν ξαφνικά νά άποκτούν σημασία καί ένδιαφέρον. Έ ν α βαθύ νόημα καί πολλές λεπτές άλληγορίες έμφανίσθηκαν σ' αύτό πού μόλις χθές φαινόταν λαϊκή ή τραχειά πρόληψη.1

Είναι φανερό πώς φτάσαμε σ' ένα κρίσιμο σημείο στό έπιχείρημα. Οί περισσότεροι άναγνώστες θά είναι πρόθυμοι νά δεχθούν τήν ιδέα πώς δ άνθρωπος έχει ύποσυνείδητες δυνάμεις πού είναι κρυμμένες άπό τή συν-ειδητή διάνοια. Ά λ λ ά τώρα ύποθέτουμε τήν ύπαρξη έξωτερικών δυνά-μεων, λευκών θεών, μαγικών άλφάβητων καί τά λοιπά. Μήπως είναι σί-γουρο πώς είμαστε στό κατάλληλο σημείο γιά νά δηλώσουμε σταθερά πώς άν οί θάνατοι τών δύο έκδοτών τού Γκραίηβς δέν ήταν άπλή σύμπτωση τότε ήταν άσυνείδητη άσκηση «κακού ματιού» άπό τόν ίδιο τόν Γκραίηβς; Καί πώς ή παράξενη υπόθεση τών μπρούτζινων άντικειμένων στό γραφείο τού ποιητή μπορεί νά ήταν τηλεπάθεια άπό μέρους τού Γκραίηβς άλλά άσφαλώς δέν ήταν μιά προσπάθεια τών άντικειμένων νά τραβήξουν τήν

1. «Νέο πρότυπο τοϋ σύμπαντος», σελ. (4).


προσοχή πάνω τους; Γιατί αυτή δέν είναι ή διαχωριστική γραμμή άνάμεσα στήν επιστήμη καί τήν πρόληψη; Ό άρχαϊος άνθρωπος πίστευε πώς ό κεραυνός ήταν θεός· ό Βενιαμίν Φραγκλίνος αποκάλυψε πώς ήταν στατι-κός ήλεκτρισμός κι αυτός άκριβώς είναι.

Αύτό είναι άλήθεια, άλλά υπάρχει καί κάτι περισσότερο. Κι αύτό είναι τό σημείο δπου πρέπει νά άναφέρουμε μιά άλλη θεμελκόδη άρχή.

Είναι άρκετά εύκολο νά δούμε πώς οί λογικές δυνάμεις τού άνθρώπου τόν έχουν άποκόψει άπό τίς δυνάμεις τού ύποσυνείδητού του. Ά ν άρχί-σετε νά λύνετε ένα μαθηματικό πρόβλημα στή μέση τής νύχτας, θά δυσκο-λευτείτε νά ξανακοιμηθείτε. Γιατί δ μαθηματικός υπολογισμός συνεπάγε-ται μιά παράξενη συγκέντρωση τών άνώτερων επιπέδων τού νού σας, κι δταν αρχίζετε νά ύπολογίζετε έπικαλεΐσθε αύτά τά άνώτερα επίπεδα, δπως ό Αλαντίν έπικαλείτο τό σκλάβο τοϋ λυχναριού. Άλλά ό ύπνος έξαρτιέ-ται άπό τήν επιστροφή τού σκλάβου στό λυχνάρι του καί τήν ανάθεση τής πρωτοβουλίας στά κατώτερα επίπεδα τοϋ νού. Ή, άν σκεφτείτε τόν εαυτό σας - ολόκληρη τήν προσωπικότητά σας - σάν ένα είδος αύτοκινήτου τότε στόν ύπνο άλλάζετε δδηγό.

Ή άνθρώπινη εξέλιξη τά δύο τελευταία εκατομμύρια χρόνια ύπήρξε ή εξέλιξη τού συνειδητού οδηγού, τοΰ σκλάβου τοϋ λυχναριοϋ. Ό πολιτι-σμός είναι εξαιρετικά περίπλοκος καί ό άνθρωπος χρειάζεται μιά εξαιρε-τικά περίπλοκη διανοητική οργάνωση γιά νά άσχοληθεί μαζί του. Σέ σύγ-κριση μέ τόν πρόγονο του πρίν δυό εκατομμύρια χρόνια, ό σύγχρονος άνθρωπος είναι σάν μιά γιγάντια εταιρεία σέ σύγκριση μέ μιά μικρή οικο-γενειακή έπιχείρηση.

Ή συνέπεια είναι πώς ό πολιτισμένος άνθρωπος έχει τήν τάση νά πάσχει άπό ύποσυνειδητή υπέρταση.

Σκεφθείτε τί γίνεται δταν ένας νέος παντρεύεται καί άρχίζει νά κάνει οικογένεια. Πρέπει νά σκεφθεί τό μέλλον καί μιά ντουζίνα άλλα πράγματα έκτός άπό αύτό, ώσπου γίνεται σάν ταχυδακτυλουργός πού κρατάει πολ-λές μπάλλες στόν άέρα ταυ.τόχρονα. Τώρα, άν τού περνούσε αυτή ή σκέψη δταν βρισκόταν στό μήνα τού μέλιτος, δέν τήν άφηνε νά τόν στενοχωρήσει. Αντίθετα: ταϊσμένος άπό δυνατά ρεύματα ύποσυνείδητης ενέργειας πού προκαλούνται άπό τό σέξ, νιώθει πώς είναι μέ τό παραπάνω ικανός νά τά άντιμετωπίσει δλα.

Σέ λίγα χρόνια, υπάρχουν στιγμές πού κουράζεται πολύ άπό τήν ταχυ-δακτυλουργική πράξη καί θάθελε νά μπορούσε νά πετάξει δλες τίς μπάλ-λες. Άλλά φυσικά, εφόσον άγαπάει τή γυναίκα του καί τά παιδιά του, αύτό άποκλείεται. Ά λ λ ά υπάρχουν στιγμές πού παύει νά δίνει τήν καρδιά του στήν ταχυδαχτυλουργία καί τήν άφήνει νά γίνει καθαρά μηχανική.

Αύτό πού γίνεται τώρα είναι ένδιαφέρον. Διάφοροι λογαριασμοί φτά-νουν στό τέλος τού μηνός. "Οταν είναι υγιής καί αισιόδοξος, τούς πληρώ-


νει, υπολογίζει τί τοϋ έχει μείνει στήν τράπεζα κι υστέρα άρχίζει νά σκέπτεται νά πάει τήν οίκογένειά τόυ γιά πίκ - νίκ τήν Κυριακή. 'Αλλά άν νιώθει άπογσητευμένος καί θλιμμένος, άποφεύγει νά τούς πληρώσει όσο περισσότερο μπορεί, γιατί τού άρέσει τό αίσθημα τής άσφάλειας, πού προκαλείται άπό τή γνώση πώς ή έπιταγή τού μισθού του βρίσκεται άκόμα στήν τράπεζα. Οί έννοιες μένουν μόνιμα σάν προβλήματα στό πίσω μέρος τού μυαλού του, κατατρώγοντας τή ζωτική ενέργεια όπως ένα φώς πού έχετε άφήσει άναμμένο καταναλίσκει ήλεκτρισμό. Καθώς νιώθει νά άπο-γοητεύεται όλο καί περισσότερο, κάθε πρόσθετο πρόβλημα φαίνεται νά γίνεται μεγαλύτερο καί ή ένέργειά του χαμηλώνει. Τώρα κινείται πρός αύτό πού οί ψυχολόγοι πρίν πενήντα χρόνια δνόμαζαν «ύπεραισθητική κατάσταση», στήν όποία ή ζωή γίνεται μιά σειρά άπό άνυπέρβλητα έμπό-όια: κάθε μυγμηγκοφωλιά γίνεται βουνό. 'Ολόκληρη ή ψυχολογική του ύπαρξη είναι μιά σειρά άπό δωμάτια όπου έχει άφήσει.άναμμένα φώτα κι ή ζωή γίνεται βάρος. Μερικοί άνθρωποι συνηθίζουν τόσο πολύ αύτή τήν κατάσταση μόνιμης ύπερτάσεως, ώστε τήν δέχονται σάν τή φυσιολογική τους κατάσταση, παίρνουν σάν δεδομένα νά χάνουν τά μαλλιά τους στά τριανταπέντε καί νά παθαίνουν έλκος στά σαράντα.

Προσέξτε πώς τό βασικό χαρακτηριστικό αυτής τής καταστάσεως είναι ότι παύετε νά παρατηρείτε πράγματα. Σάν ένας άνθρωπος πού τρέχει νά προλάβει ένα τραίνο, δέν έχετε πιά καιρό νά στρέψετε τό κεφάλι σας άριστερά καί δεξιά. Άκόμα κι όταν προλάβετε τό τραίνο δέν ξεκουραζό-σαστε κοιτάζοντας έξω άπό τό παράθυρο, όπως θάκανε όποιοδήποτε φυ-σιολογικό παιδί. Ή έσωτερική ένταση συνεχίζεται· προσπαθείτε νά δια-βάσετε μιά έφημερίδα ή μπορεί άπλώς νά κοιτάζετε άπλανώς μπροστά σας, μέ τό μυαλό σας νά τρώγεται άπό τίς έννοιες του.

Τώρα σκεφθείτε τί γίνεται άν ένας τέτοιος άνθρωπος φύγει γιά διακο-πές καί ξαφνικά όλα φαίνονται νά «πηγαίνουν καλά». Είναι ένα ήλιόλου-στο πρωί: μπορεί νά ξεχάσει τό γραφείο γιά μιά βδομάδα καί νά άπολαύ-σει άπλώς τό τοπίο... Είναι σάν νά πάτησε κάποιος τό κουμπί «στόπ» ένός δυναμό· ό θόρυβος τής μηχανής σβήνει καί ή σιωπή φαίνεται θαυμαστή. Είναι σάν νά άνάβλυσε ξαφνικά στή συναίσθηση μιά πηγή ζωτικότητας. Έχει πάψει νά είναι παθητικός καί θλιμμένος. Κοιτάζει τό τοπίο μέ έν-τονο ένδιαφέρον ή άκούει μέ ευχαρίστηση τό τοπικό κουτσομπολιό στό μπάρ ένός καπηλειού. Ή έσωτερική ένταση έχει χαλαρώσει. Δέν σπατα-λάει πιά τή ζωτική του ένέργειά. Καί έπειδή παρατηρεί ξανάτά διάφορα πράγματα, ό άνακλαστικός του μηχανισμός άρχίζει νά λειτουργεί. Ή εύ-χαρίστηση πού άντλεΐ άπό τή θέα ένός δέντρου στή βροχή, σημαίνει πώς οί αισθήσεις του άρχίζουν νά άπλώνονται, νά περιμένουν ότι τά πράγματα θά είναι θαυμάσια καί ενδιαφέροντα, πράγμα πού σημαίνει μέ τή σειρά


του πώς οί πηγές ζωτικής ένέργειάς του γίνονται άφθονότερες. Τό νά κοιτάζεις τά πράγματα μέ ένδιαφέρον είναι σάν νά άναζωογονεΐς τό μυαλό. Στό «Ταξίδι στήν Ανατολή» δ Χέρμανν Χέσσε λέει τή σημαντική φράση: «... Ήμουν ύπεύθυνος γιά τήν προμήθεια μουσικής στήν όμάδα μας καί τότε άνακάλυψα πώς ένας μεγάλος χρόνος άφιερωμένος σέ μικρο-λεπτομέρειες μάς έξυψώνει καί αυξάνει τή δύναμή μας» (κεφάλαιο 1). 'Ακριβώς. Γιατί δταν συγκεντρώνεσαι σοβαρά στίς μικρολεπτομέρειες, χαλαρώνεις τή γενική ύπέρταση στό υπόλοιπο μυαλό σου καί οί ζωτικές σου πηγές άνανεώνονται.

Ό Ούίλλιαμ Τζαίημς έγραψε έπίσης πώς ή «θεραπεία τοϋ εκφοβι-σμού» είναι συχνά ή καλύτερη θεραπεία γιά τήν «ύπεραισθητική κατά-σταση» δπου τά λαγούμια τού τυφλοπόντικα γίνονται βουνά. Ό γιατρός άναγκάζει τόν άρρωστο νά κάνει τεράστιες προσπάθειες· τό πρώτο άποτέ-λεσμα είναι έντονος πόνος πού άκολουθείται σχεδόν άμέσως άπό ένα αί-σθημα άνακουφίσεως. Επειδή ή ύπέρταση είναι άνώφελη (δέν είναι τί-ποτα περισσότερο άπό μιά κακή συνήθεια) σάν τό φόβο ένός παιδιού γιά τά φαντάσματα, είναι άσκοπη σπατάλη ζωτικής ενέργειας. Μόλις τό μυαλό βγει άπό τήν κατάσταση τής θλιβερής παθητικότητας άπό ένα σόκ, οί ζωτικές δυνάμεις άρχίζουν νά λειτουργούν ξανά.

"Οταν ένας άνθρωπος είναι υγιής, συγκεντρώνεται σ' ένα πρόβλημα κάθε φορά, βάζει δλη τήν αίσθηση τού σκοπού του σ' αύτό καί διατηρεί ένα ύψηλό έπίπεδο ζωτικής άνακλάσεως άπό τό περιβάλλον του. Κάνει τά πράγματα άργά, μέ βαθύ ένδιαφέρον κι όταν άρχισε ι νά κουράζεται μειώ-νει τήν ταχύτητά του κι άφήνει τίς ύποσυνείδητες δυνάμεις του νά κάνουν τή δουλειά τής άνανεώσεως. 'Αναγνωρίζει πώς ή ύπερκόπωση καί ή κατά-θλιψη καί ή ήττα πού τήν συνοδεύουν άποτελούν ένα φαύλο κύκλο πού πρέπει νά άποφευχθεί άν θέλει νά είναι άποδοτικός καί ύγιής.

Τώρα, άν καί ή ύπέρταση τονίζεται άπό τόν σύγχρονο πολιτισμό, δέν είναι ειδικά μιά άρρώστεια τού πολιτισμού. Είναι μιά άρρώστεια τής συναισθήσεως· δηλαδή τού νά είσαι άνθρωπος. Ό έργάτης τής φάρμας πού πηγαίνει στή δουλειά του είναι έξίσου πιθανό νά άγνοήσει τό περι-βάλλον του, δσο ό βιαστικός πλασιέ αύτοκινήτων. Κι άν οί κάτοικοι μερικών χωριών τού 'Αμαζονίου είναι «κοντύτερα στή φύση» άπό τούς Νεοϋορκέζους, αύτό γίνεται συχνά μέ άντάλλαγμα τή βρωμιά καί τήν άγνοια καί τήν έλλειψη άνέσεως. Ή ύπέρταση είναι τό τίμημα πού πληρώ-νουμε γιά τίς συμφωνίες τοΰ Μπετόβεν, τά μυθιστορήματα τού Μπαλζάκ καί τίς προόδους στήν Ιατρική γνώση πού δέν άφήνουν τά παιδιά νά πεθαίνουν άπό ευλογιά.

'Αλλά δέν είναι ένα άπαραίτητο καί άναπόφευκτο τίμημα. Είναι άπο-τέλεσμα άγνοιας, κακής διαχειρίσεως τής ζωτικής μας οικονομίας.


Τό σημείο πού πρέπει νά παρατηρήσουμε έδώ είναι πώς, άν κι ή ύπέρ-ταση μπορεί νά μήν είναι άπαραίτητη, είναι έξίσου διαδεδομένη μέ τό κοινό κρυολόγημα. Δέν θάταν άνακρίβεια νά πούμε πώς όλα τά Ανθρώ-πινα όντα ζούν σέ μιά κατάσταση «άγρύπνιας» καί άγχους πού βρίσκεται πολύ πάνω άπό τό έπίπεδο πού χρειάζονται πραγματικά γιά ζωτική άπο-τελεσματικότητα. Είναι μιά γενική τάση τής συναισθήσεως νά «έξαπλώνει πολύ λεπτά τήν προσοχή»· κι όπως συμβαίνει μέ ένα υπερβολικά συγκινη-μένο παιδί πού έχει πάρα πολλά παιχνίδια τή μέρα τών Χριστουγέννων, τό άποτέλεσμα είναι νευρική έξάντληση.

Εκείνο πού είναι πολύ ενδιαφέρον σ' αύτό τό πλαίσιο, είναι οί στι-γμές πού ή τάση χαλαρώνει έξαιτίας αύθυποβολής ή τέλειας άπορροφή-σεως σέ κάποια μικροδουλειά. Ό Γήτς περιγράφει μιά τέτοια στιγμή ένώ καθόταν σέ ένα γεμάτο κόσμο τεϊοποτεΐο τού Λονδίνου:

Ένώ κοιτούσα τό μαγαζί καί τό δρόμο Τό σώμα μου πήρε ξαφνικά φωτιά· Καί γιά είκοσι περίπου λεπτά ή εύτυχία μου φαινόταν τόσο μεγάλη πού ήμουν ευλογημένος καί μπορούσα νά εύλογήσω.

Μπορεί αύτό νά είναι μιά περίπτωση αύθυποβολής· μπορεί κανείς νά φαντασθεί τόν ποιητή νά γίνεται όλο καί περισσότερο εκνευρισμένος καί κουρασμένος, καθώς στριμώχνεται άνάμεσα στόν κόσμο στό κεντρικό Λον-δίνο *ι ύστερα νά κάθεται νά πιει ζεστό τσάι, καθώς κοιτάζει έξω άπό τό παρΰ· Α>οο τού Σβάν καί Έντγκαρς στό δρόμο. Ξαφνικά όλα τά δυναμό του σωπαίνουν καί κοιτάζει τό πλήθος πού περνάει μέ έντονο ένδιαφέρον.

Στήν πραγματικότητα αύτό είναι πού φτιάχνει έναν ποιητή. Είναι ένας άνθρωπος πού είναι φυσικά πνευματικά ύγιής καί έλαστικός καί πού συχνά νιώθει στιγμές όπου ή συνηθισμένη υπέρταση εξαφανίζεται καί ξαφνικά άπορεϊ καί ένθουσιάζεται συνειδητοποιώντας πόσο ένδιαφέ-ρσντα είναι όλα. Αύτό πού συμβαίνει σέ τέτοιες στιγμές είναι πώς αρχίζει νά άκούει τίς «φωνές τής σιωπής». 'Αντιλαμβάνεται πώς ό κόσμος είναι πλούσιος σέ νοήματα (έννοιες) πού κανονικά θά τά παρέβλεπε. Τονίζω τή λέξη «νοήματα» γιατί είναι ή ούσία τής υποθέσεως. Οί έννοιες πού άντι-λαμβανόμασθε όταν ή κανονική μας ύπέρταση έξαφανίζεται, υπάρχουν πραγματικά. Δέν είναι μιά ψευδαίσθηση· δέν είναι καθαρά ύποκειμενι-κές.

Είναι άλήθεια πώς ή λέξη «ένδιαφέρον» έχει ένα ύποκειμενικό φωτο-στέφανο· έγώ άποφασίζω τί είναι ένδιαφέρον καί τί δέν είναι. 'Αλλά έχει ώστόσο καί μιά άντικειμενική έννοια. Καθώς ό Σέρλοκ Χόλμς μελετάει τά


ντοκουμέντα μιας υποθέσεως καί μουρμουρίζει «Πολύ ένδιαφέρον, Γουώ-τσον», αύτό πού έννοεϊ θά μπορούσε νά εκφρασθεί μέ τά λόγια: «Περισσό-τερο περίπλοκο άπό δ,τι φαίνεται έπιφανειακά». Ή αίσθηση τού νοήμα-τος πού ξυπνάει μέσα μας, δταν έξαφανίζεται ή ύπέρταση, είναι μιά άνα-γνώριση περιπλοκότητας, «ενδιαφέροντος».

Ά ν σκεφθούμε τήν άνθρώπινη έξέλιξη σάν μιά λειτουργία αυξανόμε-νης «περιπλοκοποιήσεως» (γιά νά χρησιμοποιήσουμε τήν έκφραση τού Ταγιάρ ντέ Σαρντέν), τότε φαίνεται πώς σημαίνει καί αυξημένη «ύπέρ-ταση» καί πώς αύτη μέ τή σειρά της, σημαίνει μιά αύξανόμενη τάση πάρα-μελήσεως τής «έννοιας».

Έχει σημασία νά καταλάβουμε πώς τά «νοήματα» πού άρχισε νά βλέ-πει ό Ούσπένσκυ στά δάση, τά ποτάμια καί τά βουνά δέν ήταν θέμα φαν-τασίας ή ύποταγής στό συναισθηματισμό. Ή «σεληνιακή γνώση» τού Γκραίηβς είναι μιά πραγματικότητα - μιά πραγματικότητα πού συναι-σθάνονται οί ποιητές στίς στιγμές τής σιωπής. Στόν Κελτικό θρύλο τού Γκβιόν πού άναφέρει ό Γκραίηβς ό μικρός Γκβιόν άνακατεύει ένα καζάνι πού π* ριέχει ένα μαγικό «ποτό γνώσεως»· τρεις σταγόνες πέφτουν έξω καί τού καίνε τό δάχτυλο κι όταν τό βάζει στό στόμα του βλέπει ξαφνικά τή σημασία όλων τών πραγμάτων, περασμένων, τωρινών καί μελλοντικών. Στό θρύλο τοϋ Ζήγκφριντ, δπως μελοποιήθηκε άπό τόν Βάγκνερ, σταγόνες άπό αίμα δράκου πέφτουν πάνω στό χέρι τοϋ ήρωα καί τόν καίνε- τό βάζει στό στόμα του καί μπορεί άμέσως νά καταλάβει τό τραγούδι τών πουλιών καί τούς «ψιθύρους τοϋ δάσους». Καί στίς δύο περιπτώσεις, τό μαγικό ποτό έχει τήν ίδια επίδραση: νά προκαλέσει μιά βαθειά έσωτερική σιωπή πού έπιτρέπει μιά καινούργια άντίληψη τής σημασίας (τού νοήματος).

Ά ν συμφωνήσουμε τώρα πώς ό «ποιητής τών μουσών» ή ό «μάγος» είναι ένας άνθρωπος, πού τό μυαλό του μπορεί νά χαλαρώνει" καί νά συλλαμβάνει αύτά τά βαθύτερα επίπεδα σημασίας, πρέπει νά άναγνωρί-σουμε πώς αύτό συμβαίνει πρός δύο κατευθύνσεις. Τό νόημα ύπάρχει πραγματικά, έξω άπό τό μυαλό του καί ή δύναμή του νά «συντονισθεί» σ' αύτό είναι μόνο ή άρχή.

Παρουσιάζεται ένα άκόμα πιό ένδιαφέρον σημείο. Έχω συγκρίνει τόν άνθρωπο μ' ένα αύτοκίνητο μέ δύο δδηγούς: τή συνειδητή προσωπικότητα καί τίς υποσυνείδητες παρορμήσεις. Στόν πολιτισμένο άνθρωπο ό ρόλος τού υποσυνείδητου «δδηγοϋ» είναι σχετικά αύτόματος καί έπαναλαμβα-νόμενος σέ σύγκριση μέ τό ρόλο τού συνειδητού «οδηγού»· είναι ελάχιστα περισσότερο άπό ένα μηχανικό συντηρήσεως πού έλέγχει τόν ύπνο, τή μνήμη καί τίς λειτουργίες τού στομαχιού καί τών έντέρω^. Ό συνειδητός νούς γράφει συμφωνίες, σχεδιάζει τήν κατάκτηση τού διαστήματος καί χτίζει πολιτισμό. Ά λ λ ά στίς «μαγικές» κοινωνίες (έταιρείες) τού μακρ ινού


παρελθόντος, ό υποσυνείδητος οδηγός ήταν έξίσου σημαντικός. "Οτι Ανα-λάμβανε, δέν τόκανε μόνο γιά νά προκαλέσει ύπνο, άλλά γιά νά διευρύνει τό άλλο εΐδος τής γνώσεως, τή διαισθητική γνώση τών «νοημάτων» πού τόν περιέβαλαν σάν ψίθυροι τού δάσους. Ό μάγος ή ό μυστικιστής είχε σκοπό νά φτάσει μέ κάποιο τρόπο βαθύτερα μέσα στή φύση, νά επεκτείνει τή λαβή καί τή δύναμη τού υποσυνείδητου νοϋ. Ό ύπνος δέν ήταν μιά παθητική κατάσταση στήν όποία τό σώμα συνερχόταν άπό τούς κόπους τής μέρας, άλλά ένα όργανο έρευνας καί μερικές φορές άκόμα καί ούσιώδες προκαταρκτικό μαγείας. Στήν άρχαία 'Ιρλανδία ή έκλογή ένός καινούρ-γιου βασιλιά περιλάμβανε τή" θυσία ένός ίερού ταύρου, άπό τόν όποιο έτρωγε ένας Δρυΐδης ώσπου νά άποκοιμηθεΐ. Στόν ύπνο του έψελναν άπό πάνω του καί δεχόταν τήν «άποκάλυψη» τού δίκαιου διεκδικητή τού θρό-νου.1 Στό σύγχρονο νοϋ μιά τέτοια τελετή ύποβάλλει άμέσως άπάτη πού γινόταν σέ βάρος εϋπιστων άγριων. 'Αλλά ύπάρχουν καταγραμένες περι-πτώσεις «ύπνομαγείας» πού είναι λιγώτερο εύκολο νά έξηγηθούν. Στό «Πρότυπο τών Νήσων» ό Άρθρουρ Γκρίμπλ, πού ήταν έπιθεωρητής στά νησία Τζίλμπερτ τοϋ Νοτίου ειρηνικού περιγράφει τή μαγική τελετή τού καλέσματος τοϋ δελφινιού. Είπε στόν Γκρίμπλ πώς έπρεπε νά φάει κρέας δελφινιού γιά ν' αύξήσει τή δύναμή του. Αύτό τόν έκανε νά ρωτήσει πώς θά μπορούσε νά προμηθεύεται τακτικά αύτό τό σπάνιο κρέας. Ή μεγάλη καί σύντομη άπάντηση (ένός νησιώτη) ήταν πώς οί συγεννείς του στό χωριό Κούμα, έβδομήντα μίλια στά βόρεια τής λιμνοθάλασσας ήταν οί κληρονομικοί κλητές δελφινιών τών 'Ανώτερων 'Αρχηγών τού Μπουταρι-τάρι καί τού Μακίν - Μεάγκ. Ό πρώτος του ξάδερφος ήταν ειδικός στό παιχνίδι· έβλεπε τό σωστό όνειρο όποτε ήθελε. Τό πνεύμα του έβγαινε άπό τό σώμα του σ' ένα τέτοιο όνειρο· άναζητούσε τό λαό τών δελφινιών στό σπίτι τους κάτω άπό τό δυτικό όρίζοντα καί τούς καλούσε γιά ένα χορό μέ γεύμα στό χωριό Κούμα. Ά ν έλεγε τά λόγια τής προσκλήσεως σωστά (καί πολύ λίγοι ήξεραν τό μυστικό τους), τά δελφίνια τόν άκολουθούσαν μέ φωνές χαράς στήν έπιφάνεια.

Μέ τόν καιρό ό Γκρίμπλ όδηγήθηκε στό Κούμα, όπου όλα τά πιάτα πού ήταν άπαραίτητα γιά ένα συμπόσιο είχαν στρωθεί. Ό χονδρός καί φιλικός κλητής δελφινιών άποσύρθηκε στήν καλύβα του καί γιά άρκετές ώρες όλα ήταν σιωπηλά. Ό κλητής δελφινιών ώρμησε έξω άπό τήν καλύβα του κι έπεσε μπρούμυτα κι ύστερα σηκώθηκε «άδράχνοντας τόν άέρα καί χλιμιν-τρίζοντας μ' ένα παράξενο όξύ τόνο σάν κουτάβι. 'Ύστερα τά λόγια βγή-καν μέ δυσκολία άπό τό στόμα του «teirake! teirake! (Σήκω! Σήκω!)...

1. Βλέπε Χ. Ρ. Χαίης, στήν άρχή: Ό πρώτος άνθρωπος καί οί θεοί του, (Νέα 'Υόρκη, Putnam 1963) σελ. 153.


έρχονται, έρχονται...» Ό λ ο ι οί χωρικοί έτρεξαν στό νερό καί στάθηκαν εκεί βυθισμένοι ώς τό στήθος. "Ύστερα ήρθαν τά δελφίνια: «Προχωρούσαν πρός τό μέρος μας σέ πλατειά σειρά, μέ κενά δύο ή τριών μέτρων άνάμεσά τους δσο έφθανε τό μάτι μου. Έρχονται τόσο άργά πού φαίνονταν κρεμα-σμένα σέ ύπνωση. Ό άρχηγός τους πήγε κοντά στά πόδια τοΰ όνειρευόμε-νου. Στράφηκε χωρίς μιά λέξη γιά νά καθίσει δίπλα του καθώς προχω-ρούσε άργά πρός τά ρηχά... Οί χωρικοί καλοσώριζαν τούς καλεσμένους τους στήν άκτή μέ μαγευτικά λόγια... Καθώς πλησιάζαμε τά σμαραγδένια ρηχά νερά, τά πτερύγια τών πλασμάτων άρχισαν νά άγγίζουν τήν άμμο- τά χτυπούσαν άπαλά σάν νά ζητούσαν βοήθεια. Οί άντρες έσκυψαν γιά νά βάλουν τά χέρια τους γύρω στά μεγάλα ζώα καί νά τά περάσουν στήν άμμο. Είχαν σάν μοναδική τους έπιθυμία νά φτάσουν στήν παραλία. Τά «ύπνωτισμένα» δελφίνια σφάχθηκαν στή συνέχεια καί φαγώθηκαν.

Θά μπορούσαμε νά άναφέρουμε παρεπιπτόντως πώς τά ζώα ύπνωτί-ζονται εύκολα. Ό Μπλάκ τό περιγράφει στό «Πνεύμα καί σώμα» καί προσθέτει πώς τό φαινόμενο περιγράφτηκε σέ βιβλίο ήδη άπό τό 1936, δταν ό Σέβεντερ παρατήρησε πώς άν τό κεφάλι ένός κατόπουλου πιεζόταν στό έδαφος καί τραβούσαν μιά γραμμή μέ κιμωλία άπό τό ράμφος του τό πουλί έμενε «ύπνωτισμένο», ώσπου νά ξυπνήσει άπό ένα δυνατό θόρυβο.

Οί κληρονομικοί κλητές δελφινιών τών νήσων Τζίλμπερτ είναι παρά-δειγμα τής άναπτύξεως τής «σεληνιακής γνώσεως» καί δλόκληρη ή ιστο-ρία τονίζει ένα ζωτικό σημείο. Έχουμε συνηθίσει νά σκεπτόμαστε τόν ύπνο σάν μιά κατάσταση πού δέν έλέγχεται καί δέν μπορεί νά έλεγχθεΐ, στήν όποία χάνουμε κάθε «δύναμη» δράσεως καί σκέψεως πού έχουμε συνήθως. Τά περισσότερα δνειρά μας ξεχνιούνται δταν ξυπνάμε. Άλλά ό Τζ. Β. Ντάν τόνισε στό περίφημο βιβλίο του «Ένα πείραμα μέ τό χρόνο» (1927) πώς μπορούμε μέ κάποια προσπάθειςι νά μάθουμε νά θυμόμαστε τά όνειρα. Γύμνασε τόν έαυτό του νά τό κάνει, έχοντας ένα μολύβι καί χαρτί κοντά στό κρεββάτι του καί γράφοντάς τα κάθε φορά πού ξυπνούσε τή νύχτα. Τό άποτέλεσμα ήταν νά άνακαλύψει πώς τά όνειρα περιέχουν συ-χνά προγνωστικές ματιές σέ γεγονότα πού θά συμβούν άργότερα. (Αύτό θά συζητηθεί στό τρίτο μέρος, (κεφάλαιο 3). Ή «μαγεία» τών κλητών δελφι-νιών είναι ένα βήμα μακρύτερα πρός αυτή τήν κατεύθυνση, δπως ήταν καί ή μαγεία τών Δρυΐδων. Αύτό έξηγεί καί τή σημασία πού δίνουν στά όνειρα οί πρωτόγονες φυλές καί γιατί ή θεά τής σελήνης είναι ή προστάτισσα τών μαγικών λατρειών.

Θά μπορούσε άκόμα νά έξηγήσει γιατί ή Λευκή Θεά θεωρείτο κατα-στροφέας καί έμπνευστής. Τά ψυχεδελικά φάρμακα πού έχουν τήν έπί-δραση νά άκινητοποιούν τόν «λογικό νού» καί νά βάζουν τίς ύποσυνείδη-τες δυνάμεις στό κάθισμα τού δδηγού τής προσωπικότητας, μπορούν νά


προκαλέσουν Αποκαλύψεις 'όμορφιάς ή φρίκης. Τό μυαλό πού Ανοίγεται στίς «ύποσυνείδητες έννοιες» έχει πετάξει τά Αμυντικά του όπλα, έχει άποτινάξει τή μόνωσή του, τούς «Αποσβεστήρες κρούσεώς του» (Αμορτι-σέρ). Ή συναίσθηση στό φως τής μέρας έχει τό καταφύγιο τής κοινής λογικής, τής «Αντικειμενικής πραγματικότητας». 'Αλλά στίς ύποσυνείδη-τες καταστάσεις ή διαχωριστική γραμμή άνάμεσα στήν πραγματικότητα καί τίς προσωπικές φαντασίες θολώνει· καί χωρίς κάποια γνώση καί πει-θαρχία τό μυαλό είναι στό έλεος τής τάσεώς του γιά νοσηρότητα. Ό Γκραίηβς σχολιάζει σωστά πώς ό έφιάλτης είναι μιά άπό τίς σκληρότερες πλευρές τής Λευκής Θεάς. Πρέπει νά τό έξηγήσουμε - άν καί ό Γκραίηβς μπορεί νά μήν συμφωνεί - λέγοντας πώς ό κίνδυνος προέρχεται άπό τήν άγνοια τών «πιστών» της καί όχι άπό όποιαδήποτε καταστρεπτική τάση τής ίδιας τής θεάς. .

Ένα άλλο ένδιαφέρον θέμα προκύπτει άπό τήν άφήγηση τού καλέσμα-τος τών δελφινιών άπό τόν Γκρίμπλ: τό σχόλιο «"Αν έλεγε σωστά τά λόγια τής προσκλήσεως (καί πολύ λίγοι ήξεραν τό μυστικό τους), τό δελφίνι θά άκολουθούσε...» "Αν ή δύναμη τοϋ ύποσυνείδητου έαυτού τού όνειρευόμε-νου ύπνωτίζει κατά κάποιο τρόπο τά δελφίνια, γιατί νά έχει σημασία ή άκριβής μορφή τών λέξεων; Αύτό τό θέμα άγγίζει φανερά όλόκληρο τό πεδίο τών μαγικών τελετών καί έπικλήσεων.

Ή άπάντηση είναι σχεδόν σίγουρα πώς έχει σημασία μόνο γιά τό μάγο, πού πρέπει νά πιστεύει στό Αντικειμενικό κύρος αύτού πού κάνει. Τό πρόβλημά μας είναι πώς περιέχουμε δύο πνεύματα καί τό συνειδητό πνεύμα έχει συνηθίσει τόσο πολύ στόν άντρικό ρόλο τής κυριαρχίας, ώστε συχνά έπηρεάζει τήν λεπτή λειτουργία τού θηλυκού ύποσυνείδητου. Ό Ε. Χ. Βίζιακ, ένας άλλος ποιητής μέ Ανώμαλα δραστήριο ύποσυνείδητο, περιγρΑφοντας στήν αύτοβιογραφία του πώς έργάσθηκε σέ τηλεγραφεϊο κι έμαθε νά στέλνει σήματα Μόρς μ' ένα κλειδί λέει:

«Ήμουν ύπερβολικά Ανήσυχος κι άρχισα νά στέλνω άσχημα, τρακαρισμένα. Τό νά στέλνεις σωστά ήταν ύπέροχο. 'Αντί για μυς πού πονούσαν, ύπήρχε μιά αίσθηση έλεύθερου παιχνιδιού στό χει-ρισμό τού κλειδιού, μιά χωρίς προσπάθεια, εύκαμπτη συνεργασία μέ τό μηχανισμό τών έλατηρίων. Μιά μέρα, ένώ έκανα έξάσκηση, ό καρπός μου άρχισε νά κινείται μ' αύτή τήν ύπέροχη έλευθερία. Ό έπιθεωρητής μέ κοιτούσε μέ έκπληξη καί ικανοποίηση άπό τό γρα-φείο του. Έρριξα μιά ματιά στά γυαλιά του πού έλαμπαν μέ καλω-σύνη καί ή δύναμη ή τέχνη, δ,τι κι άν ήταν, χάθηκε γιά νά μήν ξαναγυρίσει ποτέ...1»

1. « Ή αύγή τής ζωής», Λονδίνο, John Baker 1968.


Ή «κράμπα» τοΰ Βίζιακ είναι ή υπέρταση πού συζητήσαμε, τό συνειδητό πού επηρεάζει επίμονα τήν δραστηριότητα τού ύποσυνείδητου «ρομπότ» πού άσχολεΐται μέ αύτά τά μηχανικά θέματα.

Τώρα τό ύποσυνείδητο μπορεί νά γυμνασθεί γιά νά άνταποκρίνεται σέ όρισμένες φόρμουλες ή σύμβολα. Φτάνει νά ακούσει κάποιος πού άγαπάει τόν Βάγκνερ, μιά γραμμή άπό τόν «Θάνατο τού έρωτα» γιά νά νιώσει άνατριχίλα. Ό 'Ινδός άγιος Ραμακρίσνα έπεφτε σέ μιά κατάσταση sama-dhi (έκστάσεως) άκούγοντας τό όνομα τής θεϊκής μητέρας. Στήν «Έρημο», ό Τ. Σ. Έλιοτ χρησιμοποιεί σκόπιμα άποσπάσματα πού έχουν φορτισθεΐ πολύ μέ νόημα σ' ένα άλλο πλαίσιο, συμπεριλαμβανομένων άποσπασμά-των άπό λιμπρέττα τού Βάγκνερ. Ό Γκραίηβς λέει πώς μόνο ή ποίηση τών μοϋσών μπορεί νά προκαλέσει αύτή τήν άνατριχίλα πού δ Α. Ε. Χούσμαν δήλωνε πώς ήταν ή δοκιμασία τής καλής ποιήσεως καί άπό γενική άποψη έχει φανερά δίκιο. 'Αλλά τά φράγματα τής παλίρροιας μπορούν νά άναγ-κασθοΰν νά άντιδροΰν σέ δποιοδήποτε «Άνοιξε σουσάμι», άν κάνει κα-νείς τόν κόπο. Οί έφηβοι τής δεκαετίας τού 50 ένιωθαν γνήσια «άνατρι-χίλα» δταν έβλεπαν φωτογραφίες τοΰ μακαρίτη Τζαίημς Ντήν. Ένας σκο-πός γίνεται «τόπ», άν παιχτεί ξανά καί ξανά, ώσπου νά προκαλεί μιά τελετουργική άντίδραση. Ό Χίτλερ γύμνασε τελικά τά άκροατήριά του μέχρι σημείου πού μιά δρισμένη άνοδος στόν τόνο τής φωνής του μπο-ρούσε νά άρχίσει τό συναισθηματικό δργασμό.

Τό σύμβολο - ή ή μορφή λέξεων - πού προκαλεί τήν άντίδραση είναι σέ κάποιο βαθμό αύθαίρετο. Έχω διαβάσει έναν κριτικό πού βεβαίωνε πώς οί στίχοι τοΰ Κήτς «Τά νερά πού κουνιούνται μέ τόν ιερατικό τους σκοπό τής καθαρής καθάρσεως γύρω στίς άνθρώπινες άκτές τής Γής», έχαναν τή «μαγεία» τους, όταν άντικαταστούσε τή λέξη «καθαρής» μέ τή λέξη «κρύας» στή δεύτερη πρόταση. Προσωρινά βρίσκω τό στίχο έξίσου άποτε-λεσματικό καί μέ τούς δυό τρόπους καί συμπεραίνω πώς ή άντίδραση - ή έλλειψη άντιδράσεως - τοΰ κριτικού ήταν θέμα άντιδράσεως σ, νήθειας.

Τό συμπέρασμα είναι πώς ή άκριβής διατύπωση τού καλέσμι τος είχε μεγαλύτερη σημασία γι' αύτόν πού καλούσε τά δελφίνια παρά γιά τά δελ-φίνια- έλεγχε τό μηχανισμό έκλύσεως τής δυνάμεως πού καλούσε τά ψάρια στό «γεύμα». Ή λανθασμένη διατύπωση θά μπορούσε νά είχε προειδο-ποιήσει τά δελφίνια, άφήνοντας έλεύθερη τήν αίσθηση ένοχής του γιά τήν άπάτη ή ξυπνώντας μέ άλλο τρόπο τόν συνειδητό του «λογοκριτή».

Θά μπορούσε κανείς νά τά συνοψίσει αύτα λέγοντας πώς δ συνειδητός νοΰς έχει τό παχύ δέρμα ένός ρινόκερου- είναι ισχυρός άλλά αναίσθητος. Τό ύποσυνείδητο έχει «ένα δέρμα λιγότερο»· είναι επικίνδυνα εύαίσθητο. Χρειάζε. αι τό άντρικό συνειδητό δπως μιά γυναίκα χρειάζεται σύζυγο: γιά τή δύναμή του καί τήν αίσθηση τοΰ σκοπού. Καί τό συνειδητό δέν θά


μπορούσε νά υπάρξει χωρίς τό γυναικείο στοιχείο, τή «μυστική ζωή». Άλλά ή ιδανική σχέση άνάμεσα στά δυό, πετυχαίνεται μόνο δταν τό συ-νειδητό συγκεντρωθεί μέ πλήρη άφοσίωση σ' ένα μοναδικό σκοπό. Ά π ό αύτό προέρχεται ή προτίμηση τών άντρών γιά τά επικίνδυνα σπόρ - ορει-βασία, όδήγηση αύτοκινήτων κούρσας - γιατί ή πλήρης συγκέντρωση πού άπαιτείται φέρνει τήν ένωση τού συνειδητού καί τού ύποσυνείδητου καί μιά καινούργια άπόκτηση δυνάμεως. Ή άποπλάνηση έχει τά ίδια κίνη-τρα· στή «σεξουαλική κατάκτηση» τό άντρικό συνειδητό γίνεται «μονομε-ρές», ενώ ή ένωση μέ τό θηλυκό άναδεύει τά βάθη τοΰ ενστικτώδους σκο-πού. Άλλά ή άνάπτυξη τής καθαρής δυνάμεως τής θελήσεως είναι βασικά μάταιη· είναι μόνο ή κορφή τοΰ σκοπού. Ή πραγματική «κατεύθυνση» γιά τή συναίσθηση βρίσκεται στήν επέκταση τής γνώσεως, μιά όλο καί ευρύ-τερη αντίληψη τών σχέσεων τοΰ πραγματικού κόσμου πού φωτίζει καί συμπληρώνει τίς «σεληνιακές» γνώσεις τού ύποσυνείδητου. Γι' αύτό ή άνάπτυξη «ήλιακής» γνώσεως άπό τόν άνθρωπο τής Δύσεως πρέπει νά γίνει δεκτή σάν πραγματική εξέλιξη, παρά τή μονομέρειά της· δέν χρειά-ζεται νά μείνει μονομερής.

Ό λ α αύτά σημαίνουν πώς τά «μαγικά συστήματα» - ή έβραϊκή καβ-βάλα, τό κινέζικο «βιβλίο τών άλλαγών», «ή τράπουλα Ταρό», ή «κλείς τοΰ Σολομώντα», τά αίγυπτιακά καί θιβετιανά «βιβλία τών νεκρών» - δέν πρέπει νά θεωρούνται σάν πρωτόγονες καί άποτυχημένες προσπάθειες «έπιστήμης», άλλά σάν προσπάθειες εκφράσεις τών βαθών τής «σεληνια-κής» γνώσεως μέ τούς δικούς τους όρους. Τά αίγυπτικά καί θιβετιανά «Βιβλία τών νεκρών» πού όνομάζονται στή γλώσσα τους pert em hru (Έμ-φάνιση τή μέρα) καί bardo thodol - είναι σχεδιασμένα γιά νά διαβάζονται δυνατά στόν έτοιμοθάνατο, σέ μιά προσπάθεια νά δώσουν στό «ύποσυνεί-δητο» κάποιο έλεγχο πάνω στίς παράξενες έμπειρίες του. Στά δυτικά αυ-τιά άκούγεται παράλογο ώσπου νά άναγνωρίσουμε σάν λογική τήν Ιδέα ελέγχου τού «κοιμισμένου εαυτού» καί τών παρορμήσεών του. Τότε κατα-λαβαίνουμε πώς αύτό πού προσπαθούσαν νά κάνουν οί άρχαίοι Αιγύπτιοι καί Θιβετιανοί δέν είναι παιδιάστικο καί παράλογο, άλλά βρίσκεται ένα βήμα μπροστά άπό κάθε γνώση πού κατέχουμε στή Δύση. (Τά πειράματα βαθειάς ύπνώσεως είναι ίσως τό κοντινότερο πλησίασμά μας σ' αύτό). "Οποιος θέλει νά τό δοκιμάσει μπορεί νά τό κάνει κάνοντας μιά προσπά-θεια νά πετύχει κάποιο έλεγχο πάνω στά δνειρά του: π.χ. μέ τό νά κοιμηθεί άνάσκελα γιά νά προκαλέσει έφιάλτη κι ύστερα ξεκινώντας νά έλέγξει τόν έφιάλτη καί νά τόν έμποδίσει νά φτάσει στό φυσιολογικό του άποκορύ-φωμα.

Τό κινέζικο «Βιβλίο τών άλλαγών» ή Τ Τσίγκ είναι ένα άπό τά πιό ένδιαφέροντα καί άσφαλώς ένα άπό τά πιό προσιτά άπό αύτά τά «σελη-


νιακά» συστήματα γνώσεως. Είναι επίσης μοναδικό γιατί δέν έχει βλαβε-ρές πλευρές· ή προσεχτική μελέτη του μπορεί νά κάνει μόνο καλό. Τό 1 Τσίγκ άρχίζει σάν μιά σειρά έξηντατεσσάρων χρησμών, γραμμένων (σύμφωνα μέ τήν παράδοση) άπό τόν βασιλιά'Βέν, ίδρυτή τής δυναστείας τών Τσού, πάνω άπό χίλια χρόνια π.Χ. Οί έξηντατέσσερις αύτοί χρησμοί επεκτάθηκαν άργότερα μέ «εΙκόνες» καί σχόλια σέ κάθε στίχο. (Ή έννοια αυτού θά φανεί σέ μιά στιγμή). Ό Κομφούκιος καί διάφοροι άλλοι μελε-τητές έγραψαν σχόλια γιά όλα αύτά καί τό άποτέλεσμα είναι τό όγκώδες κείμενο πού έκδόθηκε σέ μιά σύγχρονη μετάφραση σέ δύο τόμους τό 1951.1 =

*

Στό άπλούστερο λοιπόν έπίπεδό του τό Τ Τσίγκ μπορεί νά θεωρηθεί ώς ένα βιβλίο μαντείας όπως τό olm moore's almanac καί άσφαλώς αύτή ή πλευρά του έξηγεί τήν άξιόλογη δημοτικότητα πού άπόκτησε τά τελευταία χρόνια. Άλλά ή μαντική αύτή Λλευρά βασίζεται σ' ένα σύστημα καί ή μελέτη αύτού τού συστήματος είναι πιό καρποφόρα καί άποκαλυπτική άπό τή συμβουλή τού χρησμού.

Τό σύστημα θεμελιώνεται στήν άπλή άντίθεση τού φωτός καί τού σκο-ταδιού ή τού θετικού καί τού άρνητικού πού όνομάζεται έδώ yang καί yin. Ά π ό όσα είπαμε ήδη σ' αύτό τό κεφάλαιο μπορούμε άμέσως νά ριψοκιν-δυνεύσουμε τή μαντεψιά πώς αύτό τό «φώς» καί τό σκοτάδι δέν υποτίθε-ται πώς ταυτίζονται μέ τό πρωτόγονο καλό καί κακό, άλλά μέ τίς ήλιακές καί σεληνιακές άρχές. Μέ άλλα λόγια τό yin δέν είναι ένα άλλο όνομα γιά τίς άρνητικές Ιδιότητες καί άρχές άλλά γιά.τή σκοτεινή «άλλη πλευρά» τού νού.

Τό yang παριστάνεται μέ μιά συνεχή γραμμή δηλαδή: ******** τό yin μέ μιά γραμμή μέ μιά διακοπή στή μέση *** ***. Καθένας άπό τούς έξηντα-τέσσερις χρησμούς άποτελείται άπό έξη άπό αύτές τίς γραμμές, τή μιά πάνω στήν άλλη σάν σάντουιτς.

1. Μεταφράστηκε στά Γερμανικά άπό τόν Ρίχαρντ Βίλχελμ καί στή συνέχει στά 'Αγγλικά άπό τόν Κάρυ Φ. Μπαίηνς, μέ πρόλογο τοϋ Γιούγκ. Λονδίνο, Routledge 1951, Νέα 'Υόρκη, Pantheon, 1951.


Αύτό είναι τό έξάγραμμο 56, τό LU, ό «περιπλανώμενος. Καθένα άπό τά έξηντατέσσερα έξάστιχα έχει έναν τίτλο.

"Οποιος έχει μαθηματική κλίση θά μπορέσει νά καταλάβει πώς άπό τό yang καί yin προήλθαν έξηντατέσσερα έξάγραμμα. "Αν άρχίσετε τραβών-τας δυό γραμμές τή μιά δίπλα στήν άλλη μιά yin καί μιά yang κι ύστερα δείτε πόσους συνδυασμούς μπορείτε νά πάρετε προσθέτοντας καινούργιες γραμμές σάν σάντουιτς, θά δείτε πώς οί έξι γραμμές μπορούν νά διατα-χθούν άκριβως σέ έξηντατέσσερα διαφορετικά σχέδια. 'Αρχίζω μέ δυό γραμμές

* * * * * * * * * * * * *

"Αν τώρα προσθέσω μιά δεύτερη γραμμή στήν καθεμιά, γίνονται δυνατοί τέσσερις συνδυασμοί:

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Κι δταν προσθέσω μιά τρίτη γραμμή, γίνονται δυνατοί δχτώ συνδυα-σμοί. Μέ λόγα λόγια, διπλασιάζω τόν άριθμό κάθε φορά πού προσθέτω μιά καινούργια γραμμή στό σάντουιτς.

'Αλλά γιατί έξηντατέσσερα έξάγραμμα; Ή άπάντηση φαίνεται πώς είναι πώς δ βασιλιάς Βέν άποφάσισε πώς

υπήρχαν δχτώ θεμελιώδη σύμβολα, τά άκόλουθα:

ch' ien Τό δημιουργικό, ουρανός k' un Ό δέκτης, ή γη k' en Ή σιωπή, τό βουνό k' an Τό Αβυσσαλέο, τό νερό chen Αύτό πού ξυπνάει, ό κεραυνός sun Τό άπαλό, ό άνεμος tui Τό χαρούμενο, ή λίμνη Li Αύτό πού κουδουνίζει, ή φωτιά

Στήν πρώτη γνωριμία δ μελετητής έχει τήν τάση νά άναρωτηθεΐ γιατί ή σειρά περιέχει καί τό «νερό» καί τή «λίμνη» πού φαίνεται νά επαναλαμ-βάνονται, ώσπου νά παρατηρήσει πώς τά σύμβολα πηγαίνουν κατά ζεύγη: σύρανόζ, γη- νερό, φωτιά· βουνό, λίμνη· κεραυνός, άνεμος. Είναι έπίσης καί ζευγάρια άντίθετων Ιδιοτήτων: τό δημιουργικό καί τό δεκτικό· τό βίαιο (κεραυνός) καί τό άπαλό (άνεμος)· τό σιωπηλό (βουνό) καί τό χα-


ρούμενο (λίμνη)· αύτό πού κουδουνίζει ή περιορίζει (ή φωτιά) καί τό άντίθετό του, ή άβυσσος, τό κενό (νερό). Καθεμιά άπό αυτές τίς ιδιότητες παρουσιάζεται μ' ένα «τρίγραμμο» (τρεις γραμμές) καί καθένας άπό τούς έξηντατέσσερις «χρησμούς» άπό δύο άπό τά σύμβολα.

Είναι φανερό πώς ό βασιλιάς Βεν διαλογίστηκε πάνω σ' αύτούς τούς έξηντατέσσερις συνδυασμούς συμβόλων καί έρμήνευσε τόν καθένα σάν μιά άρχέτυπη κατάσταση ή συνθήκη τής άνθρώπινης ζωής. Π.χ. άν τό έξά-γραμμο παριστάνει τή γή πάνω (στήν κορφή τού έξαγράμμου) καί τόν ουρανό κάτω, μπορούμε νά δούμε πώς τά δύο αυτά πιέζουν τό ένα τό άλλο μέ τήν ίδια δύναμη καί ό ούρανός προσπαθεί νά κινηθεί πρός τά πάνω καί ή γή προσπαθεί νά κινηθεί πρός τά κάτω καί Αντισταθμίζονται στήν εντέ-λεια. Γι' αύτό ό βασιλιάς Βέν όνόμασε αύτό τό έξάγραμμο ειρήνη (ή αρμο-νία). Ά π ό τήν άλλη πλευρά άν ό ούρανός είναι πάνω καί ή γή είναι κάτω, τά δύο κινούνται σέ άντίθετες κατευθύνσεις χωρίς δημιουργική έπαφή καί ή κατάσταση θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει τήν άποτελμάτωση ή τό άδιέ-ξοδο. Αύτή ή έρμηνεία άποκαλύπτει πώς έχουμε νά κάνουμε μέ τήν δη-μιουργική ώθηση τού συνειδητού καί τή δεκτική ιδιότητα τού ύποσυνεί-δητου· γιατί όταν άπομακρύνονται ύπάρχει πραγματικά μιά κατάσταση ζωτικής άποτελματώσεως.

Αύτό μπορεί νά άκούγεται φανταστικό ή άπλά φλύαρο. Τό μόνο πού μπορώ νά πώ είναι πώς μιά στενή γνωριμία μέ τό 1 Τσίγκ καί τά σύμ-βολά του άρχίζει γρήγορα νά άποκαλύπτει μιά άξιόλογη έσωτερική συν-οχή καί πώς αύτή ή έννοια γίνεται φανερή. Στήν άρχή τό τοπίο είναι παράξενο καί άνησυχητικό· σύντομα γίνεται γνώριμο καί όλα φαίνονται λογικά. Έ ν α άπό τά πρώτα μεγάλα πνεύματα τής Δύσεως πού τό άναγνώ-ρισε ήταν ό Λάιμπνιτς πού έτρεφε τό παράξενο όνειρο νά δημιουργήσει έναν «συμπαντικό υπολογισμό» στόν όποιο όλες οί άλήθειες τών μαθημα-τικών καί τής φιλοσοφίας θά μπορούσαν νά εκφρασθούν. Παρατήρησε ότι ό τρόπος μέ τόν όποιο είναι φτιαγμένα τά έξάγραμμα άποτελεί ένα «δυα-δικό» μαθηματικό σύστημα· δηλαδή ένα σύστημα πού άντί νά χρησιμο-ποιεί τούς άριθμούς άπό τό ένα μέχρι τό δέκα κι ύστερα νά τούς έπανα-λαμβάνει, χρησιμοποιεί μόνο τό ένα καί τό δύο. Τό δυαδικό σύστημα είναι ή βάση τών σύγχρονων ύπολογιστικών μηχανών καί τών ήλεκτρονικών ύπολογιστών. Ασφαλώς ό Λάιμπνιτς έκανε λάθος όταν υπόθεσε πώς ό βασιλιάς Βέν ή ό κατοπινός σχολιαστής Σάο Γιούγκ ήξερε τά δυαδικά μαθηματικά συστήματα, άλλά τό ένστικτο του ήταν σωστό όταν είδε τό "Ι Τσίγκ ώς μακρινό συγγενή τού παγκόσμιου υπολογισμού του. Ό Λάιμ-πνιτς ήταν άντιεπιστημονικός· ή ίδέα ένός μαθηματικού συμβολισμού πού θά μπορούσε νά έκφράσει όλη τήν «άλήθεια» είναι παράλογη· άκόμα καί ή συνηθισμένη γλώσσα - πού είναι πολύ πιό ευέλικτη - δέν μπορεί νά


αντιμετωπίσει πολύ άπλές έννοιες πού συνεπάγονται αισθήματα. Τό Τ Τσίγκ είναι ένα δίχτυ πλεγμένο άπό πολύ λεπτότερα πλέγματα.

Μπορούμε νά συμβουλευτούμε τόν «χρησμό» μέ καλάμια άχίλλειας ή ρίχνοντας κάτω τρία νομίσματα. Ό χρησμός μέ τά καλάμια τής άχίλλειας χρειάζεται πολύ καιρό· χρειάζεται νά διαιρέσουμε πενήντα καλάμια μέ διάφορους τρόπους άρχίζοντας άπό τήν αύθαίρετη διαίρεση τοϋ σωρού στά δύο κι ύστερα μειώνοντας κάθε στίβα άφαιρώντας άπό αύτήν ομάδες τεσσάρων ξύλων. Ή διαδικασία είναι πολύ μακριά γιά νά την περιγρά-ψουμε έδώ καί δέν θά έξυπηρετούσε κανένα σκοπό. Ό χρησμός μέ τά νομίσματα είναι άπλούστερος. Ρίχνονται κάτω τρία νομίσματα. "Αν έπι-κρατοϋν οί κορώνες (δύο ή τρεις), σχηματίζεται μιά γραμμή yang. "Αν έπικρατούν τά γράμματα, σχηματίζεται μιά γραμμή yin. Αύτό γίνεται έξι φορές σχηματίζοντας ένα έξάγραμμο πού τό κοιτάζουμε ύστερα στό "I Τσίγκ. Τό έρώτημα στό όποιο άπαιτεΐται μιά άπάντηση ύποτίθεται πώς παραμένει σταθερά στό μυαλό σ' δλη τή διαδικασία.

Ό ψυχολόγος Κ. Γκ. Γιούγκ τά δικαιολογεί δλα αύτά μέ μιά άρχή πού ονομάζει συγχρονισμό, δηλαδή τήν ύπόθεση πώς τά «τυχαία» καί οί «συμπτώσεις» συνδέονται μέ κάποιο τρόπο μέ τό άσυνείδητο — μιά ύπό-θεση πού έχουμε ήδη μελετήσει σ' αύτό τό βιβλίο. Ή άπάντηση στήν ερώ-τηση είναι γνωστή στό ύποσυνείδητο - αύτή είναι ή ύπόθεση πού χρησι-μοποιείται γιά τήν έξήγηση κάθε προφητείας καί διορατικότητας - καί ή «τυχαία» πτώση τών νομισμάτων ή ή διαίρεση τών ξύλων τής άχίλλειας μπορεί κατά κάποιο τρόπο νά καταγράψει αύτή τή γνώση.

Έχει σημασία πώς ένας άπό τούς θεμελιωτές τής ψυχαναλυτικής κινή-σεως, πού ή επαγγελματική του ζωή ήταν μιά συνεχής άπασχόληση μέ τό ύποσυνείδητο καί τά σύμβολά του έφτασε νά δεχτεί μιά τέτοια ιδέα στά έβδομήντα του. Λέγεται πώς κι ό Κομφούκιος έφτασε στή μελέτη τού Τ Τσίγκ άργά στή ζωή του καί έξέφρασε κάποτε λύπη πού δέν είχε νά τού άφιερώσει άλλα πενήντα χρόνια. Γιατί τό πραγματικό έρώτημα σχετικά μέ τό "I Τσίγκ δέν είναι άν είναι πετυχημένο σάν πρόχειρο μαντείο ή μάν-της άλλά άν, σάν τούς μύθους τής Λευκής Θεάς, ένσωματώνει πραγματική σεληνιακή γνώση,

Άλλά πρίν συζητήσουμε αύτή τήν πλευρά τού "Ι Τσίγκ ώς βιβλίου σο-φίας θάλεγα πώς οί χρησμοί του έχουν συχνά μιά παράξενη άκρίβεια πού είναι βαθειά άνησυχητική. Διηγούνται τήν ιστορία τοϋ ήγέτη Λί, τού έβδομου αιώνα π.Χ., πού είχε σφετερισθεί τήν εξουσία καί πού συμβου-λεύθηκε τό χρησμό γιά νά μάθει άν ό γιός του Τσίγκ Τσούγκ θά τόν διαδε-χόταν στή βασιλεία.Τό άποτέλεσμα ήταν τό εικοστό έξάγραμμο. Ό διαλο-γισμός ή ή δράση σέ άπόσταση. Ή κρίση φαίνεται στήν άρχή παράξενη:


Διαλογισμός. Ή κάθαρση έχει γίνει 'Αλλά δχι άκόμα ή θυσία. Τόν ατενίζουν γεμάτοι εμπιστοσύνη.

'Αλλά καί αυτό καί ή «εΙκόνα» πού άκολουθεΐ τονίζουν τό «δρόμο τοϋ νόμου καί της Ιεροτελεστίας». Ή κρίση μιλάει γιά τή στιγμή της θρησκευ-τικής τελετής όπου έχει γίνει ή χοή άλλά ή θυσία δεν έχει γίνει, όπου όλοι είναι χαμένοι σε διαλογισμούς καί γεμάτοι δέος. Ή «εΙκόνα» μιλάει γιά τόν άρχαΐο βασιλιά πού έπισκεπτόταν τό λαό καί τόν καθοδηγούσε - καί πάλι τή βαθειά κινέζικη ίδέα τής «σωστής σχέσεως» άνάμεσα στόν ήγε-μόνα καί τούς ύπηκόους. Ό σφετεριστής Λί θά μπορεί νά εϊχε άρχίσει ήδη νά νιώθει τύψεις συνειδήσεως καθώς διάβαζε αυτές τις γραμμές.

'Ακολουθούσαν κι άλλα. "Αν μιά γραμμή yin ή yang έπιτευχθεΐ ρίχνον-τας τρεις κορώνες ή τρία γράμματα (άντί μόνο δύο) όνομάζεται «μεταβαλ-λόμενη γραμμή»· Ιχει τήν τάση νά μεταβάλλεται στό άντίθετό της. Σ' αύτή τήν περίπτωση ή γραμμή yin στήν τέταρτη θέση ήταν ή μεταβαλλόμενη γραμμή καί αύτό μεταμόρφωσε τό έξάγραμμο στήν άποτελμάτωση ή τό άδιέξοδο πού ή κρίση του λέει:

Οΐ κακοί δέν συνεχίζουν τήν επιμονή τοϋ ανώτερου ανθρώπου. Τό μεγάλο φεύγει τό μικρό πλησιάζει.

Τό σύνολο τής κρίσεως έδώ είναι καθαρά δυσμενές. Ό Ιερέας πού έρμήνευσε αύτό τό χρησμό γιά τό βασιλιά Λί προχώρησε

στό σημείο πώς ό τίτλος τού έξάγραμμου σημαίνει καί «νά βλέπεις σέ άπόσταση» - τό έξάγραμμο συνδέεται μ' ένα παρατηρητήριο ατούς λόφους - καί πώς αύτό σήμαινε πώς άν ό πρίγκιπας έξακολουθούσε νά κυβερνά δέν θάταν σ' αύτή τή χώρα, στό Τσιέν, άλλά άλλού - ή Ιστορία λέει πώς ό Ιερέας καθόρισε τό κράτος τοϋ Τσί, γιατί οί ήγέτες του ήταν άπόγονοι των Ιερέων τοϋ Ιερού βουνού πού υπονοούνται έπίσης στό έξάγραμμο τής δρά-σεως σέ άπόσταση.

Τά χρονικά τελειώνουν τήν Ιστορία λέγοντας πώς στήν πραγματικό-τητα, ό Λί έκθρονίστηκε άπό τούς γείτονές του στό άλλο κράτος, άλλά πώς ot άπόγονοι τού γιοϋ του έγιναν τελικά ήγεμόνες τού Τσί, όπως είχε προ-βλεφθεί.1

1. Βλέπε Χέλμουτ Βίλχελμ, 'Αλλαγή: «'Οκτώ διαλέξεις γιά τό 1 Τσίγκ» (Νέα 'Υόρκη, Harper 1960) σελ. 95 - 97.


'Αξίζει νά μελετήσουμε τά δύο έξάγραμμα - δώδεκα καί είκοσι - στό φως αυτής της Ιστορίας- δεν είναι πολύ μεγάλα γιά νά τά συζητήσουμε με λεπτομέρειες έδώ, άλλά μπορούμε νά διαβάσουμε σ' αύτά πολλές άλλες ένδείξεις γιά τό πεπρωμένο τοϋ Λί καί τοϋ Τσίγκ - Τσούγκ. Είτε δέχεται κανείς τήν ιστορία είτε δχι, δίνει κάποια γνώση γιά τόν τρόπο χρησιμο-ποιήσεως τοϋ χρησμού.

Στόν «"Ανθρωπο καί τά σύμβολά του», μέ έπιμέλεια τού Γιούγκ, ύπάρ-χει μιά μακριά άφήγηση τής Γιολάντε Γιάκομπι γιά τήν άνάλυση ένός καταπιεσμένου, ύπερδιανοούμενου ένδοστρεφούς άνθρώπου πού όνομα-ζόταν Χένρυ- ό Χένρυ πείστηκε τελικά - παρά τή θέλησή του - νά προσ-παθήσει νά ρίξει τά τρία νομίσματα καί νά συμβουλευθεί τό χρησμό. «Αύτό πού βρήκε στό βιβλίο είχε φοβερή έπίδραση πάνω του. Μέ λίγα λόγια, ό χρησμός στόν όποιο άναφέρθηκε είχε άρκετές έκπληκτικές άνα-φορές στό δνειρό του καί στήν ψυχολογική του κατάσταση γενικά». Τό έξάγραμμο ήταν ό άριθμός τέσσερα, ή «νεανική τρέλλα», καί περιείχε μιά προειδοποίηση ένάντια στήν άνάμιξη σέ έξωπραγματικές φαντασίες καί άδεια άνειροπολήματα. Ή άπόφαση άπαγόρευε καί νά τόν συμβουλευτούν γιά δεύτερη φορά. Άλλά δυό νύχτες άργότερα, μετά άπό ένα όνειρο όπου είδε ένα σπαθί κι ένα κράνος νά πλέουν στό κενό, άνοιξε τυχαία τό βιβλίο καί έπεσε πάνω στό τριακοστό έξάγραμμο, τό Λί, πού έχει όπλά - ιδιαί-τερα κράνη καί σπαθιά - γιά σύμβολά του.

Αύτό είναι τό είδος τής συμπτώσεως πού υποστηρίζουν πολλοί μελετη-τές τού 1 Τσίγκ καί τό άποτέλεσμα είναι συνήθως ψυχολογικά συντρι-πτικό. Στήν περίπτωση τοϋ Χένρυ ήταν ή βαθμιαία συμφιλίωση μέ τίς ύποσυνείδητες δυνάμεις του, των όποιων σύμβολο έγινε τό Τ Τσίγκ, πού όλοκλήρωσε τή θεραπεία. Στό φώς αυτών πού έχουμε πει ήδη σ' αύτό τό κεφάλαιο δέν είναι δύσκολο νά τό καταλάβουμε. Τό βασικό του ψυχολο-γικό πρόβλημα ήταν ένα είδος σολικισμού (αύτοκρατίας), ένα αίσθημα πώς ήταν παγιδευμένος στή «συναίσθηση» μέ έπακόλουθο συναίσθημα άποσυνδέσεως άπό τόν υπόλοιπο κόσμο, μιά συνεχή αίσθηση έξωπραγμα-τικότητας. Γιατί τό υποσυνείδητο είναι τό σημείο στό όποιο ό άνθρωπος συνδέεται πραγματικά μέ τή φύση. Ό Ιστορικός τού άποκρυφισμού Α. Ε. Γουαίητ έχει περιγράψει πώς τά χρόνια τής μελέτης του τόν όδήγησαν τελικά νά καταλάβει πώς δέν υπάρχει πραγματικός διαχωρισμός άνάμεσα στόν άνθρωπο καί στό υπόλοιπο σύμπαν καί πώς μιά σοβαρή άρρώστεια πού τόν κράτησε μισοαναίσθητο σχεδόν γιά ένα μήνα έστρεψε τήν διανοη-τική αύτή κατανόηση σέ βαθειά αίσθητή γνώση. Αύτή σέ μικρότερο βαθμό είναι ή έπίδραση πού είχε τό Τ Τσίγκ πάνω στό Χένρυ. Καθορίζει τόν πραγματικό σκοπό όλων τών μελετών μαγείας καί άπόκρυφου. Ξέρουμε θεωρητικά πώς έχουμε ένα «ύποσυνείδητο», άλλά καθώς κάθομαι έδώ σ'


αύτό τό δωμάτιο ένα ήλιόλουστο πρωΐ δέν τό συναισθάνομαι μέ κανένα τρόπο· δέν τό βλέπω ούτε τό νιώθω. Είναι σάν ένα μπράτσο πού πάνω του ήμουν ξαπλωμένος στόν ύπνο μου καί πού έχει γίνει τελείως μουδιασμένο κι αναίσθητο. Ό πραγματικός σκοπός έργων όπως τό «Τ Τσίγκ», ή «Καβ-βάλα», ή «κλείς τοϋ Σολομώντα» είναι νά επαναφέρουν τήν κυκλοφορία σ' αυτές τίς περιοχές τού νού.

"Οσο γιά τήν προσωπική μου εμπειρία άπό τό Τ Τσίγκ, άσφαλώς μέ έκανε νά θελήσω νά τό μεταχειριστώ ως ίσως τό πρώτο άπό όλα αυτά τά έργα. Τό συνάντησα γιά πρώτη φορά στήν περίοδο γιά τήν όποία έχω ήδη μιλήσει, όταν ζούσα στό Γουΐμπλεντον. Είναι φανερό πώς τό πρώτο πρά-γμα γιά τό όποιο συμβουλεύεται όποιοσδήποτε επίδοξος συγγραφέας ένα χρησμό είναι τό μέλλον του σάν συγγραφέα· θέλει μιά μακροχρόνια πρό-βλεψη. Πήρα τρεις πέννες καί τίς έρριξα κάτω έξη φορές. Κάθε φορά ύπήρχε επικράτηση κορωνών πού έδωσε ένα έξάγραμμο άπό έξη γραμμές yang. τό πρώτο βιβλίο μέ μιά κρίση πού λέει:

Τό δημιουργικό πλάθει υπέρτατη επιτυχία Συνεχιζόμενο μέ τήν επιμονή.

Στίς έκατοντάδες φορές πού τό συμβουλεύτηκα έκτοτε, τά νομίσματα δέν έδωσαν ποτέ έξη συνεχείς γραμμές. Είναι φανερό πώς είχα τήν προ-διάθεση νά πειστώ. Ή μοναδική φορά πού είδα τά νομίσματα νά πέφτουν μ' αύτό τόν τρόπο ήταν όταν ό συγγραφέας Μπίλλ Χόπκινς συμβουλεύτηκε γιά πρώτη φορά τό χρησμό. Είπε επιπόλαια: « Ά ν δώσει καλή άπόφαση, θά τήν πιστέψω. "Αν δχι, δεν θά τήν πιστέψω». Ό χρησμός εκπλήρωσε τίς προσδοκίες του καί ξανάδωσε τό πρώτο έξάγραμμο.

Θυμάμαι καθαρά μόνο μιά άλλη περίπτωση τής ακρίβειας τοϋ βιβλίου άπό έκείνη τήν έποχή. Στό Γουΐμπλεντον τό συμβουλεύτηκα σχετικά μέ τό γέρο μέ τόν όποιο ζούσαμε, πού ήταν άλλοτε γοητευτικός κι άλλοτε υπερ-βολικά δύσκολος. Τό έξάγραμμο πού πήραμε ήταν τό Σούγκ, ή σύγκρουση, μέ μιά κρίση πού λέει:

Σύγκρουση. Είσαι πραγματική καί έμποδίζεσαι. Έ ν α προσεχτικό σταμάτημα στά μισά τοϋ δρόμου φέρνει εύτυ-χία "Αν προχωρήσεις ώς τό τέλος φέρνει δυστυχία Δέν όδηγεϊ κανέναν στό πέρασμα τού μεγάλου νερού.

Αύτό μού είπε αύτό πού ήθελα άκριβώς νά ξέρω: άν έπρεπε νά φύγω


από κείνο τό μέρος όσο π ιό γρήγορα μπορούσα. «Ένα προσεχτικό σταμά-τημα στά μισά τού δρόμου φέρνει εύτυχία. "Αν προχωρήσεις ώς τό τέλος φέρνει δυστυχία». Δέν μπορούσα νά σκεφθώ τί έννοοϋσε ή άναφορά στό «μεγάλο άνθρωπο» άλλά τό κείμενο έξηγεΐ πώς ό μεγάλος άνθρωπος άνα-φέρεται μόνο σ' έναν «άμερόληπτο άνθρωπο, πού ή εξουσία του είναι αρκετά μεγάλη γιά νά τερματίσει τή σύγκρουση». Ό μόνος τέτοιος άνθρω-πος πού ξέραμε ήταν ό άδερφός τοϋ άρρωστου τής γυναίκας μου. Έτσι τόν συμβουλευτήκαμε καί τού εξηγήσαμε τό πρόβλημα. Ασφαλώς κατάφερε νά εξομαλύνει τά πράγματα γιά ένα σίγουρο διάστημα. "Οσο γιά τή διά-σχιση τού μεγάλου νερού, είχαμε σκεφθεί νά μετακομίσουμε διασχίζοντας τόν Τάμεση πίσω στό βόρειο Λονδίνο όπου έργαζόμουν. Ό χρησμός απο-δείχτηκε πώς είχε δίκιο καί σ' αυτό... Ή μετακόμισή μας στό Έρλς Κώρτ, μετά τό θάνατο τού γέρου, έφερε μιά έπιδείνωση τής καταστάσεως.

Αύτό πού μέ εντυπωσίασε περισσότερο σ' αύτή τή συγκεκριμένη περί-πτωση ήταν ή τελευταία γραμμή: είχα πετύχει τρεις κορώνες· έτσι ίσχυε τό σχόλιο - έννιά στήν κορφή σημαίνει:

'Ακόμα κι αν δοθεί σέ κάποιον κατά τύχη μιά δερμάτινη ζώνη στό τέλος τοϋ πρωϊνοΰ θαχει παρθεί τρεις φορές.

Μιά από τίς π ιό έξοργιστικές συνήθειες τοϋ γέρου ήταν νά δίνει στή γυναίκα μου δώρα όταν ήταν σέ καλή διάθεση κι ύστερα νά τά ξαναπαίρ-νει πίσω ή άκόμα καί νά τά δίνει σέ κάποιον άλλο. ΟΙ γραμμές τού 1 Τσίγκ άναφέρονται φανερά στήν παρασημοφόρηση από τό βασιλιά - μιά δερμάτινη ζώνη ήταν πιό άντίστοιχο ένός μετάλλιου - άλλά άσφαλώς ταί-ριαζαν μέ τήν κατάσταση μας.

Στόν πρόλογο του στό 1 Τσίγκ ό Γιούγκ περιγράφει πώς τό συμβου-λεύτηκε γιά τό θέμα τής καινούργιας έκδόσεως πού σκόπευε νά παρουσιά-σει στό Δυτικό πνεύμα. Ή άπάντηση ήταν τό Τίγκ, τό καζάνι, πού τό σχόλιο περιγράφει σάν τελετουργικό δοχείο πού περιείχε πνευματική τροφή δηλαδή τό 1 Τσίγκ αύτοπεριγράφεται σάν ένα τέτοιο δοχείο. Ή τ ε λ ε υ τ α ί Γ /ραμμή» πού ήταν δυνατή προφήτευε άκόμα καί τήν άπίστευτη έπιτυχίί ,· γνώρισε τό βιβλίο στήν 'Αμερική τήν περασμένη δεκαετία (όπου εξακολουθεί νά πουλιέται σχεδόν όσο καί ή Βίβλος):

Τό Τσίγκ έχει δαχτυλίδια από αχάτη Μεγάλη καλοτυχία Τίποτα δέν θά μπορούσε νά μήν τό προχωρήσει.


(Τό νά έχει χερούλια άπό άχάτη σημαίνει πώς τό «δοχείο» γίνεται κάτι πολύ τιμημένο).

'Αλλά γιά τούς σκοπούς μας ή πιό σημαντική άπό τίς «γραμμές» πού πέτυχε ό Γιούγκ ήταν ή άκόλουθη,

"Ενα Τίγκ μέ αναποδογυρισμένα πόδια Τελειώνει τήν Αφαίρεση τοϋ υλικοϋ πού λιμνάζει Παίρνει κανείς μιά παλλακίδα γιά χάρη τοΰ γιου της. Δέν υπάρχει κατηγορία.

Ό Γιούγκ έρμηνεύει αύτό σάν νά σημαίνει πώς τό Τ Τσίγκ Αναφέρε-ται στόν έαυτό του σάν ένα καζάνι πού έχει μείνει πολύ καιρό Αχρησιμο-ποίητο (δηλ. Αναποδογυρισμένο). 'Αλλά οί σημαντικοί στίχοι έδώ είναι εκείνοι πού Αναφέρονται στήν παλλακίδα. «"Ενας άντρας παίρνει μιά παλλακίδα όταν ή γυναίκα του δέν έχει γιό», σχολιάζει ό Γιούγκ, «έτσι καταφεύγουμε στδ 1 Τσίγκ, δταν δέν βλέπει κανείς άλλη διέξοδο. Παρά τήν περίπου νόμιμη κατάσταση τής παλλακίδας στήν Κίνα, στήν πραγμα-τικότητα είναι ένα κάπως άχαρο ύποκατάστατο· έτσι ή μαγική διαδικασία τού χρησμού είναι ένα μέσο πού μπορεί νά χρησιμοποιηθεί γιά έναν άνώ-τερο σκοπό. Δέν ύπάρχει κατηγορία, άν καί είναι ένα έξαιρετικό μέτρο».

Κι άν κι ό Γιοίιγκ δέν βάζει τελεία στά I καί γραμμή σιά Τ αύτό είναι ένας σαφής ύποβιβασμός τοϋ ρόλου τοΰ 1 Τσίγκ σάν συστήματος μα-γείας. Πρέπει ν ά είναι ένα έξαιρετικό μέσο κι δχι ένα παιχνίδι συνανα-στροφών. Γιατί ή πραγματική καί μόνιμη σημασία τοϋ βιβλίου δέν είναι ώς χρησμός άλλά ώς βιβλίο σοφίας.

Τό πρώτο πράγμα πού παρατηρεί δποιος συμβουλεύεται τό 1 Τσίγκ , είναι ol συχνές άναφορές στόν «Ανώτερο άνθρωπο». Καί ot συμβουλές του, εύνοϊκές ή δυσμενείς, πΑντα περιλαμβάνουν συμβουλές γιά τήν Αντι-μετώπιση τής καταστΑσεως Από τόν «Ανώτερο άνθρωπο». Καί όποιος συμβουλεύτηκε ποτέ τό "I Τσίγκ σέ μιΑ στιγμή κρίσεως ΘΑ υποστηρίξει τήν πνευματικΑ Ανανεωτική έπίδραση αύτής τής προσεγγίσεως. « Ή ζωή είναι πολλές μέρες», λέει ό Έλιοτ. 'ΑλλΑ ol Ανθρωποι είναι συνήθως παγιδευμένοι στό παρόν καί Ανταποκρίνονται στ Α προβλήματα μέ μιΑ ένταση καί μιΑ Ανησυχία πού Αντιμετωπίζει κΑθε πρόβλημα σΑν ζήτημα ζωής καί θανάτου. Ό Τζόνσον είπε κάποτε στόν Μπόσγουελλ πού παρα-πονιόταν γιά κάποια κοινή Ανησυχία: «'Ελάτε, κύριε, σκεφθείτε πόσο λίγο ΘΑ τό σκέπτεσθε σέ δέκα χρόνια».

Κι αυτό δείχνει τή σημασία τοΰ τίτλου τού «βιβλίου των Αλλαγών». Καθώς ζώ στό παρόν, δλα τ Α φαινόμενα τής ζωής φαίνονται «πραγμα-τικΑ», σταθερΑ, μόνιμης σημασίας. Στήν πραγματικότητα, κυλάνε σΑν τήν


έπιφάνεια ένός ποταμού. Τό «έγώ» πού βλέπει μέ τά μάτια μου δέν θάχει άλλάξει σέ δέκα χρόνια, άλλά πολλά άπό αύτά τά «μόνιμα» πράγματα γύρω μου θά έχουν έξαφανισθεί.

Τό «Βιβλίο των άλλαγών» άσκησε μεγάλη έπιρροή στόν Ταοισμό καί στόν Κομφουκιονισμό. Καί θά μπορούσε κανείς νά πει πώς ή βάση τού Τ Τσίγκ, άποτελεΐται άπό δύο θεμελιώδεις Ιδέες, μιά Ταοϊστική καί μιά Κομφουκιανή. Ή Κομφουκιανή ιδέα βρίσκεται σέ μιά ρήση τού Μένκιου: «Εκείνοι πού άκολουθούν τό μέρος τού έαυτού τους πού είναι μεγάλο θά γίνουν μεγάλοι άνθρωποι· εκείνοι πού άκολουθούν τό μέρος τού έαυτού τους πού είναι μικρό θά γίνουν μικροί άνθρωποι». 'Αναφέραμε ήδη τήν Ταοϊστική Ιδέα όταν μιλήσαμε γιά τήν ύπέρταση. Ό Τσουάγκ Τσού παρα-τηρεί πώς ένα μωρό μπορεί νά σφίγγει τή γροθιά του όλη μέρα χωρίς νά κουραστεί ένώ ένας μεγάλος δέν μπορεί νά τήν κρατήσει σφιγμένη πάνω άπό λίγα λεπτά. "Ενας μεθυσμένος μπορεί νά πέσει άπό ένα κάρο χωρίς νά χτυπήσει. Ένας ξυλουργός, πού ή δουλειά του ήταν τόσο τέλεια ώστε φαινόταν υπερφυσική, έξήγησε πώς όταν έτοιμαζόταν νά άναλάβει ένα δύσκολο έργο έφερνε τό νού του σέ άπόλυτη σιγή καί τόν προφύλασσε άπό κάθε μείωση τών ζωτικών του δυνάμεων. Μετά άπό λίγες μέρες μιάς τέ-τοιας ήσυχίας δέν ένδιαφέρεται πιά γιά τή σημασία τού έργου του (της κατασκευής ένός μουσικού δργανου γιά τό βασιλιά)· πηγαίνει στό δάσος καί τό ένστικτό του διαλέγει τό σωστό δέντρο. Καί δταν κατασκευάζει τό δργανο δέν κάνει συνειδητή προσπάθεια άλλά μόνο «φέρνει τή φυσική του Ικανότητα σέ σχέση μέ τήν Ικανότητα τοϋ ξύλου». Όλες ol Ταοϊστικές παραβολές έχουν τό ίδιο περιεχόμενο. Ένας χασάπης πού κόβει μοσχάρια μέ τέλεια χάρη καί άκρίβεια έξηγεί πώς τό κάνει μέ τόν ίδιο τρόπο - μέ πλήρη ήρεμία καί πλήρη συγκέντρωση - μέ συνέπεια μετά άπό δεκαεννιά χρόνια τό μαχαίρι του νά είναι τό ίδιο αΙχμηρό όπως πάντα.

Στήν 'Ιαπωνία αύτή είναι ή θεμελιώδης άρχή τού Ζέν καί ol άναγνώ-στες τοϋ βιβλίου τού Όυγκεν Χέρριγκελ «Τό Ζέν στήν ρίψη τοϋ τόξου» θά τό ξέρουν.

Αύτό σημαίνει πώς ό δάσκαλος τού Ταό ή τού Ζέν τοποθετείται στήν κατάσταση πού συζητήσαμε ήδη σέ σχέση μέ τόν Πάουϋς· ό συνειδητός νούς μέ τίς έντάσεις του κοιμίζεται· τό κέντρο βάρους ένός άνθρώπου μετατοπίζεται πρός τή «μυστική ζωή». "Ενα περίφημο κεφάλαιο τών έρ-γων τοϋ Τσουάγκ Τσού περιγράφει τήν διαδικασία τής βυθίσεως στή σιγή σάν «άκουσμα τής μουσικής τού ούρανού καί της γής», άκουσμα τού άνέ-μου ή άλλων ήχων τής φύσεως σάν νάταν μεγάλη μουσική, μέ τέλεια άπορ-ρόφηση στή σκέψη της βαθειάς τους σημασίας. Ό νοϋς άρχίζει ν' άνταπο-κρίνεται στόν ήχο τού άνέμου σά νάταν μεγάλη μουσική.

Αύτή ή άρχή τού Ταό έχει άναγνωρισθεί άπό τή σύγχρονη ψυχολογία.


Π.χ. ό Βίκτρο Φράνκλ, ό θεμελιωτής τής «λογοθεραπείας» λέει τήν ίστο-ρία μιας σχολικής παραστάσεως δπου χρειάζονταν έναν ήθοποιό γιά νά παίξει τό ρόλο ενός τραυλού. Διάλεξαν ένα άγόρι πού τραύλιζε άσχημα άλλά όταν άνέβηκε στή σκηνή Ανακάλυψε πώς δέν μπορούσε νά τραυλίσει. Ό Φράνκλ όνομάζει αύτό τό πράγμα «νόμο τής Αντίστροφης προσπά-θειας». Τό τραύλισμα είναι άποτέλεσμα υπερτάσεως, ένα είδος τράκ - τού νά δίνεις μεγάλη σημασία σέ μιά ενέργεια ώστε τό συνειδητό του νά επεμ-βαίνει σάν άνόητος επιλοχίας καί νά καταστρέφει τά πάντα. Ή άρχή τοϋ Φράνκλ είναι άπλώς νά πείσεις τόν έπιλοχία σου νά πετύχει τό άντίθετο άποτέλεσμα όπως ό λαγός έπεισε τήν άλεπού νά τόν ρίξει μέσα στά άγκα-θωτά ρείκια ή ό Τόμ Σώγιερ έπεισε τούς φίλους του νά Ασπρίσουν ένα φράχτη κάνοντας πώς τού άρεσε υπερβολικά. Ό μαθητής πού τραυλίζει θέλει νά τραυλίσει στή σκηνή- ό επιλοχίας έπεμβαίνει καί επιτυγχάνει τό άντίθετο άποτέλεσμα. Ό μαραγκός τού Τσουάγκ Τσού θά δούλευε άσχημα άν άφηνε τόν έαυτό του νά άνησυχήσει γιά τήν Αύλή· περνάει άρκετές μέρες άποκοιμίζοντας τόν έπιλοχία πρίν Αρχίσει νΑ σκέπτεται τό ξύλο. Ό Φράνκλ θεραπεύει περιπτώσεις ύπερβολικής Ανησυχίας λέγοντας στόν άρρωστο νά προσπαθεί σκόπιμα νά κάνει αύτό πού θέλει πολύ νά μήν κάνει, Αφήνοντας έτσι έλεύθερα τά φυλακισμένα συναισθήματα καί άφή-νσντας τό «ρομπότ» στό υποσυνείδητο νά συνεχίσει τή δουλειά μέ τό δικό του ήρεμο τρόπο.

Κάτω άπό όλα αύτά βρίσκεται ή άναγνώριση τού γεγονότος πώς ό άνθρωπος έχει τεράστιες έσωτερικές δυνάμεις πού τίς άφησε νά γίνουν Απρόσιτες μέ τή γενική -υπέρταση καί τήν κακή χρησιμοποίηση τού νοΰ του.

Ό μαραγκός τού Τσουάγκ Τσού άποφάσισε άπλώς νά έρθει σέ έπαφή μέ «τό μέρος τοΰ έαυτοΰ του πού είναι μεγάλο» γιά νά κάνει τό μουσικό όργανο- θά μποροΰσε νά είχε διαλέξει νά άκολουθήσει «τό μέρος τοΰ έαυ-τοΰ του πού είναι μικρό», ιδιαίτερα άν είναι καλός τεχνίτης καί ίσως κανένας δέν θά καταλάβαινε τή διαφορά. Αύτό έννοει καί ό Γκραίηβς μέ τή διαφορά άνάμεσα στήν «ποίηση τών μουσών» καί τήν «κλασική» ποίηση- ή τελευταία είναι βασικά καλοτεχνία, δημιουργημένη άπό τά άνώτερα έπίπεδα τής προσωπικότητας, καλοφτιαγμένη άλλά χωρίς έμ-πνευση.

Το ^ρώπινα όντα είναι τά μόνα ζωντανά πλάσματα πού έχουν αύτή τήν έκ/ γ ή - νά άνολουθήσουν τό μέρος πού είναι μεγάλο ή τό μέρος πού είναι -, or ότυπο. Ή διαφορά έξαρτάται άπό τή μοναδική άνθρώπινη λει-τουργία της φαντασίας. Ό τ α ν ένα ζώο βρίσκεται σέ μιά βαρετή κατά-σταση, βαριέται- τό άγριότερο πουλί, τό γεράκι, ήσυχάζει όταν βάλουμε ένα μαύρο σακί πάνω στό κεφάλι του. Ή άνώτερη συναίσθηση τοϋ άνθρώ-


που σημαίνει πώς μπορεί νά βλέπει μακρύτερα· ή αίσθηση τού σκοπού του εξαπλώνεται σέ άπόσταση. Άλλά έξακολουθούμε νά είμαστε κατά 99 τοις έκατό ζώα- έλάχιστοι άπό μας κάνουν τόν κόπο νά άναπτύξουν αύτή τή μοναδική ικανότητα. Προχωρούμε άπό μέρα σέ μέρα, πλήττοντας δταν τά πράγματα είναι μονότονα, θλιμμένοι όταν οί άμεσες προοπτικές φαίνον-ται κακές, χρησιμοποιώντας τίς δυνάμεις τής προβλέψεως καί τής φαντα-σίας μας μόνο όταν άντιμετωπίζουμε μιά ένδιαφέρουσα πρόκληση καί άφήνοντάς τις νά άδρανούν στό μεταξύ. Καί πρέπει νά παραδεχτούμε πώς αύτή ή κατάσταση ισχύει τό μεγαλύτερο μέρος τοϋ χρόνου γιά όλους μας, συμπεριλαμβανομένων τών Μπετόβεν καί 'Αϊνστάιν. « Ή άνάμειξη» είναι τό κοινό μας πεπρωμένο. Άλλά αύτό πού μας κάνει μοναδικά άνθρώπι-νους είναι οί παράξενες στιγμές τής μή άναμείξεως. Ή πίεση έξαφανίζε-ται. Ξαφνικά βλέπουμε τή ζωή άπό άπόσταση, σάν νάμαστε θεοί· τήν βλέπουμε άπό ψηλά, μάλλον μέ τά μάτια ένός πουλιού παρά μέ τά μάτια ένός σκουληκιού όπως συνήθως. Σ' αύτές τίς στιγμές τής αίσιοδοξίας καί της σιγουριάς, φαίνεται παράλογο ότι βουλιάξαμε ποτέ σέ μιά κατάσταση καταθλίψεως ή ήττας, γιατί ξαφνικά γίνεται φανερό πώς είμαστε άκατα-νίκητοι καί άφθαρτοι. Κάθε συμβιβασμός ή υποχώρηση φαίνεται σάν άποτέλεσμα παράλογου λανθασμένου ύπολογισμού. Ανοίγω τυχαία ένα βιβλίο μουσικής καί διαβάζω μιά άφήγηση τοϋ πώς ό συνθέτης Τζεσουάλ-ντο βρήκε τή γυναίκα του στό κρεβάτι μέ τόν εραστή της καί τήν σκότωσε μέ τό σπαθί του ένώ οί ύπηρέτες του σκότωσαν τόν εραστή· ύστερα πήγε σ' ένα άπό τά κάστρα του καί σκότωσε τό δεύτερο παιδί του, άπό φόβο μήπως δέν ήταν δ πατέρας του. Σ' ένα σύγχρονο δικαστήριο τό έλαφρυν-τικό του θά ήταν ή τρέλα. Άλλά ήταν τρέλα; Ά ν προσπαθήσω νά μπώ στή θέση του, βλέπω άμέσως πώς δέν ήταν τρέλα - μόνο μιά τυφλή άνάμιξη στήν κατάσταση, σάν τήν άνάμειξη ένός άνθρωπου πού παλεύει μ' ένα βόα. Πιασμένος σέ μιά δίνη συναισθημάτων, πρέπει νά κάνει μιά πράξη κρί-σεως. Άλλά ol περισσότεροι άνθρωποι δέν θά μπορούσαν νά κάνουν σω-στή κρίση σέ μιά τέτοια κατάσταση· είναι σάν νά ζητάμε άπό έναν καμα-ρώτο νά γίνει καπετάνιος τού πλοίου στή μέση μιάς τρικυμίας καί νά περιμένουμε νά πάρει τίς σωστές άποφάσεις. Αύτό πού έκανε ό Τζεσουάλ-ντο δέν είναι άναγκαστικά κακό. Θάταν κακό άν είχε άποφασίσει έν ψυ-χρώ νά σκοτώσει τή γυναίκα του καί τό παιδί του. Άλλά πιάστηκε σέ μιά θύελλα, οί κρίσεις του ήταν ύπερβολικά άμεσες, υπερβολικά άναμειγμένες καί κατά συνέπεια ύπερβολικά βίαιες. Ά π ό κοινωνική καί ήθική άποψη θάταν καλύτερα άν είχε ξεσπάσει σέ δάκρυα κι είχε ρωτήσει τί είχε κάνει γιά νά άξίζει μιά τέτοια προδοσία· άλλά άπό τήν άποψη τού Τζεσουάλντο θάταν έξίσου ήττα.

"Οταν σκέπτεται μιά τέτοια κατάσταση συναισθάνεται κανείς τήν άν-


θρώπινη έλλειψη άποδεσμεύσεως· τήν άπειρία μας καί τήν άνωριμότητά μας στά περίπλοκα προβλήματα τής άνθρώπινης καταστάσεως. Ά λ λ ά δέν πρέπει νά είναι έτσι. Έχουμε τά «διαλείμματα» δπου μπορούμε νά έχουμε μιά άδέσμευτη άποψη. Ά ν ήταν ζήτημα ζωής καί θανάτου νά διδαχθούμε άπό αυτές τίς στιγμές τής γνώσεως, ol άνθρωποι θά πλησίαζαν γρήγορα περισσότερο τό Θεό. Άλλά οί περισσότεροι άπό μας μπορούν νά περά-σουν τή ζωή χωρίς νά πάρουν μεγάλες ήθικές άποφάσεις. Κι έτσι τό αν-θρώπινο είδος δέν έχει εμφανίσει καμιά πρόοδο σέ σοφία τά τελευταία τρείς χιλιάδες χρόνια.

Αύτή είναι ή γνώση πού βρίσκεται στήν καρδιά τοϋ 1 Τσίγκ· ποκ ό άνθρωπος μπορεί νά άποφασίσει νά μήν άκολουθήσει τό «μικρό» κομμάτι τοϋ έαυτού του. Ή μέθοδος τού Ταό - νά συστέλλει τίς υποσυνείδητες δυνάμεις του σέ προσεχτική συγκέντρωση στίς λεπτομέρειες - άνοίγει τό δρόμο γιά τά άνώτερα έπίπεδα τής έξελίξεως.

Όποιος διαβάζει άπλώς καί μελετάει τό 1 Τσίγκ ενώ σκέφτεται τά σύμβολα καί τίς Ιδέες του καί άγνοεί τίς δυνάμεις του σάν χρησμού, συν-αισθάνεται πώς αύτό είναι τό βαθύτερο επίπεδο νοήματος του. Όπως ή μεγάλη μουσική, προκαλεί μιά κατάσταση ξαφνικής έντονης άπολαύσεως, έσωτερικής άποσυνδέσεως «διαλείμματος γιά άναπνοή». Ό αναγνώστης πού άπορροφάται άπό τό Τ Τσίγκ άρχίζει νά τό βλέπει σάν σύνολο καί ίσως θά άποκτήσει μεγαλύτερη Ικανότητα στή χρήση τον σάν χρησμού· όπως ή ραβδοσκόπηση αύτή ή δύναμη μπορεί νά άναπτυχθεί κάνοντας άπλως τήν προσπάθεια, θ ά συναιστανθεί άκόμα πώς ή δύναμη τοϋ βι-βλίου νά προλέγει γεγονότα είναι ένα άσήμαντο υποπροϊόν τοΰ πραγματι-κού του σκοπού.

Ένα τελευταίο σημείο πού δέν πρέπει νά παραβλέψουμε. Ό Ρίχαρντ Βίλχελμ τονίζει πώς ή κύρια σημασία τοΰ yin είναι «τό συννεφιασμένο, τό σκοτεινό» ένώ τού yang είναι «σημαίες (λάβαρα) πού κυματίζουν στόν ήλιο». Θά μπορούσε κανείς νά επινοήσει βασικότερα σύμβολα τού κεντρι-κού προβλήματος τής άνθρώπινης ζωής; Ή πλήξη καί ή άνία ενάντια στίς «στιγμές τής δράσεως».

3 Ό ποιητής ώς άποκρυφιστής

Ό ποιητής είναι Ινας άνθρωπος στόν όποιο ή λειτουργία Χ είναι φυσικά πίό Ανεπτυγμένη άπό ό,τι στούς περισσότερους Ανθρώπους. Ένώ οί περισσότεροι άπό μας «Αποκόβουμε» άσπλαχνα όλόκληρους τομείς Αντιλήψεως, φτωχαίνοντας έτσι τήν πνευματική μας ζωή, ό ποιητής δια-τηρεί τήν Ικανότητα νά ένθουσιάζεται ξαφνικά άπό τήν άπλή πραγματι-κότητα τοϋ κόσμου «έκεϊ έξω».

Έχουν ol ποιητές στήν πραγματικότητα υψηλότερο βαθμό «άπόκρυ-φων» δυνάμεων άπό τούς περισσότερους άνθρώπους;

Τήν εποχή πού συζητούσα τό θέμα τών «άπόκρυφων λειτουργιών» μέ τόν Ρόμπερτ Γκραίηβς στή Μαγιόρκα, συνάντησα καί τόν ποιητή Λούις Σίγκερ, σύγχρονο τού Γκραίηβς. Ή στάση τοϋ Σίνγκερ άπέναντι σ' αύτά τά θέματα φαινόταν νά είναι βαθειά σκεπτικιστική άν καί μού είπε πώς κάποτε είχε κάνει διάφορες έρευνες γιά τόν πνευματισμό. Τού ζήτησα μιά άφήγηση τών εμπειριών του· τό άποτέλεσμα ήταν ένα άξιόλογο ντοκου-μέντο δεκαπέντε σελίδων πού θά έχω τήν ευκαιρία νά άναφέρω άρκετές φορές σ' αύτό τό κεφάλαιο. Ό Σίγκερ, όπως κι ό Γκραίηβς, ήταν τυχερός γιατί είχε τήν Ικανότητα πλήρους χαλαρώσεως τοϋ ποιητή· μιλάει γιά «συγκέντρωση σέ τίποτα, άφεση τού μυαλού νά βυθισθεί σέ μιά παθητική κατάσταση».

Οί πνευματιστικές συγκεντρώσεις δέν έπεισαν τόν Σίγκερ γιά τήν πρα-γματικότητα τών ψυχικών φαινομένων άλλά κράτησε τό νού του Ανοιχτό κι έκανε προσπάθειες νά βρίσκεται σέ δεκτική διάθεση όταν ήταν μόνος. Έ ν α μέντιουμ τού είχε πει πώς μπορούσε νά περιμένει στό δωμάτιο του μιά έπίσκεψη τού «έλεγχου» της, ένός πνεύματος - παιδιού:


Τώρα, στήν ήσυχία τοΰ δωματίου μου, περίμενα μέ χαλαρό μυαλό τήν έπίσκεψή της. Φυσικά δέν έγινε τίποτα. 'Ύστερα άποφάσισα νά πειραματισθώ μ' ένα κερί. Τό άναψα καί τό παρακολουθούσα. Ή φλόγα έκαιγε άνενόχλητη. Μέ χαλαρό μυαλό τήν παρακολουθούσα έλπίζοντας χωρίς έλπίδα γιά μιά άπό αύτές τίς μυστικές «αύρες» άλλά δέν ήρθε καμιά. Πάντως ξαφνικά μύρισα ένα όμορφο άρωμα πού δέν είχα παρατηρήσει προηγουμένως. Στήν κατάσταση τής πα-θητικότητας τό μύρισα χωρίς καμιά άμφιβολία. Σηκώθηκα καί προσπάθησα νά βρώ τήν προέλευσή του. Δέν υπήρχε τίποτα στό δωμάτιό μου πού νά τό έξηγεϊ. Τελικά άκολούθησα τή μύτη μου. Μέ δδήγησε άπό τό κάτω μέρος τού σπιτιού στό ύπόγειο όπου βρισκό-ταν τό μπάνιο. Έκεΐ βρήκα τήν αιτία - ένα κομμάτι άρωματισμένο σαπούνι. Έδώ λοιπόν ήταν τό πρώτο μου συγκεκριμένο μάθημα. Σ' αύτή τήν παθητική κατάσταση, όταν ή δύναμη τής διανοήσεως είναι τελείως καταργημένη, ol αισθήσεις γίνονται ύπερευαίσθητες. Κανο-νικά δέν θά μπορούσα νά είχα μυρίσει τό σαπούνι· άνώμαλα μπό-ρεσα.

Έδώ λοιπόν έχουμε ένα άλλο παράδειγμα γιά τήν ένταση μιάς Ικανό-τητας πέρα άπό τίς κανονικές της δυνάμεις άπό ένα είδος προσπάθειας ήρεμίας, τό άστικό άντίστοιχο τής εύαισθησίας τής ζούγκλας τού Κόρ-μπεττ. Ήταν σάν νά συναισθάνονταν ol λειτουργίες του πώς τούς ζητού-σαν κάποια πρόσθετη προσπάθεια άλλά δέν ήταν σίγουρες τί ήταν ή αίσθηση τής όσφρήσεως εντόπισε ένα άρωμα πού φυσιολογικά δέ θάχε κάνει τόν κόπο νά τό καταγράψει. Τό νευρικό μας σύστημα περιέχει μικρά κενά - πού ονομάζονται συνάψεις - πού δ σκοπός τους είναι νά άπομα-κρύνουν τά άχρηστα αισθητικά έρεθίσματα· άλλιώς θά συναισθανόμαστε κάθε μικρή άλλαγή τής θερμοκρασίας, κάθε άπαλό φύσημα άνεμου στό πρόσωπο μας καί οί δυνάμεις συγκεντρώσεως θά μειώνονταν πολύ.

Κι αύτό υπογραμμίζει ένα ζωτικό σημείο. Μέ τήν συγκέντρωση ό Σίγ-κερ ξαναβρήκε μιά άνώμαλη, εύαίσθητη αίσθηση όφρήσεως. Αύτές οί λει-τουργίες πού πρέπει νά μπαίνουν σέ έκκρεμότητα γιά πρακτικούς λόγους δέν σχεδιάστηκαν γιά νά είναι μόνιμα άπωθημένες. Θάπρεπε νά μπορούμε νά τίς έπικαλούμαστε κατά βούληση. Γιατί λοιπόν δέν μπορούμε: Γιατί δέν άναπτύσσουμε τήν ικανότητα νά συγκεντρωνόμαστε καί νά ήρεμούμε τό νού - πού θά τίς άποκαθιστοΰσε.

'Αλλά ίσως τό πιό ενδιαφέρον σημείο πού άναφαίνεται άπό τήν άφή-γηση τού Λούις Σίγκερ γιά τίς «έρευνές» τον στόν πνευματισμό είναι ό τρόπος μέ τόν όποιο προκάλεσε όρισμένα σαφή άποτελέσματα άν καί ή στάση του παρέμεινε «σκληρή» καί κριτική. Στήν πρώτη συνεδρίαση πον


παρευρέθηκε πείστηκε πώς τά περισσότερα «Αποτελέσματα» πετυχαίνον-ται άπό τήν έπιθυμία όλων νά έξαπατηθοΰν.

Ένας άπό τούς σύνεδρους άνήγγειλε πώς έβλεπε φώς κι έγώ συγ-κατατέθηκα γιατί ήμουν πολύ ευγενικός γιά νά διαφωνήσω. Μιά άλλη εΐπε πώς ένιωθε έναν άνεμο. Καί πάλι συμφωνία στήν όποία συγκατατέθηκα 'Ύστερα γιά ένα διάστημα, τίποτα. Τελικά ένιωσα πώς ήταν ή σειρά μου καί παρατήρησα πώς γινόμουν πιό φωτεινός. Αύτό συνάντησε τή συμφωνία τους. Πραγματικά ένας έφτασε στό σημείο νά παρατηρήσει τά όμορφα φώτα πού έπαιζαν γύρω μου. 'Ύστερα υπέβαλα έναν άνεμο. Τό ίδιο έκαναν κι όλοι οί παριστάμε-νοι. 'Αργότερα ή τρομπέτα άκούστηκε σάν άπό θαύμα στόν άέρα, τό λεπτό άέρα, καί μιά φωνή άναγνωρίστηκε άπό έναν σύνεδρο καθώς μιλούσε ένας συγγενής του. Ό λ ο ι ήταν βέβαιοι πώς δέν ήταν ή φωνή τού μέντιουμ - έκτός άπό μένα. Γιά μένα δέν υπήρχε ή παραμικρή άμφιβολία πώς ήταν ή φωνή τοΰ μέντιουμ, κι όχι πολύ έξυπνα άλλα-γμένη. Τό μόνο πού κέρδισα άπό αύτές τίς συνεδρίες ήταν πόσο επιρρεπείς στήν υποβολή γίνονται ol άνθρωποι κάτω άπό τέτοιες συνθήκες καί ιόσο εύπιστοι. Επίσης, πόσο έξαντλητική (εύχάριστα έξαντλητική) μπορεί νά είναι ή συγκέτρωση στήν παθητικότητα.

'Αναφέρω αύτό τό Απόσπασμα γιά νά δείξω πώς ό Σίγκερ ήταν - καί είναι - άκατάλληλος άπό τή Ιδιοσυγρασία του γιά νά γίνει «άληθινός πιστός». "Οταν ένα μέντιουμ έδωσε τελικά Αποτελέσματα πού τόν έπεισαν πώς δέν προσποιείτο, δέν δίστασε νά τά άποδώσει σέ τηλεπάθεια:

Κανένας άπό τούς παρ ισταμένους δέν είχε βρεθεί ποτέ στό δωμά-τιο μου ούτε ήξερε πού έμενα· άλλά περίγραψε τό δωμάτιο μου μέ λεπτομέρειες καί μοΰ έδωσε συμβουλές. Έγραφα στό κρεβάτι. Τό χέρι μου έμπαινε άνάμεσα στό φώς καί στό χαρτί προκαλώντας μιά σκιά πού κούραζε τά μάτια μου. Κινδύνευα νά παραπατήσω κατε-βαίνοντας τή σκάλα έξαιτίας τής άθλιας καταστάσεως τών παντου-φλών μου. Ό σ ο γιά τό ίδιο τό σπίτι, μπόρεσε νά μοΰ πεϊ τόν άριθμό τών σκαλοπατιών πού όδηγοΰσαν στήν μπροστινή πόρτα καί πώς ήταν τό προτελευταίο τού δρόμου. "Ενα σπίτι σχεδόν Απέναντι είχε ξαναδιακοσμηθεί πρόσφατα. 'Εκτός άπό τό τελευταίο δέν ήξερα άν τά άλλα στοιχεία σχετικά μέ τό σπίτι ήταν άληθινά ή ψεύτικα. Ζούσα στή Ντάνβερς Στρήτ στό Τσέλση, πού στρίβει στήν Πώλτον Σκουαίρ. Τά σπίτια είναι ταράτσες χωρίς διακοπή. Όταν γύρισα σπίτι άνακάλυψα πώς είχε δίκιο σ' όλες τίς λεπτομέρειες... Τά συμ-


περάσματα πού έβγαλα άπό αύτή τή συνεδρίαση ήταν διπλά. (1) Θέματα πού εΐχα σκοπό νά διορθώσω π.χ. ή θέση τού φωτός όταν έγραφα στό κρεβάτι καί ή κατάσταση τών παντουφλών μου μεταβι-βάστηκαν στό μέντιουμ χωρίς δυσκολία δπως καί ό ύποσυνείδητος έλεγχος πού χρησιμοποιούσα γιά νά έντοπίσω τό σπίτι. (2) Δέν μπο-ρούσε νά άπαντηθεΐ καμιά έρώτηση πού προερχόταν άπό διανόηση ή μόρφωση. Έτσι τό έρώτημα άν ό 'Ιησούς άνηκε στούς Έσσαίους... έμεινε χωρίς άπάντηση.

'Ανακάλυψε πώς μπορούσε νά έπηρεάσει τή συνεδρίαση όχι μόνο μέ προφορική υποβολή άλλά καί μέ τηλεπάθεια. Ένα κυκλικό καλάθι σκύλου τού υπέβαλε τό σχήμα μιάς βάρκας κόρακλ.

...Όπως οί περισσότεροι ποιητές έχω μιά όπτική μνήμη πού δέν εΐναι μόνο πραγματική άλλά καί φανταστική... 'Οραματίσθηκα άμέ-σως ένα κόρακλ. Οί καρέκλες ήταν βαλμένες στό συνηθισμένο κύκλο καί κατά λάθος ήταν βαλμένη μιά παραπάνω. Τό μέντιουμ μάς είπε νά τήν άφήσουμε. Κάποιο πνεύμα μπορεί νά ήθελε νά μπει στό κύ-κλο. Τήν άφήσαμε καί τήν κατέλαβε ένα πνεύμα πού ήταν άόρατο γιά μάς. Ό π ω ς είπε τό μέντιουμ ήταν ένας πνιγμένος ναύτης.

'Ύστερα προσπάθησα πολλές φορές νά ύπαγορεύσω ποιό πνεύμα θάρχόταν, χρησιμοποιώντας αύτή τή μέθοδο τής όπτικής προβολής. Σημείωσα μεγάλη έπιτυχία

Σ' αύτό τό σημείο άρχισα νά παίζω μέ τήν ιδέα τού δμαδικού πνεύματος. "Ας πάρουμε τό παράδειγμα τοϋ κόρακλ καί τοΰ ύποτι-θέμενου πνιγμένου ναύτη. 'Υποτίθεται πώς έγώ, χωρίς νά μιλήσω διαβίβασα στόν κύκλο τήν Ιδέα ένός σκάφους, ένός πολύ άσταθοΰς σκάφους. Αύτή άρπάχτηκε άπό τό μέντιουμ καί τούς άλλους στήν όμάδα, συμπληρώθηκε άπό τίς έμπειρίες τους καί έγινε ό πνιγμένος ναύτης...

Λέει καί άλλα παρόμοια άνέκδοτα καί λέει πώς καμιά φορά τούς «κο-ρόιδευε» εσκεμμένα γιά νά δει πόσα μπορούσαν νά καταπιούν. Τό συμπέ-ρασμά του ήταν: «Οί πνευματιτιστές είναι οί πιό εϋπιστοι άνθρωποι πού γνώρισα ποτέ. Πιστεύουν σχεδόν τό κάθε τί πού συνδέεται μέ τά λεγόμενα ύπερφυσικά φαινόμενα. Σέ σύγκριση μέ τήν εύπιστία τους, ή πίστη πού κουνούσε βουνά φαινόταν σάν σκεπτικισμός». 'Ακόμα κι έτσι παρατήρησε σαφείς ψυχολογικές έπιδράσεις πού μπορούν νά έξηγηθοΰν μόνο μέ τήν τηλεπάθεια: «Ένας άπό τούς σκοπούς είναι νά δοθεί δύναμη στό μέν-τιουμ. Έτσι σέ μιά λειτουργία ζητάνε άπό τό έκκλησίασμα νά στείλει


«τούς σωστούς κραδασμούς»... στίς πνευματιστικές συνεδριάσεις ή έπί-δραση έπιτυγχάνεται μέ τό νά αφήνουμε τό πνεύμα νά κατευθύνει ή μάλ-λον νά φωτίσει τό μέντιουμ. Είναι δύσκολο νά τό περιγράψουμε. Τό νιώ-θει κανείς νά βγαίνει άπό μέσα του. 'Ανέπτυξα αύτή τή τεχνική σέ κάποια έκταση καί άνακάλυψα πώς μπορούσα νά τή χρησιμοποιήσω όχι μόνο γιά νά προκαλέσω κατάσταση υπνώσεως στό μέντιουμ άλλά καί γιά νά βάλω τέλος σ' αύτή τήν κατάσταση».

Ό Λούις Σίγκερ μπήκε στή συνέχεια σ' ένα «κύκλο άναπτύξεως» όπου σκοπός τών μελών ήταν νά άναπτύξουν δυνάμεις μέντιουμ. Ό Σίγκερ άπέ-τυχε. «Έκλεινα τά μάτια μου, άδειαζα τό νού μου, άποκοιμιόμουν καμιά φορά άλλά ύπνωση - ποτέ». «'Ακόμα κι έτσι τό μέντιουμ τού είπε πώς είχε άποκτήσει πνευματικούς οδηγούς πού ένας τους ήταν ένας 'Ινδός γκουρού. Κ ι όταν βρέθηκε μόνος μέ μιά φ ίλη του πού συνδεόταν επίσης μέ τόν κύκλο άποφάσισε νά δοκιμάσει νά βυθιστεί σέ ύπνωση. Είπα: «Κοίταξέ με καί θ' άφήσω τόν γκουρού νά εμφανιστεί». 'Εκείνη κούνησε τό κεφάλι της κι έκλεισα τά μάτια μου καί βυθίστηκα σέ ήμικώμα. Ξαφνικά ένιωσα τήν κοιλιά μου νά τραβιέται ώσπου φαινόταν νά ενώνεται μέ τή ράχη μου. Σέ λίγο άνοιξα τά μάτια μου κι είδα τή Μώντ νά κοιτάζει μακριά μου πρός τήν άλλη πλευρά τοϋ δωματίου. Ένιωσα ενοχλημένος. «Τί κάνεις»; ρώ-τησα. «Συμφώνησες νά μέ κοιτάζεις». «Σέ κοίταζα», άπάντησε έκείνη. «Βγήκες άπό τό σώμα σου καί καθόσουν στήν άλλη καρέκλα».

'Αργότερα άνέπτυξε έλαφρές δυνάμεις ψυχομετρίας - τής Ικανότητας λήψεως «κραδασμών» άπό άντικείμενα πού τού δινόταν. «Άνακάλυψα πώς μπορούσα νά βλέπω τούς «οδηγούς» ή δευτερεύουσες προσωπικότη-τες τών άνθρώπων καί συμβολικές εικόνες ή μελλοντικά γεγονότα άλλά όχι τό μακρινό μέλλον. Δέν έχω τήν παραμικρή ιδέα πώς γινόταν αύτό. Δέν συναισθανόμουν όποιαδήποτε άλλαγή στό νού ή στήν προσωπικότητά μου. Ή μόνη διαφορά άνάμεσα στό τώρα καί στό πρίν ήταν πώς τώρα μπορούσα νά άπλώνω (μεταφορικά) τό χέρι μου καί νά άρπάζω αύτό πού μού ξέφευγε άλλοτε».

Τά μόνα επεισόδια πού δεν μπορούσαν νά εξηγηθούν μέ καθαρά τηλε-παθητικούς όρους ήταν μιά προσπάθεια επαναλήψεως ένός πειράματος πού περιγράφει ό Τζ. Γ. Ντάνν στό βιβλίο του «Πείραμα μέ τό χρόνο» στό όποιο ό Ντάν «οραματίσθηκε» τήν όψη τού ρολογιού του ενώ κοιμόταν στό κρεβάτι καί μπόρεσε νά πει τήν άκριβή ώρα.1 Ό Σίγκερ συνεχίζει:

Στό γείσο τού τζακιού στήν κρεβατοκάμαρά μου ήταν ένα ρολόι μέ άσπρο μεταλλικό πλαίσιο. "Ενα πρωΐ είχα ένα ραντεβού. Ξύ-



πλ-ησα. Τό δωμάτιο ήταν τελείως σκοτεινό... Προσπάθησα νά επανα-λάβω τό πείραμα τοϋ Ντάνν. Είδα τό ρολόι μπροστά στά μάτια μου καί αποφάσισα πώς μποροϋσα νά κοιμηθώ τουλάχιστον άλλη μιά ώρα καί τδκανα. "Οταν ξύπνησα γιά δεύτερη φορά «ξανακοίταξα» διορατικά τό ρολόι, σηκώθηκα, άνοιξα τά στόρια καί έπιβεβαίωσα τήν άκρίβεια τοϋ όράματός μου. Τό παράξενο ήταν πώς τό πλαίσιο τού ρολογιού στό «όραμα» ήταν άνοιχτό χρυσαφί... 'Ύστερα άνέ-λυσα τό όραμά μου όπως θά άνέλυε κανείς ένα όνειρο. Τά ζώα καί τά πτηνά έχουν ένα ενσωματωμένο (έμφυτο) μηχανισμό χρόνου. 'Εμφα-νίζονται μιά ώρα πού τά περιμένει ή τροφή τους... Πραγματικά κι έγώ μπορώ νά κοιμηθώ εύτυχισμένος έχοντας πει στόν έαυτό μου νά ξυπνήσει τήν τάδε ώρα καί νά ξυπνήσω εκείνη άκριβώς τήν ώρα. Έτσι δέν ήταν έκπληκτικό πού είδα διορατικά τήν σωστή ώρα. Τό μόνο πού συνέβη ήταν πώς ή ύποσυνείδητη γνώση τού χρόνου είχε άποκαλυφθει στήν προβολή τής εικόνας τοϋ ρολογιού. "Οσο γιά τό χρυσαφένιο χρώμα τοϋ πλαισίου, θά μπορούσε νά είναι ένα αισιό-δοξο σύμβολο τού άποτελέσματος τού πειράματος. 'Αλλά πρέπει νά όμολογήσω πώς βρήκα αύτή τήν έξήγηση άμφίβολης άκρίβειας όταν άνακάλυψα πώς τό ρολόι πήγαινε δέκα λεπτά μπροστά.

Είχε δει τήν ώρα πού έδειχνε πραγματικά τό ρολόι, όχι τή σωστή ώρα. Τό συμπέρασμα είναι άσφαλώς πώς ό,τι «δυνάμεις» άνέπτυξε δέν έξαρ-τιόνταν καθαρά άπό τήν τηλεπαθητική επαφή μέ άλλα πνεύματα άλλά μπορούσαν έπίσης άς πούμε νά έπηρεάσουν άμεσα τήν ύλη.

Έχω άναφέρει αύτό τό τό ντοκουμέντο τόσο έκτεταμένα γιατί μού φαίνεται πώς είναι μιά τέλεια ισορροπημένη άνακεφαλαίωση τών ύπέρ καί τών κατά, τέτοιων πειραμάτων «άπόκρυφου». Ό Σίγκερ ήταν ποιητής άν καί έκλινε πρός τόν σκεπτικισμό καί οί προσπάθειες άναπτύξεως τών δυνάμεών του ήταν γενικά πετυχημένες. Αύτό πού παρατηρούμε άμέσως έδώ είναι ότι ή πραγματικά στενή άνάμιξη στόν «άποκρυφισμό» φαίνεται νά έχει σάν άποτέλεσμα νά κάνει πράγματα νά συμβαίνουν, άλλάζοντας όλόκληρο τό πλαίσιο ζωής τού πειραματιστή πού μέχρι εκείνη τή στιγμή μπορεί νά ήταν τελείως μή ψυχικό. Ό Λούις Σίγκερ παρατηρεί: «Μόλις άνακατευθεΐ κανείς μέ τό ψυχικό, ύπάρχει κάποια έλλειψη έπικοινωνίας μέ έκείνους πού δέν είχαν παρόμοιες έμπειρίες». Καί συνεχίζει κάνοντας τή σημαντική παρατήρηση: «Φθάνει κανείς στόν μυστικισμό καί τόν πνευ-ματισμό όχι θέλοντας άλλά ξεθέλοντας. Ή βούληση πρέπει νά καταργηθεί πρίν γίνει δυνατή ή έπίτευξη. Μέ άλλα λόγια ή επίτευξη είναι άκούσια. ΟΙ ένέργειες πού προηγούνται τής έπιτεύξεως χρειάζονται γιά τήν τέλεια έξορία τής βουλήσεως». Πάντως αύτό δέν πρέπει νά παίρνεται στήν κυ-


ριολεξία γιατί είναι φανερό πώς οί Ικανότητες κάποιου μπορούν νά Ανα-πτυχθούν πράγμα πού υπονοεί πώς ύπάρχει κάποιο νόημα στήν προσπά-θεια. Ά π ό τήν άλλη άποψη είναι έπίσης άληθινό πώς μιά παθητική, άρνη-τική στάση ένάντια στή ζωή μας φαίνεται συχνά νά προκαλεί έπιρρέπεια στά άτυχήματα καί μιά τάση γιά ένοχλητικές συμπτώσεις. Αύτό γίνεται πολύ φανερό όταν διαβάζουμε τά τελευταία αυτοβιογραφικά έργα τοϋ Στρίντμπεργκ: π.χ. Κόλαση, θρύλοι, Τό Απόκρυφο Ημερολόγιο. Ό φυ-σιολογικός, λογικός άναγνώστης θάθελε νά πιστεύει πώς όλα τά παράξενα γεγονότα καί οί συμπτώσεις μπορούν νά έχουν μιά φυσική εξήγηση καί πώς φταίει ή παράνοια τού Στρίντμπεργκ. Π.χ. γράφει:

Πρίν λίγες μέρες καθώς προχωρούσα στό πεζοδρόμιο, είδα έναν ξενοδόχο μπροστά στήν πόρτα του, νά βρίζει δυνατά έναν τροχιστή πού στεκόταν στό δρόμο. Δέν ήθελα νά διακόψω τή σχέση άνάμεσα στούς δυό, άλλά δέν μπορούσα νά τό άποφύγω, καί ένιωσα μιά έν-τονη δυσφορία καθώς περνούσα άνάμεσα στούς δυό άντρες πού τσα-κώνονταν. Ήταν σάν νάχα σπάσει ένα σκοινί πού ήταν τεντωμένο άνάμεσά τους ή μάλλον σάν νάχα περάσει ένα δρόμο πού είχε ραντι-σθεί μέ νερό (Θρύλοι, σελ. 94).

Ή πρώτη άντίδραση κάποιου είναι νά τό άπορρίψει σάν φαντασία, κάτι καθαρά υποκειμενικό. Άλλά ό Γκρούτζιεφ, μιά πολύ πιό άξιόπιστη καί Ισορροπημένη αυθεντία είπε στόν Ούσπένσκυ. «Πρόσεξες πώς, όταν ένας άνθρωπος περνάει πολύ κοντά σου σ' ένα στενό πεζοδρόμιο τά νεύρα σου τεντώνονται; Ή ίδια ε\ταση συμβαίνει άνάμεσα στούς πλανήτες...1

Ό Στρίντμπεργκ πίστευε πώς τά βάσανα καί οί άτυχίες του όφείλον-ταν σέ μιΑ προσπάθεια άσκήσεως μαύρης μαγείας. Ισχυρίζεται πώς είχε παρατηρήσει τήν ίκανότητά του νά Ασκεί τηλεπαθητική έπιρροή σέ φίλους του πού έλειπαν. Ήταν χωρισμένος Από τή γυναίκα του καί ήθελε νά έπινοήσει μιά μέθοδο γιά νά φέρει συμφιλίωση. Έ ν α «κακό ένστικτο» ύπέβαλε τήν Ιδέα νά χρησιμοποιήσει τίς τηλεπαθητικές του δυνάμεις γιά νά κάνει τήν κόρη του νά άρρωστήσει - όχι σοβαρά άλλά άρκετά γιά νά τού δώσει τή δικαιολογία γιά μιά έπίσκεψη. Στρώθηκε στή δουλειά μέ μιά φωτογραφία της. Άρχισε νά νιώθει ένα προαίσθημα κι όταν έξέτασε ένα σπόρο καρυδιού στό μικροσκόπιο λίγες μέρες άργότερα είδε πώς είχε τό σχήμα τών χεριών ένός παιδιού πού ήταν ένωμένα σέ ικεσία· ένας φίλος του επαλήθευσε τήν άξιόλογη όμοιότητα. Ή προσπάθεια άπέτυχε· άρρώ-στησαν τά δυό παιδιά άπό τόν πρώτο του γΑμο - ένα γρΑμμα πού περι-

1. Αναζητώντας τό θαυμαστό σε).. 24.


έγραφε τήν άρρώστεια τους είχε τήν ήμερομηνία τών προσπαθειών του νά άσκήσει «κακό μάτι». Ά π ό κείνη τήν ήμέρα τόν κυνηγούσε ή άτυχία, καί ήταν πεισμένος πώς τήν εΐχε προκαλέσει ό ίδιος. Ό κατάλογος τών άπό-κρυφων έμπειριών του είναι τόσο παράξενος ώστε νά τά θεωρήσουμε όλα αυταπάτη. Απίστευτες συμπτώσεις γίνονται κάτι τό συνηθισμένο καί εί-ναι πεισμένος πώς όλα αυτά είναι σημάδια καί μηνύματα. Τό παλτό του, βαλμένο στους ώμους ένός φίλου του κάνει τόν φίλο νά πάθει σπασμούς κι ό Στρίνμπεργκ πιστεύει πώς αύτό οφείλεται στό «ήλεκτρικό ύγρό» του. 'Ονειρεύεται ένα άσυνήθιστο ρολόι καί τήν άλλη μέρα τό βλέπει στή βι-τρίνα ένός μαγαζιού. Βλέπει ένα ορεινό τοπίο στούς λεκέδες τής διαβρώ-σεως στό πλάι μιάς τσίγκινης μπανιέρας κι άργότερα άναγνωρίζει τό ίδιο τοπίο όταν έπισκέπτεται τό σπίτι τής γυναίκας του στήν Αυστρία. 'Υπο-ψιάζεται πώς έχει τήν άκούσια δύναμη τής άπούλοποιήσεως, τού νά γίνε-ται άόρατος. Οί φίλοι πού τόν ψάχνουν δέν τόν βλέπουν ώσπου νά τούς άγγίξει καί νά τούς μιλήσει. Μετά τό χωρισμό άπό τήν τρίτη γυναίκα του, τήν Χάρριετ Μπόσσε, είναι πεισμένος πώς τό «άστρικό της σώμα» τόν έπισκέπτεται τή νύχτα καί τόν αύνανίζει. Έχει άκόμα τήν άκούσια δύ-ναμη νά άφήνει τό σώμα του ή τής «περιπλανώμενης διορατικότητας»1

(όπως έχει ονομαστεί). Έχω άναφέρει ήδη δύο παραδείγματα· σέ μιά άλλη περίπτωση μεταφέρθηκε μέ τή φαντασία του σέ μιά σκηνή άπό τό παρελ-θόν του μέ τέτοια ζωντάνια ώστε βρέθηκε πραγματικά νά στέκεται σ' έναν κήπο τής παιδικής του ήλικίας, μυρίζοντας διάφορα λουλούδια καί μπο-ρώντας νά άγγίξει διάφορα πράγματα· όταν ή γυναίκα του τόν ξύπνησε άπό τό «κώμα» του, άγγίζοντας τον ώμο του, έχασε τίς αισθήσεις του καί κατέρρευσε στό πάτωμα. Δηλαδή ή περιπλανώμενη διορατικότητά του φαίνεται ότι λειτουργούσε στό χρόνο καί στό χώρο.

"Οταν προσπαθούμε νά άποφασίσουμε πόσα άπό αυτά είναι γνήσια καί πόσα οφείλονται στή φαντασία του, άντιμετωπίζουμε καί πάλι τό βασικό πρόβλημα πώς σ' αυτά τά θέματα ή ψευδαίσθηση καί ή πραγματι-κότητα συγχέονται τόσο βαθειά όχπε είναι άδύνατο νά τραβήξει κανείς μιά διαχωριστική γραμμή. Ή διάθεση νά περιμένουμε παράξενα γεγονότα φαίνεται πώς τά κάνει νά συμβαίνουν καί δέν μπορεί κανείς νά μήν παρα-δεχθεί πώς συμβαίνουν πραγματικά σέ πολλές περιπτώσεις.

Ή αλήθεια είναι πώς χρειάζεται νά άναθεωρήσουμε τήν άπλή ορθολο-γιστική τροσέγγιση σ' αυτά τά προβλήματα. Ό λ ο ι έχουν γνωρίσει άνθρώ-πους στούς όποιους πάντα συμβαίνει ένας συγκεκριμένος τύπος άτυχήμα-τος ή κακοτυχίας. Είναι σχεδόν σάν νά έλκουν ένα όρισμένο είδος κατα-στάσεως ή γεγονότος καί σέ πολλές περιπτώσεις μπορεί κανείς νά δει πώς



δέν έκαναν συνειδητά τίποτα γιά νά τό προκαλέσουν. Πρέπει κανείς άπλώς νά δεχθεί πώς υπάρχουν ορισμένοι τύποι άνθρώπων στούς όποιους φαίνεται νά συμβαίνουν όρισμένοι τύποι πραγμάτων. Καμμιά λογική έξή-γηση δέν μπορεί νά τό καλύψει στήν έντέλεια.

Ένα σημαντικό σημείο έμφανίζεται σέ σχέση μέ τόν Στρίντμπεργκ. Ήταν «μοναχικός». Στήν πρώτη φράση τής «Κόλασης» λέει: «Μέ ένα αί-σθημα άγριας χαράς γύριζα άπό τό βόρειο σιδηροδρομικό σταθμό όπου είχα άποχαιρετίσει τή γυναίκα μου... Ή καινούργια μου έλευθερία μού έδινε ένα αίσθημα έπεκτάσεως καί άνυψώσεως πάνω άπό τίς μικροφρον-τίδες τής ζωής... Τό νά ζεις μόνος, σ' ένα μοναχικό δωμάτιο σέ μιά άγνω-στη πόλη, προκαλεί ένα παράξενο αίσθημα σχεδόν νοσηρής έντάσεως, σάν νά ζείς μέσα σέ μιά γυάλινη σφαίρα - όπως θά υποστηρίξει όποιος τό έχει νιώσει. Οί μεγάλοι κλασικοί τής «μοναξιάς» τό «Ημερολόγιο τού Μάλτε Λώριντς Μπρίγκε» τού Ρίλκε, ή «Πείνα» τού Κνούτ Χάμσουν, ή «Ναυτία» τού Σάρτρ, ό «Δόκτωρ Γκλάς» τού Σέντερμπεργκ, τά «Ημερολόγια» τού Άμιέλ, τό «Ημερολόγιο ένός άπογοητευμένου» τού Μπαρμπελλιόν -έχουν αύτή τήν έπίμονη ιδιότητα τής έντάσεως. Ό κοινωνικός άνθρωπος είναι αφηρημένος καί μοιρασμένος. Ό μοναχικός άνθρωπος δημιουργεί ένα είδος μονομέρειας είτε τοϋ άρέσει είτε όχι. Καί ή μονομέρεια είναι ή πρώτη προϋπόθεση τής «άπόκρυφης» έμπειρίας, όταν οί δυνάμεις τού υποσυνειδήτου άρχίζουν νά γίνονται αισθητές στή συναίσθηση.

Άλλά όταν σκεπτόμαστε τίς παράξενες αύτές εμπειρίες τού Στρίν-τμπεργκ δέν πρέπει νά βάζουμε τή διαχωριστική γραμμή άνάμεσα στά πράγματα πού «έγιναν πραγματικά» καί τά παιχνίδια τής φαντασίας άλλά άνάμεσα σέ γεγονότα πού κατά κάποιο τρόπο «τά ήθελε άκούσια» καί σέ γεγονότα στά όποια τό ύποσυνείδητό του δέν έπαιξε ένεργό ρόλο. Π.χ. έπιμένει πώς τό ορεινό τοπίο πού είδε στήν "τσίγκινη μπανιέρα άντιστοι-χούσε άκριβώς μέ τά βουνά κοντά στό σπίτι τής γυναίκας του στό Ντόρ-ναχ, πού δέν τό είχε έπισκεφθεί ποτέ. Ή όρθολογιστική έξήγηση θά ήταν πώς άναγνώρισε τό τοπίο κοντά στό Ντόρναχ σάν άόριστα παρόμοιο μέ εικόνες πού είχε προκαλέσει ή όξείδωση της τσίγκινης μπανιέρας. Ή ίδια ή έξήγηση τοϋ Στρίντμπεργκ θάταν πώς «άόρατες δυνάμεις» πού ήθελαν νά καθοδηγήσουν τό πεπρωμένο του, κανόνισαν τήν όλη ύπόθεση ώστε νά τόν κάνουν νά συναιστανθεί τήν ύπαρξή τους. Ή άλήθεια θά μπορούσε νά είναι άνάμεσα στά δύο: πώς ή τηλεπαθητική έπαφή -μέ τή γυναίκα του -πού βρισκόταν στό Ντόρναχ τή στιγμή πού έκανε μπάνιο - φύτεψε τήν εικόνα τοΰ όρεινοϋ τοπίου στό μυαλό του καί τήν «είδε» στόν σκουρια-σμένο τσίγκο όπως βλέπει κανείς πρόσωπα στή φωτιά.

ΟΙ ποιητές φαίνεται νά παρέχουν έξαιρετικά πλούσιο πεδίο έρευνας τοΰ «άπόκρυφου» καί προσπάθησα νά προβάλλω τό έπιχείρημα πώς αύτό


όφείλεται στό γεγονός πώς ή λειτουργία Χ είναι ταυτόχρονα ή δημιουρ-γική λειτουργία καί ή άπόκρυφη λειτουργία. Ό Ρόμπερτ Γκραίηβς προ-χωρεί ώς τό σημείο νά Ισχυρισθεί πώς όλα τά πραγματικά ποιήματα έχουν γραφεί στήν «πέμπτη διάσταση» άλλά δέν χρειάζεται νά προχωρήσει κα-νείς τόσο μακριά γιά νά δει πώς ή ποίηση προέρχεται άπό κάποια εσωτε-ρική σιωπή καί ένότητα. Ό Ιστορικός καί ποιητής Α. Λ. Ρόουζ - πού όπως ό Γκραίηβς είναι Κέλτης - μού έδωσε έπίσης σημειώσεις γιά τίς εμπειρίες του άπό τό παραφυσικό όπου αύτή ή σχέση είναι τελείως καθαρή. Ό Ρόουζ, όπως κι ό Στρίντμπεργκ ήταν πάντα «μοναχικός» όπως δείχνει καθαρά ή αυτοβιογραφία του «παιδικά χρόνια στήν Κορνουάλη». Ή ποίησή του είναι γεμάτη άπό μιά Ιδιότητα σιγαλιάς, μοναξιάς:

'Ολόκληρος ό κόλπος ξεχείλιζε άπό τή σιωπηλή θάλασσα, Τό κάλεσμα τής μπεκάτσας, τό τρίξιμο τού άλετριού...

ή: Βράδυ, σιωπή καί ot έρωτήσεις τών πουλιών. Μιά σάλπιγγα ηχεί τήν έρωτική της νότα πάνω άπό τήν πόλη...

ή: Τό φεγγάρι, τό χιόνι, τό φώς τών χειμωνιάτικων δειλινών σάν νάβλεπε κανείς τή ζωή νά περνάει κάτω άπό τή θάλασσα..

Γράφει σέ σημείωση μέ τίτλο «Τηλεπάθεια καί τά παρόμοια»: Μιά δική μου παράξενη έμπειρία άνήκει στήν ίδια κατηγορία -

προαίσθημα, όχι τηλεπάθεια.

Τό σαλόνι τών προτελειοφοίτων στό Κράιστ Τσέρτς είχε βαρειά βι-κτωριανά παράθυρα: καθένα τους μπορούσε νά ζυγίσει 25 ή 30 λίμπρες. Έ ν α καλοκαιριάτικο βράδυ έσκυβα έξω μέ άνεβασμένο τό βαρύ παρά-θυρο· άκριβώς πάνω άπό τόν τεντωμένο λαιμό μου - σάν γκιλοτίνα - όταν σκέφθηκα: «Κι άν έπεφτε»; Δέν ήμουν καλά καί σέ κακή διάθεση είπα: «"Ασε τό καταραμένο πράγμα νά πέσει». Σέ ένα δευτερόλεπτο τό ξέχασα καί τράβηξα τυχαία πίσω τό κεφάλι μου. Εκείνη τή στιγμή τό παράθυρο έπεσε ξαφνικά.

Εκείνο πού μέ τρόμαξε δέν ήταν τόσο τό ότι έπεσε όσο τό ότι τό προκάλεσα νά πέσει καί έβαλα σέ πειρασμό τή θεία πρόνοια...

Καί συνεχίζει: Τήν ίδια περίπου έποχή, σέ μιά περίοδο άρρώστειας τοϋ δωδεκαδά-

χτυλου καί κοπώσεως, σέ μιά νεκρή άπογευματινή ώρα μοϋ πέρασε ξα-φνικά άπό τό μυαλό πώς άν κατέβαινα άπό τό δωμάτιό μου στή βιβλίο-


θήκη θάβλεπα δυό νέους Αγκαλιασμένους. Κατέβηκα, πέρασα δύο τετρά-γωνα, μπήκα στή βιβλιοθήκη - καί τούς εΐδα.

Δέν ήξερα ποιοί ήταν καί δέν έχω ξαναδεί ποτέ μιά τέτοια κατάσταση. Ελπίζω πώς φέρθηκα σάν τζέντλεμαν καί Αποσύρθηκα άθόρυβα· ίσως δέν ήταν εύγενικό άπό μέρους μου πού πήγα Αλλά ένέργησα βΑσει υποβολής, σχεδόν σΑν ύπνοβΑτης - καί ή κατΑσταση ύπήρχε.

ΤολμΑω νά πώ πώς (αύτές οί έμπειρίες) άνάγονται στήν προηγούμενη ζωική μας κατάσταση, όταν όλο τό διαισθητικό στοιχείο τής κατασκευής μας ήταν πολύ Ισχυρότερο, καί πώς τώρα έχει ζαρώσει πάρα πολύ, έχει εξασθενήσει μέ τήν άνάπτυξη τής όρθιας στάσεως καί τοΰ εγκεφάλου στήν κορφή, τίς λογικές λειτουργίες τοΰ (άκόμα όχι πολύ) σοφού άνθρώπου.

Ή υπόθεση τοΰ Ρόουζ πώς οί «ζωικές λειτουργίες» περιλαμβάνουν όχι μόνο τίς άνώμαλα Ανεπτυγμένες αισθήσεις ΑλλΑ καί τή «δεύτερη όραση» είναι πλατειά παραδεδεγμένη. Ό Σκώτος ποιητής Χιού Μάκ Ντιάρμιντ μοΰ εϊπε πώς ή γυναίκα του ήξερε πάντα πότε θά γύριζε άπό μακρινά ταξίδια - σέ μιά περίπτωση άπό τήν Κίνα - γιατί ό σκύλος του πήγαινε καί καθόταν στήν άκρη τού μονοπατιού-κάπου σαρανταοχτώ ώρες πρίν τήν άφιξή του στό σπίτι. Φαίνεται πώς ή τηλεπάθεια είναι ή φανερή ύπόθεση έδώ μέ τή διαφορά ότι σέ μιά περίπτωση ό σκύλος κάθησε στήν άκρη τού μονοπατιού ένώ ό ίδιος ό Μάκ Ντιάρμιντ δέν ήξερε άκόμα πώς θά γύριζε σπίτι του.

Είδα ό ίδιος τό σκύλο πού άνήκε στήν Ή β Φάρσον, τή γυναίκα τού συγγραφέα Νέγκλεϋ Φάρσον, νά γρυλλίζει σέ μιά γωνιά τοΰ δωματίου της όπου ύπήρχε άλλοτετό καλάθ ιτοΰ προηγούμενου σκύλου πού είχετώραψοφή-σει. Ή Ή β Φάρσον μοΰ είπε ότι στήν άρχή είχε τό καλάθι τοϋ Άλμπερτ σ' έκείνη τή γωνιά άλλά ότι ό προκάτοχός του τον «έδιωχνε» τόσο συχνά ώστε άποφάσισε νά μετακινήσει τό καλάθι. Καί πάλι θά μπορούσε κανείς νά τό έξηγήσει υποθέτοντας κάποιο είδος ζωικής «διαισθήσεως» ή τηλε-πάθειας - ίσως πώς ή ίδια ή Ή β Φάρσον μεταβίβασε τή γνώση τοΰ προη-γούμενου σκύλου στόν "Αλμπερτ. Ά λ λ ά όσο συχνά κι άν έπικαλείται κα-νείς τήν ύπόθεση τής τηλεπάθειας, πάντα παραμένουν τά έπεισόδια πού δέν ταιριάζουν. Ό Ρόουζ γράφει:

Στά «παιδικά χρόνια στήν Κορνουάλη» λέω τήν ιστορία τοΰ νεώ-τερου άδερφού τού πατέρα μου, τοΰ Τσάρλυ, πού σκοτώθηκε σ' ένα άτύχημα όρυχείου στή Νότιο Αφρική. Πρίν φύγει άπό τό σπίτι τό Αγόρι έπαιζε πάντα μέ τό ρολόι τής κουζίνας μας, προσπαθώντας νά τό κάνει νά χτυπήσει, πράγμα πού είχε πάψει νά κάνει, καί δέν μπορούσε νά τό διορθώσει. Μιά μέρα τήν ώρα τοΰ φαγητού, τό ρολόι χτύπησε δυνατά προκαλώντας κατάπληξη στόν πατέρα καί τή μη-


τέρα πού κάθονταν στό τραπέζι - ανακάλυψαν πώς ήταν τήν ώρα πού σκοτώθηκε ό Τσάρλυ. Πάντα τό όνόμαζαν λανθασμένα (γιατί δέν ήξεραν τήν έννοια τών λέξεων) «προαίσθημα» ή πιό σωστά «ση-μάδι».

Κι αύτό ύπογραμμίζει τό πρόβλημα πού συναντάει κανείς συχνά όταν γράφει γιά τό άπόκρυφο. Ή ύπόθεση τής τηλεπάθειας ή λειτουργίας Χ μπορεί νά έξηγήσει πολλά. Ό Ρόουζ λέει: «Βρήκα πώς αύτά τά φαινόμενα είναι πολύ πιό συχνά σέ περιόδους άρρώστειας - ίσως όταν ή εύαισθησία ή ή δεκτικότητα κάποιου αύξάνεται καί όταν οί λογικοί του έλεγχοι κατε-βαίνουν». 'Αλλά ή καθαρή τηλεπάθεια δύσκολα μπορεί νά έξηγήσει τό χτύπημα ένός ρολογιού.

Ή έπόμενη πιθανότερη ύπόθεση είναι πώς αύτές ol παράξενες λει-τουργίες μπορούν, κάτω άπό όρισμένες συνθήκες νά έπηρεάσουν άμεσα τήν ύλη, έκτός τού ότι έχουμε νά κάνουμε άκόμα αποκλειστικά μέ άνθρώ-πούς ή ζώα καί τίς ύποσυνείδητες δυνάμεις τους, όχι μέ «άόρατη δύναμη» έξω άπό τόν άνθρωπο. Αύτή ή «έλάχιστη λειτουργική ύπόθεση» φαίνεται νά βγαίνει άπό τήν ιστορία πού διηγείται ό "Αρθουρ Γκρίμπλ στό «Πρό-τυπο τών νήσων»:

ΟΙ ιθαγενείς τών νήσων Τζίλμπερτ πίστευαν πώς όταν πέθαινε κά-ποιος, τό πνεύμα του έπρεπε νά πάει σ' έναν άμμόλοφο στό βόρειο άκρο τού νησιού Μακίν Μεάγκ, ένα μέρος γνωστό σάν «Μέρος τού τρόμου». 'Αφού έπισκεπτόταν αύτήν τήν κατοικία στά μισά τού δρόμου τό φάντα-σμα μπορούσε στή συνέχεια νά προχωρήσει στόν παράδεισο άν μερικές τελετές πού γίνονταν πάνω άπό τό νεκρό του σώμα μπορούσαν νά άπο-στρέφουν τήν προσοχή τού Νακάα, τού «Φρουρού τής Πύλης», πού προσ-παθούσε νά στραγγαλίσει τό πνεύμα στό δίχτυ του.

Ό Γκρίμπλ έπεισε τόν τοπικό άστυνόμο νά τόν πάει στό «Μέρος τοϋ τρόμου». "Οπως τό περίμενε, ό άλλος ήταν πολύ νευρικός καί ή επίσκεψη δέν ήταν καθόλου ταξίδι άναψυχής. Στό δρόμο τής επιστροφής ό Γκρίμπλ είδε έναν άντρα νά πλησιάζει. «Πέρα άπό τό τόξο μιας καμπύλης παρα-λίας τόν είδα νά έμφανίζεται σέ μιά στροφή. Μπορούσα νά παρακολουθώ κάθε μέτρο τής πορείας του καθώς πλησίαζε. Τά μάτια μου δέν τόν άφησαν ποτέ, γιατί ή προσοχή μου ήταν καρφωμένη στό γεγονός πώς θά μοϋ έφερνε τό ποτό. Περπατούσε κουτσαίνοντας έντονα... Ήταν ένας γεροδε-μένος, γκριζομάλλης άντρας γύρω στά πενήντα, ντυμένος μάλλον τελε-τουργικά μ' ένα όμορφο χράμι δεμένο γύρω στή μέση του... Πρόσεξα πώς τό άριστερό του μάγουλο είχε μιά ούλή άπό τό σαγόνι ώς τόν κρόταφο καί τό κούτσαμά του προερχόταν άπό ένα στραβό άριστερό πόδι καί άστρά-γαλο. Βλέπω άκόμα αύτόν τόν άντρα στή μνήμη μου... 'Αγνόησε τελείως τό

Ill ΤΑ Α'ΠΟΚΡΥΦΑ

χαιρετισμό μου. Δέν γύρισε κάν τά μάτια του πρός τό μέρος μου. Πέρασε σάν νά μήν υπήρχα».

Ό Γκρίμπλ φώναξε τόν άστυνόμο πού προχωρούσε λίγο π ιό μπροστά καί τόν ρώτησε ποιός ήταν ό άντρας. Τό άποτέλεσμα ήταν νά πάθει υστε-ρία ό άστυνόμος καί νά γυρίσει τρέχοντας στό σπίτι του. Ό Γκρίμπλ τόν άκολούθησε καί άμέσως παραπονέθηκε στόν τοπικό δικαστή γιά τά παρά-ξενα συμβάντα. Μπόρεσαν νά άναγνωρίσουν τόν άνθρωπο πού κούτσαινε. Τόν έλεγαν Νά Μπίρια καί είχε πεθάνει τή στιγμή πού τόν είδε ό Γκρίμπλ. Τό σώμα του κοιτόταν τώρα σέ μιά γειτονική καλύβα. Ή πρώτη παρόρ-μηση τού Γκρίμπλ ήταν νά επιμείνει νά δει τό σώμα γιά νά βεβαιωθεί πώς ήταν πραγματικά ό ίδιος άνθρωπος. 'Ύστερα, καθώς θυμήθηκε πώς οποιαδήποτε διακοπή τών τελετών θά μπορούσε νά παραδώσει τό πνεύμα στά χέρια τοϋ «Φρουρού τής Πύλης», άποφάσισε νά μήν τό κάνει.

Ό άστυνόμος πού είχε κι αύτός προσπεράσει τόν άνθρωπο πού κού-τσαινε δέν είχε δει κανέναν.

Ό Γκρίμπλ άμφισβητεΐ τήν ύπαρξη τού «Φρουρού τής Πύλης» ή τή σημασία τού «Μέρους τοΰ τρόμου» σάν ένδιάμεσου σταθμού πρός τόν παράδεισο. 'Αλλά ό έτοιμοθάνατος τό είχε πιστέψει καί αύτό ήταν άρκετό γιά νά προβάλει τό «φάντασμά» του στό δρόμο πρός τά βόρεια. Φαίνεται πιθανό πώς ήταν άκόμα ζωντανός όταν ό Γκρίμπλ τόν είδε νά περνάει κουτσαίνοντας καί πώς ot σκέψεις του πρόβαλαν τήν εικόνα του. "Ολοι στά νησιά πίστευαν πώς τά πνεύματα έπρεπε νά μποϋν στόν παράδεισο μέσω τοΰ «Μέρους τοΰ τρόμου» καί αύτό ήταν άρκετό γιά νά παράγει τό «φάντασμα».

Αύτή είναι μιά δελεαστική ύπόθεση, γιατί μπορεί νά εφαρμοσθεί στά περισσότερα παραφυσικά φαινόμενα άπό τούς καλικατζάρους μέχρι τήν μαγεία: ή Ιδέα πώς ή «μαγεία» είναι μιά μορφή τηλεπάθειας πού άσκεϊται μάλλον άπό τόν «ομαδικό νού» παρά άπό τά μεμονωμένα πνεύματα.

'Αλλά άπλοποιεΐ πραγματικά οτιδήποτε; Πώς έξηγεΐ ή όμαδική τηλε-πάθεια τίς «προφητικές» δυνάμεις τού Τ Τσίγκ; "Ή τήν προαίσθηση τοΰ Μάκ Μπρέντιν πώς τό ταξί του θά συγκρουόταν μ' ένα άλλο; Ή οποιαδή-ποτε άπό τίς ντουζίνες τών περιπτώσεων στό βιβλίο τού "Αρθουρ Γ. Όσμπορν «Τό μέλλον είναι τώρα» πού δίνουμε ένα τυπικό παράδειγμά τους;

Ή άφήγηση είναι τής δεσποινίδας Ντυλαί, της Γαλλικής κωμωδίας. 'Αφορά τό τραγικό τέλος τής νεαρής ήθοποιοϋ δεσποινίδας Ίρένε Μού-τσα. Ή δίς Μούτσα βρισκόταν σέ ύπνωτιστικό κώμα όταν τήν ρώτησαν άν μπορούσε νά δεϊ τί τήν περίμενε προσωρινά στό μέλλον. Έγραψε τά άκό-λουθα:


« Ή καριέρα μου θά είναι σύντομη: δέν τολμώ νά πώ ποιό θά είναι τό τέλος μου: θάναι φριχτό».

Φυσικά οί πειραματιστές πού έντυπωσιάστηκαν πολύ άπό τήν πρόβλεψη έσβησαν αύτά πού είχαν γραφτεί πρίν ξυπνήσουν τή δίδα Μούτσα άπό τό κώμα. Έτσι δέν ήξερε συνειδητά τί είχε προβλέψει γιά τόν έαυτό της. 'Αλλά άκόμα κι άν τδξερε, δέν θάχε προκαλέσει τό είδος τού θανάτου της.

Μερικούς μήνες άργότερα έκπληρώθηκε ή πρόβλεψη «Ή κα-ριέρα μου θά είναι σύντομη». Καί πραγματικά «τό τέλος της ήταν ςρριχτό». Ή κομμώτριά της είχε άφήσει μερικές σταγόνες μιας άντι-σηπτικής λοσιόν άπό μεταλλικά έλαια νά πέσει σέ μιά άναμμένη σόμπα. Ή δίς Μούτσα τυλίχτηκε άμέσως στίς φλόγες, τά μαλλιά της καί τά ρούχα της πήραν φωτιά κι έπαθε τόσο βαρειά έγκαύματα ώστε πέθανε στό νοσοκομείο λίγες ώρες άργότερα.1

"Αν αύτές ol περιπτώσεις μπορούν νά έξηγηθούν μέ τήν τηλεπάθεια καί τόν όμαδικό νού, τότε πρέπει κανείς νά περιλάβει τήν ιδέα πώς τό παρελ-θόν καί τό μέλλον είναι μέ κάποιο τρόπο προσιτά στόν όμαδικό νού - τήν ύπόθεση τοϋ Γιούγκ σχετικά μέ τό 1 Τσίγκ.

Ή ιδέα πού άφήνει νά έννοηθεΐ ή ύπόθεση Μούτσα είναι μιά πού πρέπει νά έχει περάσει άπό τό μυαλό πολλών άνθρώπων - ιδιαίτερα όταν ξυπνάνε στή μέση τής νύχτας: πώς οί ζωές μας είναι ένα είδος δίσκου γραμμοφώνου ή ταινίας, πού τό τέλος της είναι σέ κάποιο βαθμό προκα-θορισμένο. Λέω «σέ κάποιο βαθμό» γιατί όλοι μας έχουμε μιά άναντίρ-ρητη αίσθηση έλεύθέρης βουλήσεως σέ στιγμές κρίσεως ή μεγάλης συγκι-νήσεως. Είναι μιά ιδέα πού έχει περάσει άπό τό μυαλό πολλών άποκρυφι-στών: πώς ή ζωή είναι βασικά ένα είδος παιχνιδιού, πού προϋπόθεσή του είναι νά ύποφέρουν οί παίκτες άπό άμνησία κι ύστερα νά άντιμετωπίζουν όσο καλύτερα μπορούν τή σειρά τών λύσεων πού τούς παρουσιάζονται σέ τρία τέταρτα τού αίώνα. Σ' αύτή τήν περίπτωση οί έγκληματίες θά μπο-ρούσαν νά θεωρηθούν σάν χαμένοι, έκεϊνοι πού έχουν κάνει τή χειρότερη δυνατή έκλογή· οί νικητές θάταν έκεϊνοι πού έχουν πλησιάσει περισσό-τερο στήν υπερνίκηση της «λήθης» μέ τήν όποία άρχίζουμε τό παιχνίδι. Στόν «Μυστηριώδη ξένο» δ Μάρκ Τουαίν έκανε τήν άνησυχητική διαπί-στωση πώς ό Θεός βαρέθηκε νά βρίσκεται σέ ένα μοναχικό, άδειο σύμπαν κι έπλασε δλόκληρη τήν παράσταση θεάτρου σκιών τής ζωής, όπου είναι τό μοναδικό πραγματικό πρόσωπο - καί οί άλλοι είναι ρομπότ, πού έχουν

1. "Αρθουρ Γ. Όαμπορν «Τό μέλλον είναι τώρα» (Μέ εισαγωγή της 'Αιλήν Τζ. Γκάρρεττ, Προέδρου τοΰ Παραψυχολσγικοϋ 'Ιδρύματος INC). Νέα Υόρκη, University Books, 1961.


γίνει έτσι ώστε νά φαίνονται ζωντανά. Ό Ιδρυτής τής έπιστημονολογίας, Λ. Ρόν Χάμπαρντ, διδάσκει πώς οί άνθρωποι είναι θεοί πού επινόησαν τόν κόσμο σάν ένα παιχνίδι, στόν όποιο «κατέβηκαν» κι ύστερα έγιναν θύματα τής άμνησίας τους καί παγιδεύτηκαν στό παιχνίδι τους. Είναι άνώφελο νά τονίσουμε πώς όλες ot μεγάλες θρησκείες υποστηρίζουν πώς ή ούσία τού άνθρώπου καί ή ούσία τού Θεού είναι μιά καί ή αύτή. «Είμαι Θεός, είμαι Θεός», φώναζε ό Νιζίνσκι στά πρόθυρα τής τρέλας.

Σέ σύνδεση μ' αυτές τίς ματιές στό μέλλον, είναι ενδιαφέρον νά μελετή-σουμε τίς άπόψεις ενός άλλου ποιητή, τού Γ. Μπ. Γήτς, πού άρχισε έπίσης δεχόμενος τήν τηλεπάθεια σάν «έλάχιστη λειτουργική ύπόθεοή» του. Τό ένδιαφέρον τού Γήτς γιά τό άπόκρυφο διεγέρθηκε άπό τήν Μαίρη Μπάτλ, τήν υπηρέτρια τού θείου του Τζώρτζ Πόλλεξφεν, πού είχε δεύτερη όραση. Ό Πόλλεξφεν έλεγε πώς πολλές φορές, φτάνοντας σπίτι μ' έναν άπρόσμενο καλεσμένο, είχε βρει τό τραπέζι στρωμένο γιά τρεις.

«Ένα πρωί έτοιμαζόταν νά τού φέρει ένα καθαρό πουκάμισο άλλά σταμάτησε λέγοντας πώς ύπήρχε αίμα στό μπροστινό μέρος τού πουκάμι-σου καί πώς έπρεπε νά τού φέρει ένα άλλο. Καθώς πήγαινε στό γραφείο του έπεσε, περνώντας άπό ένα μικρό τοίχο καί κόπηκε καί μάτωσε πάνω στό λινό όπου είχε δει τό αίμα. Τό βράδυ, τού είπε πώς τό πουκάμισο πού νόμιζε πώς ήταν ματωμένο ήταν πολύ καθαρό» ('Ονειροπολήματα XVII).

'Αργότερα, στό Λονδίνο, ό Γήτς παραβρέθηκε σέ πνευματικές συν-εδριάσεις καί μαγικούς έξορκισμούς καί μπήκε στό τάγμα τής Χρυσής Αύγης, μέ άρχηγό έναν παράξενο Σκωτσέζο τόν Μάκ Γκρέγκορ Μάθερς, πού ό Γήτς τόν γνώρισε στό.Βρετανικό Μουσείο. Ό Γήτς λέει πώς ό Μά-θερς «μ' έπεισε πώς οί εικόνες ξεπηδούν μπρορτά στά μάτια τοϋ νού άπό μιά βαθύτερη πηγή άπό τή συνειδητή ή τήν υποσυνείδητη μνήμη «(ή ύπογράμ-μιση είναι δική μου). Ή φίλη τού Γήτς, ή ήθοποιός Φλώρενς Φάρρ, έλεγε πώς πήγε γιά περίπατο μέ τόν Μάθερς καί σ' ένα λιβάδι μέ πρόβατα έκεΐνος είπε: «Κοίταξε τά πρόβατα. Θά φαντασθώ πώς είμαι κριάρι», μέ τό περίεργο άποτέλεσμα νά τόν άκολουθήσουν τά πρόβατα. Ό Γήτς γρά-φει:

Τής είχε δώσει ένα κομμάτι χαρτόνι πού πάνω του ήταν ένα χρωματι-στό γεωμετρικό σύμβολο καί τής είχε πει νά τό κρατήσει ψηλά στό μέτωπό της καί είχε βρεθεί νά περπατάει σ' ένα βράχο πάνω στή θάλασσα, μέ τούς γλάρους νά στριγγλίζουν άπό πάνω της...

«Μού έδωσε ένα χαρτονένιο σύμβολο καί έκλεισα τά μάτια μου. Ή όραση ήρθε άργά, δέν ήταν τό ξαφνικό θαύμα σάν νάχε κοπεί τό σκοτάδι μέ μαχαίρι, γιατί αύτό τό θαύμα είναι κυρίως γυναικείο προνόμιο, άλλά παρουσιάστηκαν μπροστά μου νοητικές είκόνες πού δέν μπορούσα νά τίς έλέγξω: μιά έρημος κι ένας μαύρος Τιτάνας πού σηκωνόταν μέ τά δυό του


χέρια άπό τη μέση ένός σωρού άπό άρχαϊα έρείπια. Ό Μάθερς έξήγησε πώς εΐχα δει ένα δν τής τάξεως τών Σαλαμαντρών, γιατί μού είχε δείξει τό σύμβολό τους άλλά δέν ήταν άνάγκη ούτε κάν νά δείξει τό σύμβολο, θάταν άρκετό νά τό φαντασθεί».

Αύτά τά «σύμβολα» πού σχεδίαζε ό Μάθερς πάνω σέ κομμάτι άπό χαρτόνι ήταν άπό τήν Καββάλα, πού άρκετά βιβλία της είχε μεταφράσει (ή παραφράσει) δ Μάθερς μέ τίτλο «Ή αποκάλυψη τής Καβάλλας». Ή Καβ-βάλα (γιά τήν όποία θά πούμε περισσότερα άργότερα) είναι ένα βιβλίο άρχαίας έβραϊκής μυστικής διδασκαλίας καί σχόλιων πάνω στή γραφή πού πρωτογράφτηκε τό 13ο αιώνα. Ρωτάει: «Πώς μπορεί ό Θεός, πού υποτίθεται πώς είναι τέλειος κι άμετάβλητος νά άνακατεύθηκε στή δη-μιουργία τού κόσμου»; καί άπαντάει πώς έξέπεμψε δέκα «άκτινοβολίες» -πού όνομάζονται Σεπιρώθ - πού έκαναν στήν πραγματικότητα τό έργο τής δημιουργίας. 'Αναπόφευκτα τά Σεπιρώθ καί τά δημιουργήματά τους πα-ριστάνονται μέ σύμβολα καί αύτό πού χρησιμοποιούσε ό Μάθερς είναι αύτά τά λεγόμενα «καββαλιστικά σύμβολα».

Ό Γήτς δέν είχε πειστεί καθόλου άπό τόν Μάθερς πού ήταν μιά παρά-ξενη, έκκεντρική μορφή· λέει πώς όταν ό Μάθερς πρόβαλε κάποιο ύπερ-βολικά Ισχυρισμό οί φίλοι του τόν άφηναν «σάν νάταν μιά μορφή σ' ένα θεατρικό έργο πού είχαμε συνθέσει»1 - ένας εύγενικός τρόπος γιά νά πει πώς συγχωρούσαν τά πάντα θεωρώντας τον «παράξενο χαρακτήρα». Άλλά ό Γήτς άπορούσε μέ τήν έπίδραση τών συμβόλων πάνω στό νού. «Πέρασε πολύς καιρός πρίν παραδεχτώ μιά έμφυτη δύναμη στά σύμβολα, γιατί γιά πολύ καιρό μού φαινόταν πώς θά μπορούσε κανείς νά εξηγήσει τά πάντα μέ τή δύναμη μιάς φαντασίας πάνω σέ μιά άλλη ή μέ τήν τηλεπά-θεια...»2

TFT"v άπόλυτα πρόθυμος νά δεχθεί τήν τηλεπάθεια καί άκόμα καί τή δύναμη προβολής ένός σώματος σέ άλλο μέρος. Διηγείται πώς όταν βρι-σκόταν στό Παρίσι, πήγαινε ένα πρωΐ νά άγοράσει μιά εφημερίδα, καί προσπέρασε τήν ύπηρέτρια πού είχε φτάσει πρόσφατα άπό τήν έξοχή. Σκεπτόταν καθώς τήν προσπερνούσε πώς άν γινόταν αύτό κι αύτό θά είχε χτυπήσει τό χέρι του καί δραματίσθηκε τόν έαυτό του μέ τό χέρι του σέ νάρθηκα. «"Οταν γύρισε, οί οικοδεσπότες του είπαν: «Μά ή bonne (ύπηρέ-τρια) μάς είπε τώρα μόλις πώς είχες τό χέρι σου σέ νάρθηκα».

Γράφει άκόμα: «"Ενα άπόγευμα, τήν ίδια περίπου ώρα σκεπτόμουν πολύ έντονα κάποιον συμμαθητή μου γιά τόν όποιο είχα ένα μήνυμα πού

1. Αυτοβιογραφία, Νέα 'Υόρκη, Macmillan, 1956, σελ. 187. 2. Δοκίμιο περί μαγείας στά «Δοκίμια καί Είσαγωγές» Λονδίνο 1961, σελ. 48. Δημοσιεύθηκε αρχικά στίς «Ιδέες καλού καί κακού».


δίσταζα νά τό γράψω. Σέ δυό μέρες πήρα ένα γράμμα άπό 'ένα μέρος μερικές έκατοντάδες μίλια μακριά όπου βρισκόταν ό συμμαθητής μου. Τό άπόγευμα πού σκεπτόμουν τόσο έντονα, είχα έμφανισθεΐ ξαφνικά έκεϊ άνάμεσα σέ μιά όμάδα άνθρώπων σ' ένα ξενοδοχείο καί (ραινόμουν στέ-ρεος σάν νάμουν πραγματικός. Ό συμμαθητής μου μέ είχε δει άλλά κανέ-νας άλλος καί μοΰ είχε ζητήσει νά ξαναγυρίσω όταν θάχαν φύγει ot άλλοι. Είχα έξαφανισθεΐ άλλά είχα ξανάρθει στή μέση τής νύχτας καί τοΰ είχα δώσει τό μήνυμα. Έγώ ό ίδιος δέν είχα Ιδέα γι' αύτή μου τήν έμφάνιση1».

Αύτό μοιάζει μέ περιπτώσεις πού άναφέραμε ήδη καί έξηγεί γιατί ό Πάουΰς άπόρησε φαινομενικά όταν ό Ντρέιζερ τοΰ τηλεφώνησε γιά νά τού άναγγείλει τήν «έμφάνισή» του. Ή έξήγηση πού δίνει ό Γήτς σέ τέτοια φαινόμενα συμφωνεί μέ αύτήν πού ύποθέσαμε ήδη έδώ· λέει πώς «οί μεγα-λύτερες ένέργειες τοΰ νού σπάνια περνάνε μπροστά έκτός όταν τά βάθη χαλαρωθούν» - δηλαδή τά άποδίδει σέ κάποιο παράξενο «χαλάρωμα» τοΰ ύποσυνείδητου. Συμφωνεί πώς τό «όραμα» τής Φλώρενς Φάρρ άπό τήν κορφή τού βράχου θά μπορούσε εύκολα νά είναι τηλεπάθεια, άν όχι κα-θαρή φαντασία. Κι όμως φαινόταν νά ύπάρχει κάποια ένδειξη πώς τά σύμβολα παρήγαγαν σαφείς νοητικές εικόνες τελείως χωριστά άπό τά πνεύματα πού συμμειείχαν. «Τό ίδιο τό σύμβολο καί όπωσδήποτε όχι ή συνειδητή μου πρόθεση, προκαλούσε τό άποτέλεσμα, γιατί άν έκανα ένα λάθος κι έλεγα σέ κάποιον νά κοιτάξει λάθος σύμβολο - ήταν χρωματι-σμένα πάνω σέ κάρτες - τό όραμα ύποβαλόταν άπό τό σύμβολο κι όχι άπό τίς σκέψεις μου...»

Έτσι τά σύμβολα φαίνονταν συχνά νά είναι παράξενα άνεξάρτητα άπό τά πνεύματα πού συμμετείχαν- μιλάει γιά μιά νεαρή Ίρλανδέζα πού «πί-στευε πώς τό μήλο της Εύας ήταν τό είδος πού άγοράζει κανείς στά μανά-βικα άλλά στό κώμα της είδε τό «δέντρο τής ζωής» μέ -ψυχές πού άναστέ-ναζαν αιώνια καί κουνιόντουσαν στά κλαδιά του άντί γιά χυμό καί άνά-μεσα στά φύλλα του όλα τά πετεινά τοΰ ουρανού καί στό ψηλότερο κλαδί του ένα άσπρο πουλί πού φορούσε στέμα». "Οταν έφτασε σπίτι του ό Γήτς συμβουλεύτηκε τήν «'Αποκάλυψη τής Καββάλας» τοΰ Μάθερς καί διά-βασε: «Τό δέντρο... είναι τό «δέντρο τής γνώσεως τοΰ καλού καί τοΰ κα-κού»... στά κλαδιά του τά πουλιά μένουν καί χτίζουν τίς φωλιές τους, οί ψυχές κι οί άγγελοι έχουν τή θέση τους». Λέει πώς συνάντησε αύτό τό άπόσπασμα κόβοντας τίς σελίδες γιά πρώτη φορά καί δέν μπορούσε νά πρόκειται γιά τηλεπαθητική μεταβίβαση της νοητικής του εικόνας. Καί πάλι ένας τραπεζικός ύπάλληλος τής δυτικής 'Ιρλανδίας στόν όποίο προ-κάλεσε κώμα είδε τό δέντρο σ' έναν φραγμένο κήπο πάνω σ' ένα βουνό,

1. «Δοκίμια καί Εισαγωγές», σελ. 37.


παρατήρησε τίς ψυχές νά Αναστενάζουν στά κλαδιά καί είδε μήλα μέ άν-θρώπινα πρόσωπα άπό δπου έρχόταν ό θόρυβος τής πάλης. Ή εΙκόνα άπό τό zohar (ένα βιβλίο τής Καββάλας) συμπληρώνεται έδώ άπό μιά εικόνα τοΰ λόφου τοΰ Καθαρτηρίου τοϋ Δάντη, μέ τόν περιφραγμένο παράδεισο στήν κορφή· οί θόρυβοι της μάχης (μιά άλλη κοπέλλα άκουσε σπαθιά νά χτυπάνε μέσα στόν κορμό) παριστάνει φανερά τί θά συμβεί άν φαγωθούν τά μήλα. Ό Γήτς τά εξηγεί όλα αύτά μιλώντας γιά τήν «Ψυχή τού κόσμου (anima mundi) πού περιγράφουν οί Πλατωνικοί φιλόσοφοι», ένα είδος φυλετικής μνήμης, άνεξάρτητης άπό τίς ενσωματωμένες άτομικές μνήμες άν καί τήν έμπλουτίζουν συνεχώς μέ τίς εικόνες τους καί τίς σκέψεις τους. «Σχεδόν δλοι πού έχουν άσχοληθεΐ ποτέ μέ τέτοια θέματα έχουν συναντή-σει, σέ κώμα ή στά δνειρά τους, ένα καινούργιο καί παράξενο σύμβολο ή γεγονός πού στή συνέχεια άνακάλυψαν σέ κάποιο έργο πού ποτέ δέν τό είχαν διαβάσει ή άκούσει. Τέτοια παραδείγματα δέν έχουν άκόμα ταξινο-μηθεί καί άναλυθεΐ άρκετά γιά νά πείσουν τόν ξένο άλλά μερικά άπό αύτά είναι άρκετή άπόδειξη γιά κείνους στούς όποιους έχουν συμβεί, άπόδειξη πώς ύπάρχει μιά μνήμη τής φύσεως πού άποκαλύπτει γεγονότα καί σύμ-βολα μακρινών αίώνων. Οί μυστικιστές πολλών χωρών καί πολλών αιώ-νων έχουν μιλήσει γι' αύτή τή μνήμη...». Καί όρίζει τόν πραγματικό κίν-δυνο αύτης τής «σεληνιακής γνώσεως»: «Τσως είναι καλό πού τόσο λίγοι τήν πιστεύουν γιατί άν τήν πίστευαν πολλοί, θάφευγαν άπό τά κοινοβού-λια καί τά πανεπιστήμια καί τίς βιβλιοθήκες καί θά πήγαιναν στήν έρημο γιά νά φθείρουν τό σώμα καί νά καθησυχάσουν τό άνήσυχο πνεύμα ώστε. ζώντας άκόμα, νά περάσουν τίς πόρτες πού περνάνε κάθε μέρα οί νεκροί· γιατί ποιός άπό τούς σοφούς θάκανε τόν κόπο νά φτιάξει νόμους στήν Ιστορία ή στή ζύγιση τής γης άν τά αίώνια πράγματα φαίνονταν πρόχειρα διαθέσιμα»; Ό "Αλντους Χάξλεϋ λέει τό ίδιο όταν μιλάει γιά τίς έπιδρά-σεις τής μεσσαλίνης στίς «Πύλες τής άντιλήψεως»: ότι σ' έναν κόσμο όπου δλοι θάπαιρναν ψυχεδελικά, δέν θά υπήρχαν πόλεμοι άλλά ούτε καί πολι-τισμός.

Ό Γήτς κάνει ύστερα τό έπόμενο λογικό βήμα στή συζήτηση - ένα βήμα πού έκανε λίγα χρόνια άργότερα ό Ιδιος ό Γιούγκ, πώς ύπάρχει φυλετική μνήμη, πού έργάζεται μέ σύμβολα. Αύτή ή φυλετική μνήμη μπορεί νά άγγι-χθεί «ήσυχάζοντας τόν άνήσυχο νού», φθάνοντας σ' ένα όρισμένο βάθος έσωτερικής σιωπής όπου γίνεται προσιτή στήν περιορισμένη άτομική μνήμη.

Ό Γήτς πηγαίνει άκόμα μακρύτερα καί ύποθέτει πώς «οί μαγικές θε-ραπείες» πού χρησιμοποιούν οί πρωτόγονοι λαοί, μπορεί νά προκαλούν τά άποτελέσματά τους άγγίζοντας κατά κάποιο τρόπο αύτά τά υποσυνεί-δητα βάθη: «Τά άπλά μάγια όπως ή φλούδα τού λιναριού καί τό νερό πού


βγαίνει άπό τή διχάλα μιάς λεύκας, ένεργούν κατά τή γνώμη μου ξυπνών-τας στά βάθη τού νού, όπου άνακατεύεται μέ τό Μεγάλο Νού καί διευρύ-νεται άπό τή Μεγάλη Μνήμη, κάποια θεραπευτική ένέργεια, κάποια ύπνωτική έντολή. Δέν είναι αύτό πού όνομάζουμε θεραπείες πίστεως, γιατί έχουν χρησιμοποιηθεί πολύ καί μέ έπιτυχία, όπως βεβαιώνουν οί παραδόσεις όλων τών χωρών σέ παιδιά καί σέ ζώα καί γιά μένα φαίνονται σάν τό μόνο φάρμακο πού θά μπορούσε νά δοθεί άκίνδυνα στά χέρια τών άρχαίων...» Καί τελειώνει: «Δέν μπορώ τώρα νά σκεφθώ τά σύμβολα σάν κάτι λιγώτερο άπό τήν μεγαλύτερη δύναμη, είτε χρησιμοποιούνται συνει-δητά άπό τούς δάσκαλους τής μαγείας ή μισοασυναίσθητα άπό τούς δια-δόχους τους, τόν ποιητή, τόν μουσικό καί τόν καλλιτέχνη».

Έδώ λοιπόν έχουμε μιά θεωρία μαγείας πού καλύπτει όλα τά φαινό-μενα πού περιγράψαμε ώς τώρα σ' αύτό τό βιβλίο, άπό τήν άπλή τηλεπά-θεια ώς τίς παράξενες περιπλοκές τού δρυ ιδικού άλφάβητου τών δέντρων καί τίς ενσαρκώσεις τής Λευκής θεάς πού περιγράφει ό Γκραίηβς.

Έχει σημασία νά καταλάβουμε πώς μιά τεράστια ποσότητα τής Αν-θρώπινης εμπειρίας μας είναι στήν πραγματικότητα μιά άντίδραση σέ σύμβολα. Στίς «'Αρχές τής σεξουαλικής παρορμήσεως» μιλάω γιά έναν φετίχιστή γυναικείων έσωρρούχων πού σταμάτησε τό αύτοκίνητο όπου βρισκόταν μέ τή γυναίκα του, πήγε σ' έναν κήπο καί πήρε ένα σουτιέν καί μιά κυλότα άπό ένα σχοινί άπλώματος· τά άκούμπησε στό έδαφος καί άρχισε νά κάνει τίς κινήσεις τής συνουσίας μαζί τους. Ή Ανταπόκριση στό σύμβολο τοϋ άπαγορευμένου - τών έσωρρούχων μιάς άλλης γυναίκας -ήταν φανερά Ισχυρότερη άπό τήν άνταπόκρισή του στήν πραγματικότητα τής γυναίκας του πού βρισκόταν δίπλα του στό αύτοκίνητο. Αύτή είναι μιά ιδιομορφία τών Ανθρώπων: πώς ένα σύμβολο μπορεί νά κυριεύσει τή φαντασία καί νά προκαλέσει ισχυρότερη άντίδραση άπό τήν πραγματικό-τητα πού παριστάνει. Ό έλεγχος τών βαθυτέρων μας δυνάμεων προέρχε-ται μάλλον άπό σύμβολα, παρά άπό άμεσες πράξεις βουλήσεως. Δέκα λεπτά πρίν τό γράψω, ένιωθα νυσταγμένος έχοντας φάει πολύ γιά πρωινό· άνοιξα ένα βιβλίο μέ έγχρωμες φωτογραφίες κι είδα μιά, μέ μιά άπέραντη κίτρινη άμμουδιά καί μιά βαθυγάλανη θάλασσα πού μοΰ προκάλεσε άμέ-σως μιά αίσθηση δροσιάς, έπεκτάσεως, σάν νάχα άγγιξε ι τυχαία κάποια βαλβίδα κι είχα βγάλει τήν πίεση άπό ένα λάστιχο. Τά σύμβολα μπορούν νά προκαλέσουν μιά άντίδραση άκόμα κι όταν είμαι βαρυεστημένος καί κουρασμένος καί οί αισθήσεις μου έχουν χάσει τό ένδιαφέρον τους γιά τήν «πραγματικότητα». Εφόσον αύτό συμβαίνει έπί δύο έκατομμύρια χρόνια έξελίξεως, είναι άπίθανο νά ύποθέσουμε πώς όρισμένα σύμβολα βρήκαν μιά μόνιμη θέση στά βάθη τής άνθρώπινης ψυχής; Ένας νέος πού Ανταπο-κρίνεται στήν εικόνα μιάς γυμνής γυναίκας, άνταποκρίνεται έξίσου «συμ-


βολικά» μέ τό φετιχιστή που διεγείρεται άπό τά έσώρρσυχά της. Γιατί θά ήταν έπιστημονική όρθοδοξία νά δεχθούμε τήν «ένστικτώδη» έπίδραση ένός σεξουαλικού συμβόλου στήν άνθρώπινη φαντασία καί νά άρνηθούμε τίς επιδράσεις ένός θρησκευτικού συμβόλου πού ή δύναμή του πάνω στήν άνθρώπινη φαντασία μπορεί νά είναι έξίσου βαθειά ριζωμένη;

Είναι ένδιαφέρον νά παρατηρήσουμε πώς όταν ό Γήτς έκανε τήν προσ-πάθειά του γιά ένα «συμβολικό σύστημα» ή σελήνη έγινε ή κεντρική του εικόνα. Δεκάξι χρόνια μετά τή συγγραφή τού δοκιμίου του γιά τή μαγεία (πού δημοσιεύθηκε στίς «'Ιδέες καλού καί κακού») ό Γήτς παντρεύτηκε κάποια μίς Χάυντ Λής πού τέσσερις μέρες μετά τό γάμο τους άρχισε νά γράφει αύτόματα. Σέ ένα δοκίμιο πού δημοσιεύτηκε στό «per arnica silentia lunae» (Στή φιλική σιωπή τής Σελήνης) δ Γήτς είχε ρωτήσει μήπως θά ήταν δυνατό νά σημειωθεί πάνω στό ήμερολόγιο ή γέννηση ένός Ναπολέοντα ή ένός Χριστού. Ό άγνωστος «άλληλογράφος» πού χρησιμοποιούσε τό χέρι τής γυναίκας του προσπάθησε νά άπαντήσει στήν έρώτηση δίνοντας ένα σύστημα συμβόλων, βασισμένων στίς είκοσιοχτώ φάσεις τής σελήνης καί σέ δύο τύπους άνθρώπων: έκείνους πού άποκτούν δύναμη καταπολεμών-τας τίς συνθήκες καί έκείνους πού άποκτούν δύναμη πολεμώντας τόν έαυτό τους.

Τό «σύστημα» είναι σχεδόν έξίσου περίπλοκο μέ έκεΐνο πού έκθέτει ό Γκραίηβς στή «Λευκή Θεά» καί πολύ πιό αύθαίρετο. Ή τουλάχιστον φαί-νεται έτσι. Οί άνθρωποι πού άνήκουν σέ καθεμιά άπό τίς είκοσιοχτώ φάσεις έχουν τέσσερις σειρές χαρακτηριστικών: (1) τή βούληση - δηλαδή τί είδους άνθρωποι είναι βασικά: ό ήρωας, ό αισθησιακός άνθρωπος, ό άνθρωπος πού κατέχεται άπό έμμονες ιδέες κλπ. (2) τή μάσκα - τό πρόσωπο πού δημιουργεί γιά νά δείξει στόν κόσμο (πού είναι συχνά τό άντίθετο τού πραγματικού του χαρακτήρα) (3) τό δημιουργό νού - δηλαδή τήν φυσική του δημιουργική τάση: διανοητικότητα, συναισθηματικότητα, αύτοδραματοποίηση, άπλότητα κλπ.» (4) αύτό πού όνομάζει ό Γήτς «σώμα τού πεπρωμένου» πού σημαίνει άπλώς τό πεπρωμένο τού άνθρώπου, άς πούμε τί άποφασίζει γι' αύτόν ό νόμος τών άστρων.

Ή μάσκα καί δ δημιουργικός νοϋς έχουν δύο πιθανότητες- μπορούν νά έκφράζονται άληθινά ή ψεύτικα. Π.χ. ό Γήτς δίνει σάν τυπικό άνθρωπο της δωδεκάτης φάσεως τόν Νίτσε, τόν «πρόδρομο». Ή μάσκα πού δη-μιουργεί γιά νά έκθέσει στόν κόσμο είναι ή αύτοϋπερβολή όταν είναι πραγματική καί ή αύτοεγκατάλειψη όταν είναι ψεύτικη. Ή άληθινή έκ-φραση της δημιουργικότητάς του είναι ή ύποκειμενική φιλοσοφία καί ή ψεύτικη έκφραση είναι ή σύγκρουση άνάμεσα σέ δύο μορφές αύτοεκφρά-σεως. Αύτό άκούγεται σκοτεινό ώσπου νά προσπαθήσει κανείς νά άντικα-ταστήσει τόν Νίτσε μέ τόν Τζαίημς Τζόυς- τότε μπορεί νά δει τό νόημα: 6


πρόδρομος πού ή μάσκα του είναι ή αύτοϋπερβολή (ό Στέφεν Ντένταλους καί ό Σήμ ό γραφέας) καί πού ή δημιουργικότητά του έκφράζεται Ιδανικά σάν έντονη υποκειμενικότητα. Στήν «'Αγρύπνια τοΰ Φίννεγκαν» αύτή ή ύποκειμενικότητα γίνεται έσκεμμένη άσάφεια έκφράσεως: ή σύγκρουση άνάμεσα στήν έπιθυμία νά φτάσει σ" ένα άκροατήριο καί στήν έπιθυμία νά είναι μυστικός καί έσωτερικός.

"Ολα αύτά άκούγονται πιό περίπλοκα άπό δ,τι είναι στήν πραγματικό-τητα: Ή κεντρική Ιδέα τοΰ βιβλίου είναι πολύ άπλή: πώς αύτά τά τέσσερα χαρακτηριστικά (ή «λειτουργίες» όπως τά όνομάζει ό Γήτς) περνάνε άπό διάφορα στάδια όλοκληρώσεως, όπως οί φάσεις τής σελήνης. Έτσι π.χ. όταν στρέφεται κανείς στήν εικοστή φάση, τόν συγκεκριμένο άνθρωπο, καί άνακαλύπτει πώς δίνονται ώς παραδείγματα δ Σαίξπηρ, ό Μπαλζάκ κι ό Ναπολέων όλα άρχίζουν άργά νά παίρνουν νόημα. Ή άληθινή μορφή τής μάσκας είναι ή μοιρολατρία - πολύ φανερή καί στούς τρεις - καί ή ψεύτικη μορφή της ή πρόληψη. Ή πραγματική μορφή τού δημιουργικού νού είναι ή δραματοποίηση τής μάσκας - καί πάλι είναι άρκετά εύκολο νά τό συλλάβουμε στά έργα τού Σαίξπηρ καί τά μυθιστορήματα τού Μπαλζάκ - ή δραματοποίηση τής μοιρολατρείας (καί μερικές φορές τής προλή-ψεως). Ή ψεύτικη μορφή της είναι ή αύτοβεβήλωση. Τό πεπρωμένο τού συγκεκριμένου άνθρώπου είναι ή άναγκαστική έπιτυχία δράσεως - δη-λαδή ένα είδος επιτυχίας πού τόν σέρνει σάν σκλάβο πίσω άπό ένα άρμα καί μπορεί νά τόν συντρίψει.

Ό άπλούστερος τρόπος γιά νά καταλάβει κανείς τό «όραμα» είναι νά άρχίσει μ' αύτό τόν τρόπο - μελετώντας τά παραδείγματά του. Είναι εύκο-λότερο νά άντιληφθεΐ τή σημασία μιάς φάσεως σκεπτόμενος τόν Πάρνελλ ή τόν Όσκαρ Ούάιλντ ή τόν Σέλλεϋ παρά μελετώντας τή θέση της στό σελη-νιακό κύκλο.

Οί διάφορες αύτές φάσεις σχετίζονται καί μέ ορισμένες περιόδους στήν ιστορία πού «βγάζουν» έναν ορισμένο τύπο κυριαρχικής μορφής: τόν Χριστό, τόν Ναπολέοντα, τόν Πασκάλ, τόν Μπάυρον.

Τό άν ό άναγνώστης θά άποφασίσει νά τά δεχθεί όλα αύτά στήν κυριο-λεξία, είναι θέμα τής άτομικής του ίδιοσυγκρασίας. Ό ίδιος ό Γήτς τε-λειώνει τήν εισαγωγή έξηγώντας άνησυχητικά, πώς δέν τά θεωρεί όλα αύτά άληθινά, άλλά ώς μιά «τεχνοτροπική διάταξη έμπειρίας πού μπορεί νά συγκριθεί μέ τούς κύβους στή ζωγραφική "(τό σχέδιο) τού Γουύντχαμ Λιούς». 'Αλλά ενας ζωγράφος έπιβάλλει τή συναισθηματική του όραση στήν πραγματικότητα, γιατί ή «πραγματικότητα» είναι τά πάντα γιά όλους καί νιώθει μιά παρόρμηση νά δείξει τί είναι γιά κείνον. 'Επίσης ό Ρόμπερτ Γκραίηβς άπαντάει στήν έρώτηση τού άν πιστεύει πώς οί ποιητές έμπνέονται κυριολεκτικά άπό τή Λευκή θεά, λέγοντας πώς, όπως μέ τό


ερώτημα κατά πόσοι οί Εβραίοι προφήτες έμπνέονται άμεσα άπό τό θεό, μπορείς νά τό δεχθείς σάν μεταφορά ή σάν γεγονός. Κι ή διαπίστωση τοΰ Γκραίηβς δτι «σκοπός (του) δταν έγραψε τή «Λευκή Θεά» ήταν νά δώσει μιά γραμματική ή ποιητικό μύθο γιά ποιητές» άντηχεί τά λόγια τών φαν-τασμάτων πού έπικοινώνησαν μέ τόν Γήτς: «Έχουμε έρθει γιά νά σού δώσουμε μεταφορές γιά τήν ποίηση».

'Αλλά αύτό πού έχει σημασία είναι νά άναγνωρίσουμε πώς ή «Λευκή Θεά» καί τό «δραμα» συνδέονται στενά μέ τό 1 Τσίγκ καί τήν Καββάλα: είναι προσπάθειες όργανώσεως τής «σεληνιακής γνώσεως», τής διαισθη-τικής αίσθήσεως τών «νοημάτων» πού κρύβονται πίσω άπό τήν πραγματι-κότητα σ' ένα είδος συστήματος. Τό νά άπορρίψει κανείς αύτές τίς προσ-πάθειες ώς πρόληψη ή φαντασία είναι τέλεια άστοχία. Τό είδος τής γνώ-σεως πού παίρνουμε άπό μιά μέρα στό γραφείο είναι λογική, συνειδητή γνώση. 'Αλλά ζούμε καί σέ πιό διαισθητικό έπίπεδο κι αύτή ή διαισθητική γνώση θά μπορούσε νά συγκριθεί μέ τά νεύρα στά πλευρά μέ τά όποια ένα ψάρι μπορεί νά νιώσει τίς άλλαγές στή θερμοκρασία καί τήν πίεση τοΰ νερού. "Οταν είμαι κουρασμένος καί θλιμμένος αύτές οί διαισθήσεις παύουν νά λειτουργούν καί γίνομαι έπιρρεπής στά άτυχήματα ενώ όταν είμαι ύγιής καί αισιόδοξος, νιώθω τήν παλίρροια καί τήν άμπωτη τής ζωής γύρω μου σάν ψάρι. Ένας ποιητής σέ κατάσταση «δεκτικότητας» μπορεί νά νιώθει σάν άράχνη στό κέντρο ένός διχτυού πού δέχεται κραδα-σμούς άπό όλα τά μέρη τοΰ σύμπαντος. Υπάρχει μιά αίσθηση κρυμμένων νόμων «κανόνων τοΰ παιχνιδιοΰ» πού δέν είναι οί νόμοι τού τυχαίου ή τής φυσικής. Τό «σύστημα» τοΰ «δράματος» προήλθε άπό άσώματα πνεύματα πού μιλούσαν μέσω τής γυναίκας του ή ήταν προϊόν τού υποσυνείδητου τοΰ Γήτς μετά άπό μισό αιώνα άπόκρυφων μελετών; Τό έρώτημα'δέν έχει σημασία. Σκεφθείτε τό βιβλίο σάν ένα δίχτυ πού προσπαθεί νά παγιδέψει τίς σεληνιακές διαισθήσεις πού ξεφεύγουν άπό τά δίχτυα τής λογικής καί νά προκαλέσει τό αίσθημα πώς είσαι μιά άράχνη στό κέντρο ένός διχτυού ή ένα ψάρι στό ποτάμι του. Είμαι πρόθυμος νά πιστέψω πώς ό Γήτς ήταν τελείως ειλικρινής δταν περιέγραφε πώς τού ήρθε τό «όραμα»· άλλά άκόμα κι άν μπορούσε νά άποδειχθεί πώς παραφούσκωνε τήν άλήθεια, δέν θάχε καμμιά διαφορά γιά τήν άξία τοϋ βιβλίου. Τί σημασία έχει ποιός έπλεξε τό δίχτυ, άν πιάνει τά ψάρια;

Ό λ ο ι οί άνθρωποι έχουν μιά κοινή λαχτάρα: νά ξεφύγουν άπό τή στενότητα τής ζωής τους, τήν άσφυξία τοϋ άμεσου περιβάλλοντός τους. Ό π ω ς λέει δ 'Αϊνστάιν αύτός είναι ό λόγος πού οί άνθρωποι θέλουν νά ξεφύγουν άπό τίς πόλεις, νά πάμε στή γαλήνη τών βουνών τά Σαββατοκύ-ριακα. Ή στενότητα τής ζωής μας κάνει τίς αισθήσεις νά κλείνουν ώσπου νά νιώσουμε πώς πνιγόμαστε. Αύτό έξηγεί καί τό γιατί ό Ούσπένσκυ


έβρισκε μιά «παράξενη γεύση άλήθειας» στά βιβλία γιά τήν 'Ατλαντίδα καί τή μαγεία. Έχει σημασία νά νιώσουμε πώς υπάρχει Ινα άλλο είδος γνώσεως, πολύ διαφορετικό άπό τούς λογικούς νόμους πού διέπουν τήν καθημερινή ζωή, παράξενες άλήθειες πέρα άπό τά τείχη πού μας περιβάλ-λουν. Ή τέχνη, ή μουσικής ή φιλοσοφία, ό μυστικισμός είναι τρόποι άπο-δράσεως άπό τή στενότητα τής καθημερινής πραγματικότητας· άλλά όλες άπαιτούν μιά μεγάλη άρχική δαπάνη συνειδητής προσπάθειας· πρέπει νά σπείρεις γιά νά θερίσεις.

Σέ σύγκριση, ή «μαγεία» ή ό άποκρυφισμός είναι μιά άπλή, άμεση μέθοδος άποδράσεως άπό τή στενότητα τής καθημερινότητας. 'Αντί νά στρέφεται πρός τά έξω, πρός τόν κόσμο τών μεγάλων συνθετών ή φιλοσό-φων, ό μελετητής τοΰ άπόκρυφου στρέφεται άμέσως πρός τά μέσα καί προσπαθεί νά κατέβει στά ύποσυνείδητά του βάθη.

Αύτό έξηγεΐ γιατί ot πρώτες καί Απλούστερες μορφές μαγείας είναι συμβολικές. Ό χ ι μόνο έπειδή τά σύμβολα έχουν μιά παράξενη δύναμη νά κάνουν έκκληση στό υποσυνείδητο, άλλά έπειδή είναι εύκολο νά τά συλ-λάβουμε καί νά τά σκεφθούμε. Αύτό έξηγεΐ τήν τεράστια έπιρροή τού 1 Τσίγκ έπί τόσο πολλούς αΙώνες. Έξηγεΐ άκόμα τή δημοτικότητα τού ση-μαντικότερου δυτικού συστήματος συμβολικής γνώσεως, τοΰ Ταρό, πού πρέπει τώρα νά τό μελετήσουμε.

"Ενα άπό τά παλιότερα στοιχεία σχετικά μέ τήν τράπουλα Ταρό είναι πώς δέν φαίνεται νά ύπάρχουν θρύλοι σχετικά μέ τήν προέλευσή του, άν καί ένας φιλόλογος τοΰ 18ου αίώνα, ό Κόμης ντέ Ζεμπελέν, δήλωσε πώς είναι βασικά ένα άρχαΐο αιγυπτιακό έργο μέ τίτλο τό «Βιβλίο τοΰ Θώθ». Ά λ λ ά αύτό ήταν πρίν έπιτρέψει ή στήλη της Ροζέττας ατούς μελετητές νά διαβάσουν τά αιγυπτιακά ιερογλυφικά- καί πρέπει νά παραδεχθούμε πώς οί μεταγενέστερες έρευνες δέν άποκάλυψαν ίχνη τής τράπουλας Ταρό στήν άρχαία Αίγυπτο. Ή αίγυπτιακή Ιδέα μπορεί νά προήλθε άπό τό γνωστό γεγονός ότι τό Ταρό χρησιμοποιείτο άπό γύφτισσες μάντισσες τόν δέκατο πέμπτο αίώνα. Ά λ λ ά ή Ιδέα πώς έπινοήθηκε άπό τίς τσιγγάνες άντικρούε-ται άπό μαρτυρίες πώς ήταν γνωστό στήν 'Ισπανία, τή Γερμανία καί τή Γαλλία τουλάχιστον έναν αίώνα νωρίτερα. Ένας ζωγράφος όνόματι Γκριγκοννέρ έφτιαξε μιά τράπουλα Ταρό γιά τόν τρελό Κάρολο τόν 6ο της Γαλλίας τό 1392 - πού δεκαεφτά κομμάτια της ύπάρχουν άκόμα στήν 'Εθνική Βιβλιοθήκη τών Παρισίων. Ά λ λ ά σύμφωνα μέ τόν Ντέ Ζιβρύ στήν «Ανθολογία τοΰ άποκρυφισμοΰ» του (1931) ύπάρχουν στοιχεία γιά τό Ταρό στή Γερμανία τό 1329, έναν αίώνα πρίν τήν έμφάνιση τών τσιγγά-νων στήν Εύρώπη.

Μπορεί νά μήν φαίνεται έκπληκτικό τό γεγονός πώς ένα έργο όπως ή τράπουλα Ταρό δέν έχει γνωστή προέλευση - άκόμα καί θρυλική, ώσπου


νά μελετήσει κανείς τήν τράπουλα. 'Αποτελείται άπό έβδομηναοχτώ χαρ-τιά καί μπορεί στήν πραγματικότητα νά διαιρεθεί σέ δύο τράπουλες· μία μέ τραπουλόχαρτα παρόμοια μέ τή συνηθισμένη μας τράπουλα, έκτός άπό τό δτι έχουν εικόνες καί άριθμούς καί είκοσιδύο χαρτιά πού περιέχουν διάφορα τυπικά σύμβολα τοΰ μεσαίωνα - τόν «ταχυδακτυλουργό», τήν «άρχιέρεια», τόν «έρημίτη», τόν «πάπα», τόν «τροχό τής τύχης» κλπ. Καί αύτά τά συμβολικά χαρτιά παραμένουν άμετάβλητα μέ τό πέρασμα τών αιώνων καί ή σειρά τους μένει ή ίδια. "Αν ή τράπουλα ήταν αύθαίρετη έπινόηση τών τσιγγάνων μαντισσών, θά μπορούσε κανείς νά περιμένει πώς θά ύπήρχε σέ διάφορες παραλλαγές. Ό Κόμης ντε Ζεμπελέν, πού έγραψε πρίν άπό τή Γαλλική έπανάσταση δήλωσε π.χ. πώς μιά εικόνα πού παρί-στανε τόν κρεμασμένο, έναν άντρα πού κρεμόταν άνάποδα άπό τό ένα πόδι είναι φανερά λάθος τών πρώτων κατασκευαστών τραπουλόχαρτων: πώς τό σχέδιο παρίστανε άρχικά τή φρόνηση - έναν άνθρωπο πού στηριζόταν στό ένα πόδι καί άπλωνε προσεχτικά τό άλλο γιά νά βρει ένα μέρος νά τό άκουμπήσει - έναν άντρα μέ κρεμασμένο πόδι, άς πούμε. Άλλά τό Ταρό τού Καρόλου τοΰ 6ου τοΰ 1392 δείχνει έναν άνθρωπο νά κρέμεται άνά-ποδα άπό τό ένα πόδι, όπως καί σέ όλα τά μεταγενέστερα σχέδια καί αύτό έγινε πολύ πρίν ύπάρξουν άνθρωποι πού τύπωναν τραπουλόχαρτα.

Τί σημαίνει λοιπόν τό χαρτί τοΰ «κρεμασμένου»; Έχω άρκετά άντί-γραφά του σέ διάφορες παραλλαγές καί δλα έχουν κοινά δρισμένα πρά-γματα. Ό άντρας κρέμεται άπό τό δοκάρι μιάς κρεμάλας, δεμένος άπό τό ένα πόδι. Τό άλλο πόδι είναι λυγισμένο καί τό κάτω μέρος του διασταυ-ρώνεται μέ τό άλλο πόδι σέ όρθή γωνία, σχηματίζοντας ένα ταύ. Τό παρά-ξενο είναι πώς τό πρόσωπο δέν έχει έκφραση πόνου καί ύπάρχει ένας χρυσός φωτοστέφανος γύρω στό κεφάλι του - πού στήν τράπουλα τού Καρόλου τοΰ 6ου είναι άπλώς τά μαλλιά του. Ό Έλιφάς Λεβί, ένας εύ-φάνταστος άποκρυφιστής τού δέκατου ένατου αιώνα,1 βάσισε τά είκοσι-δύο κεφάλαια τοΰ βιβλίου του «Δόγμα καί τελετουργία τής υψηλής μα-γείας» στά είκοσιδύο χαρτιά τοΰ Ταρό κι έχει ένα σύντομο κομμάτι στό δωδέκατο κεφάλαιο («ό κρεμασμένος» είναι τό δωδέκατο χαρτί) πού «εξ-ηγεί» τόν «κρεμασμένο» σάν σύμβολο τού. Προμηθέα, πού τά πόδια του είναι ριζωμένα στόν ούρανό καί πού τό κεφάλι του άγγίζει μόλις τή γή «τοΰ έλεύθερου καί άμεμπτου γνώστη, τοΰ άποκαλυπτή πού άπειλήθηκε μέ θάνατο». "Ολα αύτά είναι πολύ καλά άλλά τά πόδια τοΰ κρεμασμένου δέν είναι στόν ούρανό καί τό κεφάλι του δέν άγγίζει τή γή. Ό Α. Έ. Γουαίητ, ένας συνάδελφος «έρμητικός σπουδαστής» τού Γήτς, ένθουσιάζεται ιδιαί-τερα πάνω σ' αύτό τό θέμα στό βιβλίο του σχετικά μέ τό Ταρό, έξηγώντας

1. Βλιπι μέρος τρίτο, κεφάλαιο 6.


άόριστα πώς μπορούμε «νά εξαντλήσουμε όλες τίς έρμηνεΐες πού έχουν δημοσιευθεί καί νά βρούμε μόνο ματαιότητα». Καί συνεχίζει έξηγώντας: «"Οποιος μπορεί νά καταλάβει, πώς ή ιστορία τής άνώτερης φύσεώς του είναι ριζωμένη σ' αύτό τό σύμβολο, θά μάθει πολλά γιά ένα μεγάλο ξύ-πνημα πού είναι δυνατό...» κι όλα αύτά Αποκαλύπτουν πώς άν καί άπορ-ρίπτει τόν Λεβί ώς άδαή σ' αύτό τό θέμα, δέν ξέρει κι ό ίδιος περισσότερα.

Ό Ούσπένσκυ έχει ένα παράξενο καί εύφάνταστο κεφάλαιο γιά τό Ταρό στό «Νέο πρότυπο τού σύμπαντος» όπου γράφει ποιήματα σέ πρόζα γιά καθένα άπό τά είκοσιδύο χαρτιά. 'Αφήνει τόν «κρεμασμένο» τελευ-ταίο καί τότε γίνεται προφητικός καί βιβλικός:

Κι άκουσα μιά φωνή πού μοΰ μιλούσε: «Κοίτα, νά ό άνθρωπος πού ε χει δει τήν άλήθεια καινούργιος πόνος σάν αυτόν πού δέν μπορεί νά προκαλέσει ποτέ καμιά γήινη δυστυχία. ..»

Καί συνεχίζει έτσι γιά μισή σελίδα. Καί παρά τίς άναφορές στόν κήπο τής Εδέμ, τή σφίγγα καί τήν άβυσσο, τό μυστήριο παραμένει. Τί ύποτίθεται πώς παριστάνει τό χαρτί; Γιατί κρέμεται άνάποδα άπό τό ένα πόδι; Στήν «Έρημο» ό Τ.Σ.Έλιοτ άναφέρεται στόν κρεμασμένο καί τόν έξηγεΐ σέ μιά σημείωση πού τόν συνδέει αύθαίρετα μέ τόν Κρεμασμένο Θεό στό «Χρυσό τόξο» τού Φραίηζερ- πάντως μιά μνεία στό σχετικό κεφάλαιο τοϋ «"Αττις, Άδωνις , Όσιρις» άποκαλύπτει πώς οί διάφοροι θεοί τής μυθολογίας πού είχαν κρεμαστεί κρεμάστηκαν κανονικά κι όχι άνάποδα.

Ό Μπαίηζιλ Ρακότσι, στό βιβλίο του «Μαντική» έξηγεΐ πώς ό κρεμα-σμένος είναι ένας «μαθητής» πού έχει κρεμαστεί άνάποδα σέ κάποιο στά-διο τής μυήσεώς του. Χρυσάφι βγαίνει άπό τίς τσέπες του. Αύτό δείχνει, λέει ό Ρακότσι, πώς δέν έχει εγκαταλείψει πραγματικά τόν κόσμο καί διατρέχει μεγάλο πνευματικό κίνδυνο: τό χαρτί είναι μιά έγκαιρη προει-δοποίηση. Υπάρχει μόνο μιά άντίρρηση σ' αύτή τήν εύφάνταστη έρμηνεία: πώς μερικά άπό τά πρώτα Ταρό δέν έδειχναν χρυσάφι νά πέφτει άπό τίς τσέπες του ούτε έδειχναν νά κρατάει μιά σακούλα μέ χρυσάφι. Κι άν πιάστηκε μόλις νά παραβαίνει τόν όρκο τού μυούμενου, γιατί φαίνεται τόσο χαρούμενος;

Στή «Λευκή Θεά» ό Γκραίηβς άναφέρει πώς ή τράπουλα τού Ταρό προέρχεται άπό τά είκοσιδύο γράμματα τού πλήρους άλφαβήτου τών δέν-τρων καί πώς ό «κρεμασμένος» σχετίζεται μέ τό έβδομο γράμμα, D γιά duir πού παριστάνει τήν όξιά. Αύτό θά μπορούσε νά ερμηνευτεί ώς κάποια ένδειξη, γιατί ό Γκραίηβς άναφέρει πώς ή λέξη «duir» σημαίνει πόρτα καί πώς ή λέξη γιά τήν όξιά σέ πολλές Ευρωπαϊκές γλώσσες σημαίνει πόρτα: ή


κρεμάλα πού πάνω της ταλαντεύεται ό κρεμασμένος μοιάζει άσφαλώς μέ πόρτα. Καί δυστυχώς δέν ύπάρχει άλλη ένδειξη σχετικά μέ τό γιατί ό κρεμασμένος κρέμεται άνάποδα.

'Επιμένω σ' αύτό τό πρόβλημα γιατί πολλές ύποθέσεις είναι ή καλύ-τερη δυνατή παρουσίαση της τράπουλας Ταρό. Είναι φανερό πώς σημαί-νει κάτι. Όποιος τήν έφτιαξε ή τήν σχεδίασε έννοούσε κάτι πολύ συγκε-κριμένο μέ τά σύμβολα της. Κι ϊσως μιά μέρα ένας ίστορικός νά άνακαλύ-ψει πώς κάποια παλιά φυλή τσιγγάνων καταγόταν άπό μιά χώρα όπου δ τοπικός δούκας τιμωρούσε τούς κακοποιούς κρεμώντας τους άνάποδα άπό τό ένα πόδι. 'Αλλά αύτή τή στιγμή τό μυστήριο παραμένει άδιαπέρα-στο καί μπορεί κανείς μόνο νά κοιτάζει άπορημένος τά χαρτιά καί νά προσπαθεί νά άφήσει τή διαίσθηση νά τά δουλέψει.

Αύτό είναι στήν πραγματικότητα ό καλύτερος τρόπος γιά νά γνωρίσει κανείς τήν τράπουλα Ταρό: νά κοιτάξει άπλώς τά χαρτιά της όπως ένα παιδί κοιτάζει τίς χρωματιστές εικόνες τού άγαπημένου του βιβλίου. Οί τράπουλες Ταρό τών παλιότερων αιώνων είναι συνήθως σέ καθαρά, ζωηρά, κύρια χρώματα καί μπορούν νά μελετηθούν σάν είκόνες σ' ένα βιβλίο παιδιών μέ είκόνες. Βοηθάει πολύ άν ό μελετητής έχει μιά έντονη αίσθηση τού μεσαίωνα- μισή ώρα άναγνώσεως ένός βιβλίου σάν τήν «"Αν-θηση τού μεσαίωνα»1 τής Τζόαν "Εβανς είναι έξαιρετική προετοιμασία γιά τή μελέτη τού Ταρό. Τό πνεύμα πρέπει νά είναι γεμάτο εΙκόνες γοτθι-κών μητροπόλεων, μεσαιωνικών βιτρώ - πού μπορεί νά είναι ή έμπνευση γιά τά λαμπρά χρώματα τού Ταρό - μικρών πόλεων τριγυρισμένων άπό χωράφια καί βιοτεχνών στήν καθημερινή τους δουλειά. Χωρίς αύτό τό είδος τής προετοιμασίας δ σκεπτιστικός σύγχρονος νούς μπορεί νά δώσει δικές του συσχετίσεις σέ χαρτιά, όπως δ «πάπας», ή «άρχιέρεια» (πάπισσα Ιωάννα) καί ό «διάβολος». 'Επιτρέπει έπίσης σέ κάποιον νά νιώσει πότε όρισμένες είκόνες είναι παλιότερες άπό τήν 'Αναγέννηση ή άκόμη καί τό μεσαίωνα. Τό χαρτί τής «σελήνης» π.χ. δείχνει ένα σκύλο κι ένα λύκο νά γαυγίζουν τή σέλήνη ένώ άπό τό ποτάμι (ή θάλασσα) πίσω τους ένας άστακός άνεβαίνει στή στεριά. Ή σελήνη έχει τό πρόσωπο μιάς γυναίκας καί βγάζει σταγόνες δροσιάς. Στό φόντο τής εικόνας καί στίς δύο πλευρές ύψώνονται δυό άπειλητικοί πύργοι. Κατά κάποιο τρόπο όλόκληρη ή ει-κόνα δέν συμφωνεί μέ τόν στέρεο κόσμο τών άστών τού Τσώσερ καί τών Ιπποτών πάνω σέ τάφους μέ τά χέρια τους ένωμένα σέ προσευχή. (Είναι άλήθεια πώς αύτό είναι ένα άπό τά λίγα παραδείγματα χαρτιών Ταρό πού έχουν άλλάξει ριζικά μορφή- ή τράπουλα τοϋ Καρόλου τοϋ 6ου δείχνει δυό άστρονόμους πού θυμ ίζουν πολύ τόν Τσώσερ νά κοιτάζουν μιά σελήνη

1. Themes & Hudson 1966.


χωρίς πρόσωπο· άλλά αύτό δέν σημαίνει πώς τό χαρτί μέ τό σκύλο καί τό λύκο μπορεί νά μήν είναι έξίσου παλιό). Έδώ έχουμε πολύ καθαρά Ινα χαρτί, πού ή προέλευσή του άνάγεται στήν προχριστιανική έποχή καί πού ίσως συνδέεται μέ τή Λευκή Θεά.

'Αλλά τό μεγαλύτερο μέρος τού Ταρό είναι μεσαιωνικής συλλήψεως καί βαθειά δυτικό. 'Αρχίζει μ' έναν ταχυδακτυλουργό - ένα Ταρό τού 17ου αίώνα τόν κάνει νά φαίνεται πολύ κακός - καί τελειώνει μ' έναν τρελό (ή. ζητιάνο - έναν άντρα μέ σκισμένα ρούχα). Άνάμεσα ύπάρχει ένας κόσμος άπό αύτοκράτορες καί πάπες καί έρημίτες καί χαρτιά πού συμβολίζουν τή δύναμη, τήν έγκράτεια, τή δικαιοσύνη καί τό θάνατο. Ό Άλλιέττ, ένας άπό τούς σχολιαστές τοΰ Ταρό δέν συμπαθούσε τήν ιδέα νά άρχίσει μέ τόν ταχυδακτυλουργό καί άλλαξε τή θέση του στό Νο.15. "Οσο γιά τόν Α.Ε.Γουαίητ, προτιμάει νά άλλάξει τόν ταχυδακτυλουργό σέ μάγο «πού έχει τό πρόσωπο τού θείου Απόλλωνα, μέ χαμόγελο έμπιστοσύνης καί μάτια πού λάμπουν» άντί γιά τόν έμπιστο γελωτοποιό τού 17ου αίώνα μέ τήν έκφραση τής κακίας. Προτιμάει έπίσης νά τελειώσει τήν έκθεση τών Μεγάλων Άρκανών (τών είκοσιδύο χαρτιών) μέ τόν κόσμο, Ινα χαρτί πού δείχνει μιά γυμνή γυναίκα τριγυρισμένη άπό τά σύμβολα τών τεσσάρων εύαγγελιστών άντί γιά τόν «τρελό». Γενικά τό Ταρό τού Γουαίητ (μέ τά χαρτιά άνασχεδιασμένα άπό τήν Πάμελα Σμίθ) είναι μιά ρομαντική καί συναισθηματική παραλλαγή άν καί τά χαρτιά δέν άπέχουν ποτέ πολύ άπό τά παλιά πρωτότυπα. Ή φανερή δοκιμασία όποιουδήποτε σχολιαστή τοΰ Ταρό είναι ή κατανόηση τών δυό χαρτιών πού παριστάνουν τόν Ήλιο καί τήν Σελήνη - ά ν άντιλαμβάνεται τή διάκριση άνάμεσα στήν «ήλιακή» καί τή «σεληνιακή» γνώση. Ό Γουαίητ δέν τήν συλλαμβάνει. Ό Ούσπένσκυ πλησιάζει περισσότερο άν καί αύτό φαίνεται νά είναι μάλλον ευφάνταστη μαντεψιά παρά πραγματική γνώση.

Εκτός άπό τή Μεγάλη Άρκάνα ύπάρχουν καί τά πενηνταέξι χαρτιά τής Μικρής Άρκάνας, τά τέσσερα χρώματα πού έχουν γίνει τά συνηθι-σμένα σημερινά τραπουλόχαρτα μέ τά ραβδιά, τά φλυτζάνια, τά σπαθιά καί τά νομίσματα (ή πεντάγραμμα) πού έγιναν μπαστούνια, κούπες, σπα-θιά καί καρρά. Αξίζε ι νά παρατηρήσουμε παρεμπιπτόντως πώς έχουμε έδώ δυό άντικείμενα σέ σχήμα ράβδου - μπαστούνια καί σπαθιά - καί δυό κυκλικά άντικείμενα - φλυτζάνια καί νομίσματα - καί έφόσον ένας άπό τούς σχολιαστές άναφέρει πώς τά ραβδιά καί τά νομίσματα χρησιμο-ποιούνταν στίς μεσαιωνικές μεθόδους μαντείας δέν θάταν άνακρίβεια νά τά θεωρήσουμε σχετικά μέ τά καλάμια άχίλλειας καί τά νομίσματα τού 1 Τσίγκ. Κάθε χρώμα έχει ένα βασιλιά, βασίλισσα, ίππότη καί έναν ύπηρέτη καί χαρτιά μέ άριθμούς άπό τό ένα μέχρι τό δέκα. Είναι σχεδόν σίγουρο πώς τά τέσσερα χρώματα ήθελαν νά παραστήσουν τίς τέσσερις κοινωνικές


τάξεις τοϋ μεσαίωνα: τόν κλήρο (δισκοπότηρα), τούς έμπόρους (χρήμα), τούς εύγενείς (σπαθιά) καί τούς χωρικούς (ραβδιά).

Ά ν καί μερικές αύθεντίες πιστεύουν πώς ή Μικρή Άρκάνα άποτελεΐ τελείως διαφορετική τράπουλα πού δέν έχει τίποτα κοινό μέ τά άτού, άσφαλώς έχουν κοινό έναν αινιγματικό συμβολισμό. Κάθε χαρτί έχει μιά εικόνα. Μπορεί νά δείχνει μιά σειρά άπόφλυτζάνια πού σχηματίζουν ένα ουράνιο τόξο ή ένα σώμα τρυπημένο άπό δέκα σπαθιά ή έναν άντρα πού πιέζεται κάτω άπό τό βάρος δέκα ραβδιών. Στό Ταρό τοϋ Γουαίητ, τό πέντε μπαστούνι π.χ. δείχνει μιά δμάδα νέων σ' ένα χωράφι πού παλεύουν ή παίζουν ένα πολεμικό παιχνίδι. Στούς « Ρηχούς άνθρώπους» δ Τ. Σ. Έλιοτ έχει τούς στίχους:

Πάσσαλοι πού διασταυρώνονται σ' ενα χωράφι καί φέρνονται δπως δ άνεμος "Οχι πιό κοντά ...

Αύτό άναφέρεται σαφώς στήν έρμηνεία τού Γουαίητ γιά τό πέντε μπαστούνι όπου, άφού μιλάει γιά νέους πού κραδαίνουν πασσάλους προσθέτει πώς είναι «άπομίμηση πολέμου . . . πλαστή π ά λ η . . . Ά π ό αύτή τήν άποψη συνδέεται μέ τή μάχη τής ζωής». Τό πέντε μπαστούνι τοϋ Γουαίητ γίνεται ένα σύμβολο γιά τήν αίσθηση ματαιότητας τοϋ Έλιοτ σχετικά μέ τή συνεχή κίνηση πού άποτελεΐ τήν άνθρώπινη ζωή. Ά π ό τήν άλλη πλευρά, δ Ζεράρ Ένκώς πού δημοσίευσε ένα σχόλιο τού Ταρό μέ τό ψευδώνυμο Παπύ, έρμηνεύει τό πέντε μπαστούνι σάν «έμπόδιο πού ξεπερ-νιέται μέ τήν έπίμσνη, νίκη». Ό Παπύ βλέπει τό Ρήγα σπαθί σάν κακό άνθρωπο· ό Γουαίητ τόν βλέπει σάν σύμβολο αύστηρης δικαιοσύνης.

Ή Μικρή Ά ρ κ ά ν α τού Ταρό είναι δπως άναφέραμε ήδη, ή πηγή άπό τήν όποία προέρχονται τά σύγχρονα τραπουλόχαρτα. Μπορούν νά χρησι-μοποιηθούν καί γιά «μαντικούς» σκοπούς καί είναι ένδιαφέρον νά δούμε πόσο στενά συνδέονται οί έννοιες τών δύο δεσμών· είναι ένδειξη πώς ή βασική παράδοση τής χαρτομαντείας (τοϋ μαντέματος άπό τά χαρτιά) έχει άλλάξει έλάχιστα άπό τόν 14ο αίώνα. Τό δέκα τών φλυτζανιών π.χ. έχει τήν εΙκόνα μιάς ευτυχισμένης οικογένειας καί ή σημασία του είναι εύχα-ρίστηση καί άνθρώπινη άγάπη. Ή έννοια τοϋ δέκα κούπα (τοϋ άντίστοι-χου χαρτιού στήν συνηθισμένη τράπουλα) είναι σπίτι. Νά μερικές άκόμα άντιστοιχίες:

"Ασσος νομισμάτων: ευτυχία. "Ασσος καρρό: αρραβώνας. Πέντε σπαθί: απώλεια. Πέντε σπαθί: κηδεία. Τρία νομισμάτων: εμπόριο. Τρία καρρώ: κοινωνική δραστηριότητα.


Πέντε μπαστούνι: ψεύτικος πόλεμος. Πέντε μπαστούνι: δίκη. Άσσος φΧυτζανιών: σπίτι τής πιστής καρδίας, ευχαρίστηση, κατοι-κία. "Ασσος κούπα: έρωτας, γάμος. Τέσσερα νομισμάτων: ιδιοκτησία, κληρονομιά. Τέσσερα καρρώ: κληρονομιά.

"Οταν σκεφτεί κανείς πόσο άρέσει στούς μεμονωμένους σχολιαστές νά επιβάλλουν τίς εννοιές τους, είναι άξιοσημείωτο πού οί Αντιστοιχίες παραμένουν τόσο στενές. Τό Ταρό τού Παπύ π.χ. έπιδιώκει μεγάλη δημο-τικότητα κάνοντας τά χαρτιά νά λένε μιά ιστορία. Τά φλυτζάνια (κούπες) είναι φανερά μιά ερωτική ιστορία, μέ τόν άσσο νά συμβολίζει τήν άρχή τοϋ έρωτα τό δύο: εμπόδια πού προέρχονται άπό ένα μέλος τού ζευγαριού, τό τρία: καί οί δύο έχουν έρωτευτεΐ, τό τέσσερα: ένα τρίτο πρόσωπο.προ-βάλλει Αντίσταση, τό πέντε: τό εμπόδιο ξεπεράστηκε καί τά λοιπά. Στήν εξήγηση του γιά τά χαρτιά τών νομισμάτων άντιστρέφει τήν σημασία τού τέσσερα τών νομισμάτων (κληρονομιά) πού όπως ισχυρίζεται σημαίνει άπώλεια.

Ή μέθοδος γιά νά συμβουλευόμαστε τά χαρτιά - τό Ταρό καί τή συν-ηθισμένη τράπουλα - έχει έπίσης μείνει σχετικά άμετάβλητη. Διαλέγουμε ένα χαρτί γιά νά άντιπροσωπεύει είτε τό πρόσωπο πού κάνει τήν έρώτηση ή τήν ίδια τήν έρώτηση· στήν περίπτωση τού Ταρό, ή παράδοση παριστά-νει τά μπαστούνια σάν ξανθά καί ένεργητικά, τά φλυτζάνια σάν άνθρώ-πους μέ άνοιχτοκάστανα μαλλιά καί τεμπέλικη ιδιοσυγκρασία, τά σπαθιά σάν σκούρα καστανά καί ένεργητικά, τά νομίσματα σάν μελαχροινά καί άναιδή. Τό χαρτί τοποθετείται στό κέντρο τοϋ τραπεζιού· τά υπόλοιπα χαρτιά Ανακατεύονται καί κόβονται τρεις φορές άπό έκεΐνον πού κάνει τήν έρώτηση. Ό , τ ι άκολουθεί έξαρτάται άπό τήν μέθοδο πού προτιμάει ό μάντης. Τά χαρτιά μπορούν νά παρθούν τό ένα μετά τό άλλο άπό τήν κορφή τής τράπουλας - πρός τά κάτω - καί νά τοποθετηθούν μέ μιά ορισμένη σειρά γύρω στό πρώτο χαρτί. Δείχνουν διάφορες επιδράσεις: τή γενική άτμόσφαιρα τής έρωτήσεως, τό τί δυνάμεις Αντιτίθενται, ποιά εί-ναι ή ιδανική λύση, τί έχει περάσει, τί άνήκει στό άμεσο παρελθόν, τί ύπάρχει στό άμεσο μέλλον καί τά λοιπά. Ό άπλούστερος καί γρηγορότε-ρος τρόπος χρησιμοποιήσεως τού Ταρό είναι ή χρησιμοποίηση τής Μεγά-λης Άρκάνας - τών είκοσιδύο άτού - καί άπλώς νά βάλει τόν άνθρωπο πού κάνει έρωτήσεις νά πει πέντε άριθμούς κάτω άπό τό είκοσιδύο Ανα-κατεύοντας τά υπόλοιπα χαρτιά άνάμεσα στά «καλέσματα». Τά χαρτιά τοποθετούνται σέ σχήμα σταυρού. Τό χαρτί στό κέντρο παριστάνει τή σύνθεση. Τό χαρτί άριστερά είναι ή «κατάφαση» - οί δυνάμεις πού ένερ-


γούν υπέρ - καί δεξιά ή άρνηση. Πάνω είναι ή «συζήτηση» τοϋ προβλήμα-τος· κάτω, ή λύση. Τό χαρτί της συνθέσεως, στό κέντρο πρέπει νά θεωρεί-ται ώς συνδιασμός τών άλλων τεσσάρων.

Μπορεί νά φαίνεται πολύ μεγάλο τό βήμα άπό τήν πίστη τού Γήτς στήν υποσυνείδητη δύναμη τών συμβόλων μέχρι αυτόν τόν περίπλοκο χειρισμό τών χαρτιών- στήν πραγματικότητα δέν θά μπορούσαμε νά κατηγορήσουμε τόν λογικό άναγνώστη άν έβλεπε όλη τήν ύπόθεση σάν διασκέδαση γιά τούς κενούς καί τούς εύπιστους. 'Αλλά άν άπορρίπταμε όλη τήν ύπόθεση γι' αύτό τό λόγο θάταν σάν νά πετούσαμε τό μωρό μαζί μέ τό νερό τού μπάνιου. "Οπως καί στήν περίπτωση τού Τ Τσίγκ, ή συμβούλευση τοΰ Ταρό έξαρτάται άπό τήν ύπόθεση πώς τό υποσυνείδητο μπορεί νά έχει μεγαλύτερη σχέση μέ «τυχαία» γεγονότα άπό δ,τι φαίνεται έπιφανειακά. Φαίνεται νά ξέρει πράγματα πού δέν είναι φανερά στή συναίσθηση. Σέ όρισμένες στιγμές γαλήνης - ή κοπώσεως « οί διαισθήσεις αύτές μπορούν νά μεταβιβαστούν στή συναίσθηση ή μπορεί νά τό κάνουν τυχαία, χωρίς συγκεκριμμένο λόγο δπως στήν ξαφνική διαίσθηση τού Α. Λ. Ρόουζ πώς δυό νέοι άγκαλιάζονταν έκείνη τή στιγμή στή βιβλιοθήκη τού κολλεγίου. "Αν μπορούμε νά δεχτούμε πώς τά παράξενα γεγονότα πού καταδίωκαν τό Στρίντμπεργκ στό δεύτερο μισό τής ζωής του δέν ήταν τελείως φαντα-στικά, άλλά κινιόταν κατά κάποιο τρόπο άπό τή δύναμη τών έμμονων Ιδεών του, τότε δέν είναι πολύ μακρυά νά δεχθούμε πώς τό πέσιμο τών χαρτιών μπορεί νά έπηρεάζεται άπό τίς ίδιες έμμονες 'ιδέες. Έπεται επίσης πώς δποιαδήποτε σειρά άνίικειμένων θά μπορούσε νά χρησιμο-ποιηθεί γιά μαντική - ένα ρολόι, ένα μπουκάλι λάδι γιά τά μαλλιά, μιά σοκολάτα, ένας σπασμένος καθρέφτης - άν κάθε άντικείμενο είχε μιά σαφή σημασία γιά τόν μάντη. Ή μαντεία μέ τά ντόμινα καί τά ζάρια είναι σχεδόν έξίσου δημοφιλής μέ τή χαρτομαντεία. Ή ύπόθεση πού βρίσκεται κάτω άπό αύτά είναι πώς τά ύλικά πού χρησιμοποιούνται δέν είναι τί-ποτα περισσότερο άπό τόν πηλό πού πλάθεται μέ τά χέρια τού ύποσυνεί-δητου «γλύπτη». Ό Άουντεν , σ' ένα ποίημα μέ τίτλο « Ό Λαβύρινθος» γράφει:

Τό κέντρο πού δέν μπορώ νά βρω είναι γνωστό στό ασυνείδητο μου· δέν Εχω λόγο νά απελπίζομαι γιατί βρίσκομαι κιόλας έκεΐ.

Τό κύριο πρόβλημα είναι νά έγκαθιδρύσουμε ένα σύνδεσμο άνάμεσα στό συνειδητό καί στό ύποσυνείδητο· δ δημιουργός τοΰ Ταρό προσπάθησε νά κάνει άκριβώς αύτό. Τά σύμβολα τού Ταρό έξυπηρετούν διπλό σκοπό:


νά ενεργούν σάν ένα είδος άλφαβήτου μέ τό δποϊο τό υποσυνείδητο μπορεί νά σχηματίζει τίς έννοιές του καί νά διεγείρουν τό υποσυνείδητο μέ τήν έμφυτη ζωντάνια τους μάλλον παρά μέ τόν τρόπο πού μιά διάτρητη καρ-τέλλα μπορεί νά «διεγείρει» έναν ήλεκτρονικό υπολογιστή. Ό σκοπός είναι μιά κυκλοφορία πρός δυό κατευθύνσεις.

'Ασφαλώς τό πιό άμφίβολο μέρος τής χαρτομαντείας είναι τό στοιχείο τής τύχης. Ό λογικός νούς δυσκολεύεται νά καταπιεί πώς τά χαρτιά πού παίρνονται τυχαία άπό μιά άνακατεμένη τράπουλα μπορεί νά έχουν δποιαδήποτε πραγματική σημασία. Ό Στρίντμπεργκ πίστευε πώς ύπερ-φυσικοί παράγοντες προσπαθούσαν νά τοΰ «δείξουν» πράγματα, δταν έβλεπε κάποια παράξενη σύμπτωση ή οίωνό καί αύτή είναι ή πραγματική ύπόθεση πού βρίσκεται κάτω άπό κάθε «μαντεία». Θάταν ένδιαφέρον νά έπινσήσουμε καινούργιες μεθόδους γιά νά συμβουλευόμαστε τό Ταρό πού θά έπέτρεπαν άμεσότερη έπέμβαση στό ύποσυνείδητο, π.χ. νά ύπνωτίζουμε τόν άνθρωπο πού κάνει τίς έρωτήσεις κι ύστερα νά τόν άφήνουμε νά διαλέξει μερικά χαρτιά άπό μιά στίβα άναποδογυρισμένα χαρτιά ή ίσως νά πείθουμε τόν άνθρωπο πού κάνει τίς έρωτήσεις νά έπιχειρήσει αύτού-πνωση. Αύτό πού χρειάζεται μεγαλύτερη έρευνα αύτή τή στιγμή, είναι ή σχέση άνάμεσα στά σύμβολα καί στό ύποσυνείδητο καί τό σημείο όπου άρχίζει νά έπέρχεται «κυβερνητική άνάκλαση» άνάμεσα στά δύο.

'Υπάρχει μιά άποψη άπό τήν όποία τό Ταρό θά μπορούσε νά φαίνεται κατώτερο άπό τό 1 Τσίγκ. Έχω έξηγήσει πώς άν καί τό 1 Τσίγκ είναι ένα βιβλίο μαντείας, προσπαθεί νά άνυψώσει τό νού πάνω άπό ερωτήσεις σχετικά μέ τό πεπρωμένο του - νά κάνει τό νού μάλλον δραστήριο καί αύτοελεγχόμενο παρά παθητικά άνήσυχο, σχετικά μέ τό τί έπιφυλάσσει τό μέλλον.

Κι αύτό ύπογραμμίζει τή θεμελιώδη διαφορά προσεγγίσεως άνάμεσα στό Ταρό καί τό 1 Τσίγκ. Ή 'Ανατολή είναι φυσικά πιό άπρόσωπη, πιό φιλοσοφική άπό τή Δύση. Τό άνατολίτικο μυαλό σκέπτεται φυσικά μέ βάση τό πνεύμα καί τή φύση, τόν ούρανό καί τή γή, τή φωτιά καί τό νερό· άτενίζει σέ άπόσταση. Ό άνθρωπος τής Δύσεως ζει σ' έναν πιό προσωπικό κόσμο, μέ έναν σωτήρα πού ένεργεί ώς μεσάζων άνάμεσα στόν ίδιο καί τόν ούρανό. Τά σύμβολα τού Ταρό είναι πιό περίπλοκα πιό προσωπικά καί πιό βίαια άπό τοΰ "I Τσίγκ. Μέ τήν πρώτη ματιά τό Ταρό φαίνεται νά άσχολείται περισσότερο μέ τήν πρόβλεψη τής καταστροφής άπό τό 1 Τσίγκ, πού ένδιαφέρεται περισσότερο νά διδάξει τόν «άνώτερο άνθρωπο» πώς νά γίνει κύριος τοΰ πεπρωμένου του.

Ή στενότερη μελέτη δείχνει πώς αύτή ή διαφορά έχει μικρότερη σημα-σία άπό δ,τι φαίνεται έπιφανειακά. Τά δυσοίωνα σύμβολα τοΰ Ταρό - ό «κρεμασμένος», ό «πύργος πού χτυπήθηκε άπό κεραυνό», ό «θάνατος» καί


ό «διάβολος» - προορίζονται λιγώτερο γιά οιωνοί καταστροφής παρά σάν κλονισμοί πού άποσπούν τό νού άπό τήν «κοινοτοπία της καθημερινότη-τας» πού προκαλούν συγκέντρωση στά ουσιώδη. Ό «πάπας», ή «τελευ-ταία κρίση» καί ό «έρημίτης» συγκεντρώνουν τήν προσοχή στον «ούρανό» όπως μ' έναν άλλο τρόπο τά χαρτιά πού παριστάνουν τό «άστρο», τή «σελήνη» καί τόν «ήλιο». Τήν έποχή πού τά χαρτιά ήταν καινούργια στήν Εύρώπη τά σύμβολα αύτά είχαν μιά βαθειά συναισθηματική έπίδραση, πού τήν έχουν χάσει μετά τήν 'Αναγέννηση. 'Αλλά όπως τόνισε ό Τ.Σ. Έλιοτ μιλώντας γιά τήν ποίηση τού Δάντη, δέν ύπάρχει τίποτα πού νά μπορεί νά έμποδίσει τό σύγχρονο νού νά μπει στό μεσαιωνικό πλαίσιο άναφοράς καί νά συγκινηθεί άπό αύτό έξίσου βαθειά μέ τούς σύγχρονους τού Δάντη. "Οταν άντιληφθούμε τό Ταρό μ' αύτό τόν τρόπο - μέ μιά προσπάθεια νά καταλάβουμε τήν έσωτερική πραγματικότητα τών συμβόλων του — μπορεί νά φανεί σάν άκριβές δυτικό άντίστοιχο τού Τ Τσίγκ, ένα σύστημα «σεληνιακής» γνώσεως πού μεταδίδεται μέ άλληλοσχετιζόμενα σύμβολα.

Μέρος δεύτερο

Ιστορία τής μαγείας

1. Ή εξέλιξη τοΰ ανθρώπου

Ά ν πρόκειται νά γίνει κατανοητή ή Ιστορία της μαγείας πρέπει νά άρχίσουμε μέ μιά σ ζήτηση τής έξελίξεως. Γιατί άν ό Νταίηβιντ Φόστερ έχει δίκιο, ή έξέλιξι, τής ζωής δέν είναι τυχαία· διαμορφώθηκε καί κατευ-θύνθηκε άπό δυνάμεις μέ ευφυΐα καί σκοπό. Ή μαγεία ύποθέτει έπίσης τήν ύπαρξη τέτοιων δυνάμεων. 'Από τήν άλλη πλευρά, ή έπιστήμη επιμένει πώς τό σύμπαν μπορεί νά έξηγηθεΐ έντελώς μηχανικά. "Αν μπορούμε νά άποδείξουμε πώς αύτό είναι λάθος τότε έχουμε δώσει τό στερεότερο θεμέ-λιο στήν ύπόθεση τής μαγείας.

Τό 1794 ό Γκαίτε παραβρέθηκε σέ μιά συνεδρίαση τής Εταιρείας φυσι-κής έπιστήμης καί γνώρισε έκεΐ έναν άνθρωπο πού άντιπαθούσε έντονα τά έργα του - τόν ποιητή Σίλλερ. 'Αλλά καθώς έφευγαν μαζί άπό τό κτίριο, ό Σίλλερ έκανε μιά παρατήρηση πού έκανε τόν Γκαίτε νά τόν δει μέ μεγαλύ-τερη συμπάθεια: είπε πώς θάθελε νά μήν έκαναν ot έπιστήμονες τά πρά-γματα τόσο κλασματικά καί άσύνδετα, γιατί τά έκαναν δύσκολα στήν παρακολούθηση. Ό Γκαίτε συμφώνησε μέ ένθουσιασμό. «'Υπάρχει ένας άλλος τρόπος νά καταλάβουμε τή φύση, ζωντανός καί δραστήριος, πού παλεύει άπό τό σύνολο στά μέρη» καί προχώρησε εκθέτοντας τήν άποψη του πώς ή φύση είναι τό «ζωντανό ρούχο τού Θεού». Τέλειωσε έξηγώντας τή θεωρία πώς όλα τά φυτά είχαν έξελιχθεΐ άπό ένα άρχικό φυτό. Ό Σίλλερ κούνησε τό κεφάλι του. «Δέν είναι μιά έμπειρική γνώση. Είναι άπλώς μιά ιδέα».

Ά π ό μιά άποψη ό Σίλλερ είχε δίκιο. Ή urpflanze (πρωταρχικό φυτό) τού Γκαίτε ήταν άπλώς μιά ιδέα. Ά λ λ ά αύτό γιά τό όποιο διαμαρτυρόταν ό Γκαίτε δέν ήταν ή μέθοδος τής έπιστήμης άλλά ol προσχηματισμένες


γνώμες της, μέ τόν έπιστήμονα σάν δοξασμένο «έρευνητή άτυχημάτων». Μιά άναλογία θά δείξει καθαρά τί έννοώ. Ό ψυχολόγος Τζ. Μπ. Γουά-τσον πίστευε πώς όλες οί άνθρώπινες δραστηριότητες, άπό τή σεξουαλική συνεύρέση ώς τό γράψιμο συμφωνιών, μπορούν νά εξηγηθούν μηχανικά. Φαντασθείτε έναν έγκληματολόγο νά έρευνά μιά ύπόθεση φόνου άπό τήν άποψη τού Γουάτσον. Ένας άντρας είχε άσφαλίσει τή γυναίκα του γιά ένα μεγάλο ποσό κι ύστερα τή δηλητηρίασε. Ό ψυχολόγος δέν ένδιαφέρεται καθόλου γιά τά δίκαια καί τά άδικα τής ύποθέσεως ή άκόμα καί γιά τήν ψυχική ύγεία τού άνθρώπου - γιατί τό νά μιλήσει κανείς γιά ψυχική ύγεία ή τρέλα υπονοεί ελευθερία έκλογής. Ό εγκληματολόγος τήν έρευνά δπως θά έρευνούσε όποιοδήποτε άτύχημα: άς πούμε μιά γέφυρα πού κατέρρευσε στή διάρκεια μιάς καταιγίδας. Είναι καθαρά θέμα διάφορων πιέσεων. Στό δικαστήριο ό εισαγγελέας τόν ρωτάει: «Μά δέν πιστεύετε πώς δ κατη-γορούμενος θά μπορούσε νά ,άποφασίσει νά μήν τή δολοφονήσει»; Ό εγ-κληματολόγος κουνάει τό κεφάλι του. «Δέν ύπάρχει έκλογή. Μπορεί μιά γέφυρα νά άποφασίσει νά μήν πέσει δταν ή πίεση τού άνέμου είναι ύπερ-βολικά μεγάλη γιά κείνην;» «Μά δέν βλέπετε πώς σ' όλη του τήν έφηβεία αυτός ό άνθρωπος διάλεγε τό δρόμο τής λιγώτερης άντιστάσεως ώσπου νά διαφθαρεί τελείως ό χαρακτήρας του»; «Αύτό πού είπατε δέν έχει νόημα, θ ά μπορούσατε νά πείτε πώς τό νερό είναι διεφθαρμένο γιατί θέλει νά κυλάει κατηφορικά».

Ό εισαγγελέας βλέπει τή ζωή τού άνθρώπου σάν μιά σειρά έκλογών -κακών έκλογών στίς όποιες ποτέ δέν σκέφθηκε τίποτα άλλο έκτός άπό τήν άμεση ευχαρίστηση ή τό κέρδος του. Τού φαίνεται καθαρό πώς μέ μιά διαφορετική σειρά έκλογών κι ίσως μέ κάποια βοήθεια, ό άνθρωπος αύτός θά μπορούσε νά είχε γίνει καλός πολίτης. Μ' άλλα λόγια, ό εισαγγελέας βλέπει τή ζωή τού άνθρώπου σάν μιά σειρά άπό πιθανότητες, πού όποια-δήποτε άπό αύτές θά μπορούσε νά πραγματοποιηθεί. Ό ψυχολόγος της σχολής τού Γουάτσον δέν σκέπτεται μέ βάση τίς πιθανότητες περισσότερο άπό όσο άναρωτιέται γιατί τό βουνό δέν είναι κοιλάδα. Γιά κείνον τό «γεγονός» τού έγκλήματος, τό «γεγονός» τού έγκληματία, είναι οί πραγμα-τικότητες καί τίς μελετάει όπως ένας γεωλόγος θά μπορούσε νά μελετήσει ένα βουνό.

Μιά τέτοια στάση μπορεί νά δίνει στόν έαυτό της τό όνομα «έπιστημο-νική μέθοδος» άλλά είναι φανερό πώς δέν είναι ή πραγματικότητα· είναι ύπερβολικά δογματική. Οί ποιητές όπως ό Μπλαίηκ κι ό Γκαίτε είχαν πάντα άντιρρήσεις γι' αύτή τή στενή άποψη τής έπιστήμης, τονίζοντας πώς ό άνθρώπινος νούς δέν λειτουργεί έτσι. Λειτουργεί μέ μιά σειρά διαισθη-τικά άλματα κι όχι μέ άρνητική, προσεχτική σχεδίαση. Είναι πιθανόν νά προσκολληθούμε ύπερβολικά στά «γεγονότα». "Αν έξετάσω έναν πίνακα


μέ τό μικροσκόπιο θά μάθω τήν ύφη τής μπογιάς άλλά τίποτα γιά τήν πρόθεση τού καλλιτέχνη όταν ζωγράφιζε τήν εικόνα. Καί δέν μπορώ νά μάθω γιά τήν πρόθεσή του όσο είμαι προσκολλημένος στό μικροσκόπιο· πρέπει νά κάνω πίσω καί νά τή δώ σάν σύνολο πρίν μπορέσω νά τήν καταλάβω.

Τό 1931 ό Χ. Τζ. Γουέλλς έγραψε (σέ συνεργασία μέ τόν Τζούλιαν Χάξλεύ) ένα βιβλίο μέ τίτλο «Ή έπιστήμη τής ζωής» πού μπορεί νά παρθεί ώς τυπικό παράδειγμα αύτού τού είδους τής «έπιστήμης». Κι έφόσον προσφέρει ένα σχεδιάγραμμα τής έξελίξεως τής ζωής πάνω στή γή παρέχει μιά σαφή άντίθεση στήν προσέγγιση στήν όποία βασίζεται αύτό τό βιβλίο.

Ό Γουέλλς είναι πολύ θετικός πώς δέν ύπάρχει μυστική «παρόρμηση ζωής» καί σκοπός πίσω άπό τήν έξέλιξη. Ή ζωή είναι μιά χημική λειτουρ-γία πού άρχισε κατά κάποιο τρόπο στίς ζεστές θάλασσες τής προ - Κάμ-βριας έποχής. Διαφέρει άπό τίς άλλες χημικές λειτουργίες γιατί είναι κατά κάποιο τρόπο αύτοπροωθούμενη. Είναι δύσκολο νά φαντασθούμε μιά χημική λειτουργία πού καταφέρνει νά συνεχίζεται έπ' άπειρον άν καί μπορούμε νά φαντασθούμε π.χ. μιά χιονόμπαλλα νά μεγαλώνει καθώς κυ-λάει στή λοφοπλαγιά. Άλλά όταν φτάσει στούς πρόποδες τού λόφου στα-ματάει. Μιά φωτιά σέ δάσος μπορεί νά άπλωθεί ώσπου νά φτάσει στό τέλος τών δέντρων κι ύστερα σταματάει. Ό Γουέλλς μας ζητάει νά δε-χθούμε πώς ή ζωή είναι ένα είδος φωτιάς τοϋ δάσους πού συνεχίζεται έπ' άπειρον, ή μιά χιονόμπαλλα πού μπορεί νά άνεβαίνει καί νά κατεβαίνει λόφους.

Ά π ό αύτή τήν τυχαία άρχή, ή έξέλιξη συνεχίζεται κατά τύχη. Ή ταχύ-τητα τού άλογου, τονίζει ό Γουέλλς είναι μιά άντίδραση στήν αύξηση της ταχύτητας έκείνων πού τό έτρωγαν (καί άντίστροφα, άσφαλώς εκείνοι πού τό έτρωγαν αναγκάστηκαν νά αύξήσουν τήν ταχύτητά τους γιά νά προλά-βουν τό άλογο). Τά γρήγορα άλογα έπέζησαν καί γέννησαν περισσότερα τού είδους τους· τά άργοκίνητα έσβησαν. Κι αύτός είναι ό τρόπος πού προχώρησε ή έξέλιξη έπί μισό δισεκατομμύριο χρόνια. Ή μέθοδος είναι σπάταλη άλλά αλάνθαστη. 'Εξαρτάται μόνο άπό φυσικούς νόμους καί όχι άπό τή θέληση τού άτομου. Φυσικά, ένα άλογο μπορεί νά μάθει νά τρέχει γρηγορότερα, γιατί θέλει νά ξεφύγει άπό τά τσακάλια, άλλά δέν μπορεί νά μεταδώσει τήν ταχύτητά του στά παιδιά του· τουλάχιστον όχι γενετικά.

Αύτή ή λειτουργία τοϋ τυχαίου (τού άτυχήματος) μπορεί νά φανεί άσκοπη στόν μή έπιστημονικό άναγνώστη. Ή έμπειρία μου μού διδάσκει πώς ή ζωή είναι μιά λειτουργία μέ σκοπό. "Οταν προσπαθήσω γιά πρώτη φορά νά κάνω πατινάζ ή νά παίξω τρομπέτα, φαίνεται άπίθανο νά μπο-ρέσω ποτέ νά έλέγξω μιά τόσο δύσκολη διαδικασία· τό μόνο πού μπορώ νά κάνω είναι νά κρατήσω τήν 'ισορροπία μου ή νά βγάλω μιά στριγγιά νότα


άπό τήν τρομπέτα. Αύτό πού συμβαίνει στή συνέχεια είναι πώς συγκεν-τρώνομαι· αύξάνω τή νοητική μου πίεση, δπως θά μπορούσα νά σφίξω ένα περίστροφο δταν έτοιμάζομαι νά πυροβολήσω μ' αύτό. Καί σιγά - σιγά γίνομαι κύριος αυτής, τής δύσκολης λειτουργίας. "Αν δέν κάνω καμιά προσπάθεια, φυσώντας άσκοπα τήν τρομπέτα καί έλπίζοντας γιά τό καλύ-τερο, δέν θά μάθω ποτέ νά παίζω ή μπορεί νά χρειαστώ χρόνια άντί γιά βδομάδες.

Μόλις, παρατηρήσω τήν τεράστια διαφορά άνάμεσα στήν έσκεμμένη συγκέντρωση καί τήν άσκοπη περιπλάνηση, δυσκολεύομαι νά πιστέψω πώς ή ζωή έχει φτάσει στό σημερινό της στάδιο μέ τήν περιπλάνηση. Ό Έντιγκτον έλεγε πώς άν μιά φυλή πιθήκων χτυπούσε άσκοπα γραφομηχα-νές έπί χιλιάδες χρόνια θάγραφαν τελικά όλα τά βιβλία πού βρίσκονται στό βρετανικό μουσείο· άλλά μπορεί νά μάς φαίνεται κι αύτό έξίσου δύσ-κολα πιστευτό. Φαίνεται φανερό πώς ένας πίθηκος δέν θάδινε μιά κατα-νοητή φράση - τυχαία - χτυπώντας έπί ένα χρόνο μιά γραφομηχανή καί δέν ύπάρχει λοιπόν λόγος νά ύποθέσουμε πώς θάδινε μισό έκατομμύριο κατανοητές φράσεις σέ μισό δισεκατομμύριο χρόνια. Καί μπορεί έπίσης νά δυσκολευόμαστε νά πιστέψουμε πώς ή ζωή έχει έξελιχθεΐ άπό τήν άμοι-βάδα στό Μπετόβεν μέσα σέ μισό δισεκατομμύριο χρόνια «τυχαίας έπιλο-γής».

Ό τύπος τοϋ έπιχειρηματία τού Γουέλλς έξαρτάται άπό ένα είδος δο-γματικού σκεπτικισμού, μιά πόζα άρνήσεως νά πιστέψει ότιδήποτε πού δέν μπορεί νά δοκιμασθεί καί νά έπαληθευθεί. 'Αλλά αύτό πού άποφασί-ζει νά πιστέψει φαίνεται παράξενα αυθαίρετο. Δηλώνει ξεκάθαρα: « Ή λυωμένη γή, άφοϋ έδιωξε τή σελήνη, ψύχθηκε βαθμιαία...» Ή πρόσφατη έξέταση τών πετρωμάτων τής σελήνης φαίνεται νά δείχνει πώς ή σελήνη ^οι,/ .θε άπό άλλοϋ. Ό Γουέλλς δέν είναι ένοχος γιατί δέν τό ξέρει άλλά είναι ένοχος γιά τό δογματικό τόνο μέ τόν δποίο δηλώνει πώς ή σελήνη άποσπάσθηκε άπό τή γή. Γιατί είναι τόσο δογματικός; Γιατί θά ήταν «ευφάνταστο» νά ύποθέσουμε πώς ή σελήνη προήλθε άπό τό διάστημα· είναι «πιθανότερο» νά άποσπάσθηκε άπό τή γή. Αύτό τό κάνει γεγονός. "Ολοι είμαστε ξεροκέφαλοι έπιστήμονες καί δέν υπάρχουν μυστικιστικές άνοησίες σχετικά μέ μάς...

'Αλλά μιά πιθανότητα δέν είναι τό ίδιο μ' ένα γεγονός καί ένα έπιχεί-ρημα πού προχωρεί μέ μιά σειρά ξεροκέφαλων πιθανοτήτων μπορεί νά είναι έξίσου λανθασμένο μέ τήν άγριότερη μαντεψιά. Έπίσης μπορεί νά παραλείπει όλόκληρο τό κεντρικό σημείο όπως τό μικροσκόπιο παραλεί-πει τό κεντρικό σημείο ένός πίνακα. Ό Γουέλλς παραδέχεται πώς δέν έχει ιδέα άπό πού προήλθε ή ζωή άλλά είναι «πιθανότερο» νά είναι μιά χημική λειτουργία πού άρχισε στή θάλασσα. Κι έφόσον δέν ξέρει περισσότερα


άπό όποιονδήποτε άλλο γιά τήν άρχή της ζωής, έπεται πώς δεν ξέρει άν υπάρχει μιά «μυστική παρόρμηση ζωής» ή άν ή έξέλιξη είναι έσκεμμένη. Άλλά στό δνομα τοϋ ξεροκέφαλου σκεπτικισμού κι αυτά γίνονται «γεγο-νότα». Ξέρει πώς τά άτομα καί οί φυλές μπορεί νά έχουν σκοπό άλλά δεν είναι πρόθυμος νά άφήσει τό σκοπό νά παίξει όποιοδήποτε ρόλο στήν έξέλιξη γιατί τά ζωτικά μας χαρακτηριστικά καθορίζονται άπό τά γονί-δια καί τά γονίδια καθορίζονται μ' ενα τυχαίο άνακάτεμα, σάν τράπουλα. Άλλά φαίνεται παράξενο πώς άν τό χέρι μου καί ό έγκέφαλός μου μπο-ρούν νά άναγκασθοΰν νά'υπακούσουν στην αίσθηση τοϋ σκοποϋ μου, eve άλλο μέρος τοϋ σώματός μου, τά γονίδια ξεφεύγουν τελείως άπό τόν έλεγχο μου. Στήν πραγματικότητα πώς μπορώ νά είμαι σίγουρος πώς τά γονίδια δέν μπορούν νά έπηρεαστούν άπό τίς ζωτικές δυνάμεις τής βου-λήσεως μου;

Ό Γουέλλς θά άπαντοϋσε: «Δέν έχουμε ένδείξεις πώς μπορούν καί ή έξέλιξη μπορεί νά έξηγηθεΐ καθαρά μέ τή χρυσική επιλογή». Αυτό καί πάλι τήν κάνει «γεγονός».

Κι έτσι άρχίζοντας άπό τήν «χημική» ε'ικόνα τής ζωής σάν ένα είδος λειτουργίας πού άνανεώνεται μόνη της, σχηματίζουμε μιά λογική καί έπι-στημονική άποψη τής ίστορίας πού έξηγεΐ τή θρησκεία καί τή μαγεία σάν πρόληψη. Τό τελικό άποτέλεσμα είναι ό άνθρωπος όπως τόν ξέρουμε σή-μερα, παγιδευμένος στόν τεχνολογικό του πολιτισμό, ένα θύμα δυνάμεων μεγαλύτερων άπό τόν έαυτό του, πού κάνει ό,τι μπορεί γιά νά άποφύγει έναν άτομικό πόλεμο. Είναι άλήθεια πώς ό Γουέλλς έβλεπε αισιόδοξα τήν άνθρώπινη έξέλιξη· άλλά όνόμασε τό τελικό του υστερόγραφο στή «Σύν-τομη Ιστορία τοϋ κόσμου» ό «νυύς στήν άκρη τοϋ καπιστριοΰ του».

Ή εΙκόνα παραμένει καταθλιπτική έφόαον δεχόμαστε πώς ή «έπιστη-μονική μέθοδος» πού ό Γουέλλς θαύμαζε τόσο πολύ είναι πραγματικά τόσο λογική καί ειλικρινής όσο φαίνεται. Είναι άποφασισμένη νά τά βγά-λει πέρα χωρίς τήν τελεολογία, τήν 'ιδέα τοϋ σκοποϋ.

Γιατί ή έπιστήμη είναι τόσο άντίθετη πρός τό σκοπό; Γιατί υπέφερε πάρα πολύ άπό αύτόν στό παρελθόν. Ό άγριος πού πιστεύει πώς ή έκ-λειψη της σελήνης είναι σημείο όργης τοϋ Θεού εμποδίζει ενεργητικά τήν πρόοδο τής έπιστήμης, γιατί έχει κλείσει τό θέμα. Οί έκκλησιαστικοί πού έκαψαν τόν Τζιορντάνο Μπρούνο κ ι έκαναν τόν Γαλιλαίο νά άναθεωρήσει, εμπόδιζαν τήν πρόοδο τής έπιστήμης. Ή έπιστήμη έχει λόγους νά εϊναι έπιφυλαχτική σχετικά μέ τήν τελεολογία. 'Αλλά ένώ παραδεχόμαστε πώς μιά χωρίς σκοπό έπιστήμη μπορεί νά άνακαλύψει πολλές πολύτιμες άλή-θειες, μπορεί άκόμα νά τονίσουμε πώς δέν υπάρχει βάσιμος έπιστημονικός λόγος γιά νά θέσουμε πραγματικά έκτός νόμου τήν ιδέα τοϋ σκοπού.

"Ας σκεφθούμε μιά έναλλακτική λύση γιά τήν άφήγηση τής έξελίξεως


άπό τόν Γουέλλς. Μπορούμε νά συμφωνήσουμε πώς είναι κατανοητό νά είναι ή ζωή ένα είδος «χημικής λειτουργίας πού άρχισε στίς ζεστές θάλασ-σες». Άλλά όταν σκέπτομαι μιά χημική λειτουργία (π.χ. άν ρίξω ένα κομ-μάτι σίδερο σέ υδροχλωρικό όξύ καί τό παρατηρήσω νά άφρίζει καί νά διαλύεται) φαίνεται κατά κάποιο τρόπο πολύ διαφορετική άπό μιά ζω-τική λειτουργία (π.χ. τόν τρόπο πού ένα κομμάτι τυρί σκουληκιάζει). Δέν μπορώ νά μήν σκέπτομαι τή ζωή σάν μιά άρχή όργανώσεως μέσα στήν καθαρά χημική λειτουργία πού συμμετέχει όταν τό τυρί γίνεται σκουλη-κιασμένο. Στήν πραγματικότητα ξέρω πώς τά σκουλήκια άναπτύσσονται άπό μικρόβια στόν άέρα· άν τό τυρί φυλαχθεΐ σ' ένα άποστειρωμένο κενό, θά παραμείνει άποστειρωμένο. Μοΰ είναι δύσκολο νά μήν σκέπτομαι τή ζωή σάν μιά λειτουργία πού έχει τήν προέλευση της έξω άπό τίς χημικές ούσίες πού συμμετέχουν καί πού τούς επιβάλλει τήν όργάνωσή της.

"Οπως έχω ήδη πει ύπάρχει τεράστια διαφορά άνάμεσα σέ μιά τυχαία λειτουργία καί σέ μιά λειτουργία στήν όποία συγκεντρώνω τήν αίσθηση τού σκοπού μου. Υπάρχει άκόμα τεράστια διαφορά άνάμεσα στό νά κάνω κάτι άφηρημένα καί νά συγκεντρώνομαι πραγματικά σ' αύτό. Ή ζωή είναι άδιαχώριστη άπό τήν ίδέα τού σκοπού. Είναι άλήθεια πώς μπορώ εύκολα νά σκεφθώ ένα ζωντανό πλάσμα χωρίς πολύ σκοπό - μιά άγελάδα πού μασάει τό χορτάρι, τόν Όμπλόμωφ νά χασμουριέται στό τζάκι του - άλλά αύτό συμβαίνει γιατί άπολαμβάνουν ένα διάλειμμα άπό τόσο κοπό· ή προηγουμένη προσπάθεια πλήρωσε προκαταβολικά τήν ξεκούρασή τους. Οί άπλούστεροι ζωντανοί οργανισμοί είναι άναγκασμένοι νά παλεύουν συνεχώς γιά τή ζωή τους.

Ή ζωή αύξήθηκε στίς θερμές θάλασσες καί άνέπτυξε τό δικό της είδος σκοπού — τόν έντικτώδη σκοπό — καί τό δικό της είδος αισθήσεων. Καί όπως οί μικροοργανισμοί Αναπτύσσονταν σέ ψάρια, πουλιά, θηλαστικά καί έντομα άνέπτυξαν καί τό σημαντικότερο ένστικτο τους: τήν αίσθηση τής κοινότητας. Καί μπορούμε νά προβάλουμε τό επιχείρημα πώς αύτό τό ένστικτο τής κοινότητας, όπως τό ένστικτο τής παλινοστήσεως καί ή πρό-βλεψη τού κινδύνου ήταν τηλεπαθητικό.

Στήν «Αφρικανική γένεση» ό Ρόμπερτ Άρντρεϋ αναφέρει ένα παρά-δειγμα πού μοΰ φαίνεται ένα άποτελεσματικό έπιχείρημα ενάντια στόν άπόλυτο, άσυμβίβαστο Δαρβινισμό: τό επίπεδο σκαθάρι. Στεκόταν μέ τόν ανθρωπολόγο Λ. Μπ. Σ. Λήκυ κοιτάζοντας ένα λουλούδι στό χρώμα τοΰ κοραλιο) πού έμοιαζε μέ κρίνο. Ό Λήκυ άγγιξέ τό κλαδί καί τό λουλούδι διαλύθηκε σ' ένα σμήνος μικροσκοπικών έντόμων. Λίγα λεπτά άργότερα τά έντομα ξαναεγκαταστάθηκαν στό κλαδί, σύρθηκαν τό ένα πάνω στήν πλάτη τού άλλου καί ξανάγιναν ένα λουλούδι στό χρώμα τοΰ κοραλιού, ένα λουλούδι πού δέν ύπάρχει στή φύση. Μερικά άπό τά έντομα ήτα\


πράσινα· άλλα ήταν μισά πράσινα καί μισά ρόζ· άλλα ήταν βαθύ κοραλλί χρώμα. Τακτοποιήθηκαν έτσι ώστε νά φαίνονται σάν ένα λουλούδι μέ πράσινη κορφή.

Τώρα ή έπιλογή τού Δαρβίνου μπορεί νά εξηγήσει τά περισσότερα παραδείγματα μιμήσεως στή φύση· π.χ. τό σκαθάρι σάν ξύλο πού έχει άκόμα καί άγκάθια στή ράχη του. Μιά τυχαία μεταλλαγή παράγει ένα πλάσμα πού μοιάζει περισσότερο μέ κλαδί καί έπιζεΐ καλύτερα άπό τά άδέρφια του πού φαίνονται πιό ορεκτικά. Καί ενώ τά πουλιά έξακολου-θούν νά τρώνε τά σκαθάρια πού δέν μιμούνται, ή φύση «άποτελειώνει» τήν ομοιότητα. Άλλά πώς μπορεί αύτή ή άρχή νά εφαρμοσθεί σέ μιά ολόκληρη κοινότητα; Ή «φυσική έπιλογή» ισχύει γιά τά άτομα· δέν μπο-ρούμε νά φαντασθούμε μιά δλόκληρη κοινότητα πού πλάστηκε άπό κάποιο μαζικό άτύχημα τών γονιδίων κι ύστερα έμαθε τυχαία νά μιμείται ένα λουλούδι. Άλλά άν ύποθέσουμε πώς ή κοινότητα τών έπίπεδων σκαθα-ριών είναι άπό μιά άποψη, ένα άτομο, ένας νούς, τό πρόβλημα γίνεται λιγώτερο περίπλοκο.

Κι άν κάνουμε αύτή τήν ύπόθεση πρέπει νά άπορρίψουμε καί τήν ιδέα πώς τά γονίδια δέν μπορούν νά έπηρρεασθούν μέ τηλεπάθεια. Ή εναλλα-κτική λύση είναι νά φαντασθούμε χιλιάδες κοινότητες έπίπεδων σκαθα-ριών πού μαθαίνουν νά μιμούνται τά λουλούδια άλλά σαρώνονται στήν έπόμενη γενιά καθώς τά παιδιά τους δέν κληρονομούν τό χρώμα τους ώσπου μιά μέρα ή φύση παίρνει ευγενικά τήν πρωτοβουλία καί άφήνει τό κόλπο νά γίνει κληρονομικό.

Ό ίδιος ό Δαρβίνος δέν ήταν άπόλυτα πεπεισμένος πώς τά έπίκτητα χαρακτηριστικά δέν μπορούν νά κληρονομηθούν. Ό έντομολόγος Φάμπρ τού ζήτησε νά τοϋ έξηγήσει τήν περίπτωση τής γαλλικής σφίγγας ammono-philas πού δίνει τροφή στά μικρά της κεντρίζοντας μιά κάμπια-στό νευ-ρικό της κέντρο καί παραλύοντάς την. Ό Φάμπρ υποστηρίζει πώς ή σφίγγα πρέπει νά έχει άπόλυτη άκρίβεια στό κέντρισμά της γιατί άν κεν-τρίσει πολύ βαθειά θά σκοτώσει τήν κάμπια κι άν δέν κεντρίσει άρκετά βαθειά ή κάμπια θά στριφογυρίζει καί θά συντρίψει τά μικρά. Ό Φάμπρ τονίζει πώς ή σφίγγα πρέπει νάμαθε αύτό τό κόλπο γιά πρώτη φορά κι ύστερα νά τό μεταβίβασε μέ κάποιο τρόπο στά παιδιά της, γιατί άλλιώς δέν θά υπήρχαν παιδιά. Ό Δαρβίνος είχε τήν τάση νά συμφωνεί. Ό Γουέλλς (στήν «Επιστήμη τής ζωής») κατηγορεί τόν Φάμπρ γιά ύπερβολή καί περιγράφει τήν άκρίβεια τής σφίγγας σάν «πρόχειρο άνακλαστικό χωρίς μεγάλη περιπλοκότητα» (βασίζοντας τήν κριτική του στήν άμερικα-νική παραλαγγή τού ammonophilas) άλλά αύτό δέν έχει μεγάλη διαφορά στό έπιχείρημα τού Φάμπρ πώς τό είδος δέν θά μπορούσε νά επιζήσει χωρίς νά μεταβιβάσει κατά κάποιο τρόπο τό τέχνασμα στήν πρώτη γενιά.


Καί πάλι θά μπορούσαμε νά ρωτήσουμε: Πώς άνέπτυξε ό άνθρωπος τό σκληρό δέρμα τών πελμάτων τών ποδιών του; 'Ασφαλώς, πατώντας πάνω τους. 'Αλλά γιατί δλοι οί άνθρωποι έχουν τό ίδιο χαρακτηριστικό; 'Υπο-θέτουμε πώς κάποτε υπήρχαν άνθρωποι μέ λεπτό δέρμα στά πέλματά τους άλλά πάτησαν άγκάθια καί χάθηκαν; Αύτό φαίνεται άπίθανο γιατί τό νά έχουν λεπτά πέλματα δέν θά ήταν μεγάλο έξελικτικό μειονέκτημα. 'Αντί-θετα θά μπορούσε νά κάνει αύτούς πού τά είχαν νά γίνονται σκεπτόμενοι μάλλον παρά κυνηγοί. Δέν είναι λογικότερο νά ύποθέσουμε πώς δ άνθρω-πος ήθελε παχειά πέλματα γιά άνεση γενικά καί έπηρέασε τά γονίδιά του γιά νά τοϋ δώσουν χοντρά πέλματα;

Στίς διαλέξεις Γκίφφορντ, τό «Ζωντανό ρεύμα», ό σέρ "Αλιστερ Χάρ-ντυ (πού ήταν καθηγητής ζωολογίας στήν 'Οξφόρδη καί σεβάσμιος Δαρ-βινικός) άναφέρει ένα άκόμα πιό παράξενο φαινόμενο. Ένα σκουλήκι πού λέγεται microstomum έχει άναπτύξει ένα μοναδικό άμυντικό σύστημα. Τρα>ει τόν πολύποδα ύδρα γιά τίς φύσιγγές του μέ τό κεντρί (πού ονομά-ζονται νηματοκύστεις). "Οταν έχει χωνευτεί ή ύδρα οί βόμβες μέ κεντρί προλαμβάνονται στήν έπένδυση του στομαχιού τοϋ σκουληκιού, μεταβι-βάζονται σέ μιά άλλη σειρά κυττάρων πού τώρα τίς μεταφέρουν - σάν χτίστες πού μεταφέρουν τούβλα - στό δέρμα τού σκουληκιού, όπου τοπο-θετούνται σάν κανόνια, έτοιμα νά έκτοξεύσουν τό νήμα τους μέ τό κεντρί. Τό παράξενο χαρακτηριστικό είναι πώς τά φυσίγγια μέ τό κεντρί δέν σπάνε όταν τό σκουλήκι τρώει τήν ύδρα. Αύτό πού είναι άκόμα πιό παρά-ξενο είναι πώς τό σκουλήκι δέν τρώει τήν ύδρα γιά τροφή άλλά μόνο γιά νά κλέψει τίς «βόμβες» της. Μόλις τό σκουλήκι έχει άρκετές βόμβες τοπο-θετημένες στό δέρμα του, δέν άγγίζει μιά ύδρα άκόμα κι άν πεθαίνει τής πείνας.

Ή συμπεριφορά τού microstomum είναι άρκετή γιά νά κάνει έναν όρθόδοξο Δαρβινικό νά άσπρίσει. Πώς έμαθε τό σκουλήκι τό κόλπο κι ύστερα τό μεταβίβασε στά παιδιά του - μέ τυχαία έπιλογή; - είναι μόνο τό πρώτο άπό τά προβλήματα. Ό Δρ. Α. Β. Κέπνερ «όδηγήθηκε στήν ύπό-θεση ένός δμαδικού νού στά κύτταρα τού σώματος πού έξηγεί τήν έσωτε-ρική συμπεριφορά τού microstomum».

'Αφού συζητάει διάφορα παρόμοια προβλήματα ό σέρ "Αλιστερ Χάρ-ντυ κάνει τό τεράστιο βήμα νά ύποθέσει πώς ή τηλεπάθεια μπορεί στήν πραγματικότητα νά επηρεάσει τά γονίδια, άν καί προσέχει νά τονίσει πώς είναι μόνο μαντεψιά. Ή άναλογία πού χρησιμοποιεί - παρατηρώντας πώς είναι «μόνο μιά άναλογία κι όχι μέρος τής ύποθέσεως» - είναι ένός ζω-γράφου πού διαλέγει χρώματα γιά ένα πίνακα πού θά άναπαραχθεΐ χιλιά-δες φορές. Μπορεί νά άποφασίσει νά έξακολουθεΐ νά παραλλάζει τά χρώ-ματα - τά γονίδια DNA - γιά νά προσπαθήσει νά πετύχει τό μέγιστο


άποτέλεσμα. Ό σέρ Άλιστερ υποθέτει έναν «όμαδικό νού» στά ζώα ένός είδους καί ό όμαδικός νούς παίζει τό ρόλο τού ζωγράφου. 'Αλλά ό ζω-γράφος διαλέγει τά χρώματά του έχοντας ύπόψη τό συνολικό άποτέλεσμα. Μέ λίγα λόγια ξαναγυρίζουμε στήν ιδέα τού σκοπού καί, πράγμα άκόμα πιό σημαντικό, στήν ιδέα πώς ό «όμαδικός νούς» μπορεί νά επηρεάσει άμεσα τόν κώδικα DNA.

"Ολα αύτά καταλήγουν στό γεγονός πώς ή τυχαία έπιλογή στήν όποία έπιμένει ό Γουέλλς, άφήνει πάρα πολλά άνεξήγητα. Κανένας δέν άμφισβη-τεϊ πώς ή τυχαία έπιλογή είναι μιά μεγάλη δύναμη στήν έξέλιξη. Άλλά καί πάλι κανένας δέν άμφισβητεί ότι διάφορα είδη άτυχημάτων (τυχαίων γε-γονότων) παίζουν σημαντικό ρόλο στή ζωή τών κατοίκων της πόλεως· μπορεί νά συναντήσω τυχαία έναν άνθρωπο πού μοΰ κολλάει ένα άσχημο κρυολόγημα ή άλλάζει όλόκληρή τήν πορεία τής ζωής μου. Αύτό δέν ση-μαίνει πώς δ,τι κάνω, άπό τό νά σηκώνομαι τό πρωΐ ώς τό νά πηγαίνω γιά ύπνο τή νύχτα, δέν έχει σκοπό. Αντίθετα, τά τυχαία γεγονότα λαμβάνουν χώρα πάνω σ' ένα γενικό ύπ^αθρο σκοπού. Καί τό ίδιο ισχύει γιά τήν έξέλιξη.

Κανένα άπό τά παραδείγματα παραπάνω δέν παρουσιάζει τό έλάχιστο πρόβλημα γιά τήν «τηλεπαθήτική θεωρία τής έξελίξεως». Υποθέτουμε πώς ή ζωή είναι βασικά σκόπιμη. 'Οργανώνει τήν ύλη γιά τούς σκοπούς της καί ό σκοπός της είναι νά γίνει πιό περίπλοκη, πιό έλεύθερη. Αρχικά συγκεντρώθηκε στήν άνάπτυξη τηλεπαθητικών δυνάμεων - τών ίδιων δυ-νάμενων πού έπιτρέπουν στό σκαθάρι νά καταλάβει τή θέση του στό «λου-λούδι». Αύτές οί δυνάμεις της έπέτρεψαν έπίσης νά μεταβιβάσει σημαντι-κές άνακαλύψεις στά γονίδια. Ό «ένστικτώδης νούς», ό όμαδικός νούς, έχει πολλά έπίπεδα. Σέ ένα έπίπεδο όργανώνει μιά όμάδα σκαθαριών σ' ένα λουλούδι καί σιγουρεύεται πώς μερικά είναι πράσινα καί μερικά είναι μισά πράσινα καί μισά κοραλλιά καί μερικά τελείως κοραλλιά. Σ' ένα άλλο έπίπεδο όργανώνει τά κύτταρα τοϋ στομαχιού τού σκουληκιού γιά νά μεταφέρουν κάψουλες μέ κεντρί στό έξωτερικό δέρμα. Ά π ό δ,τι ξέρουμε Ισως τό σκουλήκι νά μπορεί νά «διατάζει» τά κύτταρα νά μετα-φέρουν τίς κάψουλες μέ τό κεντρί, όπως διατάζω τώρα τά δάχτυλά μου νά δαχτυλογραφήσουν αύτή τή σελίδα- σέ όργχϊνισμούς άπλούς σάν τό σκου-λήκι, οί ένστικτώδεις σχέσεις μπορεί νά είναι άμεσότερες. Κι αύτή ή ύπό-θεση τονίζει μέ τή σειρά της πώς κάθε είδους λειτουργίες γίνονται τώρα στό σώμα μου, άν καί είναι φανερό πώς δέν τίς συναισθάνομαι. Ή ύπόθεση τού Κέπνερ γιά Ινα όμαδικό νού άνάμεσα στά κύτταρα τοϋ σώματος εφαρ-μόζεται σέ όλα τά έπίπεδα της ζωής.

Οί Ικανότητες πού Αναπτύσσουν τά πουλιά καί τά ζώα δείχνουν πώς ή ζωή έχει προχωρήσει πολύ πρός τόν Αντικειμενικό της σκοπό: τήν έξουσία


πάνω στήν υλική μορφή της. Ά λ λ ά ένώ τό ένστικτο παλινοστήσεως τών πουλιών, τό ένστικτο σχηματισμού λουλουδιού τών σκαθαριών, ή «έκτη αίσθηση» τών σκύλων είναι πολύ άξιόλογα έπιτεύγματα, είναι κατά κά-ποιο τρόπο άδιέξοδα. Γιατί ό σκοπός τους είναι ή άπλή επιβίωση. Μετά άπό περίπου μισό δισεκατομμύριο χρόνια έξελίξεως, τό κύριο χαρακτηρι-στικό τής ζωής ήταν ή σκληρότητα: μικρές σφίγγες έτρωγαν μιά ζωντανή κάμπια, ένα φίδι έτρωγε ένα ζωντανό βάτραχο. Καί ή δύναμη τής τηλεπα-θητικής έπικοινωνίας άνάμεσα στά μέλη τού ίδιου είδους δέν συνεπάγεται καμιά συμπάθεια γιά άλλα είδη. Μόλες τίς «ψυχικές λειτουργίες» της, ή ζωή έμεινε στενή καί κακή.

Χρειάστηκε νά κάνει τό έπόμενο μεγάλο βήμα - τό πιό έπικίνδυνο βήμα ώς τώρα. Έπρεπε νά άνακαλύψει νέους τρόπους γιά νά κατακτήσει τόν κόσμο τής ύλης, πού λειτουργεί σύμφωνα μέ δικούς του περίπλοκους νόμους. Έπρεπε νά μάθει νά καταλαβαίνει αύτούς τούς νόμους, νά τούς. άντιλαμβάνεται σάν γενικεύσεις. Ή αύξανόμενη περιπλοκότητα τών μορ-φών πού μάθαινε νά άντιμετωπίζει, σήμαινε πώς χρειαζόταν μιά Ιεραρ-χική δομή. Ό διευθυντής μιάς μικρής έπιχειρήσεως μπορεί νά διατηρεί μόνος του έπαφή μέ τό καθετί άλλά άν ή επιχείρηση γίνει πολύ μεγάλη χρειάζεται ένα όλόκληρο οικοδόμημα άπό διευθυντές, ύποδιευθυντές, προϊσταμένους, άποθηκάριους κλπ. Ή δουλειά τού διευθυντή είναι νά παίρνει μιά γενική άποψη καί νά άφήνει όλες τίς δουλειές ρουτίνας στούς υφισταμένους του. Κάθε άνθρώπινο δν είναι στήν πραγματικότητα ό διευθυντής μιάς τεράστιας έταιρείας.

Ά λ λ ά είναι ό διευθυντής. Μπορεί νά μήν ξέρει δσα γίνονται, άλλά έχει μιά γενική ιδέα. Καί τίποτα δέν μπορεί νά τόν έμποδίσει νά έπισκεφθεί όποιοδήποτε γραφείο ή έργαστήριο τού συγκροτήματος. Ά ν θέλει μπορεί άκόμα καί νά βγάλει τό σακάκι του καί νά διορθώσει ένα άπό τά μηχανή-ματα. Δέν έχει πιά τόν άμεσο έλεγχο πού άσκεΐ τό σκουλήκι πάνω στά κύτταρα τού στομαχιού του· άλλά άν τόν χρειάζεται μπορεί νά τόν άπο-κτήσει. Ά ν χρειάζεται νά άνακτήσει τήν δύναμη της τηλεπάθειας ή τής ύποσυνείδητης προαισθήσεως τού κινδύνου - τήν «εύαισθησία τής ζούγ-κλας» - μπορεί νά ένεργοποιήσει ξανά αύτή τή λειτουργία μέ μιά έντατική προσπάθεια.

Άλλά έδώ είναι τό κεντρικό σημείο. Ό βασικός του κίνδυνος είναι ένα είδος άμνησίας. Ή περιπλοκότητα τής δουλειάς μπορεί νά τόν κουράσει τόσο πολύ πού νά περνάει όλο τόν καιρό του άνησυχώντας χωρίς άποτέλε-σμα στό γραφείο του, κοιτάζοντας θαμπωμένα, ισοζύγια καί στατιστικές καί εύχόμενος νάταν άκόμα μιά μικρή οικογενειακή έπιχείρηση. Ξεχνάει πόση πραγματική δύναμη έχει. Όταν φτάσει σ' αύτό τό στάδιο - νά «μπα-γιατέψει» - έχει σημασία νά καθήσει στό πάτωμα τής άποθήκης καί νά


σηκώσει τά μανίκια του, νά έρθει πάλι σέ έπαφή μέ τόν άπλούστερο, πιό ενστικτώδη έαυτό.

Καί αύτό είναι ένα σημείο πού ή σημασία του ξεπερνάει κατά πολύ αύτή τή συζήτηση τού άπόκρυφου. Εξετάζουμε τόν σημαντικότερο νόμο τής άνθρώπινης φύσεως. Ό άνθρωπος βρίσκεται στήν καλύτερη στιγμή του όταν έχει μιά Ισχυρή αίσθηση σκοπού. "Οταν ή συναίσθησή μου κάνει τή σωστή της δουλειά - συλλαμβάνοντας ένα μέρος τής τεράστιας περι-πλοκότητα τού σύμπαντος καί υπολογίζοντας πώς νά αύξήσει τόν έλεγχο καί τή δύναμή της - ή ένέργειά της ρέει στό ύποσυνείδητο καί ξυπνάει όλες τίς δυνάμεις τού ύποσυνείδητου νού. Όταν άποτυγχάνει ό συνειδη-τός σκοπός όλα τά άλλα καταρρέουν άργά.

Γιατί άνέπτυξε ό άνθρωπος τή συναίσθηση; 'Υπονόησα τήν άπάντηση στόν πρόλογο μου. Μπορεί νά έχει χάσει τίς ζωικές του δυνάμεις τής τηλεπάθειας, άλλά έχει χάσει καί τήν άχρωματοψία του. "Οταν ένθουσιά-ζεται μέ τήν άντίθεση ένός γαλάζιου ούρανού μέ πράσινα λιβάδια ή μέ τά χρώματα τών σύννεφων στό ήλιοβασίλεμα, ένεργεΐ σέ άνώτερο έπίπεδο ζωτικότητας άπό αύτό πού μπορεί νά πετύχει όποιοδήποτε ζώο.

Καί αύτή ή αίσθηση τής ομορφιάς είναι άμεσο άποτέλεσμα τής παρορ-μήσεώς του γιά έξέλιξη. Έχει σχέση μέ τή δύναμη τής συλλήψεως καί τής κατοχής τής περιπλοκότητας. "Αν κοιτάξω ένα παλιό σπίτι ρυθμού Τυδώρ μέ πράσινα παρτέρια καί λουλούδια, μ' ένα ποτάμι στήν άκρη τού κήπου ή αίσθηση τής όμορφιάς μου είναι στήν πραγματικότητα αίσθηση περιπλο-κότητας καί τάξεως. "Οσο πιό ξύπνιος νιώθω, τόσο περισσότερο «παίρνω» τίς καμινάδες, τά άετώματα, τά δρύινα δοκάρια, τά βαρειά παράθυρα, τά ζωηρόχρωμα παρτέρια μέ τά λουλούδια. Μού δίνουν εύχαρίστηση γιατί δίνουν μιά αίσθηση τής δυνάμεως τού νού νά έλεγξε ι τό περιβάλλον του. Μπορεί νά δώ μιά έξίσου περίπλοκη σκηνή άπό τό παράθυρο ένός τραίνου - στίβες άπό παλιοσίδερα, καμινάδες έργοστασίων, χαμόσπιτα - κι άν κι είναι έξίσου περίπλοκη, δέν δίνει εύχαρίστηση γιατί φαίνεται σάν μιά μαρτυρία τής άνθρώπινης άποτυχίας έλέγχου τού περιβάλλοντος τών άν-θρώπων πού έχουν άφήσει τή ζωή νά τούς «ρίξει κάτω». Ά π ό τήν άλλη πλευρά μπορεί νά κοιτάζω ένα κομμάτι φυσικού τοπίου πού είναι έξίσου χαώδες - μέ σπασμένες πέτρες, γυμνούς λόφους, ένα συννεφιασμένο ου-ρανό - άλλά έπειδή δέν νιώθω τήν άνάγκη νά τό έλέγξω, μού φαίνεται όμορφο, γιατί μπορώ νά άπολαύσω τήν περιπλοκότητά του.

Ή αίσθηση τής όμορφιάς είναι λοιπόν μιά αίσθηση περιπλοκότητας καί έξουσίας πάνω της. Καμιά δέν είναι άρκετή χωρίς τήν άλλη. Ένας νευρωτικός βλέπει τήν περιπλοκότητά άλλά νιώθει συντριμμένος άπό αύ-τήν· δέν έχει σκοπό. "Οταν ό Μέγας Αλέξανδρος έκλαιγε ζητώντας και-νούργιους κόσμους γιά κατάκτηση, είχε τήν αίσθηση τοΰ σκοπού άλλά δέν


είχε τήν αίσθηση τής περιπλοκότητας· ένιωθε πώς είχε φτάσει στό τέλος τοϋ «κόσμου».

Τώρα τό ιδεώδες θά ήταν νά υπάρχει συνεχής «άνάκλαση». Ή αυξη-μένη περιπλοκότητα πρέπει νά προκαλεί αυξημένη αίσθηση σκοποϋ, αυ-ξημένη όρεξη γιά τή ζωή. Καί ή αυξημένη όρεξη γιά τή ζωή πρέπει νά διεγείρει τό νοϋ νά εύρύνει τά δριά του, νά συλλαμβάνει καινούργιες περιπλοκότητες. Αύτό πού συμβαίνει στήν πράξη είναι πώς οί άνθρωποι, άκόμα κι οί μεγαλύτεροι, φτάνουν σ' ένα σημείο δπου χάνουν τό κουράγιο τους. Δέν θέλουν άλλη περιπλοκότητα καί ή όρεξή τους γιά τή ζωή έξασθε-νεί έπίσης. 'Αλλά μπορούμε νά φαντασθούμε ένα άνθρώπινο δν πού έχει ξεπεράσει τό επικίνδυνο σημείο, πού τό μυαλό του άπλώνεται αίώνια γιά καινούργιες περιπλοκότητες καί πού ή αίσθηση τής άπολαύσεώς του διε-γείρει στήν έπίτευξη καινούργιων έπιπέδων σκοπού άπό τήν καινούργια περιπλοκότητα. "Αν τό μυαλό τού άνθρώπου μπορούσε νά φτάσει σ' αύτό τό σημείο - σάν τήν «κρίσιμη μάζα» σέ μιά άτομική έκρηξη - θά γινόταν κάτι σάν θεός. Σκεφθείτε ένα μαθητή πού πηγαίνει γιά κολύμπι στό πο-τάμι ένα ζεστό άπόγευμα. Τόν τρόπο πού οί αίσθήσεις του νιώθουν μεθυ-σμένες άπό τό γαλάζιο τοΰ ούρανοϋ, τή δροσερή μυρωδιά τού νερού, τό είδος τής συγκινημένης έκστάσεως μέ τήν δποία φοράει τό μαγιώ του μέ κάποιο φόβο μήπως τό νερό φύγει πρίν μπει μέσα. Αύτό τό είδος τής συγκινήσεως καί τής έπιβεβαιώσεως είναι παράξενα άνθρώπινο. Οί αί-σθήσεις άπλώνονται πρόθυμα στόν κόσμο, σάν νάθελαν νά τόν άγκαλιά-σουν. Ό άνθρωπος νιώθει συχνά αύτή τήν ίδια έκσταση τής βεβαιότητας καθώς άντιμετωπίζει τό σύμπαν· καθαρή άπόλαυση γιά τήν περιπλοκό-τητά του καί τήν έπιθυμία νά βουλιάξει μέσα του μέ θόρυβο. Άλλά, σάν τόν μαθητή κουράζεται, ό ένθουσιάσμός ξεθωριάζει κι αύτή ή άποτυχία είναι καθαρά έλλειψη αύτοπειθαρχίας. Ένας μεγάλος μπορεί νά αύξήσει τήν νοητική του σταθερότητα μέ σκόπιμη έκγύμναση ώστε π.χ. νά μπορεί νά άκσύσει μιά δλόκληρη δπερα τού Βάγκνερ χωρίς έξάντληση.

Κι αύτό πρέπει νά δείχνει καθαρά γιατί διαφέρουμε τόσο πολύ άπό τά κατώτερα ζώα. Κανένα ζώο δέν έχει τήν ίκανότητα νά άπλώνει έκστατικά τό χέρι του γιά νά άδράξει τό σύμπαν. Τά ένστικτά τους είναι όξύτερα άπό τά δικά μας καί βρίσκονται πιό κοντά στή φύση. Άλλά δέν μπορούν ποτέ νά γνωρίσουν τήν ύπέρτατη άπόλαυση τής φαντασίας πού παίρνει φωτιά καί μεθάει μέ τά Ιδια της τά δράματα. Αύτό είναι ή άνθρώπινη έξέλιξη.

Άλλά δ άνθρωπος έχει διαλέξει ένα δύσκολο, άνηφορικό δρόμο. Είναι άλήθεια πώς αύτή ή δύναμη νά καταλαβαίνει τόν κόσμο έφερε τρομαχτικά άποτελέσματα. Π.χ. δταν έμαθε πώς μπορούσε νά σπείρει καί νά καλλιερ-γήσει άγριο χόρτο, πώς τά άγρια ζώα μπορούσαν νά έξημερωθοϋν καί νά άναπαραχθούν γιά τό κρέας καί τό δέρμα τους, ή ζωή έγινε πολύ εύκολό-


τερη. Ό Καθηγητής Κ. Α. Βιττφόγκελ έχει υπολογίσει στό βιβλίο του γιά τήν Κινέζικη οίκονομική ιστορία πώς ή γεωργία μπορεί νά θρέψει είκοσι-πλάσιους μέχρι πενηνταπλάσιους άνθρώπους άπό τό κυνήγι. Αύτό σημαί-νει πώς ό άνθρωπος έχει άποκτήσει άνάμεσα σέ είκοσαπλάσια καί πενην-ταπλάσια άνάπαυση. Άλλά άπό τήν άλλη πλευρά αύτή ή καινούργια πολύ συνειδητή ζωή ήταν στενή καί δύσκολη καί μάλλον μονότονη σέ σύγκριση μέ τό κυνήγι καί τόν πόλεμο. Οί ρομαντικοί σύγχρονοι συγγραφείς άρέ-σκονται νά δηλώνουν πώς οί χωρικοί βρίσκονται «πιό κοντά στή φύση» άπό τούς κατοίκους τών πόλεων· άλλά αύτό δέν είναι τελείως άληθινό. "Ενας άνθρωπος σάν τόν Τζών Κάουπερ Πάουϋς έχει ένα μυστικό δεσμό μέ τή φύση γιατί έχει τό χρόνο νά σκεφθεί καί νά χρησιμοποιήσει τή φαντα-σία του. Άλλά ό χωρικός τής έποχής τού όρείχαλκου δούλευε πολύ σκληρά γιά νά μπορέσει νά καλλιεργήσει τή φαντασία του. Κι έτσι, άν καί τό άλέτρι τόν είχε άπό μιά άποψη έλευθερώσει άπό τήν έξάρτησή του άπό τό καθημερινό κυνήγι, τόν είχε βάλει σέ μιά καινούργια φυλακή: τό σπίτι του, τά χωράφια του, τό σταύλο του μέ τίς άγελάδες.

Αύτό πού συνέβη ήταν άναπόφευκτο. Οί άνθρωποι πού διατήρησαν σέ υψηλό βαθμό τίς παλιές τους «ψυχικές λειτουργίες» ήταν σπάνιοι. Ή ψυχική ικανότητα ξεπηδάει άπό ένα είδος εσωτερικής σιωπής κατά τή διάρκεια τής όποιας ό νούς καθαρίζει σάν μιά λιμνούλα, όπου άφήνουμε τή λάσπη νά κατακαθήσει. Οί άνθρωποι πού είχαν αύτές τίς λειτουργίες έγιναν γιατροί, ιερείς, μάντεις. Αύτό είναι έξίσου άληθινό σήμερα όσο καί πρίν πέντε χιλιάδες χρόνια. Μιά πρόσφατη έκθεση γιά τούς 'Ινδιάνους Χουϊτσόλ της μεξικανικής Σιέρρα Μάντρε, πού ή θρησκεία τους είναι κατάλοιπο τής προκολομβιανής έποχής, περιγράφει τόν shaman (πού, πράγμα σημαντικό είναι καί ό κύριος καλλιτέχνης τής φυλής) Ραμάν Μεν-τίνα. "Οταν έπισκέφθηκε τό χωριό Σάν Άντρές, ό Shaman ένιωσε θάνατο καί πήγε σ' ένα κλειδωμένο σπίτι όπου βρήκε στή στέγη τό πτώμα ένός δολοφονημένου άντρα. Ό Νόρμαν Λιούις σχολιάζει πώς τό σώμα άνακα-λύφθηκε «μέ κάτι πού είναι τελείως παραδεκτό σ' αύι^ τό μέρος τοΰ κό-σμου - άκόμα καί γιά τούς Φραγκισκανούς ιεραποστόλους - ώς έξωαι-σθητική άντίληψη».1

Αύτή ή δύναμη πού άποκάλυψε ό Shaman θά μπορούσε νά Αναπτυχθεί, όπως ή ραβδοσκόπηση, άπό όποιονδήποτε. Είναι τελείως φυσιολογικό μέρος τής κατασκευής τών ζωντανών όντων. Άλλά δέν συναισθανόμαστε τίς δυνατότητές μας, παρά τό αυξανόμενο ενδιαφέρον γιά τήν «παραψυ-χολογία». Μιά άπό αύτές τίς δυνατότητες άποκαλύφθηκε άπό τούς έρευ-νητές τοΰ Δρα Τζ. Μπ. Ράιν στό Πανεπιστήμιο Ντιούκ. Ένας παίκτης

1. The Sunday Times, 'Απρίλιος 26, 1970.


πρότεινε νά ερευνήσει ή όμάδα παραψυχολογίας τίς προλήψεις τοϋ παίχτη πώς ή πτώση ένός ζαριού μπορεί νά έπηρεαστεΐ άπό τόν άνθρώπινο νού. Έγιναν δεκαοχτώ σειρές δοκιμών σέ όχτώ χρόνια. Κι όταν έξετάσθηκε προσεκτικά αύτή ή μεγάλη ποσότητα στατιστικών άνακαλύφθηκε ένα παράξενο άποτέλεσμα. "Οταν έξέταζαν γιά πρώτη φορά άνθρώπους, τό άποτέλεσμά τους ήταν πάντα πολύ μεγαλύτερο άπό τό «τυχαίο». Στή δεύ-τερη «σειρά», ή βαθμολογία έπεφτε ριζικά καί στήν τρίτη σειρά άκόμα πιό ριζικά. Μέ άλλα λόγια ό νούς μπορούσε νά επηρεάζει καλύτερα τήν πτώση τοϋ ζαριού δταν ήταν φρέσκο καί δέν είχε βαρεθεί. Ή έπανάληψη. τής ίδιας παλιάς ρουτίνας άμβλυνε σιγά - σιγά τή δύναμη τής «ψυχοκινή-σεώς» του (γιά συντομία ΨΚ). Οί άριθμοί αύτών τών τέστ πού δημοσιεύ-θηκαν τό 1943 ήταν συντριπτικοί καί άποτελεσματικοί.

Στήν άρχή μπορεί νά φαίνεται πώς τά άποτελέσματα τού Ράιν διαψεύ-δουν αύτό πού μόλις είπα: πώς αύτές ol δυνάμεις μπορούν νά άνάπτυ-χθούν έσκεμμένα. 'Αλλά ή άντίφαση είναι φαινομενική. Αύτό πού φαίνε-ται νά άποδεικνύουν τά τέστ είναι πώς όταν ό νούς είναι «φρέσκος» — ξύπνιος καί γεμάτος ένδιαφέρον - οί δυνάμεις του είναι σημαντικές. Ή έπανάληψη τίς άμβλύνει. 'Αλλά τί είναι ή άνία; Είναι ένα είδος άποθαρ-ρύνσεως, μιά χαλάρωση τής βουλήσεως πού οφείλεται σ' ένα αίσθημα πώς «δέν άξίζει τόν κόπο»... Αύτό πού δείχνουν καθαρά τά άποτελέσματα τοϋ Ράιν είναι πώς οί «ψυχικές δυνάμεις» τού άνθρώπου είναι μεγαλύτερες όταν διεγείρεται ή βούλησή του καί πέφτουν ριζικά όταν εξασθενεί. Καί άν ύποθέσουμε κάποιο ψυχικό στοιχείο στήν έπιρρέπεια στά άτυχήματα κι αύτό θά έξηγιόταν άπό τό άποτέλεσμα.

Ίσως τό σημαντικότερο μέρος αύτού τού άποτελέσματος είναι πώς ή βαθμολογία πέφτει τόσο γρήγορα μετά τήν πρώτη σειρά. Ό Ράιν παρατη-ρεί πώς δταν έξέτασαν τά άποτελέσματα τών 123 πρώτων δοκιμών, υπήρ-ξαν 134 «έπιτυχίες» πάνω άπό τό τυχαίο. Στίς 123 δεύτερες δοκιμές τό ποσοστό είχε πέσει στίς 19 καί στίς τρίτες δοκιμές μόνο σέ 4. Αύτό μάς λέει κάτι πού έχει ζωτική σημασία σχετικά μέ τούς άνθρώπους. Οί δυνά-μεις μας καταρρέουν κυριολεκτικά μέ τήν πλήξη. Ή άνθρώπινη τάση μας πρός τήν έπιρρέπεια στήν ήττα, πρός τήν άβουλη περιπλάνηση έχει σοβα-ρότερα άποτελέσματα άπό αύτά πού μπορούμε νά φαντασθούμε. 'Αποπυ-ροδοτεί τίς δυνάμεις μας.

Στό σύγχρονο πολιτισμό, οί περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν σέ βαρετές δουλειές ρουτίνας πού σπάνια διεγείρουν τή βούληση καί άσφα-λώς όχι τή φαντασία. Τό άποτέλεσμα είναι άναπόφευκτο. Είμαστε σάν τετρακινητήρια άεροπλάνα πού πετάνε μόνο μέ ένα κινητήρα. Καί οί φυ-σικές μας ψυχικές δυνάμεις «άμβλύνονται» σχεδόν μέχρι τήν έξαφάνισή τους.


'Αλλά αύτή ή παρατήρηση είναι λιγώτερο καταθλιπτική άπό ό,τι άκούγεται. Γιατί τί προκαλεί πραγματικά τήν φοβερή πτώση τών δυνά-μεών μας; Ή πλήξη, ή ήττοπάθεια. 'Αλλά τί είναι ή ήττοπάθεια; Είναι βασικά μιά νοοτροπία πού προκαλείται άπό τήν άγνοια. Σκέπτεται κανείς τήν ιστορία ένός άνθρώπου πού κρεμόταν όλη νύχτα άπό τήν άκρη ένός βράχου καί δταν ξημέρωσε κατάλαβε πώς ύπήρχε μόνο ένα ύψος τριών ποδιών κάτω άπό τά πόδια του. Μόλις μπορέσει νά δεί καθαρά ό φόβος εξαφανίζεται. Στήν περίπτωση τών άνθρώπων ή έπιρρέπεια στήν ήττα οφείλεται στόν άποχωρισμό άπό τίς ύποσυνείδητες προελεύσεις (πηγές) μας. Είμαστε χαμένοι στή συναίσθηση. Βάλτε έναν άνθρωπο σ' ένα τελείως μαύρο καί σιωπηλό δωμάτιο καί σέ λίγες μέρες θά τρελαθεί ή τουλάχι-στον θά υποφέρει άπό υπερβολική νοητική κούραση. Γιατί; Γιά τούς ίδιους λόγους πού τά άποτελέσματα τής ΨΚ τού Ράιν έπεφταν τόσο ριζικά μετά τήν πρώεη δοκιμή· ή βούληση καταρρέει δταν τυφλωθεί καί ή κατάρ-ρευση είναι τελείως δυσανάλογη πρός τήν αιτία της. Λίγη άνία προκαλεί τέλεια ήθική κατάπτωση.

'Αλλά όσο περισσότερο μαθαίνει ό άνθρωπος νά ρίχνει ένα φώς στά κατώτερα βάθη του, τόσο περισσότερο μπορεί ν ά καταλάβει τήν πραγμα-τική του δύναμη καί τόσο λιγότερο έπιρρεπής είναι σ' αύτή τήν κατάρ-ρευση άπό πανικό. Καί πάλι πρέπει νά άναγνωρίσουμε πώς ή πιό έπεί-γουσα άνάγκή του, σ' αύτό τό σημείο τής έξελίξεως είναι νά ξαναζωντανέ-ψει τίς «κοιμισμένες ψυχικές δυνάμεις» του.

'Από αύτή τήν άποψη, ό πρωτόγονος άνθρωπος είχε ένα μεγάλο πλεο-νέχτημα σέ σύγκριση μέ τό σύγχρονο άνθρωπο: ήξερε πώς τίς είχε. "Αν λοιπόν ήθελε νά τίς άναπτύξει, τό θέμα ήταν άπλώς νά βρεί τήν καλύτερη δυνατή μέθοδο. Ή γνώση πρέπει νάρθει πρώτη- ή μέθοδος άκολουθεί.

Στό ύπόλοιπο αύτού τού κεφαλαίου θέλω νά έξετάσω στενότερα αύτές τίς δύο πλευρές - τή γνώση καί τή μέθοδο.

Πρώτα άπό όλα πρέπει νά γίνει άντιληπτό πώς δέν υπάρχει βασική διαφορά άνάμεσα στίς «μυστικές» έμπειρίες καί τίς έμπειρίες πού άνή-κουν στό βασίλειο τής μαγείας ή τού άπόκρυφου. 'Επειδή ή συνάίσθησή του έξελίχθηκε ύπερβολικά γρήγορα, δ άνθρωπος έχει χάσει τήν επαφή μέ τήν πραγματική του ταυτότητα. "Οταν ή έσωτερική του πίεση είναι χαμηλή - όταν βρίσκεται σέ μιά κατάσταση άνίας ή έλλείψεως σκοπού - συναι-σθάνεται μόνο τό πιό έπιφανειακό έπίπεδο της ταυτότητάς του. Ό σ ο βα-θύτερα αίσθάνεται, τόσο περισσότερο συναισθάνεται τόν έαυτό του. Γι' αύτό δ Γήτς λέει:

"Οταν... ένας άνθρωπος παλεύει σάν τρελλός κάτι πέφτει άπό μάτια πού ήταν γιά πολύ καιρό τυφλά


ολοκληρώνει τόν τμηματικό του νοϋ γιά μιά στιγμή ξεκουράζεται γελάει δυνατά μέ τήν καρδιά του γαληνεμένη...

Ό σημαντικός στίχος εδώ είναι: «όλοκληρώνει τόν τμηματικό του νοϋ».

Τό βασικό πρόβλημα τών άνθρώπων διατυπώθηκε μέ όμορφη σαφή-νεια άπό τόν Λ. Χ. Μάγιερ στήν άρχή τοϋ μυθιστορήματος του «Τό κον-τινό καί τό μακρινό». Ό νεαρός πρίγκιπας Τζάλι στέκεται στίς πολεμί-στρες ένός παλατιού, πού ταξίδευε όλη μέρα γιά νά τό φθάσει καί κοιτάζει τό ήλιοβασίλεμα στήν έρημο. Καθώς τό κάνει σκέπτεται πώς: «'Υπήρχαν δυό έρημοι: μιά πού ήταν άπόλαυση γιά τό μάτι, μιά άλλη πού σέ κούραζε νά τήν περάσεις. Βαθειά στήν καρδιά του έτρεφε τήν πεποίθηση πώς μιά μέρα τό κοντινό καί τό μακρινό θά συναντιόνταν. Ναί μιά μέρα ή άνάσσα καί τό βήμα του θάταν άρκετά δυνατά γιά νά συλλάβουν τήν ύπόσχεση τοϋ όρίζοντα». Ή ύπόσχεση τοϋ ορίζοντα - αύτό είναι τό πρόβλημά όχι μόνο γιά τούς ποιητές καί τούς μυστικιστές άλλά καί γιά κάθε άνθρωπο. Καί τό πρόβλημά μας είναι πώς πρέπει νά ζούμε μέ τήν «πραγματικότητα» συν-εχώς κάτω άπό τή μύτη μας, σάν ένας ταύρος πού μπροστά του ό ταυρομά-χος κουνάει συνεχώς τό μανδύα του, μήν άφήνοντάς τον ποτέ νά δει περισ-σότερο άπό λίγα πόδια.μακριά. Δέν είναι πολύ άληθινό νά πούμε πώς είμαστε μόνιμα παγιδευμένοι στό παρόν, γιατί πάντα έχουμε αύτά τά «διαλείμματα», τίς στιγμές πού ή καρδιά φαίνεται νά άπλώνεται μέ άνα-κούφιση καί χαρά.

Τό παράξενο είναι ή περίεργη άνικανότητα τής συναισθήσεως νά δια-τηρήσει αύτή τή γνώση. Είναι σάν νά λείπει ένα άπλό στοιχείο πού έπι-τρέπει στή συναίσθηση νά μπερδευθεί. Ό τ α ν ήμουν στό σχολείο μαθαί-ναμε νά φτιάχνουμε κάλτσες σέ μηχανές μέ σειρές άπό βελόνες. Ά ν ξε-χνούσε κανείς τό βάρος καί άφηνε τό ύφασμα νά φτάσει στό πάίωμα, τό μαλλί άνέβαινε άμέσως στίς βελόνες καί σέ λόγα δευτερόλεπτα τό ιλέξιμο ήταν μιά μπερδεμένη μάζα. Μέ τόν ίδιο τρόπο όταν ή άνθρώπινη συναί-σθηση «τεμπελιάζει» σέ κάτι τό ούδέτερο, στενεύει καί χάνει κάθε αί-σθηση άξιών. "Οταν συμβαίνει αύτό ό άνθρωπος παύει νά άπλώνει τό χέρι του, νά νιώθει τήν έπιθυμία νά επεκταθεί. Ή αίσθηση τής «άξίας» ξεθω-ριάζει. Κι όταν συμβεί αύτό γίνεται δυνατό κάθε είδος άρνήσεως καί βλακείας, θ ά μπορούσαμε νά πούμε πώς ή ουσιαστική διαφορά άνάμεσα σ' έναν μεγαλοφυή άνθρωπο καί σ' έναν «συνηθισμένο άνθρωπο» είναι πώς ό μεγαλοφυής άνθρωπος έχει μεγαλύτερη δύναμη νά συγκεντρώνεται σταθερά οτίς πραγματικές του άξίες ένώ ό συνηθισμένος άνθρωπος χάνει συνεχώς άπό τά μάτια του τούς σκοπούς καί τά άντικείμενά του, άλλάζον-


τας άπό ώρα σέ ώρα, σχεδόν άπό λεπτό σέ λεπτό. Ένας εγκληματίας είναι ένας άνθρωπος στόν όποιο αύτή ή λειτουργία τής «ύποτιμήσεως» έχει προχωρήσει μακρύτερα.

Γιατί περνάω τόσο καιρό τονίζοντας τήν άνικανότητα τής άνθρώπινης συναισθήσεως; Γιατί μόλις γίνει αντιληπτή βλέπουμε τίς δυνατότητες μιάς άποτελεσματικής (ίκανής) συναισθήσεως. Οί μεγάλοι μυστικιστές, άγιοι καί «μύστες» τού παρελθόντος ήταν άπλώς άνθρωποι πού συνειδητο-ποιούσαν λίγες άπό αύτές τίς δυνατότητες. Άλλά ψαχούλευαν ένστικτω-δώς σ' ένα είδος μισοσκόταδου διαισθήσεως, σάν τούς άνθρώπους πού προσπαθούν νά βρούν τό δρόμο τους σέ μιά όμίχλη. Ό σύγχρονος άνθρω-πος έχει τήν πιθανότητα νά καταλαβαίνει τό μηχανισμό τής συναισθήσεως καί νά βαδίζει κατευθείαν πρός τόν άντικειμενικό του σκοπό, μέ τήν βού-λησή του στήν μεγαλύτερη άπόδοσή της.

Τό πρόβλημα τού άνθρώπου δέν είναι ή άνικανότητά του νά πετύχει τό είδος τής συγκεντρώσεως πού είναι άπαραίτητη γιά τή μέγιστη έκμετάλ-λευση τών δυνάμεών του, άλλά ή έλλειψη συναισθήσεως τού τί μπορεί νά επιτευχθεί μέ μιά τέτοια συγκέντρωση. Κι αύτή ή άναγνώριση όδηγεί σέ μιά πολύ σημαντική διατύπωση: ό «άποκρυφισμός» δέν είναι μιά προσ-πάθεια νά παραμερίσουμε τό πέπλο τού άγνωστου άλλά, άπλώς τό πέπλο τής κοινοτοπίας πού όνομάζουμε παρόν.

Ό βασικός μηχανισμός γιά νά τό κάνουμε είναι πολύ άπλός. Φυσιολο-γικά είμαι «δεμένος στόν έαυτό μου». Ά ν δέν έχω νά κάνω τίποτα συγκε-κριμένο μπορεί νά άφήσω άπλώς τό-νού μου νά πλανιέται άόριστα: νά σκέπτομαι κάποιο κουτσομπολιό, νά προσπαθώ νά θυμηθώ τά λόγια ένός λαϊκού τραγουδιού: μπορεί νά σκέπτομαι κάποια στενοχώρια ή μνησικα-κία ή ένα πρόγραμμα πού είδα τό περασμένο βράδυ στήν τηλεόραση. Δια-λέγω γιά τί πράγμα χρησιμοποιώ τή συναίσθησή μου. Θά μπορούσατε νά πείτε πώς ή συναίσθηση είναι σάν ένα κουτί, κι έγώ άποφασίζω τί θά βάλω μέσα στό κουτί.

Ά ς ύποθέσουμε τώρα πώς κάνω μιά βόλτα στήν περιοχή τών «Λι-μνών». Βλέπω έντυπωσιακό τοπίο, άλλά τό βλέπω μέσα άπό ένα είδος πέπλου - ένα πέπλο τοΰ έαυτού μου καί τών κοινότοπων άσχολιών μου. Αφήνω τό σκηνικό νά συνδεθεί μέ μέτριους «κραδασμούς».

Άλλά σκεφθείτε τί γίνεται άν τό τοπίο πού κοιτάζω συμβαίνει νά συνδέεται μ' ένα βαθύτερο κραδασμό· π.χ. άς υποθέσουμε πώς κοιτάζω τούς βάλτους γύρω άπό τήν ένορεία τοΰ Χώγουωρθ καί μέ κάνουν νά σκεφθώ τά «Άνεμοδαρμένα Ύψη» καί τήν τραγωδία τών Μπροντέ. Τί συμβαίνει καθώς νιώθω τόν ξαφνικό κραδασμό τής σοβαρότητας; Άπλώς πώς σώζομαι άπό τήν κλειστή, προσωπική περιορισμένη άποψη τής ζωής· θυμάμαι πώς είναι μεγαλύτερη, πιό συναρπαστική, πιό σημαντική, πιό


τραγική άπό ό,τι είχα συνειδητοποιήσει. Ή μάλλον τό «ήξερα» άπό πάντα, άλλά είχα άφήσει τόν έαυτό μου νά τό «ξεχάσει».

Κάθε τέχνη κάνει τή δουλειά της μέ τόν ίδιο τρόπο -σώζοντάς μας άπό τήν κοινοτοπία πού διαλέξαμε μόνοι μας καί στήν όποία είμαστε τόσο επιρρεπείς. Είναι σάν μιά βαθειά νότα οργάνου πού μέ κάνει νά άνατρι-χιάζω κι ένα ρίγος νά περνάει άπό τό σώμα μου. «Αποτραβιέμαι» άπό τή ζωή, σάν μιά κινηματογραφική μηχανή πού κινηματογραφεί μέ μεγάλη γωνία. Συναισθάνομαι πολύ άπλά, περισσότερη πραγματικότητα άπό πρίν.

Είναι φανερό πώς μπορώ νά άντισταθώ στήν τάση μου νά βουλιάζω στήν κοινοτοπία ή νά τήν δεχθώ καί νά τήν πάρω γιά δεδομένο. Αύτό πού ό Σώ όνομάζει περίοδο «ήθικού ξυπνήματος» - πού συμβαίνει στούς περισσότερους ευφυείς άνθρώπους στά πρώτα χρόνια τής εφηβείας τους ή άκόμα καί νωρίτερα - είναι μιά έσκεμμένη προσπάθεια νά άφήσουν πίσω τους τήν κοινοτοπία τής παιδικής ήλικίας καί νά συγκεντρώσουν τό νού σέ μεγαλύτερα θέματα: τέχνη, έπιστήμη, μουσική, έξερεύνηση.

Ό «κραδασμός τής σοβαρότητας» συνοδεύεται άπό ένα εσωτερικό σφίξιμο, σάν νά βάλαμε ξαφνικά ένα βάρος σέ χαλαρά καλώδια.

Αύτό τό «σφίξιμο» μπορεί νά συμβεί μέ κάποια προσπάθεια τής βου-λήσεως ή τής φαντασίας ή μπορεί νά συμβεί αύτόματα - δηλαδή χωρίς φανερή συνειδητή προσπάθεια (π.χ. στή σεξουαλική διέγερση).

Καί πρέπει νά τονίσουμε πώς αύτό τό έσωτερικό σφίξιμο, ό «κραδα-σμός τής σοβαρότητας», είναι σκοπός κάθε θρησκευτικής, μυστικιστικής καί άπόκρυφης διδασκαλίας· γιατί όταν έμφανίζεται, ό άνθρωπος νιώθει τήν αίσθηση τής δυνάμεώς του νά αύξάνεται.

Είναι μιά θλιβερή σκέψη πώς οί περισσότεροι άνθρωποι παίρνουν τήν κοινοτοπία τους σάν δεδομένη· δέχονται πώς θά παραμείνουν βασικά άμετάβλητοι στήν ύπόλοιπη ζωή τους. Τό πρώτο καί σημαντικότερο βήμα πρός τήν αύτομεταμόρφωση είναι νά συλλάβουν διανοητικά αύτό πού έχω έξηγήσει στίς προηγούμενες σελίδες: πώς ό άνθρωπος δέν σχεδιάσθηκε γιά μιά ζωή «περιορισμένης όράσεως», όπως ένα πουλί δέν σχεδιάσθηκε γιά νά περάσει τή ζωή του στό έδαφος. Έχουμε τή φυσική λειτουργία (ικανό-τητα) νά «κάνουμε πίσω», νά βλέπουμε τά πράγματα άπό τό φακό μέ μεγάλη γωνία, νά μεταφερόμαστε σέ σοβαρότερους κραδασμούς. Γιά τούς άνθρώπους, ή άνία καί ή κατάθλιψη είναι άνώμαλες - μιά άποτυχία νά συλλάβουν τίς φυσικές τους δυνάμεις. Οί δυνάμεις μου πάνε χαμένες άν ή όρασή μου είναι στενή καί προσωπική. Είναι σάν μποξέρ πού δέν μπορεί νά βάλει δύναμη στά κοντινά του χτυπήματα. Κι όταν ή βούλησή μου έχει γίνει παθητική μέ τό «πλησίασμα»,· πέφτω σέ μιά όνειρική κατάσταση στήν όποία συγχέονται ή ψευδαίσθηση καί ή πραγματικότητα. Παγιδεύο-


μαι καί μπερδεύομαι στίς στενές μου άξίες άντί νά παραμένω δεκτικός σέ άξιες πού είναι μεγαλύτερες άπό τόν έαυτό μου. Γιατί οί άνθρωποι έχουν σχεδιασθεί γιά νά «συνδέονται» μέ άξίες έξω άπό τόν έαυτό τους καί νά χάνουν τή συναίσθηση τού έαυτού τους σάν «προσωπικότητας».

Ά φ ο ύ καθόρισα τό άντικείμενο τής έρευνας, τό έπόμενο έρώτημα είναι ή μέθοδος.

Ά ν τό μεγαλύτερο άνθρώπινο πρόβλημα είναι κάποια δ ιάσπαση καί ή τάση νά βλέπουν τά λαγούμια τού τυφλοπόντικα σάν βουνά, είναι φανερό πώς ή άπάντηση πρέπει νά βρίσκεται στό βασίλειο τής συγκεντρώσεως. Αύτό ύπήρξε πάντα ή θεμελιώδης θρησκευτική διδασκαλία. Ά λ λ ά έδώ πρέπει νά συλλάβουμε ένα σημαντικό σημείο. Ή συγκέντρωση είναι άκρι-βώς δπως ή διδασκαλία τών μαθηματικών στό σχολείο: μπορεί νά είναι μιά έξαιρετικά δυσάρεστη άσκηση πού προκαλεί μόνο άρνητικά συναι-σθήματα. Ά ν μισώ τά μαθηματικά, αύτό συμβαίνει σχεδόν σίγουρα γιατί διδάσκομαι άσχημα καί γιατί έχω κάποια έσωτερική άντίσταση στό θέμα. Ένας καλός δάσκαλος θά κάνει τούς μαθητές του νά ένδιαφερθούν καί νά συγκινηθούν τόσο ώστε νά έξαφανισθεί κάθε φόβος. Ό διάσημος δάσκα-λος Τράχτενμπεργκ πού έπινόησε τό «σύστημα» του σ' ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως στή διάρκεια τού πολέμου, μπορούσε νά κάνε ι τούς χειρό-τερους μαθητές ένθουσιώδεις μαθηματικούς. Καί αύτό όφειλόταν στο γε-γονός πώς οί κανόνες του είναι τόσο άπλοί καί εύκολοι στήν άπομνημό-νευση ώστε οί μαθητές έχαναν τό φόβο τους γιά τό θέμα καί περηφανεύον-ταν κάπως γιά τήν ίκανότητά τους νά πηδάνε έμπόδια.

Ή συγκέντρωση πρέπει έπίσης νά είναι μιά πολύ ευχάριστη άσκηση πού τήν έπιδιώκουμε μόνο γιά τή χαρά πού μάς δίνει. Γιατί όταν γίνεται σωστά, προκαλεί μιά άμεση άνάκλαση άπολαύσεως, τήν ίδια αίσθηση αύ-ξημένης ζωτικότητας πού νιώθουμε στό σεξουαλικό όργασμό ή όταν ξε-περνάμε ξαφνικά μιά κρίση.

Αύτό πού πρέπει νά συλλάβουμε έδώ είναι ό σκοπός τής συγκεντρώ-σεως. Σκεφθείτε τήν πρώτη σκηνή τού «Φάουστ», όπου ό Φάουστ έχει περιέλεθει σέ μιά κατάσταση ήττας καί άπελπισίας. Ό λόγος είναι φανε-ρός: ή σκέψη του έχει γίνει στείρα άπό τήν έλλειψη σκοπού, καί έχει βουλιάξει σέ μιά κατάσταση μειωμένης ζωτικότητας στήν δποία ή συνέ-χεια τής προσπάθειας δέν φέρνει άνάκλαση. Ό τ α ν έτοιμάζεται νά αυτο-κτονήσει, οί πασχαλινές καμπάνες ήχούν θυμίζοντάς του ξαφνικά καθαρά τά παιδκά του χρόνια καί τόν «ξανακαλούν στή ζωή». Θυμάται τήν έποχή πού «ή άγάπη τού ούρανού όρμούσε πάνω μου σάν φιλί» καί λέει:

Μιά ασύλληπτα γλυκειά λαχτάρα μ' εκανε νά τρέχω σέ δάση καί χωράφια


καί μέ χίλια καυτά δάκρυα £νκοθα έναν κόσμο ν' ανεβαίνει μέσα μου.

Ξαναγύρισε στήν έπαφή μέ την εξωτερική πραγματικότητα- βρήκε τόν τρόπο νά βγει άπό τή γυάλινη σφαίρα πού τον περιέβαλε.

Μπορούμε νά δούμε άμέσως πώς άν ό Φάουστ είχε άποφασίσει νά άποτινάξει τήν άπελπισία πού τόν έπνιγε μέ μιά προσπάθεια συγκεντρώ-σεως, ή κρίσιμη έρώτηση θάταν σέ τί συγκεντρωνόταν. Οί πασχαλινές καμπάνες κατεύθυναν άμέσως τήν προσπάθειά του στήν «πραγματικό-τητα»· χωρίς αύτές θά μπορούσε νά είχε κάνει τεράστιες προσπάθειες μέ μοναδικό άποτέλεσμα νά έξαντληθεί. Ά ν ένας ταξιδιώτης πεθαίνει άπό δίψα σέ μιά έρημο, έχει σημασία νά κατευθύνει όλη τήν ένεργητικότητα πού τοΰ έχει μείνει πρός τήν διεύθυνση τής πλησιέστερης όάσεως.

Ό Τ. Σ. Έλιοτ έχει ένα παρόμοιο κομμάτι στό έκτο μέρος τής «Μεγά-λης Τετάρτης» άφοΰ περιγράφει τήν κόπωση καί τήν έγκατάλειψη (παραί-τηση):

... άν καί δέν θελω νά εύχομαι αυτά τά πράγματα άπό τό πλατύ παράθυρο πρός τήν γρανιτένια ακτή τά άσπρα πανιά πετάνε πρός τή θάλασσα, αδιάκοπα φτερά πού τιετανε πρός τή θάλασσα.

Κι ή χαμένη καρδιά δυναμώνει καί χαίρεται τόν χαμένο κρίνο καί τίς χαμένες θαλασσινές φωνές καί τό αδύναμο πνεΰμα βιάζεται νά έπαναστήσει γιά τή λυγισμένη χρυσόβεργα καί τή χαμένη θαλασσινή μυρωδιά...

Έδώ έχουμε καί πάλι τήν έμπειρία άπό τίς πασχαλινές καμπάνες, πού σ' αύτή τήν περίπτωση πυροδοτείται άπό τή μυρωδιά τής θάλασσας καί τής χρυσόβεργας καί τήν όρμή τής άπολαύσεως καί τής δυνάμεως: «άδιά-κοπα (άσπαστα) φτερά».

Ή ικανότητα νά προκαλούμε καθαρή έκσταση υπάρχει μέσα μας άδιά-κοπα· άλλά πρέπει νά τήν καταλάβουμε πρίν μπορέσουμε νά τήν έλέγ-ξουμε. Τό κύμα τής δυνάμεως πού κάνει «τή χαμένη καρδιά νά δυναμώνει» είναι μιά δύναμη πού πηδάει έξω γιά νά συναντήσει τήν αίσθηση τής πραγματικότητας.

Μπορούμε νά άντικρύσουμε τό ίδιο θέμα καί μέσα άπό μιά κρίση. Ό μέθυσος παπάς τού Γκράχαμ Γκρήν στή «Δύναμη καί τή Δόξα» νιώθει τήν άπόλυτη σιγουριά μόνο καθώς έτοιμάζεται νά εκτελεσθεί άπό ένα άπό-σπασμα· τότε συνειδητοποιεί ξαφνικά «πώς θάταν πολύ άπλό νά ήταν


άγιος» καί «ένιωσε σάν κάποιος πού ή ευτυχία τοϋ ξέφυγε γιά λίγα δευτε-ρόλεπτα». Μάλλον. Είναι σχεδόν άστεΐο. Περνάμε τή ζωή μας κοιτάζοντας τά πράγματα άπό τόσο κοντά, ώστε δεν μπορούμε νά συλλάβουμε τή φα-νερή τους έννοια. Έ ν α είδος τεμπελιάς μάς ρίχνει κάτω. Δέν ύπάρχει βία. Έχουμε πολύ χρόνο. Έσεΐς πού διαβάζετε αύτά τά λόγια νιώθετε άκριβώς τό ίδιο. 'Υπάρχει αύριο καί μεθαύριο. 'Αλλά προσπαθεΐστε νά συγκεν-τρωθείτε σ' αυτό πού συμβαίνει στόν μέθυσο παπά μπροστά στό έκτελε-στικό άπόσπασμα. Μ' ένα φοβερό σόκ ξέρει πώς θά πεθάνει τώρα, σε λίγα δευτερόλεπτα. Τό έσωτερικό του επαναστατεί· ή ενεργητικότητά του φου-σκώνει σάν παλίρροια. Κάνει μιά πιό δυνατή προσπάθεια άπό ό,τι έχει κάνει σ' ολη του τή ζωή. Είναι σάν τόν Σεβάχ τόν θαλασσινό πού ρίχνει άπό τόν ώμο του τό Γέρο άπό τή θάλασσα. Γιά ένα δευτερόλεπτο, νιώθει ελευθερία κι ύστερα καταλαβαίνει μέ άπελπισία πώς θά μπορούσε νά είχε κάνει αύτήν τήν ίδια προσπάθεια σέ όποιοδήποτε άπό τό Ινα δισεκατομ-μύριο δευτερόλεπτα της προηγούμενης ζωής του... Έχει σπαταλήσει τή ζωή του σ' ένα είδος δνειρου. Ό λ ο ι βρισκόμαστε σ' αύτή τή θέση, όλοι οί άνθρωποι. "Αν μπορέσετε νά συγκεντρωθείτε καθαρά σ' αύτή τή συνειδη-τοποίηση, έχετε συλλάβει τί έννοεί ή έκκλησία λέγοντας «προπατορικό άμάρτημα»: Εμείς - έσεΐς κι εγώ - είμαστε άπειρα δυνατότεροι άπό ό,τι συνειδητοποιούμε.

Σ' αύτό πρέπει νά έστιαστεί ή συγκέντρωση. Δέν μπορεί νά είναι τί-ποτα περισσότερο άπό μιά άκόμα μορφή δνειρου. Μπορεί άκόμα νά είναι μιά προσπάθεια νά σπάσουμε τή σαπουνόφουσκα τοϋ δνειρου.

'Υπάρχει κάποιος κίνδυνος άν πάρουμε τό έπεισόδιο τοϋ μέθυσου παπά σάν άφετηρία συγκεντρώσεως: ό κίνδυνος μιάς άρνητικής άπόψεως. Δέν είναι κανό νά χρησιμοποιήσουμε τή φαντασία γιά νά προκαλέσουμε μιά αίσθηση πανικού, άν δ πανικός πετύχει τό άποτέλεσμά του νά σπάσει τήν σαπουνόφουσκα, άποκαθ ιστώντας τήν έπαφή μέ τήν πραγματικότητα. 'Αλλά άν άποτύχει τό μόνο πού μπορεί νά κάνει είναι νά αυξήσει τήν καταπιεστική άνησυχία.

Ή βασική μέθοδος πού συμμετέχει έδώ είναι ή τελείως συνηθισμένη μάθηση, όπως τό νά μάθουμε νά κάνουμε ποδήλατο ή νά άπομνημονεύουμε ένα ποίημα. Κάθε «κορυφαία έμπειρία» (γιά νά χρησιμοποιήσουμε τή φράση τού "Αμπρααμ Μάσλοου) κάθε κύμα «διαλογιστικής άντικειμενι-κότητας» δείχνει στό νού τήν ίκανότητά του νά συλλάβει τήν πραγματικό-τητα άπλώνοντας τό χέρι. Ό μόνος τρόπος νά άποκτήσει κανείς μιά Ικα-νότητα είναι νά έπαναλαμβάνει τήν προσπάθεια ώσπου νά μάθει τήν τέ-χνη. Τώρα, είναι άλήθεια πώς οί περισσότεροι υγιείς άνθρωποι έχουν άρκετά συχνά «κορυφαίες έμπειρίες». Τίς παίρνουν σάν δεδομένο καί άφήνουν τόν εαυτό τους νά ξαναπέσει στή μόλυνση, τήν χωρίς προσμονή

/.-1 ΑΠΟΚΡΥΦΑ 154

νοητική κατάσταση, την παλιά γκρινιάρικη στάση άπέναντι στή ζωή. Μιά πολύ λιγότερη προσέγγιση είναι νά αναγνωρίσετε πώς κάθε φορά

πού μπορείτε νά προκαλέσετε τήν άστραπή καθαρής σιγουριάς τοϋ Φάουστ πλησιάζετε ένα βήμα στό νά μπορείτε νά τό κάνετε κατά βούληση. Ό σ ο συχνότερα συμβαίνουν ol έμπειρίες, τόσο γρηγορότερα μαθαίνετε. Νά θυμόσαστε πώς προσπαθείτε νά «τραβηχτείτε» άπό τή στενή σας άποψη, νά κινηματογραφήσετε τόν κόσμο μέ μεγαλύτερη γωνία. Νά θυμό-σαστε άκόμα πώς ό Φάουστ, μ' όλη του τήν ευφυΐα καί τήν άντίληψη, είναι πεπεισμένος πώς έχει βάσιμους λόγους άπελπισίας - ώσπου ol πασχαλινές καμπάνες τοΰ θυμίζουν μέ τί μοιάζει πραγματικά ή «πραγματικότητα», διώχνοντας τήν κατάθλιψη σάν καταχνιά. Τό «κόλπο» είναι όχι μόνο νά έπωφελεϊσθε άπό κάθε λάμψη αισιοδοξίας, νά προσπαθείτε νά τήν μεγεν-θννετε σε «κορυφαία έμπειρία» αλλά καί νά συλλάβετε πώς είναι μιά άντικειμενική άσκηση, μιά Ικανότητα σάν τό διάβασμα τής εφημερίδας καί μπορείτε νά έξασκηθείτε σ' αυτή σέ κάθε στιγμή πού δέν έχετε νά σκεφθείτε τίποτα άλλο - στό λεωφορείο, στόν υπόγειο σιδηρόδρομο, κα-θώς διασχίζετε ενα διάδρομο, ένώ πίνετε τσάι.

Αυτό εξηγεί τήν έλξη τών ναρκωτικών - Ιδιαίτερα των ψυχεδελικών -γιά τούς ευφυείς άνθρώπους. Έχουν τήν διαίσθηση πώς άν μπορούσαν νά προκαλέσουν κατά βούληση μιά «κορυφαία έμπειρία» ή νά τήν διατηρή-σουν γιά μισή ώρα θά μπορούσαν γρήγορα νά μάθουν νά τήν άναδημιουρ-γούν χωρίς ναρκωτικά. Υπάρχει ένα λάθος εδώ. Τά περισσότερα ναρκω-τικά δρούν μειώνοντας τήν άποτελεσματικότητα τοΰ νευρικού συστήμα-τος, προκαλώντας άσυνήθιστες καταστάσεις συναισθήσεως σέ βάρος τής δυνάμεως τού νού νά συγκεντρώνεται καί νά μαθαίνει. Τό μόνο πού χρειάζεται γιά νά τό καταλάβετε, είναι νά προσπαθήσετε νά άπομνημο-νεύσετε ένα σύντομο κατάλογο άπό ξένες λέξεις όταν είσαστε ελαφρά με-θυσμένος. Ό νούς είναι συνήθως άπορροφητικός σάν στυπόχαρτο· όταν βρισκόμαστε κάτω άπό τήν έπιρροή τού οίνοπνεύματος γίνεται ένα φύλλο γυαλιστερό χαρτί χωρίς άπορροφητική δύναμη. Τά ναρκωτικά έπιδρούν παραλύοντας προσωρινά όρισμένα έπίπεδα τοϋ νού, σάν τοπικό άναισθη-τικό, μειώνοντας έτσι τήν κατανάλωσή του σέ ένρεγεια. Άκόμα χειρότερο άναστέλλουν τά «άνακλαστικά άποτελέσματα». Όταν ή λαίδη Τσάττερλυ, νιώθει τό πάρκο νά ξεχειλίζει κάτω άπό τά πόδια της σάν θάλασσα, είναι μιά άνακλαστική έπίδραση τής έντονης συγκεντρώσεως της στή σεξουα-λική της δραστηριότητα: μιά εκστατική συγκέντρωση έκατό τοίς έκατό πού άντλεΐ τεράστιες υποσυνείδητες ενέργειες άπό τά βάθη της. Αύτές οί ένέργειες έξακολουθούν νά ξεπηδούν καί νά έξαπλώνονται καθώς γυρίζει στό σπίτι της. Ή Καββάλα περιγράφει τή δημιουργία τοϋ κόσμου σάν μιά πλήρη συγκέντρωση ενέργειας σέ ένα μοναδικό φωτεινό σημείο. ( Ό


«έβδομος βαθμός συγκεντρώσεως» τοϋ Λοχαγού Σοτόβερ στό «Σπίτι της ραγισμένης καρδίας» τού Σώ είναι σχετικός μ' αυτό). "Ολα τά ναρκωτικά, χωρίς εξαίρεση προκαλούν τό άντίθετο της συγκεντρώσεως, μιά χαλάρωση τού νού. Στην περίπτωση τών ψυχεδελικών, τό νευρικό σύστημα «βραχυ-κυκλώνεται» ώστε oi νευρικές παρορμήσεις παύουν νά άκολουθούν τήν πορεία τους καί έξαπλώνονται πρός τά πλάγια, δημιουργώντας μιά σειρά «συναισθημάτων»· είναι σάν νά ανοίγεις τό καπάκι ένός πιάνου μέ ουρά καί νά περνάς τά δάχτυλά σου πάνω άπό τίς χορδές του, προκαλώντας ένα άποτέλεσμα πού θυμίζει άρπα. 'Αλλά αύτά τά «αισθήματα» δέν έχουν καμιά σχέση μέ τήν καθαρή συγκέντρωση στήν πραγματικότητα πού πέ-τυχε ό μέθυσος παπάς.

Τά ναρκωτικά λοιπόν είναι ό χειρότερος τρόπος γιά νά προσπαθήσει κανείς νά πετύχει «διαλογιστική άντικειμενικότητα». Αύξάνουν τήν τάση τού νού νά δέχεται τήν παθητικότητά του άντί νά τήν πολεμάει. 'Αλλά καθεμιά άπό τίς πιό φυσιολογικές «κορυφαίες εμπειρίες» είναι ιδανική άφετηρία. Ή σεξουαλική ένταση είναι μιά άπό τίς πιό δυνατές γιατί προ-καλεί πραγματικά στιγμιαίο ξέσπασμα τής έπιγνώσεως της καμπάνας τοϋ Πάσχα, μιά άστραπή τής δυνάμεως πού είναι μιά φυσιολογική άνθρώπινη δυνατότητα. Αυτό άναγνωρίσθηκε στήν 'Ινδία καί τό Θιβέτ άπό τους ταν-τρικούς γιόγκι, πού χρησιμοποιούσαν σκόπιμα τή σεξουαλική έκσταση γιά νά δημιουργήσουν καινούργια πρότυπα συνήθειας εντάσεως (γιατί αύτό είναι τό θέμα σε τελευταία άνάλυση). Πιό πρόσφατα ένας Γερμανός άρχισιδηρουργός όνόματι Κάρλ Κέλλνερ μυήθηκε στην ταντρική γιόγκα στήν 'Ινδία καί ίδρυσε τό ordo templi orientis (τάγμα τοϋ Ναού τής Ανα-τολής) όταν γύρισε στή Γερμανία τό 1902. Τό τάγμα βασίστηκε άποκλει-στικά στό «μυστικό» πώς ή σεξουαλική έκσταση μπορεί νά χρησιμοποιη-θεί άπό τούς άνθρώπους σάν σκάλα πού όδηγεί σέ καινούργια έπίπεδα δυνάμεως.

Ό Κέλλνερ δίδαξε μιά δυτικοποιημένη μορφή τής άνατολίτικης λα-τρείας της τάντρα, πού συγκεντρώνει τήν προσοχή της στήν γυναικεία πλευρά της θεότητας μέ διάφορα όνόματα καί μορφές (Ντέβι, Ράντα, Κάλι, Ντούργκα). Όπως ή χριστιανική τελετουργία περιλαμβάνει ψωμί καί κρασί, ή ταντρική τελετουργία περιλαμβάνει κρασί, κρέας, ψάρια, σιτηρά καί σεξουαλική συνεύρεση (πού όνομάζεται maithuna) καί ή λα-τρεία τής Ντούργκα καί τής Κάλι (τών άγριων μορφών της θεάς) συνδέε-ται συχνά μέ βίαια σεξουαλικά όργια. Αύτό είναι γνωστό σάν «άριστερός δρόμος». ( Ό δεξιός δρόμος, πού όνομάζεται dakshinachari, είναι σχετικά ήρεμος καί περιορισμένος· λατρεύει τήν ήπιότερη θεά Ντέβι). Σέ όλες τίς μορφές maithuna άσκούν τόν «καθυστερημένο όργασμό»· τό σημαντικό είναι νά χρησιμοποιούν τή σεξουαλική ένταση σάν σκάλα γιά νά άνέβουν


σέ άκόμα μεγαλύτερα ϋψη έντάσεως, μέ συγκέντρωση μάλλον στή διαφώ-τιση παρά στήν σεξουαλική ήδονή.

Μέ τόν καιρό ό Κέλλνερ έπεισε τόν "Άγγλο «μάγο» Άλιστερ Κράουλεϋ νά γίνει άρχηγός τοϋ άγγλικού κλάδου τών Ναϊτών τής Ανατολής καί γιά τήν υπόλοιπη ζωή του ό Κράουλεϋ έδινε μεγάλη έμφαση στή «σεξουαλική μαγεία» παίρνοντας στά σοβαρά τήν ταντρική πεποίθηση πώς οί σεξουα-λικές καί μαγικές δυνάμεις είναι βασικά τό ίδιο πράγμα. Δυστυχώς ό εθισμός του στήν ήρωΐνη καί άργότερα στό τζίν ήταν άντίθετος στις θετι-κές έπιδράσεις τής «σεξουαλικής του μαγείας».1 Θά άσχοληθώ πληρέ-στερα μέ τόν Κράουλεϋ σ' ένα κατοπινό κεφάλαιο. Άλλά μπορώ νά σχο-λιάσω έδώ πώς τό βασικό μειονέκτημα τού Κράουλεϋ σάν «γνώστη» ήταν μιά έντονη αύτοαπασχόληση πού ήταν τό άντίθετο αυτού πού έννοώ μέ τόν «άνοιχτό φακό». Ά π ό αυτή τή σημαντική άποψη, ό Χ. Τζ. Γουέλλς ή ό Αϊνστάιν βρίσκονταν πιό κοντά στήν «γνώση» άπό τόν Κράουλεϋ. Στόν άποκρυφισμό όπως καί στήν έπιστήμη ή διανόηση καί ή έλλειψη συμφέ-ροντος (άνιδιοτέλεια) είναι ot κύριες άρετές.

Ά ς συνοψίσω τά συμπεράσματα αύτού τοϋ κεφαλαίου. Ά ν καί ή έπιστήμη τού δέκατου ένατου α'ιώνα ονόμαζε τόν έαυτό της

«οργανωμένη κοινή λογική», στήν πραγματικότητα βασιζόταν στή μέθοδο τοϋ Ντεκάρτ νά άμφισβητεΐ κάθε πράγμα πού μπορούσε νά άμφισβητεϊ καί νά έλπίζει πώς δ,τι έμενε θάταν ή «άλήθεια». Αποφάσισε νά τά βγά-λει πέρα χωρίς τίς Ιδέες τής βουλήσεως καί τού σκοπού. Εκείνη τήν έποχή αυτό δέν είχε σοβαρή διαφορά γιά τή φυσική, τή βιολογία ή άκόμα καί τήν ψυχολογία. Σήμερα άρχίζει νάχει σημαντική διαφορά. Προσπάθησα νά διαγράψω μιά έπιστημονική άποψη τής ζωής στήν οποία δέν άποκλείον-ται ή βούληση καί ό σκοπός.

Στήν ούσία αύτή ή άποψη τού άνθρώπου διγράφηκε άπό τόν Φ. Γ. Χ. Μάγιερς, έναν άπό τους ιδρυτές τής «Εταιρείας ψυχικών έρευνών», πρός τό τέλος τού δέκατου ένατου αιώνα. Ό Μάγιερ υπέθεσε πώς ή συναίσθηση

1. Χρησιμοποίησα τόν Κράουλεϋ (βλέπε μέρος δεύτερο, κεφάλαιο 7) σάν βάση τοϋ Κάραντοκ Κάννιγκχαμ στό μυθισιόρημά μου « Ό άνθρωπος χωρίς σκιά» (πού όνομάζεται καί «Τό σεξουαλικό ήμερολόγιο τοϋ Ζεράρ Σόρμ) κι ύπάρχει μιά άφήγηση γιά μιά ταντρ ική αίρεση στό «θεό τοϋ Λαβυρίνθου» (στήν 'Αμερική «Οί Ηδονιστές»). Ή «θεότητα σάν αιώνιο θηλυκό» τοΰ Γ. Χόλμαν Κήθ (Νέα 'Υόρκη, Pageant Press 1960) είναι μιά ένδιαφέρουσα προσπάθεια δημιουργίας μιας δυτικοποιημένης παραλλαγής σεξουαλικής λατρείας. Έ ν α γράμμα παν συνόδευε τό άντίτυπο τοϋ βιβλίου πού έχω, έδειχνε πώς μιά όμάδα στήν "Αμερική έχει βάλει αύτές τίς θεωρίες σέ έφαρμογή.


θά μπορσΰσε νά θεωρηθεί σάν Ινα είδος φάσματος. Στή μέση τοϋ φάσμα-τος οί δυνάμεις πού ξέρουμε - όραση, άκοή άφή καί τά λοιπά. Πέρα άπό τό κόκκινο άκρο τού φάσματος είναι όργανικές λειτουργίες πού «ελέγ-χουμε» κατά κάποιο τρόπο χωρίς νά τό συναισθανόμάστε - όπως τό mi-crostomum πού μεταφέρει τίς «βόμβες» τής ύδρας στό δέρμα του. 'Αλλά πέρα άπό τό μώβ άκρο τού φάσματος ύπάρχουν άλλες δυνάμεις γιά τίς όποιες δέν ξέρουμε σχεδόν τίποτα.

Μέ παρόμοιο τρόπο ό "Αλντους Χάξλεϋ έκανε κάποτε τήν ύπόθεση πώς ό άνθρώπινος νοϋς έχει ένα «υπόγειο» - τόν Φροϋδικό κόσμο τού ένστι-κτου καί τών άπωθημένων - . Επομένως γιατί δέν πρέπει νάχει καί μιά σοφίτα: Ινα «ύπερσυνειδητό» πού Ισορροπεί τό «υποσυνείδητο»;

ΟΙ δυνάμεις τού «ύπερσυνειδητού» βρίσκονται σέ άπόσταση πού μπο-ρεί νά τίς φτάσει ή άνθρώπινη βούληση άν είναι φρέσκια καί ζωντανή. Μόλις έπικρατήσει ή συνήθεια - ή αύτό πού έχω όνομάσει άλλού «ρομ-πότ» - μειώνονται. Μέ τόν ίδιο τρόπο ή γενική παθητικότητα ή έπιρρέ-πεια στήν ήττα ή κατάθλιψη θά τίς άμβλύνει, όπως άμβλύνε>. καί τίς δυνά-μεις στό κάτω άκρο τοϋ φάσματος. (Στήν περίπτωση μιας άπό τους άσθε-νείς τοϋ Μάσλοου, έπληττε τόσο πολύ σέ μιά δουλειά ρουτίνας, ώστε στα-μάτησε νά έχει περίοδο).

"Ολες οί διδασκαλίες πού σκοπεύουν σέ μιά αυξημένη χρησιμοποίηση αύτών τών δυνάμεων έξαρτώνται άπό έναν ύψηλό έπίπεδο αισιοδοξίας καί βουλητικής παρορμήσεως.

Κι αύτό μέ ξαναφέρνει στήν άρχική διαπίστωση πώς μιά έπιστήμη - ή σύστημα γνώσεως - πού δέν έχει θέση γιά τή βούληση ή τό σκοπό άποτελεΐ εμπόδιο γιά τήν άνθρώπινη έξέλιξη καί σ' αύτό τό συγκεκριμένο σημείο της ιστορίας, μιά έπικίνδυνη ενόχληση.

2. Ή μαγεία τοΰ πρωτόγονου ανθρώπου

Στό βιβλίο του «Άνθρωπος, Θεός καί Μαγεία» ό εθνολόγος Ίβάρ Λίσσνερ διατυπώνει μίά συναρπαστική, θέση: πώς οί πρωτόγονοι προγο-νοί μας πίστευαν σ' ένα θεό καί πώς σιγά - σιγά εκφυλίστηκαν μέ τήν κακή έπιρροή τών φυλετικών μάγων ή μαγισσών σέ λάτρεις πολλών θεών. Τό υποστηρίζει βάσει πρωτόγονων σπηλαιογραφιών, πού φαίνεται νά δεί-χνουν τή θυσία άρκουδών καί ταράνδων. Ασφαλώς τό ένδιαφέρον τού πρωτόγονου άνθρώπου γιά τίς άρκούδες έξακολουθεΐ νά είναι ένα άπό τά μεγάλα άλυτα μυστήρια τής άνθρωπολογίας. Ήταν τεράστιες καί πολύ έπικίνδυνες, μέ τεράστια δύναμη, νύχια σάν ξυράφια καί παρά τόν όγκο τους είχαν άπίστευτη ταχύτητα. Γιά τούς πρωτόγονους λαούς, άπό τούς 'Ινδιάνους τής Βορείου Αμερικής μέχρι τούς σύγχρονους Άινού τής 'Ια-πωνίας καί τούς Όροτσόν τής βόρειας Σιβηρίας πιστεύεται πώς ή άρΤ

κούδα έχει υπερφυσικές δυνάμεις καί μπορεί'νά θυσιάζεται τελετουργικά σάν άγγελιοφόρος πρός τούς θεούς. Ή άρκούδα ήταν ένα άπό τά πιό έπικίνδυνα όντα τού άρχαίου κόσμου, άλλά ό άνθρωπος τοΰ Νεάτερνταλ έβγαινε άπό τό δρόμο του γιά νά τήν κυνηγήσει ένώ ύπήρχε άφθονη άλλη λεία. Ή υποψία πώς ύπήρχε κάποια μαγική ή θρησκευτική σημασία στά κυνήγια άρκουδών, φαίνεται πώς έπιβεβαιώνεται άπό τήν ανακάλυψη μιας σπηλιάς στό Ντράχενλοχ τής 'Ελβετίας, γεμάτης άπό κρανία άρκου-δών πού φαίνεται ότι θυσιάστηκαν τελετουργικά. Παρόμοια εύρήματα έχουν βρεθεί σέ άλλες μακρινές σπηλιές. Κρανία άρκουδών τοποθετημένα σέ βωμούς ή άκόμα καί σέ μιά πρόχειρη παράσταση μιάς άκέφαλης άρ-κούδας. Αύτό είναι μιά άναμφισβήτητη ένδειξη τοϋ γεγονότος ότι ό άν-θρωπος τοΰ Νεάτερνταλ - πρίν άπό 70.000 - 80.000 χρόνια - είχε θρη-σκεία. Είναι μιά έκπληκτική σκέψη. Αυτά τά πλάσματα ζούσαν σέ σπηλιές καί ήταν νομαδικά. Ήξεραν τή φωτιά καί μπορούσαν νά φτιάχνουν λόγ-


χες καίγοντας ξύλα γιά νά γίνουν μυτερά· κατά τά άλλα δέν είχαν τέχνη καί κουλτούρα. Ή τέχνη των σπηλαίων καί ή πρωτόγονη γλυπτική άνήκει στήν έποχή τού Μαγδαλήνιου διαδόχου του, τοΰ άνθρώπου τοΰ Κρό -Μανιόν. ΟΙ άνθρωποι τού Νεάτερνταλ ζούσαν σκληρές, βίαιες ζωές κι άν κρίνουμε άπό τά λείψανά τους οί περισσότεροι πέθαιναν νέοι. 'Αλλά λά-τρευαν ένα θεό καί τού έκαναν θυσίες.

Ό Λίσσνερ υποστηρίζει πώς οί πρωτόγονοι άνθρωποι ήταν μονοθεί-στές στηριζόμενος στή μαρτυρία των θυσιών τους. Π.χ. ό σκελετός ένός ελαφιού βρέθηκε σέ μιά άρκτική λίμνη, κάτω άπό ένα κομμάτι βράχου, μέ ενδείξεις πού δείχνουν τελετουργική θυσία. 'Αλλά όπως λέει ό Λίσσνερ οί σύγχρονοι Τοΰγκους αυτής τής περιοχής δέν θυσίαζαν μ' αυτό τόν τρόπο, γιατί κάθε λίμνη καί λόφος έχει τό πνεύμα του κι ένα πτώμα θά πρόσβαλε τόν κύριο τής λίμνης. "Ίσως ό άνθρωπος έγκατέλειψε αύτό τό είδος τής θυσίας μέ πνιγμό όταν άρχισε νά πιστεύει πώς ύπήρχε ένας κύριος τοΰ δάσους, ένας κύριος τών βουνών, ένας κύριος τού νερού. Πώς έγινε ή άλλαγή; Μέ τήν αυξανόμενη έπιρροή τής μαγείας καί τών μάγων.

Ξέρουμε πώς ή τέχνη τού Κρο - Μανιόν όπως βρίσκεται στά σπήλαια τού Λασκώ ή τοΰ Μοντεσπάν ή τής 'Αλταμίρα δέν ήταν «τέχνη» άπό τή σύγχρονη έννοια, άλλά μέρος μιάς μαγικής τελετής, πού έξακολουθεϊται νά άσκείται σήμερα άπό πρωτόγονους λαούς. Οί Πυγμαίοι τού Κογκό ζωγραφίζουν στην άμμο μιά εικόνα τοΰ ζώου πού σκοπεύουν νά κυνηγή-σουν κι ύστερα ρίχνουν ένα βέλος στό λαιμό του· ol Τούγκους σκαλίζουν ένα ζώο πού σκοπεύουν νά κυνηγήσουν· οί Γενισέι φτιάχνουν ένα ξύλινο ψάρι πρίν πάνε γιά ψάρεμα κλπ. Οί Πυγμαίοι άφήνουν τήν εικόνα της λείας τους, μέ τό βέλος στό λαιμό της, ώσπου νά πιάσουν τό ζώο· ύστερα τρίβουν άπό τό αίμα τοΰ ζώου στήν εικόνα καί βγάζουν τό βέλος. Πι-στεύουν πώς αύτή ή τελετή έγκαθιδρύει κάποιο είδος μυστηριώδους έπα-φής άνάμεσα στόν κυνηγό καί τό θήραμα· τώρα τό ζώο δέν μπορεί νά ξεφύγει. Ό σ ο γρήγορα κι άν τρέξει κι όπου κι άν κρυφτεί, ό κυνηγός προχωρεί πρός τό μέρος του άνελέητα, όδηγημένος άπό τή μοίρα. Τό πε-πρωμένο τού ζώου είναι νά γίνει λεία του.

Ή «επιστημονική» στάση άπέναντι σ' αύτές τίς δραστηριότητες είναι πώς είναι πρωτόγονες προλήψεις, ένα άπλό σημάδι άγνοιας αίτίας καί άποτελέσματος. Ά ν τύχει νά πετύχουν, αύτό συμβαίνει μόνο καί μόνο γιατί δημ!ουργούν ένα αίσθημα έπιτυχίας στόν κυνηγό· είναι αύτού-πνωση. 9άλεγα πώς αυτή ή άποψη μπορεί νά ξεφεύγει τελείως άπό τό βασικό σημείο. Ό νοΰς τοϋ κυνηγού συγκεντρώνεται άπόλυτα στή λεία του άπό τήν τελετή ένεργοποιώντας τίς άδειες δυνάμεις πού έκαναν τά υποκείμενα τοϋ Ράιν νά πετυχαίνουν τόσο υψηλές βαθμολογίες όταν προσπαθούν νά έπηρεάσουν γιά πρώτη φορά τήν πτώση ένός ζαριού.


Αύτό πού ύποθέτω έδώ σ' όλο τό βιβλίο είναι πώς όποτε ό άνθρωπος έχει μιά έντονη αίσθηση της άξιας ένός πράγματος ένεργοποιεΐ τίς «δυνά-μεις» του, τίς δυνάμεις πού βρίσκονται πέρα άπό τό βιολετί άκρο τού νοητικού του φάσματος. Ό άνθρωπος εξελίχθηκε στό σημερινό του στάδιο μαθαίνοντας νά κάνει πολλά πράγματα μηχανικά· μαθαίνει κάποια δύ-σκολη τέχνη μέ μιά συνειδητή προσπάθεια κι ύστερα τή διαβιβάζει στό ύποσυνειδητό του «ρομπότ», πού μαθαίνει νά τήν κάνει άποτελεσματικά καί αυτόματα - νά κάνει ποδήλατο, νά μιλάει γιά ξένη γλώσσα. 'Αλλά τό νά κάνεις κάτι αύτόματα σημαίνει πώς δέν χρειάζεται νά συγκεντρωθείς σ' αύτό καί ή αύξανόμενη χρήση άπό τόν άνθρωπο τού «ρομπότ» του, σημαίνει πώς κάνει όλο καί λιγώτερη χρήση τής ικανότητας του γιά έντονη συγκέντρωση. Αύτό εξηγεί γιατί δ σύγχρονος άνθρωπος έχει τήν τάση νά δυσπιστεί σέ «δυνάμεις» πέρα άπό τό βιολετί άκρο τοϋ φάσματος· δέν τίς χρησιμοποιεί σχεδόν ποτέ.

'Αλλά αύτές οί δυνάμεις ένεργοΰν δποτε άγγιχτεί βαθειά ή αίσθηση τών άξιών του - δηλαδή όταν νιώθει πραγματικά ένδιαφέρον γιά κάτι. Σέ τελευταία άνάλυση ό σκοπός αύτών τών λειτουργιών είναι ό ίδιος μέ τό σκοπό δλων μας τών άλλων δυνάμεων: νά κάνουν τή ζωή νά κυλάει όμαλά, νά άποφεύγουν τήν καταστροφή. Τό περιοδικό τής «Εταιρείας ψυχικών έρευνών» άναφέρει μιά τυπική περίπτωση (Μάρτιος 1897), στήν όποία ή γυναίκα ένός κληρικού έστειλε τήν κορούλα της νά παίξει στόν κήπο τοϋ σιδηροδρόμου, έναν περιφραγμένο κήπο κοντά στό σιδηροδρομικό στα-θμό. «Λίγα λεπτά μετά τήν άναχώρησή της άκουσα μιά φωνή μέσα μου νά λέει: «Στείλε νά τήν πάρεις πίσω γιατί άλλοιώς θά τής συμβεί κάτι φο-βερό». Ταυτόχρονα άρχισα νά τρέμω δυνατά καί μέ κυρίεψε μεγάλος φό-βος. Έφεραν πίσω τό παιδί άσφαλισμένο καί καλά καί άργότερα τό ίδιο άπόγευμα μιά μηχανή ξέφυγε άπό τίς γραμμές καί σκότωσε τρεις άνθρώ-πους στόν κήπο τού σιδηροδρόμου». Τό φαινόμενο μπορεί νά λειτουργήσει καί άντίστροφα, δπως μπορούμε νά δούμε σέ μιά περίπτωση πού άναφέρε-ται στά «Φαντάσματα τών ζωντανών» τών Γκάρνεϋ, Μάγιερς καί Πόντ-μορ· κάποια κυρία Μπέττανυ περιέγραψε πώς, όταν ήταν δέκα χρονών παιδί, είδε ενα όραμα τής μητέρας της ξαπλωμένης, φανερά νεκρής, στό πάτωμα της κρεββατοκάμαράς της. Είχε πάει περίπατο στήν έξοχή έκείνη τήν ώρα κι έφερε ένα γιατρό. Έτρεξαν στήν κρεββατοκάμαρα. καί βρήκαν τή μητέρα της νά κείτεται στό πάτωμα στή θέση πού είχε δει στό όραμα-είχε πάθει καρδιακή προσβολή, άλλά σώθηκε μέ τήν έπέμβαση τού για-τρού. Δημοσιεύεται καί ή έπιβεβαίωση τής έμπειρίας της άπό τόν πατέρα της: «θυμάμαι καθαρά ότι άπόρησα βλέποντας τήν κόρη μου συντροφιά μέ τόν οικογενειακό γιατρό... καί ρώτησα: «Ποιός είναι άρρωστος»: 'Απάντησε: « Ή μαμά»· Προηγήθηκε πρόςτό «λευκό δωμάτιο», δπου βρή-


καμε τή γυναίκα μου νά κείτεται λιπόθυμη στό πάτωμα. "Οταν τή ρώτησα πότε είχε άρρωστήσει άνακάλυψα πώς έπρεπε νά ήταν μετά τήν άναχώ-ρηση της κόρης μου άπό τό σπίτι».

Ή άφήγηση δέν προσθέτει άν υπήρχε δυνατός δεσμός άνάμεσα στή μητέρα καί τήν κόρη, άλλά άσφαλώς υπήρχε.

Ή πρωτόγονη μαγεία δέν ήταν τίποτα περισσότερο άπό τή χρησιμο-ποίηση αυτών τών δυνάμεων- ήταν «συμπαθητική μαγεία» άπό τή βασικό-τερη έννοια. Ό Λίσσνερ τονίζει ότι οί Shaman τής Σιβηρίας (άπό όπου προέρχεται ή λέξη) δέν ήταν «μάγοι γιατροί» ή μάγοι, άλλά κάτι πού πλησίαζε περισσότερο στά μέντιουμ. Ή μαντσουριανή λέξη «Samarambi» σημαίνει «αύτοδιέγερση», ενώ sam - dambi σημαίνει χορός. Ό Shaman διεγείρεται σέ μιά θεϊκή μανία ή έκσταση μέ τό χτύπημα τών τυμπάνων καί τό χορό, ώσπου περάσει σέ μιά ύπνωση όπου υποτίθεται πώς τό πνεύμα του έχει άφήσει τό σώμα του. Στό κώμα του κάνει τούς θορύβους διαφό-ρων πουλιών και ζώων - υποτίθεται πώς μπορεί νά καταλάβει τή γλώσσα τούς. Ή άνθρωπολόγος Μίρκα 'Ηλιάδη περιγράφει τούς Shaman ώς «ει-δικούς στήν έκσταση» καί άναφέρει ένα έντυπωσιακό κατάλογο μαρτυ-ριών τής δυνάμεώς τους πού περιλαμβάνουν τήν άνάγνωση της σκέψεως, τή διορατικότητα, τήν πυροβασία καί τήν άνακάλυψη κλεφτών με τή βοή-θεια ένός καθρέφτη. Ό Λίσσνερ περιγράφει τή φυλετική τελετή:

Μιά φωτιά καίει στό έδαφος. Πλαισιωμένος μέσα στή νύχτα άπό τήν κόκκινη λάμψη τών φλογών πού τρεμοσβήνουν, ό Shaman άρχί-ζει νά κινείται ρυθμικά, χτυπώντας τό τύμπανο, χορεύοντας, πηδών-τας καί τραγουδώντας. Τά κουδουνάκια στό ρούχο του χτυπάνε, τά σιδερένια στολίδια του χτυπάνε καί οί Τούγκους κάθονται έκεΐ στό άχγό φώς μέ τήν προσοχή τους καρφωμένη σέ κάθε του κίνηση. Ή διέγερση τού Shaman μεταβιβάζεται στόν κύκλο τών θεατών καί όσο μεγαλύτερο είναι τό άκροατήριο τόσο ισχυρότερη είναι ή εμπάθεια μεταξύ έκείνων καί τού ίδιου. Ό λ ο ι γνωρίζονται γιατί συγγενεύουν μεταξύ τους καί είναι μέλη τής Ιδιας φυλής. Συνεπαρμένοι άπό τό συνδυασμό τής νύχτας καί τής φωτιάς, άφήνουν τόν μονότονο ρυθμό τών τυμπάνων νά τούς παρασύρει χωρίς άντίσταση, μακριά άπό τόν καθημερινό κόσμο. Ή συγκίνηση άνεβαίνει, πηδώντας σάν σπίθα άπό τόν ένα άνθρωπο στόν έπόμενο, ώσπου όλοι βρίσκονται κοντά στήν έκταση καί καθένας είναι ταυτόχρονα ηθοποιός καί θεατής, γιατρός καί άσθενής, σφυρί καί άμόνι.1

1. «θεός, Άνθρωπος καί Μαγεία», μετάφραση άπό τά γερμανικά τοϋ Τζ. Μάξγουελ Μπράουντζον (Λονδίνο, Jonathan Cape, 1961), σελ. 274.


Ό Λίσσνερ προσθέτει: «Μπορώ μόνο νά έπιβεβαιώσω τή διαπίστωση τοϋ Σιροκογκόροφ πώς εκείνοι πού είναι συγκεντρωμένοι γύρω άπό έναν Shaman νιώθουν μιά Ικανοποίηση πολύ βαθύτερη άπό αυτήν πού νιώ-θουμε μετά άπό μιά δραματική ή μουσική παράσταση». Τό σχόλιο αύτό είναι ένδιαφέρον. Γιατί σέ τελευταία άνάλυση, ποιός είναι ό σκοπός τής μουσικής καί κάθε τέχνης; Είναι μιά προσπάθεια άντισταθμίσεως τής έπιδράσεως τού «ρομπότ», αυτού πού θά μπορούσαμε νά ονομάσουμε «φαινόμενο διασποράς», γιατί είναι τό άντίθετο τής συγκεντρώσεως. Οί άνθρωποι έχουν έντονη τάση νά μπαίνουν σέ μιά κατάσταση «άδιαφο-ρίας» καί νά σπαταλούν τή συναίσθηση πού θά μπορούσε νά χρησιμο-ποιηθεί σέ κάτι πολύτιμο. Καί ή αδιαφορία είναι σάν ν' άποκοιμιούνται· πραγματικά ή αίσθηση τών άξιων μου έχει άποκοιμηθεΐ. 'Οποιαδήποτε κρίση ή πρόκληση χρησιμεύει σάν ξυπνητήρι, πού μέ βγάζει άπότομα άπό τήν άνία μου. 'Αλλά άν ακούω μέ πλήρη συγκέντρωση μιά σονάτα γιά πιάνο τού Μότσαρτ, έπιτυγχάνεται ή ίδια έπίδραση. Διοχετεύει τά συναι-σθήματα καί τίς νοητικές ένέργειές του καί έμποδίζει τό «φαινόμενο τής διασποράς».

Ά ν ό άνθρώπινος νούς έχει αύτή τήν έμφυτη τάση νά «ύποτιμά» τήν πραγματικότητα, τότε μπορούμε νά συλλάβουμε άμέσως τή σημασία (α) μιας σειράς έντονα υποστηριζόμενων πεποιθήσεων (δηλ. άξιων) καί (β) τό είδος τής συγκεντρώσεως καί τοϋ ένδιαφέροντος πού άπαιτεΐται άπό τίς πρωτόγονες μαγικές τελετές. "Ενας καθολικός μπορεί νά παρασυρθεί άπό τή λειτουργία άλλά ξέρει πώς είναι μιά συμβολική τελετή, πώς άν καλού-σαν ένα παθολόγο θά διαπίστωνε γρήγορα πώς τό κρασί καί τό ψωμί δέν έχουν γίνει σάρκα καί αίμα. Άκόμα κι έτσι παρασύρεται, γιατί ή λειτουρ-γία συγκεντρώνει τό νού σέ μιά «πραγματικότητα» πιό σημαντική άπό τό εδώ καί τό τώρα κι αύτή ή νοητική πράξη - ή τοποθέτηση τού παρόντος σταθερά στή θέση του - εξυψώνει τό πνεύμα. Ό άγριος πιστεύει άπόλυτα πώς ή ψυχή τοϋ Shaman έχει φύγει άπό τό σώμα του καί ταξιδεύει τώρα στόν παράδεισο ή στήν κόλαση. ( Ό Shaman τών Άλταίων έχει μπροστά του μιά μικρή σημύδα, μέ έγκοπές στόν κορμό της· αύτές παριστάνουν τους διάφορους ουρανούς καί καθώς τό πνεύμα του άνεβαίνει άπό τόν ένα στόν άλλο, τους περιγράφει μέ λεπτομέρειες άπό τό κώμα του). Πιστεύει ρητά ό,τι τού λέει ό Shaman άπό τό κώμα του Τό άποτέλεσμα πρέπει νά είναι πολύ βαθύτερα συγκινητικό καί συναισθηματικά έξαντλητικό άπό όποιαδήποτε όπερα τοϋ Βάγκνερ.

Ό ϊδιος ό Shaman έχει πετύχει τό Ιερατικό του άξίωμα μέ τίς πιό τρομαχτικές δοκιμασίες, μιά μύηση μέ τόν πόνο. Άγρ ιο τρίψιμο τοϋ προσώπου του μέ μιά έκτριπτική ουσία έχει σκοπό νά βγάλει τό παλιό δέρμα κι άκόμα καί τό δεύτερο δέρμα τρίβεται καί άφαιρεΐται, συμβολί-


ζοντας τήν πλήρη Αναγέννηση. Ένας Shaman μπορεί νά άναγακστεί νά περάσει πέντε μέρες σέ παγωμένο νερό. Μερικές φορές τό πνεΰμα ένός νεκρού Shaman κατοικεί στό σώμα τού διαδόχου του· τότε ό καινούργιος Shaman νιώθει έντονη άγωνία καί τήν πεποίθηση πώς έχει κοπεί σέ κομ-μάτια καί καταβροχθιστεί άπό πνεύματα. Τά «βλέπει» όλα αύτά σέ μιά κατάσταση ύπνώσεως καί ό Λίσσνερ δηλώνει πώς «έμφανίζονται στό σώμα του αιματοβαμμένα κομμάτια, τά ρούχα του λεκιάζουν μερικές φο-ρές άπό αίμα καί σταγόνες αίμα λερώνουν τό κρεβάτι του άπό φρεσκοκομ-μένες φλούδες σημύδας». Ένας γεροντότερος Shaman έχει περάσει τρεις φορές άπό αυτή τή «διάλυση» (διαμελισμό).

Σκοπός αύτής τής μυήσεως είναι νά «τραντάξει τό νού γιά νά ξυπνή-σει», νά κρυσταλλώσει τή βούληση. Γιατί τό βασικό πρόβλημα τών άν-θρώπων είναι ή παθητικότητα «ή κοινοτοπία τής καθημερινότητας». "Αν κοιτάζετε τηλεόραση όλο τό βράδυ ή διαβάζετε πάρα πολλή ώρα, νιώθετε ένα «πάγωμα» τού μυαλού σας· τά μάτια σας μπορούν νά ρίχνουν μόνο ένα άδειο, μουντό βλέμμα. Τό Ιδιο Ισχύει σέ μικρότερο βαθμό γιά κάθε ζωή ρουτίνας. Τό πρόβλημα είναι νά τραντάξουμε τό νού γιά νά βγεί άπό τό λήθαργό του, νά τό κάνουμε νά φθάσει μακρύτερα. Γι' αύτό κάθε άσκητι-σμός άρχίζει μέ αυστηρό αυτοπεριορισμό καί μερικές φορές αύτοβασανι-σμό. Ό Γερμανός μυστικιστής τού 13ου αιώνα Σούζο φορούσε ένα πέτσινο πουκάμισο μέ άγκάθια πού οί μύτες τους ήταν γυρισμένες πρός τά μέσα καί έπί οχτώ χρόνια κουβαλούσε στήν πλάτη του ένα ξύλινο σταυρό μέ μυτερά καρφιά· ή μυστική διαφώτιση τού ήρθε ξαφνικά στό τέλος δεκάξη χρόνων πόνου.

Σέ παρένθεση, είναι ένδιαφέρον νά σημειώσουμε πώς οί θρύλοι τής βόρειας Σιβηρίας δηλώνουν πώς τά πνεύματα τών Shaman γεννιούνται σ' ένα άγριόπευκο, σέ φωλιές διαφόρων μεγεθών κι ένα μεγάλο πουλί σάν άητός γενάει σιδερένια αύγά πού γίνονται Shamans. Ό θρύλος έχει μιά παράξενη όμοιότητα μέ τό «Δέντρο τής ζωής», πού ό Γήτς τό περιγράφει σάν παγκόσμιο σύμβολο (βλέπε σελ. 132).

Ό Λίσσνερ προβάλλει τό πειστικό έπιχείρημα πώς ol σπηλαιογραφίες τού παλαιολιθικού άνθρώπου - πού μερικές έχουν ήλικία 20.000 έτών -παριστάνουν Shaman πού κάνουν μαγικές έργασίες - άντρες μέ μάσκες πουλιών ή τομάρια βυσώνων ή κέρατα έλαφιών. Ραβδιά ή μπαστοΐ'νια πού βρέθηκαν στίς σπηλιές μοιάζουν μέ τά ταμπουρόξυλα τών σύγχρονων Shaman. Δέν έχουν βρεθεί τύμπανα, άλλά είναι κατανοητό.

Αύτή λοιπόν είναι ή είκόνα τής ζωής τών άνθρώπων τού Νεάτερνταλ καί τοΰ Κρό - Μανιόν πού δίνει ό Λίσσνερ, βασισμένη σέ δεκαεφτά χρόνια έρευνας. 'Από όρισμένες άπόψεις ήταν πιό πρωτόγονοι άπό όποιαδήποτε πρωτόγονη φυλή τού σημερινού κόσμου. Ζούσαν σέ σπηλιές ή άργότερα


σκηνές άπό δέρμα καί φορούσαν δέρματα ζώων. Λάτρευαν τό Θεό καί οί Shamans ήταν οί Ιερείς τους· όπως οί Εβραίοι τής Παλαιάς Διαθήκης, θυσίαζαν ζώα στό Θεό τους. "Οπως όποιοσδήποτε σύγχρονος Ιερέας, οί λειτουργίες τού Shaman ήταν τελείως καλόβουλες: έκανε διάγνωση καί θεραπεία τής άρρώστειας κι έκανε μάγια γιά νά βοηθήσει τούς κυνηγούς τής φυλής.

Καί τότε κάπου 60.000 χρόνια πρίν, άρχισαν νά γίνονται άλλαγές. Καθώς δ άνθρωπος γινόταν πιό πολιτισμένος, έγινε άναπόφευκτο νά γίνει πιό σημαντική ή μαγεία· γιατί δ άνθρωπος είναι ένα δν πού λαχταράει γιά γνώση καί πίστη καί ή μαγεία άντιπροσώπευε τήν κύρια μορφή καί τών δύο. "Αρχισαν νά έξαπλώνονται καινούργιες λατρείες. Στό Βίλλεντορφ τής Αυστρίας, στό Βεστονίτσε τής Μοραβίας, στό Σαβινιάνο της 'Ιταλίας, στό Λεσπύγκ τής Γαλλίας ot άρχαιολόγοι έχουν άνασκάψει γυναικεία εΙδώλια. Τούς έχουν δώσει τό όνομα «'Αφροδίτη». 'Ασφαλώς φαίνεται νά άντιπροσωπεύουν τή λατρεία κάποιας θεάς - ίσως τήν ίδια τή Λευκή Θεά. Πολλά είναι παχουλά, μέ τεράστια στήθη πράγμα πού δδήγησε στήν υπό-θεση πώς μπορεί νό ήταν μαγικά βοηθήματα στήν έγκυμοσύνη· άλλά άλλα είναι λεπτά. Στό Μ τρνό, έχει βρεθεί μιά άντρική μορφή. Ό καλλιτέχνης έχει συγκεντρωθεί υτό σώμα· τό πρόσωπο δέν υπονοείται σχεδόν ποτέ.

Καί τότε, τό ίδιο εκπληκτικά, ό πρωτόγονος άνθρωπος σταμάτησε νά φτιάχνει μορφές άνθρώπινων όντων. Γιατί ήταν μαγικές. Ά ν μπορούσες νά σκοτώνεις ένα βύσωνα ή ένα τάραντο κάνοντας τήν εικόνα του καί εκτελώντας μαγικές εργασίες, τό ίδιο ίσχυε γιά τούς άνθρώπους. Είχε γίνει επικίνδυνη ή παράσταση τής άνθρώπινης μορφής. Ή εποχή τής μα-γείας είχε άρχίσει. Ά ν μπορούσες νά σκοτώσεις τά ζώα μέ μαγεία, γιατί όχι καί τόν εχθρό σου;

Καί καθώς ό άνθρωπος κυριευόταν όλο καί περισσότερο άπό τή μα-γεία, αυξανόταν ό άριθμός τών θεών του καί τών δαιμόνων του. Καί στήν αυγή της γραπτής Ιστορίας - γύρω στό 3.000 π.Χ. - πολιτισμοί τής κοιλά-δας τοϋ Νείλου, τής κοιλάδας τοϋ 'Ινδού καί τής Μεσοποταμίας είναι γεμάτες άπό ιδέες θεών, δαιμόνων καί μάγων. Κάποια στιγμή σ' αύτή τήν τέταρτη χιλιετηρίδα π.Χ. ή άνθρώπινη φυλή έκανε τό μεγαλύτερο άλμα της πρός τά έμπρός μέχρι τώρα - ένα άλμα τόσο άξιοσημείωτο ώστε νιώθει κανείς τόν πειρασμό νά πιστέψει τήν ευφάνταστη ύπόθεση τού Άρθρουρ Κλάρκ στό βιβλίο του «2001» πώς έξυπνότερα όντα άπό τό διάστημα άνέλαβαν περιοδικά τήν άνάπτυξη της άνθρωπότητας. Ή λίθινη εποχή διάρκεσε μέχρι κάποια στιγμή άνάμεσα στό 4.000 καί τό 3.000 π.Χ. καί ό άνθρωπος χρησιμοποιούσε πέτρινα μαχαίρια, κεφαλές καμακιών άπό πυ-ρόλιθο, πέτρινα ή ξύλινα άροτρα. Κι ύστερα ό άνθρωπος άνακάλυψε τή χρήση τών μετάλλων. Δέν ξέρουμε πώς συνέβη. Ίσως κάποιος έρριξε ένα


κομματάκι μεταλλεύματος χαλκού σέ μιά φωτιά καί άνακάλυψε πώς ένα φωτεινό σκληρό μέταλλο είχε κυλήσει άπό μέσα του. Οί άκρες τοΰ μετάλ-λου μπορούσαν νά γίνουν πολύ πιό μυτερές άπό τίς άκρες τού πυρόλιθου καί ήταν καλύτερες γιά τό γδάρσιμο τών ζώων. Γύρω στήν ίδια έποχή κάποια άγνωστη μεγαλοφυία - Ισως ό θρυλικός Τουμπάλ Κάϊν - άνακά-λυψε τίς πολλές χρήσεις τού τροχού γιά τή μεταφορά καί τήν κατασκευή άγγείων. 'Ανακαλύφθηκαν τά τούβλα γιά χτίσιμο. Έφτιαξαν ιστιοφόρα. Έζεψαν βόδια στό άλέτρι καί τό κάρο. Δημιουργήθηκε ό πολιτισμός όπως τόν ξέρουμε τώρα - ό τεχνικός πολιτισμός. Ή έφεύρεση της γραφής άκολούθησε τουλάχιστον λίγες έκατοντάδες χρόνια άργότερα, δηλαδή στήν περίοδο άπό τήν όποία χρονολογούνται τά γραπτά στοιχεία. Ή άν-θρωπότητα δέν γνώρισε ποτέ μιά άν άλογη πρόοδο, έκτός άν λογαριάσουμε τήν επιστημονική πρόοδο τής έποχής μας. Αύτό πού προκάλεσε τό ξαφνικό αύτό κύμα έπιτευγμάτων ήταν ή έμφάνιση μεγαλύτερων κοινοτήτων. Ό άνθρωπος ήταν τώρα τό πιό πετυχημένο δν στή γή καί ό άριθμός του είχε αύξηθεΐ. Είχε γνωρίσει τή χρήση τής γεωργίας άπό τό 10.000 π.Χ. περί-που. Άλλά ή γη εξακολουθούσε νά είναι σκεπασμένη μέ δάση καί έρήμους. Τό καλύτερο μέρος γιά νά ζήσει κανείς ήταν οί κοιλάδες τών ποταμών ή κοντά στή θάλασσα. Ό άνθρωπος συγκεντρώθηκε στίς όχθες τοΰ Νείλου, τού 'Ινδού, τοΰ Τίγρη καί τού Εύφράτη, τοΰ Κίτρινου ποταμού, σέ σκηνές, λασποκάλυβα καί καλύβια άπό πλεχτά καλάμια. Ή ζωή τής πόλης έφερε τά πλεονεκτήματα καί τά μειονεκτήματα πού ξέρουμε τόσο καλά - τήν άρρωστεια καί τό έγκλημα, τό εμπόριο καί τήν τέχνη. Έφερε κατανομή έργασίας καί χρόνο γιά σκέψη. Κατάστρεψε μιά γιά πάντα τήν πρωτόγονη άθωότητα τών κυνηγών. Τόνισε τή βασική εχθρότητα τόΰ άνθρώπου πρός τόν άνθρωπο. Στή φύση υπάρχει ένας νόμος «μή ένοχλήσεως»· έλάχιστα ζώα σκοτώνουν γιά εύχαρίστηση. Μιά γυναίκα πού μάζευε βατόμουρα μπορούσε ν' άκούσει μιά άρκούδα νά ρουθουνίζει, άλλά ήξερε πώς δέν θά της ριχνόταν άν δέν φοβόταν γιά τά μικρά της. Κι όταν πέφτει ή νύχτα, τό λιοντάρι κι ή άντιλόπη πίνουν μαζί, πλάι - πλάι. Κυνηγοί διαφορετικών φυλών, πού συναντιόνταν στό δάσος, μπορούσαν νά χαιρετιστούν μεταξύ τους καί νά προσπεράσουν, άν ή μιά όμάδα δέν είχε είσβάλει στό έδαφος τής άλλης. Στήν πόλη επικράτησε ένας καινούργιος νόμος έχθρότητας κι άν τόν ονομάσουμε νόμο τής ζούγκλας, άδικοΰμε τή ζούγκλα.

Δέν χρειάζεται κανείς νά πιστεύει στόν «ευγενικό άγριο» τοΰ Ρουσσώ γιά νά πιστέψει πώς ό άνθρωπος έπεσε σέ δυσμένεια μέ τή ζωή στίς πό-λεις· είναι κοινή λογική. Μερικές πόλεις μπορεί νά ήταν εύτυχισμένες καί άσφαλισμένες, μέ καλή γή καί δυνατό ήγεμόνα. Άλλά ήταν οί έξαιρέσεις. Οί περισσότερες πόλεις ήταν έλάχιστα περισσότερο άπό μεγάλες όμάδες άνθρώπων πού ζούσαν μαζί γιά τήν άνεσή τους, όπως τά ποντίκια στους ύπσνόμους.


Ή συνέπεια είναι φανερή. Ό άνθρωπος παύει νά είναι ένα ένστικτώ-δες, άπλό πλάσμα. Είτε τού άρέσει είτε όχι, πρέπει νά γίνει περισσότερο υπολογιστής γιά νά επιζήσει. Πρέπει άκόμα νά γίνει, άπό πολύ ειδική άποψη, περισσότερο επιθετικός - όχι μόνο πρός τούς άλλους άνθρώπους άλλά πρός τόν κόσμο. Πρίν άπό εκείνη τήν εποχή, ύπήρχαν μόνο μικρές νεολιθικές κοινότητες πού τό μέγεθος τους περιοριζόταν άπό τήν ίκανό-τητά τους νά παράγουν τροφή. Ά ν ό πληθυσμός αύξανόταν πολύ γρήγορα, οί άδυνατότεροι πεινούσαν. Ενθάρρυνε μιά παθητική, ειρηνική στάση πρός τή ζωή καί τή φύση. Οί μεγάλες πόλεις εύημερούσαν περισσότερο γιατί oi άνθρωποι είχαν συγκεντρώσει τά άγαθά τους καί γιατί όρισμένοι άνθρωποι είχαν τά μέσα νά «ε'ιδικευτοϋν» - στήν κατεργασία μετάλλων, τήν ύφανση, τό γράψιμο καί τά λοιπά. Καί ύπήρχαν πολλοί τρόποι γιά νά κρατηθείς ζωντανός: ή δουλειά, τό εμπόριο ή τό κυνήγι τών άλλων άνθρώ-πων. Αντίθετα μέ τή νεολιθική κοινότητα, ήταν ένας κόσμος, όπου ή έπι-νοητικότητα ήταν τό πάν. Δέν θάταν ύπερβολή νά πούμε πώς δ «άγώνας γιά έπιβίωση» άρχισε τό 4.000 π.Χ.

"Οσο περισσότερο ό άνθρωπος επέκτεινε τίς δραστηριότητες του, τόσο περισσότερους θεούς χρειαζόταν. "Οταν άρχισε νά ταξιδεύει στίς θάλασ-σες - είχε ανάγκη νά θυσιάζει στό θεό της θάλασσας· όταν ξεκινούσε γιά ένα ταξίδι, ένιωθε τήν άνάγκη νά αισθάνεται τήν προστασία τοϋ θεού τών ταξιδιωτών κλπ. Κάθε καινούργιο εγχείρημα χρειαζόταν έναν καινούργιο θεό. Ό άνθρωπος είχε ξεκινήσει γιά νά άποκτήσει τόν έλεγχο τού περι-βάλλοντος του. Καί τό κύριο μέσο επιτεύξεως αυτού τοϋ ελέγχου εξακο-λουθούσε νά είναι ή μαγεία.

Μέσα σ' όλες αυτές τίς ζυμώσεις καί τίς άναταραχές ύπήρχαν ελάχι-στες ευκαιρίες γιά τήν έντονη νοητική συγκέντρωση πού διέκρινε τούς παλιότερους Shamans. Κάθε θρησκεία καί άποκρυφισμός πού ξεπηδάει άπό αύτή τήν έντονη συγκέντρωση έχει τήν τάση νά είναι άπλή καί μυ-στική. Είναι μιά άναγνώριση εννοιών «εκεί έξω», δυνάμεων μέ τίς όποιες μπορεί νά «συνδεθεί» ό άνθρωπος, άν κατευθύνει τό νού του πρός τό μέρος τους μέ ισχυρή πεποίθηση. "Ολες οί μεγάλες θρησκείες - 'Ιουδαϊ-σμός, Βουδδισμός, Ίνδοϊσμός, Χριστιανισμός, Μωαμεθανισμός - είναι άπλές άπό αύτή τήν άποψη. Στά χέρια τού λαού - τού μή θρησκευόμενου ένενηνταεννιά τοις έκατό - χάνουν γρήγορα τήν άπλότητά τους, τήν κα-θαρή τους όραση, καί άναπτύσσουν ορδές άγγέλων,'θεών καί δαιμόνων.

Αύτό δείχνει ένα άλλο θέμα πού έχει κεντρική σημασία γιά τή μαγεία -καί τό πόσο κεντρική ήταν, έγινε φανερό μέ τήν εμφάνιση τού Φρόυντ. Οί πρωτόγονοι λαοί χαρακτηρίζονται άπό ένα είδος πουριτανισμού. Ό Sha-man τών 'Ινδιάνων Χουϊτσόλ, δ Ραμόν Μεντίνα, είπε στόν Νόρμαν Λιούις πώς ένας Χουϊτσόλ πού είχε σεξουαλικές σχέσεις πάνω άπό δέκα ή δεκα-


πέντε φορές τό χρόνο θεωρούνταν έκφυλος. Ή στάση τους άπέναντι στό σεξ, εξήγησε, βασιζόταν στόν θεϊκό πρόγονο τής φυλής, τό έλάφι, πού περιόριζε τή σεξουαλική του δραστηριότητα σέ μιά σύντομη έποχή κάθε χρόνο. -Εξάλλου ή σεξουαλική έλευθεριότητα σπαταλάει ζωτικές δυνά-μεις. ̂

Αύτή ή δήλωση μπορεί νά είναι άκριβέστερη άπό ότι άκούγεται. Ή σεξουαλική συνεύρεση μπορεί νά μήν σπαταλάει άπό μόνη της ζωτικό-τητα, άλλά ύπάρχει μιά σχέση άνάμεσα στήν αυτοπειθαρχία καί τήν έπι-βίωση. "Ενα άγόρι τής φυλής τών Χουϊτσόλ πού λουζόταν στό παγωμένο ποτάμι τήν αύγή, έπικρίθηκε άπό τόν Μεντίνα γιά μαλθακότητα· ή κατάλ-ληλη ώρα γιά μπάνιο ήταν στίς τρεις τό πρωί. «Αυτά τά λουτρά ένίσχυαν τή φυσική σεξουαλική ψυχρότητα πού έκτιμούσαν οί Χουϊτσόλ στίς γυ-ναίκες τους», προσθέτει ό Λιούις. Οί γυναίκες τών φυλών άντανακλούν τίς άρετές πού άπαιτούν oi άντρες τους· ήρεμία πίστη, καλό νοικοκυριό.

'Αντίθετα, ό κάτοικος τής πόλης έχει τήν τάση νά είναι «σεξουαλικό-τερος». Οί φυσικές διέξοδοι τής άντρικής κυριαρχίας είναι τό κυνήγι καί ή πάλη. "Αν μειωθούν, φυσικά τίς άντικαθίστά ένα ένδιαφέρον γιά τό σεξ, γιατί ή ε'ισχώρηση στή γυναίκα είναι μιά πράξη ύπέρτατης κυριαρχίας. Ή πράξη τοϋ έρωτα μέ μιά ήρεμη, υπάκουη κοπέλα θάταν λιγότερο ικανο-ποιητική γι' αύτή τήν παρόρμηση, άπό τόν έρωτα μέ μιά κοπέλα πού είναι πιό γοητευτική, άνεξάρτητη, προκλητική! Ό π ο υ άπαιτεϊται άπό τίς συν-θήκες, ένας τύπος άνθρώπου, κάνει σύντομα τήν έμφάνισή του. Ό άστικός πολιτισμός παρήγαγε τήν γοητευτική έταίρα, τή «σειρήνα», τή γυναίκα πού οί άντρες συναγωνίζονται γιά νά τήν κατακτήσουν. Γίνεται άρετή νά άποτελεΐς πρόκληση γιά τούς άντρες. Ό Λεονάρντ Κοττρέλλ επαναλαμβά-νει άπό τό κινέζικο χρονικό τήν Ιστορία τής παλλακίδας τού αυτοκράτορα Buo, πού ήταν γνωστή γιατί ήταν κατσούφα καί δύσκολο νά ευχαριστηθεί. Τής άρεσε ό ήχος τού μεταξιού πού σχιζόταν κι έσκιζαν μπροστά της ολόκληρες μπάλλες. Γιά νά ικανοποιήσει τό καπρίτσιο της, ό αυτοκράτο-ρας άναψε τίς δάδες πού καλούσαν τούς πολέμαρχούς του νά υπερασπί-σουν τή χώρα ένάντια στούς βαρβάρους. Τά στρατεύματα έφτασαν στό παλάτι τού αυτοκράτορα καί τούς είπαν πώς όλα ήταν ένα άστεΐο. "Οταν είδε τήν έκφραση στά πρόσωπα τών άρχηγών ή κοπέλα γέλασε - γιά πρώτη φορά στή ζωή της σύμφωνα μέ τήν Ιστορία.

Ό π ω ς οί περισσότερες άρχαϊες Ιστορίες κι αύτή έχει £να ηθικό δίδα-γμα. "Οταν οί βάρβαροι έκαναν εισβολή, οί δάδες άνάφτηκαν άλλά κανέ-νας δέν ήρθε καί ό αυτοκράτορας σκοτώθηκε κι ή πόλη του καταστρά-φηκε.1

1. Λέσναρντ Κόττρελλ, « Ή τίγρη τοϋ Τσίν» κεφάλαιο 4.


Τό αντίστοιχο της «σειρήνας» ήταν ό Δόν Ζουάν Τό βαβυλωνιακό έπος τοϋ Γκιλγκαμές χίλια χρόνια παλιότερο άπό τόν Όμηρο άρχιζε ι περιγρά-φοντας πώς ή άκόρεστη σεξουαλική όρεξη τού πολεμιστή - καί βααιλιά Γκιλγκαμές δέν άφήνει καμιά παρθένα στόν εραστή της, ούτε τήν κόρη τού πολεμιστή ούτε τήν γυναίκα τού εύγενούς». ΟΙ συμπολίτες του άναγνωρί-ζουν - μέ φροϋδική διεισδυτικότητα - πώς «έκλεπτύνει» μιά 'ισχυρή πα-ρόρμηση γιά κατάκτηση καί παρακαλούν τούς θεούς νά πλάσουν έναν άντρα άρκετά δυνατό γιά νά προκαλέσει τήν πτώση του. Πλάθουν τόν θεάνθρωπο Ένκιντού, πού έπρεπε πρώτα νά «ένανθρωπισθεΐ» άπό μιά εταίρα πού φροντίζει γιά τή σεξουαλική του άγωγή. «Δέν ντράπηκε νά τόν πάρει καί γδύθηκε καί καλωσόρισε τήν λαχτάρα του...» Ή λαχτάρα του εΐναι τόσο μεγάλη ώστε κάνει έρωτα μαζί της μιά ολόκληρη βδομάδα καί στό τέλος αύτής τής περιόδου είναι πολύ έξασθενημένος καί οι πρώην σύντροφοι του, τά θηρία τού δάσους, δέν τόν αναγνωρίζουν. Είναι καί ζάρωμένος. (Καί πάλι έχουμε τήν ιδέα τών πρωτόγονων λαών πώς τό σέξ είναι κατασταλτικό). 'Αργότερα, άφού πάλεψαν ό Ένκιντού κι ό Γκιλγα-μές κι όρκίσθηκαν φιλία, ό Ένκιντού βρίσκει τήν εύθυμη, έκφυλη ζωή της πόλης ταπεινωτική, μιά εξασθένηση τών δυνάμεών του κι εκείνος μέ τόν Γκιλγαμές ξεκινάνε άναζητώντας τήν περιπέτεια. Κι όταν γυρίζουν, καί ή θεά Ίστάρ (ή βαβυλωνιακή 'Αφροδίτη) προσπαθεί νά γοητεύσει τόν Γκιλ-γκαμές, αύτός τήν αποδιώχνει· οί ήρωίκές του ενέργειες έχουν διοχετευθεί στό σωστό τους δρόμο καί δέν ενδιαφέρεται πιά γιά τήν απάνθρωπη υπό-θεση τής άποπλανήοεως. 'Ολόκληρο τό ποίημα είναι μιά διαμαρτυρία τής παλιάς φυλετικής ήθικής ενάντια στή σεξουαλικότητα τής πόλεως. Κι ή ανάλυση τοϋ σατυρισμοϋ τοϋ Γκιλγκαμές έχει μιά διεισδυτικότητα πού ύπονοεί πώς ό άρχικός σουμέριος συγγραφέας ήταν Shaman. (Οί Shaman ήταν καί ποιητές καί αφηγητές 'ιστοριών· ή Ήλιάδη τονίζει πώς ένας Shaman είχε λεξιλόγιο δώδεκα χιλιάδων λέξεων, τριπλάσιο άπό τήν υπό-λοιπη φυλή).

Έχω ύποστηρίξει σ' αύτό τό βιβλίο πώς ό άνθρωπος δέν ήταν πραγμα-τικά φτιαγμένος γιά πολιτισμό. Σάν επιθετικό, έξαιρετικά ενεργητικό πλάσμα δυσκολεύεται νά προσαρμοσθεί στούς περιορισμούς του. 'Αντα-ποκρίνεται στήν έλλειψη προκλήσεως μέ άνία καί μιά τάση νά γίνεται χαλαρός καί άνήθικος. Τό σεξουαλικό ένστικτο παραμένει εξίσου ισχυρό όσο πάντα καί έχει νά σηκώσει τό αυξημένο βάρος τής άπογοητευμένης κυριαρχικότητας. Τό άποτέλεσμα είναι ύπερσεξουαλικότητα καί σεξουα-λική διαστροφή. Ό Γκιλγκαμές, μιά άπό τίς παλιότερες γραπτές άφηγή-σεις, άκούγεται σχεδόν τό ίδιο έκφυλος μέ τόν Πετρώνιο ή τόν Μαρτιάλιο όταν άσχολείται μέ τό σέξ. Μέ μιά μόνο διαφορά: ή όμοφυλοφιλία δέν έχει παρουσιασθεί άκόμα. 'Αλλά είναι άξιοσημείωτο πώς ή όμοφυλοφιλία -


σπάνια ή άνύπαρκτη στίς πρωτόγονες φυλές - φαίνεται νά εμφανίζεται στην Ιστορία τοϋ δυτικού πολιτισμού άπό τότε πού ό άνθρωπος άρχισε νά ζεϊ σέ πόλεις. (Πειράματα πού έγιναν άπό τόν ψυχολόγο Τζών Μπ. Κάλ-χουν στά όποια έκαναν ποντίκια νά ζήσουν καί νά άναπαραχθούν σέ συνθήκες υπερπληθυσμού έδειξαν πώς τά ποντίκια εμφάνιζαν ομοφυλο-φιλία όταν στριμώχνονταν σέ «χαμόσπιτα»).

Τό ένδιαφέρον είναι πώς τό ίδιο θά μπορούσαμε νά πούμε καί γιά τήν αιμομιξία. Οί πρωτόγονοι έχουν ισχυρά ταμπού αιμομιξίας· οί Χουϊτσόλ πιστεύουν πώς ένας άνθρωπος πού έρχεται σέ σεξουαλική σχέση μέ συγ-γενή ή μέ κάποιον έξω άπό τή φυλή θά γίνει στείρος. Τό ταμπού τών έξωφυλετικών σχέσεων είναι άρκετά εύνόητο: ή έπιθυμία φυλετικής κα-θαρότητας. Άλλά γιατί ένα ταμπού στήν αιμομιξία; Ό άνθρωπολόγος Κλώντ Λεβί Στράουςς έγινε διάσημος μ' ένα βιβλίο μέ τίτλο «Οί στοιχειώ-δεις δομές της συγγένειας» (1949) στό όποιο διατυπώνει τήν ενδιαφέ-ρουσα θεωρία πώς ή αίμομιξία είναι ταμπού στούς πρωτόγονους όχι γιατί φοβούνται τήν έξασθένηση τής φυλής, άλλά γιατί οί άγριοι κατέχονται άπό τήν έμμονη Ιδέα τών δώρων. Λέει πώς ή προσφορά είναι άπαραίτητο κοινωνικό λιπαντικό, ένας τρόπος ένισχύσεως τοϋ πνεύματος τής κοινότη-τας καί αποφυγής πολέμου. Ή φυσική εγωιστική άντίδραση τού άντρα θά ήταν νά κρατήσει τίς όμορφες κόρες καί άδερφές στήν οικογένεια σ' ένα ιδιωτικό χαρέμι: οί γυναίκες ήταν Ιδιοκτησία, πού τήν κρατούσε ή τήν έδιωχνε ό άντρας άνάλογα μέ τό τί έκρινε κατάλληλο. Άλλά αύτό θάταν πηγή κοινωνικής έντάσεως, λέει ό Λεβί - Στράονςς γιατί ή υπόλοιπη ψΐ'λή θάνοιωθε πώς ήταν άδικο νά άποτελούν τά πιό όμορφα κορίτσια ιδιοκτη-σία τών πατεράδων καί τών άδερφών τους· κι έτσι οί γυναίκες έγιναν τό πολυτιμότερο άντικείμενο φυλετικής άνταλλαγης· δίνονταν σάν «δώρα» σέ άντρες άλλων οικογενειών, πού έδιναν μέ τή σειρά τους τίς γυναίκες τους. Κι έτσι οί γυναίκες έξασφάλιζαν τήν άρμονία μέσα στή φυλή καί ή αίμομιξία έγινε σιγά - σιγά ταμπού. Ή άποψη τού Λεβί - Στράοΐ'ςς είναι πώς τό ταμπού τής αιμομιξίας άποκαλύπτει ένα είδος «φυσικού Χριστια-νισμού» στούς άγριους: «καλύτερα νά δίνεις παρά νά παίρνεις...».

Αναφέρω αύτή τήν άποψη γιατί είναι τώρα γενικά παραδεγμένη καί μοϋ φαίνεται πώς μπορεί νά άποδειχθεΐ λανθασμένη. Δέν ύπάρχουν εν-δείξεις τώς ό πρωτόγονος άνθρωπος ήταν άπό τή φύση του αιμομικτικός καί αναμορφώθηκε άπό μιά έπιθυμία νά διατηρεί φιλικές σχέσεις μέ τούς γείτονες του. Άλλά άν έγινε έτσι, τί γινόταν μέ τίς άσχημες κόρες πού δέν μπορούμε νά πούμε πώς ήταν κοινωνικό συνάλλαγμα; Τίς κρατούσαν στό οικογενειακό χαρέμι; Καί γιατί τό δόσιμο μιάς όμορφης κόρης θά μείωνε τή ζήλεια τής φυλής; Εξακολουθούσε νά έχει μόνο ένα σύζυγο. Ά ν αύτό


ήταν τό κίνητρο γιά ν' άπαλλαγοΰν άπό αύτή, θάταν λογικότερο νά τήν κάνουν γενική Ιδιοκτησία τών άντρών τής φυλής.

'Αλλά ή πραγματική άντίρρηση, άν ή σκέψη μας είναι σωστή, είναι πώς είναι πολύ άπλούστερο νά υποθέσουμε πώς ό πρωτόγονος άνθρωπος ήξερε άπό ένστικτο πώς ή αίμομιξία θά έξασθενούσε τή γενετική καθαρότητα της φυλής άκόμα περισσότερο άπό τό γάμο μέ ξένους. Κάθε παιδί παίρνει τά μισά γονίδια άπό τόν πατέρα του καί τά μισά άπό τή μητέρα του. Μπορεί νά πάρει ένα «ύπολοιπόμενο γονίδιο» άπό έναν γονέα — μυωπία ή κάποιο άλλο έλάττωμα - άλλά υπάρχουν πιθανότητες νά άντιοταθμιστεϊ άπό ένα υγιές γονίδιο άπό τόν άλλο. Ά ν ζευγαρώσουν έξ αίματος συγγε-νείς, ύπάρχουν περισσότερους πιθανότητες νά πάρει τό παιδί δύο ύπο-λοιπόμενα γονίδια καί μακροπρόθεσμα ή αίμομιξία νά άποδώσει άδυνα-τότερα δείγματα άπό τούς κανονικούς «μεικτούς» γάμους. Ά ν έχουμε δίκιο όταν δεχόμαστε πώς τά γονίδια έπηρεάζονται κατά κάποιο τρόπο άπό έναν «όμαδικό νού», τότε ό δμαδικός νούς έχει εξαίρετο λόγο γιά νά δημιουργήσει μιά ένστικτώδη άποστροφή πρός τήν αίμομιξία σέ φυλές πού ή ϋπαρξή τους έξαρτάται άπό τήν φυλετική τους ζωτικότητα.

"Οταν δ άνθρωπος άρχισε νά ζει σέ πόλεις έξασθένησε τό ταμπού τής αίμομειξίας. Οί γάμοι μεταξύ άδερφών τών άρχαίων Αΐγύπτιων ηγεμόνων δέν έχουν σχέση μέ τό θέμα γιατί ήταν άποτέλεσμα μιάς πεποιθήσεως πώς οί βασιλιάδες καί οί βασίλισσες ήταν θεοί καί δέν μπορούσαν νά ζευγα-ρώσουν μέ κοινούς θνητούς· άλλά κατά τόν Σουετόνιο καί τόν Τάκιτο μερικοί άπό τούς Καίσαρες άπολάμβαναν τήν αίμομειξία μόνο γιά ήδονή, μιά πικάντικη άλλαγή πού ερέθιζε όρέξεις πού είχαν άμβλυνθεί άπό τήν ύπερβολική σεξουαλική άπόλαυση.

Τώρα, ή πρωτόγονη μαγεία ήταν βασικά ή χρησιμοποίηση τών κρυφών δυνάμεων τού άνθρώπου γιά τόν έπηρεασμό τού κυνηγιού ή ίσως καί τής μάχης. Ή περιγραφή τού «καλέσματος τών δελφινιών» άπό τόν Γκρίμπλ είναι ένα τέλειο παράδειγμα πρωτόγονου σαμανισμού. Κάτω άπό τίς νέες άστικές συνθήκες συνδέθηκε άναπόφευκτα στενότερα μέ τό σέξ. Ή σε-ξουαλική άπογοήτευση έγινε δλο καί μεγαλύτερη στίς πόλεις. Οί κύριοι μπορούσα·, νά άπολαμβάνουν τά χαρέμια τους- οί νεαροί εύγενείς μπο-ρούσαν νά κυνηγάνε διάσημες έταίρες· ό φτωχός έξακολουθούσε νά έχει τήν κουρασμένη γυναίκα του καί τή μεγάλη του οικογένεια κι έφτανε νά γυρίσει τό κεφάλι του γιά νά δει γυμνόστηθες κοπέλλες νά περνάνε στό δρόμο. Οί άντρες είχαν τήν τάση νά πεθαίνουν νεώτεροι άπό τίς γυναίκες καί ύπήρχαν πολλές σεξουαλικά άπογοητευμένες χήρες. (Αύτό άντανακλά στήν ιστορία τού κυνηγιού τοϋ Γκιλγκαμές άπό τήν Ίστάρ, όπως καί στήν ιστορία τής Αφροδίτης καί τού Άδωνι ή άκόμα τού 'Ιωσήφ καί τής γυ-ναίκας τοϋ Πετεφρή). Ό Μπρονισλάβ Μαλινόφσκι πέρασε χρόνια παρα-


τηρώντας τούς νησιώτες Τρομπριάν'καί παρατήρησε τίς μαγικές τελετές πού συνδέονταν μέ τήν καθέλκυση ένός κανώ· σκοπός τους ήταν ή προστασία τού πληρώματος άπό τίς Ιπτάμενες μάγισσες πού θά κατάστρεφαν τό πλοίο καί θά έτρωγαν τά σώματα τών ναυτών. 'Εδώ μπορεί νά δει κανείς καθαρά τή σεξουαλική προέλευση τού φόβου γιά τίς μάγισσες. Πίστευαν πώς άν μιά κοπέλα ήθελε νά έμποδίσει τόν έραστή της νά γίνει έπιστος, έπρεπε νά ψήσει ένα γλύκισμα πού νά περιέχει τό αίμα τής περιόδου της· όταν τό-τρωγε θά γινόταν άνίκανος μέ τίς άλλες γυναίκες· Ό νέος πού ήθελε νά «μαγέψει» μιά κοπέλλα έπρεπε νά τήν κάνει νά πιει ένα ποτό στό όποιο είχε ανακατέψει τό σπέρμα του. (Αυτές οί μαγικές πεποιθήσεις διατη-ρούνται σήμερα σέ μέρη πού άπέχουν τόσο μεταξύ τους όσο ή Σικελία καί ή Νότια 'Αμερική).

Αύτό πού συνέβη στη μαγεία καθώς γινόταν «άστική», ήταν πώς δια-χύθηκε άπό ένα έντονο στοιχείο άνησυχίας. Ό Κορνήλιος Άγρίππας, ό μάγος τοϋ 16ου αίώνα, δήλωνε πώς οί γυναίκες έπρεπε νά πίνουν τά ούρα μουλαριών σάν άντισυλληπτικό γιατί τά μουλάρια είναι στείρα. Αύτό θά ήταν φανερά εξίσου άποτελεσματικό όσο τά περισσότερα ερωτικά ποτά. Ά π ό τήν άλλη πλευρά θάταν λάθος νά υποθέσουμε πώς ή σεξουαλική μαγεία δέν ήταν βασικά τίποτα περισσότερο άπό τραχειά πρόληψη. Τό σέξ εΐναι μιά άπό τίς έλάχιστες λειτουργίες τοϋ άνθρώπου πού δέν έχει «αύ-τοματοποιηθεΐ» μέ έπιτυχία άπό τό ρομπότ. Ά ν είμαι κουρασμένος μιά όμορφη θέα ή μιά συμφωνία τού Μότσαρτ μπορεί νά μήν ξυπνήσει τό ενδιαφέρον μου άλλά μιά ματιά σέ μιά άγνωστη κοπέλλα πού βγάζει τά ρούχα της θά τό ξυπνήσει. Δηλαδή τό σέξ έχει μιά κάποια έμφυτη άμυνα ένάντια στήν άπώλεια της «άντιλήψεως τών άξιών» πού προκαλεί ή κού-ραση ή ή προσέγγιση. Αύτό σημαίνει πώς είναι συνδεμένο μέ «θερμή γραμμή» μέ τό υποσυνείδητο μου. Ό πολιτισμός έκλεψε άπό τόν άνθρωπο τίς πιό πολλές άπό τις βαθύτερες δυνάμεις του· άλλά τό σέξ έμεινε άνεπη-ρέαστο - ή άν έπηρεάστηκε έγινε δυνατότερο. Οί δΐ'νάμεις τοΰ υποσυνείδη-του μπορούν άκόμα νά ελευθερωθούν άπό τό σέξ. Φαίνεται τώρα άρκετά σίγουρο πώς τά φαινόμενα τών πόλτεργκαϊστ (πόλτεργκαϊστ σημαίνει «θορυβοποιό φάντασμα», καλικάντζαρος) προκαλούνται άπό άσυνείδη-τες σεξουαλικές διαταραχές σέ κορίτσια καί άγόρια έφηβικής ήλικίας -ιδιαίτερα κορίτσια. Ό Ράυνερ Σ. Τσόνσον γράφει:

"Ενα άπό τά εκπληκτικότερα γνωρίσματα τών φαινομένων καλικαν-τζάρων είναι πώς σέ μιά συντριπτική πλειοψηφία τών περιπτώσεων, ένα νεαρό άτομο φαίνεται νά είναι ό άσυναίσθητος διάμεσος αύτών τών φαινομένων. Στίς 95% τών περιπτώσεων πρόκειται γιά μικρό κορίτσι καί στά 5% γιά άγόρι ή νέο, λεέι ό Πράις. 'Επίσης ή σεξουα-


λική άλλαγή ή τό σόκ φαίνεται νά συνδέεται συχνά ή μέ τήν άρχή ή μέ τήν κατάπαυση τών φαινομένων. Ή έφηβεία καί ή ήβη είναι οί περίοδοι πού εύνοούν αύτά τά φαινόμενα. Ό Πράις μάς πληροφορεί πώς ή δύναμη τής Ελεονόρα Ζουγκέν έξαφανίστηκε μέσα σέ μιά νύχτα μέ τήν πρώτη έμφάνιση τής περιόδου· πώς οί άδελφοί Σνάιν-τερ ήταν έξαιρετικοί γύρω στήν ήβη άλλά τά φαινόμενα ξεχώρισαν καθώς προχωρούσε ή έφηβεία· άντίστροφα ότι ή δύναμη τής Στέλλας Γκ. έγινε έντονη μέ τή σεξουαλική ωριμότητα· πώς στήν περίπτωση τής Έστερ Κόξ τά φαινόμενα πού κράτησαν ένα χρόνο προκλήθηκαν άπό νευρικό κλονισμό μετά άπό μιά άπόπειρα βιασμού καί πώς Επιπλέον έφτασαν στή μεγαλύτερη έντασή τους μετά άπό είκοσιοχτώ μέρες. . . Ό Πράις διηγείται άκόμα μιά συνέντευξη μέ τόν σύζυγο τής Φρίντα Β., μιάς νεαρής αύστριακής μέντιουμ, πού τόν πληροφό-ρησε πώς στό άποκορύφωμα τής σεξουαλικής διεγέρσεως τής γυναί-κας του στίς άρχές τής συζυγικής τους ζωής, άντικείμενα έπεφταν μερικές φορές άπό τό γείσο τού τζακιού στήν κρεβατοκάμαρά τους· έπίσης ότι κατά τήν περίοδό της δέν έμφανιζόταν ή ιδιότητα τοϋ μέντιουμ1.

Ό Τζόνσον άναφέρει έπίσης μιά περίπτωση παρόμοιας φύσεως πού άναλύθηκε άπό τόν Δρα Κ.Α.Μέγιερ, τόν βοηθό τού Γιούγκ. Στό άποκο-ρύφωμα τής άναλύσεως ή άσθενής, σέ κώμα, φανταζόταν πώς έμπαινε όλο καί βαθύτερα σέ μιά πόλη, πού συμβόλιζε τό πρόβλημά της (υποθέτουμε πώς ήταν σεξουαλικό, άν κι ό Τζόνσον δέν τό λέει). Τή στιγμή πού έφτανε στό κέντρο της άκούστηκε ένας δυνατός θόρυβος καί ένας γοτθικός ξύλι-νος πάγκος σκίστηκε στά δύο.

Ό Ρόμπερτ Γκραίηβς μοϋ σχολίασε ότι πολλοί νέοι άντρες χρησιμο-ποιούν μιά μορφή άσυναίσθητης μαγείας γιά νά γοητεύσουν τίς κοπέλλες· αύτό συμφωνεί καί μέ τήν άποψη πού ύποστηρίζω, πώς άπό τότε πού ό άνθρωπος έγινε κάτοικος τών πόλεων, υπάρχει ισχυρή σχέση άνάμεσα στίς κρυφές του «ψυχικές» δυνάμεις καί τή σεξουαλικότητα του. Τό σέξ μπορεί νά προκαλέσει ένα βαθμό δυνάμεως θελήσεως καί έντάσεως πού σπάνια βρίσκεται σέ άλλους τομείς τής πολιτισμένης ζωής. Τό μόνο πού χρειάζε-ται είναι νά δει κανείς σκυλιά νά κοιμούνται έξω μέ τόν χειρότερο καιρό γύρω στό σπίτι μιάς σκύλας πού είναι στήν ώρα της γιά νά συλλάβει κάτι άπό τή δύναμη τού ένστικτου. Ό Μπάρτοκ συλλαμβάνει ένα μέρος της στό μπαλέτο του « Ό θαυμαστός μανδαρίνος», όπου μιά πόρνη παρασύρει ένα

1. «Τό φυλακωμένο μεγαλείο», (Λονδίνο, Hodder and Stoughton, 1953) σελ. 255 - 256.


μανδαρίνο στό δωμάτιό της, δπου δέχεται τήν έπίθεση δύο κακοποιών· τόν καίνε, τόν μαχαιρώνουν καί τελικά τόν κρεμάνε, άλλά άρνιέται νά πεθάνει ώσπου νά ικανοποιηθεί ή σεξουαλική του επιθυμία. Ό μανδαρί-νος εικονίζεται σάν σιωπηλός, άπαθής άνθρωπος, πού ό πόθος του εκφρά-ζεται μόνο άπό άπό τά μάτια του πού καίνε- Ινας άντρας σπρωγμένος άπό μιά τεράστια βούληση, ή άρχετυπική εικόνα τού μάγου.

Αύτή ή συσχέτιση τής μαγείας μέ τό σέξ δημιούργησε στήν πραγματι-κότητα τήν Ιδέα τής «μαύρης μαγείας». Κι αύτό ήταν τό δεύτερο στάδιο τού εκφυλισμού της μαγικής τέχνης.

"Ας συνοψίσουμε τήν Ιστορία τής μαγείας όπως άναδύεται άπό όλα αύτά.

Ό πρωτόγονος άνθρωπος εξακολουθούσε νά έχει τά ύπεραισθητήρια ένστικτα τών κατώτερων ζώων: τηλεπάθεια, διαίσθηση τού κινδύνου; «έκτη αίσθηση» πού τόν καθοδηγούσε σέ πράσινα βοσκοτόπια δπου τό κυνήγι ήταν καλό. Ύστερα άπό περισσότερα άπό ένα εκατομμύριο χρόνια εξελίξεως, είχε χάσει τό μεγαλύτερο μέρος αύτών τών δυνάμεων γιατί σέ σύγκριση μέ τά άλλα πλάσματα είχε γίνει πολύ λογικό όν. 'Αλλά οί φυλε-τικοί Shamans ήξεραν πώς νά τρέφουν τίς δυνάμεις τους καί τίς χρησιμο-ποιούσαν γιά τό καλό της φυλής.

Πρίν άπό 60.000 περίπου χρόνια έμφανίστηκε ό άνθρωπος τού Κρό-Μανιόν, ή άνώτερη μέχρι τώρα μορφή άνθρώπου. Ή μαγεία έπαιζε μεγα-λύτερο ρόλο στή ζωή του'άπό ό,τι στή ζωή τού παλιότερου άνθρώπου. Ή μαγεία ήταν επιστήμη τής λίθινης έποχής κι ήταν τό ευφυέστερο δν πού έμφανίστηκε μέχρι τώρα στή γη.

Συνέβη τό άναπόφευκτο- ή «λευκή», συμπαθητική μαγεία τών Shamans έγινε κάτι πιό προσωπικό. Γεννήθηκε ή γοητεία. Ή γοητεία πρέπει νά διακρίνεται σαφώς άπό τήν συνηθισμένη μαγεία πού είναι άπλώς ή χρήση έξωαισθητικών δυνάμεων - δηλαδή ή τηλεπάθεια καί ή ραβδοσκόπηση είναι άπλές μορφές μαγείας. Ή γοητεία είναι προσπάθεια συστηματικής χρησιμοποιήσεως αύτών τών δυνάμεων μέ «γητειές», ποτά, τελετές καί τά λοιπά. Μιά άπλή διάκριση θάταν νά πούμε πώς ή μαγεία είναι βασικά παθητική ένώ ή γοητεία βασικά ένεργητική.

'Αλλά Ισως ή σημαντικότερη διάκριση είναι ή άκόλουθη. Ή μαγεία εξαρτάται άπό άνώτερα έπίπεδα συνειδήσεως, ευρύτερη άντίληψη τής πραγματικότητας άπό αύτήν πού έχει συνήθως δ άνθρωπος. Ά π ό τήν άποψη αύτή συνδέεται στενά μέ τό μυστικισμό. Ή γοητεία μπορεί νά έξαρτάται άπό υπερφυσικές δυνάμεις άλλά ξεκινάει άπό τήν καθημερινή συναίσθηση, τήν καθημερινή προσωπικότητα. Τό χαρακτηριστικό τής κα-θημερινής προσωπικότητας είναι ή θέλησή της γιά δύναμη:ή έπιθυμία γιά χρήματα, άγαθά, σεξουαλική κατάκτηση, θέση. Ή μυστική παρόρμηση


άπό τήν άλλη πλευρά ξεπερνάει όλα αυτά. Ένας ποιητής γοητευμένος άπό τή φρεσκάδα μιάς άπριλιάτικης βροχής νιώθει παράξενους πόθους, κάτι νά ξεσπάει καί νά παλεύει μέσα του, μιά αίσθηση τοϋ πλούτου καί τού μυστηρίου τού σύμπαντος πού κάνει τίς φιλοδοξίες τών κοινών άνθρώπων νά φαίνονται άνόητες καί λανθασμένες. Θά μπορούσαμε νά άντικρού-σουμε πώς όλοι οί άνθρωποι όδηγούνται άπό αύτές τίς παρορμήσεις νά ξεπεράσουν τόν έαυτό τους: άκόμα καί ό πολιτικός πού λέει ψέματα γιά νά κερδίσει μιάέκλογή· άκόμα κι ό Δόν Ζουάν πού λέει ψέματα γιά νά πείσει μιά κοπέλα νά πέσει στό κρεβάτι του. Αύτό είναι άλήθεια. Ή βασική διαφορά είναι πώς ό ποιητής «άπορρίπτει κατά κάποιο τρόπο τόν έαυτό του», δέν ενδιαφέρεται γιά τήν προσωπικότητα του καί τή μεγέθυνσή του. Θάθελε νά γίνει άθώος σάν τό καθαρό νερό. Ή διάκριση είναι σημαντική γιατί θά έμφανιστεϊ έπανειλημμένα σ' αύτό τό βιβλίο. Ή διαφορά ανά-μεσα στό μάγο καί στόν γητευτή είναι πώς ό μάγος είναι άνιδιοτελής σάν ποιητής ή επιστήμονας· ό γητευτής θέλει προσωπική δύναμη.

Ή γοητεία γεννήθηκε πρίν άπό 60.000 χρόνια άλλά ενώ οί άνθρωποι ζούσαν άπλές ζωές σέ μικρά χωριά, παρέμεινε ένα άσήμαντο παρακλάδι τού σαμανισμοϋ. Μέτόν έρχομό τών πόλεων καί τήν άνάπτυξη τής σεξουα-λικής έμμονης Ιδεατής άνθρωπότητας άποσπάστηκε άπό τόν σαμανισμό καί άπέκτησε μιά άνεξάρτητη ύπαρξη. Ά π ό δώ καί πέρα ή μαγεία καί τό σέξ έμειναν στενά συνδεμένα· αύτό εξηγεί τή βιαιότητα τής καταδιώξεως τών μαγισσών στή Χριστιανική έποχή.

Άλλά έχουμε λόγους νά υποψιαζόμαστε πώς ένα άλλο σημαντικό γεγονός έπαιξε ρόλο στήν άλλαγή τής Ιστορίας τής άνθρωπότητας τήν τέταρτη χιλιετία π.Χ.: ό κατακλυσμός.

Στίς άρχές τής δεκαετίας τού 1920 μιά κοινή Άγγλοαμερικανική άπο-στολή υπό τήν άρχηγία τοϋ Λέοναρντ Γούλλεϋ, πήγε νά έρευνήσει τό ύψωμα Τέλλ άλ Μουκαγιάρ, πού βρίσκεται στά μισά τού δρόμου άνάμεσα στή Βαγδάτη καί τόν Περσικό κόλπο· ήταν ή τοποθεσία της άρχαίας πόλης Ου ρ, τών Χαλδαίων. Οί Χαλδαΐοι ήταν σύμφωνα μέ τήν παράδοση οί θεμελιωτές της άστρονομίας καί τής άστρολογίας. Ό Ναβουχοδονόσωρ καί ό Βαλτασάρ ήταν βασιλιάδες τών Χαλδαίων.

Όλόκληρη ή δεκαετία τοϋ 1920 ήταν πλούσια σέ άρχαιολογικές άνα-καλύψεις, πού άνάγονταν στήν περίοδο της άναλύψεως τής γραφής -3.000 π.Χ. Οί θησαυροί πού άνακαλύφθηκαν ήταν έξίσου όμορφοι κι έξωτικοί μέ έκείνους πού άνακαλύφθηκαν στόν τάφο τού Τουταγχαμών τό 1922. Άλλά τό καλοκαίρι τοΰ 1929, καθώς ή άνασκαφή τέλειωνε, ό Γούλλεϋ άποφάσισε νά προχωρήσει κάτω άπό ένα λόφο πού περιείχε τούς τάφους Σουμερίων ευγενών (πού ό Γούλλεϋ όνόμασε «τάφους τών βασιλέων τής


Ουρ».) 'Ανακάλυψαν πήλινες πινακίδες πού ήταν άρχαιότερες άπό αύτές στούς τάφους. Πινακίδες πού χρονολογούνταν άπό τήν όνακάλυψη τής γραφής. Καθώς εξακολούθησαν νά σκάβουν πρός τά κάτω, άνακάλυψαν κι άλλα σουμεριακά άγγεία, πού έμοιαζαν μ' αύτά πού είχαν ήδη βρεθεί-άπλώς δ πολιτισμός τών Σουμερίων είχε μείνει σταθερός καί άμετάβλητος γιά μεγάλο διάστημα.

Κι ύστερα, γιά μεγάλη κατάπληξη όλων, έφτασαν σ' Ινα στρώμα καθα-ρού άσπρου πηλού. Είχε πάχος πάνω άπό όχτώ πόδια. Καί στήν άλλη πλευρά του βρήκαν κι άλλα άγγεία καί κομμάτια κτιρίων. Τά άγγεία ήταν τώρα χειροποίητα κι δχι διαμορφωμένα σέ τροχό άγγειοπλάστη- είχαν ξαναγυρίσει στήν κουλτούρα τής λίθινης έποχής.

Ή λίθινη έποχή χωριζόταν άπό τήν έποχή τού όρείχαλκου καί τού σιδήρου μέ ένδείξεις μιάς πλημμύρας. Οί ύπολογισμοί έδειξαν πώς ή πλημμύρα έγινε γύρω στίς 4.000 π.Χ. τήν χρονολογία τής μεγαλύτερης άλλαγής τής άνθρωπότητας πρός τή ζωή τών πόλεων.

Στή δεκαετία τού 1870 ένας μελετητής μέ τό όνομα Τζώρτζ Σμίθ εργα-ζόταν στό Βρετανικό Μουσείο, έξετάζοντας μερικές άπό τίς πήλινες πινα-κίδες μέ τή σφηνοειδή γραφή πού είχαν άνακαλυφθεί στή Νινευΐ άπό τόν Ρασσάμ, βοηθό τού Ώστέν Λαγιάρ. Αύτές οί πινακίδες ήταν μέρος τής βιβλιοθήκης τοϋ αιμοδιψή βασιλιά Σεναχερίβ πού ήταν γνωστός άπό τή Βίβλο. Ό Σμίθ συνειδητοποίησε πώς μερικές άπό τίς πινακίδες ήταν μέ-ρος ένός ποιήματος γιά έναν ήρωα μέ τό όνομα Γκιλγκαμές. Έχω ήδη άνα-φέρει τό πρώτο μέρος αύτού τοϋ έπους - ένα άπό τά μεγαλύτερα έργα τής παγκόσμιας λογοτεχνίας: πώς οί θεοί πείστηκαν νά πλάσουν τόν Ένκιν-τού γιά νά τιμωρήσουν τόν Γκιλγκαμές καί πώς οί δυό τους έγιναν φίλοι. Ό Γκιλκαμές κι ό Ένκιντού ταξιδεύουν στό όρος τού Κέδρου (πού όπως ξέρουμε σήμερα βρίσκεται άνάμεσα στή Συρία καί τήν Μικρά 'Ασία) καί παλεύουν μέ τό φρουρό του, τόν γίγαντα Χουμπάμπα, πού τόν σκοτώνουν. Στήν έπιστροφή τους συμβαίνει τό έπεισόδιο τής άπόπειρας άποπλανή-σεως τοϋ Γκιλκαμές άπό τήν Ίότάρ- δταν τήν άποδιώχνει πείθει τούς θεούς νά στείλουν έναν ουράνιο ταύρο γιά νά καταστρέψει τήν πόλη Ού-ρούκ. Ό Γκιλκαμές κι ό Ένκιντού καταφέρνουν νά σκοτώσουν τόν ταύρο. Τότε ή Ίστάρ στέλνει μιά μυστηριώδη άρρώστεια πού σκοτώνει τόν Έν-κιντού. Ό Γκιλκαμές άπελπίζεται - καί συναισθάνεται ξαφνικά τήν θνη-τότητα του. 'Αποφασίζει νά πάει νά συμβουλευτεί έναν άνθρωπο πού οί θεοί τοϋ έχουν χαρίσει τήν άθανασία - τόν Ούτα-Ναπιστίμ. Ταξιδεύει σ' Ινα παράξενο βουνό πού φρουρείται άπό άνθρώπους - σκορπιούς καί μπαίνει στήν καρδιά του, ένα είδος κήπου τών 'Αραβικών Νυχτών. Ή θεά Σιδούρι τού λέει πώς δλοι οί άνθρωποι γεννιούνται γιά νά πεθάνουν, καί τελικά δέχεται νά τόν βοηθήσει νά συναντήσει τόν Ούτα-Ναπιστίμ. Κι ό


Ούτα- Ναπιστίμ διηγείται στόν Γκιλγκαμές τήν ιστορία τοϋ κατακλυσμού: πώς τόν είχε προειδοποιήσει ό θεός Έ α ότι ό κόσμος θά καταστρεφόταν άπό νερό, καί πώς ξέφυγε άπό τήν καταστροφή φτιάχνοντας μιά κιβωτό. Οί θεοί άποφάσισαν τελικά νά τόν κάνουν άθάνατο.

'Υπάρχουν έλάχιστα άκόμα πράγματα άπό τό έπος τοϋ Γκιλγκαμές - τό υπόλοιπο δέν έχει άνακαλυφθεΐ. Σύμφωνα μέ τή συμβουλή τού Ούτα Να-πιστίμ, ό Γκιλγκαμές βρίσκει ένα φυτό αίώνιας ζωής στόν βυθό τής θά-λασσας· άλλά ένα φίδι τό κλέβει ενώ κοιμάται καί γυρίζει στό Ουρούκ θλιμμένος καί μ' άδεια χέρια.

Ή Βικτωριανή 'Αγγλία έμεινε κατάπληκτη όταν ό Σμίθ δημοσίευσε τή μετάφραση τής ίστορίας τού κατακλυσμού άπό τόν Γκιλγκαμές. 'Ορισμέ-νες πινακίδες έλλειπαν καί τό Daily Telegraph τού Λονδίνου έδωσε 1000 λίρες στό Σμίθ γιά νά πάει νά ψάξει γιά τά κομμάτια πού έλειπαν. Οί πιθανότητες νά τά βρει ήταν μιά στό εκατομμύριο. Άλλά τό έκπληκτικό ήταν ότι τά βρήκε μετά άπό πέντε μόνο μέρες. (Μερικές άπό τίς άπίστευτες «συμπτώσεις» πού έχουν συμβεί στήν άρχαιολογία είναι άρκετές γιά νά κάνουν καί τόν πιό σκεπτικιστή άνθρωπο νά πιστέψει στίς Μοίρες). Ό Σμίθ ξέθαψε τό μεγαλύτερο μέρος τού ποιήματος τοΰ Γκιλγκαμές όπως τό ξέρουμε σήμερα· δυστυχώς, βρέθηκαν έλάχιστα περισσότερα μέρη. άν καί ύπήρξαν κομμάτια στήν άρχαιότερη γλώσσα τών Σουμερίων, πού δείχνουν πώς τό ποίημα άφηγεΐται παραδόσεις τής προηγούμενης χιλιετίας.

Οί θρύλοι ένός κατακλυσμού είναι πολύ διαδεδομένοι σ' όλόκληρη τήν παγκόσμια μυθολογία - ένας κατακλυσμός πού συνοδεύεται άπό έκρήξεις ήφαιστείων, τυφώνες καί σίφουνες. Στόν 'Ελληνικό θρύλο, ό Δευκαλίων, γιός τού Προμηθέα, ήταν ό μόνος πού επέζησε (μαζί μέ τή γυναίκα του Πύρρα) άπό ένα κατακλυσμό μέ τόν όποιο ό Ζευς κατέστρεψε τόν κόσμο ( Ό λόγος πού δίνεται είναι ό ίδιος μέ τής βίβλου: πώς ή άνθρώπινη φυλή είχε διαφθαρεί τελείως). Ό Όβίδιος άφηγεΐται τήν Ιδια 'ιστορία. Τό ϊδιο καί ή Ρίγκ Βέδα τών 'Ινδών πού βάζει τόν Μανού νά χτίζει τήν κιβωτό του καί νά προσγειώνεται στήν κορυφή ένός βουνού όταν τέλειωσε ό κατακλυ-σμός - όπως ό Δευκαλίων καί ό Ούτα-Ναπιστίμ. θρύλοι γιά τόν κατακλυ-σμό βρίσκονται στήν Ποπόλ-Βούχ. τό «ίερό βιβλίο» τών 'Ινδιάνων Κουϊ-τσέ τής Νοτίου Αμερικής καί στούς βορειαμερικανούς Ινδιάνους. Όποιος άναγνώστης άμφιβάλλει γιά τήν παγκόσμιότητα τών θρύλων τού κατακλυ-σμού πρέπει νά κοιτάξει στή λέξη «κατακλυσμός» στό εύρετήριο τής Παγ-κόσμιας Βίβλου τοΰ Μαπλλού, οποί' μπορεί νά διαλέξει άνάμεσα σέ έξι διαφορετικές έκδοχές, πού περιλαμβάνουν Περσική, Κινέζικη καί 'Ινδική.

Φυσικά μπορεί καθένας άπό αύτούς τούς θρύλους νά άναφέρεται σέ διαφορετικό κατακλυσμό· φαίνεται άπίθανο νά πλημμύρισαν ταυτόχρονα ή Κίνα καί ή Βόρειος Αμερική. Άλλά είναι ένδιαφέρον νά ύποθέσουμε:


Μπορεί νά υπήρξε κανένα γεγονός στήν παγκόσμια Ιστορία άρκετά κατα-στρεπτικό ώστε νά προκαλέσει πλημμύρα σέ μεγάλες περιοχές όλόκληρου τού κόσμου;

Ένας παράξενος Γερμανός μηχανικός ονόματι Χάνς Χέρμπιγκερ1 ήταν πεπεισμένος πώς είχε τήν άπάντηση καί άνάμεσα στους όπαδούς του συγ-καταλεγόταν ό Χίτλερ· άκόμα καί σήμερα ή θεωρία τού «κοσμικού πάγου» τού Χέρμπιγκερ έχει χιλιάδες πιστούς. (Στήν «Αυγή τών μάγων» πού εκδόθηκε τό 1960, ό Λούις Πάουελς δηλώνει πώς έχει άκόμα ένα έκατομ-μύριο όπαδούς). Ό Χέρμπιγκερ έλεγε πώς όφειλόταν στή σελήνη - στήν αιχμαλωσία της σημερινής σελήνης άπό τή γή μας. Ή σελήνη μας, κατά τόν Χέρμπιγκερ, είναι ή τέταρτη πού αιχμαλώτισε ή γή. Κάποτε ήταν ένας μικρός πλανήτης πού πλησίασε πάρα πολύ στή γή - στήν άναπόφευκτη έλικοειδή πορεία του πρός τόν ήλιο - κι έγινε δορυφόρος της, δημιουρ-γώντας άναστάτωση στήν επιφάνεια τού πλανήτη Γή.

Ή «θεωρία τοϋ κοσμικού πάγου» (Welteislehre) παίρνει τό όνομα της άπό τήν πεποίθηση τού Χέρμπιγκερ ότι τό σύμπαν άρχισε όταν ένα τερά-στιο κομμάτι κοσμικού πάγου συνάντησε κατά κάποιο τρόπο έναν ήλιο. Έγινε μιά φοβερή έκρηξη, πού συνεχίζεται άκόμα. Γι' αύτό οί άστρονόμοι παρατηρούν πώς τό σύμπαν μας επεκτείνεται, λέει ό Χέρμπιγκερ. 'Αναπό-φευκτα δέν ύπάρχει «κενό» γιατί μιά έκρηξη θά διέσπειρε τήν ύλη της σ' όλο τό σύμπαν· αύτό πού όνομάζουμε κενό είναι στήν πραγματικότητα γεμάτο μέ άραιωμένο υδρογόνο καί λεπτούς κρυστάλλους πάγου. ( Ή με-γάλη του ιδέα γεννήθηκε στίς μέρες πού ήταν μηχανικός κι έβλεπε λυωμένο σίδερο νά πέφτει τυχαία πάνω στό χιόνι, προκαλώντας έκρηξη· ξαφνικά ένιωσε τήν έντονη πεποίθηση πώς έτσι άρχισε τό σύμπαν).

θ ά είναι ενδιαφέρον νά δούμε πώς θά έπιζήσει ή λατρεία τοϋ Χέρ-μπιγκερ άπό τίς προσεληνώσεις, γιατί δήλωνε πώς ή σελήνη είναι σκεπα-ομίν., άπό ένα παχύ στρώμα πάγου πού φτάνει σέ πολλά μίλια βάθος. Κατά τόν Χέρμπιγκερ, οί τρεις προηγούμενες σελήνες τής γης έγιναν κομή-τες σκεπασμένοι άπό πάγο πού πλησίασαν πάρα πολύ στή γη· ήρθε μιά μέρα πού έπεσαν στή γή -γ ιατ ί διαγράφουν έλικοειδή τροχιά όλο καί πιό κοντά στή γη όπως ή βελόνα ένός δίσκου γραμμοφώνου πλησιάζει στό κέντρο. Αύτές οί γιγάντιες καταστροφές έξηγούν τίς εποχές της εξελίξεως τής γής - τίς μεγάλες έποχές τών πάγων καί τά λοιπά.

Πρίν άπορρίψουμε τελείως τόν Χέρμπιγκερ σάν τρελό, θάταν καλό νά έχουμε υπόψη μας πώς οί επιστήμονες εξακολουθούν νά μήν έχουν καμιά εξήγηση γιά μερικές άπό τίς άλλαγές αύτές στό κλίμα τής γής. Τά τελευ-ταϊα είκοσι έκατομμύρια χρόνια, μιά έποχή βαρείας βροχοπτώσεως (ή

1. I860 - 1931.


Μειόκαινος) Ακολουθήθηκε άπό δώδεκα έκατομμύρια χρόνια ξηρασίας καί έρήμων (τήν Πλειόκαινο)· υστέρα άκολούθησε ή Πλειστόκαινος, μιά παράξενη, εκρηκτική περίοδος μέ φόβερές μεταβολές στό κλίμα, που περι-έλαβαν τέσσερις μεγάλες έποχές πάγων πού διήρκεσαν ένα έκατομμύριο χρόνια. Στήν «Γένεση τής Αφρικής», ό.Άρντρεύ έχει ένα διασκεδαστικό κεφάλαιο πού περιγράφει τίς διάφορες θεωρίες πού προσπαθούν νά εξηγή-σουν τίς τέσσερις έποχές τών πάγων τής Πλειστοκαίνου πού ή τελευταία ή Βύρμ, διάρκεσε άπό τήν έποχή τοΰ άνθρώπου τού Νεάντερταλ μέχρι μόλις πρίν 11.000 χρόνια. Περιλαμβάνουν τούς κομήτες, τήν κλίση τών πόλων τής γης, ξαφνικά ξεσπάσματα ήλιακής άκτινοβολίας καί τή θεωρία τοΰ Άρντρεϋ πώς τό ήλιακό σύστημα περιστρέφεται μέσω ένός σύννεφου άε-ρίων κάθε διακόσια έκατομμύρια χρόνια. "Ολες οί θεωρίες μπορούν νά διαψευσθούν. Καί έτσι έξακολουθοΰμε νά μήν έχουμε σαφή ιδέα τοΰ τί προκάλεσε τίς μεγάλες έποχές τών πάγων τής Προκαμβριανής, τής Περ-μιανής καί της Πλειστοκαίνου. Ή υπόθεση τής σελήνης τού Χέρμπιγκερ είναι έξίσου πιθανή μέ όποιαδήποτε. 'Ιδιαίτερα γιατί τώρα φαίνεται πι-θανό πώς ή σελήνη μας είναι ένα ξένο σώμα πού έχει αίχμαλωτιστεϊ άπό τό διάστημα.

Είναι άλήθεια :· ός ό Χέρμπιγκερ χρονολογεί τήν αιχμαλωσία της ση-μερινής μας σελήνης (πού ονομάζει πλανήτη Λούνα) γύρω στίς 12.000 π.Χ. 'Αλλά πάλι είναι πολύ σίγουρος πώς ή αιχμαλωσία τοΰ Λούνα προκάλεσε τόν κατακλυσμό. Τό σημείο αύτό συζητιέται σέ ένα άπό τά πιό θαυμάσια παράξενα βιβλία, τήν «'Ατλαντίδα καί τούς γίγαντες» τού μακαρίτη κα-θηγητή Ντενί Σωρά (1957). Ό Σωρά, όπαδός τού Χέρμπιγκερ άρπάζεται άπό μιά παράξενη φράση στήν ιστορία τού Νώε. «'Υπήρχαν γίγαντες στή γή έκεϊνες τίς μέρες». 'Υπάρχουν άφθονες γεωλογικές ένδείξεις πώς ύπήρ-χαν κάποτε γίγαντες. Στά μέσα τής δεκαετίας τοΰ 1930, κοντά στό 'Ιαπω-νικό χωριό Σαγκιράν, άνακαλύφθηκαν κομμάτια κρανίου καί σαγονιοΰ άνθρώπινων γιγάντων (άνθρώπων πού τό μέγεθος τους ήταν διπλάσιο τοΰ σημερινού άνθρώπου). Ό φόν Καίνιγκσβαλτ τά περίγραψε όλα αυτά σ' ένα άξιόλογο βιβλίο «Πίθηκοι, γίγαντες καί άνθρωπος». Μόνο ή μεσολά-βηση τού πολέμου, όπου ό φόν Καίνιγκσβαλντ φυλακίστηκε άπό τούς Για-πωνέζους, έμπόδισαν τήν άνακάλυψή του νά συγκλονίσει όλόκληρο τόν κόσμο. Ό «Μεγάνθρωπος» τοΰ φόν Καίνιγκσβαλντ έχει ήλικία περίπου μισού έκατομμυρίου έτών.

Κατά τόν Σωρά, μιά σελήνη πού πλησίαζε σιγά-σιγά τή γή θά παρή-γαγε γίγαντες, γιατί θά άντιστάθμιζε τήν έλκτική δύναμη τής γής. Ό άν-θρωπος καί όλα τά ζώντανά δντα θά γίνονταν μεγαλύτερα καί θά ζούσαν περισσότερο, ( θ ά ζούσαν περισσότερο γιατί θά ύπήρχε λιγώτερη έλκτική φθορά, καρδιακή άνεπάρκεια έξαιτίας υπερβολικού βάρους κλπ.). Ά π ό


αύτό προέρχονται οί θρύλοι τού Μαθουσάλα καί τών άλλων μακρόβιων πατριαρχών τής Βίβλου. Χρησιμοποιεί τήν ύπόθεση τής μακροζωίας γιά νά εξηγήσει τό αίνιγμα τής σφήκας Ammonophilas τού Φάμπρ (πού Ανα-φέραμε προηγουμένως). "Αν τά πλάσματα ζούσαν περισσότερο έκεΐνες τίς μέρες, ή σφίγγα είχε τόν καιρό νά μάθει νά κεντρίζει τήν κάμπια στό σωστό μέρος. (Τόνισα πώς ή τηλεπαθητική θεωρία τής έξελίξεως δίχνει μιά καλύτερη έξήγηση). Ή σελήνη πού πλησίαζε θάκανε καί τίς παλίρ-ροιες νά ρουφηχτούν σέ μιά ζώνη γύρω στόν Ισημερινό, γιατί δέν θάχαν τόν καιρό νά ύποχωρήσουν. Μιά παράξενη γραμμή θαλασσίων άποθεμά-των πού εκτείνεται άπό τήν-λίμνη Ούμάγιο στίς Περουβιανές "Ανδεις άπό 400 σχεδόν μίλια πρός νότο σέ καμπύλη μέχρι τή λίμνη Κοϊπάσα, άναφέ-ρεται ώς ένδειξη αύτής τής «φουσκονεριάς» στόν ισημερινό πρίν άπό χιλιάδες χρόνια. Ένας μεγάλος πολιτισμός γιγάντων έζησε στό Τιαχουα-νάκο, κοντά στή λίμνη Τιτικάκα σέ υψόμετρο 12.000 πόδια στίς Άνδεις-τά πλοία τους έκαναν τόν γύρο τοϋ κόσμου μέ τήν «φουσκονεριά». Αύ-τό, λέει ό Σωρά, έξηγεΐ τίς όμοιότητες τοϋ άνθρώπινου πολιτισμού σ' όλο τόν κόσμο: τά κρόμλεχ τής Μαλεκούλας, τούς μεγαλίθους της Βρετά-νης καί τοϋ Στόουνχεντζ, τίς όμοιότητες άνάμεσα στούς θρύλους τής Ε λ -λάδας καί τού Μεξικού.

'Υπάρχει μόνο μιά μικρή Ασυνέπεια σ' αύτή τή θεωρία, πού μπορεί νά αγνοηθεί έξαιτίας τής συναρπαστικής της φύσεως. Ά ν ό κατακλυσμός τοϋ 4000 π.Χ. προκλήθηκε άπό τήν αΙχμαλωσία τής σημερινής μας σελήνης κι όχι άπό τήν έκρηξη τής προηγούμενης σελήνης καθώς έπεφτε στή γή μας, τότε γιατί νά υπήρχαν γίγαντες στή γή έκεΐνες τής μέρες; Ά ν ή γή δέν είχε σελήνη γιά νά έλαφρύνει τήν έλξη τής βαρύτητας, τό πιθανότερο θά ήταν νά υπήρχαν νάνοι στή γή. "Η οί γίγαντες ήταν έπιζώντες τών παλιότερων φυλών γιγάντων; Ό Σωρά δηλώνει πώς ή φυλή Ρουάντα τής Αφρικής, πού μερικές φορές φτάνει σέ ύψος όχτώ ποδιών, είναι έπιζώντες τών γιγάντων.

Ό Σωρά έχει ένα τουλάχιστον σημείο στό όποιο μπορώ νά συμφωνήσω μ' όλη μου τήν καρδιά. Αναφέροντας τόν Ανθρωπολόγο Τζών Λαίγιαρντ, πού έγραψε ένα κλασικό βιβλίο γιά τούς μεγάλους πέτρινους μεγαλίθους τής Μαλεκούλα, υποθέτει πώς ή «μαγεία τού καιρού » τών πρωτόγονων Μαλεκούλιων μπορεί νά μήν ήταν καθαρή φαντασία, όπως πιστεύουν ό Φρέιζερ κι ό Ντυρκέμ, άλλά πώς ή δύναμη της άνθρώπινης ψυχής πάνω στή φύση μπορεί νά ήταν πολύ περισσότερο άνεπτυγμένη σ' αύτούς τούς «άγριους». Καί στήν ουσία συμφωνεί μέ τόν Λίσσνερ. Ό Σωρά γράφει:

Γιά ένα διάστημα ήταν τής μόδας νά πιστεύουμε πώς ή πολιτισμένη κοινωνία έξελίχτηκε άπό τήν άγριότητα τών πρωτογόνων . . . Αύτή ή


μόδα έχει άρχίσει τώρα νά περνάει. Είμαστε περισσότερο διατεθει-μένοι νά πιστέψουμε πώς δ άνθρωπος, σάν άνθρωπος, έμφανίστηκε πολύ γρήγορα κι έφτασε σχεδόν άμέσως σέ κατάσταση μεγάλης δια-νοητικής καί πνευματικής άναπτύξεως. "Υστερα τόν βρήκε μιά σειρά άπό ήθικές καί φυσικές συμφορές.. . καί οί συμφορές αύτές προκά-λεσαν γοργή έκφύλιση σέ διάφορα μέρη τής γής.

Καί αύτό ύπογραμμίζει τό πρόβλημα τής άντιμετωπίσεως «παράξε-νων» βιβλίων όπως τά βιβλία τοϋ Σωρά, τοϋ Χέρμπιγκερ καί τοϋ "Αγγλου μαθητή τού Χέρμπιγκερ, Χ.Σ. Μπέλλαμυ. Είναι παράξενα βιβλία γιατί παρά τό έντυπωσιακό βάρος τών ένδείξεων πού προσφέρουν - πού ένα μεγάλο μέρος τους είναι άναντίρρητες - άρχίζουν κάνοντας ένα τεράστιο άλμα σέ καθαρές ύποθέσεις. Ή έμμονη ιδέα τοϋ Χέρμπιγκερ γιά τόν «κο-σμικό πάγο» δέν έχει άκόμα διαψευσθεί άπό τούς άνιχνευτήρες τοϋ δια-στήματος καί φαίνεται άπίθανο νά διαψευσθεί. Δέν βασίζει τή θεωρία του σέ κάποιο άνεξήγητο «γεγονός» πού τόν κάνει νά προσπαθεί νά μαν-τέψει - όπως ό Άϊστάιν βάσισε τή θεωρία τής σχετικότητας στό άρνητικό άποτέλεσμα τού πειράματος Μίτσελσον-Μόρλεϋ γιά τή δοκιμή τής παρου-σίας τού αιθέρα - άλλά φαίνεται νά άρχίζει άπό ένα είδος ποιητικής έμπνεύσεως, όχι διαφορετικό άπό τίς «άστραπές» τού Γκραίηβς σχετικά μέ τό άλφάβήτο τών δέντρων.'Από τήν άλλη πλευρά ή πεποίθησή του πώς τό σημερινό μας φεγγάρι είναι ένας ξένος άπό τό διάστημα φαίνεται νά είναι μιά έμπνευσμένη μαντεψιά. Καί τό έργο τού μαθητή του Μπέλλαμυ στό «Σελήνη, σελήνες καί άνθρωπος» πού δείχνει τίς άξιόλογες όμοιότητες τών διαφόρων μύθων σεληνιακών καταστροφών στήν παγκόσμια μυθολο-γία, είναι άπό μόνο του πολύτιμο. Ή στάση πού παίρνει ό Μάρτιν Γκάρ-ντνερ στό θαυμάσιο κλασικό του έργο «Μόδες καί λάθη έν όνόματι τής 'Επιστήμης» - ότι όλα αύτά είναι τελείως παράλογα - είναι έλάχιστα δικαιολογημένη. Ή «έπιστήμη» πού χρησιμοποιεί ό Γκάρτνερ σάν μπα-στούνι είναι ή δογματική έπιστήμη τού 19ου αίώνα πού έχουμε ήδη συζη-τήσει σέ σχέση μέ τόν Χ,Γκ.Γουέλλς. Ό Σωρά μπορεί νά πηδάει άπό «γε-γονός» σέ «γεγονός» μέ τόν πιό άνορθόδοξο τρόπο: τονίζει πώς οί άρχαίοι Αίγύπτιοι έλεγαν πώς ό άνθρωπος διδάχτηκε τήν τέχνη τής γραφής άπό τούς θεούς κι ύστερα εξακριβώνει πώς οί θεοί αύτοί ήταν στήν πραγματι-κότητα οί έξαιρετικά καλλιεργημένοι «γίγαντες» τής φάσεως πρίν τή Λούνα. 'Αλλά αύτό τό είδος τής ευφάνταστης μαντεψιάς, πού Υποστηρίζε-ται άπό παράξενες ένδείξεις όπως δ γίγαντας τοϋ Κβανγκσί καί ό Μεγάν-θρωπος τής Ίάβας μπορεί νά είναι τελικά περισσότερο γόνιμο άπό τόν έπκρυλακτικό σκεπτικισμό τών έπιστημόνων. Γι' αύτό ό Ούοπένσκυ είχε τό συρτάρι τοϋ γραφείου του γεμάτο βιβλία γιά τή μαγεία καί τη^ Άτλαν-


τίδα κι έβρισκε μιά «παράξενη γεύση άλήθειας» σ' αύτά. Ό άνθρωπος άποκτά τήν έξουσία του πάνω στήν πραγματικότητα μέ τό νά άποτραβιέ-ται άπό αύτήν καί νά ξαναφορτίζει τίς ζωτικές του μπαταρίες μέ πετά-γματα τής φαντασίας. Άλλοιώς μπαγιατεύει καί άφυδατώνεται· ή στάση του πρός τήν πραγματικότητα γίνεται μυωπική καί βίαιη. 'Υπάρχει μιά γεύση πραγματικότητας στή μελέτη τής μαγείας καί τού άπόκρυφου, γιατί διεγείρει τήν λειτουργία Χ, πού είναι ή άμεση αίσθηση πραγματικότητας τού άνθρώπου.

Θά πρότεινα λοιπόν σάν μιά γόνιμη ύπόθεση πού θά μπορούσε κάλλι-στα νά είναι άληθινή πώς γύρω στό 4.000 π.Χ. ή Γή αιχμαλώτισε τή σημε-ρινή της σελήνη. Μπορεί νά είχε ή νά μήν είχε προηγούμενες σελήνες - δέν έχουμε τρόπο νά τό μάθουμε γιατί δέν είχε έπινοηθεΐ ή γραφή. Ή αιχμα-λωσία τοϋ δορυφόρου προκάλεσε τεράστια άναστάτωση, έκρήξεις ήφαι-στέ ίων καί παλιρροιακά κύματα. Έ ν α μεγάλο μέρος τής άνθρωπότητας καταστράφηκε. Καί ή φοβερή καταστροφή είχε ευρείες ψυχολογικές επι-δράσεις στούς έπιζώντες. Έπί χιλιάδες χρόνια ό άνθρωπος ήταν μάλλον γεωργός παρά κυνηγός. Ζούσε σέ μικρές, άσφαλισμένες κοινότητες χω-ριών όπου ύπήρχαν ελάχιστες μεταβολές άπό αίώνα σέ αιώνα. Γιατί, όπως παρατηρεί ό Τζέραλντ Χώκινς στό βιβλίο «Ή άποκρυπτογράφηση τού Στόουνχεντζ»: «Οί πρωτόγονες φυλές δέν καλωσορίζουν άναγκαστικά τίς ριζοσπαστικές ιδέες· μπορούν κάλλιστα νά άντισταθοϋν σέ μιά καινοτο-μία άκόμα κι άν μπορεί νά άποδειχθεΐ ώφέλιμη, καί νά θανατώσουν τόν επίδοξο άνακαινιστή σάν μάγο (γητευτή). Ή σημαντική αλλαγή έξαρτά-ται μερικές φορές άπό τή δύναμη» (σελ. 35). Ό κατακλυσμός ήταν ενα τεράστιο σόκ πού διήγειρε τίς βαθύτερες πηγές τής βουλήσεως γιά έπι-βίωση. Ή άσφάλεια αιώνων είχε τελειώσει. Οί έπιζώντες μετακόμισαν όλοι μαζί σέ κοιλάδες. Ό π ω ς καί σέ όλες τίς στιγμές καταστροφής, άν-θρώπινες ύαινες λυμαίνονταν τήν ύπαιθρο κάνοντας τά ταξίδια έπικίν-δυνα, κάνοντας έπιδρομές στίς μικρές κοινότητες πού είχαν επιζήσει. Ή πόλη ήταν ή ενστικτώδης άντίδραση τής άνθρωπότητας στήν καταστροφή: μιά συγκέντρωση γιά άνεση καί προστασία. Κι άν έχουμε δίκιο νά θεω-ρούμε τή σελήνη αίτία της καταστροφής, τότε κοιτούσαν τόν καινούργιο πλανήτη στόν ουρανό - πού έλαμπε κόκκινος μέσα στήν ταραγμένη ατμό-σφαιρα - καί τόν έβλεπαν σάν ένα άντικείμενο φοβερής σημασίας, ένα θεό. Ό άνθρωπος είναι δν μέ Αποκαλυπτική όραση πού άνταποκρίνεται καλύτερα σέ βίαιη πρόκληση. Είχε συνηθίσει τόν πράσινο ε'ιρηνικό κόσμο πού άκολούθησε τήν τελευταία εποχή τών πάγων (πού άρχισε πρίν 55.000 χρόνια), ένα κόσμο όπου γινόταν τό κυριαρχικότερο δν, τώρα πού τά μαμούθ καί οί τίγρεις μέ τά κοφτερά δόντια είχαν χαθεί. Χωρίς τήν κατα-στροφή μπορεί νά είχε συνεχίσει νά ζει σάν νομάδας ή άγρότης άλλες


πέντε χιλιάδες χρόνια όπως οί άπόγονοί του, οί ιθαγενείς της Αυστραλίας καί τής Νέας Γουϊνέας. Ό κατακλυσμός τόν τράνταξε άπό τήν τεμπελιά του.

Ό Χέρμπιγκερ πιστεύει πώς ό κατακλυσμός κατέστρεψε τήν ήπειρο 'Ατλαντίδα, καί σέ αύτό τό μέρος είναι κατάλληλο νά μιλήσουμε γι' αύ-τούς τούς θρύλους. Ό μύθος τής 'Ατλαντίδας προέρχεται άπό τόν Πλά-τωνα, πού διηγείται τήν Ιστορία σέ δύο διαλόγους τόν «Τίμαιο» καί τόν «Κριτία». Ό Κριτίας τοϋ Πλάτωνα, ένα πραγματικό πρόσωπο, εξηγεί πώς ή οίκογένειά του έχει στά χέρια της ντοκουμέντα γραμμένα άπό τόν πολι-τικό Σόλωνα, πού πήρε τίς πληροφορίες του άπό τούς Ιερείς τής Αιγύπτου. 'Ασφαλώς φαίνεται πώς ό Πλάτωνας έβαλε τήν ούσία αύτών τών ντοκου-μέντων στούς δύο διάλογους γιά νά διατηρηθεί- διαφορετικά, δ «μύθος» δέν φαίνεται νά έξυπηρετεί ιδιαίτερο σκοπό στούς διάλογους - δέν έχει σχεδιασθεί σάν προβολή ή άλληγορικός μύθος. Ένας Αιγύπτιος ιερέας λέει στό Σόλωνα πώς οί "Ελληνες είναι σάν παιδιά άπό τήν άποψη τής ιστορικής γνώσεως- θυμούνται μόνο ένα κατακλυσμό ενώ ύπήρξαν πολλοί. "Ενας άπό τούς μεγαλύτερους ήταν εκείνος πού κατάστρεψε τή μεγάλη ήπειρο τής 'Ατλαντίδας, πού βρισκόταν πέρα άπό τίς Ηράκλειες Στήλες (Γιβραλτάρ) καί ήταν μεγάλη όσο ή Λιβύη κι ή 'Ασία μαζί. Ή καταστροφή ήρθε στήν κατάλληλη στιγμή γιατί οί κάτοικοι τής Άτλαντίδας είχαν άποφασίσει νά επιτεθούν στήν Αίγυπτο καί τήν 'Αθήνα. "Ολα αύτά έγιναν κάπου 9.000 χρόνια πρίν τόν Πλάτωνα. Ό Πλάτωνας προσθέτει πώς ή 'Ατλαντίδα κυριαρχούσε σέ πολλά νησιά, πράγμα πού τήν κάνει νά άκού-γεται σάν όμάδα νησιών άντί γιά - ή εκτός άπό ήπειρος.

Τό σύγχρονο ένδιαφέρον γιά τήν 'Ατλαντίδα άρχισε τό 1882 όταν 'ένας 'Αμερικανός μέ τό όνομα 'Ιγνάτιος Ντόννελλυ έβγαλε τό «'Ατλαντίδα, ό προκατακλυσμιαίος κόσμος», ένα άξιόλογο έργο πού μπορεί νά δώσει ώρες γοητείας άκόμα καί σήμερα. Ό Ντόννελλυ βεβαιώνει πώς ή 'Ατλαν-τίδα ήταν μιά τεράστια ήπειρος στόν 'Ατλαντικό ώκεανό καί πώς οί βασι-λιάδες κι οί βασίλισσές της έγιναν οί θεοί καί ot θεές όλων τών κατοπινών μυθολογιών. Ήταν ή πηγή τού θρύλου τού κήπου τής Εδέμ. Καί κατα-στράφηκε κάπου 13.000 χρόνια πρίν - μιά χρονολογία πού συμφωνεί περίπου μέ τόν Πλάτωνα καί τόν Χέρμπιγκερ. Τό βιβλίο τού Ντόννελλυ εξετάζει τούς θρύλους γιά τόν κατακλυσμό όλου τού κόσμου καί τίς συμ-πτώσεις ένός «συμπαντικού πολιτισμού» στίς όποιες βασίστηκε άργότερα ό Σωρά.

Ό Ντόννελλυ άκολουθήθηκε άπό έναν σοβαρό καί μορφωμένο σπου-δαστή άνθρωπολογίας, τόν Λιούις Σπένς, πού έγραψε μισή ντουζίνα βι-βλία γιά τήν 'Ατλαντίδα. Μπαίνει σέ πολλούς παράξενους τομείς γιά νά άποδείξει τήν ύπαρξη τής βουλιαγμένης ήπείρου: π.χ. δηλώνει πώς τά


λέμμιγκ μικρά τρωκτικά τής Νορβηγίας μεταναστεύουν μερικές φορές μα-ζικά, κολυμπώντας στόν 'Ατλαντικό. Φθάνουν σ' ένα όρισμένο σημείο, κολυμπάνε γύρω του σέ κύκλους κι ύστερα πνίγονται. Αύτό κατά τόν Σπένς ισχύει καί γιά κοπάδια πουλιών.

Ή μαντάμ Μπλαβάτσκυ, γιά τήν όποία θά μιλήσουμε άργότερα, εκμε-ταλλεύθηκε πλήρως τό θρύλο της Άτλαντίδας καί τόν ένσωμάτωσε στή μυθολογία της - πού όλόκληρη ύπαγορεύτηκε άπό κρυμμένους «διδασκά-λους» πού ζούσαν στό Θιβέτ. Δήλωσε πώς οί Άτλαντιανοί ήταν ή «τέ-ταρτη ριζική φυλή» τού πλανήτη μας, πού προορίζεται νά έχει έφτά τέ-τοιες φυλές. (Έμεΐς είμαστε ή πέμπτη καί ή τρίτη όνομαζόταν Λεμούριοι καί ζούσε σέ μιά άλλη χαμένη ήπειρο, τή Λεμουρία ή Μού).

Τώρα έχουν έκδοθεί πάνω άπό δυό χιλιάδες βιβλία καί άρθρα γιά τό θέμα τής 'Ατλαντίδας. Έ ν α θέμα κοινό σέ πολλά άπό αύτά είναι ή ίδέα πώς οί κάτοικοι τής 'Ατλαντίδας καταστράφηκαν μόνοι τους χρησιμο-ποιώντας τή μαύρη μαγεία. Αύτό δέν συμβιβάζεται μέ τήν άποψη τού Πλάτωνα, άλλά είναι άρκετά διαδεδομένο γιά νά άξίζει νά τό άναφέ-ρουμε.

Ή πιό πρόσφατη καί πιό λογική προσπάθεια λύσεως τού προβλήματος τής 'Ατλαντίδας είναι τού καθηγητή Α. Γ. Γαλανόπουλου. Ή θεωρία του βασίζεται σ' ένα άπλό γεγονός πού άγνοήθηκε άπό τούς προηγούμενους συγγραφείς: πώς όλοι οί άριθμοί πού δίνονται σχετικά μέ τήν 'Ατλαντίδα είναι πολύ μεγάλοι. Ό Ιδιος ό Πλάτωνας εκφράζει άμφιβολία άν οί Άτλαντιανοί μπορούσαν νάχουν σκάψει μιά τάφρο μήκους 10.000 στα-δίων (1.135 μιλίων) γύρω στήν Βασιλική Πόλη. Οί άρχαΐοι ήταν παραδε-δεγμένα ικανοί γιά τεράστια έργα - τό Μέγα Σινικό Τείχος έχει μήκος 1.500 μίλια - άλλά άπό τήν άλλη πλευρά μιά τάφρος τέτοιου μήκους θά έκανε είκοσι φορές τό γύρο τού σύγχρονου Λονδίνου - τού μείζονος Λον-δίνου. Ή Βασιλική Πόλη τής Άτλαντίδας θάταν 300 φορές μεγαλύτερη άπό τό μείζον Λονδίνο. Αύτό είναι φανερά παράλογο. Άλλά άν διαιρέ-σουμε αύτούς τούς άριθμούς μέ τό δέκα, γίνονται γενικά λογικότεροι. Ή πεδιάδα πού πάνω της ήταν χτισμένη ή Βασιλική Πόλη γίνεται 300 x 200 στάδια - δηλαδή περίπου 34 έπί 22 μίλια, ένα λογικότερο μέγεθος γιά μιά πόλη. Έπίσης ή χρονολογία πού δόθηκε άπό τόν Αίγύπτιο ιερέα - 9.000 χρόνια πρίν τόν Πλάτωνα (καί κατά συνέπεια κάπου 11.500 χρόνια πρίν) - μπορεί νά ήταν παραδεκτή γιά τόν Ντόννελλυ, τόν Σπένς καί τόν Χέρ-μπιγκερ, άλλά οί άρχάιολογικές ενδείξεις δείχνουν πώς ή κουλτούρα αυ-τής της περιόδου έξακολουθούσε νά είναι παλαιολιθική (Παλαιολιθική έποχή). Ό σύγχρονος άνθρωπος δέν είχε άκόμα έμφανιστεί καί βρίσκον-ταν άκόμα μερικά μαμούθ, τριχωτοί ρινόκεροι καί τίγρεις μέ μυτερά δόν-τια. Ό πρώτος πολιτισμός, τής Αιγύπτου ήθελε άκόμα 6.000 χρόνιαγιά νά


έμφανισθεΐ. Άλλά άν αφαιρέσει κανένας ένα μηδενικό καί κάνει τή χρο-νολογία 900 χρόνια πρίν τόν Πλάτωνα, γίνεται λογικότερη. Ή Αθήνα υπήρχε σάν οχυρωμένη πόλη τήν έποχή τοΰ όρείχαλκου (γΐιρω στό 2.000 π.Χ.) καί υπήρχε υψηλό έπίπεδο πολιτισμοί) στή γειτονική Κρήτη τό 1.600 π.Χ., πού έκείνη τήν έποχή ήταν κατοικημένη άπό τούς Μινωικούς.

Ή θάλασσα άνάμεσα στήν Ελλάδα καί τήν Κρήτη είναι γεμάτη νησιά, πού κάποτε ήταν μέρος τής ίδιας τής Ελλάδας. Τό νοτιότερο άπό αυτά τά νησιά είναι ή Σαντορίνη πού κάποτε ήταν στρογγυλού σχήματος καί είχε διάμετρο κάπου πέντε ή έξι μίλια. Γύρω στό 1.500 π.Χ. έγινε μιά φοβερή ήφαιστειακή έκρηξη πού έκοψε στή μέση τό νησί καί τόκανε κάτι περισσό-τερο άπό τά λείψανα ένός γιγάντιου κρατήρα. Ή σύγχρονη Σαντορίνη άποτελείται άπό τρία νησία- τό μεγαλύτερο, ή Θήρα έχει σχήμα μισοφέγ-γαρου· καί τά τρία νησιά είναι σκεπασμένα σέ σημαντικό βάθος άπό ελα-φρόπετρα καί ήφαιστειογενή πετρώματα. Ή φοβερή έκρηξη πρέπει νά προκάλεσε ένα παλιρροιακό κύμα σάν εκείνο πού άκολούθησε τήν έκρηξη τής Κρακατόα τόν Αύγουστο τού 1883. Στήν πραγματικότητα μεγαλύτερο, γιατί ή έκρηξη τής Σαντορίνης ήταν κάπου τρεις φορές μεγαλύτερη. Ή έκρηξη τοΰ Κρακατόα υπολογίζεται πώς είναι ή μεγαλύτερη έκρηξη πού έγινε στή γή· τό βιβλίο τοΰ Ρούπερτ Φουρνώ γι' αύτήν άναφέρει πώς 'ισοδυναμούσε μέ ένα έκατομμύριο βόμβες ύδρογόνου (άν καί δέν μπορεί νά μήν άναρωτηθεί κανείς άπό πού πήρε αύτό τόν άριθμό). Κύματα εκα-τοντάδων ποδιών σάρωσαν νησιά, σκοτώνοντας 36.000 άνθρώπους καί έξαφανίζσντας δλόκληρες πόλεις. Ά ν ή έκρηξη τής Σαντορίνης ήταν τρι-πλάσια σέ μέγεθος, τότε μπορεί νά άρχίσει κανείς νά καταλαβαίνει τό θρύλο τής Άτλαντίδας. Ή Κρήτη πρέπει νά έμεινε σχεδόν χωρίς κατοί-κους καί νά καταστράφηκε τό ναυτικό της· ή έκρηξη φαίνεται άπό τή μυστηριώδη καταστροφή τών άνακτόρων τής Κνωσσού καί τής Φαιστού περίπου τήν ίδια έποχή. Ή Ελλάδα πρέπει νά χτυπήθηκε έξίσου σκληρά -κι εδώ έχουμε ίσως τήν προέλευση τοΰ θρύλου γιά τόν κατακλυσμό τοϋ Δευκαλίωνα (άν καί έχω τήν τάση νά τόν χρονολογώ πρίν 2.500 χρόνια, τήν ίδια έποχή μέ τήν πλημμύρα πού κατάστρεψε τήν Ούρ). Ό καθηγητής Γαλανόπουλος προβάλλει τό πειστικό έπιχείρημα πώς ή Κρήτη ήταν στήν πραγματικότητα ή Βασιλική Πόλη, ένώ ή Σαντορίνη είναι ή μητρόπολη πού περιγράφει ό Πλάτωνας. Ή αυτοκρατορία τής Άτλαντίδας εκτεινό-ταν στά πολλά νησιά τοΰ Αίγαίου. Ό Πλάτωνας περιγράφει πώς τό νησί τής μητροπόλεως είχε κυκλικά κανάλια κι ένα βαθύ κανάλι πού τά ένωνε. Τά σημερινά λείψανα τής Σαντορίνης έμφανίζουν ίχνη αύτού τοΰ κανα-λιού.

Ά λ λ ά γιατί ό Πλάτωνας πολλαπλασίαζε όλους τούς άριθμούς του μέ τό δέκα; Ό καθηγητής Γαλανόπουλος έχει μιά έξίσου εύφυή υπόθεση γιά


νά τό εξηγήσει: ένας Αντιγραφέας - Ιερέας έκανε άπλώς λάθος καί πήρε τό αιγυπτιακό σύμβολο τοϋ 100 - ένα στριμμένο σκοινί - γιά κείνο πού σημαίνει 1.000 - ένα άνθος λωτού. Τονίζει πώς σήμερα θάταν εύκολο νά μπερδέψουμε τό άγγλικό καί άμερικανικό δισεκατομμύριο - πού τό ένα σημαίνει ένα έκατομμύριο έκατομμύρια καί τό δεύτερο μόνο χίλια έκα-τομμύρια.

'Ασφαλώς ό Ντόννελλυ καί ό Χέρμπιγκερ θά Απέρριπταν μέ άηδία αύτή τή λύση τού αίνίγματος.1 Είναι πιό ρομαντικό νά πιστεύουν σέ μιά άπέραντη ήπειρο τής 'Ατλαντίδας πού οί κάτοικοι της ήταν έξαιρετικά πολιτισμένοι όταν στήν ύπόλοιπη Εύρώπη κατοικούσαν κυνηγοί τού Κρό - Μανιόν. 'Αλλά οί ενδείξεις πού συγκέντρωσαν οί καθηγητές Γαλανόπου-λος καί Μαρινάτος φαίνονται πειστικές. Ό Πλάτωνας περίγραψε ένα πολιτισμό τής έποχής τοϋ όρειχάλκου καί ή Κρήτη ήταν αύτό Ακριβώς. Όταν οί Αριθμοί διαιρεθούν μέ τό δέκα ή περιγραφή τής Βασιλικής Πό-λης καί τής πεδιάδας της άπό τόν Πλάτωνα Αντιστοιχούν άκριβώς στήν Κρήτη. Έτσι, έκτός άν Αποκαλυφθούν πειστικές ενδείξεις γιά μιά ήπειρο στή μέση τού 'Ατλαντικού, φαίνεται πώς τό πρόβλημα τής Άτλαντίδας έχει κλείσει τώρα.

Σχετικά άξίζει νά άναφέρουμε τόν Έμμάνουελ Βελικόφσκι, τόν παρά-ξενο συγγραφέα της «Συγκρούσεως τών κόσμων» καί τής «Γής σέ άναστά-τωση». Ό Μάρτιν Γκάρντνερ άπορρίπτει τόν Βελικόφσκι ώς έκκεντρικό· άλλά μετά τήν προσεκτική μελέτη τών ένδείξεων δέν νομίζω νά μπορεί κανείς νά είναι τόσο άπόλυτος. Ό Βελικόφσκι πιστεύει πώς ένας τερά-στιος κομήτης πέρασε πολλές φορές κοντά στή γή, προκαλώντας μεγάλους κατακλυσμούς καί πώς τελικά έγινε ό πλανήτης Αφροδίτη. Ό Γκάρντνερ τονίζει σωστά πώς ό Βελικόφσκι πηδάει άπό γεγονός σέ γεγονός χωρίς νά δίνει σημασία στό είδος τής λογικής σκέψεως πού θά ικανοποιούσε έναν επιστήμονα. Άλλά ή σειρά τών γεγονότων είναι εντυπωσιακή καί ύπερβο-

1. Κι ό Ρόμπερτ Γκραίηβς τήν άπορίπτει στό όοκίμιό του « Ή χαμένη Ατλαντίδα» (που περιλαμβάνεται στό «Σάκο τοϋ πελαργού» 1969). Ή υπόθεση του που,δπωςλέει, Υποστηρίζε-ται άπό τήν 'Ελληνική ιστορική παράδοση, εΓναιπώςή Ατλαντίδα βρισκόταν στήνΛιβύη, στή χαμηλή παραλιακή πεδιάδα πού άπλώνεται πρός τό έσωτερικό πίσω άπό τό ρηχό κόλπο τοϋ Σίρτε. «Πρίν τέσσερις χιλιάδες χρόνια, ενα μεγάλο μέρος τής περιοχής αύτής κατακλύσθηκε άπό άλμυρό νερό άπό τη Μεσόγειο, άλλά τήν εποχή τοϋ Σόλωνα ή κύρια ενδειξη της καταστρο-φής πού υπήρχε ήταν μιά όμάδα άπό αλμυρές λίμνες πού ή μεγαλύτερη όνομαζόταν λίμνη Τριτωνίς καί βρισκόταν κοντά στούς πρόποδες τοϋ "Ατλαντα. Αντί ς οί λίμνες ϊχουν γίνει τώρα βάλτοι... »


λικά διεγερτική. Δέν χρειάζεται, κανείς νά πάρει πολύ στά σοβαρά τόν 'ισχυρισμό του πώς ή δράση αύτού τού κομήτη (πού άποσπάστηκε άπό τό Δία), προκάλεσε συμπτωματικά τό χωρισμό τής Ερυθράς θάλασσας πού έσωσε τούς 'Ισραηλίτες άπό τούς Αίγύπτιους πού τούς καταδίωκαν καί πώς άργότερα έκανε τά τείχη της Ίεριχούς νά γκρεμισθούν (καί πάλι συμπτωματικά). Είναι έξίσου εύκολο νά πιστέψουμε πώς ό Μωϋσής μπο-ρούσε νά κάνει θαύματα καί πώς συνέβησαν συμπτώσεις τέτοιου μεγέθους. 'Από την άλλη πλευρά, όταν ρωτάει τί κατέστρεψε κοπάδια μαμούθ στή Σιβηρία, ή πώς γιγάντιες πέτρες άποσπάστηκαν άπό τίς "Αλπεις γιά νά σχηματίσουν τά όρη Γιούρα, θυμόμαστε πώς τεράστιες, άνεξήγητες κατα-στροφές έχουν γίνει στήν ίστορία τής Γής. Ό Βελικόσφκι άφιερώνει ένα μέρος τής «Συγκρούσεως τών κόσμων» στήν 'Ατλαντίδα, πού, όπως κι ό Ντόννελλυ πιστεύει πώς βρισκόταν πέρα άπό τό Γιβραλτάρ. ( Ό Γαλανό-πουλος προβάλλει τό πειστικό έπιχείρημα πώς οί Ηράκλειες στήλες άνα-φέρονται στά δίδυμα άκρωτήρια Μαλέα καί Ταίναρου, σημερινού Μα-ταπά, στή νότιο Ελλάδα). 'Αντίθετα άπό τόν Ντόννελλυ κι ό Βελικόφσκι πιστεύει πώς ό Πλάτωνας έκανε λάθος καί πολλαπλασίασε τή χρονολογία επί δέκα· πρέπει νάταν πρίν 900 κι όχι 9.000 χρόνια. Αύτή είναι ή χρονο-λογία πού δίνει γιά τό χωρισμό τής Ερυθράς θάλασσας καί τήν πρώτη επίσκεψη τού κομήτη του.

Φαίνεται σάν νάβαλε άπλώς ό Βελικόφσκι έναν κομήτη ενάντια στίς σελήνες τού Χέρμπιγκερ σάν πηγή καταστροφής καί πώς ό άναγνώστης μπορεί κάλλιστα νά διαλέξει· άλλά αύτό δέν είναι άπόλυτα άληθινό. Δέν ξέρουμε τί προκάλεσε τήν έκρηξη τής Σαντορίνης· δέν ήταν ή σημερινή μας σελήνη. Μπορεί λοιπόν κάλλιστα νά ήταν ό κομήτης τού Βελικόφσκι. Σέ τέτοια θέματα, όπου ή έπιστήμη ξέρει σχεδόν τόσο λίγα όσο ό καθένας, είναι καλό νά καρατάμε τό νού μας άνοιχτό.

Ό "Εντγκαρ Καίης, ένας άξιόλογος 'Αμερικανός διορατικός καί θερα-πευτής υποστήριζε έπίσης τήν ύπαρξη τής Άτλαντίδας. Ή Ατλαντίδα τοϋ Καίης, δπως καί τοϋ Πλάτωνα, ήταν ένα μεγάλο νησί στόν Ατλαντικό 'Ωκεανό, μεγαλύτερο άπό τήν Ευρώπη πού έκτεινόταν άπό τή θάλασσα Σαργκάσσο μέχρι τίς Αζόρες. Κατά τόν Καίης, ύπήρξαν τρεις περίοδοι καταστροφής, άπό τό 15.600 π.Χ. μέχρι τό 10.000 π.Χ., άπό τίς όποιες οί δύο πρώτες χώρισαν ένα μοναδικό νησί σέ τρία μικρότερα νησιά· ή τρίτη κατέστρεψε τά πάντα. Κατά τόν Καίης, ό πολιτισμός τους ήταν εξαιρετικά Ανεπτυγμένος καί είχαν μιά «κρυσταλλική πέτρα» γιά νά παγιδεύουν καί νά χρησιμοποιούν τίς άκτίνες τού ήλιου. ( Ό Καίης πέθανε τό 1945, πολύ πρίν τήν έφεύρεση τού λαίηζερ). Οί κάτοικοι τής Άτλαντίδας έξαπλώθη-καν στήν Ευρώπη καί τήν Αμερική μετά τίς πρώτες δύο καταστροφές -πράγμα πού δπο>ς λέει ό Καίης, εξηγεί δμοιότητες στά χαρακτηριστικά


άπομακρυσμένων πολιτισμών. Οί Άτλαντιανοί είχαν γίνει πολύ κατα-στρεπτικοί πρίν άπό τό τέλος.

Πρίν άπορρίψουμε αύτά σάν μιά άκόμα εκκεντρική θεωρία, άξίζει τόν κόπο νά λάβουμε ύπόψη τήν έπιτυχία τοΰ Καίης σέ άλλους τομείς. Γεννη-μένος τό 1877 στό Κεντάκυ, γιός άγρότη, ό Καίης ήθελε νά γίνει Ιεροκήρυ-κας άλλά άναγκάστηκε νά εγκαταλείψει τή φιλοδοξία του όταν έχασε τή φωνή του σέ ήλικία είκοσιενός έτους. "Ενας περιοδεύων υπνωτιστής υπνώτισε τόν Καίης καί τοΰ είπε νά μιλήσει μέ φυσιολογική φωνή. Ό Καίης τόκανε- άλλά όταν ξύπνησε ή λαρυγγίτιδα ξαναγύρισε. Ένα τοπι-κός ύπνωτιστής ζήτησε άπό τόν Καίης νά περιγράψει τί στραβό ύπήρχε στίς φωνητικές του χορδές· κάτω άπό ύπνωση, ό Καίης έκανε άκριβώς αύτό καί όρισε καί τή θεραπεία του: ύπνωτική ύποβολή γιά τήν αύξηση τής κυκλοφορίας στό λαιμό. Δοκιμάστηκε καί πέτυχε. Ό Λαίην, ό υπνω-τιστής, ρώτησε τόν Καίης άν μπορούσε νά τοΰ δώσει μιά διάγνωση γιά μιά πάθηση τοΰ στομάχου. Ό Καίης άφησε νά τόν ύπνωτίσει καί τό επιχεί-ρησε. Ή θεραπεία πού όρισε πέτυχε καί πάλι. Ή φήμη τοΰ Καίης άπλώ-θηκε σ' όλη τήν πόλη καί άφιέρωσε όλο τόν καιρό πού είχε διαθέσιμο άπό τό φωτογραφείο του γιά νά δίνει «διαγνώσεις» στούς άρρώστους. Υπήρ-ξαν μερικές άποτυχίες άλλά γενικά οί διαγνώσεις ήταν παράξενα άκριβείς καί οί θεραπείες πού όριζε άποτελεσματικές. Πάντα άρνιόταν νά παίρνει χρήματα έκτός άπό μερικές φορές γιά είσητήρια σιδηροδρόμου σέ μακρι-νές πόλεις. Οί δυνάμεις τού Καίης φαίνονταν νά συνίστανται σέ κάποιο είδος «περιπλανώμενης διορατικότητας», ικανότητας νά άφήνει κατά κά-ποιο τρόπο τό σώμα του όταν βρισκόταν σέ ύπνωση καί νά έξετάζει άν-θρώπους σέ άλλα μέρη - δέν ήταν άνάγκη νά είναι μπροστά ό άρρωστος, άν ό Καίης ήξερε πού νά τόν βρει. "Οταν ξυπνοΰσε δέν θυμόταν τίποτα άπό όσα είχε πει στό κώμα του. Εξαιρετικά θρήσκος, φοβήθηκε στήν άρχή πώς αύτές οί δυνάμεις ήταν διαβολικές· άλλά ή βοήθεια καί ή παρηγοριά πού μπορούσε νά δώσει τόν καθησύχασε τελικά.

Τό 1923 ό Καίης ξύπνησε άπό μιά ύπνωση στό Νταίησον τού 'Οχάιο, γιά νά άκούσει πώς είχε έπιβεβαιώσει τήν πραγματικότητα τής μετενσαρ-κώσεως: πώς ό άνθρωπος γεννιέται σέ πολλά διαφορετικά σώματα. Εκείνη τήν έποχή ό Καίης δέν πίστευε στή μετενσάρκωση· άλλά όταν ό κοιμισμένος έαυτός του έπιβεβαίωσε έπανειλημμένα τήν πραγματικότητά της, συμφιλιώθηκε μαζί της καί τήν ένσωμάτώσε στό όρθόδοξο Χριστια-νικό δόγμα του.

Αναπόφευκτα ζήτησαν άπό τόν Καίης νά «διαβάσει» τό μέλλον. Οί βιογράφοι του - καί ύπήρξαν πολλοί - βεβαιώνουν πώς οί προφητείες αύτές άποδείχθηκαν άκριβεΐς ξανά καί ξανά. Ό Τζόζεφ Μίλλαρντ, π.χ., άναφέρει ένα όλόκληρο κατάλογο προφητειών πού βγήκαν άληθινές. Τό


κράχ τής Γουώλλ Στρήτ, πού πρόβλεψε ό Καίης τόν 'Απρίλιο τοΰ 1929, έξι μήνες πρίν συμβεί, δυό πρόεδροι πού θά πέθαιναν στό διάστημα τής θη-τείας τους (Ρούζβελτ καί Κέννεντυ - φυσικά ό Καίης δέν άνέφερε δνό-ματα), τό τέλος τού Δεύτερου Παγκόσμιου πολέμου τό 1945, ή άποφασι-στική μάχη τεθωρακισμένων τοΰ πολέμου καί πολλές άλλες. Ό Καίης πρό-βλεψε επίσης παγκόσμιο κατακλυσμό στήν περίοδο 1958 - 1998 πού θά περιλάμβανε τήν καταστροφή τοΰ Λός "Ατζελες, τοϋ Σάν Φραντσίσκο καί τής άνατολικής άκτής τής 'Αμερικής. ("Οπως θά δούμε σ' ένα έπόμενο κεφάλαιο, ό Νοστράδαμος πρόβλεψε πώς τό 1997 θάταν ή χρονιά κάποιου κοσμικού κατακλυσμού).

Οί άναφορές στήν 'Ατλαντίδα άρχισαν λίγο μετά τήν πρώτη φορά πού ό Καίης μίλησε γιά μετενσάρκωση τό 1932. Δίνοντας μιά «πρόβλεψη ζωής» γιά κάποιον Νταίηβιντ Γκρήνγουντ, περιέγραψε μιά όλόκληρη σειρά προηγούμενων μετενσαρκώσεων: στή βασιλεία τού Λουδοβίκου 13ου τής Γαλλίας σάν Γάλλος έμπορος πού ζούσε στήν Ελλάδα· ύπό τόν Μέγα 'Αλέξανδρο· στήν Αίγυπτο στούς προϊστορικούς χρόνους καί τελικά στήν 'Ατλαντίδα όπου ήταν διάδοχος τού θρόνου.

Κατά τόν Νόελ Λάνγκλεϋ (στό βιβλίο «ό Έντγκαρ Καίης γιά τή με-τενσάρκωση») οί 'Ατλαντιανοί, πού χρονολογούνται άπό τό 200.000 π.Χ. ήταν έξαιρετικά εύφυεΐς, είχαν δυνάμεις έξωαισθητικής άντιλήψεως καί τηλεπάθειας, είχαν ήλεκτρισμό καί είχαν έφεύρει τό άεροπλάνο. Ή πηγή ένέργειάς τους ό «λίθος Τουαόι» ή «φοβερός κρύσταλλος», πού χρησιμο-ποιήθηκε τελικά τόσο άσχημα άπό αύτή τή φυλή μέ τή σιδερένια θέληση, ώστε έφερε τήν τελική καταστροφή.

Οί περιγραφές τοϋ Καίης γι' αυτούς τούς τελευταίους 'Ατλαντιανούς πού λάτρευαν τόν Βελιάλ, τό θεό τής δυνάμεως μάς κάνουν νά υποψια-σθούμε πώς τό ύποσυνείδητό του τούς χρησιμοποιούσε σάν παραβολές γιά τήν εικονογράφηση ένός χριστιανικού κειμένου. Τά «καρμικά τους χρέη» θά χρειασθούν πολλές χιλιάδες ζωές γιά νά ξεπληρωθούν, δηλώνει. Καί φαίνεται νά υπονοεί πώς ό Χίτλερ κι ό Στάλιν ήταν μετενσαρκωμένοι 'Ατλαντιανοί.

Πρέπει νά άφήσουμε στήν κρίση κάθε άναγνώστη τό άν οί άναμφισβή-τητες δυνάμεις τοΰ Καίης σάν διαγνωστικού στήν ύπνωση τού δίνουν καί τά προσόντα προφήτη καί Ιστορικού τής 'Ατλαντίδας. Ίσως θάταν άσφα-λέστερο νά περιμένουμε ώσπου νά περάσει χωρίς έπεισόδια τό 1998 γιά νά τόν άπορρίψουμε.

Πρίν βγούμε άπό τό μισοσκότεινο βασίλειο τής προϊστορίας στή γνω-στή καί γραπτή Ιστορία τοΰ άποκρυφισμοΰ στήν όποία υπάρχει άξιοθρή-νητη ποσότητα τσαρλατανισμοϋ καί καθαρής άνοησίας, πρέπει νά θυμό-μαστε πώς ή μαγεία σχετίζεται μέ τό κρυμμένο μέρος τής ψυχής. Θά μπο-


ροϋσε νά όνομαστεΐ έπιστήμη έρευνας τών κρυμμένων δυνάμεων τοΰ άν-θρώπου. Βασίζεται σέ μιά έντονη διαίσθηση πώς υπάρχουν στή ζωή περισσότερα, άπειρα περισσότερα πράγματα άπό όσα φαίνονται μέ τό μάτι ή τίς καθημερινές αισθήσεις. Καί όταν συλλάβουμε αυτή τήν Ιδέα καθαρά σάν διαίσθηση, δίνει μιά τεράστια καί ευχάριστη συγκίνηση τοΰ είδους πού νιώθει ένα παιδί όταν άναρωτιέται τί θά βρει στίς κάλτσες του τά Χριστούγεννα ή πότε θά τό πάνε στό πανηγύρι. Ή πρόληψη καί ό τσαρλατανισμός δέν πρέπει νά άφεθούν νά έπηρεάσουν αύτή τήν κατά-σταση τοϋ θαυμασμού, γιατί .σχετίζεται μέ τήν πραγματικότητα, όσο παράλογες κι άν μπορεί νά γίνουν οί έκδηλώσεις της.

Ή αναγνώριση αύτής τής πραγματικότητας είναι ή βάση της ψυχολο-γία; τού Γίούγκ. "Οπως ό σέρ Άλιστερ Χάρντυ, ό Γιούγκ είναι πεπεισμέ-νος γιά Γην ύπαρξη τοΰ συλλογικού άσυνείδητου. Κι αύτό οδηγεί σ' αύτό :;ού είναι ίσως ή σημαντικότερη συνεισφορά στήν ψυχολογία: στή θεωρία τών αρχετύπων. Πιστεύει πώς ύπάρχουν όρισμένα σύμβολα, πού ή έννοιά τους δέν μπορεί νά γίνει ποτέ άντιληπτή γιατί σάν ήλεκτρικό νέφος κρέμε-ται γύρω τους σέ μιά λεπτή καταχνιά. "Οπως τό όνειρο άντανακλά τήν προσωπική μου ζωή, έτσι ό μύθος άντιπροσωπεύει τή ζωή τής φυλής. Καί τά άρχέτυπα είναι συμβολικά μοτίβα πού έμφανίζονται στούς μύθους. Ό ήρωας μέ τά χίλια πρόσωπα πού ό κύριος Τζόζεφ Κάμπελλ άναζητεί τήν προέλευση τής ιστορίας του στό βιβλίο μέ τόν ϊδιο τίτλο είναι άρχέτυπο. «Μιά συλλογική είκόνα γυναίκας ύπάρχει στό άσυνείδητο τοΰ άνθρώ-που», λέει ό Γιούγκ στά «Δύο δοκίμια άναλυτικής ψυχολογίας». Ή εί-κόνα προβάλλεται στίς διάφορες γυναίκες πού γνωρίζει καί έφόσον «άντιστοιχεϊ ίπή βαθύτερη πραγματικότητα σ' έναν άντρα» μπορεί νά όδηγήσει σέ τελείως άκατάλληλες σκέψεις γιατί μπορεί νά προσπαθεί νά βάλει τή γυναίκα ο' ένα είδος ζουρλομανδύα. Ή Φρίντα Φόρντχαμ λέει γιά τό γυναικείο άρχέτυπο στή μελέτη της γιά τόν Γιούγκ: «(εκείνη) έχει μιά άχρονη ιδιότητα, - συχνά φαίνεται νέα άν καί πάντα ύπάρχει ή υπό-νοια χρόνων πείρας πίσω της. Είναι σοφή άλλά όχι ύπερβολικά· μάλλον είναι κολλημένο πάνω της κάτι παράξενα σημαντικό, μιά μυστική γνώση ή κρυμμένη σοφία. Συχνά συνδέεται μέ τή γή ή μέ τό νερό καί μπορεί νά είναι προικισμένη μέ μεγάλη δύναμη. Έχει δυό πλευρές ή δυό όψεις, μιά φωτεινή καί μιά σκοτεινή...» Έχουμε καί πάλι τή Λευκή Θεά τοΰ Γκραίηβς, ή τίς δυό όψεις τής θεάς στήν ταντρική φιλοσοφία.

Ή επαναστατική πλευρά αύτής τής θεωρίας είναι ή Ιδέα τοΰ Γιούγκ πώς τά άρχέτυπα κυματίζουν στό συλλογικό άσυνείδητο καί μπορεί νά έμφανισθούν σέ όνειρα πού φαίνεται νά έχουν έλάχιστη σχέση μέ τά προσωπικά προβλήματα τού όνειρευόμενου. (Στόν «"Ανθρωπο καί τά συμβολά του» ό Γιούγκ περιγράφει τά όνειρα ένός όχτάχρονου κοριτσιού


πού είναι γεμάτα άπό τέτοια μυθολογικά σύμβολα). Έδώ έχουμε μιά εξή-γηση τού συμβολικού Δέντρου της ζωής τοϋ Γήτς μέ τίς ψυχές του καί τού «δέντρου των Shamans» των Σιβηρίων.

Περιγράφοντας την θεωρία τοϋ Γιούγκ γιά τό άγριο πνεύμα, ό Φίλιπ Φρόυντ λέει: «είναι πολύ λιγότερο άνεπτυγμένο σέ έκταση καί ένταση άπό τό δικό μας. Λειτουργίες όπως ή βούληση καί ή σκέψη δεν έχουν άκόμα ξεχωρίσει μέσα του· είναι προσυνείδητες, δηλαδή δεν σκέπτεται συνει-δητά άλλά οί σκέψεις παρουσιάζονται σ' αυτόν. Ό άγριος δέν μπορεί νά Ισχυρισθεί πώς σκέπτεται- μάλλον «κάτι σκέπτεται μέσα του», (θυμάται κανείς τή παρατήρηση τού Μάλερ πώς δέν είναι ή μουσική πού συντίθεται, άλλά ό ίδιος ό συνθέτης). Ό αυθορμητισμός της πράξης της σκέψεως δέν βρίσκεται, αιτιολογικά στή συναίσθησή του άλλά βρίσκεται άκόμα σιό άσυνείδητο. Επιπλέον είναι άνίκανος γιά κάθε συνειδητή πράξη βουλή-σεως· πρέπει νά έρθει εκ των προτέρων σέ «διάθεση βουλήσεως» ή νά «άφήσει τόν εαυτό του νά περιέλθει σ' αυτήν μέ τήν υπνωτική υποβολή τού Shaman...»1. Αυτό μοιάζει εκπληκτικά μέ τήν περιγραφή άπό τόν Ρούν-τολφ Στάινερ των άνθρώπων της Λεμουρίας (της τρίτης «ριζικής φυλής» της άνθρωπότητας) πού δέν μπορούσαν νά σκεφθούν λογικά καί ζούσαν σέ καθαρά ενστικτώδες επίπεδο. (Θά μελετήσουμε άργότερα τό βιβλίο του «'Ατλαντίδα καί Λεμουρία»). 'Αλλά άπό μιά άλλη άποψη μοιάζει πολύ μέ όποιονδήποτε άπό μάς. 'Οποιοσδήποτε «θέλει» καλύτερα άν περιέλθει σέ διάθεση βουλήσεως. 'Επιπλέον κάποιο εξωτερικό γεγονός ή υποβολή μπο-ρεί νά γαλβανίσει τή βούληση μου μ' &ναν τρόπο πού φαίνεται νά ξεπερ-νάει τή συνειδητή μου δύναμη. Κι αΦτό τονίζει καί πάλι πώς τό συνειδητό «εγώ» υποφέρει άπό ένα οίδος μόνιμης διακοπής ρεύματος. Αυτό γίνεται γιατί αύτό πού πυροδοτεί τή δύναμη της θελήσεώζ, μου είναι λογικοί υπο-λογισμοί καί ανάγκες, καί σπάνια βάζω 6>.η μου τήν καρδιά σ' αυτές. "Οταν κάποια έπεΐγουσα άνάγκη κάν:;ι εχληση στή βαθύτερη πραγματι-κότητά μου, τό άποτέλεσμα είναι μιά πλημμύρα δυνάμεως πού μέ κατα-πλήσσει. Μπορεί νά συμβεί οτόν σεξουαλικό όργασμό. Συνέβη στόν Νίτσε σέ μιά καταιγίδα - τό ξαφνικό συντριπτικό αίσθημα ευφορίας. Ό λ α αύτά τονίζουν πώς ή λογική συναίσθηση είναι ένα είδος βαλβίδας πού μάς άποχωρίζει άπό τήν πλήρη ένταση τού ρεύματος της ζωής μέσα μας. Ή μαγεία είναι μιά άναγνώριση αυτής της δυνάμεως μιά προσπάθεια έπι-νοήσεως μέσων γιά τήν άντλησή της. Ή συνηθισμένη συναίσθηση θά μπο-ρούσε νά συγκριθεί μέ μιά πινακοθήκη γεμάτη θαυμάσιους πίνακες άλλά φωτισμένη άπό άχνές ήλεκτρικές λάμπες. Οί στιγμές εντάσεως είναι σάν ενα ξαφνικό ξέσπασμα λαμπρού ήλιόφωτου πού κάνει τό θεατή νά συνει-

1. Φίλιπ Φρόυντ, «Μύθοι δημιουργίας», 1964, σελ. 69.


δητοποιήσει πόσο εκθαμβωτικά είναι τά χρώματα. ΟΙ κακώτερες κατα-στάσεις συναισθήσεως δεν καταλαβαίνουν τίς άνώτερες - δπως κατά τόν Δρα Νταίηβιντ Φόστερ τό γαλάζιο χρώμα μπορεί νά θεωρηθεί σάν κυβερ-νητικός κώδικας γιά τό κόκκινο άλλά όχι άντίστροφα. Ή ψυχολογία τοΰ Γιούγκ προχωρεί βαθύτερα άπό τοΰ Φρόυντ ή των μαθητών του γιατί τονίζει τήν άνωτερότητα τοΰ γαλάζιου φωτός ένάντια στό κόκκινο φώς της λογικής συναισθήσεως.

'Αναφέρω τίς ιδέες τοΰ Γιούγκ σ' αυτό τό σημείο γιατί πρέπει νά τίς θυμόμαστε συνεχώς στή μελέτη της μεταγενέστερης Ιστορίας της μαγείας. Θάταν ευχάριστο νά μπορούμε νά πούμε πώς ot άρχαΐοι Αιγύπτιοι, Χαλ-δαΐοι, Βαβυλώνιοι καί άλλοι είχαν μιά κατανόηση τοΰ άπόκρυφου πού έχει χαθεί εντελώς άπό τότε. Δέν είναι άλήθεια. ΟΙ βασικές παραδόσεις της «μαγείας» διατηρήθηκαν άσφαλώς άπό φυσικούς Shamans. 'Αλλά άπό τήν άποψη τής έσωτερικής έξελίξεως τοΰ άνθρώπου ol πολιτισμοί τών τριών χιλιετιών π.Χ. είναι άπογοητευτικοί. Ό άνθρωπος βρισκόταν άνά-μεσα σέ δυό σκαμνιά. Έχασε τήν επαφή μέ τήν παλιά άπλότητα πού έκανε άποτελεσματική τή μαγεία τών Shaman S άλλά ή έπιστήμη του ήταν τοΰ τραχύτερου είδους. 'Από τήν άποψη της όργανωμένης γνώσεως αύτές ol τρεις χιλιετίες ήταν ένας πύργος τής Βαβέλ. Οί Αίγύπτιοι - ό άρχαιότερος πολιτισμός τοΰ κόσμοι άπ' δσο ξέρουμε - είχαν πάνω άπό δυό χιλιάδες θεούς. Ό Πλάτωνας μιλάει γιά τήν παράδοση τής σοφίας τών ιερέων τους, άλλά αύτά πού ξέρουμε γιά τίς πεποιθήσεις τους - πού περιγράφονται π.χ. στά βιβλία τοΰ σέρ Γουώλλις Μπάτζ «Αιγυπτιακή θρησκεία» καί «Αίγυ-πτιακή μαγεία» τό δείχνουν έλάχιστα. Ή αιγυπτιακή μαγεία βασιζόταν σέ «λέξεις δυνάμεως». Πίστευαν πώς μιά λέξη ή φράση, είπωμένη σωστά, είχε μαγική έπίδραση καί πώς αυτή ή μαγική δύναμη μπορούσε νά μεταφερθεί σέ φυλαχτά ή σκαραβαίους. Ό Μπάτζ διηγείται μερικές τυπικές Ιστορίες Αιγυπτιακής μαγείας. Ό ιερέας Τσατσά - έμ - άνκ κλήθηκε άπό τό βασιλιά Σνεφρού (πού βασίλεψε ανάμεσα στό 2650 καί τό 2500 π.Χ.) πού τοΰ ζήτησε νά άνακουφίσει τήν άνία του· πρότεινε νά κωπηλατήσει ό βασιλιάς στή λίμνη, συντροφιά μέ χορεύτριες ντυμένες μέ δίχτυα. Μιά άπό τίς χο-ρεύτριες έχασε τη χτένα της άπό τυρκουάζ στό νερό. Ό Ιερέας κλήθηκε καί μέ όρισμένες λέξεις δυνάμεως (hekau) έκανε ένα κομμάτι νερό νά σηκωθεί καί ν' άκουμπήσει πάνω σ' ένα άλλο· τό στολίδι βρέθηκε στόν πάτο rrjr, λίμνης· ύστερα ό Ιερέας διέταξε τό νερό νά γυρίσει στή θέση του.1

1. "Οποιος συμβουλεύεται τά Ιργα τοΰ σέρ Ε. Α. Γουώλλις γιά τήν Αίγυπτο πρέπει νά προειδοποιηθεί πώς ή χρονολόγησή του είναι τελείως Αναξιόπιστη, γιατί συνήθως πέφτει έξω περίπου 1200 χρόνια. 'Αποδίδει τή βασιλεία τσϋ Χέοπα (Κουφού) στά 3800 π.Χ. άντί γύρω στό 2600 π.Χ.


Ό μάγος Τέτα, πού έζησε στή βασιλεία τοΰ Σνεφρού καί τοΰ γιοΰ του Χέοπα, ήξερε νά κολλάει τό κεφάλι στό σώμα μετά τό κόψιμο του - σύμ-φωνα μ' ένα παλιό χειρόγραφο. «Τότε κάποιος τούφερε μιά χήνα κι άφοΰ τής έκοψε τό κεφάλι άκούμπησε τό σώμα στή δυτική πλευρά τής κιονο-στοιχίας καί τό κεφάλι στήν άνατολική πλευρά. Ό Τέτα τότε σηκώθηκε κι είπε μερικές λέξεις μαγικής δυνάμεως όπότε τό σώμα άρχισε νά κουνιέται καί τό κεφάλι τό Ιδιο καί κάθε φορά πού κουνιόνταν τό ένα πλησίαζε περισσότερο στό άλλο, ώσπου τελικά τό κεφάλι κουνήθηκε στή σωστή του θέση πάνω στό πουλί, πού κακάρισε άμέσως. « Ό Τέτα έκανε τό ίδιο θαΰμα σ' ένα βόδι. Καί ό ιστορικός Μασουντί περιγράφει έναν Εβραίο γητευτή, μαθητή τών Αιγυπτίων ιερέων, πού έκοψε τό κεφάλι ενός άνθρώ-που καί τό ξανακόλλησε καί πού μεταμορφώθηκε επίσης σέ καμήλα καί περπάτησε πάνω σέ τεντωμένο σχοινί.

Δέν θάχε νόημα νά υποθέσουμε αν ολα αυτά γίνονταν με ύπνωτ«ϊμό. Elvet ^teX4 φανερόπω^αύτοί ΰί-ανθρωποι ήταν παράλογα εύπιστοί· ή νοητική τους κατάσταση είναι τοΰ είδους πού βρίσκεται άκόμα σήμερα σέ πολλά χωριά. (Σ' ένα πρόσφατο πρόγραμμα τής βρετανικής τηλεοράσεως, «Ή οικογένεια τού άνθρώπου», μιά γυναίκα ειδικευμένη στήν προγεννη-τική περίθαλψη περιέγραψε μερικές άπό τίς παράξενες πεποιθήσεις πού εξακολουθούν νά έχουν οί κάτοικοι τής μεσαίας τάξεως στό Έσοεξ τού Σάρραιη: πώς άν μιά γάτα πηδούσε πάνω στό στομάχι μιας εγκύου γυναί-κας τό μωρό θά γεννιόταν μέ κάποια κακομαρφία κι άν έβρισκε πάνω της μιά άράχνη, τό μωρό θά γεννιόταν μ' ένα «σημάδι άράχνης» στό ίδιο σημείο). Οί άνθρωποι άγαποΰν τίς Ιστορίες γιά τρομαχτικά καί θαυμαστά πράγματα. Ό Γ. Μπ. Γήτς διηγείται μιά πλατειά πιστευτή Ιστορία τοΰ Λοί'βλίνοι· πού λέει πώς ό σέρ Ονΐλλιαμ Γοναΐλντ (πατέρας τον Όσκαρ Γουάϊλντ) έβγαλε τά μάτια ένός άρρώστου καί τ' άφησε σέ μιά καρέκλα ενώ πήγαινε νά πάρει ένα χειρουργικό εργαλείο· στό μεταξύ ή γάτα τά-φαγε. Τό 1969 κυκλοφόρησε μιά Ιστορία γιά δυό νεαρούς άλήτες πού εύνούχησαν ένα άγόρι σ' ένα δημόσιο άποχωρητήριο στό κεντρικό Λον-δίνο ένώ ή μητέρα τοΰ παιδιού περίμενε άπέξω· αυτό προκάλεσε τόσο πλατειά όργή πού μιά εφημερίδα τοΰ Σάρραιη δημοσίευσε μιά διάψευση ένός υπεύθυνου άξιωματικοΰ της άστυνομίας. Μιά τέτοια Ιστορία έπι-νοείται άπό κάποιον μέ νοσηρή νοοτροπία κι ύστερα κυκλοφορεί μόνο καί μόνο γιά τό σόκ πού προκαλεί. Μπορεί κανείς νά δει τήν ίδια ψυχολογία στά άνέκδοτα αιγυπτιακής μαγείας πού άφηγείται ό σέρ Γουώλλις Μπάτζ.

Τό πιό ενδιαφέρον στήν αίγυπτική μαγεία — ίσως τό μόνο ενδιαφέρον — είναι ή επιβεβαίωση τής υποθέσεως τοΰ Λίσσνερ πώς ό λόγος πού ό άν-θρωπος τοΰ Κρό - Μανιόν σταμάτησε νά κατασκευάζει εικόνες άνθρώπων είναι πώς πίστευαν πώς είχαν μαγικές ιδιότητες. Ένα άπό τά άνέκδοτα


τού Μπάτζ άφορα δναν άδικημένο σύζυγο πού κατάστρεψε τόν έραστή της γυναίκας του φτιάχνοντας Ιναν κέρινο κροκόδειλο πού ό ύπηρέτης τοϋ συζύγου διατάχθηκε νά τόν ρίξει στόν ποτάμι δταν ό έραστής πήγε νά κάνει μπάνιο· Εγινε πραγματικός κροκόδειλος καί πήρε τόν έραστή. Ή γυναίκα κάηκε ζωντανή. Μιά άλλη Ιστορία άφορα τόν βασιλιά Νεκτα-νεμπούς πού νίκησε τό ναυτικό τών έχθρων του κάνοντας μιά ψεύτικη μάχη μέ μοντέλλα πλοίων σέ μιά μεγάλη λεκάνη νερό. Τό «Βιβλίο τών νεκρών», Ινα έργο πού περιέχει τίς τελετουργικές λέξεις πού άπαγγέλλον-ται πάνω άπό τό σώμα ένός νεκρού γιά νά έξασφαλίσουν τήν πρόοδό του στόν άλλο κόσμο, περιγράφει πώς μπορεί νά νικηθεί τό φίδι Ά π έ π -φτιάχνοντας μιά κέρινη φιγούρα τοϋ 'Απέπ μέ τό δνομά του γραμμένο πάνω (μέ πράσινο) καί ζωγραφίζοντας τό φίδι σ' Ινα φύλλο παπύρου· πρέπει νά καίγονται σέ μιά φωτιά άπό χόρτο κεσάου τέσσερις φορές τή μέρα κι ύστερα νά άνακατευθοϋν οί στάχτες μέ περιττώματα καί νά ξανα-καούν· χρειαζόταν άκόμάνά t^yv κέρινη τον 'AxLi

καθώς καιγόταν. Ό Μπάτζ βεβαιώνει πώς δ 'Αριστοτέλης έδωσε στόν Μέγα 'Αλέξανδρο Ινα κουτί γεμάτο κέρινα όμοιώματα τών έχθρών του· ή παράδοση λέει πώς ό 'Αριστοτέλης δίδαξε στόν 'Αλέξανδρο «λέξεις δυνά-μεως» γιά νά κρατάει ΰποταγμένους αύτούς τούς εχθρούς. ( Ό Άριανός δέν τό άναφέρει στή βιογραφία τοϋ 'Αλεξάνδρου). Τά κέρινα όμοιώματα μπορούσαν νά χρησιμοποιηθούν γιά λιγότερο άρνητικούς σκοπούς: θερα-πεία άσθενειών καί άπόκτηση τού έρωτα μιάς γυναίκας. ΕΙκόνες πού όνο-μάζσνταν φιγούρες shabti τοποθετούνταν στόν τάφο μέ τό νεκρό καί ύπο-τίθεται πώς δούλευαν γιά λογαριασμό του καί χρησίμευαν σάν σκιάχτρα στόν κάτω κόσμο. Τό «Βιβλίο τών νεκρών» δίνει ϊσως τήν πληρέστερη γνώμη τής άπίστευτης περιπλοκότητας τών αίγυπτιακών θρησκευτικών πεποιθήσεων, γιατί τά 190 «κεφάλαιά» του άσχολούνται μέ όλους τούς κινδύνους πού θά μπορούσε νά συναντήσει ή ψυχή τού νεκρού στό νυχτε-ρινό \της ταξίδι πρός τόν κάτω κόσμο (amentet). Περιέχουν γητειές γιά τό διώξιμο διαφόρων φιδιών, τεράτων μέ άνθρώπινη μορφή μέ ούρές, κρο-κοδείλων, γιγαντιαίων σκαθαριών καί τσακαλιών - πού όλα ήταν στήν πραγματικότητα δαίμονες μέ μορφή ζώων - καί γητειές γιά νά μήν κλαπεί ή καρδιά καί νά μήν έρθει δεύτερος θάνατος. Σέ σύγκριση μέ τό θιβετιανό «Βιβλίο τών νεκρών», πού ό σκοπός του είναι ό ίδιος άλλά άναγνωρίζει πώς όλοι ot κίνδυνοι είναι προϊόντα τοϋ άνθρώπινου νού, είναι Ινα πρό-χειρο συνοθύλευμα.

Ό Μπάτζ παρατηρεί σωστά: «'Από τήν Αίγυπτο, μέσω Ελλάδας καί Ρώμης, ή χρήση κέρινων όμοιωμάτων πέρασε στή Δυτική Ευρώπη καί στήν Αγγλία καί στό Μεσαίωνα ευνοήθηκε πολύ άπό έκείνους πού ένδιαφέ-ρονταν γιά τή λειτουργία τής «μαύρης μαγείας» ή πού ήθελαν νά βλάψουν


τόν γείτονά τους ή τόν έχθρό τους. Αυτό πού δέν τονίζει είναι πώς ύπάρχει διαφορά άνάμεσα στήν σαμανική χρήση μιάς «εΙκόνας» γιά τήν άμεση κατεύθυνση τοΰ νού στόν άντικειμενικό του σκοπό, γιά τήν άσκηση μαύ-ρης καί λευκής μαγείας, καί τήν πεποίθηση πώς ή ίδια ή εΙκόνα, μέ χαρα-γμένες λέξεις δυνάμεως, έχει μαγικές Ιδιότητες.

Ή άλήθεια είναι πώς παρά τή φήμη τους σάν σοφοί καί μάγοι, ol ΑΙγύπτιοι δέν είχαν τίς μονόπλευρες Ιδιότητες τών Shamans τοΰ βορά. Είχαν τήν καλόβολη μεσογειακή Ιδιοσυγκρασία. Ή γόνιμη γη τους τους έκανε νά ευημερούν. Οί πλούσιοι ήταν πολύ πλούσιοι· περηφανεύονταν γιά τήν προσωπική τους καθαριότητα καί ζούσαν σέ σπίτια πού θά θεω-ρούνταν πολυτελή άκόμα καί στή σύγχρονη Καλιφόρνια. Είχαν ένα άκαμ-πτο ταξικό σύστημα: βασιλείς, εύγενεϊς, Ιερείς, γραφείς, βιοτέχνες κλπ. Όπως καί τά πλούτη τους, ή κουλτούρα τους ήταν σχεδόν τυχαία, γιατί έξαρτιόταν άπό ένα εύκολο ύλικό γραφής, πού ονομαζόταν πάπυρος καί πού φύτρωνε σέ πλατειά φύλλα στό ποτάμι. "Αν είχαν περιοριστεί στόν πηλό καί τήν πέτρα, δπως οί Βαβυλώνιοι, ή τέχνη τής άναγνώσεως καί της γραφής μπορεί νά ήταν λιγότερο διαδεδομένη. Ό πάπυρος ήταν γιά τήν Αίγυπτο της δεύτερης χιλιετίας δ,τι είναι τό χαρτόδετο βιβλίο γιά τόν 20ό αίώνα. 'Εξαιτίας τών μεγάλων ταξικών διαφορών, βόλευε τούς ήγεμόνες νά έχουν μιά περίπλοκη θρησκεία πού βασιζόταν στή λατρεία τού θεού τοΰ ήλιου Ρά). Όταν βόλευε τίς άνώτερες τάξεις, ή θρησκεία μπορούσε νά τροποποιηθεί- όπως ήταν ή πρώτη μεγάλη θεά ή Χατσεψούτ (πού βασίλευε περίπου τήν έποχή πού έξεράγη ή Σαντορίνη) πού έδωσε στόν θεό Όσιρι μιά τμηματικά γυναικεία φύση γιά δικό της όφελος- ήταν σάν τό ξαναγρά-ψιμο τής Ιστορίας άπό τούς Ρώσους. Παρά τίς πολεμικές τους νίκες καί τή μεγάλη τους αυτοκρατορία, οί ΑΙγύπτιοι ήταν τεμπέληδες καί έχθροί τής σοβαρής σκέψεως. Χρειάστηκε ή κατάκτηση άπό ένα βαρβαρικό στρατό «βοσκών» (τούς βασιλιάδες «Ύξώς» - 680 - 1580 π.Χ.) γιά νά βγοΰν οί ΑΙγύπτιο-ι άπό τή νάρκη τους καί νά γίνουν πολεμικό έθνος. Ή μάχη τοΰ Άρμαγεδών (ή Μεγιδδώ) ήταν ή πρώτη μεγάλη νίκη τοΰ Τουτμός τοΰ τρίτου, συζύγου τής μακαρίτισσας βασίλισσας Χατσεψούτ, πού συνέχισε καί δημιούργησε μιά αύτοκρατορία σάν τοΰ Μεγάλου 'Αλεξάνδρου. 'Αλλά ό καινούργιος μιλιταρισμός δέν έκανε τίποτα γιά τή βελτίωση τής ποιότη-τας τής αιγυπτιακής πνευματικής ζωής, εκτός άν θεωρήσουμε σάν διανοη-τικό έπίτευγμα τή μονοθεϊστική ήλιακή θρησκεία πού δημιούργησε ό φα-ραώ Άχενατών (γύρω στό 1375 π.Χ.). Ή έπιστήμη τους ήταν σχεδόν άνύ-παρκτη, τά μαθηματικά τους έμειναν πρωτόγονα. "Οπως κι οί Κινέζοι είχαν τήν τάση νά σέβονται τήν άρχαιότητα γι' αύτό πού ήταν καί ή Ια-τρική τους ήταν κράμα σύγχρονης παρατηρήσεως καί γιατροσοφιών γριών γυναικών άπό τά άρχαΐα βιβλία. Ή θρησκεία τους υπόφερε άπό τήν ίδια


σύγχυση, έξαιτίας μιας άποστροφής γιά τήν απόρριψη όποιουδήποτε δε-σμού μέ τό παρελθόν. Ήταν έξαιρετικά σεξουαλικοί καί τά σεξουαλικά κατορθώματα τών θεών τους ήταν σχεδόν εξίσου ντροπιασμένα όσο τών Ελλήνων. Ό Ώρος χάνει τήν ψυχραιμία του μέ τήν μητέρα του Ίριδα καί της κόβει τό κεφάλι. Ό μεγαλύτερος άδερφός του Σέτ τόν καταδιώκει καί καταλήγουν νά κοιμηθούν στό ίδιο κρεβάτι. Ό Σέτ ασελγεί πάνω στόν Ώρο τή νύχτα άλλά ό Ώρος αύνανίζεται πάνω στό μαρούλι πού τρώει ό Σέτ γιά δείπνο καί τό σπέρμα του άφήνει τόν Σέτ έγκυο. (Παρά τήν θερα-πευτική του Ικανότητα, ή γνώση τών Αιγυπτίων γιά τήν άνατομία ήταν εξαιρετικά περιορισμένη). Κι έτσι συνεχίζεται ή παράλογη ιστορία πού θυμίζει Ραμπελαί.

Μετά άπό λίγους αιώνες στρατιωτικής νίκης, ή τεμπελιά τών άρχαίων Αιγυπτίων ξαναεπικράτησε καί τό έθνος βυθίστηκε άργά σέ πολυτελή κατάπτωση.

Μίλησα κάπως έκτεταμένα γιά τούς Αιγυπτίους γιατί δέν σκοπεύω νά άφιερώσω περισσότερο χώρο στήν μαγεία τοΰ άρχαίου κόσμου. ΟΙ Σούμέ-ριοι, οί ΑΙγύπτιοι, οί Χετταίοι, οί Πέρσες, οί Έλληνες καί οί Ρωμαίοι άγκαλιάζουν ένα συνοθύλευμα άπό παραλογισμούς πού δέν διέφερε άπό τό Αιγυπτιακό σύστημα. Οί Έλληνες, πού είχαν τό ζωηρότερο πνεύμα τής εγγύς 'Ανατολής, πίστευαν λιγότερο στή μαγεία, άν καί πίστευαν (όπως οί Αιγύπτιοι), στά όνειρα καί τή μαγική. Τά μαντεία τους, άπό τά όποια τό Μαντείο τών Δελφών ήταν τό πιό φημισμένο, ήταν στήν πραγματικότητα Shamans· καί όπως ό Shaman, ή Πυθία πάθαινε τρομαχτικούς σπασμούς όταν έμπνεόταν. Οί Πέρσες μάγοι (άπό τούς όποιους προέρχεται ή λέξη «μαγεία») θά συζητηθούν άργότερα σέ σχέση μέ τόν Ζωροάστρη. Ήταν ένα ιερατείο σάν τό Αιγυπτιακό. Οί Ρωμαίοι ήταν εξίσου δεισιδαίμονες μέ τούς Αίγύπτιους- τά δυό μυθιστορήματα τού Ρόμπερτ Γκραίηβς γιά τόν Κλαύδιο δίνουν μιά δίκαιη εικόνα τής άτέλειωτης άπασχολήσεώς τους μέ χρησμούς, οιωνούς καί μάντεις καί τίς προσπάθειές τους νά προβλέψουν τό μέλλον άπό τό πέταγμα τών πουλιών ή τά έντερα τών ζώων. Ό «Χρυσός γάιδαρος» τού Άπούλιου άγγίζει τήν ελαφρότερη πλευρά αύτών τών πε-ποιθήσεων - π.χ. τήν ίστορία τού σπουδαστή Τηλέφρονα, πού συμφώνησε νά περάσει τή νύχτα φυλάγοντας ένα νεκρό σώμα γιά νά τό προστατέψει άπό τίς μάγισσες πού θέλουν νά κόψουν μέ τά δόντια τους τή μύτη καί τ' αύτιά. Οί μάγισσες μαγεύουν τόν Τηλέφρονα καί τρώνε τή μύτη καί τ' αυτιά του βάζοντας στή θέση τους ρόζ κερί· τό άνακαλύπτει πολύ άργό-τερα όταν τά άγγίζει. Δέν υπάρχει τίποτα στή μαγεία τοΰ «Χρυσού γαϊδά-ρου» ή στά μυθιστορήματα γιά τόν Κλαύδιο πού νά ξεπερνάει τόν παρα-λογισμό καί τήν δεισιδαιμονία. Ά π ό αύτή τήν άποψη - τήν πίστη στούς οιωνούς - οί Έλληνες ήταν έλάχιστα καλύτεροι- ή άναχώρηση όλόκληρου


τοϋ άττικού στόλου καθυστέρησε τόν 4ο αΙώνα π.Χ. γιατί ένας στρατιώτης φτερνίστηκε άλλά ό στρατηγός τους Τιμόθεος τούς κορόιδεψε λέγοντας πώς άν οί θεοί ήθελαν πραγματικά νά τούς προειδοποιήσουν θάκαναν ολόκληρο τό στόλο νά φτερνισθεΐ.

Ή πίστη στήν άστρολογία άνήκει σέ διαφορετικό κεφάλαιο. Ή άστρο-λογία ήταν γενικά παραδεκτή - καί άσφαλώς οί περισσότεροι άπό αύτούς πού τήν άσκούσαν ήταν εξίσου άπατεώνες μέ τούς περισσότερους «άρ-χαίους μάγους» - άλλά πρέπει νά θεωρείται μάλλον σάν άπόγονος τού σαμανισμού παρά σάν θετό παιδί τής μαγγανείας. 'Υπάρχουν όρισμένοι άνθρωποι πού έχουν άπό τή φύση τους τό χάρισμα τής μαντικής, είτε μέ τό 'Ί Τσίγκ, μέ τά χαρτιά τοϋ Ταρό ή μέ τήν χειρομαντία· άν αυτοί οί άν-θρωποι γίνουν άστρολόγοι, άσφαλώς οί προβλέψεις τους μπορεί νά έχουν τρομακτική άκρίβεια. Ό Έλλι Χάου τονίζει στόν «Παράξενο κόσμο τών άστρολόγων» πώς μερικοί άστρολόγοι μπορούν νά προκαλέσουν εκπλη-κτικά όποτελέσματα, ενώ άλλοι πού δουλεύουν μέ τό ίδιο υλικό (λεπτομέ-ρειες γιά τήν ώρα γεννήσεως τού άτομου) είναι εντελώς άνακριβείς. Είναι θέμα φυσικού ταλέ του καί τού πόσο προσεκτικά έχουν καλλιεργηθεί οί φυσικές ένστικτώδε ς δυνάμεις.

Προσπάθησα νά τερινράψω τήν άνάπτυξη τών «κρυφών δυνάμεων τού ανθρώπου» άπό τό χάραμα τής ιστορίας μέχρι τήν περίοδο τού «πύργου τής Βαβέλ», τήν περίοδο τοϋ εκφυλισμού. Όταν τό κεφάλι ενός άνθρώπου είναι γεμάτο προλήψεις καί πεποιθήσεις, άπομονώνεται άπό τίς φυσικές του μαγικές δυνάμεις. Όταν φτιάχνει τό κέρινο όμοίωμα ενός εχθρού, μπαίνει σέ μιά κοινότοπη κι εκδικητική νοοτροπία πού είναι τό άντίθετο τοϋ άληθινοϋ σαμανισμού καί άσφαλώς καί κάθε είδους μυστικισμού. Ή μαγεία έχει μιά άρνητική καί άνόητη πλευρά πού πρέπει νά αναγνωρισθεί καί νά καταδικασθεί. Ό Ίβάρ Λίσσνερ περιγράφει πώς οί Ά ινού τής βόρειας 'Ιαπωνίας μεγαλώνουν προσεκτικά ένα άρκουδάκι καί οί γυναί-κες τής φυλής τό θηλάζουν στό στήθος τους. Μιά μέρα τό δένουν σ' ένα πάσσαλο καί τού ρίχνουν βέλη πού δέν τρυπάνε γιά νά τό νευριάσουν- τό χτυπάνε καί μέ μπαστούνια. "Οταν βασανιστεί μέχρι νά εξαντληθεί, τό σκοτώνουν μ' ένα μυτερό βέλος καί τό τρώνε τελετουργικά. Έχουν τήν ιδέα πώς ή ψυχή του θά μεσολαβήσει γιά τή φυλή στόν ουρανό. Αύτό τό είδος τού πράγματος πρέπει νά καταταχθεί στήν ίδια κατηγορία μέ μιά περίπτωση πού άφηγεΐται ό Μπάτς, όπου ένας 'Ιρλανδός εργάτης μέ τή βοήθεια άρκετών φίλων του έκαψε τήν 27χρονη γυναίκα του, γιατί πί-στευε πώς ήταν μάγισσα. Έχυσαν καυτό υγρό στό λαιμό της κι ύστερα τήν έγδυσαν καί άναψαν φωτιά μέ παραφίνη. 'Ύστερα τήν άναγκασαν νά κα-θήσει πάνω στή φωτιά, γιά νά «διώξει τή μάγισσα» πού τήν είχε κυριέψει. Ένώ πέθαινε άπό τά εγκαύματα έψελνε άπό πάνω της κι ύστερα κάλεσε


τόν παπά γιά νά ξορκίσει τό σπίτι άπό τά κακά πνεύματα. Ό σύζυγος καταδικάσθηκε σέ είκοσι χρόνια στά κάτεργα καί οί σύντροφοι του σέ μικρότερες ποινές. Αύτά έγιναν τό 1895 στό Τιππεραίρου.

Πάνω άπό έκατό χρόνια νωρίτερα ό Γί66ων, γράφοντας γιά τίς προ-λήψεις τών Ρωμαίων καί τά κυνήγια τών μαγισσών μέ τήν συνηθισμένη του υπέροχη είρωνία παρατήρησε: «"Ας μή διστάζουμε νά περηφανευόμαστε πολύ πού στή σημερινή έποχή, τό φωτισμένο μέρος της Ευρώπης έχει έξ-αλείψει μιά σκληρή καί άπαίσια προκατάληψη, πού έπικρατοϋσε σέ δλα τά κλίματα τοΰ κόσμου καί"προσκολλήθηκε σέ κάθε σύστημα θρησκευτι-κών δοξασιών». Βιάστηκε πολύ νά συγχαρεί τόν έαυτό του.

3. Γνώστες καί μύστες

Θάταν μακρύ καί περίπλοκο έργο νά άναφέρουμε τήν Ιστορία της μα-γείας αιώνα μέ αΙώνα καί χώρα μέ χώρα. Εύτυχώς υπάρχει μιά Απλού-στερη μέθοδος: νά μελετήσουμε τή ζωή τών βασικών μορφών στήν ίστορία τής δυτικής μαγείας. Αυτό σκοπεύω νά κάνω στά δύο έπόμενα κεφάλαια.

Πρέπει νά άρχίσω έπαναλαμβάνοντας τήν βασική γενική μου υπόθεση. Τό βιολογικό πεπρωμένο τού άνθρώπου είναι νά άναπτύξει τή λειτουργία Χ. Ό λ α τά ζωντανά στήν έπιφάνεια αύτού τοΰ πλανήτη προσπάθησαν νά τό κάνουν σ' όλη τους τήν ίστορία. Ό άνθρωπος έχει καλύψει πάνω άπό τή μισή άπόσταση. Ένας πραγματικός γνώστης είναι ένας άνθρωπος στόν όποιο ή λειτουργία Χ είναι περισσότερο άνεπτυγμένη άπό τό μέσο όρο.

Σύμφωνα μ' αύτό τόν όρισμό δέν υπήρξαν πολλοί πραγματικοί γνώ-στες. Αύτό δέν σημαίνει πώς τά μεγάλα όνόματα τής μαγείας ήταν τσαρλα-τάνοι ή άνθρωποι πού έξαπατοΰσαν τόν έαυτό τους (άν καί μερικοί ήταν). Οί περισσότεροι είχαν ύψηλό βαθμό «διαισθητικών» δυνάμεων πού συγ-γένευαν μέ τήν «εύαισθησία τής ζούγκλας» τοΰ Κόρμπεττ. Αύτές οί δυνά-μεις βρίσκονται στό κάτω άκρο τής συναισθήσεως τοΰ άνθρώπου - τό κόκκινο άκρο τού φάσματος. Ή λειτουργία Χ βρίσκεται στό βιολετί άκρο.

Άλλά αύτή είναι μιά ύπεραπλούστευση καί πρέπει νά προσπαθήσω νά ξεκαθαρίσω περισσότερο τό ζήτημα πρίν προχωρήσω.

θ ά μπορούσαμε νά συγκρίνουμε τόν άνθρωπο μέ κάποιον πού ζει στό Μεγάλο Φαράγγι άλλά είναι τόσο μύωπας πού δέν μπορεί νά δει περισσό-τερο άπό πέντε μέτρα. Ή με κάποιον πού ζει σέ.μιά μητρόπολη άλλά περιβάλλεται άπό ένα είδος κουρτίνας, σάν τό κουβούκλιο μιάς μάντισ-σας, πού τόν άκολουθεΐ όπου πηγαίνει.


Ή κουρτίνα είναι ή «καθημερινότητα». Είναι μιά νοητική κατάσταση μάλλον, παρά μιά άντικειμενική πραγματικότητα. Ό άνθρώπινος νοϋς πρέπει νά θεωρηθεί συγγενής μέ τό ραντάρ τών νυχτερίδων άπλώνουμε κατά κάποιο τρόπο καί «νιώθουμε» τήν πραγματικότητα γύρω μας. Άλλά στήν συνηθισμένη, καθημερινή μου ζωή δέν χρειάζεται νά «απλώσω» πολύ μακριά. Καί άποκτώ τή συνήθεια νά μήν τό κάνω.

Όποτε συγκινούμαι βαθειά άπό ποίηση ή μουσική ή ένα τοπίο, συνει-δητοποιώ πώς ζώ σ' ένα σύμπαν μέ νόημα πού άξίζει κάτι περισσότερο άπό τήν στενόμυαλη νάρκη στήν όποία ζώ συνήθως. Καί ξαφνικά συνειδη-τοποιώ πόσο θανάσιμη είναι πραγματικά ή χλιαρή ικανοποίηση πού φαί-νεται τόσο άκακη όσο κι ό κισσός σ' ένα δέντρο. Μού κλέβει συστηματικά τή ζωή, σφετερίζεται τό σκοπό καί τή ζωτικότητά μου. Πρέπει νά συγκεν-τρωθώ καθαρά στό τεράστιο νόημα πού μέ περιβάλλει καί νά άρνηθώ νά τό ξεχάσω· νά απορρίψω μέ περιφρόνηση όλα τά μικρότερα νοήματα πού προσπαθούν νά μέ πείσουν νά συγκεντρωθώ σέ κείνα.

Κι αύτός είναι ό λόγος πού ό μάγος ή ό γνώστης είναι βασικό άνθρώ-πινο «άρχέτυπο»: συμβολίζει τό έξελικτικό πεπρωμένο τού άνθρώπου. Ή περιγραφή τού μάγου άπό τόν Μπούλβερ - Λύττον στό βιβλίο «Κυνηγημέ-νοι καί κυνηγοί» συλλαμβάνει αυτή τήν ουσία: «"Αν μπορούσατε νά φαν-ταστείτε ένα δυνατό φίδι μεταμορφωμένο σέ άνθρωπο, πού διατηρεί στήν άνθρώπινη μορφή τόν παλιό τύπο τού φιδιού θ' άποκτούσατε μιά καλύ-τερη ιδέα (γι' αυτόν)· τό πλάτος καί ή έπιπεδότητα τού μετώπου, ή μειω-μένη κομψότητα τού περιγράμματος πού κρύβει τήν δύναμη τοϋ θανάσι-μου σαγονιού - τό μακρύ, φαρδύ, φριχτό μάτι, πού άστράφτει κι είναι πράσινο σάν σμαράγδι - καί γενικά μιά άσπλαχνη ήρεμία, πού μοιάζει νά προέρχεται άπό τή συναίσθηση τεράστιας δυνάμεως». Κι όταν άργότερα πρόΓ^εσε ένα καινούργιο τέλος στήν ιστορία, ό Λύττον έπεξέτεινε τό σχέ-διο σ' ένα όλόσωμο πορτραίτο ένός άνθρώπου πού φαίνεται σάν συνδυα-σμός τού περιπλανώμενου 'Ιουδαίου καί τού κόμη τού Σαίν Ζερμαίν.

'Αλλά γιατί ό υπαινιγμός τής άπειλής; Τά φίδια συμβολίζουν τή σο-φία, τήν ψυχρότητα καί τό θάνατο. Είναι μιά ένδιαφέρουσα σκέψη πώς δέν υπάρχουν πορτραίτα «καλόβουλων υπεράνθρωπων» στήν παγκόσμια λογοτεχνία. 'Υπάρχουν ήρωες, συχνά μέ μοιραία ελαττώματα καί άπίστευ-τοι θεοί. 'Αλλά εκείνο πού πλησιάζει περισσότερο σ' έναν πραγματικό υπεράνθρωπο μέ τήν άρχική έννοια τής λέξεως είναι ό χαρακτήρας τού άμερικανικού κόμικ. Ό κακός μάγος τοϋ Λύττον - καί οί όμοιοι του στά έργα τού Χόφφμαν, τού Τίκ, τού Ζ άν Πώλ ή άκόμα καί τοϋ Τοκίν, -φαίνεται πώς είναι τό περισσότερο πού μπορεί νά πλησιάσει ή άνθρώπινη φαντασία στήν ιδέα τής ύπερανθρωπότητας. Αύτό είναι φυσικό· ή έλ-λειψη τής αΐσθήσεως τοϋ νοήματος σημαίνει πώς καταλαβαίνουμε καλύ-


τερα τό άρνητικό παρά τό θετικό. Μπορεί κανείς π.χ. νά φαντασθεί έναν τελείως καλόβουλο άλλά έξίσου ισχυρό Χίτλερ πού θέλει τήν παγκόσμια κυριαρχία γιά νά ελευθερώσει τούς φτωχούς, γιά νά καταστρέψει τόν άντισημητισμό; "Οχι. Οί καλόβουλοι πολιτικοί έχουν τήν τάση νά rival Ιδεαλιστές καί άναποτελεσματικοί (άνίκανοι):

Οί καλύτεροι δέν έχουν πεποίθηση ενώ οί χειρότεροι είναι γεμάτοι παθιασμένη ένταση...

Οί δυνάμεις τού Χίτλερ ήταν έν μέρει μαγικές, γιατί κατευθυνόταν άπό μακροπρόθεσμους σκοπούς καί τεράστια αισιοδοξία. Ή συνέπεια ήταν ή αυτόματη άνάπτυξη δυνάμεων στό «άόρατο» άκρο τοΰ φάσματος· ή σχε-δόν ύπνωτική δύναμη πάνω στά πλήθη πού έχουν μαρτυρήσει τόσοι παρα-τηρητές. (Αύτοί οί παρατηρητές - ό Λύντεκε, ό Χάνφστεγκλ, ό Γκρέγκορ Στράσσερ άπόρησαν ανακαλύπτοντας πώς ό Χίτλερ δέν ειχε κανένα χάρι-σμα άπό κοντά. «Άναβε» τή δύναμη του δταν τήν χρειαζόταν, σάν έναν διευθυντή ορχήστρας πού τήν όδηγεΐ σ' ένα άποκορύφωμα).

Οί καλοί άνθρωποι έχουν τήν τάση νά δυσπιστούν στή βούληση καί νά προσκολλώνται στή λογική. Ά λ λ ά δέν μπορούν νά άναπτυχθούν «μαγι-κές» δυνάμεις χωρίς αισιόδοξη προσπάθεια βουλήσεως. Ά π ό τήν άλλη άποψη δέν χρειάζεται νά δεχτεί κανείς τήν πιθανότητα τής άναπτύξεώς τους. Μιά άπό τίς διασκεδαστικότερες περιπτώσεις άκούσιας άναπτύξεως τέτοιων δυνάμεων λέγεται γ„ά τόν συνταγματάρχη Χένρυ Στήλ Όλκοττ. τόν συνεργάτη vrjc μα\ταμ Μπλαβάχσκυ ο' ολη της τή ζωή. Τόν 'Ιούλιο τοΰ 1882, ό συνταγματάρχης βρισκόταν στό Κ.ολόμ.*ο της Κεϋλάνης προσπα-θώντας νά ενθαρρύνει μιά άναδίωση τού Βοι δισμοϋ (είχε άφήσει πίσω στήν 'Ινδία τήν μαντάμ Μπλαδάτσκυ πού είχε τήν τάση νά τόν καταδυνα-στεύει). Ό τοπικός αρχιερέας Σουμανγκάλα τού είπε πώς oi καθολικοί τοΰ νησιού έλπιζαν νά μετατρέψουν ένα μέρος κοντά στό Κελάνιε σέ καινούρ-για Λούρδη μέ θεραπευτικό δωμό. Ως τότε δέν είχαν γίνει θαύματα άλλά ό συνταγματάρχης συνειδητοποίησε πώς άν πετύχαινε ή μαζική υποβολή θά μπορούσαν κάλλιστα ν' άρχίσουν, καί οί Βουδιστές θάχαναν τούς μι-σούς πιστούς τους. Είπε στόν άρχιερέα πώς τό καλύτερο πού είχε νά κάνει ήταν νά προσπαθήσει νά κάνει θαύματα γιά λογαριασμό του. Ό άρχ ιερέας είπε πώς θάταν άνώφελο γιατί ήξερε πώς δέν είχε δυνάμεις.

Λίγο άργότερα, ό συνταγματάρχης συνάντησε έναν άντρα πού όνομα-ζόταν Κορνήλιος Ά π π ο υ καί ήταν παράλυτος στό ένα χέρι καί σχεδόν παράλυτος άπό τό ένα πόδι. Ό συνταγματάρχης άποφάσισε πώς θά μπο-ρούσε νά δοκιμάσει τήν επίδραση τής ύποδολής κι έκανε μερικά μυστικά


περάσματα τών χεριών πάνω άπό τόν άνθρωπο καί τοϋ είπε πώς ϊσως νά τόν ωφελούσαν.

'Αργότερα τήν ίδια μέρα ό κύριος "Αππου γύρισε γιά νά πει πώς ένιωθε κιόλας καλύτερα καί νά ζητήσει κι άλλη θεραπεία. Ό συνταγμα-τάρχης έκανε κι άλλα περάσματα. Ό Κορνήλιος "Αππου άρχισε νά βελ-τιώνεται γρήγορα καί έλεγε σέ όλους πώς ό συνταγματάρχης ήταν θαυμα-τοποιός. Έγραψε μιά δήλωση πού περιέγραφε τή θεραπεία του - μέ τό χέρι πού ήταν παράλυτο. Δημοσιεύθηκε ύποτίθεται σέ μιά τοπική έφημε-ρίδα. Ό κύριος "Αππου έφερε Ιναν παράλυτο φίλο του. Ό συνταγματάρ-χης έπανέλαβε τή θεραπεία μέ ύποβολή καί πέτυχε.

'Αλλά τώρα πρός μεγάλη του άπελπισία βρέθηκε τριγυρισμένος άπό όρδές άνθρώπων μέ κάθε είδους άρρώστεια. Έρχονταν κατά πλήθη. Καί δ συνταγματάρχης άν καί πιεζόταν πολύ. άνακάλυψε γρήγορα πώς ή χρησι-μοποίηση τών θαυματουργικών του δυνάμεων ήταν σάν τό ποδήλατο, θέμα έμπιστοσύνης καί πρακτικής έξασκήσεως. Ό συνταγματάρχης πίστευε· οί άρρωστοι πίστευαν· καί οί θεραπείες γίνονταν μέ τή ντουζίνα. Τόν έκοβαν άπό τό φαγητό του κι έμπαιναν μέσα μέ τό ζόρι ένώ ντυνόταν. 'Αναφέρει πώς άναγκαζόταν νά φεύγει κάπου - κάπου καί νά πλένεται στό άλμυρό νερό τού λιμανιού, πίσω άπό τό σπίτι του, όπου ένιωθε «ρεύματα και-νούργιας ζωντάνιας νά μπαίνουν καί νά ένισχύουν τό σώμα του». ΟΙ δυνάμεις του άναπτύχθηκαν σέ τέτοια έκταση πού ενα πρωΐ, πού ένιωθε Ιδιαίτερα φρέσκος («μοΰ φαινόταν σάν νά μπορούσα σχεδόν νά υπνωτίσω έλέφαντα») θεράπευσε έναν νεαρό 'Ινδό άπό προσωπική παράλυση άπό τήν άλλη άκρη ένός δωματίου, σηκώνοντας τό χέρι του καί λέγοντας στά Βεγγαλικά «Γιατρέψου». «Μιά τρεμούλα διαπέρασε τό σώμα του, τά μά-τια του έκλεισαν καί ξανάνοιξαν, ή γλώσσα του πού ήταν τόσο καιρό παράλυτη, βγήκε έξω καί ξαναμπήκε καί μέ μιά άγρια κραυγή χαράς ρί-χτηκε μπροστά κι έπεσε στά πόδια μου».

Ό συνταγματάρχης άνέπτυξε τίς δυνάμεις του κάτω άπό ίδανικές συν-θήκες. Δέν θάχε τήν παραμικρή σημασία άν είχε άποτύχει μέ τόν Κορνήλιο "Αππου, γιατί πίστευε άκλόνητα πώς προσπαθούσε νά θεραπεύσει τόν άνθρωπο αυτό «πουλώντας του τό κόλπο τής έμπιστοσύνης». Εξακολού-θησε νά πιστεύει πώς ήταν άπλώς θέμα ύποβολής ώσπου οί δυνάμεις του, πού τίς άφησε νά άναπτυχθοϋν φυσικά καί μέ τό δικό τους ρυθμό, έγιναν άναμφισβήτητες.

Αύτό άπαντάει καί σ' ένα σημαντικό έρώτημα - πού ύποβλήθηκε άπό τόν Λούις Σίνγκερ καί ξανά άπό τόν Α. Λ. Ρόουζ - άν οί δυνάμεις τής Ιδιότητας τοϋ μέντιουμ, της διορατικότητας κλπ. πρέπει νά άναπτυχθοϋν άκούσια, χωρίς νά τό θέλουμε, όπως λέει ό Λούις Σίγκερ. Αύτό πού ό άνθρωπος όνομάζει «βούλησή» του είναι συνήθως αύτοδιαιρεμένο. Γι'


αύτό π.χ. μπορεί κανείς νά μέ κάνει νά νιώσω φαγούρα ύποβάλλοντάς μου πώς έχω φαγούρα. Δέν θέλω νά έχω φαγούρα, κι ό φόβος της φαγούρας ξυπνάει μέσα μου μιά διεστραμμένη άρνητική βούληση, στό ύποσυνείδητό μου μιά άχρησιμοποίητη δύναμη πού βαριέται νά μένει άκίνητη. (Έχω μιά θεωρία πώς αύτή ή άρνητική θέληση προκαλεί πολλές άρρώστειες, άπό τό έλκος μέχρι τόν καρκίνο). "Αν ό συνταγματάρχης Όλκοττ είχε θελήσει πολύ νά θεραπεύσει τόν Κορνήλιο Άππου, ή ένταση καί ή νευρικότητά του θά τόν είχε έμποδίσει νά έπικαλεσθεΐ τήν πραγματική του βούληση -τήν ένωση συνειδητής καί άσυνείδητης βουλήσεως πού είναι ή βάση τών «μαγικών» δυνάμεων.

Μερικοί τυχεροί άνθρωποι είναι άκόμα σχετικά άνέγγιχτοι άπό τήν πολιτισμένη άρρώστεια της αύτοδιαιρέσεως καί έχουν φυσικές θαυμα-τουργικές δυνάμεις. Μιλάω γι' αύτούς στό βιβλίο μου γιά τόν Ρασπούτιν:

ΟΙ περισσότεροι θεραπευτές συμφωνούν πώς ή πράξη τής θερα-πείας συνεπάγεται κάποια αύτοεξάντληση, άν καί οί δυνάμεις μπο-ρούν νά άναπτυχθούν σέ σημείο πού νά μπορεί κανείς νά «άναφορ-τισθει» σέ πολύ σύντομο διάστημα (σάν τόν συνταγματάρχη Ό λ -κοττ). Ό κύριος Χάρυ Έντουαρντς περιγράφει τό αίσθημα μιάς δυνάμεως - ένός είδους ρευστού - πού κυλάει στά χέρια του καί στίς άκρες τών δαχτύλων του όταν άγγίζει ένα άρρωστο μέρος τού σώμα-τος τοΰ άρρώστου. Ή κυρία Έλίζαμπεθ Άρκλ άπό τό Μπρίστολ πού είχε έπίσης ύποτυπώδεις θεραπευτικές δυνάμεις... μού έχει περι-γράψει αύτό τό συναίσθημα. Μού άνέφερε πώς έπρεπε νά είναι ύγιής ψυχολογικά καί σωματικά, γιά νά μπορέσει νά «έπικαλεσθεΐ» τίς δυνάμεις της· νιώθει τή θεραπευτική δύναμη σάν ένα «είδος φωτιάς» στίς περιοχές τού μαστού ή τοΰ ήλιακού πλέγματος. Άνέ -φερε πώς τήν είχε χρησιμοποιήσει μόνο σέ συγγενείς - όπου υποτί-θεται πώς ή έπαφή είναι δυνατότερη - καί πώς σέ μιά περίπτωση δταν ένιωσε τόν πειρασμό νά τήν χρησιμοποιήσει (στόν πατέρα της) ένιωσε έντονα πώς θάταν λάθος γιατί ήταν έτοιμοθάνατος. Δέν μπο-ρούσε νά έξηγήσει γιατί ένιωσε πώς θάταν λάθος.

Ή περιγραφή άπό τόν συνταγματάρχη Όλκοττ της δραματικής θερα-πείας τοΰ νεαρού 'Ινδού μπορεί νά έξηγηθεΐ σάν ύπνωτική υποβολή όπως ή θεραπεία τών μυρμηγκιών σέ βαθειά ύπνωση, πού περιγράψαμε προη-γουμένως. Δηλαδή ή ύπνωτική υποβολή προκαλεί «έμπιστοσύνη» καί ξυ-πνάει τήν «πραγματική βούληση». Ά λ λ ά δέν μπορούμε νά δεχθούμε άνε-πιφύλακτα αύτή τήν έξήγηση. Στήν Κορνουάλλη όπου ζώ, ή άσκηση τής γητειάς τών μυρμηγκιών είναι πολύ διαδεδομένη. Ό τοπικός μας γιατρός,


όταν τόν πλησιάζουν άρρωστοι μέ μυρμηγκιές, τούς στέλνει συνήθως σ' έναν γητευτή μυρμηγκιών πρίν έφαρμόσει άργότερα τά φάρμακά τον. Οί γητευτές τών μυγμηγκιών δουλεύουν μέ διάφορους τρόπους. Μερικοί άπό αυτούς «αγοράζουν τίς μυρμηγκιές» πληρώνοντας στόν άρρωστο λίγες πέννες γιά κάθε μυρμηγκιά. ("Οχι άντίστροφα· οί γητευτές τών μυρμηγ-κιών δέν δέχονται χρήματα καί οί περισσότεροι βάζουν σάν όρο στή δου-λειά τους νά μήν τούς ευχαριστήσουν). Μερικοί επιμένουν πώς είναι άπα-ραίτητο νά τρίψεις ένα κομμάτι «σκουριασμένου μπαίηκον» πάνω στή μυρμηγκιά κι ύστερα νά κάψεις τό μπαίηκον. ("Αν είναι δυνατό τό μπαίη-κον πρέπει νά «κλαπεί» ή τουλάχιστον νά παρθεί χωρίς τήν προφορική έγκριση τοϋ Ιδιοκτήτη). "Αλλοι χρειάζεται μόνο νά ξέρουν τό όνομα τού άνθρώπου πού πρόκειται νά θεραπευθεί.

Ό σκεπτικιστής μπορεί νά νιώθει πώς μπαίνουμε τώρα στό βασίλειο τών παραμυθιών καί τού καθαρού παραλογισμού. Θάκανε λάθος. Τό εκ-πληκτικότερο είναι πώς ή θεραπεία επέρχεται σχεδόν πάντα. Άσφαλώς επέρχο νται μέ μιά συχνότητα πολύ μεγάλη γιά νά τήν άποδώσουμε σέ τύχη. Π.χ. 6 ζωγράφος καί συγγραφέας Λάιονελ Μίσκιν πήγε όλόκληρη τήν οίκογένειά του σ' ένα γητευτή μυρμηγκιών στό Πάρ υπέφεραν άπό μυρ-μηγκιές στά χέρια. "Ολες οί μυρμηγκιές εξαφανίστηκαν περίπου σέ δυό βδομάδες. Ό γητευτής τών μυρμηγκιών «άγόρασε» τίς μυρμηγκιές πρός δυό πέννες τήν καθεμιά.

Άλλά πρέπει νά έγκαταλείψουμε τήν ιδέα τής υπνωτικής υποβολής σέ περιπτώσεις πού θεραπεύονται ζώα. Ή κυρία Μπέττυ Μπραίη - Σμίθ άπό τό Πεντεγουάν ειχε ένα πόνυ μέ πολλές μυρμηγκιές καί τής είπαν νά πάει σ' έναν γητευτή μυρμηγκιών στό Μπόντμιν Μούρ, έναν άγρότη. Τηλεφώ-νησε στόν κύριο Φράνκ Μάρτιν (γνωστό σάν Φρέντ) πού περίμενε τό τη-λεφώνημα της. Ρώτησε: «Τί πρέπει νά κάνω»; «Τίποτα», είπε ό κύριος Μάρτιν. «Κάνατε ό,τι πρέπει. Οί μυρμηγκιές θά εξαφανισθούν τώρα μόνες τους». Αύτό έγινε στίς επόμενες δυό βδομάδες εκτός άπό τή μεγαλύτερη πού χρειάστηκε νά άφαιρεθεΐ μέ νιτρικό άργυρο.

Αύτή ή ίστορία καί άλλες ιστορίες γιά τίς δυνάμεις τού κυρίου Μάρτιν μέ εντυπωσίασαν τόσο πολύ ώστε πήγα στή φάρμα του γιά νά τοϋ πάρω συνέντευξη. Αύτό πού ήθελα κυρίως νά μάθω ήταν: Ένιωθε πώς πρόβαλε κάποια δική του νοητική δύναμη ή ένιωθε πώς χρησιμοποιούσε «άλλες δυνάμεις» έξιο άπό ιόν έαυτό του; Τό τελευταίο φαινόταν πιθανότερο, γιατί δέν είδε τό πόνυ τής κυρίας Μπραίη - ΣΓμίθ. Πάντως αύτά πού μού είπε ό κύριος Μάρτιν μ' άφησαν τελείως μπερδεμένο γιατί δέν φαίνονταν νά ταιριάζουν μέ καμιά θεωρία. Μού είχαν πει πώς τό γήτεμα τών μυρ-μηγκιών είναι κληρονομική ικανότητα πού μπορεί νά περάσει μόνο άπό πατέρα σέ κόρη ή μητέρα σέ γιό. Ό κύριος Μάρτιν μού είπε πώς οί γητειές


του (δηλ. όρισμένα «μάγια» πού έπρεπε νά έπαναλαμβάνονται, τού είχαν δοθεί άπό δυό γριές στά μέσα τής δεκαετίας τού 1930. Τίς έχει χρησιμο-ποιήσει σταθερά άπό τότε καί μέ μεγάλο ποσοστό έπιτυχίας. Τού έδωσαν διάφορες «γητειές» πού άνάμεσά τους ήταν μιά γιά τό σταμάτημα τής αιμορραγίας καί μιά άλλη γιά τή θεραπεία τού τριχοφάγου. Οί γητειές είναι σύντομες επικλήσεις πού πρέπει νά τελειώσουν «εις τό όνομα τού Πατρός καί τού Υίού καί τού 'Αγίου Πνεύματος». Εφόσον ένας μεγάλος άριθμός τών «άρρώστων» του είναι πρόβατα καί άγελάδες συμπεραίνει πώς ή γητειά είναι έκεΐνο πού ένεργεΐ καί όχι οί «δυνάμεις του». (Τά πρόβατα κι οί άγελάδες παθαίνουν μεγάλες μυρμηγκιές πού ονομάζονται σ' αύτό τό μέρος τού κόσμου «ρίγκς»), 'Αλλά έχει σημασία νά πιστεύει καί ό 'ιδιοκτήτης τού ζώου ότι ή γητειά θά πιάσει· ό κύριος Μάρτιν βλέπει τή θεραπεία σάν ένα είδος συνεργασίας άνάμεσα στόν ίδιο καί στόν ιδιο-κτήτη.

Βεβαιώνει πώς οί γητειές πρέπει νά περαστούν μόνο άπό άντρα σέ γυναίκα ή άντίστροφα. Δέν μπ:ορούν νά «δοθούν» σ' ένα μέλος τού ίδιου φύλου. Αύτό φαινόταν νά υπονοεί πώς μόλις «δοθεί» μιά γητειά ό άρχι-κός ιδιοκτήτης χάνει τίς δυνάμεις του. Ό κύριος Μάρτιν έπιβεβαίωσε ότι οί περισσότεροι γητευτές τό πιστεύουν, άλλά είπε πώς έκεΐνος είχε δώσει τίς γητειές σέ άρκετούς άνθρώπονς χωρίς αύτό νά επηρεάσει φανερά τίς δυνάμεις του.

Όταν τόν ρώτησα πώς μπορούσε νά εξηγήσει αυτές τίς δυνάμεις, φά-νηκε νά πιστεύει πο>ς ήταν βασικά τής ίδιας φύσεως μ' αύτές πού χρησιμο-ποιούσε ό 'Ιησούς (άν καί πολύ πιό άδύνατες). Τού τόνισα πώς ό 'Ιησούς ήταν θαυματουργός: δηλαδή, ένιωθε πώς «τού έπαιρναν κάτι» όταν έκανε μιά θεραπεία. Ό κύριος Μάρτιν συμφώνησε πώς οί δικές του θεραπείες δέν φαίνονταν νά τοΰ παίρνουν τίποτα. (Άλλά πρόσθεσε πώς ό θείος του, ένας άντρας 84 έτών πού κηδευόταν εκείνη τήν ήμέρα, είχε τή δύναμη νά θεραπεύσει τό «κακό τού βασιλιά», τή χοιράδωση, καί είχε άναγκαστεί νά τήν εγκαταλείψει γιατί «τού έπαιρνε πάρα πολλά». Είναι ενδιαφέρον νά θυμηθούμε πώς δ Δρ. Τζόνσον «άγγίχθηκε» άπό τήν βασίλισσα Ά ν ν α γιά τήν άρρώστεια τού βασιλιά άλλά ό Μπόσγουελλ άναφέρει πώς δέν είχε άποτέλεσμα· είναι φανερό πώς ή βασίλισσα δέν είχε θαυματουργικά χαρί-σματα). Ρώτησα τόν κύριο Μάρτιν άν μπορούσε νά θεωρήσει τόν έαυτό του θρήσκο. Μετά άπό μιά στιγμή σκέψεω?κούνησε τό κεφάλι του καί είπε πώς δέν τό νόμιζε. Ά λ λ ά τόνισε πώς ή παρόρμηση πίσω άπό τέτοιες θερα-πείες πρέπει νά είναι παρόρμηση πρός τό καλό. Αύτό έξηγεί γιατί οί γητευτές τών μυρμηγκιών άρνιούνται νά πάρουν χρήματα ή άκόμα καί νά δεχθούν ευχαριστίες. Εξήγησε πώς συχνά θεράπευε άνθρώπους χωρίς νά τό ξέρουν. Τό σημαντικό ήταν νά χρησιμοποιεί τή δύναμη γιά καλό. Μού


περιέγραψε μιά περίπτωση δπου είχε παραστεί στή γέννηση ένός μοσχα-ριού καί ή άπροσεξία τοΰ βοηθού τοΰ κτηνίατρου είχε προκαλέσει σοβαρή αίμορραγία. Ό κτηνίατρος παρατήρησε πώς άν δέν έφερναν γρήγορα πε-τσέτες ή άγελάδα θά πέθαινε άπό αίμορραγία. Ό κύριος Μάρτιν «γήτεψε» τήν άγελάδα χωρίς νά πει τίποτα: ή αίμορραγία σταμάτησε. Δέν έκανε τόν κόπο νά πεί στόν κτηνίατρο τί είχε κάνει.

Τόνισε τή σημασία τής έπιθυμίας γιά βοήθεια. Ένας σκεπτικιστής φίλος του είχε παρατηρήσει: «"Αν κοβόμουν τώρα μ' ένα μαχαίρι δέν θά μπορούσες νά σταματήσεις τήν αίμορραγία. Κι άν έβλεπες ένα χασάπη νά σφάζει ένα γουρούνι δέν θά μπορούσες νά σταματήσεις τήν αίμορραγία τού γουρουνιού». Ό κύριος Μάρτιν συμφώνησε άλλά τόνισε πώς σέ καμιά περίπτωση δέν θάκανε καλό. «'Αλλά άν ό χασάπης κοβόταν κατά λάθος, θά μπορούσα νά σταματήσω αύτή τήν αίμορραγία» πρόσθεσε.

'Ανακάλυψα πώς τά πιό διαφωτιστικά του σχόλια άφορούσαν τήν πνευματική του κατάσταση δταν έκανε μιά θεραπεία. Εξήγησε πώς ήταν ένα χάρισμα σάν δποιοδήποτε άλλο χάρισμα - π.χ. σάν τή δουλειά. 'Από-ρησα. «Σάν τή δουλειά»; «Υπάρχουν μερικά πράγματα στά όποια είσαι καλός καί μερικά πού δέν είσαι. Π.χ. άν σκάβω ένα χωράφι, θέλω νά είναι δλα τά αύλάκια ϊσια καί τό βάζω πραγματικά στό νού μου. Τό ίδιο κι δταν φτιάχνω μιά στέγη - δέν βάζω περισσότερη προσπάθεια σ' αύτό άπό όποιονδήποτε άλλά κατά κάποιο τρόπο δλα πηγαίνουν καλά. 'Από τήν άλλη πλευρά, δέν μπορώ νά χτίσω τοίχους» (Οί «τοίχοι» στήν Κορνουάλη είναι μέρος ένός φράχτη ή ένός χωμάτινου σωρού καί άποτελούνται άπό άκανόνιστες πέτρες πού χρησιμοποιούν τό σωρό γιά μερική στήριξη). «Μπορώ νά δω έναν άνθρωπο νά χτίζει ένα τοίχο καί νά τού πώ πού πρέπει νά βάλει μιά όρισμένη πέτρα. 'Αλλά δέν θά μπορούσα νά τή βάλω μόνος μου».

Μέ λίγα λόγια, ό κύριος Μάρτιν μιλάει γιά τή χρήση τοΰ Ταό, δπως τή συζητήσαμε σ' ένα προηγούμενο κεφάλαιο αύτοΰ τοΰ βιβλίου, ένα είδος ήρεμίας τοΰ νού πού έπιτρέπει πλήρη συγκέντρωση. Είναι ή χρήση τής «πραγματικής βουλήσεως», τής ενστικτώδους βουλήσεως.

Δέν μπορώ νά έξηγήσω γιατί οί γητειές τού κυρίου Μάρτιν πετυχαί-νουν ή γιατί πετυχαίνουν οί γητειές δωδεκάδων ή Ισως καί έκατοντάδων άλλων γητευτών μυρμηγκιών της Κορνουάλης έκτός λέγοντας πώς oi Κορ-νουαλοί είναι Κέλτες καί οί Κέλτες φαίνεται νά έχουν υψηλότερο βαθμό φυσικών «δυνάμεων» άπό τούς 'Αγγλοσάξονες. 'Υποψιάζομαι πώς οί «γητειές» έχουν λιγότερη σχέση μ' αύτό άπό μιά φυσική θαυματουργική λειτουργία καί πώς ό κύριος Μάρτιν μπορεί νά μή νιώθει πώς τού έχουν «πάρε? κάτι» γιατί ή θεραπεία της μυρμηγκιάς παίρνει πάρα πολύ λίγα γιά νά τό προσέξει. Ό σ ο γιά τό πώς μπορεί νά θεραπεύσει ένα πόνυ πού


δέν τό είδε ποτέ, δέν έχω νά δώσω καμιά έξήγηση. (Όταν τοϋ είπα πώς ή μεγαλύτερη μυρμηγκιά δέν είχε έξαφανιστεϊ είπε πώς ή κυρία Μπραίη -Σμίθ έπρεπε νά τοϋ είχε ξανατηλεφωνήσει καί θά είχε έπαναλάβει τή γητειά. Μερικές μυρμηγκιές καί τριχοφάγοι είναι σκληρότεροι άπό τους άλλους). Σάν τύπος ό Φρέντ Μάρτιν μού έδωσε τήν έντύπωση άνθρώπου εύγενικού, είλικρινούς, άπλοϋ μέ μεγάλο βαθμό φυσικής καλωσύνης: δη-λαδή τό είδος τοϋ άνθρώπου πού θά περίμενε κανείς νά έχει φυσικά θαυ-ματουργικά χαρίσματα. Σ' αύτή τήν περίπτωση μπορεί νά παρεξηγηθεί όταν έξηγεΐ πώς δέν μπορεί νά γιατρέψει άλλες άρρώστειας - π.χ. τό έλκος ή τό δάγκωμα τού φιδιού.

Ή μνεία τού δαγκώματος τών φιδιών προκαλεί ένα ένδιαφέρον έρώ-τημα. 'Υπάρχουν μερικοί «γητευτές» της Κορνουάλης πού έχουν τή φήμη πώς μπορούν νά γιατρεύουν τό δάγκωμα τών φιδιών καί νά έλέγχουν τά φίδια. Ό τοπικός θηροφύλακας μού περιέγραψε πώς είχε δει έναν άπό αύτούς τούς γητευτές νά άκινητοποιεΐ ένα φίδι σχεδιάζοντας έναν κύκλο μέ κιμωλία γύρω του. Ό κύριος Μάρτιν μίλησε γιά μιά γριά στό Μπόντμιν Μούρ μέ παρόμοιες δυνάμεις. Έ ν α παιδί πού άνηκε σέ δυό έπισκέπτες είχε δαγκωθεί άπό όχιά· τηλεφώνησαν στήν πλησιέστερη άγροικία γιά νά ρωτήσουν άν μπορούσαν νά τηλεφωνήσουν σ' ένα γιατρό. Ή γριά πού ζούσε έκεί τούς είπε πώς μπορούσε νά γιατρέψει τό δάγκωμα, άλλά πρώτα έπρεπε νά γυρίσουν πίσω καί νά σκοτώσουν τό φίδι. Ή άπαίτηση αύτή φαινόταν παράλογη, γιατί είχαν δει τό φίδι νά φεύγει πρός τό δάσος. Ή γριά τούς βεβαίωσε πώς θάβρισκαν τό φίδι έκεΐ πού τό είδαν γιά τελευ-ταία φορά καί τό είδαν. Τό παιδί δέν είχε καμιά κακή συνέπεια άπό τό δάγκωμα.

Όποιος είχε ποτέ φίδια ξέρει πώς είναι παθητικά πλάσματα πού άφή-νουν γρήγορα νά τά άγγίξουν καί πού είναι πολύ πιθανό νά καθήσουν άκίνητα σ' ένα μέρος - ή σ' ένα κύκλο μέ κιμωλία. Καί δ μακαρίτης Κ. Τζ. Π. Ίονίντες ό «άνθρωπος τών φιδιών» μέ βεβαίωσε πώς τά φίδια δέν μπορούν νά διακρίνουν άνάμεσα στούς άνθρώπου ς καί πώς ένα ήρεμο φίδι θά άφήσει όποιονδήποτε νά τό πιάσει καί οί Ιστορίες γιά τίς «δυνά-μεις» τών μάγων τών φιδιών τής 'Ανατολής είναι μύθοι. Μπορεί νά έχει δίκιο άλλά ήταν σαφώς σκεπτικιστής καί δέν παραδεχόταν τήν ύπαρξη όποιασδήποτε άσυνήθιστης «δυνάμεως» άκόμα και στούς μάγους - για-τρούς καί τούς Shamans. Οί ίστορίες πού διηγούνται γιά τούς μάγους τών φιδιών της Κορνουάλης περιλαμβάνουν τήν πεποίθηση πώς όρισμένοι άν-θρωποι μπορούν νά έγκαθ ιδρύσουν μιά τηλεπαθητική δύναμη πάνω στά φίδια, πού μοιάζει μέ τή δύναμη τών κλητών δελφινιών τοϋ Γκρίμπλ. "Αν είναι άλήθεια, τότε είναι μιά διασκεδαστική άντιστροφή τής Ιδέας πώς τά φίδια έχουν υπνωτική δύναμη. Τό άντίθετο μπορεί νά είναι άληθινό: πώς


είναι καλά υποκείμενα υπνωτισμού, στό έλεος τών ισχυρότερων -ψυχικών δυνάμεων τοΰ άνθρώπου.

Άλλά θάταν λάθος νά υπονοήσουμε πώς αυτές οί δυνάμεις περιορί-ζονται σέ άπλούς, άνεπιτήδευτους άνθρώπους, όπως δείχνει τό άκόλουθο άπόσπασμα ένός γράμματος γραμμένου άπό τόν Άλντους Χάξλεύ (8 Δε-κεμβρίου 1915):

Πήγα νά φάω μέ τους Τζίλμπερτ Μάρραιη κι ήμουν άρκετά τυχε-ρός γιά νά δώ μιά άπό τίς επιδείξεις άναγνώσεως σκέψεως τοΰ Τζίλ-μπερτ. Θεωρείται ένας άπό τούς καλύτερους τηλεπαθητικούς πού υπάρχουν - ή τουλάχιστον ήταν εκπληκτικός τήν Κυριακή. Ήταν φυσικά καλύτερος μέ τήν κόρη του μέ τήν όποία κάνει γενικά τίς επιδείξεις του. Μ' έκείνην μπορεί νά περιγράψει σκηνές άπό βιβλία πού δέν έχει διαβάσει ποτέ. Περιέγραψε δύο τήν Κυριακή - μιά άπό τό καινούργιο βιβλίο τοΰ Κόνραντ («Νίκη») πού τήν άνέφερε σχεδόν λέξη προς λέξη καθώς τήν περίγραφε ή κόρη του καί μιά από τόν «Κακό δρόμο». Νιώθει τήν άτμόσφαιρα τής σκέψεως: έτσι μόλις μπήκε στό δωμάτιο τήν ώρα πού ή κόρη του είχε σκεφθεί τόν «Κακό δρόμο» - μιά σκηνή πού δυό μαθητές συζητάνε - είπε «Πώς σιχαί-νομαι αυτούς τούς άνθρώπους» - ό αισθησιακός νέος τοΰ ήταν πολύ εχθρικός. Δοκίμασε μιά μέ μένα πού πήγε άρκετά καλά άν πάρουμε υπόψη μας πώς ήμουν ξένος. Είχα σκεφθεί τήν άκόλουθη σκηνή: τόν δάσκαλο τοΰ Μπαλλιόλ πού άκούει ένα δοκίμιο γιά τόν «Εγωιστή» ένα βιβλίο πού δέν έχει διαβάσει. Ό Τζίλμπερτ Μάρραιη στάθηκε κρατώντας μου τό χέρι γιά μισό περίπου λεπτό κι ύστερα άρχισε νά γελάει καί είπε: « Ώ φυσικά, είναι ό γερο - δάσκαλος τοΰ Μπαλλιόλ πού βρίσκεται σέ άμηχανία. Δέν βλέπω πολύ καθαρά τό λόγο, άλλά νομίζω πώς είναι μιά συζήτηση γιά έναν καινούργιο ποιητή» - κι αύτό είναι άρκετή προσέγγιση γιά μιά πρώτη προσπάθεια μ' έναν άγνωστο νού. Δέν μπορεί νά περιγράψει άκριβώς τήν διαδικασία -φαίνεται νάναι κάποιο είδος οσφρήσεως τής σκέψεως, έντοπίσεώς της στήν άτμόσφαιρα.

Άλλά μπορεί νά ήταν άκριβέστερο νά πούμε πώς ή διαδικασία συγγε-νεύει στενά μ' αύτό πού συμβαίνει δταν προσπαθώ νά θυμηθώ κάποια σκηνή ή γεγονός πού ένα μέρος του μού ξεφεύγει· σχηματίζεται στό νού μου μιά μισοτελειωμένη εικόνα, λίγα προκλητικά νήματα συσχετίσεως άλλά όχι τό σύνολο. Αύτό φέρνει καί πάλι στήν έπιφάνεια ένα σημείο πού τόνισα νωρίτερα: πώς οί νοητικές μας λειτουργίες είναι έξίσου «άπόκρυ-φες» καί μυστηριώδεις όσο οί δυνάμεις τών θαυματουργών ή τών τηλεπα-


θητικών. Θά μπορούσε νά πει κανείς πώς ό Μάρραιη «θυμήθηκε» τί συνέ-βαινε στό νοϋ τοΰ Χάξλεϋ - ή χρησιμοποίησε άκριβώς τόν ίδιο μηχανισμό πού χρησιμοποιούμε όταν προσπαθούμε νά θυμηθούμε κάτι, άλλά μπήκε στό νού τοΰ Χάξλεϋ αντί γιά τό δικό του.

'Αξίζει νά προσέξουμε άλλο ένα σημείο. Ή άντίδραση τοΰ Μάρραιη «Πόσο σιχαίνομαι αυτούς τούς άνθρώπους» θά μπορούσε εύκολα νά μεταδοθεί μέ τήν ίδια τηλεπαθητική λειτουργία στους άνθρώπους γιά τούς οποίους μιλούσε. Καί εφόσον έχουμε ήδη συζητήσει τήν έπιρρέπεια τοΰ μέσου άνθρώπου στήν υποβολή, τήν αύτοδιαίρεση πού μας κάνει νά σκε-πτόμαστε κάτι πού δέν θέλουμε νά σκεφθούμε, δέν είναι δύσκολο νά κατα-λάβουμε πώς ένας άνθρωπος μέ κάποια τηλεπαθητική ικανότητα θά μπο-ρούσε νά άσκήσει «κακό μάτι».

Μέ λίγα λόγια, πρέπει νά άναγνωρίσουμε πώς οί δυνάμεις πού συζη-τάμε είναι συνηθισμένες. Υπάρχουν πολύ ευρύτερα καί γενικότερα άπό όσο θέλουμε νά άναγνωρίσουμε.

Πώς μπορούμε νά επικαλεσθούμε αυτές τίς δυνάμεις; Θάμαστε κοντύ-τερα στό θέμα άν ρωτούσαμε: Τί μας έμποδίζει νά τίς επικαλεσθούμε; Ή άπάντηση είναι: οί παροπίδες. ή στενότητα, τό γεγονός πώς ή συναίσθηση μου είναι άπασχολημένη μέ κοινότοπα θέματα όπως τό γιατί τό αυτοκί-νητο μου καίει τόσο λάδι κι άν κάποια κοπέλλα απατάει τόν άντρα της. Ό μόνος άλάνθαστος τρόπος άναπτύξεως αυτών τών δυνάμεων είναι νά τίς άπομακρύνουν συστηματικά οί άνθρωποι άπό τήν κοινοτοπία, νά άπορ-ρίπτουν τό κοντινό καί νά συγκεντρώνονται στό μακρινό.

Ό άνθρωπος πρέπει νά άναπτύξει θετική συναίσθηση. Έχει φθάσει στή σημερινή του θέση στήν κλίμακα τής έξελίξεως μέ τή δύναμη του νά κάνει τό νού του μικροσκόπιο καί νά συγκεντρώνεται σέ μικροπράγματα. 'Αλλά αύτό τόν έχει κάνει θύμα τού μικρού καί τού άρνητικού. Ή άνθρώ-πινη ίστορία είναι μιά ίστορία παιδιαρίσματος, άνόητων καυγάδων γιά άσήμαντους λόγους. Ό π ω ς ή νοικοκυρά στό under milk wood πού λέει «Πρίν αφήσετε τόν ήλιο νά μπει μέσα, φροντίστε νά σκουπίσει τά παπού-τσια του» έχουμε γίνει σκλάβοι τής εκπληκτικής μας ικανότητας γιά λε-πτομέρειες. Είναι φανερό πώς μιά τέτοια γυναίκα δέν άπολαμβάνει πρα-γματικά τή ζωή. Είναι παγιδευμένη στήν άρνητικότητά της. Τό ίδιο συμ-βαίνει μέ όλους μας.

Ξέρω μόνο μιά θρησκεία πού έκανε θεμέλιο της αύτή τήν άναγνώριση: τόν Ζωροαστρισμό, τή θρησκεία τών άρχαίων Περσών. Οί περσικές γρα-φές, οί Γκάθας, άναφέρουν πώς τό υπέρτατο όν, ό 'Αχούρα Μάζντα, έπλασε δύο δίδυμα, πού δημιουργούν τό πραγματικό καί τό μή πραγμα-τικό. Τό πραγματικό καί τό μή πραγματικό θεωρούνται τά βασικά στοι-χεία άπό τά οποία είναι φτιαγμένος ό κόσμος. Δέν είναι θετικό καί άρνη-


τικό άλλά είναι καί τά δύο εξίσου θετικά. Μόνο άργότερα εκφυλίστηκαν σέ καλό καί κακό. (Άκόμα άργότερα υπήρξε άλλος ένας έκφυλισμός όταν ό Άχούρα Μάζντα ή πρώτη αίτία, ταυτίστηκε μέ τό Θεό καί δ εχθρός του Άριμάν μέ τό διάβολο). Γιατί ή πραγματικότητα είναι νόημα - έκεϊ έξω -καί ή μή πραγματικότητα είναι ή άνθρώπινη υποκειμενικότητα, ή τάση μας νά μπλέκουμε στίς άξίες πού έχουμε διαλέξει μόνοι μας. Αντλούμε τή δύναμή μας νά ένεργούμε, νά δουλεύουμε, νά συγκεντρωνόμαστε, νά έξ-ελισσόμαστε άπό τήν ίδια αύτή ύποκειμενικότητα, καί δέν μπορεί νά θεω-ρηθεί άρνητική ή κακή. Γίνεται άρνητική μέ τήν άνθρώπινη βλακεία καί ήττοπάθεια.

Οί μάγοι, άπό τούς όποιους προέρχεται ή λέξη «μαγεία», ήταν ιερείς αυτής της άρχαίας θρησκείας. Θά πρότεινα λοιπόν σάν μιά ύπόθεση πού ποτέ δέν μπορεί νά άποδειχθεί ή νά διαψευσθεί πώς οί άρχικοί μάγοι άντλούσαν τίς μαγικές τους δυνάμεις άπό τή «θετική συναίσθηση» - άπό τήν άναγνώριση πώς ή ύποκειμενικότητα είναι καλή μόνο όσο μένει δε-κτική γιά τήν πραγματικότητα τού νοήματος πού βρίσκεται έξω άπό αύ-τήν.

Ή θετική συναίσθηση, είναι μιά ευτυχισμένη, άνοιχτή κατάσταση τοϋ νού. Ένας έρωτευμένος έχει θετική συναίσθηση - ιδιαίτερα άν, μόλις έχει άνακαλύψει πώς ή κοπέλα άνταποκρίνεται στά αίσθήματά του. Είναι μιά αίσθηση τού θαυμαστού ενδιαφέροντος τού κόσμου. Εξακολουθούμε νά χρησιμοποιούμε τή λέξη «μαγεία» μ' αύτή τήν έννοια - μιλώντας γιά τή «μαγεία τών καλοκαιριάτικων βραδιών», τίς «μαγικές στιγμές» καί τά λοιπά. Δέν είναι κατάχρηση τής γλώσσας- αύτή είναι ή πραγματική μα-γεία.

Τά λίγα πράγματα πού ξέρουμε γιά τούς μάγους προέρχονται σχεδόν έξ ολοκλήρου άπό τήν «Ιστορία» τού Ηρόδοτου, όπως καί ή γνώση μας γιά τή- ' Λτλαντίδα έξαρτάται άποκλειστικά άπό τόν Πλάτωνα. Ό Ηρόδοτος γράφοντας τόν πέμπτο αιώνα π.Χ., λίγες δεκαετίες πρίν άπό τόν Πλάτωνα, μιλούσε γιά τά τελευταία στάδια τής θρησκείας τών μάγων. Άκόμα καί έτσι εντυπωσιάζεται άπό τήν άγνότητα τής πίστεώς τους: «Δέν έχουν ει-κόνες θεών, ναούς καί βωμούς καί θεωρούν τή χρήση τους σημείο άνοη-σίας... Ή έπιθυμία τους όμως είναι νά άνέβουν στίς κορφές τών ψηλότε-ρων βουνών καί έκεϊ νά προσφέρουν θυσίες στό Δία, πού είναι τό όνομα πού δίνουν σ' όλόκληρο τό κύκλωμα τού ούρανοϋ. Κάνουν επίσης θυσίες στόν ήλιο καί τό φεγγάρι, τή γή, τή φωτιά, τό νερό καί τούς άνέμους...» Οί Πέρσες ανέπτυξαν άργότερα τή λατρεία τού θεού - ήλιου Μίθρα, πού είναι σωτήρας κι έχει πολλά κοινά μέ τόν Ιησού (καί πού ή θρησκεία τον σέ κατοπινούς αίώνες υποσκέλισε σχεδόν τόν Χριστιανισμό στή Ρώμη).

Όλες οί μνείες στόν Ηρόδοτο είναι συμπτωματικές καί μαθαίνουμε


μόνο πώς οί μάγοι ήταν δεξιοτέχνες στήν έρμηνεία τών όνείρων καί ήταν μιά ίσχυρή κάστα πού έξακολούθησε νά κυριαρχεί στή ζωή τών Περσών άκόμα κι δταν μιά άπόπειρα κατάλήψεως τής εξουσίας όδήγησε σέ μαζι-κές έκτελέσεις - ίσως γιατί ή καθημερινή ζωή ήταν άδιανόητη χωρίς αύ-τούς.

Οί μάγοι ήταν άπόγονοι τών Shamans της νεολιθικής έποχής άλλά μέ μιά σημαντική διαφορά: Ό Shaman άντλούσε τή δύναμή του άπό τή ΜΑΝΑ, τή μαγική δύναμη πού διαπερνάει τή φύση. Οί μάγοι ήταν καί «γνώστες» καί μορφωμένοι. Ήξεραν κάτι άπό μαθηματικά καί άστρολο-γία, πού καί τά δύο είχαν γεννηθεί όχι πολύ μακριά, στή Μεσοποταμία, καί είχαν μαντικές Ικανότητες. Οί θρησκευτικές τους πεποιθήσεις χρω-στάνε μερικά πράγματα στούς 'Ινδούς. 'Ασφαλώς πίστευαν στή μετεμψύ-χωση. 'Από τίς έλάχιστες άναφορές σ' αύτούς πού είναι σκόρπιες στούς κλασικούς συγγραφείς φαίνεται πώς οί μάγοι άρχισαν σάν ένα τάγμα φυσικών μυστικιστών τού Γουόρνσγουερθ. Ό Φρίντριχ φόν Σλέγκλ μιλάει γιά τόν «πρωτόγονο σεβασμό τους γιά τή φύση» καί λέει πώς δέν ήταν Ιερατική κάστα άλλά «τάγμα» διαιρεμένο σέ βαθμούς μαθητευόμενου, δά-σκαλου καί τέλειου δάσκαλου1. Ό Έλιφάς Λεβί πού Ισως δέν είναι ή πιό άξιόπιστη αύθεντία μιλάει γιά «μυστικά πού τούς έδιναν έξούσία πάνω στίς άπόκρυφες δυνάμεις της φύσεως» (δηλαδή ήταν Shamans) καί άναφέ-ροντας σάν πηγές του τόν Πλίνιο καί τόν Λεύκιο Πίσωνα δηλώνει πώς μπορούσαν νά παράγουν ήλεκτρισμό. Υπήρχαν πολύ πρίν τή γέννηση τού «άβατάρ» τους Ζωροάστρη (ή Ζαρατούστρα) τόν 7ο αιώνα π.χ. καί άπό τίς μαρτυρίες τών πρώτων Γκαθικών ύμνων καί τής μεταγενέστερης Ζεν-δαβέστα (πού ύποτίθεται πώς γράφτηκε άπό τόν Ζωροάστρη) είναι φα-νερό πώς ή θρησκεία άλλαξε άπό τή λατρεία τής «φύσεως σέ κάτι πού πλησίαζε περισσότερο τίς θρησκείες τής Μεσοποταμίας, μέ τούς άγγελους καί τούς δαίμονες τους. 'Ακόμα άργότερα έκφυλίστηκε σέ πυρολατρεία. Τήν εποχή τού Κύρου (πού πέθανε τό 529 π.χ.) τού μεγάλου ιδρυτή τής Περσικής αύτοκρατορίας, οί μάγοι είχαν εκφυλιστεί σέ άρχουσα τάξη, σάν τούς Ιερείς τής Αίγύπτου. 'Αλλά στίς πρώτες τους μέρες ήταν ένα τάγμα πιστών καί φιλοσόφων σάν τούς Έλληνες πού γιόρταζαν τά 'Ορ-φικά καί Ελευσίνια μυστήρια ή σάν τό Εβραϊκό τάγμα τών Έσσαίων. Ίσως τό έκπληκτικότερο χαρακτηριστικό τοΰ τάγματος ήταν πώς δέν είχαν ναούς. "Αν ό Ηρόδοτος λέει σωστά πώς άσκοΰσαν τή λατρεία τους σέ βουνοκορφές τότε πρέπει νά θεωρήσουμε πώς αύτά τά δύο γεγονότα σέ συσχέτιση μεταξύ τους δείχνουν πώς ot μάγοι ήταν φυσικοί μυστικιστές μέ τήν πληρέστερη έννοια τής λέξεως - τήν έννοια μέ τή όποία ήταν φυσικός

1. «Φιλοσοφία τής Ιστορίας», Βόννη, σελ. 224.


μυστικιστής ό τσαγκάρης τοϋ 17ου αΙώνα Γιάκομπ Μπέμε. Ή περιγραφή τής δεύτερης «διαφωτίσεως» τοϋ Μπέμπε συλλαμβάνει τήν ούσία της.

Ένα γυαλισμένο πιάτο πού άντανακλούσε τόν ήλιο τράβηξε τή μα-τιά τού Μπέμε. Ξαφνικά τόν κυρίευσε ένα παράξενο αίσθημα, γιατί φαινόταν σάν νά κοίταζε τήν καρδιά τής φύσεως καί νά έβλεπε τό βαθύτατο μυστήριο της. Κατάπληκτος καί θέλοντας νά διώξει αύτές τίς παράξενες σκέψεις, βγήκε στό χορτάρι. Τό όραμα επέμεινε καί έγινε άκόμα καθαρότερο. Τό χόρτο καί τά λιβάδια αναδεύονταν άπό παράξενες ζωντανές δυνάμεις. Πάνω άπό τή φύση τό πέπλο τής ύλης άδυνάτιζε καί μισοαποκάλυπτε τήν άπέραντη ζωή πού πάλευε άπό κάτω του31.

Τό όραμα τοϋ Μπέμε μπορεί νά εξηγηθεί μέ άρκετούς τρόπους άλλά όλοι ανάγονται στό ίδιο πράγμα: τήν αίσθηση τής κυριαρχικής εννοίας στή φύση. Ό Μπέμε μιλούσε γιά τήν «υπογραφή» τών πραγμάτων, εν-νοώντας τήν εσωτερική τους συμβολική ούσία πού τό κάνει νά άκούγεται σάν νά είδε ξαφνικά μέ τή διαίσθησή του τήν ιδέα τον Δρα Νταίηβιντ Φόστερ γιά ένα σύμπαν κωδικοποιημένων πληροφοριών στίς όποιες όλα τά ζωντανά πράγματα είναι έκφράσεις μιας ζωτικής διάνοιας.

Δέν φαίνεται νά υπάρχει άμφιβολία πώς οί μάγοι ήταν ένα μυστικό τάγμα μέ έξαιρετική άγνότητα, ό φυσικός δεσμός άνάμεσα στούς Shamans τής λίθινης εποχής καί τούς συγκεχυμένους μάγους τών αστικών πολιτι-σμών. Ήταν ή έκφραση τής άνάγκης τοϋ άνθρώπου νά ξεφύγει άπό τό ζωϊκό του πεπρωμένο νά «δει πέρα άπό τό πέπλο».

Κι αύτό προκαλεί τήν ερώτηση: Γιατί; Ό άνθρωπος δέν είναι άπό τή φύση του μυστικοπαθές όν. Καλλιεργεί, ανατρέφει παιδιά, κάνει πολέ-μους- άν λατρεύει τή φύση, αύτό προέρχεται μόνο άπό τήν προληπτική πεποίθηση πώς τά στοιχεία είναι θεοί.

Έχω τήν τάση νά πιστεύω πώς ή απάντηση βρίσκεται στόν τόλεμο. Ό λ α τά πρώτα ποιήματα άφορούν μάχες. Ό Ομηρος έγραφε τήν Ίλιάδα τήν ίδια περίπου εποχή πού οί μάγοι συνέθεταν τούς Γκαθικούς ύμνους στή Βακτριανή, τή γλώσσα τής άρχαίας Περσίας. Ήταν ένας βίαιος καί σκληρός κόσμος καί ή άνατολίτικη ιδιοσυγκρασία έχει τήν τάση νά μήν έχει άνθρώπινη συναίσθηση. Ό Ηρόδοτος διηγείται τήν ιστορία τού βα-σιλιά 'Αστυάγη, παποϋ τοϋ Κύρου πού ονειρεύτηκε πώς τό παιδί τής

1. Χάουαρντ Μπρίντον, ή «Μυστική βούληση», Λονδίνο 1931, σελ. 47. Ό Μπρίντσν κάνει παράφραση τοϋ βιογράφου τοϋ Μπέμε φόν Φράνγκενμπεργκ.


κόρης του θά τόν άνέτρεπε. Έστειλε έναν άπό τούς ύπηρέτες του, τόν "Αρπαγο, νά σκοτώσει τό παιδί· ό "Αρπαγος τδδωσε σ' 'ένα βοσκό. 'Αργό-τερα, δταν ανακάλυψε πώς ό Κύρος ζούσε άκόμα, ό 'Αστυάγης εκδικήθηκε φριχτά τόν "Αρπαγο τόν κάλεσε σέ συμπόσιο ζητώντας του νά στείλει τόν 13χρονο γιό του γιά νά βοηθήσει στίς έτοιμασίες. Στό συμπόσιο ό Άρπα-γος έφαγε άφθονο κρέας. Ό Αστυάγης τόν ρώτησε άν τοϋ άρεσε καί ό Άρπαγος είπε ναί. Μιά σκεπασμένη λεκάνη τοποθετήθηκε τότε μπροστά στόν "Αρπαγο· όταν έβγαλε τό καπάκι άνακάλυψε τό κεφάλι και \ά άκρα τοϋ γιού του πού τόν έτρωγε.Ό Ηρόδοτος γράφει: «Τό θέαμα. . . δέν τού στέρησε τήν αυτοκυριαρχία του. Όταν δ Αστυάγης τόν ρώτησε άν ήξερε τί ζώου κρέας έτρωγε, απάντησε πώς τό ήξερε πολύ καλά καί πώς δ,τ ι έκανε ό βασιλιάς ήταν ευχάριστο». Αργότερα ό Άρπαγος σχεδίασε τή νίκη τού Κύρου ένάντια στόν παπού του.

Τό πρώτο μέρος τής ιστορίας άκούγεται άπόκρυφο - μοιάζει πολύ μέ τήν ίστορία τοϋ Οιδίποδα καί άλλων θρυλικών ήρώων. Άλλά είναι ιστο-ρικό γεγονός πώς ό Κύρος άνέτρεψε τόν παπού του μέ τή βοήθεια τού Άρπαγου πού στάλθηκε γιά νά άποκρούση τό στρατό τοϋ Κύρου κι άντί-θετα μπήκε σ' αύτόν. Δείχνει τήν βάρβαρη ιδιοσυγκρασία αύτών τών με-γιστάνων τής Ανατολής. ( Ό Αστυάγης διάταξε καί τήν εκτέλεση όλων τών μάγων πού τόν είχαν πείσει νά χαρίσει τή ζωή τού Κύρου). Ζώντας σ' ένα τέτοιο κόσμο, τριγυρισμένοι άπό βία καί φιλοδοξία, παρατηρώντας τόν εκφυλισμό τής άστικοποιημένης άνθρωπότητας, δέν είναι παράξενο πού οί άπόγονοι τών Shamans στράφηκαν μακριά άπό όλα αυτά καί βυθί-στηκαν στή μυστική γαλήνη τής φύσεως.

Σχετικά μ' αύτό πρέπει νά μιλήσουμε καί γιά τά θρησκευτικά «μυστή-ρια» τής Ελλάδας ιδιαίτερα τού Όρφέα καί τής Ελευσίνας καί γιά τήν Εβραϊκή αίρεση τών Έσσαίων, πού έμφανίστηκε μερικούς αιώνες άργό-τερα. Γιατί δλα αύτά έχουν σημαντικά κοινά χαρακτηριστικά μέ τούς μάγους τής Περσίας. 'Υποτίθεται πώς ή Όρφική θρησκεία είχε Ιδρυθεί άπό τόν θρυλικό τραγουδιστή 'Ορφέα - περίπου σύγχρονο τού Ζωροά-στρη πού ταξίδεψε καί μέ τούς Αργοναύτες καί γαλήνευε τούς καυγάδες τους μέ τά τραγούδια του. Διάφορα ποιήματα πού άποδίδονται σ' αύτόν περιγράφουν τήν δημιουργία τού κόσμου άπό ένα κοσμικό αύγό καί μι-λάνε μέ λεπτομέρειες γιά ζωή μετά τό θάνατο. Όπως οί μεταγενέστεροι Χριστιανοί, οί όπαδοί του φαίνεται νά πίστευαν πώς όλοι οί μή 'Ορφικοί ήταν καταδικασμένοι γιατί ό Πλάτων άναφέρει ένα μύθο τους πού έλεγε πώς οί άμύητοι θ' άναγκαστούν νά περάσουν τήν αίώνιότητα προσπαθών-τας νά γεμίσουν ένα κόσκινο μέ νερό μ' ένα άλλο κόσκινο.(Οί Έλληνες είχαν ένα έντονο αίσθημα γιά τή φρίκη τής ματαιότητας, όπως δείχνει καί ό μύθος τοϋ Σισύφου, πού ήταν άναγκασμένος νά κυλάει ένα βράχο πρός


τά πάνω κι υστέρα νά τόν βλέπει νά ξαναπέφτει). Δέν είναι τίποτα γνωστό γιά τά 'Ορφικά μυστήρια τής μυήσεως άλλά μπορούμε νά υποθέσουμε (συμπεράνουμε) πολλά άπό αυτά πού ξέρουμε γιά τά 'Ελευσίνια μυστήρια, γιατί οί δύο θρησκείες συχνά ανακατεύονταν καί ή 'Ελευσίνα χρησιμο-ποιούνταν γιά τίς 'Ορφικές τελετές. Ή Ελευσίνα, μιά πόλη δεκαοχτώ μίλια δυτικά άπό τήν 'Αθήνα ήταν τό μέρος όπου ή Δήμητρα, ή θεά τής γεωργίας, ενώθηκε καί πάλι τελικά μέ τήν κόρη της πού λεγόταν Κόρη (ή Περσεφόνη) πού τήν είχε κλέψει ό Άδης. (Τό παράξενο είναι πώς καί οί θεές ταυτίζονταν συχνά μέ τή Ντιάνα, τή Λευκή Θεά τού Γκραίηβς). Τά 'Ελευσίνια μυστήρια άρχιζαν μέ μιά κάθαρση στή θάλασσα, ύστερα τή μάθηση απόκρυφης γνώσεως, ύστερα μιά μύηση πού περιλάμβανε ορι-σμένες δοκιμασίες - ίσως τό πέρασμα υπόγειων διαδρόμων μέ προσεχτικά προετοιμασμένες «έκπλήξεις» - κάτι σάν τό τραίνο τών φαντασμάτων σ' ένα σύγχρονο λούνα-πάρκ - καί τελικά μέ τό στεφάνωμα τού μύστη. (Όποιος ξέρει τό «Μαγεμένο αύλό» τοϋ Μότσαρτ μπορεί νά άποκτήσει μιά ιδέα γιά τή «δοκιμασία» πού ήταν μέρος αύτών τών μυστηρίων). Ό λ α αύτά έγγυώνταν πώς ό μύστης θά περνούσε άνετα τήν αιωνιότητα στά 'Ηλύσια Πεδία.

Οί Έσσαΐοι, ή Εβραϊκή αίρεση τού 3ου καί ίου αιώνα π.Χ. είχαν έπίσης σοβαρές τελετές μυήσεως καί ό υποψήφιος έπρεπε νά μείνει άρχά-ριοςγιά ένα χρόνο. 'Ύστερα δοκιμάζονταν άλλα δύο χρόνια. Ήταν βασικά μιά «άγνή» θρησκευτική όμάδα, πού άργότερα μεταφέρθηκε στήν έρημο κοντά στή Νεκρά θάλασσα κι ήταν ύπεύθυνη γιά τίς περγαμηνές τής Νε-κρός Θαλάσσης. Ό π ω ς οί 'Ορφικοί, κήρυσσαν μιά ζωή αύστηρής αγνότη-τας καί τήν παρανομία τού νά σκοτώνεις ό,τιδήποτε. Στό «'Εβραίοι, Θεός καί Ιστορία» ό Μάξ Ντίμοντ δηλώνει ξεκάθαρα πώς ό 'Ιωάννης ό Βαπτι-στής ήταν Έσσαΐος καί πώς ό Χριστιανισμός ήταν βασικά ένα παρακλάδι τής πίστεως τών 'Εσσαίων. Αύτό μπορεί κάλλιστα νά είναι άλήθεια. Ό Γάλλος μυστικιστής συγγραφέας 'Εδουάρδος Συρέ πιστεύει πώς ό 'Ιησούς μυήθηκε στήν πίστη τών 'Εσσαίων.

Αύτό πού είναι κοινό σ' όλες τίς αιρέσεις είναι ή αίσθηση σοβαρότη-τας καί δέους πού προκαλούν τά ιερά τους μυστήρια. Οί "Ελληνες καί οί Ρωμαίοι έπαιρναν μάλλον έπιπόλαια τή θρησκεία τους καί οί Εβραίοι ήταν λιγώτερο μεροληπτικοί άπό ό,τι θέλει νά μάς κάνει νά πιστέψουμε ή Καινή Διαθήκη (στήν πραγματικότητα οί Φαρισαίοι ήταν βολικοί καί άνέκτοί, ένώ οί Σαδδουκαΐοι ήταν πολιτικοί ρεαλιστές πού δέν πίστευαν στήν άθανασία ή τήν άνάσταση). "Οποιος έχει διαβάσει τόν «Μάριο τόν Έπικούριο» τού Πάτερ θά θυμάται τήν θαυμάσια άφήγηση τής θρησκείας τού Νουμά στό πρώτο κεφάλαιο καί τή χαλαρή, ποιμενική της ατμό-


σφαίρα. ( Ό Νουμάς, ήταν ένας μυθικός αυτοκράτορας τής Ρώμης που κατά τόν Έλιφάς Λεβί μπορούσε νά ελέγχει τόν κεραυνό).

Τά μυστήρια ήταν διαφορετικό θέμα. Σκοπός τους ήταν νά άνυψώσουν τό νοϋ πέρα άπό τήν καθημερινή κοινοτοπία στόν σταθερό διαλογισμό τοΰ θαυμαστού χαρακτήρα τής φύσεως. Ή μέθοδος ήταν νά κάνουν τόν υπο-ψήφιο νά ταυτιστεί μέ τήν ίστορία τής Δήμητρας καί τής Κόρης ή τοΰ 'Ορφέα όπως ένας καλός ιεροκήρυκας μπορεί νά κάνει τό έκκλησίασμά του νά ταυτιστεί μέ τά πάθη τοΰ 'Ιησού τή Μεγάλη Παρασκευή. Ή ίστορία τής Δήμητρας είναι άρκετά δραματική γι' αύτή τή μεταχείρηση - ή κόρη της άρπάχτηκε καί βιάστηκε άπό τόν θεό τοΰ Κάτω Κόσμου καθώς μάζευε τριαντάφυλλα, κρόκους, ύακίνθους καί βιολέτες στούς άγρούς· ή μακριά άναζήτηση τής Δήμητρας πού στή διάρκειά της παρίστανε τή θνητή καί έγινε παραμάνα στό σπίτι τού βασιλιά τής 'Ελευσίνας. ('Αποφάσισε μάλι-στα νά κάνει άθάνατο τό νεογέννητο γ ιό τοΰ βασιλιά, άλλά τήν έπιασε ή βασίλισσα καθώς έτοιμαζόταν νά τόν βάλει στή φωτιά κι άναγκάστηκε ν' άποκαλύψει τήν ταυτότητά της). Ή θλίψη της κάνει τή γή άγονη κι ό Πλούτωνας συμφωνεί νά άφήνει τήν Κόρη νά έπιστρέφει κάθε άνοιξη στή γη. Ό μύθος έξηγεί τίς εποχές καί οί μύστες τόν έπαιρναν στήν κυριολε-ξία. Τά μυστήρια άρχιζαν μέ μιά τελετουργική νηστεία, ύστερα μιά ολονύ-χτια άγρύπνια όπου ol υποψήφιοι γιά μύηση κάθονταν σκεπασμένοι μέ πέπλα σέ σκαμνιά σκεπασμένα μέ δέρματα προβάτων. Κατά τό διάστημα αύτό σκέπτονταν τήν άρπαγή τής Κόρης καί τή θλίψη τής Δήμητρας, τήν μακρόχρονη άναζήτηση καί τά λοιπά. Σ' αύτό τό προφορικό μέρος τής μυήσεως, όλα αύτά γίνονταν μέ ιερά δράματα καί «κηρύγματα». 'Ακολου-θούσαν oi «δοκιμασίες»· ίσως ήταν τρομαχτικές καί μπορεί νά ήταν πρα-γματικά επικίνδυνες. Μετά άπό όλα αύτά έρχόταν τό δραματικό αποκο-ρύφωμα- ή θλίψη τής Δήμητρας στό ναό τηζ στήν 'Ελευσίνα, τά χωράφια πού είχαν στερέψει άπό κάθε βλάστηση, ή άποκατάσταση τής κόρης της, πού μόλις γίνεται κάνει νά φανερωθεί ένα χωράφι μέ ώριμο καλαμπόκι. Σ' αύτό τό σημείο τών γιορτών, δείχνεται στούς πιστούς ένα ώριμο καλαμ-πόκι. Κι όπως μέ τίς τελετές τών Shamans ή δραματική επίδραση πρέπει νά ήταν συντριπτική. Οί πιστοί κοιτάζουν έξω στά χωράφια μέ τό καλαμπόκι καί τούς ώριμους φρουτόκηπους καί φαίνεται σάν μιά άπόκάλυψη. 'Από εκείνη τή στιγμή τό όνομα τής Δήμητρας ή τής Κόρης κάνει ένα ρίγος νά διαπερνάει τό κεφάλι τους.

Τά 'Ορφικά μυστήρια πού γιορτάζονταν επίσης στήν Ελευσίνα χρησι-μοποιούσαν τήν ίστορία τοΰ 'Ορφέα μέ τόν ίδιο τρόπο, τονίζοντας τή θλίψη του γιά τήν άπώλεια τής Ευρυδίκης, τήν κάθοδο του στόν Κάτω Κόσμο, τήν δεύτερη άπώλειά της όταν κοιτάζει πάνω άπό τόν ώμο του,


παραβιάζοντας στήν ύποσχεσή του στόν Πλούτωνα (ή "Αδη)· τό θάνατό του όταν τόν κομμάτιασαν θράκισσες μαινάδες.

Αύτό πού δέν ξέρουμε είναι ή φύση τών μυστικών πού μεταβιβάζονταν στούς μύστες, πού άσφαλώς ή φύση τους ήταν μαγική. 'Ακόμα καί οί Έσσαϊοι πού ήταν ένα άσκητικό θρησκευτικό τάγμα, είχαν «μαγικά» μυ-στικά. Ό 'Ιουδαίος ιστορικός Ίώσηπος λέει: «Μελετούσαν μέ μεγάλη επι-μέλεια δρισμένα ιατρικά συγγράμματα πού άσχολούνταν μέ τίς άπόκρυφες ιδιότητες φυτών καί μεταλλευμάτων». Καί γιά τούς "Ελληνες όπως καί γιά τούς μάγους, ή φύση ήταν ένα ζωντανό πράγμα, ένα πέπλο πού έκρυβε παράξενα μυστικά. Κάθε δέντρο, κάθε λουλούδι, κάθε χρώμα1 είχε άπό-κρυφη σημασία. ( Ό Γκραίηβς άφιερώνει δύο κεφάλαια της «Λευκής θεάς» σέ μιά έκθεση τής απόκρυφης σημασίας τών διαφόρων δέντρων). 'Υπήρχε κάποια σημασία στό καθένα άπό τά λουλούδια πού μάζευε ή Κόρη πρίν τήν άρπαγή της.

Όσο γιά τόν 'Ορφισμό σύντομα άνακατεύτηκε μέ τή λατρεία τού θεού Διονύσου, πού ξεκίνησε άπό τή Θράκη καί πού λατρευόταν έκεΐ μέ τή μορφή ταύρου. Ό Διόνυσος έγινε γρήγορα δεκτός στήν Ελλάδα τού έβδο-μου αιώνα, γιατί ήταν άκριβώς ο,τι χρειάζονταν οί "Ελληνες γιά νά ολο-κληρώσουν τό πάνθεο τών θεών τους· μέ τό όνομα Βάκχος έγινε θεός τού κρασιού καί τό σύμβολο του ήταν μερικές φορές ένας τεράστιος φαλλός. Ό Φραίηζερ μιλάει γιά θρακικές τελετές πού περιλάμβαναν άγριους χο-ρούς, συναρπαστική μουσική καί μεθύσι καί παρατηρεί πώς τέτοια πρά-γματα ήταν ξένα γιά την καθαρή λογική φύση τών άνθρώπων. 'Αλλά ή θρησκεία έξακολούθησε νά έξαπλώνεται σάν άδάμαστη φωτιά σ' δλη τήν 'Ελλάδα, ιδιαίτερα μεταξύ τών γυναικών - δείχνοντας ίσως μιά επανά-σταση ενάντια στόν πολιτισμό. Έγινε μιά θρησκεία όργίων· οί γυναίκες περιέρχονταν σέ κατάσταση φρενίτιδας καί έτρεχαν γύρω στούς λόφους κομματιάζοντας όποιο ζωντανό πλάσμα έβρισκαν. Τό θεατρικό έργο τού Εύρυπίδη «Βάκχες» λέει πώς ό βασιλιάς Πενθέας, πού ήταν άντίθετος στή θρησκεία τού Βάκχου, κομματιάστηκε άπό ένα πλήθος γυναίκες, πού περιλάμβανε τή μητέρα καί τίς άδερφές του, πού βρίσκονταν όλες σέ

1. Έ χ ω άναφέρει ήδη την υπόθεση πώς οί "Ελληνες Εβλεπαν μικρότερο πεδίο χρωμάτων άπό μας καί αύτό φαίνεται νά έπιδεβαιώνεται άπό τον ς θρύλους σχετικά μέ τά χρώματα. Εκτός άπό τό μαϋρο καί τό άσπρο, τά μόνα χρώματα μέ ιδιαίτερη σημασία είναι τό κόκκινο (κίνδυνος, πόλεμος), τό μπλε (άριστοκρατία καί οί άρετές πού συνδέονται μ' αύτήν), τό κίτρινο (πλούτος ή δύναμη), τό πράσινο (γονιμότητα). Τό μαϋρο καί τό άσπρο συμβολίζουν φυσικά τό πένθος καί την άθωότητα. Τό κίτρινο μπορεί άκόμα νά σημαίνει έκδικητικότητα.


«βακχική φρενίτιδα». Στήν έκσταση τους οί λάτρεις τοϋ Βάκχου γίνονταν ζώα καί φέρονταν σάν ζώα, σκοτώνοντας ζωντανά πλάσματα καί τρώγον-τάς τα ώμά.

Ή βαθειά σημασία όλων αύτών άναγνωρίσθηκε άπό τόν φιλόσοφο Νίτσε πού δήλωνε πώς ήταν μαθητής τοϋ θεού Διονύσου. Μίλησε γιά τήν «ευτυχισμένη έκσταση πού υψώνεται άπό τά εσώτερα βάθη τού άνθρώ-που» διαλύοντας τήν αίσθηση τής προσωπικότητάς του, μέ λίγα λόγια τή σεξουαλική ή μαγική έκσταση. Έβλεπε τό Διόνυσο ώς θεμελιώδη άρχή τής άνθρώπινης ζωής τήν άνάγκη τού άνθρώπου νά άποδιώξει τήν προσωπι-κότητά του, νά σπάσει τήν ονειρική σφαίρα πού τόν περιβάλλει καί νά νιώσει τήν ολοκληρωτική, εκστατική επιβεβαίωση κάθε πράγματος. Ά π ό αύτή τήν άποψη ό Διόνυσος είναι βασικά θεός, ή προστάτης άγιος τής μαγείας. Τό πνεύμα τού Διόνυσου μπαίνει σέ κάθε μαγεία, ιδιαίτερα τή μαύρη μαγεία τών μεταγενέστερων μαγισσών, μέ τά οργιαστικά τους μα-γικά Σάββατα πού μοιάζουν τόσο πολύ μέ τά όργια τών γυναικών πιοτών τού Διονύσου άκόμα καί στή χρησιμοποίηση τράγων, πού ήταν τό ιερό ζώο τού Διονύσου. (Μήπως έχει άκόμα σημασία πώς ό Διόνυσος είναι ένας θεός μέ κέρατα, σάν τόν Χριστιανικό διάβολο;) Τό «άρωμα τής άλή-θειας» πού έκανε τόν Ούοπένσκυ νά προτιμάει τά βιβλία γιά τή μαγεία άπό τά «σκληρά γεγονότα» τής καθημερινής δημοσιογραφίας είναι τό άρωμα τής διονυσιακής ελευθερίας, τής ξαφνικής παράλογης ματιάς πού ρίχνει ό άνθρωπος στίς θεϊκές του δυνατότητες. Είναι άκόμα άλήθεια πώς τό πνεύμα τού Διόνυσοι\ σπρωγμένο σέ καινούργια άκρα μέ τήν απογοή-τευση καί τήν έγωμανία, διαπερνάει τό έργο τού Ντέ Σάντ. Όπως παρατη-ρεί ό Φίλλιπ Βέλλακοτ σχετικά μέ τό Διόνυσο στήν Εισαγωγή του στίς «Βάκχες». «Άλλά άν καί στό πρώτο μέρος τού έργου υπάρχει κάποιος χώρος γιά σνμπάθεια πρός τό Διόνυσο, ή συμπάθεια αύτή μειώνεται στα-θερά ώσπου στό τέλος τού έργου ή άπάνθρωπη σκληρότητά του δέν εμπνέει τίποτα άλλο άπό φρίκη». Άλλά αύτό παραβλέπει τό βασικό σημείο σχε-τικά μέ τό Δ ιόνυσο - ή συμπάθεια είναι ένα συναίσθημα πού θά εκτιμούσε ελάχιστα. Κατεβαίνει σάν άνεμος, σκορπίζοντας κάθε ανθρώπινο συναί-σθημα.

Ό λ α αύτά είναι τό υπόβαθρο τού πρώτου «μεγάλου μύστη» τής γρα-πτής ιστορίας τού Πυθαγόρα. Είναι άλήθεια πώς ό θρυλικός Αιγύπτιος ίδρυτής τής μαγείας Ερμής Τρισμέγιστος υποτίθεται πώς ήταν προγενέ-στερος του· άλλά είναι άμφίβολο άν ό Έρμης υπήρξε πραγματικά (οί Αιγύπτιοι τόν ταύτιζαν μέ τόν θώβ, πού έδωσε στούς ανθρώπους τήν τέχνη της γραφής) καί τά ντοκουμέντα πού σχετίζονται μ' αύτόν ανήκουν στήν μεταχριστιανική έποχή. Ό Πΐ'θαγόρας γεννήθηκε γύρω στά 570 π.Χ. - μιά


άξιόλογη έποχή, γιατί περίπου τήν ίδια έποχή γεννήθηκε δ Βούδας στήν 'Ινδία κι ό Κομφούκιος κι ό Λάο Τσέ στήν Κίνα.

Σήμερα έχουμε τήν τάση νά συνδέουμε τόν Πυθαγόρα μέ τίς άρχές τής έπιστήμης καί τών μαθηματικών· άλλά αύτό είναι λάθος. Ήταν βασικά ένας θρησκευτικός μυστικιστής πού ένδιαφερόταν γιά τό καθετί. Ήθελε νά καταλάβει τόν κόσμο γιατί πίστευε πώς οί άρχές του ήταν βασικά μυστικές ή άπόκρυφες καί πώς τά μαθηματικά τό άποδείκνυαν. Σύμφωνα μέ τήν συνηθισμένη άντίληψη, ένας άριθμός είναι μόνο ένας άριθμός - μιά άφαίρεση· άλλά ό Πυθαγόρας ήξερε πώς οί άριθμοί έχουν τήν ίδια άτομι-κότητα μέ τά βουνά ή τούς άνθρώπους. Όρισε ένα φίλο (σάν «"Αλλο έγώ μου») σάν τό 220 καί τό 284. Αύτό πού έννοούσε ήταν πώς τό 220 διαιρεί-ται μέ τό 1, 2, 4, 5, 10, 11, 20, 44, 55, 110 καί δλα αύτά κάνουν 284. Οί διαιρέτες τού 284 είναι 1, 2, 4, 71, 142 κι αύτοί κάνουν 220. Έτσι τό 220 καί τό 284 είναι «φιλικοί άριθμοί».

Έτσι λειτουργούσε τό μυαλό τού Πυθαγόρα - μέ άναλογία. (Αύτό ίσχύει γενικά γιά τούς μάγους μέ τό έμβλημά τους «Όπως τά άνω έτσι καί τά κάτω»), Τό ένδιαφέρσν του γιά τούς άριθμούς καί τήν έπιστήμη δέν ήταν ένα ενδιαφέρον νά δημιουργήσει μιά άλυσίδα λογικής ή συμπερά-σματος άλλά τό αίσθημα πώς κάθε χωριστό γεγονός θά μπορούσε νά είναι σύμβολο ένός πολύ μεγαλύτερου πράγματος - πώς τά γεγονότα μπορούσαν νά άντανακλούν κομμάτια τού ούρανού, όπως τά σπασμένα κομμάτια ένός καθρέφτη.

Ό Πυθαγόρας γεννήθηκε στό νησί τής Σάμου κι ήταν γιός έμπορου. Ό τύραννος τού νησιού Πολυκράτης φαίνεται πώς συμπάθησε τόν Πυθαγόρα καί τόν έστειλε μέ συστάσεις στό φίλο του τόν φαραώ "Αμασι τής Αιγύ-πτου, ζητώντας νά μυήσουν τόν Πυθαγόρα στά αιγυπτιακά μυστήρια.

'Υπάρχει μιά ίστορία γιά τόν φαραώ "Αμασι καί τόν Πολυκράτη πού δίνει μιά ιδέα γιά τήν παράξενη μοιρολατρεία έκείνης τής έποχής. Ό Πολυκράτης ήταν γνωστός σάν έξαιρετικά τυχερός άνθρωπος. Ό "Αμασις ένιωθε πώς κάτι τέτοιο δέν μπορούσε νά κρατήσει, γιατί οί θεοί δέν άφή-νουν τούς άνθρώπους νά είναι εύτυχισμένοι γιά πάρα πολύ καιρό. Συμ-βούλεψε τόν Πολυκράτη νά έπιβάλλει στόν έαυτό του κάποια άσήμάντη μορφή πόνου ή δυσκολίας όπως ένας άνθρωπος πού κινδυνεύει νά πάθει άποπληξία θά άδειαζε μιά μικρή ποσότητα αίματος άπό τίς φλέβες του (ή παρομοίωση είναι τού Γκρότε). Έτσι ό Πολυκράτης πήρε ένα εξαιρετικά πολύτιμο δαχτυλίδι καί τόριξε στή θάλασσα. Λίγες μέρες άργότερα ένας ψαράς τούφερε δώρο ένα ψάρι - καί τό δαχτυλίδι βρέθηκε στό στομάχι του. Πραγματικά ή άπληστία προκάλεσε τήν πτώση τοϋ Πολυκράτη· ένας ζηλόφθονος Πέρσης ήγεμόνας ένός γειτονικού νησιού τόν παρέσυρε εκεί υποσχόμενος χρυσάφι κι ύστερα τόν θανάτωσε μέ βασανιστήρια μ' ένα


τρόπο πού ό Ηρόδοτος λέει πώς ήταν πολύ άηδιαστικός γιά νά τόν άνα-φέρει. Τό σημαντικό ήταν πώς ή κόρη τού Πολυκράτη όνειρεύτηκε προκα-ταβολικά τήν καταστροφή κι έκανε ό,τι μπορούσε γιά νά πείσει τόν πα-τέρα της νά μήν πάει. Έδώ προσέχουμε καί πάλι τά χαρακτηριστικά στοι-χεία αύτής τής περιόδου τής άνθρώπινης έξελίξεως, σκληρότητα, φθόνο, προφητικά όνειρα καί μιά προληπτική καί άπαισιόδοξη μοιρολατρεία πού άποδείχνεται άνησυχητικά άκριβής.

Μετά άπό μερικές δοκιμασίες πού περιλάμβαναν τήν περιτομή, ό Πυ-θαγόρας μυήθηκε στίς Θήβες· έμαθε Αίγυπτιακά, όπως λέει ό Διογένης ό Λαέρτιος καί συνδέθηκε μέ Χαλδαίους καί Πέρσες μάγους. Ά π ό αύτούς έμαθε γιά τήν άστρονομία - οί Χαλδαΐοι επινόησαν τά σημεία τού ζωδια-κού σ' αύτή τήν εποχή - καί γιά τούς άριθμούς. (Τό περίφημο «Πυθαγό-ρειο θεώρημα» γιά τό τετράγωνο τής ύποτείνουσας διδάχτηκε ϊσως άπό Αίγύπτιους ιερείς). Πάντως ό Πέρσης βασιλιάς Καμβύσης εισέβαλε στήν Αίγυπτο κι ό Πυθαγόρας στάλθηκε άπό αύτόν στή Βαβυλώνα όπου πέρασε άλλα δέκα περίπου χρόνια μελετώντας τά μυστήρια τής Μεσοποταμίας. Συνολικά έλειψε άπό τήν πατρίδα του τριαντατέσσερα χρόνια καί σ' αύτό τό διάστημα πρέπει νά γνώρισε σοφούς άπό τήν 'Ινδία ή τήν Κίνα, γιατί ύπάρχει ένα έντονο στοιχείο άνατολίτικου μυστικισμού στήν μεταγενέ-στερη φιλοσοφία του καί μιά πίστη στήν μετενσάρκωση πού τήν έπεξεργά-στηκε σέ μετεμψύχωση, τήν πεποίθηση πώς ή ψυχή μπορεί νά περάσει στό σώμα άλλων πλασμάτων, συμπεριλαμβανομένων τών ζώων.

Γυρίζοντας στή Σάμο, ό Πυθαγόρας άνακάλυψε πώς ό προστάτης του Πολυκράτης είχε άλλάξει πρός τό χειρότερο· πραγματικά ή κυβέρνησή του είχε αποκτήσει καταπιεστικό χαρακτήρα. Πήγε στόν Κρότωνα τής νότιας 'Ιταλίας. Ό προσωπικός του μαγνητισμός ήταν τόσο μεγάλος πού συγκέν-τρωσε πολλούς μαθητές άλλά προκάλεσε καί φθόνο καί έχθρότητα. Άκόμα κι ό άδερφός φιλόσοφος του Ηράκλειτος έκανε σαρκαστικές παρατηρή-σεις γι' αύτόν. Ένας έχθρός ξεσήκωσε τό πλήθος εναντίον του στόν Κρό-τωνα καί μερικοί άπό τούς οπαδούς του σφάχτηκαν. Αύτό φαίνεται νά δείχνει πώς είχαν άποκτήσει ισχυρή έπιρροή στήν πόλη. ( Ό Εδουάρδος Συρέ λέει πώς ό Κύτων ό άνθρωπος πού προκάλεσε τήν έξέγερση ένάντια στόν Πυθαγόρα ήταν ένας μαθητής πού είχε άπορρίψει). Ό Διογένης ό Λαέρτιος λέει πώς ό Πυθαγόρας σκοτώθηκε στόν Κρότωνα, καμμένος μέσα σ' ένα σπίτι στό όποιο είχε βάλει φωτιά ό όχλος. Ό Πορφύριος λέει πώς ξέφυγε καί πήγε στό Μεταπόντιο, όπου πέθανε σέ ηλικία ογδόντα ετών.

Στά τριάντα χρόνια πού έζησε στόν Κρότωνα, ό Πυθαγόρας έγινε μιά άπό τίς μεγάλες πνευματικές δυνάμεις τού μεσογειακού κόσμου. Έφερε τό μυστικισμό τής Ανατολής στή Δύση. Ή σχολή του ήταν σχολή μυστικι-στών καί οί τελετές τής μυήσεως ήταν μακρόχρονες καί προκλητικές. Ό


Πυθαγόρας ήταν μάλλον φιλόσοφος παρά μάγος· στήν πραγματικότητα έπινόησε τή λέξη «φιλόσοφος». Άλλά ή έξαιρετικά μυστικιστική του φι-λοσοφία άσκησε μιά άπό τίς μεγαλύτερες επιδράσεις στήν ίστορία τής μαγείας.

Αφού τά είπαμε αύτά πρέπει νά παραδεχθούμε πώς ή φιλοσοφία του ήταν μάλλον έντυπωσιακή καί πρωτότυπη, παρά βαθειά. Απόρησε φα-νερά ανακαλύπτοντας πώς υπάρχει μιά σχέση ανάμεσα στίς τέσσερις νότες τής ελληνικής μουσικής κλίμακας καί τής αποστάσεως μεταξύ τους, όπα>ς μετριέται στίς χορδές μιάς λύρας. Ένας υπέροχος θρύλος διηγείται πώς περνούσε άπό ένα σιδεράδικο, όπου τέσσερις σιδεράδες χτυπούσαν άμό-νια σέ διαφορετικό μέγεθος καί προκαλ,οϋσαν τέσσερις διαφορετικές νό-τες. Ό Πυθαγόρας ζύγισε τά άμόνια καί ανακάλυψε πώς τό βάρος τους είχαν άναλογία 6, 8, 9, 12. Ύστερα τέντωσε τέσσερις σπόγγους άπό τό ταβάνι καί κρέμασε άμόνια - ή τέσσερα βάρη στις ίδιες αναλογίες άπό αύτούς. "Οταν οί σπάγγοι τραβιόνταν έδιναν τίς ίδιες αύτές νότες.

Ό Πυθαγόρας στήριξε μιά ολόκληρη μυστική φιλοσοφία άριθμών στήν ανακάλυψη αύτή ή έτσι λέει ή ίστορία. Στή χορδή τής λύρας ή άπό-σταση άνάμεσα στίς νότες ήταν 3,4 καί 6 καί οί ίδιες οί νότες μπορούσαν νά δουλευτούν στίς άναλογίες 1, 2 (οκτάβα), 3:2 (πέμπτη) καί 4:? (τε-τάρτη). Οί τέσσερις άριθμοί πού περιλαμβάνονται (1, 2, 3, 4), έχουν άθροισμα δέκα· έναν ιερό άριθμό. Ή άνακάλυψη αΐτή φαίνεται παράλογα άπλή γιά τά εξεζητημένα αύτιά μας· άλλά πρέπει νά θυμόμαστε πώς ελά-χιστοι άνθρωποι εκείνες τίς μέρες ήξεραν νά μετράνε πέρα άπό τό δέκα καί πώς ή τέχνη τού πολλαπλασιασμού ήταν άκόμα άγνωστη άκόμα καί στούς Αίγύπτιους. Φάνηκε στόν Πυθαγόρα σάν άποκάλυψη πού αύτές οί τέσσερις νότες - πού όταν παίζονταν μαζί άκούγονταν τόσο άρμονικά -μπορούσαν νά έξηγηθούν μέ βάση άκέραιους άριθμούς. Τό μυαλό του πήδηξε στήν έκπληκτική ιδέα πώς ίσως ολόκληρη ή άρμονία τής δημιουρ-γίας οφείλεται σέ άριθμητικά μυστικά τού ίδιου είδους. Ή δημιουργία άρχίζει μέ τήν «θεϊκή άγνή μονάδα» τόν άριθμό ένα, ύστερα έξελίσσεται στήν «ιερή τετράδα» καί τά τέσσερα πρώτα ψηφία γεννούν τό δέκα, τόν ιερό άριθμό, άπό τόν όποιο ξεπηδούν όλα τά άλλα.

Μέ τόν ίδιο τρόπο μπορείς νά φτιάξεις ένα τρίγωνο άπό τελείες βάζον-τας τέσσερις τελείες στήν πρώτη σειρά, τρεις στήν έπόμενη, δυό τελείες στήν έπόμενη καί μιά τελεία στήν κορφή. (Οί· Έλληνες φαίνεται πώς έγραφαν τούς άριθμούς μέ τήν πρωτόγονη μέθοδο τών τελειών). Αύτό άπέδειξε στούς Πυθαγόρειους πώς καί τό τρίγωνο είναι μυστικό σύμβολο. Ά ν φτιάξεις άρκετά τέτοια τρίγωνα, καθένα μέ μιά πρόσθετη σειρά τε-λειών, παρατηρείς πώς οποιοδήποτε άπό αύτά τά τρίγωνα, άν προστεθεί στό προηγούμενο φτιάχνει ένα «τετράγωνο». Δηλαδή ένα τρίγωνο φτια-


γμένο άπό 3 τελείες, άν προστεθεί σ' ένα τρίγωνο φτιαγμένο άπό 6 τελείες κάνει 9 τελείες πού είναι 3 έπί 3.

"Ολα αύτά άκούγονται σάν άκίνδυνο άριθμητικό παιχνίδι. Άλλά χρη-σιμοποιούμε τη γνώση αιώνων επιστήμης. Γιά νά καταλάβουμε τήν πλήρη επίδραση τού Πυθαγόρα στόν μεσογειακό κόσμο της εποχής μας, πρέπει νά βγάλουμε τήν έκζήτηση καί νά γυρίσουμε 2.500 χρόνια πριν. Υπήρχαν διάφορα «μυστήρια» - τού 'Ορφέα, τής Ελευσίνας, τής Αιγύπτου, τής Βαβυλωνίας - καί μερικές ένδιαφέρουσες απόψεις γιά τή ζωή, τό θάνατο καί τούς θεούς. Ά λ λ ά κανένας δέν είχε κάνει ποτέ προσπάθεια νά τά ένώσει όλα αύτά σ' ένα θαυμάσιο οικοδόμημα γνώσεως. Ό Πυθαγόρας ήξερε γιά τούς άριθμούς- ήξερε γιά τή μουσική· ήξερε γιά τή μαγεία ήξερε γιά τήν άστρολογία· ήξερε γιά τούς θεούς τής Αιγύπτου καί τής Χαλδαίας καί τής Περσίας καί τής 'Ινδίας. Τά πυθαγόρεια «μυστήρια» βασίζονταν στά μυστήρια τοϋ 'Ορφέα πού έκείνη τήν εποχή είχε ταυτισθεί κάπως μέ τό Διόνυσο. Ό Διόνυσος είναι ή ίδια ή δύναμη τής ζωής, όμορφη καί πανί-σχυρη. Ό Απόλλωνας είναι ό θεός τής τέχνης, τής τάξεως, τής άρμονίας. Δέν είναι πραγματικά τό άντίθετο τού Διονύσου - μόνο ό θάνατος είναι τό άντίθετο της ζωής. Παριστάνει μιά πιό περίπλοκη καί τακτική μορφή τού Διονύσου, μιά προσπάθεια τής άμορφης ένέργειάς νά εκφρασθεί σάν ορατή ομορφιά, άντίθετα άπό τήν άσχήμια καί τό χάος. Ό Απόλλωνας είναι παγκόσμιος θεός - ό Ώρος τών Αιγυπτίων, ό Μίθρας τών Περσών, ό Μαρδώκ τών Βαβυλωνίων. Πώς γίνεται ό Διόνυσος Απόλλωνας; Μέ τό νά διατάσσει τήν ύλη αρμονικά, σύμφωνα μέ μυστικούς νόμους άναλογίας, σάν αυτούς πού πάνω τους έπεσε ό Πυθαγόρας στή μουσική.

Αύτή ήταν ή ούσία τού οράματος τού Πυθαγόρα καί παρά τίς ανακρί-βειες του είναι βασικά ένα άληθινό όραμα - ίσως άληθινότερο άπό ό,τι θά συναντήσουμε όπουδήποτε άλλού στό βασίλειο τής μαγείας. Ά π ό ένστικτο ό Πυθαγόρας κατάλαβε τήν άνοδική έξελικτική κίνηση τής ζωής, μακριά άπό τό ζωϊκό ένστικτο καί τήν «εύαισθησία τής ζούγκλας» πρός τήν όραση σέ άπόσταση, τήν ικανότητα συλλήψεως μακρινών όριζόντων πραγματι-κότητας. Άντίθετα άπό τούς σύγχρονούς του Θαλή, Ηράκλειτο καί Παρ-μενίδη, καί άντίθετα άπό τόν Αριστοτέλη άργότερα, δέν έχασε ποτέ τή σίγουρη λοβή τού μυστικού, τής «μονάδας» - αυτού πού οί 'Ινδοί θά όνόμαζαν Βραχμάν - άλλά προσπάθησε νά καταλάβει τό «ένα» χρησιμο-ποιώντας τή διάνοιά του.

Τό άποτέλεσμα ήταν μερικές φορές νόημα καί μερικές άνοησία. Ό Διογένης λέει πώς πίστευε ότι ό άέρας κοντά στή γή λίμναζε καί πώς κάθε ζωντανό πλάσμα στή γή υπόκειται σέ άρρώστεια καί θάνατο· άλλά ό άνώ-τερος άέρας βρίσκεται πάντα σέ κίνηση καί γι' αύτό πρέπει νά μπορεί νά δώσει άθανασία. Μιά ενδιαφέρουσα μαντεψιά, άλλά πού άπέχει πολύ άπό


τό στόχο. Ή άποψή του γιά τό σεξ ήταν νοσηρή, άν καί είχε μιά γυναίκα καί τουλάχιστον μιά κόρη· συμβουλεύει τή σεξουαλική συνεύρεση τό κα-λοκαίρι κι δχι τό χειμώνα άλλά προσθέτει «πώς ή πρακτική είναι κακοή-θης σέ κάθε έποχή καί δέν είναι ποτέ καλή γιά τήν υγεία». Έλεγε πώς οί ήδονές τοΰ έρωτα κάνουν τόν άνθρωπο «πιό άδύνατο άπό τόν έαυτό του».

Αύτό μπορεί νά δείχνει πώς ό Πυθαγόρας ήταν ένας Shaman πού ol δυνάμεις του μειώνονταν μέ τή σεξουαλική έπαφή. Οί σύγχρονοι του πί-στευαν σέ κάθε είδους ένδιαφέροντες θρύλους γιά τίς μαγικές του δυνά-μεις. Λένε τήν ίστορία πώς έξημέρωσε μιά άγρια άρκούδα ψιθυρίζοντας στό αύτί της καί κάλεσε έναν άητό νά κατέβει άπό τόν τόν άέρα καί νά άκουμπήσει στή χούφτα του. Όταν παρακολουθούσε μαζί μ' ένα μαθητή του ένα πλοίο νά μπαίνει στό λιμάνι κι ό φίλος του έκανε ύποθέσεις σχετικά μέ τό τί είδους θησαυρός βρισκόταν στό πλοίο, ό Πυθαγόρας πρόβλεψε σωστά πώς τό φορτίο του ήταν δυό πτώματα πού στέλνονταν στήν πατρίδα γ ιά ταφή. Ή ζωή του περιβάλλεται τόσο άπό μαγικούς θρύλους ώστε δέν ύπάρχει τρόπος νά μάθουμε άν ήταν πραγματικά ένα μέντιουμ ή άπλώς ένας μυστικός φιλόσοφος. Οί σύγχρονοι του φαίνεται πώς είχαν τή συνήθεια νά τόν γελοιοποιούν μέ έπιγράμματα κι ένας χρο-νογράφος βεβαίωνε πώς ή θρυλική κάθοδος τοΰ Πυθαγόρα στόν Κάτω Κόσμο γιά νά συζητήσει μέ τούς νεκρούς ήταν μιά άπάτη· στήν πραγματι-κότητα είχε κρυφτεί σέ μιά σπηλιά άρκετές βδομάδες, βάζοντας τή μητέρα του νά τού γράφει τά νέα σχετικά μέ τό τί γινόταν στόν κόσμο γιά νά μπορεί νά προσποιηθεί πώς τό έμαθε μέ ύπερφυσικά μέσα. Μπορεί κάλλι-στα νά είχε κάτι τό τσαρλατανικό πάνω του - οί περισσότεροι «μεγάλοι μύστες» τό είχαν όπως θά δούμε. Ό τσαρλατανισμός τοΰ Πυθαγόρα - οί Ισχυρισμοί του πώς θυμόταν προηγούμενες ένσαρκώσεις κλπ. - μπορεί νά ήταν όπως καί τού Γκούρτζιεφ μιά προσπάθεια νά δημιουργήσει τή σωστή άτμόσφαιρα γιά τήν ύποδοχή τών ιδεών του. Έφτασε σέ μεγάλη ήλικία - ό Διογένης δ Λαέριος λέει ένενήντα χρονών - καί φαίνεται νά ύπήρξε άξιό-λογα δυνατός καί ύγιής άνθρωπος πού κάποτε κατέπληξε τούς πάντες κερδίζοντας τό πρωτάθλημα πυγμαχίας στούς 'Ολυμπιακούς 'Αγώνες.

Μπορούμε νά παρατηρήσουμε παρεμπιπτόντως ότι οί Έλληνες φαίνε-ται νά έφταναν σέ μεγαλύτερη ήλικία άπό τίς περισσότερες φυλές. Ή Βίβλος άναφέρει τά έβδομήντα σάν μέση διάρκεια άνθρώπινης ζωής. Ό Πυθαγόρας διαιρεί τή ζωή σέ τέσσερα στάδια: νεότητα μέχρι τά είκοσι, άντρική ήλικία μέχρι τά σαράντα, μέση ήλικία μέχρι τά έξήντα, γεράματα μέχρι τάόγδόντα. Στό μεσαίωνα ή άναμενόμενη μέση διάρκεια ζωής ήταν περίπου σαράντα χρόνια. Έχω διατυπώσει άλλου1 τή θεωρία πώς οί

1. « Ή Φιλοσοφική λίθος».


«διανοούμενοι», ιδιαίτερα οί μαθηματικοί, ζούν περισσότερο άπό όποιο-δήποτε άλλο είδος άνθρώπων.

"Αν ποτέ δέν μπορούμε νά είμαστε σίγουροι γιά τό άν ό Πυθαγόρας είχε άπόκρυφες δυνάμεις, δέν μπορεί νά υπάρξει όποιαδήποτε άμφιβολία στήν περίπτωση τού διασημότερου μαθητή του, τοΰ 'Απολλώνιου τοΰ Τυα-νέως, πού έζησε τόν πρώτο αιώνα μ.Χ. καί πού ή ζωή του γράφτηκε έναν αιώνα άργότερα άπό έναν ταλαντούχο "Ελληνα όνόματι Φιλόστρατο. Ή «ζωή» αύτή είναι γεμάτη παραλογισμούς καί θαύματα άλλά είναι δυνατό νά διακρίνουμε μέσα τους ένα φυσικό μέντιουμ μέ δυνάμεις προβλέψεως. Όπως ό Πυθαγόρας, πέρασε τό μεγαλύτερο μέρος τής ζωής του σέ ταξίδια καί ή φιλοσοφία του, πού έκτίθεται σέ μιά σειρά άπό μεγάλες δμιλίες στόν Φιλόστρατο είναι συνδυασμός τοϋ Πυθαγόρα καί τής μαγικής παραδό-σεως τών 'Ινδών, τών Βαβυλωνίων καί τών Αιγυπτίων. Ό Φιλόστρατος έγραψε τό βιβλίο γιά νά ευχαριστήσει τήν αύτοκράτειρα 'Ιουλία, γυναίκα τού Σεβήρου, καί φαίνεται πώς τή βάσισε στά άπομνημονεύματα τοΰ Δάμι τής Νινευΐ, μαθητή καί φίλου τού 'Απολλώνιου. ( Ή ίδια αύτή αύτοκρά-τειρα 'Ιουλία άνέθεσε στόν Δ ιογένη τό Λαέρτιο νά γράψει τούς «Βίους τών φιλοσόφων» άπό τούς όποιους έχω άναφέρει άποσπάσματα). Τό άποτέλε-σμα είναι τό συνηθισμένο παράξενο μείγμα ρεαλισμού καί μύθου. Δέν είναι πολύ δύσκολο νά τραβήξουμε τή διαχωριστική γραμμή. Μαθαίνουμε πώς ό 'Απολλώνιος ήταν ένας θεός, γιός τού Πρωτέα καί ένας άπό τούς συκοφάντες του, ό Τιγελλίνος άπέσυρε τήν κατηγορία (τής άσέβειας πρός τόν Νέρωνα) όταν άναγνώρισε τόν 'Απολλώνιο σάν θεό. 'Από τήν άλλη πλευρά, είναι τελείως φανερό πώς ό 'Απολλώνιος πέρασε μέρος της ζωής του ύπερασπιζόμενος τόν έαυτό του ένάντια σέ κατηγορίες γιά μαύρη μαγεία, καί πώς ήταν στήν πραγματικότητα ένας περιοδεύων φιλόσοφος καί μέντιουμ πού άσφαλώς δέν τό θεωρούσαν πλατειά σάν θεό, ή άκόμα καί πραγματικό μάγο. (Σ' έκεϊνες τίς δεισιδαίμονες εποχές, οί άνθρωποι θά πρόσεχαν πολύ μήν προσβάλλουν έναν πραγματικό «μάγο»). Καί ύπάρχει ένα άνθρώπινο άγγιγμα πού άκούγεται πολύ γνήσιο γιά νά ήταν έπινόηση. Όταν ό 'Απολλώνιος συμβουλεύτηκε τό μαντείο τών Δελφών γιά νά ρωτήσει άν θά θυμόντουσαν τό όνομά του στό μέλλον, ή Πυθία άπάντησε πώς θά τό θυμόνταν άλλά μόνο γιατί θά είχε συκοφαντηθεί τόσο πολύ. "Οταν έφυγε άπό τό ναό ό 'Απολλώνιος έσκισε τό χαρτί - μιά άντί-δραση πού ταιριάζει έλάχιστα σέ φιλόσοφο. ('Αλλά ή Πυθία άποδείχθηκε πώς είχε δίκιο. 'Επειδή διάφοροι έχθροί τού Χριστιανισμού προσπάθη-σαν άργότερα νά παρουσιάσουν τόν 'Απολλώνιο ώς άντίζηλο τοϋ 'Ιησού, έγινε γνωστός κυρίως ώς άντίχριστός).

Οί Ιστορίες πού άφηγούνται γιά τίς μαγικές του δυνάμεις άκούγονται σάν νάναι βγαλμένες άπό τό «Χρυσό γάιδαρο». Στή Ρώμη άνέστησε μιά


νεαρή γυναίκα μέ άριστοκρατικές σχέσεις πού ό θάνατος της είχε προκα-λέσει πένθος σ' όλόκληρη τήν πόλη. (Οί αρχαίοι δέν ήξεραν φυσικά πώς ή βαρειά εγκεφαλική βλάβη έπέρχεται λίγες ώρες μετά τό θάνατο κι ένας άνθρωπος πού είχε άναστηθεϊ μέ θαύμα θάταν ήλίθιος· φυσικά ή ίδια άντίρρηση ίσχύει καί γιά τήν ανάσταση τού Λαζάρου). Όταν ό φίλος καί μαθητής του Μένιππος ό Κορίνθιος τόν γνώρισε στήν μέλλουσα γυναίκα του, ό 'Απολλώνιος τήν αναγνώρισε άμέσως σάν βρυκόλακα (ή λάμια) - ό Κήτς έγραψε ένα ποίημα μ' αύτό τόν τίτλο γι' αντό τό έπεισόδιο. Ό Μέ-νιππος άρνήθηκε νά πιστέψει τίς προειδοποιήσεις του, άλλά ό 'Απολλώ-νιος ήρθε στό γάμο καί μέ μερικές κινήσεις τών χεριών του έκανε τούς καλεσμένους καί τό συμπόσιο νά χαθούν - όλα ήταν ψευδαισθήσεις πού είχε προκαλέσει ή λάμια - κι έκανε τή νύφη νά παραδεχθεί πώς σκόπευε νά φάει τό Μένιππο. ( Ό Κήτς, συναισθηματικός, κάνει τή Λάμια ένα ερωτοχτυπημένο φίδι πού γίνεται γυναίκα γιά νά κερδίσει τόν έραστή της· ό 'Απολλώνιος, ό φιλόσοφος μέ τήν ψυχρή καρδιά, τήν αποκαλύπτει καταστρέφοντας τήν εύτυχία τους).

Μιά έλάχιστα λιγότερο φανταστική ιστορία περιγράφει πώς ό 'Απολ-λώνιος προειδοποίησε τό λαό τής Έφέσσου γιά μιά επικείμενη πανούκλα· ευτυχώς αναγνώρισε ένα γέρο ζητιάνο σάν φορέα τής πανούκλας κι έπεισε τόν όχλο νά τόν θανατώσει μέ λιθοβολισμό, όπότε ό γεροζητιάνος μετα-μορφώθηκε σέ μαύρο σκυλί. Ή άλήθεια τής ιστορίας μπορεί νά είναι πώς ό 'Απολλώνιος άναγνώρισε μέ κάπριο ενστικτώδη τρόπο ότι ό ζητιάνος μετέφερε τήν πανούκλα καί έβαλε νά τόν λιθοβολήσουν διαλέγοντας τό μικρότερο άνάμεσα σέ δυό κακά.

Τό είδος τής συκοφαντίας ένάντια στήν όποία έπρεπε ν' άγωνισθεί σ' όλη του τή ζωή ό 'Απολλώνιος, απεικονίζεται στήν άφήγηση τής δίκης του μπροστά στόν αυτοκράτορα Δομιτιανό. "Ενας έχθρός όνόματι Εύφράτης τόν κατηγόρησε γιά συνωμοσία κατά τοϋ Δομιτιανού καί ότι σκότωσε έναν βοσκό γιά νά άνακαλύψει άπό τά έντόσθιά του τήν ήμερομηνία τής πτώσεως τοϋ Δομιτιανού. (Πρέπει νά θυμόμαστε πώς οί Ρωμαίοι πίστευαν στή μαντική άπό τά σπλάχνα - άλλά συνήθως επρόκειτο γιά σπλάχνα ζώου). Ό 'Απολλώνιος παρουσιάστηκε εθελοντικά στή Ρώμη γιά νά άπαν-τήσει στήν κατηγορία έχοντας φανερά τήν πεποίθηση πώς δέν ήταν τό πεπρωμένο τον νά πεθάνει στά χέρια τού αύτοκράτορα. Ή υπεράσπιση του ήτα πώς ποτέ δέν είχε θυσιάσει καί πώς είχε περάσει τή νύχτα εκείνη καθισμένος δίπλα σ' έναν ετοιμοθάνατο μαθητή του, τόν Φίλισκο άπό τή Μήλο. Έ~ηγεΐ πώς είναι φιλόσοφος, καί φαίνεται νά άρνιέται πώς έχει μαγικές δυνάμεις. Λέει άκόμα πώς θά κατέβαινε ευχαρίστως στόν Ά δ η γιά νά σώσει τό πνεύμα τοϋ Φιλίσκου. 'Εφόσον ένας άπό τούς θρύλους πού διηγούνται γι' αύτόν λέει πώς κατέβηκε στόν Ά δ η (όπως ό Πυθαγό-


ρας) φαίνεται πιθανό πώς τουλάχιστον αύτό τό μέρος τής ιστορίας εΐναι γνήσιο. 'Αποκτούμε μιά ιδέα γιά τόν 'Απολλώνιο όπως ήταν πραγματικά: φιλόσοφος, φυσικό μέντιουμ καί ένα είδος προφήτη. Οί προφητικές του δυνάμεις δέν ήταν ίσως άνεπτυγμένες. 'Αλλοιώς δέν θά χρειαζόταν νά συμβουλευθεί τό δελφικό μαντείο γιά τή μελλοντική του φήμη· τό γεγονός πώς σκέφθηκε νά τό συμβουλευτεί γιά ένα τέτοιο θέμα δείχνει πώς είχε τό μερτικό του άπό τή συνηθισμένη ματαιοδοξία. Ά π ό τήν άλλη πλευρά ήταν βασικά ένας καλοπροαίρετος άνθρωπος, πού χρησιμοποιούσε τίς δυνά-μεις του γιά νά ευεργετήσει άλλους άνθρώπους. Ό Φιλόστρατος διηγείται τήν ίστορία ένός πατέρα πού είχε τέσσερις άνύπαντρες κόρες πού όλες χρειάζονταν προίκα. Ό Απολλώνιος τόν έπεισε νά ξοδέψει όσα χρήματα είχε γιά νά άγοράσει έναν έλαιώνα· έδωσε εξαιρετική συγκομιδή άπό έλιές ένώ οί έλιές όλων τών άλλων δέν έδωσαν καρπό. Αύτό υπονοεί πώ: ό Απολλώνιος είχε κάτι άπό τήν παλιά δύναμη τών Shamans νά κάνουν τή γη γόνιμη. Άργότερα είπε στόν πατέρα πώς είχε θαμμένο θησαυρό στή γή του. 'Υποθέτουμε πώς άρχικά δέν ήξερε γιά τό θησαυρό, γιατί άλλοιώς θά τού είχε μιλήσει γι' αύτόν νωρίτερα ίσως τό «μάντεψε» στή διάρκεια τής άσκήσεως τής μαγείας γονιμότητας στόν έλαιώνα.

Ή μαντεία τών θαμμένων θησαυρών είναι λιγότερο φ α ν τ α σ τ ι κ ή άπ' ό,τι φαίνεται· πραγματικά, είναι ένας συνηθισμένος κλάδος τής ραβδο-σκοπήσεως. Στό βιβλίο του «Μάγισσες» ό παλαιοπώλης Τ. Κ. Λέθμπριτζ περιγράφει πώς εξερευνούσε τάφους τών Βίκιγκς στό νησί Λούντυ — άπο-δείχθηκε ύστερα πώς δέν ήταν τών Βίκιγκς - όταν ό σύντροφος του πρό-τεινε νά προσπαθήσει νά άνιχνεύσει ήφαιστειακούς κρατήρες, πού εντο-πίζονται συνήθως μέ μαγνητόμετρο. Ό Λέμπροτζ οδηγήθηκε μέ δεμένα μάτια στίς κορφές τών βράχων, κρατώντας ένα κλαδί. «Κάπου - κάπου τό κλαδί γύριζε άπότομα στά χέρια μου γιά λίγα βήματα κι ύστερα σταμα-τούσε». Ό σύντροφος τοτ» τοϋ έβγαλε ύστερα τό δέσιμο τών ματιών καί τοϋ είπε πώς είχε εντοπίσει όλους τούς κρατήρες. "Ισως υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι πού, σάν τόν Λέθμπριτζ. είναι φυσικοί ραβδοσκόποι χωρίς νά τό ξέρουν. Ό Απολλώνιος ήταν ραβδοσκόπος. Δέν θά μάθουμε ποτέ τήν άκριβή φύση τών άλλων διαμεσιτικών του δυνάμεων γιατί ή αλήθεια γι" αύτόν σκεπάζεται μέ παραμύθια γιά τίς μαγικές τον ικανότητες. Είναι άρκετά εύκολο νά άναγνωρίσουμε τούς παραλογισμούς, άλλά λιγότερο εύκολο νά φτάσουμε στήν άλήθεια πού κρύβεται πίσω τους.

4. Ό κόσμος τών Καββαλιστών

Ό 'Απολλώνιος δ Τυανεύς έζησε σέ μιά άπό τίς πιό άξιοσημείωτες έποχές τής άνθρώπινης Ιστορίας. Γιατί πολύ ξαφνικά, όλόκληρος ό μεσο-γειακός κόσμος σκεπάστηκε μέ κοινότητες άνθρώπων πού ήθελαν νά γυρί-σουν τή ράχη τους στή ζωή τών πόλεων· πού ένιωθαν μιά έντονη λαχτάρα γιά διαλογισμό καί γνώση τοϋ άπειρου. Όπως οί Έσσαΐοι, πήγαν στήν έρημο καί σχημάτισαν δικές τους κοινότητες. Δέν ήταν Χριστιανοί καί ή 'Εκκλησία τούς άναφέρει ώς Γνωστικούς καί τούς άπαρνιέται ώς αίρετι-κούς. Μέ τή συνηθισμένη της βαθύτητα, ή Εκκλησία κατέστρεψε τό μεγα-λύτερο μέρος τών γραπτών τους μνημείων καί άφησε έχθρικές καί δια-στρεβλωμένες άφηγήσεις γι' αύτούς στά θεολογικά συγγράμματα.

Αύτή ή μαζική έξοδος στήν έρημο είναι ένα παράξενο φαινόμενο, θ ά μπορούσε νά θεωρηθεί ώς τό τρίτο μεγάλο έξελικτικό βήμα πού έκανε ή άνθρώπινη φυλή. Τό πρώτο ήταν ή δημιουργία πόλεων γύρω στό 4.000 π.Χ. Τό δεύτερο ήταν ή θρησκευτική κίνηση πού σάρωσε τόν Δυτικό κόσμο τόν έβδομο αΙώνα π.Χ. - τήν έποχή πού γέννησε τόν Ζαρατούστρα, τό Βούδα, τόν Λάο Τσέ καί τόν Κομφούκιο, τόν 'Ορφέα καί τόν Πυθαγόρα καί τό Διόνυσο, καί τίς μυστηριακές λατρείες πού ξεπήδησαν σ' όλη τήν Ελλάδα καί τίς γειτονικές χώρες. Υπήρχαν μεγάλες θρησκείες παλαιό-τερα - καί μεγάλοι ναοί όπως τό Στόουνχεντζ πού χτίσθηκε άνάμεσα στό 1.900 καί τό 1.600 π.Χ. - άλλά οί προηγούμενες αύτές θρησκείες ήταν ή λατρεία μιας έτερογενοϋς συλλογής θεών τής φύσεως ή τοπικών θεοτήτων. Αύτό πού άρχισε νά συμβαίνει τόν έβδομο αΙώνα π.Χ. ήταν πολύ διαφορε-τικό: ήταν μιά πραγματική θρησκευτική κίνηση πού έξαπλώθηκε σέ κύ-ματα πάνω στόν πολιτισμένο κόσμο, φτάνοντας στή Γαλατία καί τή Βρε-τανία μέ τή μορφή τοΰ Δρυισμού. ( Ή χρονολογία δέν είναι γνωστή άλλά ήταν ίσως γύρω στό 400 π.Χ.).


Ή κίνηση έξασθένησε· Ινας πολιτισμένος σκεπτικισμός πήρε τή θέση της στήν Ελλάδα καί τή Ρώμη. Καί τότε, τόν αιώνα πού προηγήθηκε άπό τή γέννηση τού 'Ιησού, ένα καινούργιο κύμα άρχισε νά άποκτά δύναμη. Ήταν μιά άντίδραση ένάντια στόν ειδωλολατρικό σκεπτικισμό καί τόν Ρωμαϊκό 'ιμπεριαλισμό. Ένώ ό 'Ιούδας ό Μακκαβαΐος έκανε τήν άντάρ-τικη εκστρατεία του ένάντια στούς Ρωμαίους, οί Έσσαΐοι άποσύρθηκαν στίς άκτές τής Νεκράς θάλασσας καί άνέπτυξαν ένα μυστικό 'Ιουδαϊσμό. Εκατό χρόνια πρίν άπό τόν 'Ιησού, οί Έσσαΐοι τιμούσαν έναν άντρα, πού ήταν άπλώς γνωστός ώς Μέγας Διδάσκαλος. Τό όνομά του δέν έχει σωθεί ώς εμάς.

'Ύστερα ήρθε ό Χριστιανισμός καί μ' αύτόν ή γέννηση τού Γνωστικι-σμού. Δέν πρέπει νά θεωρούνται σάν άνταγωνιστικοί, άλλά σάν διαφορε-τικές έκφράσεις τής άνθρώπινης λαχτάρας γιά άπόδραση άπό τή ματαιό-τητα τής άνθρώπινης ζωής. Ό Χριστιανισμός έπικράτησε κηρύσσοντας τό τέλος τού κόσμου καί τή βασιλεία τού Θεού. Δήλωνε άπερίφραστα πώς τό τέλος τού κόσμου θά έρχόταν στή διάρκεια τής ζωής τών άνθρώπων πού ήταν ζωντανοί τήν έποχή τής Σταυρώσεως- θά γινόταν μιά μεγάλη μάχη -ή Άρμαγεδών, πού είχε πάρει τό όνομά της άπό τή μάχη πού κέρδισε ό Τουτμώς δ 3ος τής Αιγύπτου - καί όποιος δέν ήταν Χριστιανός θά βού-λιαζε σέ αιώνιο θάνατο, ένώ οί Χριστιανοί θά ζούσαν αιώνια σέ μιά γη πού είχε άποκατασταθεί στήν άρχική παραδεισένια κατάστασή της. Αύτό ήταν ένα ισχυρό επιχείρημα καί βοηθάει νά εξηγήσουμε τήν τεράστια επιτυχία τοϋ Χριστιανισμού. Ά λ λ ά δέν είναι ό μόνος λόγος γιά τήν επιτυ-χία του γιατί διαφορετικά ό Χριστιανισμός θά είχε πεθάνει όταν τό τέλος τού κόσμου δέν έφτασε τόν πρώτο αίώνα μ.Χ. 'Υπήρχε μιά βαθειά καί γνήσια λαχτάρα γιά «νοήματα» πέρα άπό τήν καθημερινή ζωή, μέ τήν φριχτή αιώνια πάλη γιά έπιβίωση. Οί ευαίσθητοι άνθρωποι ένιωθαν πάντα πώς ό καθημερινός κόσμος ήταν μιά έπαναλαμβανόμενη ρουτίνα. Τήν έποχή τού 'Ιησού ό κάθε πολιτισμένος άνθρωπος κλονιζόταν άπό τό αίσθημα μίσους καί άπορρίψεως τοϋ είδους τοϋ άνθρώπου πού περιγρά -φεται στήν «Έρημη χώρα» καί τούς «Ρηχούς άνθρώπους» τοϋ Έλιοτ.

Καί αύτό εκφράζεται άκόμα πιό καθαρά στόν Γνωστικισμό παρά στόν Χριστιανισμό. 'Υπήρχαν ντουζίνες γνωστικές αιρέσεις, καί οί πεποιθή-σεις τους είχαν μεγάλες διαφορές. Ά λ λ ά ή βασική ήταν ή ακόλουθη. Ό κόσμος δέν πλάστηκε άπό τό Θεό, άλλά άπό έναν ήλίθιο κι έγωπαθή δαί-μονα (ή Δημιουργό). Ό Θεός είναι άνώτερος τής δημιουργίας· άναφέρε-ται μέ τό όνομα «ξένος», «άβυσσος» «άνύπαρκτος». Αύτό τό τελευταίο επίθετο σημαίνει πώς ό Θεός βρίσκεται τελείως πέρα άπό κάθε τί πού έννοούμε γιά τή ζωή. Κατοικεί στό βασίλειο τοϋ Πληρώματος - τής μυστι-κής άφθονίας. (Αυτός ό Θεός άποτελεϊ τή βάση τών δογμάτων τής Καβοά-


λας καί άργότερα τοϋ μυστικού συστήματος τού Μπέμε, όπου ό Θεός ονο-μάζεται urgrund ή «χωρίς έδαφος»). 'Αλλά ύπήρχε κάποιο είδος βασικού διχασμού σ' αύτόν τόν «ξένο» έπικεφαλής Θεό καί έγινε μιά πτώση. Τό τελικό άποτέλεσμα αυτής τής πτώσεως (πού μερικοί άπό τούς γνωστικούς πίστευαν πώς όφειλόταν στή Σοφία, τή γυναικεία μορφή τής σοφίας) ήταν ό Δημιουργός (ή άρχων) πού έπλασε τό σύμπαν. Αύτός ό άρχων εϊναι ό «Θεός» τής Παλαιάς Διαθήκης - ή μορφή πού ό Μπλαίηκ ονόμαζε Όλντ Νομποντάντυ - καί ή ταύτιση γίνεται φανερή στίς γνωστικές γραφές βά-ζοντας στό στόμα τον οήσεις άπό τήν Παλαιά Διαθήκη. Ό χρόνος είναι ένα πλαστό υποκατάστατο της αίωνιότητας. Ό Δημιουργός έπλασε άλ-λους έξι άρχοντες γιά νά τόν βοηθήσουν στή δημιουργία. Είναι τελείως άδαής σχετικά μέ τήν Θεότητα άπό τήν όποία έπεσε καί πιστεύει πώς είναι ό μοναδικός Θεός. Οί εφτά άρχοντες έπλασαν τόν άνθρωπο πού ή κατά-στασή του είναι διπλά τραγική γιατί είναι παγιδευμένος σ' ένα κόσμο πλασμένο άπό εναν άπογοητευμένο Θεό.

'Αλλά υπάρχει μιά άστραπή ελπίδας. Κάτι στόν άνθρωπο άπορρίπτει αύτόν τόν ψεύτικο κόσμο καί λαχταράει τό πραγματικό του σπίτι. Μιά αίρεση Γνωστικών ϊόι5 ονομάζονταν Όφίτες (άπό τήν Ελληνική λέξη όφις, φίδι), πίστευα πώς τό φίδι στόν Παράδεισο ήταν ένας παράγοντας θεϊκής καλοσύνης π< ύ έδωσε άπαγορευμένη γνώση στόν άνθρωπο ώστε νά μπορέσει νά ξεκινήσει στό μακρύ δρόμο γιά νά σώσει τήν ψυχή του. Τό βασικό χαρακτηριστικό τού γνωστικού δόγματος είναι ή τάση του νά κά-νει ήρωες τούς κακούς της Παλαιάς Διαθήκης - τόν Κάιν, τόν Ήσαύ κλπ. Οί Γνωστικοί άντιπαθούσαν τόν Ιουδαϊσμό μέ τίς στενές προκαταλειμμέ-νες άξίες του άκόμα περισσότερο άπό τίς έκφυλισμένες θρησκείες τής Ελλάδας καί τής Ρώμης.

Ό άνθρωπος λοιπόν βρίσκεται σέ μιά φυλακή· άλλά έξαιτίας τής βοή-θειας τού σοφού φιδιού (πού παίζει τόν Ιδιο ρόλο πού παίζει ό Προμη-θέας στόν έλληνικό θρύλο) έχει μιά πιθανότητα νά ξεφύγει μέ τή γνώση. Τό πραγματικό σπίτι τού άνθρώπου είναι τό «θείο φώς». ( Ή ιδέα τού φωτός παίζει σημαντικό ρόλο καί στίς διδασκαλίες τού 'Ορφέα καί τοϋ Πυθαγόρα). Χρησιμοποιώντας τή βούληση καί τή διάνοιά του, θά πετύχει τελικά τήν ελευθερία.

(Μιά άπό τίς τελειότερες έκφράσεις γνωστικής στάσεως βρίσκεται στό άριστούργημα τοϋ Νταίηβιντ Λίντσαιη «Ταξίδι στόν Άρκτοϋρο» (192U) άν καί είναι άμφίβολο τό άν ό Λίτσαιη γνώριζε τό Γνωστικισμό).

Μιά μεταγενέστερη αίρεση γνωστικών, αύτοκαλοϋνταν Μανιχαΐοι -οπαδοί τού Μανί. Είχαν προχωρήσει άκόμα περισσότερο καί πίστευαν πώς όσα άνήκουν στόν κόσμο είναι κακά ένώ όσα άνήκουν στό πνεύμα είναι καλά. Πίστευαν πώς τό σέξ είναι κακό μόνο καί μόνο γιατί παρατεί-


νει τό κακό τής άναπαραγωγής κι ένας έτοιμοθάνατος είναι τυχερός που ξεφεύγει άπό αύτόν τόν κόσμο. (Μπορούσαν νά βοηθήσουν έναν έτοιμο-θάνατο άφήνοντάς τον νηστικό ή άκόμα καί πνίγοντάς τον).

Μπορούμε νά δούμε πώς άπό τίς βασικές άπόψεις ό Γνωστικισμός συμφωνεί περισσότερο μέ τόν σύγχρονο έξελικτισμό άπό τόν Χριστιανι-σμό. Ή γνώση δέν ήταν ή πτώση τού άνθρώπου άλλά ή σωτηρία του. Κι άν κι αύτό σήμαινε κυρίως «γνώση τού θείου» (θεοσοφία) άσφαλώς δέν άπέ-κλειε σέ καμιά περίπτωση τήν έπιστημονική γνώση. 'Αντίθετα, ό Γνωστι-κισμός διέπεται άπό τά δόγματα τού Πυθαγόρα - τόν μυστικισμό του τών άριθμών καί τήν πίστη του στή μετενσάρκωση καί τό προσκύνημα τής •ψυχής άπό σώμα σέ σώμα.

Σ' αύτό τό σημείο είναι άπαραίτητο νά μιλήσουμε σέ μεγαλύτερη έκ-ταση γιά τήν Καββάλα γιατί φαίνεται λογικά σίγουρο πώς προέρχεται άπό τά δόγματα τών Γνωστικών. 'Υπάρχουν δύο κυρίως βιβλία στήν Καβ-βάλα τό Σεφέρ Γιετζιράχή «Βιβλίο σχηματισμού» καί τό Ζοχάρ ή «Βιβλίο μεγαλείου». Ό Γουαίητ πιστεύει πώς τό πρώτο μέρος γράφτηκε τόν δεύ-τερο αίώνα μ.Χ. ενώ ό Ρίτσαρντ Κάβεντις, πιό συντηρηρικός τό τοποθετεί άνάμεσα στόν τρίτο καί τόν έκτο αίώνα. Ή παράδοση δηλώνει πώς τά θεμελιώδη αύτά δόγματα άνάγονται στήν έποχή τού 'Αβραάμ καί δέν μπο-ρεί νά ύπάρξει άμφιβολία ότι άντιπροσωπευόταν ένα πολύ παλιό στάδιο 'Ιουδαϊκού μυστικισμού. Τό Ζοχάρ γράφτηκε στά 'Αραμαϊκά, στήν 'Ισπα-νία στό 1275 άπό έναν Καββαλιστή μέ τό όνομα Μοσές ντέ Λεόν. Ή σημασία τής Καββάλας έγκειται στό γεγονός πώς είναι ένα άπό τά άρχαιό-τερα συστήματα μύστικής σκέψεως στόν κόσμο· θεωρείτο γιά πολλούς αίώδες κλειδί γιά δλα τά μυστήρια τού σύμπαντος καί έπηρέασε σχεδόν κάθε φιλόσοφο καί θρησκευτικά σκεπτόμενο άνθρωπο άπό τόν ιδρυτή τών Έσσαίων μέχρι τόν Ρότζερ Μπαίηκον. Ή μαντάμ Μπλαβάτσκυ όνόμασε τήν μπερδεμένη συγκέντρωση έσωτερικού άποκρυφισμού «μυστ>κή διδα-σκαλία» άλλά γιά τούς περισσότερους διανοούμενους τοϋ μεσαίωνα καί τής 'Αναγεννήσεως οί λέξεις «μυστική διδασκαλία» είχαν μόνο μιά έν-νοια: τήν Καββάλα.

Ή βάση κάθε καββαλισμού είναι ένα διάγραμμα γνωστό μέ τό όνομα «ιερό δέντρο» πού άποτελείται άπό δέκα κύκλους πού ένώνονται μέ είκο-σιδύο γραμμές (βλέπε σελ. ).

Οί δέκα κύκλοι είναι τά Σεπιρώθ ή έκπορεύσεις τοϋ Θεού. Αύτό είναι βασικά ένα γνωστικό διάγραμμα. Δηλαδή, παριστάνει τή δημιουργία σάν πτώση άπό τόν ούρανό στό γήινο βασίλειο. Ή ψυχή άρχίζει τό ταξίδι της πρός τά κάτω, προχωρώντας μέσα άπό δέκα «σφαίρες» σάν τά στρώματα ένός κρεμμυδιού, πού τελειώνουν σέ μιά κατάσταση άμνησίας στό γήινο σώμα. Ό μυστικισμός είναι φυσικά ή προσπάθεια τής ψυχής νά ξαναπε-


τύχει τήν ένωση μέ τό Θεό. Ή Καββάλα βεβαιώνει πώς αύτό δέν μπορεί νά γίνει μ' ένα μόνο άλμα άλλά πώς ή ψυχή πρέπει νά έπιστρέψει μέσω τών εννιά σφαιρών άπό πάνω της, άρχίζοντας μέ τήν άπόσπαση άπό τό γήινο σώμα. ( Ή διδασκαλία τού «άστρικού σώματος» είναι θεμελιώδης γιά τόν καββαλισμό: ή Ιδέα πώς ό άνθρωπος έχει ένα «πνευματικό σώμα» σχεδόν στό ίδιο σχήμα καί έκταση μέ τό γήινο σώμα του, πού μπορεί νά άποσπα-σθεΐ καί νά κινηθεί πρός τά πάνω). Όπως τά Θιβετιανά καί Αίγυπτικά «Βιβλία τών νεκρών» ή Καββάλα είναι όδηγός γιά τήν ψυχή στό δρόμο της πρός τά πάνω. Όπως τό 1 Τσίγκ, είναι έπίσης ένα βιβλίο σοφίας πού μπορεί νά μελετηθεί άνεξάρτητα. Μερικοί ισχυροί άποκρυφιστές βεβαιώ-νουν έπίσης πώς τά εικοσιδύο χαρτιά τού Ταρό είναι άπεικονίσεις τών είκοσιδύο όδών καί τό Ταρό είναι βασικά καββαλιστικό ντοκουμέντο.

Ή ούσία τής Καββάλας είναι εύκολονόητη· ένας έξυπνος μελετητής μπορεί νά τή συλλάβει σέ μισή ώρα. Μόλις γίνει άντιληπτό τό βασικό πρότυπο, μπορεί κανείς νά άρχίσει νά μελετάει τίς περιπλοκές, πού είναι άτέλειωτα περίπλοκες άλλά γοητευτικές. ( Ή άπλούστερη εισαγωγή σ' αύ-τές είναι τό βιβλίο τής Ντιόν Φόρτουν «Ή μυστική Καββάλα» πού μαζί μέ τό «Μαγεία σέ θεωρία καί πράξη» τοϋ Κράουλεϋ είναι ένας άπό τούς δύο άκρογωνιαίους λίθους τοϋ σύγχρονου άποκρυφισμού). Πρέπει νά άρχίσει κανείς μελετώντας καί συλλαμβάνοντας τή φύση τών δέκα Σεπιρώθ.

Στήν κορυφή βρίσκεται ό Κεθέρ, ή «δημιουργική θεϊκή κεφαλή». Θά μπορούσε κανείς νά ρωτήσει: -Πώς μπορεί ή «θεϊκή κεφαλή» νά θεωρηθεί σάν εκπόρευση τού έαυτού της; Ή άπάντηση είναι πώς ή Καββάλα θεωρεί τήν άνώτερη μορφή τού Θεόύ σάν κάτι πού δέν εκδηλώνεται καί δέν μπο-ρούμε νά τό σκεφθούμε, άνύπαρκτο μέ τήν έννοια πώς βρίσκεται πέρα άπό τήν ύπαρξη, ungrudn ή «χωρίς θεμέλιο». Ό Κεθέρ, ό «έπικεφαλής Θεός» είναι έκπόρευση τού en soph, τής ύπέρτατης αύτής «θεϊκής κεφαλής». Τό σύμβολό του είναι ένας γεννειοφόρος βασιλιάς, όπως ό Ελληνικός Δίας.

Ή «δημιουργική θεϊκή κεφαλή» είχε μιά σκέψη καί ή σκέψη έγινε ή άρχή κάθε δημιουργίας. Αύτή ή σκέψη χωρίστηκε στά δυό καί τά δυό αύτά μέρη έγιναν τά Σεπιρώθ Τσοκμάχ καί Μπινάχ. (Προσέξτε πώς τό δεξί μέρος τοϋ δέντρου είναι άρσενικό· τό άριστερό είναι θηλυκό. Ό Γουαίητ άντιστρέφει τή σειρά άλλά δέν έχει σημασία). Ό Τσοκμάχ (ή Χοχμάχ) είναι τό πνεύμα πού δίνει ζωή, ή βασική δημιουργική δύναμη, ή σοφία τοϋ Θεού καί παράγει φυσικά τό άντίθετό του, τό θηλυκό Μπινάχ, τήν παθη-τική άρχή τού σύμπαντος, τή μητέρα, κάτι σάν τήν καθολική ιδέα τής Παρθένου Μαρίας.

Αύτό είναι τό πρώτο τρίγωνο τού δέντρου ή θεϊκή κεφαλή πού παράγει άπό τόν έαυτό της τήν άντρική δημιουργική άρχή καί τή γυναικεία μήτρα κάθε ζωής. Ή Καββάλα είναι γεμάτη σεξουαλικές εικόνες καί δέν θάταν


Ιεροσυλία νά άπεικονίσουμε τό Τσοκμάχ καί τή Μπινάχ σάν φαλλό καί κόλπο. Ό Κράουλεϋ στή «θεωρία καί πρακτική τής μαγείας» ταυτίζει τήν Μπινάχ μέ τή Μεγάλη Πόρνη. Αύτό μπορεί νά φαίνεται πώς διαψεύδει τήν ιδέα πώς μπορεί νά γίνει άντιληπτή σάν άντίστοιχο τής Παρθένου Μαρίας· άλλά ή Καββάλα είναι γεμάτη άπό τέτοια άντιφατικά σύμβολα. Θά μπορούσε νά πει κανείς πώς κάθε σύμβολό της, όταν τό μελετήσουμε άπό μακριά, φαίνεται καθαρό καί σαφές σάν άστρο, άλλά όταν εξετασθεί άπό κοντά φαίνεται φτιαγμένο άπό μιά θολή καταχνιά πού άλλαζε ι συνε-χώς σχήμα. Αύτό άπεικονίζεται σέ μερικά άπό τά ονόματα πού δίνονται στή στή Μπινάχ στόν πίνακα άντιστοιχιών τής Ντιόν Φόρτουν: Άμά, ή μελαχροινή στείρα μητέρα· Άϊμά, ή λαμπρή γόνιμη μητέρα, Χόρσια, ό θρόνος, Μαράχ, ή μεγάλη θάλασσα. Είναι άκόμα τό γιονί (κόλπος), ή κτείς (ευρωπαϊκός όρος πού σημαίνει τό ίδιο) καί τό κύπελλο, ενώ ή «πνευμα-τική της εμπειρία» είναι ένα «όραμα θλίψεως»,1 πού θυμίζει τήν Παρ-θένα.

Τό έπόμενο τρίγωνο τού δέντρου είναι άπό μερικές απόψεις τό πιό ένδιαφέρον. Έδώ τό άρσενικό Χεσέντ (ή Τσεσέντ) είναι ή προστατευτική άγάπη, ή βασική ιδιότητα τού πατέρα. Αύτή συνδέεται μέ δεκτική διάνοια καί τή δύναμη πού δημιουργεί τόν πολιτισμό. Ό «πλανήτης» της είναι ό Δίας καί ό Ελληνικός θεός πού αντιστοιχεί σ' αύτήν είναι ό Ποσειδώνας, ό θεός τής θάλασσας. 'Αλλά ή γυναίκα του, άρκετά παράξενα, δέν φαίνε-ται καθόλου θηλυκή. Ή Γκεμπουράχ (ή Ντίν) συνδέεται μέ τόν "Αρη, τόν πόλεμο καί μέ τόν θανάσιμο βασιλίσκο καί μέ τή σκληρότητα καί τή βία. Ίσως είναι καλύτερα κατανοητή ώς Κάλι, τήν καταστρεπτική «θεία μη-τέρα» τής 'Ινδικής μυθολογίας, πού είναι ταυτόχρονα ή ζωντανή μητέρα τού σύμπαντος καί τό σύμβολο τής άναρχικής βίας. Τά χρώματά της είναι κόκκινο καί μαύρο καί τό πορτοκαλί τής φωτιάς. Είναι ή δικαιοσύνη άπό τήν τ; ϊχύτερη πλευρά της. Οί άντιστοιχίες της περιλαμβάνουν τό σπαθί, τή λόγχη, τό μαστίγιο καί τήν άλυσσίδα. Τά θετικά της χαρακτηριστικά είναι ένεργητικότητα καί θάρρος.

Τό Τιφαρέθ, τό τρίτο σημείο τού δεύτερου αύτού τρίγωνου, συμφιλιώ-νει τά δύο άντίθετα· είναι πειρασμός νά τό σκεφθούμε ώς 'Ιησού, γιατί ένα άπό τά σύμβολά του είναι ό σταυρωμένος θεός. 'Αλλά είναι σχεδόν βέβαιο πώς τό σύμβολο είναι προγενέστερο τής Χριστιανικής έποχής· ίσως συν-δέεται μέ τόν «κρεμασμένο Θεό» τού Φραίηζερ. Ό Τιφαρέθ είναι όμορφ ιά

1. Τής είναι άφιερωμένα καί τέσσερα χαρτιά τοϋ Ταρό - τό τρία κάθε χρώματος - καί οί αιιοΐ'&αστές τοϋ Ταρό θά βρονν τό βιβλίο τής Ντιόν Φόρτουν άνεκτίμητο κλειδί, μέ τους παραλληλισμούς του άνάμεσα στό Ταρό καί την Καββάλα. Χρησιμοποιεί τίς άντιστοιχίες τοϋ Ταρό τοϋ Κράουλεϋ.


καί μιά ματιά στό διάγραμμα θά δείξει πώς κατάγεται άμεσα άπό τήν υπέρτατη «θεϊκή κεφαλή», τό Κεθέρ. Τό άστρολσγικό του σύμβολο είναι ό ήλιος. Πρέπει νά θεωρείται σάν μιά πεδιάδα μέ πηγαία ζωτικότητα καί θέρμη.

Στό επόμενο τρίγωνο (Νετσάχ, Χόντ, Γιεσόντ) έχουμε κατέβει σέ ιδιό-τητες αύτού τού κόσμου καί τής άνθρωπότητας. Ό Νετσάχ είναι άντοχή καί νίκη καί μπορεί νά θεωρηθεί σύμβολο τής ένστικτώδους ζωής τής φύσεως μέ τίς άπεριόριστες ενέργειες καί τή δύναμη αύτοανανεώσεώς της, «Μέ τό χορό καί τόν ήχο καί τό χρώμα έπικαλοϋνται τούς άγγέλους Νε-τσάχ», λέει ή Ντιόν Φόρτουν. Τό Νετσάχ περιγράφεται στούς στίχους τού Τζούλιαν Γκρένφελλ:

Κι ή ζωή είναι χρώμα, ζεστασιά καί φως καί ή αιώνια λαχτάρα γι' αύτά...

Τό γυναικείο άντίστοιχό του, ή Χόρντ (δόξα ή μεγαλείο), είναι ή σφαίρα τών πνευματικών λειτουργιών, Ιδιαίτερα τής φαντασίας καί τής διάνοιας. Ό Κάβεντις δηλώνει πώς έχει καί μιά κακή πλευρά - λογική -πού ή Καββάλα είναι δύσπιστη άπέναντί της. Έτσι μπορούμε νά θεωρή-σουμε ότι ή Χόρντ συνδυάζει τίς ιδιότητες όράσεως καί φαντασίας τού Μπλαίηκ μέ τή στενότητα τού λογικού θετικισμού.

Ό «γιός» τών δύο αύτών Σεπιρώθ είναι ό Γιεσόντ, ή σφαίρα τής σελή-νης (ξαναγυρίζουμε στή Λευκή Θεά τού Γκραίηβς). 'Αρκετά παράξενα, ένα άπό τά σύμβολα τού Γιεσόντ είναι τά αντρικά γεννητικά όργανα. ('Ολόκληρο τό δέντρο θεωρείται μερικές φορές δτι σχηματίζει έναν άντρα - μιά ιδέα πού δανείστηκε ό Μπλαίηκ γιά τά προς ητικά του βιβλία - καί τά Σεπιρώθ Αντιστοιχούν έπίσης σέ μέρη το'· οώματος). Ό Γιεσόντ είναι ή μαγική σφαίρα. (Προσέξτε πώς συνδυάζει τή βαθειά δύναμη τής φύσεως -Νετσάχ - μέ τήν εύφυΐα καί τή φαντασία, μιά σαφής δήλωση τών δυνά-μεων πού κρύβονται πίσω άπό τή μαγεία). Τά χαρτιά του στό Ταρό είναι τά τέσσερα έννιάρια πού άντιπροσωπεύουν μεγάλη δύναμη, μεγάλη ευτυ-χία, ύλικά κέρδη καί άπελπισία καί σκληρότητα, τίς άρνητικές πλευρές τής θεάς.

Τό τελευταίο Σεπιρώθ είναι τό Μαλκούτ, ή «γή». Συνδέεται μέ τό ούράνιο τόξο καί τίς καρποφόρες δυνάμεις τής φύσεως. Τό σύμβολο της είναι μιά νεαρή κοπέλλα, στεφανωμένη καί καθισμένη σέ θρόνο καί τά όνόματά της είναι είναι άνάμεσα στ' άλλα Μαλκάχ, ή βασίλισσα Καλλάχ, ή νύφη καί ή παρθένα. Αύτός είναι ό κόσμος τής γεννήσεως τών ενεργειών τής άνοίξεως, τής παράξενης μέθης πού άσκούν χωρίς νά τό καταλαβαί-νουν μερικές νέες γυναίκες. ( Ό Φράνκ Βέντεκιντ όνομάζει τή Λούλου του


erdgeist ή πνεύμα της γης). Ό Ούΐλλιαμ Μπλαίηκ συλλαμβάνει τήν ούσία του - άθωότητα, άγνή χαρά - στό «Βιβλίο τοϋ Θέλ». Ή άρνητική του ιδιότητα, πράγμα άρκετά σημαντικό είναι ή άδράνεια.

Αύτά λοιπόν είναι τά δέκα Σεπιρώθ, ή καρδιά τής Καββάλας, οί δέκα πλευρές τού Θεού. Συνδέονται μέ είκοσιδυό όδούς πού άντιστοιχόύν στή Μεγάλη Άρκάνα τού Ταρό. Τά Ιδια τά Σεπιρώθ θεωρούνται έπίσης όδοί καί γίνονται συνολικά τριανταδύο. Κάθε δδός έχει πολλά σύμβολα καί άντιστοιχίτς - μπόρεσα νά άναφέρω μόνο λίγα άπό αύτά. Ό σοβαρός μελετητής τής Καββάλας, μελετάει τά Σεπιρώθ καί τίς ιδιότητες τους, βρί-σκοντας τίς σχέσεις άνάμεσά τους. 'Ασφαλώς ή Καββάλα ήταν άρχικά καθαρά λατρευτικό σύστημα, διαλογισμός πάνω στίς δέκα πλευρές τοΰ Θεού. Συνδυάστηκε μέ τήν άστρολογία καί άλλες μορφές μαντείας ώσπου έγινε ένα περίπλοκο άλλά όμορφο καί συμμετρικό δίκτυο άντιστοιχιών. Ή έβραϊκή θρησκεία έχει τήν τάση νά είναι αύστηρή, δογματική καί σχο-λαστική, μέ τούς κανόνες καί τίς πειθαρχίες της· ή Καββάλα είναι ή μυ-στική καί λατρευτική της πλευρά. Είναι άσφαλώς μιά άπό τίς πιό όμορφες καί Ικανοποιητικές μελέτες σ' δλόκληρο τό βασίλειο τοΰ άποκρυφισμού.1

Τά βασίλεια τών Σεπιρώθ - πού διαιρούνται σέ τέσσερις κόσμους που άντιστοιχούν στά τρίγωνα ('Ατζιλούθ, Μπριάχ, Γιετζιράχ, Άσσιάχ) -μπορούν νά έξερευνηθούν διανοητικά, ή μέ μυστικές διδασκαλίες, πού ή Ντιόν Φόρτουν όνομάζει «ταξίδι στήν όραση τοΰ πνεύματος».2 Οί άπο-κρυφιστές πιστεύουν πώς ή ψυχή ή τό άστρικό σώμα μπορεί νά έλευθερω-θεϊ άπό τό φυσικό σώμα μέ διδασκαλίες συγκεντρώσεως πού συγγενεύουν πρός τή γιόγκα. 'Ύστερα μπορεί νά προσπαθήσει νά διασχίσει τίς τριαν-ταδύο δδούς καί τό καββαλιστικό δέντρο είναι ένας όδηγός πλήρης, μέ προειδοποιήσεις καί δδηγίες. Ή Ντιόν Φόρτουν έξηγεΐ πώς άν ένας «άστρικός ταξιδιώτης» δει ένα «άλογο» (Άρης) ή ένα «τσακάλι» (Λούνα)

1. Συνιστάται στους άναγνωστες πού Ενδιαφέρονται γιά περισσότερη μελέτη νάάρχίσουν μέ τήν άφήγηση τοϋ Ρίτσαρντ Κάβεντις στή «Μαύρη Μαγεία» καί νά περάσουν στήν Μυστική Καββάλο» τής Ντιόν Φόρτουν, τό πιό εύκολα διαβαζόμενο βιβλίο σ' αύτό τό θέμα. Τό «Μυστικό Δόγμα» (Μυστική Διδασκαλία) τής Μαντάμ Μπλαβάτσκυ είναι ένα θησαυροφυλά-κιο καβαλιστικής διδασκαλίας, πού συνδέει τήν Καββάλα μέ τίς διδασκαλίες τήςάνατολής. Ή «'Ιερή Καββάλα» τοϋ Γουαίητ, μιάπλήρης καί έξαντλητική έπιτομή, δέν πρέπει νά πλησιάζε-ται ώσπου νά άποκτήσει κανείς γερές βάσεις- άλλοιώς μπορεί νά άποθαρρυνθεί γρήγορα. 2. Γιά περισσότερη συζήτηση τής «προβολής τοϋ άστρικοΰ σώματος» βλέπε μέρος τρίτο, κεφάλαιο 3.


στή σφαίρα τον Νετσάχ (Αφροδίτη) θά ξέρει πώς υπήρξε μιά σύγχυση επιπέδων καί ή όπτασία δέν ήταν άξιόπιστη. Στή σφαίρα της θά περίμενε κανείς νά δει περιστέρια κι ένα ζώο μέ βούλες σάν τό λύγγα ή τή λεοπάρ-δαλη. Ό Κάβεντις έξηγεΐ:

Ό καββαλίστής έξερευνά τήν άγνωστη χώρα όπου έχει μπει καί μιλάει σέ όποιαδήποτε μορφή πού τόν πλησιάζει άλλά πρέπει νά είναι προσεκτικός. Οί μορφές μπορεί νά προσπαθήσουν νά τόν έξα-πατήσουν καί νά τόν παγιδέψουν... Στόν μυστηριώδη αύτό κόσμο ό φιλόδοξος καββαλιστής χρειάζεται ορόσημα γιά νά τόν βοηθήσουν νά βρει τό δρόμο του καί ν' άποφύγει τίς παγίδες. Τά ορόσημα παρέχονται άπό τό σύστημα άντιστοιχιών πού άναφέρει τά πλά-σματα, τά φυτά, τά χρώματα, τά κοσμήματα, τά άρώματα καί τά σύμβολα πού συνδέονται μέ τά Σεπιρώθ καί τίς είκοσιδύο όδούς... Ά ν ό άπόκρυφος ταξιδιώτης πιστεύει πώς βρίσκεται στήν περιοχή τοϋ Νετσάχ, τή σφαίρα τής Αφροδίτης καί δει ένα άλογο ή τσακάλι, ξέρει πώς κάτι πήγε στραβά. Τό άλογο άνήκει στόν Άρη, τό τσακάλι είναι θηρίο τής Σελήνης... Ά ν άνεβαίνει τήν είκοστή δεύτερη όδό πού όδηγεϊ άπό τό Μαλκούτ στό Γιεσόντ καί συναντήσει μιά μορφή μέ κόκκινο μανδύα ξέρει πώς έχει βγεί άπό τό δρόμο του. Ή δδός άνήκει στόν Κρόνο καί τό χρώμα τού Κρόνου είναι τό μαύρο.1

Άλλοι κλάδοι τής Καββάλας άσχολούνται μέ τή γεματρία - ένα σύ-στημα μέ τό όποιο έβραϊκές λέξεις μετατρέπονται σέ άριθμούς κι ύστερα σέ άλλες λέξεις τού ίδιου άριθμοϋ - καί τά όνόματα δυνάμεως, τά μυστικά όνόματα τών άγγέλων καί δαιμόνων κάθε σφαίρας πού μπορούν νά χρη-σιμοποιηθούν στό μαγικό έξορκισμό. Τό σημαντικότερο άπό αύτά τά όνό-ματα είναι τό Τετραγράμματο, τό όνομα τού Ίεχωβά (Yhvh) πού κάνει τήν έμφάνισή του σ' όλα τά grimoires ή «βιβλία μαγικού έξορκισμοϋ». Πι-στεύεται πώς τά όνόματα όπως καί τά σύμβολα έχουν μαγικές 'ιδιότητες καί ή δημοφιλέστερη μορφή φυλαχτού είναι ένα χαρτάκι μέ τό όνομα ενός προστάτη άγγελου γραμμένο πάνω του. Στό θαυμάσιο βιβλίο του γιά τή Χρυσή Αύγή «Τελετουργική μαγεία στήν Αγγλία», ό Φράνσις Κίγκ περι-γράφει ένα «νέο σύστημα μαγείας» έπινοημένο άπό έναν άποκρυφιστή όνόματι Α. Ο. Σπαίρ. «Όπως όλοι οί μάγοι», λέει ό Κίνγκ «πίστευε πώς κάθε έπιθυμία πού τή νιώθουμε βαθειά στό έσώτατο κέντρο τής άνθρώπι-νης συναισθήσεως μπορούσε νά έκπληρωθεΐ». Ή έπιθυμία τού μάγου συμπιέζεται στή συντομότερη δυνατή φράση, ύστερα σβήνονται γράμματα

1. « Ή μαύρη μαγεία» σελ. 97.


ώσπου κάθε γράμμα νά εμφανίζεται μόνο μιά φορά· τά υπόλοιπα γράμ-ματα συνδυάζονται γιά νά φτιάξουν ένα σημάδι ή σφραγίδα πού ό μάγος άφήνει νά βυθιστεί στό υποσυνείδητο του κοιτάζοντάς το επίμονα. 'Ύστερα τό υποσυνείδητο αναλαμβάνει τά υπόλοιπα.

Ό Κίνγκ περιγράφει ένα από τά πειράματα συμβολικής μαγείας τοϋ Σπαίρ. 'Ανήγγειλε τήν πρόθεση του νά κάνει νά πέσουν άπό τόν αέρα φρεσκοκομμένα τριαντάφυλλα, καί περιέφερε διάφορα συμβολικά σχέδια, έπαναλα μβάν ο ν τα ς τη λέξη «τριαντάφυλλα» μέ τό πρόσωπό του στρεβλω-μένο. Τή οτίγμή εκείνη ό σωλήνας πάνω άπό τό κεφάλι του έσπασε, πλημ-μυρίζοντας τόν Σπαίρ καί τόν σύντροφο του μέ βρωμόνερα.

Ό Απολλώνιος ό Τυανεύς μπορεί νά ήταν καββαλιστής- άσφαλώς συνδεόταν στενά μέ τόν Γνωστικισμό. Τό όνομά του συνδέεται συχνά μέ τό όνομα πί"> ίόρυτή μιας μεγάλης σχολής Γνοκττικισμοϋ, τόν Σίμωνα Μάγο, πού έδωσε τό δνομά του στούς Σιμωνιακούς. 'Εξαιτίας τοϋ ζήλου των Χριστιανών νά καταστρέψουν όλα τά ντοκουμέντα τής αίρέσεως, ξέρουμε ελάχιστα γι' αυτόν. Αναφέρεται στίς «Πράξεις των Αποστόλων» (κεφά-λαιο 8) αάν μάγος τής Σαμάρειας πού οί άνθρωποι τόν θεωρούσαν θαυμα-τοποιό Σύμφωνα μέ τίς «Πράξεις», άσπάσθηκε τό Χριστιανισμό. Τά λίγα πού 'Ε/ρυυμε γι' αυτόν προέρχονται άπό τά γραπτά διαφόρων Πατέρων τής Έκλησίας πού είχαν εχθρική διάθεση άπέναντί του. (Έδωσαν άκόμα τό όνομά του σέ ένα άμάρτημα, τή σιμωνία, εξαιτίας ενός θρύλου πώς πρόσ-φερε χρήματα στούς 'Αποστόλους γιά νά τοϋ δώσουν μαγικές δυνάμεις).

Μέσα άπό τήν καταχνιά τοϋ θρύλου καί τής υπερβολής, μπορούμε νά διακρίνουμε τό περίγραμμα ενός άνθρώπου μέ δυνάμεις μέντιουμ καί Πυ-θαγόρεια άγάπη γιά τή γνώση. Έμαθε μαγικά μυστικά άπό τους ίερεΐς τής Αιγύπτου καί Πέρσες μάγους. (Φυσικά οί τελευταίοι ήταν καί οί «τρεις βασιλιάδες» πού παρευρέθηκαν στή γέννηση τού 'Ιησού στή φάτνη). Ήταν μαθητής τοϋ "Αραβα Δοσίθεου, πού οί Κλημεντιανοί Πατέρες 'ισχυρίζον-ται πώς ήταν ψευτομεσσίας· άλλά φαίνεται πώς στην πραγματικότητα δέν ήταν τίποτα χειρότερο άπό τόν ιδρυτή μιας αίρέσεως Γνωστικών. Τό γεγο-νός ότι ο Σίμων ήταν ένα μέντιουμ μέ άσυνήθιστες δυνάμεις γίνεται φα-νερό από δύο άπό τά μαγικά κατορθώματα πού τοϋ άποδίδουν: τήν ικανό-τητα νά κάνει τό σώμα του νά πετάει στόν άέρα καί τήν ικανότητα νά μετακινεί βαρειά έπιπλα χωρίς νά τ' άγγίζει.

Αυτές οί δυνάμεις φέρνουν στό μυαλό τό π ιό άξιόλογο σύγχρονο μέν-τιουμ, τόν Ντάνιελ Ντάγκλας Χόουμ, γιά τόν όποιο θά μιλήσω άργότερα.1

Ό Μπράουνιγκ έκανε τό πορτραίτο τού Χόουμ σάν ψευτομέντιουμ «κύ-ριος Σλάτζ» άλλα είναι τελείως άδικο, "Οχι μόνο ό Χόουμ δέν «άποκαλύ-

!. Βλέπε μέρος τρίτο, κεφάλαιο 8.


φθηκε» ποτέ, ούτε άποδείχθηκε πώς χρησιμοποιούσε άπάτη, άλλά οί επι-στημονικοί παρατηρητές έξακρίβωσαν πολλές φορές πώς μπορούσε νά πε-τάει στόν άέρα καί νά μετακινεί βαρειά έπιπλα. Αυτό δεν Ιγινε μόνο μιάή δυό φορές άλλά έκατοντάδες φορές σέ σαράντα χρόνια. Ό Χόουμ Ικανέ αυτά τά κατορθώματα μέρα, καί χωρίς κανένα άπό τά συνηθισμένα βοη-θήματα τοΰ μέντιουμ. Δυστυχώς, αύτά τά πράγματα έγιναν την εποχή πρίν άπό τήν Ιδρυση της SPR («Εταιρίας ψυχικών Ιρευνών») καί πρίν εφευρε-θούν οί φωτογραφικές μηχανές. "Οταν τά βαρειά τραπέζια εγερναν, τά άντικείμενα πού ήταν πάνω τους έμεναν άκίνητα, σάν νάταν κολλημένα στήν έπιφάνειά τους. Ό Χόουμ βεβαίωνε έπανειλημμένα πώς δέν είχε ιδέα πώς γίνονταν δλα αύτά τά πράγματα.· ήταν μόνο Ινα είδος συσκευής ασυρ-μάτου πού επιανε παράξενες δυνάμεις.

"Αν λοιπόν δεχθούμε πώς ό Σίμων Μάγος μπορούσε νά μετακινεί βα-ρειά έπιπλα καί νά άνυψώνεται - καί απορρίψουμε τίς ίστορίές πώς μπο-ρούσε νά γίνεται άόρατος ή νά μεταβάλλεται σέ ζώο - έχουμε άλλο ενα παράδειγμα Πυθαγόρειας μορφής, πού ταλαντεύεται άνάμεσα στή δια-νοητικότητα καί τη «μαγεία» (λέγεται άκόμα πώς μπορούσε νά περνάει χωρίς νά παθαίνει τίποτα άπό τή φωτιά. Ό Χόουμ μπορούσε νά πιάνει άναμμένα κάρβουνα όταν βρισκόταν σέ κώμα). Ό π ω ς ό Φάουστ τού Γκαίτε, λέγεται πώς εξόρκισε τήν Ελένη τής Τροίας καί τήν ερωτεύθηκε. Οί Χριστιανοί άνταγωνιστές του ισχυρίζονται πώς αυτή ή γυναίκα ήταν μιά πόρνη με τό όνομα "Ελενα, πού τήν αγόρασε άπό ενα πορνείο στήν Τύρο. Άλλά είναι σημαντικό πώς ό Σίμων Μάγος τήν ονόμαζε καί «Σε-λήνη» θεά της σελήνης· αύτό είναι άρκετό γιά νά κάνει κάποιον νά υπο-ψιασθεί πώς αύτό πού υπήρχε πραγματικά εδώ ήταν μιά σύγκρουση άνά-μεσα στό δογματικό χριστιανισμό καί στήν άρχαιότερη λατρεία τής Λευ-κής Θεάς.

Ό Έλιφάς Λεβί, μέ τήν ευφάνταστη άνακρίβειά του γράφει: « Ό Σί-μων έρωτεύθηκε μέ πάθος τήν ύπηρέτριά του (Ελένη)· αύτό τό πάθος πού τόν εξασθενούσε καί τόν ενθουσίαζε άποκατέστησε τίς καταληπτικές του καταστάσεις καί τά νοσηρά φαινόμενα πού ονόμαζε χάρισμα θαυμάτων. Μιά μυθολογία γεμάτη μαγικές άναμνήσεις σέ συνδυασμό μέ ερωτικά όνειρα βγήκε πάνοπλη άπό τό μυαλό του- εκανε προσκυνήματα, σάν τούς 'Αποστόλους, παίρνοντας μαζί του τήν Ελένη...».

Τό μόνο πού μπορούμε νά πούμε γι' αύτό είναι πώς ταιριάζει μέ τό θρύλο τού Σίμωνα Μάγου πού επλασε ή Εκκλησία. Σύμφωνα μ' αύτό τό θρύλο, ό Σίμων είναι βασικά μιά τραγική μορφή, ένας μαύρος μάγος πού ή μαγεία του ήταν κυρίως ψευδαίσθηση - όντας εμπνευσμένη άπό τόν ϊδιο τόν πατέρα τού ψέματος. Θέλει δύναμη καί έπαινο άλλά δεν εχει τήν απαραίτητη άγνότητα καί πνευματική άνωτερότητα (άπό αύτό προέρχεται


ή πρότασή του νά άγοράσει μαγικές δυνάμεις άπό τους Αποστόλους). Ό θρύλος λέει πώς πήγε στή Ρώμη καί έγινε ευνοούμενος τού Νέρωνα χρησι-μοποιώντας άπάτη, κόλπα καί υπνωτισμό γιά νά έπιβληθεΐ. 'Υπνωτίζει έναν άπό τους φρουρούς τού Νέρωνα κάνοντάς τον νά πιστέψει πώς τόν άποκεφάλισε (τόν Σίμωνα Μάγο) όταν στήν πραγματικότητα άποκεφάλισε Ινα κριάρι κι έτσι πείθει τόν Νέρωνα πώς μπορεί νά άναστηθεΐ έκ νεκρών. Γίνεται μάγος τής αυλής τού Νέρωνα καί ot Εβραίοι τής Ρώμης άσπάζον-ται τίς Γνωστικές του διδασκαλίες. Γιά νά βοηθήσει τους ξεγελασμένους συμπατριώτες του, ό άπόστολος Πέτρος πηγαίνει στή Ρώμη καί προκαλεί τόν Σίμωνα σέ μαγικό άγώνα. Ό Σίμων έξορκίζει τεράστια σκυλιά πού όρμάνε πρός τόν Πέτρο άλλά έκεϊνος τά κάνει νά έξαφανιστούν άπλώνον-τας μιά φραντζόλα άγιασμένο ψωμί. 'Ύστερα ό Σίμων άνυψώνεται καί πετάει έξω άπό τό παράθυρο· άλλά ό Ά γ ι ο ς Πέτρος πέφτει γονατιστός καί τόν κατεβάζει μέ μιά προσευχή. Ό Σίμων πεθαίνει άπό τό σπάσιμο δυό ποδιών καί ό Πέτρος φυλακίζεται άπό τόν Νέρωνα. (Φυσικά θά δρα-πετεύσει άφού έχει δλα τά άτού στό χέρι του).

Έχουμε έλάχιστα νά μάθουμε άπό αύτή τή Χριστιανική έκδοχή τής Ιστορίας, έκτός άπό τό γεγονός δτι ή έκλογή ένός κριαριού σάν ζώου πού παρίσταινε τό Σίμωνα καί ή σχέση του μέ τή σειρήνα Ελένη φαίνεται νά δείχνουν πώς οί Χριστιανοί συνέδεσαν τό Σίμωνα μέ τόν ειδωλολατρικό έρωτισμό. Ό Γαλάτης επίσκοπος Είρηναΐος, σέ μιά άπάρνηση τού Γνω-στικισμού, λέει πώς ot Σιμώνιακοί πίστευαν πώς ή Σοφία είχε φυλακισθεί στή γη άπό τούς έπτά άρχοντες καί είχε ύποβληθεϊ σέ κάθε είδους ταπεί-νωση, συμπεριλαμβανόμενης τής φυλακίσεώς της σ' ένα γυναικείο σώμα καί τού εξαναγκασμού της νά γίνει πόρνη σ' ένα πορνείο. Μπορεί τό έπεισόδιο της Ελένης νά είναι σύμπτωση; Ή οί Σιμωνιακοί λάτρευαν τή γυναίκα σάν ένσάρκωση τού «αιώνιου θηλυκού» καί ίσως εξηγούν τήν έκσταση τής σεξουαλικής συνευρέσεως άναφέροντας τή θεϊκή της προέ-λευση; Ή Χριστιανική συνήθεια τής καταστροφής τών στοιχείων, πού θυμίζει τόσο πολύ τόν Χίτλερ καί τόν Στάλιν, σημαίνει πώς δέν θά τό μάθουμε ποτέ. Ή γνώση μας σχετικά μέ τούς Γνωστικούς παραμένει άόρι-στη καί γενική- ξέρουμε πώς οί Σιμωνιακοί «άσκούσαν μαγεία» πώς οί «θεραπευτές» άσκούσαν κάποιο είδος πνευματικής θεραπείας, πώς οί Καϊνίτες συμπαθούσαν τόν 'Ιούδα καί πώς ό Κέρινθος, ό άρχηγός τών Κερινθίων μπορεί νά ήταν συγγραφέας τής «Άποκαλύψεως» πού άποδί-δεται συνήθως στόν άπόστολο 'Ιωάννη. Μπορεί νά ύπάρξει έλάχιστη άμφιβολία πώς οί Γνωστικοί διατήρησαν πολλές άπό τίς παραδόσεις καί τίς Ιδέες τών 'Ορφικών κάί κατά συνέπεια είναι άμεσοι πρόγονοι τής δυτικής μαγικής παραδόσεως τού μεσαίωνα.

Ό Ιστορικός Γίββων δυσκολευόταν νά συγκρατήσει τό σαρκασμό του


όταν έγραφε γιά τήν πρώτη Ιστορία τοϋ Χριστιανισμού παρατηρώντας πώς «οί νόμοι τής φύσεως έμπαιναν συχνά σέ διαθεσιμότητα γιά τό καλό τής Εκκλησίας». Κι δταν μελετήσει κανείς τά σχετικά ντοκουμέντα είναι δύσκολο νά μήν νιώσει τό ϊδιο. Ό Χριστιανισμός ήταν μάλλον έπιδημία παρά θρησκεία. Έκανε έκκληση στό φόβο, τήν ύστερία καί τήν άγνοια. Εξαπλώθηκε στό δυτικό κόσμο δχι γιατί ήταν άληθινός άλλά γιατί οί άνθρωποι είναι ευπιστοί καί δεισιδαίμονες. Τό «Κβό Βάντις» τού Σιέν-κιεβιτς μας δείχνει μιά κοινότητα μεγάλων ψυχών πού άψηφούσαν τή δύναμη τής Ρώμης γιατί κατείχαν μιά άνώτερη άλήθεια άπό τούς είδωλο-λάτρες. Άλλά θάταν σωστότερο νά θεωρήσουμε τούς πρώτους Χριστια-νούς σάν μιά μαζική κίνηση πού μοιάζει μέ τούς όπαδούς τού Μπίλλυ Γκράχαμ ή τούς μάρτυρες τού Ίεχωβά. 'Υπάρχει κάτι τό προσβλητικό (ένοχλητικό) στόν τρόπο πού αύτοεπαινοΰνται μέ τόν βλακώδη ενθουσια-σμό μιας τηλεοπτικής διαφημίσεως. Επινοούν όρδές δαιμόνων γιά νά δείξουν πώς οί άγιοι μπορούν νά τούς έξοντώσουν μέ λίγες προσευχές. Στήν Ιστορία τού μάγου Κυπριανού (άργότερα άγίου Κυπριανού) στόν «Χρυσό θρύλο» ό διάβολος καυχιέται: «Έριξα τόν ουρανό σέ σύγχυση· πέταξα άγγέλους άπό ψηλά· ξεγέλασα τήν Εύα... έβαψα τή γη μέ αίμα... παρότρυνα τή σταύρωση τού Χριστού» καί ούτω καθεξής. « Ό κακομοίρης δέν ήξερε πώς ή δύναμη τοϋ Χριστού εϊναι άνυπέρβλητη» προσθέτει ό χρονογράφος.1 Αυτό είναι τυπικό τοϋ στύλ των πρώτων Χριστιανών συγ-γραφέων. Φαίνεται νά μήν συναισθάνονται πώς δίνοντας στόν σωτήρα τους τίς Ιδιότητες ένός σούπερμαν των κόμικς, άφαιρούν κάθε άθλητικό ένδιαφέρον άπό τή σύγκρουση καί κάνουν τούς άνθρώπους πού έχουν κάποια άνεξαρτησία νά παίρνουν τό μέρος τού διαβόλου. Ό Κυπριανός θέλει νά τόν βοηθήσει ό διάβολος νά κατακτήσει μιά κοπέλα, τήν Ίου-στίνα, πού έχει γίνει όπαδός τού Χριστιανισμού κι έχει κάνει όρκο παρθε-νίας· άν καί δλη ή 'Αντιόχεια προσβάλλεται άπό πανούκλα (πού ή κο-πέλα τήν νικάει τόν έκτο χρόνο μέ τήν προσευχή), έξακολουθεΐ νά άντι-σιέκεται στίς έπιθέσεις τοϋ διαβόλου· ό διάβολος όμολογεΐ πώς «ό εσταυ-ρωμένος είναι μεγαλύτερος άπό δλους» καί ό Κυπριανός άποφασίζει νά γίνει Χριστιανός.

Αύτά πού γράφω δέν έχουν σκοπό νά καταδικάσουν τό χριστιανισμό σάν χριστιανισμό· μιά θρησκεία κρίνεται άπό τίς άνώτερες έκδηλώσεις της κι δχι άπό τίς κατώτερες. Κάθε προπαγάνδα έχει σκοπό νά κάνει έκκληση στούς έλαφρόμυαλους- ή χριστιανική άγιογραφία δέν άποτελεΐ έξαίρεση. Ό χριστιανισμός πρέπει νά κρίνεται άπό τούς μυστικιστές του

1. Αναφέρεται άπό τόν Ε. Μ. Μπάτλερ», Ό μύθος τοϋ μάγου», 'Οξφόρδη, 1948, σελ. 89.


κι δχι άπό τίς «θρησκευτικές του κάμπιες» (γιά νά δανεισθούμε μιά φράση τοϋ Μάρλοου). "Ισως ή θεμελιωδέστερη άντίρρηση στό χριστιανι-σμό είναι τοϋ Νίτσε: πώς έξυψώνει τίς άρνητικές άρετές. Ό 'Ιερός Αυγου-στίνος έκφράζει τήν άντίθεση άνάμεσα στήν «πόλη τοΰ κόσμου» καί στήν «πόλη τοϋ Θεσϋ» στίς χίλιες περίπου σελίδες τοϋ κατώτερου έργου του. Ή έπίθεσή του ένάντια στή γήινη πόλη είναι πειστική· περιγράφει τήν περη-φάνειά της, τήν μυωπία της, καί τήν συμφεροντολογία της - μέ λίγα λόγια τή σκλαβιά της στό καθαρά προσωπικό έπίπεδο. Περιμένει κανείς νά εί-ναι ή «πόλη τοϋ Θεού» μιά πόλη πού διέπεται άπό τήν παρόρμηση πρός τό άπρόσωπο μέ τή δημιουργικότητα καί τήν δράση. 'Αντίθετα δ Αυγουστί-νος μιλάει γιά αυτοθυσία, υπακοή, ταπεινότητα, άγνότητα. Ό λ α είναι άρνητικά. Κάτω άπό αυτές τίς συνθήκες δέν είναι παράξενο πού οί πρώτοι χριστιανοί περνούσαν τόν περισσότερο χρόνο τους φλυαρώντας μεταξύ τους, καίγοντας «αιρετικούς» καί επινοώντας άνόητες 'ιστορίες γιά δαί-μονες. Ά ν διαβάσει κανείς όποιαδήποτε παλαιοχριστιανική πραγματεία - π . χ . τά «'Ιδρύματα μοναστικής ζωής» τού 'Ιωάννη Κασσιανού (γύρω στό 400 μ.Χ.) είναι σάν νά πατάει μέσα σέ άτέλειωτες συζητήσεις γιά σφάλ-ματα καί άμαρτήματα - σαρκικούς πόθους, φθόνο, ματαιοδοξία, περηφά-νεια κλπ. Περιγράφει τήν άκκιδία - τή νόσο τής άνίας τού Όμπλόμωφ -καί όρίζει σάν άντίδοτο τή χειρονακτική δουλειά. Οί καλόγεροι πού περ-νούσαν τό μεγαλύτερο μέρος τοϋ χρόνου τους μ' αυτή τήν άρνητική νοο-τροπία έκαναν τό νού τους στάσιμη λίμνη.

Ή άνθρωπότητα έχει φτάσει σ' ένα σημείο τής έξελίξεώς της όπου ή έμφαση μετατοπίσθηκε άπό τό σώμα στήν ψυχή. Ό Αυγουστίνος είχε δί-κιο νά θεωρεί τόν Πλάτωνα σάν τόν σημαντικότερο ειδωλολάτρη πρό-δρομο τού Χριστιανισμού γιατί ό Πλάτωνας ήταν ό πρώτος πού εξέφρασε τήν ιδέα πώς ή ψυχή περνάει τό χρόνο της προσπαθώντας νά ελευθερωθεί άπό τό σώμα καί πώς ό θάνατος είναι «μιά ολοκλήρωση πού πρέπει, νά τήν εύχόμαστε πιστά». Οί παλιότεροι Έλληνες δέν είχαν δει ποτέ τήν ψυχή σάν κατά κάποιο τρόπο ανταγωνιστή τού σώματος· τό πνεύμα ήταν ή άνάσα τής ζωής άλλά τό φάντασμα πού κατέβαινε στόν κάτω κόσμο ήταν λίγο - πολύ άκριβές άντίγραφο τού σώματος, ή άρχή πού τού έδινε ζωή κι όχι ό έχθρός του. Πολύ ξαφνικά, μετά τέσσερις μόλις χιλιάδες χρόνια πολιτισμού ό άνθρωπος άπέκτησε συναίσθηση τής ψυχής, συναιστάνθηκε ένα μέρος τής ταυτότητάς του πού ξεπερνούσε τό σώμα καί τίς καθημερι-νές του υποθέσεις. "Ως τότε, οί άνάγκες του ήταν άπλές: τροφή, ποτό, άσφάλεια, άνεση, κάποια διέγερση. Τώρα άνέπτυσσε αύτό πού θά μπο-ρούσαμε νά όνομάσουμε μετά άνάγκες, τήν άνάγκη γιά μιά διεύρυνση καί βάθυνση τής συναισθήσεως. Δέν τό καταλάβαινε· δέν είχε τίς έννοιες γιά νά συλλάβει τί γινόταν. Ό σ ο γιά τόν ϊδιο τόν Ίησοΰ, άσφαλώς ποτέ δέν


κήρυξε τόν πόλεμο τής ψυχής ενάντια στό σώμα. Κήρυξε τήν παγκόσμια άγάπη, τήν άρχή τής άλληλοβοήθειας. Ή άνακάλυψή του ήταν μάλλον κοινή λογική παρά μεταφυσική· ήταν ή οικονομική άρχή τής κατανομής τής εργασίας. Ά ν δέκα άντρες φτιάχνουν καθένας τά εξαρτήματα ένός αυτοκινήτου, μπορούν νά φτιάξουν δώδεκα αυτοκίνητα τήν ήμέρα. Ά ν καθένας προσπαθούσε νά φτιάξει ένα αύτοκίνητο μόνος του, θάταν τυχε-ρός άν έφτιαχνε ένα τή βδομάδα. Ό 'Ιησούς ήταν ένας όραματιστής πού πρόβλεψε τή βασιλεία τοϋ θεού στή γή καί πού ήθελε νά πείσει τούς ανθρώπους νά φέρονται σάν θεοί κι όχι σάν ζώα. Δέν αντιπαθούσε τό σώμα καθ' εαυτό καί ήταν εντελώς πρόθυμος νά τρώει μέ πόρνες καί αμαρτωλούς. Ό άπόστολος Παύλος επινόησε τή θρησκεία τοϋ μεσσιανι-σμού πού εξαρτιόταν άπό τόν αύτοβασανισμό καί πού άκμαζε μέ τήν υστε-ρία καί τόν συναισθηματισμό. Ταίριαζε μέ τήν άνάγκη τής άνθρώπινης φυλής στό σημείο εκείνο, τής άπορρίψεως τοϋ κατώτερου εαυτού πού ζεϊ καί πεθαίνει σάν ζώο. Λένε πώς ό «σταυρισμός» τού άποστόλου Παύλου ήταν μιά άπό τίς μεγαλύτερες καταστροφές πού βρήκαν ποτέ τήν ανθρώ-πινη φυλή: μιά μεγάλη μαύρη σκιά μισαλλοδοξίας, ένας ύπερολοκληρωτι-σμός πού κάνει τόν κομμουνισμό νά φαίνεται άκίνδυνος. Αύτό πού χρειά-ζονταν οί άνθρωποι τής Δύσεως σ' έκεΐνο τό σημείο ήταν μιά θετική θρη-σκεία. Οί θρησκείες τής Ελλάδας καί τής Ρώμης άπέτυχαν γιατί δέν είχαν σοβαρότητα καί ένταση. Ή άνθρωπότητα καταδιωκόταν άπό ένα όραμα ελευθερίας. Ή άνθρώπινη φυλή βρισκόταν στά νύχια τής νευρώσεως τού πολιτισμού. Τά άνθρώπινα ένστικτα θυμόνταν τίς μέρες πού ό άνθρωπος ζούσε κυνηγώντας άρκούδες καί μαστόδοντα στις απέραντες σαβάννες. Ήταν σάν ένα παιδί στόν πρώτο του χρόνο στό σχολείο, πού άναθυμάται νοσταλγικά τίς μέρες τής ελευθερίας. Ή λαχτάρα πήρε τή μορφή νοσταλ-γίας γιά τήν επιστροφή σέ κάποιο είδος χρυσής εποχής. Ό χριστιανισμός ξεπέρασε άπλώς τούς άντιπάλους του προσφέροντας ένα όνειρο πού ταί-ριαζε λίγο - πολύ. Ή έλληνική θρησκεία τής Δήμητρας ή τού Όρφέα, θά μπορούσε νά ήταν σοβαρός άντίπαλος άλλά είχε χάσει τή ζωντάνια της μέ τούς αιώνες καί έν πάση περιπτώσει πίστευε στήν μετενσάρκωση. Ή ιδέα νά ξεναγεννιοϋνται χωρίς τελειωμό πάνω στή γή ήταν πολύ λιγότερο ικα-νοποιητική άπό τήν ιδέα νά κάθονται στά δεξιά τού 'Ιησού σ' έναν επίγειο παράδεισο. Ή θρησκεία τοϋ Μίθρ, τού θεού - ήλιου ήταν σχεδόν ϊδια μέ τόν χριστιανισμό τά δόγματά της - τόν «σωτήρα», μιά αιώνια ευτυχία (ή καταδίκη γιά τούς άπιστους) καί μιά εποχή άντικατέστησε σχεδόν τόν χριστιανισμό στή ρωμαϊκή αυτοκρατορία· άλλά δέν είχε τόν έγριο προση-λυτιστικό ζήλο τών περισσότερο όλοκληρωτικών χριστιανών καί ποδο-πατήθηκε άπό αυτούς μέ τή συνηθισμένη βαθύτητα. Πρέπει νά θυμόμαστε πως ή διονυσιακή θρησκεία είχε κερδίσει τόση δύναμη έν μέρει γιατί


έκανε τόσο τρομαχτικές άπειλές «τρέλλαιναν τούς αντιπάλους τους καί τούς έκαναν νά φάνε τά παιδιά τους» κλπ. Ό σύγχρονος κομμουνισμός χρησιμοποιεί τίς ϊδιες τεχνικές (όπως διαγράφονται π.χ. άπό τόν Καΐ-στλερ στό «Σκοτάδι τό μεσημέρι») - άγριες άπειλές καί υποσχέσεις θαυ-μάσιας συμφιλιώσεως γιά τόν μετανοούντα άμαρτωλό. Ό χριστιανισμός μέ τήν πινακοθήκη τών διαβόλων καί των δαιμόνων καί των δαιμόνων τοϋ ύπνου - πού ήταν άμαρτία νά μήν πιστεύεις σ' αύτούς - χρησιμοποίησε τίς ϊδιες δηλητηριώδεις μεθόδους καί τό δολοφονικό του σφίξιμο δέν έσπασε μέχρι τήν έποχή τού Γαλιλαίου καί τού Νεύτωνα.

Ό χριστιανισμός ήταν μιά καταστροφή· θάταν καλύτερο άν ή μεγάλη θρησκεία τής έποχής μας ήταν θετικότερη, κάτι πού νά πλησίαζε περισσό-τερο τή λατρεία τού 'Ορφέα ή τού Διόνυσου. Άλλά άπό Ιστορική άποψη, εξακολουθούσε νά είναι ένα τεράστιο βήμα πρός τά εμπρός γιά τήν αν-θρώπινη φυλή. Γιά πρώτη φορά στή βίαιη ιστορία της, ένα μεγάλο μέρος τής άνθρωπότητας πίστευε άπόλυτα σ' ένα δόγμα πού ήταν άσχετο μέ τήν καθημερινή της ζωή. Κι αυτό έχει Ιδιάζουσα σημασία. Γιατί, όπως παρα-τηρήσαμε ήδη, ή καθημερινή ζωή παγιδεύει τόν άνθρωπο σ' ένα κουτάκι πού όνομάζεται παρόν. Καί καταστρέφει τόν μακροχρόνιο σκοπό του έξί-σου άποτελεσματικά όσο ή μαύρη κουκούλα καταστρέφει τήν άγριότητα τού γερακιού. Περιορισμένος στό μουντό, χωρίς πρόκληση παρόν, γίνεται φυτό. Ά ν πρόκειται νά δώσει τόν καλύτερο έαυτό του, πρέπει νά οδηγηθεί άπό σκοπούς πού τόν κάνουν νά βγει άπό τήν παθητικότητά του. Μόνο λίγοι άνθρωποι, σάν τόν Αλέξανδρο καί τόν Ναπολέοντα, είναι άρκετά τυχεροί γιά νά σωθούν άπό τήν άνία τους κάνοντας μεγάλα γεγονότα. Οί υπόλοιποι, άν θέλουμε λ'ά περάσουμε τήν «κοινοτοπία τής καθημερινότη-τας» πρέπει νά δημιουργήσουμε τό σκοπό μας ή νά κοιτάξουμε γύρω μας ώσπου νά βρούμε κάποιον σκοπό. ΟΙ περισσότεροι άνθρωποι δέν τό κά-νουν ποτέ. Έτσι άν καί λέγονται πολλά ένάντια στό χριστιανισμό πρέπει νά άναγνωρίσουμε πώς είχε ένα προτέρημα πού άντιστάθμιζε όλα τά ελατ-τώματα. Έκανε τή μεγάλη μάζα τής άνθρωπότητας, πλάσματα μ' έναν ορισμένο σκοπό. Ά ν πίστευαν κυριολεκτικά στούς δαίμονες, πίστευαν κυριολεκτικά καί στούς άγγέλους καί στόν παράδεισο.

ΟΙ δέκα πρώτοι αιώνες τού χριστιανισμού είναι τό ναδίρ τού «μάγου». "Ολοι πίστευαν φυσικά τή μαγεία άλλά τή θεωρούσαν φέουδο τοϋ διαβό-λου. Αυτό πρέπει νά ήταν σκληρό γιά τά φυσικά μέντιουμ καί τίς μάγισσες άν καί πέρασαν άκόμα μερικοί α'ιώνες ως τή μεγάλη καταδίωξη τών μα-γισσών. Ένας θρύλος πού άσκησε τεράστια έπιρροή στό μεσαίωνα άφο-ρούσε έναν ιερέα μέ τό όνομα Θεόφιλο. Προφανώς φτωχού πνεύματος άνθρωπος, άρνήθηκε μιά έπισκοπή γιατί φοβόταν τήν ευθύνη- άλλά ό άνθρωπος πού τήν δέχθηκε τόν καταδίωξε ώσπου γύρισε ό τροχός. Ό


Θεόφιλος πλησίασε Ιναν κακό γέρο Εβραίο (οί Εβραίοι έκείνη τήν έποχή ήταν γενικά άποδιοπομπαΐοι τράγοι) πού κάλεσε τό διάβολο. Ό Θεόφι-λος συμφώνησε νά άπαρνηθεΐ τή Μαρία καί τόν 'Ιησού (πού, δπως εξήγησε ό διάβολος τόν πρόσβαλαν) καί σέ άντάλλαγμα ή τύχη του γύρισε, ό άντί-παλός του έκθρσνίσθηκε κι έγινε έπίσκοπος στή θέση του. Άλλά τώρα άρχισε νά άνησυχεΐ γιά τήν αιώνια σωτηρία του καί παρακάλεσε τήν Παρθένο νά τόν βοηθήσει. Τελικά πήρε τή συγγνώμη τού Θεού γιά τό Θεόφιλο, πού όμολόγησε δημόσια τό άμάρτημά του καί πέθανε λίγο άργό-τερα σέ μιά άτμόσφαιρα άγιοσύνης, άφού έκαψε τή διαβολική συμφωνία.

Γιά κάποιο λόγο, ή παράλογη αύτή Ιστορία άγγιζε τή φαντασία τών Χριστιανών γιά χίλια χρόνια ( Ό Ε. Μ. Μπάτλερ άναφέρει τίς χρονολο-γίες 600 μέ 1.600 μ.Χ.). Ήταν ή πρώτη Ιστορία αύτσΰ τοϋ είδους, ένας λειτουργός τού θεού πού συναναστρέφεται μέ τό διάβολο, πλησιάζει τήν αιώνια καταδίκη (μιά σκέψη πού έκανε δλους ν' άνατριχιάζουν άπό φρίκη) άλλά τελικά κάνει έκκληση στήν Παρθένο Μαρία πού έχει ήδη γίνει τό σύμβολο τής τρυφερότητας καί τού οϊκτου στήν Εκκλησία. Ή Ιστορία μπορούσε νά έχει άτέλειωτες παραλλαγές: οί ταπεινώσεις τού Θεόφιλου στά χέρια τοϋ πετυχημένου του άντίπαλου, τά μαγικά κόλπα τού διαβόλου γιά νά έκθρονίσει τόν άντίζηλο, ό φόβος καί ή μετάνοιά του. «Τά είχε δλα» δπως 3ά μπορούσε νά πει ένας παραγωγός τού Χόλλυγουντ. Κι άρχισε τή μεγάλη παράδοση παρόμοιων ίστοριών πού φθάνει στό άπο-κορύφωμα μέ τό θρύλο τού Φάουστ. Ή παλιά θρησκεία τών Shamans είχε τώρα ξεχαστεί έντελώς. Ά ν κανένας είχε άνακαλύψει τά σχέδια τής λίθι-νης έποχής μέ τούς μάγους μέ τά κέρατα στίς σπηλιές, θά τό θεωρούσε σάν άπόδειξη πώς οί παλιοί βρίσκονται κάτω άπό τήν εξουσία τοϋ διαβόλου πρίν κατέβει ό 'Ιησούς γιά νά σώσει τήν άνθρώπινη φυλή.

Ό χριστιανισμός έπαψε νά είναι θρησκεία τών καταπιεσμένων μετά τόν προσηλυτισμό τοϋ αυτοκράτορα Κωνσταντίνου (312 μ.Χ.)· οί Χρι-στιανοί πήραν ξαφνικά τό «πάνω χέρι» κι άρχισαν νά καταδιώκουν μέ μιά αποτελεσματικότητα πού θά τή ζήλευε κι ό Νέρωνας. Ή βιβλιοθήκη τής Αλεξάνδρειας, πού περιείχε μεταξύ άλλων τήν συλλογή βιβλίων τού Α ρι -στοτέλη - κάηκε κατά διαταγή τού άρχιεπίσκοποί· τής Άλεξάλ'δρειας (μέ τήν υποστήριξη τού αύτοκράτορα Θεοδοσίου). Ή γνώση ήταν κακό· μή-πως ό Αδάμ δέν διώχτηκε άπό τόν Παράδεισο γιατί θέλησε νά μάθει; 'Εξάλλου υποψιάζονταν πώς ot μελετητές τής βιβλιοθήκης άσκούσαν άλ-χημεία (τήν προσπάθεια μεταμορφώσεως βασικών μετάλλων σέ χρυσάφι καί άνακαλύψεις τής «Φιλοσόφικής λίθου», τοϋ μυστικού τής α'ιώνιας ζωής). Ή άλχημεία κέρδισε τελικά κάποιο σεβασμό δηλώνοντας πώς ή άναζήτηση τής «Φιλοσοφικής λίθου» ήταν ένα σύμβολο τής άναζητήσεως τού χριστιανού γιά μυστική ένωση μέ τό Θεό.


Μόνο ένας αξιόλογος αυτοκράτορας προσπάθησε νά πάρει άποφασι-στική θέση ένάντια σ' αυτή τή δηλητηριώδη, άρνητική θρησκεία πού κατακτούσε τή Δύση: ό 'Ιουλιανός, γνωστός ώς «παραβάτης», ό άνηψιός τού Κωνσταντίνου. Ένας εύγενικός διανοούμενος, τόσο άποτραβηγμένος άπό τόν κόσμο ώστε γλύτωσε άπό τή δολοφονία άπό τούς γ ιούς τοϋ Κων-σταντίνου, έκανε μιά άποφασιστική προσπάθεια νά άπαλλαγεΐ άπό τό χριστιανισμό όταν άνέβηκε στό θρόνο τό 361. Ή φιλοδοξία του ήταν νά άποκαταστήσει τήν ειδωλολατρική λατρεία τών θεών καί νά άντικαταστή-σει τόν χριστιανισμό μέ τόν Μιθραϊσμό σάν έπίσημη θρησκεία. Στήν επι-στολή του στό Σαλλούστο «Περί τού κυριάρχου 'Ηλίου» μιλάει γιά τήν «παράξενη επιθυμία γιά τίς ήλιακές άκτίνες» πού τόν κυρίευε όταν ήταν παιδί καί προσθέτει πώς μόνος του, χωρίς τή βοήθεια βιβλίων ή δασκάλων έμαθε «νά μαντεύει άπό τά ουράνια σο')ματα» δηλαδή, τήν άστρολογία. Δυσ-τυχώς ό 'Ιουλιανός, ό άνθρωπος τής εΙρήνης, έκανε τό λάθος νά προσπα-θήσει νά γίνει πολεμιστής καί πέθανε σέ μιά έκστρατεία στήν Περσία μόλις δυό χρόνια μετά τήν άνοδό του στό θρόνο. Ό παλιός του φίλος άπό τό σχολείο καί επίσκοπος τής Κωνσταντινουπόλεως (ό Γρηγόριος ό Να-ζιανζηνός) έγραψε δυό «έπικρίσεις κατά τού Ιουλιανού»· έπειδή ό 'Ιου-λιανός τού είχε δείξει μεγάλη καλωσύνη άναγκάστηκε νά επινοήσει κακά κίνητρα γιά νά τό έξηγήσει. Πάντως ό θάνατος τού 'Ιουλιανού ήταν μιά τραγωδία γιά τό δυτικό κόσμα άν είχε ζήσει όσο ό αύτοκράτορας Αύγου-στος, ό κόσμος θάχε γίνει καλύτερος καί λογικότερος τόπος. Ό Ίψεν στό έργο του «Αύτοκράτορας καί Γαλιλαίος» συνέλαβε ένα μέρος τής σημα-σίας τού 'Ιουλιανού καί όσοι ένδιαφέρονται γιά τόν φιλόσοφο - αυτοκρά-τορα πρέπει νά διαβάσουν τό έργο. ( Ό άλλος μεγάλος φιλόσοφος αύτο-κράτορας, Μάρκος Αυρήλιος είχε έπίσης καταδιώξει τούς Χριστιανούς πρίν δύο αιώνες, κι αυτό χρησιμοποιήθηκε πάντα έναντίον του· άλλά ή άλήθεια φαίνεται νά είναι πώς ισορροπημένα, λογικά πνεύματα όπως ό 'Ιουλιανός κι ό Μάρκος Αύρήλιος προσβάλλονταν άπό τό κράμ»* προλή-ψεως καί υστερικού συναισθηματισμού τοϋ χριστιανισμού). 'Ρ' σκέψη ενός μακρόβιου 'Ιουλιανού είναι μιά άπό τίς πιό λυπηρές χαμένες πιθανό-τητες της δυτικής 'ιστορίας.

'Ασφαλώς θά είχε τεράστια διαφορά γιά τήν ιστορία τής μαγείας. Οί ειδωλολάτρες δέν φοβόνταν τή μαγεία, γιατί δέν τήν συνέδεαν μέ τό διάβο-λο (ή τό ειδωλολατρικό του άντίστοιχο - Σέτ, Άριμάν κλπ). Μέ τόν χριστια-νισμό ή μαγεία έγινε «μαύρη μαγεία» καί ή δύναμή της προερχόταν άπό δαίμονες κι όχι άπό τίς κρυφές ικανότητες τού Ιδιου τοϋ άνθρώπου. "Οσον άφορά «ή μαγεία, ό χριστιανισμός ήταν μιά τεράστια κοροϊδία. Ή «μα-γεία» είναι μιά φυσική άνθρώπινη λειτουργία καί μπορεί νά άναπτυχθεί όπως οποιαδήποτε άλλη λειτουργία. 'Αλλά στόν χριστιανισμό έκδηλώσεις


ιδιότητας μέντιουμ, δεύτερης δράσεως κλπ. θεωρούνταν μαρτυρία κυριεύ-σεως άπό δαίμονες ή άγγελικής επεμβάσεως. Ό «μύστης» γινόταν άγιος ή μάγος. Ένας καλόγερος πού συνέβαινε νά έχει δυνάμεις μέντιουμ μπο-ρούσε νά καεί ζωντανός ή νά άγιάσει.

Έ ν α παράδειγμα τών τελευταίων είναι ό άγιος 'Ιωσήφ τού Κοπερτίνο, ό «Ιπτάμενος μοναχός» πού τά κατορθώματά του βεβαιώνονται άπό πολ-λούς μάρτυρες. Ό Τζιουζέπε Ντέζα γεννήθηκε στήν 'Απουλία τής 'Ιταλίας τό 1603, ένα παράξενο, άρρωστιάρικο άγόρι πού έγινε γνωστό ώς «ανοι-χτό στόμα» γιατί τό στόμα του ήταν συνήθως άνοιχτό- ένας σχολιαστής παρατηρεί πώς «δέν άπεΐχε πολύ άπό αύτό πού θά ονομάζαμε σήμερα κατάσταση περιορισμένης πνευματικής ικανότητας».1 Ένας επίσκοπος τόν περιέγραψε ώς 'ιδιώτη (άν καί ή λέξη σήμαινε μάλλον άθώος παρά ήλί-θιος). Πάθαινε έκστάσεις καί άκόμα καί σέ εφηβική ήλικία παραδινόταν σέ άσκητικό αύτοβασανισμό πού ύπονόμευε τήν υγεία του. Σέ ήλικία δε-καεφτά ετών έγινε δεκτός στό τάγμα τών Καπουκίνων άλλά διώχθηκε μετά όχτώ μήνες γιατί ήταν τελείως άνίκανος νά συγκεντρωθεί. Λίγο άργότερα τό «τάγμα τών μοναχών» κοντά στό Κοπερτίνο τόν δέχθηκε γιά σταυλίτη καί στά είκοσιδύο του έγινε Φραγκισκανός ιερέας. Εξακολούθησε νά μένει νηστικός καί νά μαστιγώνεται, άποκτώντας φήμη άγιότητας. 'Ύστερα μιά μέρα στή μέση τών προσευχών του μετά τή λειτουργία, άνυ-ψώθηκε άπό τό έδαφος καί προσγειώθηκε στό ιερό σέ μιά κατάσταση έκστάσεως. Δέν κάηκε άπό τίς φλόγες τών κεριών καί ξαναγύρισε πετών-τας στήν προηγούμενη θέση του.

Όταν τόν έστειλαν νά δει τόν πάπα, κυριεύτηκε πάλι άπό τέτοια έκ-σταση πού άνυψώθηκε στόν άέρα. Οί κρίσεις πετάγματος του φαίνεται πώς συνδέονταν πάντα μέτήν κατάσταση πού οί 'Ινδοί ονόμαζαν Samadhi, έκσταση. Οί ανυψώσεις τοί' έπαψαν γιά δυό χρόνια όταν ένας εχθρός άνώτερός του τόν ταπείνωσε καί τόν καταδίωξε, άλλά μετά άπό διακοπές στή Ρώμη ώς φιλοξενούμενος τοϋ έπικεφαλής τοϋ τάγματος καί μιά ένθου-σιώδη υποδοχή άπό τό λαό τής Άσσίζης ξαναβρήκε τήν καλή του διάθεση καί πέταξε δεκαπέντε μέτρα γιά νά φιλήσει τήν εικόνα τής Παρθένου στό ιερό.

Φαίνεται πώς ήταν μιά παράξενη άλλά άπλή περίπτωση· τό πέταγμα στόν άέρα όταν βρισκόταν σέ κατάσταση ένθουσιασμού φαίνεται νά ήταν τό μοναδικό του κατόρθωμα. Ή έκσταση δέν χρειαζόταν νάναι θρησκευ-τική· σέ μιά περίπτωση δταν βοσκοί έπαιζαν τίς φλογέρες τους στήν εκ-κλησία τήν παραμονή τών Χριστουγέννων, άρχισε νά χορεύει άπό καθαρή χαρά κι ύστερα πέταξε στό ψηλό ιερό, χωρίς νά χτυπήσει σέ κανένα άπό τά

1. Ε. Τζ. Ντίγκγουωλλ, «Μερικά ανθρώπινα παράξενα», Λονδίνο, 1947.


άναμμενα κεριά. 'Αντίθετα άπό τόν Ντάνιελ Ντάγκλας. Χόσυμ ό άγιος 'Ιωσήφ φαίνεται πώς μπορούσε νά έλέγχει τίς πτήσεις του. Σέ μιά περί-πτωση δταν είχε περάσει άπό λάμπες καί στολίδια πού τού έκλειναν τό δρόμο γιά τό βωμό, ό άνώτερός του τόν κάλεσε νά γυρίσει καί γύρισε πετώντας στή θέση πού είχε άφήσει. Όταν ένας συνάδελφός του καλόγε-ρος παρατηρησε τήν όμορφιά τοϋ ουρανού, φώναξε καί πέταξε στήν κορφή ένός κοντινού δέντρου. Μπορούσε άκόμα νά σηκώσει μεγάλα βάρη· μιά Ιστορία λέει πώς σήκωσε έναν ξύλινο σταυρό πού προσπαθούσαν νά τοπο-θετήσουν στή θέση τους δέκα έργάτες καί πέταξε μαζί του στήν τρύπα πού τού είχαν έτοιμάσει. Μπορούσε άκόμα νά κάνει τούς άλλους νά πετάνε· γιάτρεψε έναν τρελό ευγενή πιάνοντας τά μαλλιά του καί πετώντας στόν άέρα μαζί του, μένοντας εκεί ένα τέταρτο τής ώρας κατά τόν βιογράφο του. Σέ μιά άλλη περίπτωση έπιασε έναν τοπικό Ιερέα άπό τό χέρι καί άφού χόρεψε μαζί του πέταξαν κι οί δυό πιασμένοι χέρι - χέρι. Όταν βρισκόταν στό νεκρικό του κρεβάτι, στά έξήντα του χρόνια, ό γιατρός πού τόν παρακολουθούσε πρόσεξε, καθώς καυτηρίαζε ένα σάπιο πόδι, πώς ό άδερφός 'Ιωσήφ πετούσε στόν άέρα έξι ίντσες πάνω άπό τήν καρέκλα. Πέθανε λέγοντας πώς άκουγε τούς ήχους καί μύριζε τίς εύωδίες τοϋ παρα-δείσου.

Τί πρέπει νά συμπεράνουμε άπό τέτοια φαινόμενα; Θάταν βολικό άν μπορούσαμε νά τά άπορρίψουμε στό σύνολό τους σάν ένα μάτσο ψέματα ή μαζική υστερία ή ύπνωση. Μπορούμε άσφαλώς νά άπορρίψουμε χωρίς καμ-μιά τύψη τό ένενηνταπέντετοις έκατό τών θαυμάτων πού άποδίδονται στούς άγιους μ' αύτό τόν τρόπο. (Ένα τυπικό παράδειγμα: άναφέρεται πώς ό άγιος Ντάνσταν τοϋ Γκλάστονμπερυ μετακίνησε μιά έκκλησία σπρώχνσν-τάς την). 'Αλλά δέν μπορούμε νά άπορρίψουμε τίς μαρτυρίες· είναι συν-τριπτικές. Τά κατορθώματά του είχαν γιά μάρτυρες δούκες, βασιλιάδες καί φιλόσοφους (ή τουλάχιστον ένα φιλόσοφο - τόν Λάιμπνιτς). "Οταν πρότειναν νά άνακηρυχθεί άγιος ή έκκλησία άρχισε νά έρευνά τίς πτήσεις του καί πάρθηκαν εκατοντάδες καταθέσεις. 'Ανακηρύχθηκε άγιος 104 χρόνια μετά τό θάνατό του.

Ό Ε. Τζ. Ντίγκγουωλλ άρχισκεπτικιστής σ' αυτά τά θέματα, τελειώνει μιά άφήγηση γιά τό μοναχό παραδεχόμενος ότι «ή γνώση μας γι' αυτά τά πράγματα δέν είναι καθόλου έπαρκής».

Ό άδερφός 'Ιωσήφ πετούσε. Δέν μπορεί νά ύπάρξει πιθανή άμφιβολία γι' αύτό. Θάταν άσκοπο νά ρωτήσουμε: «Πώς τό έξηγοϋμε»; γιατί δέν μπορούμε κάν νά κάνουμε μιά άρχή στήν κατανόηση τών μηχανισμών πού χρειάζονταν. Ό Χόουμ άπέδιδε τίς πτήσεις του, σέ πνεύματα μάλλον παρά στίς δικές του δυνάμεις. Οί πτήσεις τοϋ άδερφοϋ 'Ιωσήφ προέρχονταν άναμφίβολα άπό τίς δικές μας δυνάμεις. Ή λογικότερη στάση είναι νά


ΰποθέσσυμε πώς δλοι οί άνθρωποι έχουν τή δυνατότητα νά πετάξουν καί νά κάνουν τά άλλα κατορθώματα τοϋ άδερφού Ιωσήφ. Αύτό συμφωνεί τελείως μέ τήν άποψη πού έκθέτω σ' αύτό τό βιβλίο. 'Υπάρχει ένα βασικό σφάλμα στόν τρόπο πού συλλαμβάνουν οί άνθρωποι τόν κόσμο. Σκεπτό-μαστε τό νού ώς άβοήθητο καί άνίσχυρο σ' έναν κόσμο στέρεης ύλης, έναν άπλό παθητικό παρατηρητή. Παίρνουμε μιά άρνητική άποψη γιά τόν έαυτό μας καί τόν κόσμο, χωρίς νά συναισθανόμαστε τήν έκταση στήν όποία έλέγχουμε τά πράγματα πού φαίνεται άπλώς νά «συμβαίνουν». 'Ελέγχω δλες μου τίς φυσικές λειτουργίες άπό τήν πέψη ώς τή διάθεση τών περιττωμάτων μου, μέ μιά υποσυνείδητη βούληση. Τήν έπόμενη φορά πού θά ουρήσετε, προσπαθήστε νά παρατηρήσετε τήν «νοητική πράξη» μέ τήν όποία «ξεκλειδώνετε» τό μηχανισμό, έκκλήσεως καί θά παρατηρήσετε πώς είναι ένα είδος «βουλήσεως» πού συνεπάγεται νά μήν θέλετε μέ τά άνώ-τερα συνειδητά σας έπίπεδα. 'Αλλά είναι άσφαλώς μιά πράξη βουλήσεως, δχι κάτι πού συμβαίνει άκούσια. Οί μάγοι καί τά μέντιουμ είναι άνθρω-ποι πού άπόκτησαν τυχαία τή δύναμη νά χρησιμοποιούν σέ άσυνήθιστη έκταση αυτή την «άσυνείδητη βούληση». Είναι συχνά πολύ άπλοί άνθρω-ποι - σάν τόν άγιο 'Ιωσήφ τοϋ Κοπερτίνο - γιατί στους άπλούς άνθρώπους ή προσωπική συναίσθηση καί ή βούλησή της, δέν είναι συχνά άνεπτυγμέ-νες.

Είναι διασκεδαστικό νά άναφέρουμε πώς δ προστάτης καί σύντροφος στά ταξίδια τού Λάιμπνιτς, ό δούκας τού Μπρόνσγουϊκ, προσηλυτίσθηκε στόν καθολικισμό άπό τίς πτήσεις τοϋ άγίου 'Ιωσήφ - διασκεδαστικό γιατί μπορεί νά είμαστε σχεδόν βέβαιοι πώς δέν υπήρχε καμιά σχέση άνάμεσα στίς πεποιθήσεις τού άγίου 'Ιωσήφ καί τίς διαμεσιτικές του δυ-νάμεις.

Έ ν α άλλο διασκεδαστικό σημείο πού θά μπορούσε νά δώσει δπλα σ' έναν σκεπτικιστή είναι πώς άν καί ό άδερφός 'Ιωσήφ δέν φορούσε έσώρ-ρουχα (εκτός άπό μεταλλικές άλυσσίδες καί τά παρόμοια) οί πτήσεις του δέν προκαλούσαν ποτέ άμηχανία στό έκκλησίασμα· τά ρούχα του ελέγχον-ταν άπό τίς κρυμμένες του δυνάμεις ή ίσως άπό χέρια πνευμάτων πού ήθελαν νά προστατέψουν τήν σεμνότητά του.

Γράφοντας ένα τέτοιο πράγμα, συναισθάνεται κανείς τήν τέλεια έλ-λειψη σκοπού τού σκεπτικισμού. Είναι σάν νά επιμένουμε πώς τό μαύρο είναι άσπρο ή πώς δύο καί δύο κάνουν πέντε. Μπορούμε νά μιλάμε γιά «βαθμούς βεβαιότητας» καί νά έπιμένουμε πώς δέν μπορούμε ποτέ νά «μάθουμε» άν κάτι είναι άληθινό. 'Αλλά τό βάρος τών ένδείξεων είναι τέτοιο πού ξέρουμε πώς ό Ναπολέων πέθανε στήν 'Αγία 'Ελένη. 'Υπάρχει χώρος γιά μιά μικρή άμφιβολία - υπάρχει μιά ιστορία πώς ό Ναπολέων δραπέτευσε άπό τήν 'Αγία Ελένη καί πυροβολήθηκε κατά λάθος στό


πάρκο τοΰ άνακτόρου τοϋ Σένμπρουν.1 Άλλά δταν κανείς άντιμετωπίζει τό βάρος τών ενδείξεων δέν είναι πιά δυνατόν νά πάρει σκεπτικιστική ή ουδέτερη στάση. Τό μόνο σημαντικό ερώτημα είναι: Τί σημαίνει; Καί τότε συνειδητοποιεί κανείς πώς ό πραγματικός λόγος πού oi άνθρωποι προτι-μούν νά μήν σκέπτονται έναν μοναχό πού μπορούσε νά πετάξει είναι πώς δέν μπορούν νά σκεφθούν καμιά έξήγηση. Καί ενώ όλοι οί άνθρωποι αφιερώνουν ολόκληρη τή ζωή τους σέ προβλήματα δπως ό τετραγωνισμός τού κύκλου ή ή τριχοτόμηση μιάς γωνίας, δέν φαίνεται νά νιώθουν τήν ίδια παρόρμηση νά λύσουν προβλήματα πού συνδέονται μέ τό άπόκρυφο. Τό 1923, ό Τόμας Μάνν, πού ήταν τότε ένας από τούς γνωστότερους συγ-γοαφεΐς τής Ευρώπης, έγραψε ένα δοκίμιο μέ τίτλο «"Ενα πείραμα άπό-κρυφου» δπου περιέγραψε τήν συμμετοχή του σέ μιά συνεδρίαση μέ τό μέντιουμ Βίλλι Σνάιντερ, έναν δεκαεννιάχρονο βοηθό οδοντογιατρού. Ό Μάνν κρατούσε τούς καρπούς τού Σνάιντερ κατά τή συνεδρίαση καί περι-γράφει δτι συστρεφόταν καί ίδρωνε παράξενα, σάν γυναίκα πού βρίσκε-ται στούς πόνους τού τοκετού - ή σάν τήν Πυθία τών Δελφών. 'Ύστερα μαντήλια καί κουδούνια άρχισαν νά πετάνε στό δωμάτιο, ένα μουσικό κουτί έπαιξε καί τά πλήκτρα μιάς γραφομηχανής χτυπήθηκαν άπό τά άυλα δάχτυλα ένός όδηγού πού ονομαζόταν Μίννα. Ό Μάνν μαρτυρεί: «Κάθε μηχανική άπάτη ή ταχυδακτυλουργικό κόλπο ήταν άνθρώπινα.άδύνατο». Έγραψε σάν άνοιχτόμυαλος σκεπτικιστής πού δέν είχε ενδιαφερθεί γιά τά άπόκρυφα πρίν άπό τήν έμπειρία του ούτε ξαναενδιαφέρθηκε μετά. Απλώς περίγραφε ξεκάθαρα αύτό πού είχε δει καί ή θεωρία του ήταν πώς τά φαινόμενα προκαλούνταν άπό τό νού μέντιουμ μετατρέποντας κατά κάποιο τρόπο τά δνειρά του (ό Σνάιτερ βρισκόταν σέ κώμα) σέ άντικειμε-νικές πραγματικότητες. Έχοντας ύπόψη μας τήν άμεμπτη φύση τής μαρτυ-ρίας τού Μάνν, θά μπορούσε κανείς νά φαντασθεί πώς οί δημοσιογράφοι όλου τού κόσμου θ' άρχιζαν νά κάνουν υποθέσεις σχετικά μέ τόν τρόπο πού προκαλούνταν αύτά τά φαινόμενα. Άλλά κανένας δέν τό έκανε -τουλάχιστον έξω άπό τούς «πνευματιστικούς» κύκλους. Ά ν οί μάρτυρες ήταν ό πάπας καί ό άρχιεπίσκοπος τού Καντέρμπουρυ δέν θά είχε καμιά διαφορά. Δέν θά «ταίριαζε» καί οποιοσδήποτε σκάνδαλο διαζυγίου σχε-τικά μέ ένα μέλος τής άριστοκρατίας είναι περισσότερο άξιοδημοσίευτο άπό οποιοδήποτε άχώνευτο γεγονός.

Ή πρόκληση είναι νά κάνει κανείς αύτά τά φαινόμενα νά «ταιριά-ξουν» - όπως ό Αϊνστάιν έκανε τήν κίνηση τού Μπράουν καί τήν συστολή τού Φιτζέραλντ νά ταιριάξουν έπινοώντας τήν θεωρία τής σχετικότητας. Ή προσπάθεια τού Μάνν νά δώσει μιά έξήγηση έκφράζεται σ' αυτές τίς

1 Βλέπε Φράνκ Έντουαρντς «Πιό παράξενο άπό τήν επιστήμη», κεφάλαιο 45.


λέξεις. « Ό Χέγκελ ήταν έκεϊνος πού είπε πώς ή 'ιδέα, τό πνεύμα, είναι ή τελική πηγή όλων τών φαινομένων- καί ίσως ή ύποφυσική φυσιολογία είναι καταλληλότερη άπό τήν φυσιολογική γιά νά άποδείξει αύτόν τόν Ισχυρισμό». Θά μπορούσε κανείς νά επεκταθεί πάνω σ' αύτό λέγοντας πώς οί άνθρωποι δέν έχουν ιδέα γιά τήν έκταση στήν όποία συμμετέχουν άσυ-ναίσθητα στά φαινόμενα τής ζωής τους. Μπορούμε νά δεχθούμε τήν Ιδέα πώς τό υποσυνείδητο μου μπορεί νά μέ κάνει νά ξεχάσω μιά όμπρέλλα σ' ένα σπίτι πού θέλω νά ξαναεπισκεφθώ- άλλά όχι πώς θά μπορούσε, κάτω άπό ορισμένες συνθήκες, νά κάνει τήν όμπρέλλα νά πετάξει στόν άέρα.

Τό άν οί δυνάμεις πού έκαναν τόν άγιο 1 Ιωσήφ νά πετάει σάν άερό-στατο καί έριξαν ένα κρίκο άπό φελλό στό πρόσωπο τού 'Γόμας Μάνν ήταν «τηλεκινητικές» ή άν ό άγιος 'Ιωσήφ κι ό Βίλλι Σνάιντερ έδωσαν κατά κάποιο τρόπο τήν ένέργεια γιά έξωανθρώπινους παράγοντες, είναι ένα θέμα στό όποιο δέν μπορούμε νά τολμήσουμε νά έκφέρουμε καμιά γνώμη σ' αύτό τό στάδιο. 'Αλλά δέν μπορεί νά ύπάρξει άσφαλώς άμφιβολία πώς αυτές οί δυνάμεις μπορούν νά έλεγχθούν από κάθε άνθρωπο.

ΟΙ συνηθισμένες μας άνθρώπινες δυνάμεις είναι άρκετά παράξενες. Π.χ. όποιος έχει υποφέρει άπό συνάχι ή κρύωμα στό κεφάλι θά ξέρει πώς μπορεί νά καθαρίσει ένα φραγμένο ρουθούνι μέ ένα είδος νοητικής προσ-πάθειας. Δοκιμάστε το σάν πείραμα. Είσαστε ξαπλωμένος στό κρεβάτι μέ τό άριστερό σας πλευρό καί τό άριστερό σας ρουθούνι είναι βουλωμένο. Γυρίστε δεξιά κι ύστερα προσπαθήστε νά ξεβουλώσετε τό ρουθούνι σας μέ μιά πράξη συγκεντρώσεως. Αύτό συνεπάγεται ένα είδος αύτοϋπνώσεως: φανταζόσαστε τό σημείο τού άποκλεισμού καί τό φανταζόσαστε νά καθα-ρίζει- άν άρχίσει νά καθαρίζει κάνετε πρόσθετες προσπάθειες. Πώς γίνε-ται αύτό άπό φυσιολογική άποψη; Προφανώς όχι μέ τούς μύς. Ή εξήγηση είναι ίσως πώς προκαλείτε αυξημένη ροή αίματος στήν περιοχή.1 'Εδώ λοιπόν έχουμε ένα παράδειγμα μιάς «λειτουργίας» πού τήν έχουμε δλοι άλλά κανένας δέν κάνει τόν κόπο νά τήν άναπτύξει γιατί φαίνεται άσή-μαντη. 'Αλλά προχωρήστε άλλο ένα στάδιο στό πείραμα. Τήν έπόμενη φορά πού θά νιώσετε ν' άρχίζει ένας ελαφρός πονόλαιμος δοκιμάστε τήν ίδια θεραπεία συγκεντρώσεως: συγκεντρωθείτε στήν πηγή της μολύνσεως καί «άκουμπήστε» πάνω της. Ή εμπειρία μου είναι πώς κι αύτό μπορεί νά πετύχει. (Σέ τελευταία άνάλυση όλοι ξέρουμε τό άντίθετο φαινόμενο- νιώ-θετε νάρχεται ένα κρύωμα- κοιμόσαστε κι όταν ξυπνήσετε είναι ξαφνικά πολύ χειρότερο - σάν τό κλείσιμο τής βουλήσεως νά άφησε τό κρύωμα νά επικρατήσει). Μόλις μάθετε τό κόλπο έχει ενδιαφέρον νά επινοήσετε και-

1. θ ά μπορούσαμε νά θυμηθοϋμε πώς μ' αύτόν τόν τρόπο ό Έντουαρντ Καίης θεράπευσε τήν απώλεια της φωνής του.


νούργια πειράματα γιά νά δοκιμάσετε τόν έλεγχο σας πάνω στό σώμα σας π.χ. νά ζεστάνετε κρύα χέρια ή πόδια μέ τή συγκέντρωση (ένα δυσκολότερο κατόρθωμα, άλλά άξίζει νά έπιμείνετε σ' αύτό). "Ολα αύτά φαίνεται νά υπονοούν πώς οί δυνάμεις μας είναι μεγαλύτερες άπό δσο ύποθέτουμε καί πώς δέν μπορούμε νά τό καταλάβουμε έξαιτίας μιάς συνήθειας παθητικό-τητας, νά άφήνουμε νά μας παρασύρει τό ρεύμα.

Ή μητέρα τού Βίλλι Σνάιντερ ανέφερε πώς θά χρειαζόταν νά άδειά-σουν τό διαμέρισμά τους γιατί οί γείτονες παραπονιόνταν γιά τά παρά-ξενα πράγματα πού συνέβαιναν: γροθιές πού χτυπούσαν τούς τοίχους, άσώματα χέρια νά σηκώνουν πράγματα, άκόμα κι ένα φάντασμα πού πα-ρουσιάστηκε στήν τραπεζαρία. Ό Ντάνιελ Ντάγκλας Χόουμ διώχθηκε άπό τό σπίτι τών θετών του γονιών γιά παρόμοιους λόγους. Πάνω άπό έναν αΙώνα πρίν άπό τά άξιοπρόσεκτα κατορθώματα τού 'Ιωσήφ τού Κο-περτίνο, συνέβη στό Δομινικανό μοναστήρι τής Βέρνης στήν Ελβετία μιά σειρά άπό γεγονότα πού δείχνουν σχεδόν τόν ίδιο τύπο· άλλά στήν περί-πτωση αυτή τέλειωσαν λιγότερο ικανοποιητικά γιά τούς μοναχούς άπό δ,τι στήν περίπτωση τού Ιπτάμενου μοναχού.

Ό Γιόχαν Γιέτσερ γεννήθηκε στό χωριό Τσούρτσαχ τής 'Ελβετίας γύρω στό 1485. 'Υπάρχουν ορισμένοι κοινοί παράγοντες μέ τόν 'Ιωσήφ τού Κοπερτίνο: ή υπερβολική φτώχεια τής παιδικής τον ήλικίας. ή έλλειψη έκπαιδεύσεως, οί πρώιμες θρησκευτικές κλίσεις. Πέτυχε νά οικονομήσει άρκετά χρήματα γιά νά πείσει τούς Δομινικανούς τής Βέρνης νά τόν δε-χθούν σάν δόκιμο τό 1506. Έκανε καλή έντύπωση, περνώντας τίς μέρες του μέ προσευχή καί νηστεία. Ά λ λ ά σέ σύντομο διάστημα άρχισαν παρά-ξενες ένοχλήσεις. Μιά νύχτα, ό Γιέτσερ ξύπνησε άπό τό φάντασμα ένός Δομινικανού μοναχού μέ μαύρο πρόσωπο πού τράβηξε τά σκεπάσματα άπό τό κρεβάτι καί έξήγησε πώς υπέφερε έξαιτίας τών άμαρτημάτων του. Ό Γιέτσερ έγινε δεκτός στό τάγμα ώς μοναχός τό 1507 καί οί έκδηλώσεις αυξήθηκαν. Μιά μεγάλη πέτρα έπεσε στό πάτωμα, πόρτες άνοιγαν κι έκ-λειναν μόνες τους, άκούγονταν φωνές καί τό φάντασμα ξαναπαρουσιά-σθηκε δηλώνοντας πώς ήταν ένας πρώην ήγούμενος τού τάγματος πού είχε άκολουθήσει τόν κακό δρόμο κι είχε δολοφονηθεί καί βρισκόταν άπό τότε στό καθαρτήριο. Ζήτησε άπό τόν Γιέτσερ νά πει λειτουργίες γιά τήν ψυχή του καί νά τριφθεΐ ώσπου νά τρέξει αίμα. Κανένας στό μοναστήρι δέν τό παρεξήγησε· δέν ύπήρχε τίποτα τό περίεργο σ' ένα πνεύμα πού ζητούσε νά τό άνακουφίσουν άπό τά δίκαια βασανιστήριά του. Οί λειτουργίες έγι-ναν· ό Γιέτσερ έξακολούθησε νά βλέπει τό πνεύμα πού δέν είχε μύτη καί αυτιά (γιατί αύτά τά όργανα τού άφαιρέθηκαν όταν δολοφονήθηκε) καί τά φαινόμενα τού θορυβοποιού πνεύματος έξακολούθησαν νά έμφανίζον-ται δταν περίμενε τό φάντασμα. Τελικά δ πρώην ήγούμενος έμφανίστηκε


ολόκληρος μέ μύτη καί αύτιά γιά νά ευχαριστήσει τούς μοναχούς πού έσωσαν τήν ψυχή του άπό τό καθαρτήριο· τώρα βρισκόταν σέ μιά κατά-σταση εύδαιμονίας.

Ήταν τιμή γιά τό μοναστήρι νά τό έπισκέπτεται ένα πνεύμα άπό τόν ουρανό· καί θά μπορούσε νά ώφελήσει τούς Δομινικανούς γενικά. Γιατί οί Δομινικανοί καί oi Φραγκισκανοί βρίσκονταν σέ διαφωνία σχετικά μέ τό άν ή Παρθένος Μαρία, δπως δ γιός της ό 'Ιησούς συνελήφθη μέ ύπερφυ-σικά μέσα καί ήταν άπαλλαγμένη άπό τό προπατορικό άμάρτημα. ΟΙ Φραγκισκανοί έλεγαν πώς ναί ένώ οί Δομινικανοί τό άρνιόταν. Είπαν στόν Γιέτσερ νά ρωτήσει τό φάντασμα*πού τόν έπισκεφτόταν, τόν αδερφό Χάινριχ Κάλπουργκ, ποιά γνώμη εύνοούσε. Τό φάντασμα είπε πώς πί-στευε πώς ή «άμμωμη σύλληψη» τής Μαρίας ήταν άληθινή άλλά θάστελνε τήν άγία Βαρβάρα γιά νά τό έπαληθεύσει. Ή άγία Βαρβάρα έφτασε τήν έπόμενη Παρασκευή καί πήρε ένα γράμμα πού είχε έτοιμάσει ό διδάκτο-ρας τοϋ μοναστηριού καί είπε πώς θά τδδινε στήν ϊδια τήν Παρθένο Μα-ρία. Λίγο άργότερα ή Παρθένος έμφανίστηκε στό κελλί τοϋ Γιέτσερ, ντυ-μένη στά άσπρα καί συνοδευόμενη άπό τήν άγία Βαρβάρα καί δύο μικρά χερουβείμ. Μπόρεσε νά πει στόν Γιέτσερ πώς οί Δομινικανοί είχαν δίκιο κι ot Φραγκισκανοί άδικο- συνελήφθη μέ τελείως φυσιολογικό τρόπο. ( Ή Έκκλησία άρνήθηκε νά δεχθεί τά λόγια της καί πάνω άπό τρεις αιώνες άργότερα έκανε άρθρο δογματικής τήν θαυμαστή της σύλληψη). 'Εμφανί-σθηκε σέ άρκετές περιπτώσεις άργότερα κι έκανε πράξεις όπως ή λατρεία τής δστιας (πράγμα πού άπόδειξε πώς δέν ήταν μεταμορφωμένος δαίμο-νας) καί τό σχίσιμο μιάς πραγματείας πού βεβαίωνε τήν «άμμωμη σύλ-ληψή» της.

ΟΙ έκκλησιαστικές άρχές πλησιάστηκαν γιά νά δώσουν τίς συμβουλές τους γι' αυτά τά παράξενα γεγονότα, καί συνέστησαν έπιφυλακτικότητα. Άλλά τό μοναστήρι ώφελήθηκε άπό τό κουτσομπολιό γιά τήν επίσκεψη τής Παρθένου.

Άλλά τώρα τά πράγματα άρχισαν νά πηγαίνουν στραβά. Τήν έπόμενη φορά πού έμφανίστηκε ή Παρθένος, συνοδευόμενη άπό δύο άγγέλους πήρε ένα κομμάτι όστια καί δήλωσε πώς θά γινόταν ένα κομμάτι άπό τή σάρκα τού γιού της. Ξανάβαλε τήν όστια πού είχε γίνει τώρα κόκκινη στό τρα-πέζι. Κάτι έκανε τόν Γιέτσερ νά υποψιαστεί - άν καί κατά τά λεγόμενά του ή Παρθένος καί οί σέ φυσικό μέγεθος άγγελοι κρέμονταν στόν άέρα- πή-δηξε πάνω καί άρπαξε τό χέρι της όπότε έπεσε άπό μέσα ή άσπρη όστια-άπλώς είχε άλλάξει όστιες μέ κάποιο ταχυδακτυλουργικό κόλπο. Άκόμα χειρότερα, δ Γιέτσερ άναγνώρισε τό χέρι τοϋ διδάκτορα, ένός άντρα ονό-ματι Στέφαν Μπόλτσχουρστ. Οί δυό άγγελοι άποδείχθηκε πώς ήταν ό ήγούμενος Γιόχαν Φάττερ κι ό ύφηγούμενος Φράντς Ούέλτσι. Ό Γιέτσερ


έτρεξε έξω καί ζήτησε άπό τόν ήγούμενο ένός άλλου μοναστηριού νάρθει ώς μάρτυρας στή σκηνή άλλά ό έπισκέπτης ήγούμενος άποφάσισε νά μήν άνακατευθεί σέ ζητήματα πού δέν τόν άφορούσαν. Τήν άλλη μέρα ό ήγού-μενος έξήγησε πώς ή άπάτη είχε σχεδιαστεί σκόπιμα γιά νά δοκιμάσουν τίς δυνάμεις παρατηρήσεως τοϋ Γιέτσερ· ό Γιέτσερ δέχθηκε αύτή τήν έξ-ήγηση. Ή Παρθένος έμφανίστηκε ύστερα καί επιβεβαίωσε τήν έξήγηση τού ήγούμενου. Τέλειωσε τήν έπίσκεψή της τρυπώντας τά πόδια του, τό δεξί του πλευρό καί ένα άπό τά χέρια του.

Φαίνεται πώς πέρασε άπό τή σκέψη τού ήγούμενου ή ιδέα πώς θάταν τώρα πολύ βολικό άν ό Γιέτσερ πέθαινε μέσα σέ μιά άτμόσφαιρα άγιότη-τας καί άπόκλειε τήν πιθανότητα ένός άντιαποκορυφώματος. Έν πάση περιπτώσει ό Γιέτσερ υποψιάστηκε σχετικά μ' ένα μπώλ μέ σούπα καί ίόδωσε σέ μερικά λυκόπουλα πού ζούσαν στόν κήπο τής μονής. Πέθαναν καί ό ΰφηγούμενος έξήγησε πώς ίσως ήταν άσυνήθιστα στά πλούσια μπα-χαρικά πού χρησιμοποιούνταν στή σούπα.

Λίγο αργότερα ή Παρθένος καί ή άγία Καικιλΐα ήρθαν στό κελλί τοϋ Γιέτσερ· έπιασε τό χέρι τής Παρθένου καί άναγνώρισε τόν ύφηγούμενο πού έξήγησε καί πάλι πώς δοκίμαζαν τίς δυνάμεις παρατηρήσεώς του.

Ή εικόνα τής Παρθένου στό παρεκκλήσι άρχισε νά κλαίει μέ ματωμένα δάκρυα κι ύστερα τά άγάλματα τού 'Ιησού καί τής Παρθένου άρχισαν νά κουβεντιάζουν μεταξύ τους. Τόν άκουσαν νά ρωτάει γιατί έκλαιγε, καί έκείνη έξήγησε γιατί τής άπέδιδαν μιά τιμή πού όφειλόταν μόνο σέ Κεϊνον - άλλη μιά ρητή δήλωση σχετικά μέ τήν «άμμωμη σύλληψη». Άλλά ένας γειτονικός ιερέας σκαρφάλωσε γιά νά εξετάσει τό άγαλμα τής Παρθένου καί δήλωσε πώς τά δάκρυα ήταν φτιαγμένα άπό κόκκινη μπογιά.

Οί έκκλησιαστικές άρχές άποφάσισαν πώς ήταν καιρός γιά μιά έρευνα. Όδήγησαν τόν Γιέτσερ μπροστά στήν εικόνα τής Παρθένου πού άρχισε νά τόν καθοδηγεί τί έπρεπε νά πει. Είδε τήν εικόνα τής Αγίας Τρίαδας νά κινείται έλαφρά καί κοιτάζοντας πίσω της βρήκε τόν διδά-κτορα νά κρύβεται έκεί. Φωνάζοντας πώς ήταν όλοι μιά συμμορία άπό άπατεώνες, δ Γιέτσερ τόν έσυρε έξω. Άλλά ό ήγούμενος άνησυχούσε άρ-κετά γιά τήν έρευνα γιά νά κάνει άλλη μιά προσπάθεια νά πείσει τόν Γιέτσερ. Ό άγιος Βερνάρδος τού Κλαιβώ ήρθε στό κελλί τοϋ Γιέτσερ τό δειλινό καί τού είπε τί νά καταθέσει. Άλλά καθώς ό άγιος γλιστρούσε - ή δπως λέει δ Γιέτσερ πετούσε - έξω άπό τό παράθυρο, ό Γιέτσερ παρατή-ρησε ότι φορούσε σανδάλια τού μοναστηριού τους. Αύτό τόν έκανε νά υποψιασθεί καί πήδηξε πάνω καί έσπρωξε τό φάντασμα όπότε έπεσε έξω άπό τό παράθυρο καί σωριάσθηκε κάτω. Ό Γιέτσερ άναγνώρισε ξανά τόν ήγούμενο.

Άλλη μιά φορά ό ύφηγούμενος καί ό οικονόμος Στάινεγκερ, έμφανί-


στηκαν μεταμφιεσμένοι σέ Παρθένο καί άγία Αικατερίνη τής Σιβένας. Ό Γιέτσερ θύμωσε τόσο πολύ πού πλήγωσε τόν οικονόμο στό πόδι μ' ένα μαχαίρι όπότε δ Ούέλτσι φώναξε: «Χτύπα τόν καταραμένο άλήτη στό πρόσωπο» καί δ Στάινεγκερ έκτέλεσε μέ ενθουσιασμό τήν ύπόδειξή του. 'Ακολούθησε μιά μάχη στή διάρκεια τής δποίας έσπασε Ηα παράθυρο.

"Ολα αύτά τά παράξενα γεγονότα έγιναν σέ λ 'γους μήνες τό 1507, τή χρονιά πού ό Γιέτσερ έγινε δεκτός στό τάγμα. Τόν 'Οκτώβριο ή έξέταση άρχισε στήν Λωζάνη καί στήν άρχή φαινόταν πώς δ Γιέτσερ είχε σκοπό νά ύπερασπιστεΐ τούς συναδέλφους του γιατί έπιβεβαίωσε τήν αλήθεια τών διαφόρων εμφανίσεων τής Παρθένου. Ύστερα μιά μέρα τού Νοεμβρίου, άλλαξε γνώμη, ζήτησε τήν προστασία τού έπισκόπου καί τού είπε ολό-κληρη τήν ιστορία δπως τήν άφηγηθήκαμε παραπάνω.

Τό σκάνδαλο συγκλόνισε τήν 'Ελβετία. Ό Γιέτσερ άποσχηματίσθηκε. Ό πάπας άποφάσισε πώς χρειαζόταν μιά δίκη γιά νά άποκτήσει τό καλό όνομα τών Δομινικανών κι αύτή άρχισε τόν επόμενο 'Ιούλιο. Όταν οί τέσσερις κατηγορούμενοι - ό ήγούμενος, ό ύφηγούμενος, ό διδάκτορας κι ό οικονόμος - βεβαίωσαν τήν άθωότητά τους βασανίστηκαν ώσπου άλλα-ξαν γνώμη. Ό ήγούμενος άντεξε περισσότερο· άλλά τέλος, έξαντλημένος άπό τούς πόνους άφησε νά γράψουν τήν όμολογία του. Δέν κατηγορούνταν μόνο γιά άπάτη άλλά γιά συμφωνία μέ τό διάβολο κι ό Γιέτσερ έδωσε λεπτομέρειες άπό μιά συνεδρίαση στήν όποία κάλεσαν άρκετά φαντά-σματα μέ γκρίζες γενειάδες.

Οί τέσσερις κατηγορούμενοι παραδόθηκαν στούς λαϊκούς καί άργό-τερα κάηκαν στήν πυρά. Ό Γιέτσερ εξορίστηκε· καί μόνο οί πιό άόριστες λεπτομέρειες τής κατοπινής του ιστορίας είναι γνωστές· παντρεύτηκε, έγινε ράφτης καί πέθανε στό χωριό δπου γεννήθηκε σέ ήλικία περίπου τρ ιανταπέντε χρόνων.

Ό 'Ε. Τζ. Ντίγκγουωλλ1 στού όποιου τήν άφήγηση βασίστηκα, έχει τή γνώμη πώς ό Γιέτσερ ήταν έξίσου ένοχος μέ τούς άλλους τέσσερις καί Ισως ήταν ό μόνος ένοχος. Περιορίζει τήν ύπόθεση στήν έρώτηση: Ό Γιέτσερ εξαπατήθηκε ή έξαπάτησε; Δέν σκέπτεται τήν τρίτη πιθανότητα πού μού φαίνεται στό σύνολο της περισσότερο πιθανή: πώς ό Γιέτσερ ήταν ένα μέντιουμ πού προκαλούσε χωρίς νά τό θέλει παράξενα πράγματα δταν μπήκε στό μοναστήρι - ϊσως σέ βαθειά συναισθηματική κατάσταση σάν τόν Ιωσήφ τού Κοπερτίνο - γιατί θά ίκανοποιφύσε τήν επιθυμία μιάς ολό-κληρης ζωής. Ή εμφάνιση τού πρώην ήγουμένου θά μπορούσε νά είναι άποτέλεσμα μιάς ύπερδιεγερμένης φαντασίας, άν κι αύτό δέν είναι καθό-λου βέβαιο. Είναι δύσκολο νά πούμε σέ ποιό σημείο ό ήγούμενος άποφά-

1. «Πολύ παράξενοι άνθρωποι», Λονδίνο 1950.


σισε πώς έπρεπε νά επεκταθούν τά θαύματα - δηλαδή άν οί πρώτες έμφα-νίσεις τής άγίας Βαρβάρας καί τής Παρθένου ήταν γνήσιες άπό τήν άποψη πώς όφείλονταν μόνο στό Γιέτσερ ή άπατηλές. Είναι άσφαλώς ύποπτο δτι μόλις έδωσαν στόν Γιέτσερ τά στίγματα, μόνο τό ένα χέρι του τρυπήθηκε, πράγμα πού υπονοεί πώς μπορεί νά έκανε τήν έπιχείρηση μόνος του.

Ά ν ύποθέσουμε πώς ό Γιέτσερ ήταν βασικά είλικρινής καί πώς τουλά-χιστον τά πρώτα φαινόμενα ήταν γνήσια, τότε συμπεραίνουμε πώς ή Παρ-θένος καί ό άμαρτωλός ήγούμενος ύπάκουσαν πραγματικά στό κάλεσμα τού Γιέτσερ; Μού φαίνεται πώς αύτό θά ήταν άντίθετο πρός τήν κοινή λογική. Ίσως ό Γιέτσερ δέν σύναισθανόταν πώς ήταν υπεύθυνος γιά τά φαινόμενα, άλλά τό ύποσυνείδητό του τά κατεύθυνε. Ό Ντίγκγουωλλ ενι-σχύει αυτή τήν ύπόθεση άναφερόμενος στήν παράξενη περίπτωση τού άβά Βασέρ, πού ζούσε στό Μιρεμπώ, κοντά στό Πουατιέ. Ό άβάς, πού γεννή-θηκε τό 1835, ήταν έξαιρετικά σεβάσμιο μέλος της εκκλησίας, πολύ άγα-πητός στόν ίδιο τόν πάπα καί πλησίαζε τά έξήντα του χρόνια δταν άρχι-σαν τά φαινόμενα. Μιά εΐκάνα τού 'Ιησού στό προσωπικό του παρεκκλήσι εμφάνισε σταγόνες κοκκινωπής ύγρασίας πού φαίνονταν νά βγαίνουν άπό τήν έπιφάνειά της - καί συγκεκριμένα άπό τά χέρια καί τά πόδια τού Σωτήρα. Τό φαινόμενο συνέβαινε τόσο συχνά πού ό επίσκοπος τού Πουα-τιέ τού ζήτησε νά στείλει τήν εικόνα στό Πουατιέ γιά έξέταση. Άλλά δταν βρέθηκε μακριά άπό τόν άβά, σταμάτησε νά αιμορραγεί καί νά χύνει δά-κρυα. Μόλις ξαναγύρισε στό Μιρεμπώ ξανάρχισε.

Ό άβάς βοηθούσε κάτι έργάτες πού έχτιζαν «σταθμούς τού Σταυρού» κοντά στό σπίτι του καί κάρφωσε μιά άλλη είκόνα τού 'Ιησού στό καταφύ-γιο τών έργατών· γιά μεγάλη του κατάπληξη καί άμηχανία, ή είκόνα άρ-χισε νά αίμορραγεϊ. Αύτό ήταν πάρα πολύ γιά τή Ρώμη· άφορίσθηκε γιατί ό επίσκοπος τοϋ Πουατιέ είχε άποφασίσει πώς ήταν άπατεώνας. Ό άβάς ήταν φυσικά συντετριμμένος. 'Επισκέφθηκε φίλους του στήν Αϊξ - λά -Σαπέλλ καί ένα άγαλμα καί μιά είκόνα πού άνηκαν στήν οίκοδέσποινά του άρχισαν νά ματώνουν. Τό αίμα άναλύθηκε καί βρέθηκε πώς ήταν άνθρώ-πινο. Ένας σκεπτικιστής έρευνητής σκαρφάλωσε στό σπίτι τού άβά δταν έλειπε καί κοίταξε τήν είκόνα· ήταν στεγνή άλλά στό διάστημα πού πέρασε στό δωμάτιο άρχισε νά αιμορραγεί· ό σκεπτικιστής έφυγε πεπεισμένος πώς ή αίμορραγία ήταν πραγματική.

Ά ν καί άρκετοί άνεξάρτητοι έρευνητές πείστηκαν γιά τήν πραγματι-κότητα τών φαινομένων, ή Έκκλησία βρέθηκε σέ άμηχανία καί άρνήθηκε μιά έρευνα. Ό άβάς πέθανε στό 1921 σέ ήλικία 68 χρόνων· ό θάνατός του οφειλόταν σέ άποπληξία. Μόλις πέθανε, τά φαινόμενα σταμάτησαν.

Σ' αύτή τήν περίπτωση ό Ντίγκγουωλλ παραδέχεται πώς ίσως δέν υπήρχε άπάτη· συμφωνεί πώς ό ίδιος ό άβάς προκαλούσε άσυναίσθητα τά


φαινόμενα. Δηλαδή πώς δπως καί σέ δλες τίς άλλες περιπτώσεις «θαυμά-των» τά φαινόμενα μπορεί νά είναι γνήσια άλλά δέν άποδεικνύουν άπολύ-τως τίποτα σχετικά μέ τή θρησκεία παρά μόνο σχετικά μέ τίς πεποιθήσεις τών άνθρώπων πού άφοροϋν. Ό 'Ιωσήφ τοϋ Κοπερτίνο άνακηρι'ιχθηκ 5 άγι-ος· ό Γιέτσερ άποσχηματ ίσθηκ ε κ ι έξορ ίσθηκε. Ό Βασέρ άφορ ίσθηκε. θάταν έξίσου λογικό άν κι οί τρεις είχαν άνακηρυχθεϊ άγιοι ή είχαν καεί. Ή περίπτωση τοϋ άβά Βασέρ άποδείχνει μόνο πώς στόν 20ό αΙώνα ή Εκκλη-σία είχε γίνει έξίσου έπκρυλακτική καί νευρική μέ τούς έπιστήμονες στήν άντιμετώπιση τού άνεξήγητου.

Ό λ α αύτά τονίζουν τή δυσκολία χαράξεως μιάς διαχωριστικής γραμ-μής άνάμεσα στά φυσικά καί τά παραφυσικά φαινόμενα. Σέ τέτοιες περί-φημες περιπτώσεις δαιμονοληψίας δπως οί καλόγριες τής Αϊξ - άν - Προ-βάνς καί οί καλόγριες τού Λουντέν (πού περιγράφονται λαμπρά άπό τόν Ά λ ντους Χάξλεϋ στούς «Δαίμονες τοϋ Λουντέν») μπορεί κανείς νά είναι σίγουρος πώς οί «δαίμονες» ήταν άνύπαρκτοι μέ τή συνηθισμένη έννοια άλλά οί δαιμονιζόμενες καλόγριες πίστευαν σ' αυτούς. Καί στίς δύο δίκες ένας παπάς κατηγορήθηκε πώς προκαλούσε τήν ταραχή πού έκανε τίς καλόγριες νά κυλιούνται στό πάτωμα φωνάζοντας καί βλαστημώντας: στήν περίπτωση τής Αϊξ - άν - Προβάνς δ άδερφός Λουΐ Γκωφρίντι καί στήν άλλη ό άδερφός Ύρμπαίν Γκραντιέ. Καί στίς δύο περιπτώσεις ό παπάς είχε έπωφεληθεΐ άπό τήν ήσυχία τοϋ έξομολογητήριου γιά νά άπο-πλανήσει νεαρές κοπέλες πού έγιναν άργότερα καλόγριες. Ή κατήγορος τού Γκωφρίντι ήταν ή εφηβικής ήλικίας Μαντλέν ντέ λά Παλύ, πού σέ κάποιο σημείο παραδέχθηκε στό δικαστήριο πώς οί κατηγορίες της ήταν «φαντασίες, ψευδαισθήσεις, χωρίς μιά λέξη άλήθειας μέσα τους» καί πώς «λιποθύμησε άπό άγάπη γιά τόν Γκωφρίντι». 'Ύστερα άρχισε νά τρέμει άπό ερωτική φρενίτιδα μέ τούς γοφούς της νά άνεβοκατεβαίνουν κάνον-τας τίς κινήσεις τής ερωτικής πράξεως. Καί δ Γκωφρίντι καί δ Γκραντιέ βασανίσθηκαν καί θανατώθηκαν στήν πυρά. Τά καμώματα τών δαιμονι-σμένων καλογριών δέν προχωρούσαν πέρα άπό τίς βλαστήμιες, τίς πονη-ρές προτάσεις, τό νά κυλιούνται στό έδαφος μ' έναν τρόπο πού έδειχνε τό μέρος τοϋ σώματος πού ήταν ή ρίζα τοϋ κακού. "Αν κι ή δαιμονοληψία τους έπέτρεπε στίς καλόγριες νά μουγκρίζουν μέ παράξενες φωνές σάν δαίμονες, δέν τούς έδινε άλλες άσυνήθιστες δυνάμεις καί στήν περίπτωση τών καλογριών τοϋ Λουντέν, δοκιμές γιά νά δούν άν οί δαίμονες τούς είχαν δώσει τό χάρισμα τής έξωαισθητικής άντιλήψεως άπέτυχαν. Άλλά άν ή ψυχολογική διαταραχή ήταν μεγαλύτερη τά άποτελέσματα μπορεί νά ήταν θετικά. Ή διαχωριστική γραμμή μεταξύ φυσικού καί παραφυσικού είχε άγγιχθεί άλλά δέν είχε ξεπερασθεί άπό τίς δαιμονισμένες καλόγριες.

Ή πίστη σέ όρδές πνευμάτων καί δαιμόνων μπορεί νά θεωρηθεί ή


κύρια προσφορά τού Χριστιανισμού στή μελέτη τής μαγείας. Ό Ίωσήθος άναφέρει ένα βιβλίο μέ γητειές καί έπικλήσεις γιά τό κάλεσμα δαιμόνων πού χρησιμοποιούσαν ήδη ένα βιβλίο μέ γητειές καί επικλήσεις γιά τό κάλεσμα δαιμόνων πού χρησιμοποιούσαν ήδη άπό τόν πρώτο αίώνα π.Χ. Ό συγγραφέας του υποτίθεται, πώς ήταν ό βασιλιάς Σολομών, πού φιγου-ράρει στήν άπόκρυφη μυθολογία ώς μεγάλος μάγος. "Ενα μαγικό έργο γνωστό σάν «Κλείς τού Σολομιόντα» έρχεται δεύτερο μετά τίς θρυλικές «Σμαραγδένιες πινακίδες» τοϋ Έρμη Τρισμέγιστου ώς τό διασημότερο μαγικό κείμενο. 'Υπάρχει σέ πολλές μορφές καί ό λόγος γι' αύτός είναι παράξενος καί σημαντικός: τό κείμενο έπρεπε νά άντιγραφεΐ μέ τό χέρι κάθε άνθρώπου πού ήθελε νά τό χρησιμοποιήσει· ένα έντυπο κείμενο δέν θάχε καμιά έπίδραση.1 Αύτό δείχνει δσο καθαρότερα γίνεται πώς ή βα-σική άνάγκη γιά τήν εκτέλεση μαγείας είναι ό νούς τού ϊδιου τού μάγου. Πρέπει νά μπει σέ βαθειά, στενή σχέση μέ τό κείμενο γιατί θά χρησιμο-ποιηθούν οί δυνάμεις του. Μέ τόν ϊδιο τρόπο δ μάγος πρέπει νά πάρει δικά του μαγικά έργαλεϊα, πέννα, μελάνι, ποτιστήρι, μελανοδοχεΐο, κλε-ψύδρα, λιβάνι, κεριά καί νά φτιάξει μόνος του τά μαχαίρια του, τό σπαθί του, τό τσεκούρι του κλπ. Πρέπει νά βάλει σ' αυτά τά όπλα σκαλισμένα ξύλινα χερούλια. Πρέπει έπίσης νά διαλέξει καί νά σκαλίσει τό ραβδί καί τό μπαστούνι του. Τά χερούλια τών μαχαιριών έπρεπε νά είναι κατα-σκευασμένα άπό πύξο καί ιό κλαδί έπρεπε νά κοπεί μ' ένα χτύπημα· ύποτίθεται πώς ό επίδοξος μάγος έκανε τεράστιες προσπάθειες ώσπου έκοβε ένα κλαδί ή έσπαγε τό σπαθί. Πρίν άρχίσει τίς μαγικές του επιχει-ρήσεις, ό μάγος έπρεπε νά νηστέψει επί εννιά μέρες καί νά τηρήσει κάθε είδους κανόνες. Ή ιεροτελεστία άρχίζει μέ τή χάραξη ενός μαγικού κύ-κλου μέ τό μαχαίρι· ύστερα πρέπει νά χαραχθούν σύμβολα άπό τήν Καβ-βάλα. Πρέπει νά σφαχτεί καί νά γδαρθεί ένα άρνί καί τό κατεργασμένο δέρμα του νά χρησιμοποιηθεί ώς περγαμινή γιά τή γραφή μαγικών συμβό-λων, όπως οί πεντάλφες.

Ή τελετουργική έπίκληση κρατάει περίπου μιά ώρα καί περιλαμβάνει άπειλές γιά τά πνεύματα άν δέν εμφανισθούν. 'Αλλά μέχρι τότε, κατά τήν «Κλείδα» πρέπει νά έχουν έμφανισθεί - άλλα ντυμένα σάν στρατιώτες, άλλα σάν εύγενεϊς, τέλος ό ίδιος ό βασιλιάς, συνοδευόμενος άπό μάγους. Σ' αύτό τό σημείο, άφού πει, τό όνομά του, κάψει λιβάνι καί δείξει σύμ-βολα σ όν βασιλιά (πού ύποτίθεται πώς είναι ό διάβολος ή τουλάχιστον ένας κατώτερος άξιωματούχος τής κολάσεως), ό μάγος μπορεί νά ζητήσει δ,τι θέλει: ή πληροφορίες γιά τό μέλλον ή τή βοήθεια τών δαιμόνων στά μάγια. Τό δνομα τοϋ θεού καί τού 'Ιησού έπαναλαμβάνεται πολλές φορές

1 Μιά πεποίθηση πον δέχονται y.ai οί περισσότερες σύγχρονες «.μάγισσες».


γιά νά κρατάει τά πνεύματα ύποταγμένα. Τελικά πρέπει νά διωχθούν εύγενικά, μέ καινούργιες έπικλήσεις. Δέν πρέπει νά σπάσει ό μαγικός κύκλος, γιατί διαφορετικά δ μάγος θά μπορούσε νά κομματιασθεΐ άπό τούς δαίμονες.

Ό Μπενβενούτο Τσελλίνι, στά άπομνημονεύματά του έχει ένα άξιό-λογο άπόσπασμα πού περιγράφει πώς ένας νεκρομάντης - ιερέας έκανε αύτές τίς τελετές στό Κολοσσαϊο τής Ρώμης.

Έδωσε στόν νεκρομάντη φίλο του νά κρατάει τήν πεντάλφα καί έβαλε τούς ύπόλοιπους νά φροντίζουν τή φωτιά γιά τά άρώματα. Κι ύστερα άρχισε τούς -ψαλμούς του. "Ολα αύτά κράτησαν πάνω άπό μιάμιση ώρα. 'Αρκετές λεγεώνες (δαιμόνων) έμφανίστηκαν, ώσπου τό Κολοσσαϊο γέμισε άπό αύτούς. Ήμουν άπασχολημένος μέ τά πολύτιμα άρώματα καί δταν δ παπάς είδε τόσο πολλούς διαβόλους στράφηκε σέ μένα καί μού είπε: «Μπενβενούτο, ζήτησέ τους κάτι». Έτσι τούς ζήτησα νά μέ ένώσουν μέ τήν Σικελή κοπέλα μου, την 'Αντζέλικα. Δέν μάς άπάντησαν καθόλου έκείνη τή νύχτα· άλλά έμεινα παραπάνω άπό Ικανοποιημένος άπό δ,τ ι είχε δει.1

Είναι ευκολονόητο. Καί σέ μιά άλλη περίπτωση, τά άποτελέσματα ήταν άκόμα πιό έκπληκτικά καί έντυπωσιακά. Ό νεκρομάντης είπε πώς χρειάζονταν έναν άθώο νέο γιά νά έχουν καλύτερα άποτελέσματα κι ό Τσελλίνι πήρε τόν παραγιό του, ένα δωδεκάχρονο άγόρι όνόματι Τσέντσι.

Ό νεκρομάντης άρχισε νά κάνει φρικτές έπικλήσεις, έπικαλού-μενος όνομαστικά ένα όλόκληρο πλήθος άρχιδαιμόνων καί διατά-ζοντάς τους μέ τήν άρετή καί τή δύναμη τού άπλαστου, ζωντανού καί αίώνιου Θεού στά Εβραϊκά, στά Λατινικά καί στά Ελληνικά. Τό άποτέλεσμα ήταν πώς λίγό άργότερα τό Κολοσσαϊο είχε γεμίσει άπό έκατονταπλάσιους δαίμονες άπό δσους υπήρχαν τήν προηγούμενη φορά.

'Υποθέτουμε πώς ό Τσελλίνι δέν μπόρεσε νά τούς δει πραγματικά γιατί δέν λέει κάτι τέτοιο. 'Ασφαλώς δέν μπορούσε νά τούς άκούσει γιατί δταν δ νεκρομάντης τού είπε νά ρωτήσει γιά τήν Σικελή, δ Τσελλίνι δέν άκουσε τήν άπάντησή τους- ό νεκρομάντης τοϋ είπε πώς θάταν μαζί της σ' ένα μήνα. (Αύτό άποδείχθηκε σωστό).

1. Μετάφραση Τζώρτζ Μπούλλ, Κλασσικά Penguin, σελ. 121.


Σ' αύτό τό σημείο, τό άγόρι Τσέντσι, πού προφανώς μπορούσε νά τούς δει πανικοβλήθηκε καί τρόμος τον επηρέασε .τούς άλλονς καί τόν νεκρο-μάντη πού ή φωνή του έτρεμε τόσο πολύ πού δέν μπορούσε νά δώσει τό σωστό τόνο προσταγής γιά τήν άπόλυσή τους. Άποφάσισε νά τό κάνει μέ λιγότερο ευγενικό τρόπο καίγοντας asafoetida, μιά ρητίνη πού καίγεται μέ μιά μυρωδιά σκόρδου καί κρεμμυδιών. Ένας άπό τούς άκολούθους έδωσε τή βοήθειά του γεμίζοντας τό παντελόνι του. «Ή άπαίσια μυρωδιά καί ό θόρυβος έκανε τό άγόρι νά σηκώσει λίγο τό κεφάλι του κι δταν μ' άκουσε νά γελάω πήρε θάρρος καί είπε πώς οί δαίμονες έφευγαν σάν τρελοί». Πάντως, καθώς γύριζαν σπίτι, τό άγόρι εΐδε δυό ή τρεις δαίμονες νά τούς άκολουθούν πηδώντας στίς στέγες ή στό έδαφος.

Ή ιστορία τοϋ Τσελλίνι δέν τελειώνει έδώ. Ό Ιερέας - νεκρομάντης τόν πείθει νά πάει μαζί του γιά νά άφιερώσουν ένα βιβλίο στό διάβολο πού θά τούς έπιτρέπει ν' άνακαλύπτουν θαμμένους θησαυρούς. Βεβαιώνει τόν Τσελλίνι πώς οί δαίμονες θά κρατήσουν τήν ύπόσχεσή τους σχετικά μέ τήν κοπέλα, άλλά προσθέτει πώς θά κινδυνέψει πρώτα πολύ. Ύστερα ό Τσελλίνι μπλέκει σ' ένα καυγά στό δρόμο καί ρίχνει μιά χούφτα λάσπη στόν άντίπαλό του· ή λάσπη έχει μέσα μιά μυτερή πέτρα κι ό άλλος πέφτει άναίσθητος μέ ματωμένο κεφάλι. Ένας άπό τούς άντιπάλους τού Τσελλίνι στήν εύνοια τού πάπα, περνάει άπό έκεϊ, βλέπει τί συνέβη καί λέει στόν πάπα πώς ό Τσελλίνι δολοφόνησε έναν άπό τούς εύνοούμενους τεχνίτες του. Ό πάπας διατάζει νά κρεμασθεϊ άμέσως ό Τσελλίνι, καί άναγκάζεται νά δραπετεύσει στή Νάπολη. Έκεϊ βρίσκει τή Σικελή του καί περνάνε μιά ύπέροχη νύχτα. Τή νύχτα ό Τσελλίνι θυμάται πώς ή νύχτα πού πέρασε μέ τούς δαίμονες ήταν άκριβώς πρίν ένα μήνα. «Όποιος λοιπόν άνακατεύε-ται μέ τά πνεύματα πρέπει νά θυμάται τί φοβερούς κινδύνους διέτρεξα».

"Οταν εκδόθηκε γιά πρώτη φορά τό βιβλίο τοϋ Τσελλίνι - διακόσια χρόνια μετά τό θάνατό του τό 1551 - ύπήρξαν πολλοί πού πίστεψαν πώς ήταν κυρίως ψέματα κι άρλοϋμπες. Ά π ό τότε, ίστορικές έρευνες έχουν άποκαλύψει τήν άκρίβεια τόσο μεγάλου μέρους του ώστε, πολλές διάσημες αυθεντίες - π.χ. δ Α. Τζ. Σύμοντς κι δ Ε. Μ. Μπάτλερ - πιστεύουν τώρα πώς δ Τσελλίνι ήταν άξιοπρόσεκτα ειλικρινής.

Ά ν υποθέσουμε πώς ή άφήγηση του είναι βασικά άκριβής μπορούμε ή νά τήν άπορρίψουμε γιά φυσικούς λόγους - σέ τελευταία άνάλυση, δ Τσελλίνι δέν λέει πώς είδε ή άκουσε πραγματικά κάτι άσυνήθίστο - ή νά δεχθούμε πώς κάτι έγινε στό Κολοσσαϊο, άκόμα κι άν δέν ήταν αύτό πού Ισχυριζόταν δ νεκρομάντης. Ή τελετή ήταν στήν πραγματικότητα μιά πνευματική συγκέντρωση καί άσφαλώς φαίνεται πώς έπικαλέσθηκαν κάτι. Ό νεκρομάντης δέν είχε αμφιβολία πώς ήταν δαίμονες. Ό Άλντους Χάξ-λεϋ παρατηρεί σχετικά μέ τόν άδερφό Συρέν, τόν έξορκιστή στήν ύπόθεση


τοϋ Λσυντέν: « Ή Ιδέα πώς ή ΕΑΑ μπορεί νά είναι μιά φυσική λειτουργία, κρυμμένη σ' δλα τά πνεύματα καί έκδηλη σέ λίγα, δέν φαίνεται ποτέ νά μπήκε έστω καί γιά μιά στιγμή στό κεφάλι του... Ή τά φαινόμενα της τηλεπάθειας καί της διορατικότητας δέν υπήρχαν ή ήταν έργο πνευμάτων πού θά μπορούσε κανείς νά υποθέσει... πώς ήταν διάβολοι».

Ή έπιμονή στήν άντιγραφή τοϋ χειρόγραφου από τόν Ιδιο τό μάγο προσφέρει μιά σημαντική ένδειξη. Διαφορετικά 6 σύγχρονος άναγνώστης μπορεί νά άπορρίψει δλες τίς πολύωρες προετοιμασίες καί τούς ψαλμούς σάν προληπτικές άνοησίες. Τί πρακτική σημασία μπορεί νά έχει.&τι τό σπαθί πρέπει νά είναι φτιαγμένο από «παρθένο σίδερο» καί τυλιγμένο μέ άσπρο μετάξι; Φανερά καμιά, άν σκεφθούμε άπό τήν άποψη των μηχανι-κών λειτουργιών της φύσεως· τό σπαθί δέν θά προκαλέσει καμιά φυσική λειτουργία ή άλυσσιδωτή άντίδραση. Ποιός είναι λοιπόν ό σκοπός αυτών των περίπλοκων έπιχειρήσεων, άν όχι νά εξαπατήσουν τούς ευπ ιστούς;

Ή άπάντηση είναι άσφαλώς ή έξής: νά βοηθήσουν τό νοϋ νά κάνει μιά ανώμαλη προσπάθεια, νά συγκεντρώσει τίς κρυμμένες του δυνάμεις. Ό υποψήφιος πρέπει νά βάλει όλόκληρη τή θέλησή του στήν τελετή, προσπα-θώντας νά τήν χρησιμοποιήσει σάν σφυρί, έμποδίζοντας τή συνηθισμένη διαρροή ένέργειας. Ή μακρόχρονη προπαρασκευαστική νηστεία έχει σκοπό νά προκαλέσει τό ίδιο αίσθημα σοβαρότητας μέ τή νηστεία καί τήν κάθαρση πού προηγείται άπό τά Όρφικά καί 'Ελευσίνια μυστήρια.

'Αλλά γιά νά καταλάβουμε τό πνεύμα πού βρίσκεται κάτω άπό τή μαγεία πού άνθισε τόσο άπροσδόκητα τόν 16ο α'ιώνα (καί άσφαλώς τά χρόνια άπό τό 1500 μέχρι τό 1600 ήταν ό αίώνας τής μαγείας) είναι άπαραίτητο νά καταλάβουμε κάτι άπό τό μυστικισμό πού τήν ένέπνεε. Γιατί δέν μπορούμε νά δηλώσουμε άρκετά συχνά πώς ή ούσία τής μαγείας καί ή ούσία του μυστικισμού είναι ένα καί-τό αύτό· ή κρίσιμη διαφορά είναι πώς ή μαγεία βρίσκεται στό κατώτερο άκρο τού φάσματος καί ό μυστικισμός στό άνώτερο. Καί ή μαγεία καί ό μυστικισμός είναι μιά προσπάθεια συντονισμού μέ μιά «έσωτερική δύναμη». Ό Πλωτίνος (205 -270 μ.Χ.) δέν ήταν Χριστιανός άλλά ή έπιρροή του στούς Χριστιανούς μυστικιστές ήταν τεράστια· συνέκρινε τούς άνθρώπους μέ τή χορωδία πού στέκεται γύρω άπό τόν διευθυντή της άλλά μέ τήν προσοχή της αποσπα-σμένη άπό πράγματα πού συμβαίνουν γύρω της, καί δέν μπορούν νά τρα-γουδήσουν συντονισμένα ή συγχρονισμένα. Υποστήριζε πώς ή δημιουρ-γία ήταν μιά σειρά σκαλοπατιών πού οδηγούσαν μακριά άπό τόν Ένα (ή Θεό)· ονόμαζε αύτά τά σκαλοπάτια έκπορεύσεις. (ΟΙ Καββαλιστές δανεί-στηκαν άργότερα τίς Ιδέες του, όπως κι ό Γουΐλλιαμ Μπλαίηκ δανείστηκε άργότερα άπό τούς Καββαλιστές). Αύτό άσφαλώς είναι μιά μή Χριστια-νική άποψη, γιατί τό κακό τού Πλωτίνου είναι άρνητικό, καί εξαρτάται


άπό τό πόσα βήματα έχεις άπομακρυνθεϊ άπό τόν Ένα· είναι σάν κάποιον πού Απομακρύνεται άπό ένα φωτισμένο σπίτι τή νύχτα, μπαίνοντας δλο καί περισσότερο στό σκοτάδι τοϋ κήπου. 'Αλλά γιατί νά άπομακρυνθοΰν ol άνθρωποι &ν δέν υποβληθούν στόν πειρασμό άπό τό διάβολο; Γιατί λέει ό Πλωτίνος είμαστε κουφιοκέφαλοι καί παρασυρόμαστε (άφαιρούμαστε) εύκολα. Ό φιλόσοφος είναι ένας άνθρωπος πού άγνοεΐ έσκεμμένα τούς Αντιπερισπασμούς καί τήν πολλαπλότητα καί προσπαθεί νά κοιτάξει πίσω πρός τόν Ένα. «Αύτή είναι ή ζωή των θεών καί των θεανθρώπων», καταλήγει- «μιά άπελευθέρωση άπό όλα τά γήινα δεσμά, μιά ζωή πού δέν εύχαριστέται άπό τά γήινα πράγματα, ένα πέταγμα τοϋ μόνου πρός τόν μόνο».

Αύτή είναι ή μεθυστική Ιδέα πού βρίσκεται στήν καρδιά τού μυστικι-σμού· καί παρά τήν φαινομενική διαφορά τοϋ σκοπού δέν άπέχει πολύ άπό τό θεϊκό μεθύσι.των Διονυσιακών. Είναι τό αίσθημα πώς μπορούμε νά ξεφύγουμε άπό αύτόν τόν κοινότοπο κόσμο όπου φαίνεται νά είμαστε κολλημένοι. "Ολοι είμαστε στή θέση ένός θαμπωμένου άνθρώπου πού περιλανιέται μετά άπό ένα δυστύχημα χωρίς νά ξέρει πού πάει - μισοα-ναίσθητος. Ένας μυστικιστής είναι ένας άνθρωπος πού έχει έν μέρει «συνέλθει». Έχει ρίξει μιά ματιά στό τί είναι πραγματικά ή ζωή κι ό θάνατος.

"Ενας άπό τούς πρώτους καί Ισχυρότερους Χριστιανούς μυστικιστές ήταν ό Διονύσιος ό 'Αρεοπαγίτης, πού υποτίθεται πώς ήταν ό Διονύσιος πού προσηλυτίσθηκε άπό τόν άπόστολο Παύλο ενώ είναι σχεδόν βέβαιο πώς δέν ήταν. Τά μυστικιστικά του έργα είναι διαλογισμοί πάνω στό θέμα τού Θεού πού τόν όρίζει, κατά τόν τρόπο τοϋ Πλωτίνου καί τών Καββαλι-στών σάν ένα είδος θεϊκού σκοταδιού καί κενού. Πώς μπορεί αύτός ό Θεός νά είναι ό προσωπικός Θεός τών Χριστιανών; Ό Διονύσιος εξηγεί πώς ό Θεός είναι ή αΙτία της καλοσύνης καί της όμορφιάς ένώ μένει πίσω τους καί πάνω άπό αύτές. Ή τεράστια έλξη του καί ή έπιρροή του άποδει-κνύουν καί πάλι πώς τό πλάσμα πού δχι πρίν άπό πολύ καιρό ήταν ένα είδος πιθήκου, είχε άναπτύξει «θεϊκές λαχτάρες» σάν μιά κάμπια πού προσπαθεί νά γίνει πεταλούδα. "Ολοι ol μυστικιστές τονίζουν τή βαθειά γαλήνη καί σιωπή τής μυστικής έμπειρίας. Ή άγία Αικατερίνη της Σιένας μιλάει γιά ένωση μέ έναν «ώκεανό άναπαύσεως». Ό διδάσκαλος Έκαρτ άρχίζει τό πρώτο κήρυγμά του άναφέροντας άποσπάσματα άπό τή Σοφία τού Σολομώντα: «Γιατί ένώ όλα τά πράγματα τυλίγονταν σέ μιά γαλήνια σιωπή...» άν καί δέν έχει Ιδιαίτερη σχέση μέ τό κήρυγμα. Ό άγιος 'Ιωάν-νης τοϋ Σταυρού λέει πώς ή διαφώτιση έρχεται «στή σιωπή καί τήν άνά-παυση μακριά άπό όλα τά χειροπιαστά ή φυσικά πράγματα». Ή Γερ-τρούδη τής Χέλφτα περιγράφει πώς ό διαφωτισμός της έγινε όταν «κάθησε


δίπλα σέ μιά λίμνη μέ ψάρια καί σκέφθηκε τήν όμορφιά τοϋ χώρου· ή διαύγεια τού νερού πού κυλούσε, τό βαθυπράσινο τών δέντρων πού βρί-σκονταν γύρω της, τό έλεύθερο πέταγμα τών πουλιών καί ιδιαίτερα τών περιστεριών, άλλά πάνω άπό όλα ή μοναχική ήρεμία τού Απομονωμένου χώρου μέ γέμισαν ευχαρίστηση». Ή «ύποσυνείδητη ένταση» πού περι-έγραψα στό κεφάλαιο 2, έξαφανίζεται· τό μυαλό παύει νά είναι συγχυ-σμένο καί θολό. Μιά τεράστια γαλήνη ξεπηδάει στά βάθη τοϋ νού σάν ψυχρή πηγή, καί μ' έναν ξαφνικό κλονισμό ό άνθρωπος ρίχνει μιά ματιά στίς δυνατότητές του.

Ή άπόσταση άπό τήν παράδοση τοϋ «έσωτερικοϋ Χριστιανισμού» μέ-χρι τόν κόσμο τού άλχημιστή καί τοϋ άστρολόγου είναι μόνο ένα βήμα. Ό 'Αλβέρτος ό Μέγας (1206 - 1280) γράφει: « Ό άλχημιστής θά ζει μόνος του, μακριά άπό τούς άνθρώπους. Πρέπει νά είναι σιωπηλός καί διακρι-τικός...» Πρέπει άκόμα νά διαλέξει «τήν κατάλληλη ώρα γιά τίς έργασίες του» - δηλαδή όταν τά ούράνια σώματα είναι ευνοϊκά. Κι ένας κατοπινός φιλόσοφος καί άποκρυφιστής πρόσθεσε σ' ένα γράμμα στόν Κορνήλιο Άγρίππα: «Στούς χυδαίους, νά μιλάς μόνο γιά χυδαία πράγματα· κρά-τησε κάθε άνώτερο Μυστικό γιά τούς φίλους σου...» Αυτός ήταν ό Τριθέ-μιος, Ινας άνθρωπος πού κατά τήν παράδοση κατέφυγε σ' ένα μοναστήρι Βενεδικτίνων σέ μι<Χ χιονοθύελλα καί άγάπησε τόσο πολύ τή γαλήνη καί τή μοναξιά του, πού μπήκε στό τάγμα κι έγινε άργότερα ήγούμενος τού μονα-στηριού.

Ή μαγεία μοιράζεται άλλη μιά θεμελιώδη άρχή μέ τόν μυστικισμό, τήν ιδέα: «Όπως έπάνω, έτσι καί κάτω» (πού άποδίδεται στόν Έρμη Τρισμέ-γιστο). Στόν μυστικισμό, αυτό σημαίνει πώς ή ψυχή καί ό θεός είναι ένα καί τό αύτό. Στή μαγεία ή άρχή είναι γενικά πιό περίπλοκη. Ό άνθρωπος είναι ό «μικρόκοσμος» πού τό σύμβολο του είναι ένα πεντάχτινο άστέρι (ή πεντάλφα)· τό σύμπαν είναι ό μακρόκοσμος καί τό σύμβολό του είναι τό άστρο μέ τίς έξη γωνίες (ή δύο τρίγωνα ένωμένα - τό σύμβολο τοϋ Σολο-μώντα). Οί άποκρυφιστές τού μεσαίωνα καί τής 'Αναγεννήσεως έβλεπαν τόν άνθρωπο καί τό σύμπαν δεμένους μεταξύ τους μέ χιλιάδες άόρατα δεσμά. ( Ό Παράκελσος π.χ. πίστευε πώς υπήρχε μιά σχέση άνάμεσα στά έπτά όργανα τοϋ σώματος καί στούς έπτά πλανήτες). Γιά νά χρησιμοποιή-σουμε μιά σύγχρονη άναλογία, θά μπορούσε νά πει κανείς πώς ή σχέση τοϋ άτομου πρός τό σύμπαν μοιάζει μέ τή σχέση τών λευκών αίμοσφαιρίων πρός τό σύνολο τού άνθρώπου: είναι χωριστοί όργανισμοί άλλά δέν είναι άνεξάρτητοι· ό σκοπός τους συντονίζεται πρός τό σκοπό όλόκληρου τού σώματος. Ό άνθρωπος μπορεί νά νιώθει χωρισμένος άπό τό υπόλοιπο σύμπαν, άλλά δέν είναι, σύμφωνα μέ τήν άπόκρυφη διδασκαλία· ύπάρ-χουν χιλιάδες «άντιστοιχίες» άνάμεσα στόν άνθρωπο καί τόν μακρόκο-


σμο. Ό Παράκελσος δέν θάβρισκε τίποτα παράξενο οτήν ιδέα τοϋ Νταίη-βιντ Φόστερ γιά 'ένα «ευφυές σύμπαν», στό όποιο οί κοσμικές άκτίνες μπορούν νά μεταφέρουν κωδικοποιημένες πληροφορίες πού μπορούν νά έπηρεάσουν τά γονίδια. Ήταν άχριβώς αυτό πού εννοούσε λέγοντας, «Όπως επάνω, έτσι καί κάτω».

Αυτή λοιπόν ήταν ή ιδέα πού βρισκόταν κάτω άπό όλη τή μαγεία τού «ερμητικού αιώνα» άπό τό 1500 μέχρι τό 1600. Ό άνθρωπος είναι ένα όργανο τού σώματος τού σύμπαντος.

ΟΙ κοινές μαγικές πεποιθήσεις ταίριαζαν μέ τήν 'ιδέα αύτή. Ό άγιος 'Αλβέρτος ό Μέγας, ένας σεβάσμιος θεολόγος μάλλον παρά άποκρυφιστής (άνακηρύχθηκε άγιος τό 1931) έξηγεϊ σέ μεγάλη έκταση πώς διάφοροι πολύτιμοι λίθοι μπορούν νά χρησιμοποιηθούν γιά ιατρικούς καί ήθικούς σκοπούς: ό άμέθυστος αυξάνει τή συγκέντρωση, τό σμαράγδι προκαλεί άγνότητα- ό άχάτης δυναμώνει τά δόντια καί διώχνει τά φαντάσματα καί ιά φίδια. 'Από τά βότανα, ή πετούνια δίνει τή δύναμη της προφητείας καί ή βερβένα είναι έρωτικό φυλαχτό. Τό χόρτο τού πυρετού θεραπεύει τόν πυρετό καί τό βότανο τού σηκωτιού τίς παθήσεις τού σηκωτιού. Μιά άλλη διαδεδομένη πεποίθηση ήταν πώς άν ένας άνθρωπος τραυματιζόταν άπό φυσικό άντικείμενο - μαχαίρι, τσεκούρι, πέτρα κλπ - τό άντικείμενο έπρεπε νά θεραπευθεί έπίσης γιά τό τραύμα πού είχε προκαλέσει. Ένα τσεκούρι μέ τό όποιο είχε κοπεί ένας χασάπης σκεπαζόταν μέ τό ίδιο βάλσαμο μέ τήν πληγή του καί κρεμόταν πίσω άπό τήν πόρτα· όταν ό χασάπης ένιωσε πόνους μιά μέρα, άνακαλύφθηκε πώς τό τσεκούρι είχε πέσει στό πάτωμα.

"Ολα αυτά άκούγονται τόσο παράλογα, ώστε νά μήν άξιζε ι καί πολύ τόν κόπο νά τά άναφέρουμε. Ά λ λ ά θάταν λάθος νά τά απορρίψουμε. Γιατί-τό πιό παράξενο είναι πώς αύτά τά γιατροσόφια συχνά έπιαναν. 'Εξακο-λουθούν νά πιάνουν. Ένας γείτονάς μου στήν Κορνουάλη, ένας γερο -άγρότης, μού διηγήθηκε τήν ιστορία τής θεραπείας τοϋ σκύλου ιον άπό ένα δάγκωμα φιδιού άπό έναν «γητευτή». Άλλά πρίν πάει τό σκύλο στό γητευτή, έδεσε ένα κομμάτι άπό φλούδα 'ιξοϋ κάτω άπό τό περιλαίμιό του, - τό σκυλί είχε δαγκωθεί στό σαγόνι - γιά νά σταματήσει τήν εξάπλωση τού δηλητηρίου. Τό άλλο πρωΐ τό κεφάλι τού σκύλου ήταν πολύ πρησμένο άλλά τό δηλητήριο δέν είχε εξαπλωθεί στό υπόλοιπο σώμα.

Γιατί νά πιάσει ένα τέτοιο έξοργιστικό γιατροσόφι; Ίσως γιά τόν ίδιο λόγο πού ή γητειά έπιασε στό σκύλο καί γιά τούς ίδιους λόγους πού συχνά πιάνουν οί προσευχές τών Χριστιανών επιστημόνων. Ό δάσκαλος τής Μαίρη Μπαίηκερ Έντυ, ό Φινέας Κούϊμπυ, βεβαίωνε πώς οί θεραπευτι-κές δυνάμεις είναι πιό συνηθισμένες άπό δ,τι ύποθέτουμε· πραγματικά,


όπως καί τή δύναμη τής ραβδοσκοπήσεως, ολοι τίς έχουν σέ κάποιο βα-θμό.1

Καί τί γίνεται μέ τόν άλλο θεμέλιο λίθο τής μαγείας, τήν πίστη στά άστρα; Πώς μπορεί νά συμβιβαστεί μέ τήν κοινή λογική; Καί πάλι πρέπει νά αρχίσουμε άναγνωρ ίζοντας πώς ή άστρολογία μπορεί νά παράγει άξιό-λογα άποτελέσματα. Ό 'Ιωάννης Κέπλερ, ό θεμελιωτής της σύγχρονης άστρονομίας, άντιπαθοϋσε βαθειά τήν άστρολογία, ίσως γιατί ήταν άναγ-κασμένος νά έκδίδει κάθε χρόνο ένα «καζαμία» σάν μέρος τών καθηκόν-των του στό Γκράτς τήν τελευταία δεκαετία τοϋ δέκατου έκτου αιώνα. Ό πρώτος του καζαμίας περιλάμβανε προφητείες γιά ένα έντονο κύμα ψύ-χους καί μιά ε'ισβολή τών Τούρκων. Τό 1594 τό κρύο ήταν τόσο έντονο καί πολλοί πέθαναν άπό αυτό καί οί Τούρκοι λεηλάτησαν τή χώρα άπό τή Βιέννη ώς τό Νόυσταντ. Ό Κέπλερ έγραψε: (ΟΙ ούρανοί) δρούν πάνω (στόν άνθρωπο) κατά τή διάρκεια τής ζωής του όπως οί θηλειές πού δένει τυχαία ένας χωρικός γύρω στίς κολοκύθες στό χωράφι του· δέν κάνουν τήν κολοκύθα νά μεγαλώσει, άλλά προσδιορίζουν τό σχήμα της...

Ή έπιστήμη άνθρώπων όπως ό 'Αλβέρτος ό Μέγας, ό Κορνήλιος 'Αγρίππας καί ό Παράκελσος μπορεί νά ήταν πρωτόγονη καί έλαττωμα-τική, άλλά βασιζόταν σ' αυτή τήν ενστικτώδη άναγνώριση τών ψυχικών δεσμών άνάμεσα στόν άνθρωπο καί τή φύση. Ή έπιστήμη τού Νεύτωνα, τού Χούυγκενς καί τοϋ Πρίστλεύ ήταν άσύγκριτα άκριβέστερη, άλλά είχε χάσει τήν πίστη στούς άόρατους δεσμούς. Ό άνθρωπος ήταν άπλώς μιά συνειδητή διάνοια σ' ένα ξένο σύμπαν. Ό Κίρκεγκααρντ εξέφρασε τό αίσθημα δυό α'ιώνες άργότερα όταν έγραφε: «Πού βρίσκομαι; Ποιός εί-μαι; Πώς έφτασα εδώ; Τί είναι αύτό πού όνομάζεται κόσμος;... Κι άν άναγκάζομαι νά πάρω μέρος σ' αύτόν, πού είναι ό διευθυντής; Θέλω νά δώ τόν διευθυντή...». Υπήρχε τό αίσθημα πώς είχε ριχτεί ψηλά, άβοήθη-τος, καί ξερός.

ΟΙ άποκρυφιστές τού δέκατου έκτου αιώνα μόλες τίς παράλογες προ-λήψεις τους, ήξεραν κάτι πού είχε ξεχάσει ό Κίρκεγκαρντ.

ΟΙ δυό μεγάλοι άποκρυφιστές τοϋ δέκατου έκτου α'ιώνα, 6 Κορνήλιος Άγρίππας κι ό Παράκελσος, δέν ήταν «μύστες» μέ τήν έσωτερική έννοια τής λέξεως. Κι οί δυό ήταν μάλλον περιπλανώμενοι μελετητές παρά φιλό-σοφοι. 'Από τούς δύο ό Παράκελσος ήταν ή μεγαλύτερη διάνοια.

Τό πραγματικό όνομα τοϋ Άγρίππα φαίνεται πώς ήταν 'Ερρίκος Κορ-νέλις καί γεννήθηκε στήν Κολωνία τό 1486. "Ενας παλιός βιογράφος, ό Ερρίκος Μόρλεϋ, βεβαιώνει πώς προερχόταν άπό μιά ευγενική οίκογέ-

1. Οί πνευματιστές πιστεύουν πώς τά «πνεύματα» ασχολούνται ενεργητικά μέ τή θεραπεία καί τήν προστασία.


νεια ονόματι Φόν Νέττεσχάιμ· άλλοι υποστηρίζουν μιά πιό σκεπτικιστική άποψη καί βεβαιώνουν πώς όνόμαζε τόν έαυτό του Άγρίππα φόν Νέττε-σχάιμ άπό τό όνομα τοϋ Ιδρυτή της Κολωνίας (καί άπό τό δνομα ένός χωριού κοντά στήν Κολωνία). Έν πάση περιπτώσει ot γονείς του ήταν άρκετά πλούσιοι γιά νά τόν μορφώσουν στό πρόσφατα Ιδρυμένο Πανεπι-στήμιο τής Κολωνίας.

Ήταν φυσικός μυστικιστής, πού προτιμούσε τόν Πλάτωνα άπό τόν 'Αριστοτέλη καί μελετούσε νεοπλατωνικούς φιλόσοφους - τόν Πλωτίνο, τόν Ίάμβλιχο, τόν Πορφύριο καί τόν Πρόκλο. Είχε κάτι κοινό μέ τόν τελευταίο, γιατί ό Πρόκλος (410 - 485) ήταν ένας πλούσιος καί όμορφος νεαρός Έλληνας πού σκόπευε νά γίνει δικηγόρος άλλά τσιμπήθηκε άπό τό μικρόβιο τής φιλοσοφίας καί άφιέρωσε τή ζωή του στή μελέτη της· ήταν ό τελευταίος μεγάλος Πλάτωνιστής. Ό Πρόκλος βεβαίωνε πώς ή άνθρώπινη συναίσθηση μπορεί, σ' ένα είδος θεϊκής τρέλας, νά πηδήξει στόν Ένα πού βρίσκεται στήν καρδιά όλων τών πραγμάτων καί νά ένωθεΐ μαζί του. Ό Άγρίππας έπηρεάσθηκε βαθειά άπό αύτή τήν άποψη πού τήν βρήκε καί στήν Καββάλα, πού τό μεγαλύτερο μέρος της, τό Ζοχάρ (Βιβλίο τής δη-μιουργίας) γράφτηκε άπό έναν 'Ισπανό Εβραίο, τόν Μωυση ντέ Λεόν, γύρω στά 1280. Καί ό Πρόκλος καί ή Καββάλα μιλάνε γιά ένα άριθμό «έκπορεύσεων» άπό τήν «υπέρτατη θεϊκή κεφαλή» καί γιά μιά περίπλοκη όδό πού μπορεί νά άκολουθήσει ό γνώστης γιά νά πλησιάσει τή «θεϊκή κεφαλή».

Ό Άγρίππας νικήθηκε. Δυστυχώς δέν είχε τήν Ιδιοσυγκρασία ένός-φιλόσοφου. Ά π ό τίς περισσότερες άπόψεις, ήταν ένας άντρας της 'Ανα-γεννήσεως, δυναμικός, τυχοδιώκτης, άτέλειωτα περίεργος. Είχε τή λα-χτάρα γιά μυστική διαφώτιση χωρίς νά έχει τήν κατάλληλη Ιδιοσυγκρα-σία. Ή ζωή του είναι βασικά τραγική. ΈξάΧλου ή εποχή στήν όποία έζησε ήταν πολύ έξωστρεφής καί ταραγμένη γιά νά άφήσει πολλή γαλήνη σ' έναν άνθρωπο τής Ιδιοσυγκρασίας του.

Στά τελευταία χρόνια τής έφηβείας του, ό 'Αγρίππας έκανε σημαντική έντύπωση στήν Κολωνία. Ήταν καλός γλωσσολόγος καί βιβλιοφάγος. ( Ή τυπογραφία είχε Ανακαλυφθεί λίγο πρίν άπό τή γέννησή του). "Οταν έγινε γραμματέας της αυλής τού βασιλιά της Ρώμης καί τής Γερμανίας, τοϋ Μαξιμιλιανού τοϋ πρώτου, φαινόταν ότι άρχισε μιά λαμπρή καρριέρα. 'Αλλά ή άγία Ρωμαϊκή Αύλή δέν ήταν κατάλληλο μέρος γιά ένα διανοού-μενο. Ό Μαξιμιλιανός τόν χρησιμοποιούσε ώς κατάσκοπο καί τόν έστειλε σέ ηλικία είκοσι χρόνων στό Παρίσι. Στό Πανεπιστήμιο τών Παρισίων ήρθε σέ έπαφή με λίγα συγγενή πνεύματα, άποκρυφιστές καί φιλόσοφους. Έκεΐ συνάντησε έναν 'Ισπανό εύγενή, τόν Χερόνα, πού πήγαινε νά δει τόν Μαξιμιλιανό. Ό Χερόνα είχε μπελάδες· οί χωρικοί είχαν έπαναστατήσει


καί τόν είχαν πετάξει έξω άπό τό χτήμα του στήν Καταλωνία. Ό Άγρίπ-πας άποφάσισε νά τόν βοηθήσει.

Ή ιστορία τον πώς τό έκανε ή πώς προσπάθησε νά τό κάνει, δίνει μερικές άπό τίς πιό συναρπαστικές σελίδες τής βιογραφίας τοϋ Μόρλεϋ καί άξίζει νά τήν άναφέρουμε εδώ γιά νά δώσουμε μιά Ιδέα γιά τόν Εφευ-ρετικό χαρακτήρα τοϋ Άγρίππα. Επινόησε σχέδια γιά νά ξανακυριεύσει μέ πονηριά τό Μαύρο Φρούριο, τό βασικό όχυρό τοϋ Χερόνα. Τό σχέδιο πέτυχε καί σάν άποτέλεσμα ό Άγρίππας έγινε άντιπαθητικός στούς χωρι-κούς. Έγινε γενική έξέγερση καί φαινόταν πώς ό Άγρίππας θά άποκλειό-ταν σ' ένα όχυρό στήν Βιλλαρόντνα. Τρία μίλια μακριά, σέ τραχύ όρεινό έδαφος, υπήρχε ένας μισοερειπωμένος πύργος πού στεκόταν άνάμεσα σέ βάλτους καί στάσιμα νερά. Ό Άγρίππας άποφάσισε πώς μπορούσε νά τό υπερασπιστεί καλύτερα άπό τή Βιλλαρόντνα καί πήγε έκεϊ πρίν φθάσουν οί επαναστάτες. Πίσω του ήταν ένα βουνό καί τό πλησίαζε κανείς άπό μιά στενή κοιλάδα πού τήν απέκλεισαν μέ άναποδογυρισμένα κάρα. Οί μα-νιασμένοι χωρικοί άποφασισμένοι νά σκοτώσουν τόν «Γερμανό», έκαναν άποτυχημένες προσπάθειες νά σπάσουν τό φράγμα κι ύστερα άποφάσισαν νά πεθάνουν τή φρουρά τής πείνας. Πέρασαν δυό μήνες.

"Ενας άπό τή φρουρά ήταν καλός όρειβάτης· άνέβηκε τούς βραχώδεις τοίχους άπό πάνω τους κι έφτασε στήν κορφή τού βουνού. Ά π ό κεί έβλεπε μιά λίμνη γνωστή μέ τό όνομα Μαύρη Λίμνη πού στήν άλλη πλευρά της υπήρχε ένα μοναστήρι. Ό ήγούμενος θά μπορούσε άσφαλώς νά τούς βοη-θήσει άν μπορούσαν νά τού στείλουν ένα μήνυμα, άλλά δέν είχαν βάρκα καί ό μόνος τρόπος γιά νά τό κάνουν ήταν νά περάσουν μέσα άπό τούς έπαναστάτες γιατί ή λίμνη τριγυριζόταν άπό βράχια σάν τείχη.

Ό Άγρίππας μεταμφίεσε ένα νέο σέ λεπρό, λεκιάζοντας τό δέρμα του μέ τό χυμό τού γαλατοθάμνου καί άλλα βότσνα καί βάφοντάς το ύστερα μέ εξανθήματα λέπρας. Έκρυψαν ένα γράμμα σέ ενα κοίλωμα τού μπ αστού-νιοΰ τοϋ άγοριού καί κρέμασαν ένα κουδούνι στό λαιμό του. Τή νύχτα όδηγήθηκε πέρα άπό τούς βάλτους άπό τόν πατέρα του, πού ήξερε τό δρόμο· χρειάστηκε νά πλησιάσουν τούς στρατοπεδευμένους χωρικούς άπό άλλη γωνιά γιά νά μήν καταλάβουν άπό πού έρχονταν. Τραυλίζοντας καί κουτσαίνοντας πέρασε άνάμεσά τους κι όλοι άπομακρύνθηκαν όσο περισ-σότερο μπορούσαν. Άργότερα ξαναγύρισε άπό τόν ίδιο δρόμο μεταφέρον-τας τίς οδηγίες τοϋ ήγουμένου. Εκείνη τή νύχτα ή φρουρά έτοιμάσθήκε γιά έξοδο. Γύρω στήν αύγή, έρριξαν μιά όμοβροντία στούς χωρικούς γιά νά τούς δείξουν πώς βρίσκονταν άκόμα έκεϊ κι ύστερα υποχώρησαν άθό-ρυβα καί άκολούθησαν τόν όδηγό τους άνεβαίνσντας τήν άπότομη βουνο-πλαγιά. Αναπαύθηκαν στήν κορφή κι έφαγαν τό πρωινό τους, κοιτάζον-τας άνήσυχα πέρα άπό τή λίμνη. Στίς έννιά τό πρωί είδαν δυό ψαρόβαρκες


νάρχονται πρός τό μέρος τους, καί έρριξαν μέ τά κανόνια τους σάν σινιάλο στίς βάρκες καί χειρονομία άιμηφήσεως τών έπαναστατών. Ή κάθοδος στή λίμνη κατεβαίνοντας μιά βραχώδη χαράδρα κράτησε τό μεγαλύτερο μέρος τής μέρας· ήξεραν πώς τώρα δέν μπορούσαν νά τούς πιάσουν. Εκείνο τό βράδυ, στίς 14 Αυγούστου τού 1508 έφαγαν τό πρώτο τους καλό γεύμα ύστερα άπό δυό μήνες στό μοναστήρι.

Άλλά ή άποστολή δέν είχε πετύχει καί πολύ. Ό Χερόνα είχε συλλη-φθεί αιχμάλωτος άπό τούς χωρικούς καί ύπόθεταν πώς τόν είχαν σκοτώ-σει. Έτσι τό θάρρος καί ή εφευρετικότητα τού Άγρίππα είχαν πάει χα-μένα. Κι αύτό ήταν χαρακτηριστικό τής ζωής του. Δέν ήταν γεννημένος γιά πραγματική έπιτυχία.

Δέν θά είχε νόημα νά περιγράψουμε μέ λεπτομέρειες τά ταξίδια τοϋ Άγρίππα σ' όλη τήν Ευρώπη, τή Βαρκελώνη, τή Μαγιόρκα, τή Σαρδηνία, τήν 'Ιταλία, τό Αβινιόν, τή Λυών, τήν Ντόλ, τό Σαλόν σύρ Σών κι ύστερα πίσω στήν Ντόλ όπου ό Άγρίππας έκανε διαλέξεις σχετικά μέ τό σύστημα τού Εβραίου μελετητή Ρόυχλιν, ένός άλλου Καββαλιστή.

Ό Άγρίππας γοητεύθηκε άπό τήν Καββάλα όχι μόνο άπό τίς μυστικές της πλευρές άλλά άπό τά «μαγικά» της δόγματα· ιδιαίτερα τήν επιστήμη τών άριθμών πού είναι γνωστή μέ τό όνομα γεματρία. Στά εβραϊκά, όλα τά γράμματα έχουν μιά άριθμητική τιμή. Τά γράμματα σέ μιά λέξη προστί-θενταν καί οποιαδήποτε άλλη λέξη πού σχημάτιζε τόν ίδιο αριθμό θεω-ρείτο σχετική μέ τήν πρώτη. Έτσι άν ένας πού εφάρμοζε τή γεματρία, ήθελε νά μάθει έν μιά κοπέλα θά ήταν -κατάλληλη σύζυγος, πρόσθετε τά γράμματα τού όνόματός της, κι άν τό άθροισμα ήταν τό ίδιο μέ τά γράμ-ματα τών λέξεων «πόρνη» ή «σπάταλη» ήταν πολύ κακό γιά κείνη ν. Ά ν ήταν κι έκείνη γνώστρια τής γεματρίας, μπορούσε νά τονίσει πώς έδιναν καί τό άθροισμα τής «σοφίας» ή τής «ενάρετης». Ό Λούθηρος καί οί έχθροί του πέρασαν ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μετατρέποντας τά ονό-ματα ό ένας τού άλλου σέ ύβριστικά επίθετα μέ τή γεματρία.

Ή αποκάλυψη αυτών τών μυστικών άπό τόν Άγρίππα στό Πανεπι-στήμιο τής Ντόλ τού χάρισε πολλούς θαυμαστές, πτυχίο διδάκτορα τής Θεολογίας καί ένα είδος μισθού. Ερωτεύθηκε καί φαίνεται πώς είχε τήν έλπίδα νά κατασταλάξει κάτω άπό τήν προστασία τής κόρης τού Μαξιμι-λιανού, τής Μαργαρίτας τής Γέντης. Έγραψε καί ένα δοκίμιο μέ τίτλο «Ή εύγένειι· τών γυναικών» γιά νά τήν κολακέψει. Άλλά τό ενδιαφέρον του γιά τή% Καββάλα τόν έκανε νά άποχτήσει έχθρούς άνάμεσα στούς στενό-μυαλους καλόγερους, κι ένας Φραγκισκανός μοναχός τόν κατάγγειλε από τόν άμβωνα, ένώ ή Μαργαρίτα βρισκόταν στό εκκλησίασμα. Όπως συνή-θως, ή τύχη εγκατέλειψε τόν Άγρίππα καί έφυγε γιά τήν Αγγλία.

Έκείνη τήν έποχή είχε γράψει τό κύριο έργο του, τήν τρίτομη πραγμα-


τεία «Περί άπόκρυφης φιλοσοφίας», άν καί χρειάστηκε νά περιμένει άλλα είκοσι χρόνια γιά νά έκδοθεΐ. Είναι ένα άξιόλογο έργο γιά έναν άντρα 24 ετών. 'Αρχίζει δηλώνοντας καθαρά πώς ή μαγεία δέν έχει καμιά σχέση μέ τήν μαγγανεία ή τό διάβολο, άλλά μέ διάφορα άπόκρυφα χαρίσματα -προφητεία, δεύτερη όραση κλπ. Έ ν α τυπικό κεφάλαιο τού πρώτου τόμου έχει τίτλο «Περί φωτός, χρωμάτων, κεριών καί προβάτων καί τών άστρων, τών οίκων καί τών στοιχείων στά όποια άποδίδσνται διάφορα χρώματα». Φυσικά οί «οΐκοι» άναφέρονται στά ζώδια· κάθε πλανήτης έχει δύο, έναν γιά τή μέρα κι έναν γιά τή νύχτα. Άλλά ή βασική του πεποίθηση άναφέρε-ται στήν άρχή τού 63ου κεφαλαίο.υ: «Ή φαντασία, ή δύναμη τής φαντα-σίας, έχει μιά εξουσία πάνω στά πάθη τής ψυχής, όταν δεσμεύονται μέ αισθησιακούς φόβους». Αύτό σημαίνει πώς όταν τά πάθη μου συνδέονται μάλλον μέ φυσικά πράγματα παρά μέ ιδέες, ή φαντασία μου άρχίζει νά παίζει μεγάλο ρόλο στά αίσθήματά μου. Κάποια έλαφριά απογοήτευση κάνει τό ήθικό μου νά σπάσει. Γίνομαι θύμα μιας συναισθηματικής τραμ-πάλας. Ή έπόμενη φράση είναι κάπως σκοτεινή, άλλά έπεκτείνει αύτή τήν ιδέα: «Γιατί (ή φαντασία) άπό μόνη της, σύμφωνα μέ τά διάφορα πάθη, πρώτα άπό όλα άλλάζει τό φυσικό σώμα μέ μιά αισθητή μεταμόρφωση, άλλάζοντας τά τυχαία γεγονότα στό σώμα καί μετακινώντας τό πνεύμα πρός τά πάνω ή πρός τά κάτω, πρός τά μέσα ή πρός τά έξω...» Αύτή είναι μιά άξιόλογη φράση μιά πού γράφτηκε τό 1510. "Οχι μόνο άναγνωρίζει τήν έκταση στήν όποία τά άνθρώπινα όντα, ιδιαίτερα τά ήλίθια, γίνονται θύματα αύθυποβολής, άλλά καί πώς αυτές οί διαθέσεις έπηρεάζουν άμεσα τό σώμα. Πάντα ύπάρχει στήν έρμητική λογοτεχνία αύτή ή ύπόθεση πώς τό σώμα τού άνθρώπου εξαρτάται άπό τή βούλησή του περισσότερο άπό όσο συνειδητοποιεί ποτέ. Ό Άγρίππας συνεχίζει τονίζοντας πώς οί έραστές μπορούν νά α'ισθανθούν τόσο δυνατό δεσμό, ώστε νιώθουν ό ένας τίς άρρώστειες τοϋ άλλου. Οί άνθρωποι μπορούν νά πεθάνουν άπό θλίψη, όταν ή βούληση γίνει άδρανής. Αύτές οί διδασκαλίες τού Άγρίππα θά μπορούσαν νά συγκριθούν μέ τή διαβεβαίωση τοϋ Παράκελσου, εφτά χρό-νια νεώτερού του, πώς « Ή άποφασιστική φαντασία είναι ή άρχή κάθε μαγικής ενέργειας» καί πώς «Είναι δυνατόν τό πνεύμα μου μόνο μέ φλο-γερή θέληση καί χωρίς σπαθί νά μπορέσει νά μαχαιρώσει καί νά πληγώσει τούς άλλους». Ή συζήτηση περί γεματρίας καί άντιστοιχιών μπορεί νά εΐναι ή νά μήν είναι άνοησία (ίσως ύπάρχουν σ' αύτήν περισσότερα άπό όσα φαίνονται μέ τήν πρώτη ματιά)· άλλά εδώ έχουμε νά κάνουμε μέ άνθρώπους πού είναι μάγοι γιατί είναι Shamans, κάτοχοι ψυχικών δυνά-μεων. Είναι άλήθεια πώς δέν έχουμε άμεσες μαρτυρίες γι' αύτό: δέν ύπάρ-χουν ανέκδοτα γιά τίς μαγικές δυνάμεις προφητείας ή δεύτερης δράσεως. Ύπάρχουν άφθονα άνέκδοτα γιά τίς μαγικές δυνάμεις τού Άγρίππα καί


τοΰ Παράκελσου άλλά τίποτα πού νά μπορούμε νά τό πάρουμε στά σο-βαρά. Πρέπει νά θυμόμαστε πώς έχουμε νά κάνουμε μέ μιά μακρινή έποχή όπου ή λαϊκή ευπιστία ήταν άπέραντη· μιά Ιστορία έπρεπε νά είναι φαν-ταστική γιά νά προκαλέσει ένδιαφέρον. Τό είδος τών γεγονότων πού θά ένδιέφεραν τήν «Εταιρεία ψυχικών έρευνών» - πρόβλεψη, φάσματα τών ζωντανών, θαυματουργία, θεραπεία - θά άπορριπτόταν ώς πολύ μονότονο γιά νά άξίζει νά έπαναληφθεΐ. Όλες οί Ιστορίες πού έχουν διασωθεί σχετικά μέ τόν Άγρίππα είναι συγκλονιστικές. Πλήρωνε τούς πανδοχείς μέ χρυσά νομίσματα πού φαίνονταν άρκετά γνήσια καί γίνονταν άργότερα όστρακα. Είχε ένα μαύρο σκύλο σάν μέλος τής οίκογένειάς του καί μιά μέρα φοβούμενος πώς είχε πέσει πάρα πολύ στά νύχια τού διαβόλου τόν πρόσταξε νά τόν άφήσει κι έκεΐνος έτρεξε έξω καί πήδηξε στόν Σών. Κά-λεσε τό πνεύμα τού Τούλιου γιά νά άπαγγείλει έναν άπό τούς λόγους του μπροστά στόν έκλέκτορα τής Σαξονίας καί τό πνεύμα έκανε όλο τόν κόσμο νά κλάψει-.

Μιά άπό τίς γνωστότερες Ιστορίες λέει πώς ό Άγρίππας άφησε στή γυναίκα του τό κλειδί τού έργαστηρίου του. Ένας σπουδαστής πού έμενε μαζί τους τήν παρακάλεσε γιά τό κλειδί, ώσπου τού τό έδωσε. Μπήκε στό δωμάτιο καί κοίταξε τό βιβλίο τών γητειών πού βρισκόταν πάνω στό τραπέζι. Καθώς διάβαζε έμφανίστηκε ένας δαίμονας καί ρώτησε γιατί τόν είχε καλέσει. Ό τρομοκρατημένος σπουδαστής άρχισε νά τραυλίζει καί ό δαίμονας τόν άρπαξε άπό τό λαιμό καί τόν στραγγάλισε. Όταν ό Άγρίπ-πας γύρισε συνειδητοποίησε πώς θά τόν κατηγορούσαν γιά τή δολοφονία τοΰ φοιτητή. Τότε ξανακάλεσε τά δαιμόνια καί τόν διέταξε νά άναστήσει γιά ένα σύντομο διάστημα τόν νεκρό. Ό φοιτητής, τώρα φαινομενικά ζωντανός καί υγιής, άνεβοκατέβηκε άρκετές φορές τήν πλατεία της άγοράς κι ύστερα κατέρρευσε ξαφνικά καί πέθανε άπό καρδιακή προσβολή. Άλλά ή προσεκτική έξέταση τοϋ σώματος άποκάλυψε πώς είχε στραγγα-λισθεΐ, κι ό Άγρίππας άναγκάστηκε νά φύγει άπό τήν πόλη.

Αύτές οί Ιστορίες δέν μάς λένε τίποτα γιά τόν Άγρίππα, άν κι ή τελευ-ταία δείχνει καθαρά τήν κακοτυχία πού τόν κυνηγούσε σ' όλη του τή ζωή. Δυό γυναίκες του πέθαναν καί ή τρίτη άποδειχθηκε καταστρεπτική άφή-νοντάς τον συναισθηματικά συντετριμμένο καί οίκονομικά κατεστραμ-μένο. Οί συγκρούσεις του μέ τόν κλήρο — ήταν βίαια άντικληρικός έχοντας πολλές εμπειρίες άπό τήν άγνοια καί τή ζήλεια τών μοναχών - τόν έκαναν νά εγκαταλείψει πολλές πόλεις όπου θά μπορούσε νά περιμένει νά κατα-σταλάξει καί νά περάσει τή ζωή του μέ ειρηνική μελέτη. Σέ διάφορες εποχές έκανε διαλέξεις περί θεολογίας στήν Κολωνία, περί Αποκρυφισμού στήν Πάβια κι έγινε δημόσιος δικηγόρος στό Μέτς, όπου ή ύπεράσπιση μιας χωριάτισσας πού τήν κατηγορούσαν γιά μαγεία τόν όδήγησε σέ σύγ-


κρούση μέ τόν ίεροεξεταστή πού τόν άνάγκασε νά φύγει. ΟΙ έλπίδες του γιά προώθηση άπό τήν Μαργαρίτα τής Γκέντ διαψεύσθηκαν· ένας διορι-σμός του ώς γιατρού της βασιλομήτορος της· Γαλλίας, τής Λουΐζας τής Σαβοΐας, ήταν άκόμα πιό καταστρεπτικός· πέρασε τό μεγαλύτερο μέρος τού χρόνου του προσπαθώντας νά εισπράξει τό μισθό του καί φυλακί-σθηκε στή Λυών άπό τό 1524 μέχρι τό 1526 χωρίς χρήματα καί χωρίς άδεια νά φύγει. Είναι έλάχιστα εκπληκτικό πού τελικά άρχισε νά νιώθει πώς τόν καταδίωκαν. Ήθελε τήν ήρεμη ζωή ένός διανοούμενου, μ' ένα ευχάριστο οικογενειακό φόντο. Ήταν ένας γνήσιος μυστικιστής καί κα-θώς γερνούσε άρχισε νά νιώθει πώς ή μαγεία ήταν χάσιμο χρόνου καί πώς μόνο ή θεολογία άξιζε νά μελετηθεί. "Αν καί άποφάσισε νά μή δημοσιεύσει τά βιβλία του γιά τόν άποκρυφισμό μέχρι τό 1531, ήταν γνωστός ώς μάγος καί ή φήμη του ανάμεσα στούς Ιερείς καί τούς κληρικούς ήταν κακή. Τό 1530 έξέδωσε στήν 'Αμβέρσα ένα βιβλίο «Περί τής ματαιότητας τών Επι-στημών καί τών τεχνών», ένα παράξενο, μηδενιστικό έργο πού ή κεντρική του θέση, είναι πώς ή γνώση φέρνει τόν άνθρωπο στήν άπογοήτευση καί στήν άναγνώριση τού πόσο λίγα ξέρει. Διαβάζεται σάν πρόδρομος της όμιλίας τού Φάουστ στήν πρώτη πράξη τού έργου τοϋ Γκαίτε. Ή μόνη άξιόλογη μελέτη, λέει ό 'Αγρίππας, είναι ή θεολογία καί ή γραφή. 'Ασφα-λώς ήταν ειλικρινής. Ή ζωή τοϋ είχε καταφέρει μερικά σκληρά χτυπή-ματα. Ή δεύτερη γυναίκα του πέθανε άπό πανώλη στήν 'Αμβέρσα· τό βιβλίο του γιά τήν ματαιότητα τής έπιστήμης έξόργισε τόν προστάτη του, τόν Κάρολο τόν 5ο πού είχε διορίσει τόν Άγρίππα χρονογράφο καί ό Άγρίππας φυλακίσθηκε καί άνακηρύχθηκε αίρετικός. Ή έκδοση τής «Απόκρυφης φιλοσοφίας» του χειροτέρεψε τήν κατάσταση γιατί φαινό-ταν σάν πλήρης άνάκληση όλων όσων είχε πει στό προηγούμενο βιβλίο καί τού έδωσε τή φήμη τού άσυνεπούς. "Οταν γύρισε στήν Κολωνία έπεσε στή δυσμένεια τής Ιεράς 'Εξετάσεως· πήγε στή Γαλλία άλλά έκανε μερικές πικρόχολες παρατηρήσεις σχετικά μέ τήν πεθαμένη βασιλομήτορα καί ξα-ναφυλακίστηκε. Πέθανε στή Γκρενόμπλτό 1535, μή έχοντας άκόμα κλείσει τά πενήντα, έξαντλημένος καί νικημένος, μισημένος άπό τούς μισούς μο-ναχούς τής Εύρώπης. Ήταν ένα θλιβερό τέλος γιά τό μαθητή τού Πλωτί-νου καί τοϋ Πρόκλου πού ή βαθύτερη επιθυμία του ήταν «νά ζήσει μιά ζωή διαλογισμού καί φιλοσοφίας» άλλά πού ή τυχοδιωκτική καί άνυπό-μονη Ιδιοσΐ7κρασίατου τόν έκανε νά ταξιδεύει σάν τόν περιπλανώμενο 'Ιουδαίο.

Μπορούμε νά άναφέρουμε παρεπίπτόντως πώς ένας άπό τούς θρύλους γιά τόν Άγρίππα άφορα μιά έπίσκεψη πθύ έκανε στό άλχημικό του έργα-στήριο στή Φλωρεντία ό ίδιος ό περιπλανώμενος 'Ιουδαίος. (Στά «Χρο-νικά τού Καρτάφιλου, τού περιπλανώμενου Ιουδαίου» τού Ντρίηβιντ


Χόφφμαν άναφέρεται ώς χρονολογία τό 1525). Ό Καρτάφιλος παρακά-λεσε τόν Άγρίππα νά τοϋ δείξει τήν παιδική του άγαπημένη σ' ένα μαγικό καθρέφτη. Ό Άγρίππας τοϋ ζήτησε νά άφαιρέσει τίς δεκαετίες άπό τότε πού πέθανε ή κοπέλα, ώστε νά μπορεί νά κουνήσει τό ραβδί τον γιά κάθε δεκαετία· όταν ό 'Ιουδαίος έφτασε στό 149, ό Άγρίππας άρχισε νά ζαλί-ζεται· άλλά ό 'Ιουδαίος έξακολούθησε νά τίς άριθμεΐ ώσπου ό καθρέφτης έδειξε μιά σκηνή πρίν 1.510 χρόνια στήν Παλαιστίνη. Φανερώθηκε ή κο-πέλα ή Ρεβέκκα καί ό 'Ιουδαίος συγκινήθηκε τόσο πολύ πού προσπάθησε νά της μιλήσει - κάτι πού είχε απαγορέψει αύστηρά ό Άγρίππας. Ό καθρέφτης θόλωσε άμέσως κι ό 'Ιουδαίος λιποθύμησε. Όταν συνήλθε είπε πώς ήταν ό 'Ιουδαίος πού χτύπησε τόν 'Ιησού όταν σήκωσε τό σταυρό καί πού είχε καταδικασθεί νά γυρίζει στή γη άπό τότε.

Ένας άλλος θρύλος λέει πώς ό Άγρίππας μπόρεσε νά δείξει στόν κόμη τού Σάρρεϋ τήν όμορφη έρωμένη του Τζέραλντιν στόν ίδιο μαγικό κα-θρέφτη.

ΟΙ ισχυρισμοί τού Άγρίππα πώς είχε έρθει σέ επαφή μέ τούς νεκρούς καί είχε καλέσει πνεύματα γιά μαντεία, φαίνεται νά δείχνουν χωρίς άμφι-βολία πώς ήταν μάλλον προικισμένο μέντιουμ παρά «μάγος». Περιγράφει π.χ. πώς νά χρησιμοποιεί κανείς ένα κόσκινο γιά προφητεία· πρέπει νά κρεμαστεί άπό μιά τσιμπίδα ή λαβίδα καί αυτές μέ τή σειρά τους πρέπει νά στριφογυρίσουν άνάμεσα στούς δυό δείχτες δύο βοηθών. Αύτό μπορεί νά χρησιμοποιηθεί γιά τήν έξακρίβωση τής ταυτότητας τών εγκληματιών-τά ονόματα όλων τών ύποπτων πρέπει νά έπαναληφθοϋν μπροστά στό κόσκινο, πού θά άρχίσει νά κουνιέται όταν άναφερθεϊ ό ένοχος. Μιά άλλη μέθοδος, κατά τά λεγόμενα τού Άγρίππα, είναι νά ισορροπήσουμε τό κόσκινο πάνω σ' έναν άξονα καί νά τό στριφογυρίσουμε· πρέπει νά στα-ματήσει όταν όνομάσουμε τόν ένοχο. «Πάνω άπό τριάντα χρόνια άπό τότε, έχω χρησιμοποιήσει αύτό τόν τρόπο τής μαντικής τρεις φορές», λέει ό Άγρίππας. «Ή πρώτη φορά ήταν στήν περίπτωση μιας κλοπής πού είχε γίνει· ή δεύτερη γιά μερικά δίχτυα ή παγίδες μου πού είχαν χρησιμοποιη-θεί γιά νά πιάνω πουλιά καί πού είχαν καταστραφεί άπό κάποιον πού μέ φθονούσε- καί τήν τρίτη φορά γιά νά βρώ ένα χαμένο σκυλί πού μού άνηκε καί πού τό άγαπούσα πολύ. Σέ καθεμιά άπό τίς προσπάθειες πού άνέφερα πέτυχα- άλλά σταμάτησα μολαταύτα μετά τήν τελευταία φορά άπό φόβο μήπως ό δαίμονας μέ πιάσει στίς παγίδες του.1 Ά ν αύτή ή μέθοδος τής μαντικής πετύχαινε πραγματικά, όπως ισχυρίζεται ό Άγρίππας, τότε ήταν καθαρά θέμα ιδιότητας μέντιουμ, καί είναι ενδιαφέρον πού ό Άγρίππας

ι. 'Αναφέρεται άπό τόν Ντί Ζι6ρι3, σελ. 300.

271 ΤΑ ΑΠΌΚΡΥΦΑ

πίστευε πώς τά «πνεύματα» πού καλούσε ήταν δαίμονες, δπως ό νεκρο-μάντης - Ιερέας τού Τσελλίνι.

Ή καριέρα τού Παράκελσου μοιάζει μέ τού Άγρίππα άπό πολλές απόψεις, άν καί ήταν λιγότερο τυχοδιώκτης, περισσότερο μονόπλευρος μελετητής τής ιατρικής καί τής έπιστήμης. - Ήταν πολύ έξυπνος. - Ήταν θορυβώδης καί καυγατζής (ή λέξη «bombast» (πομπώδης) προέρχεται άπό τό όνομά του bombastus).

Ό Φίλιππος Αύρήλιος Παράκελσος πού τό πραγματικό του όνομα ήταν Θεόφραστος Βόμβαστος φόν Χόχενχαϊμ, γεννήθηκε στό χωριό Ά ι ν -σιντελντ, κοντά στή Ζυρίχη, στήν Ελβετία τό 1493. Ήταν γιός ενός για-τρού, τού Ούΐλλιαμ Βόμβαστου φόν Χόχενχάϊμ. Τό παιδί ήταν άσθενικό καί τόσο άδύνατο ώστε δέν περίμεναν νά φθάσει στήν ώριμότητα. Σπού-δασε στήν Βασιλεία κι ύστερα πήγε στό Βύρτσμπουργκ γιά νά σπουδάσει κάτω άπό τίς όδηγίες τού ήγούμενου Τριθέμιου, πού τά άπόκρυφα βιβλία του γοήτευαν τόν επίδοξο γιατρό. "Οπως καί ό Άγρίππας ήταν ρομαντι-κός, έλκόταν μέ πάθος άπό τήν ιδέα νά άνακαλύψει τήν «Φιλοσοφική λίθο» ή τό «Έλιξήριο τής ζωής» ή τό «Μέγα Καθολικόν», ένα φάρμακο πού υποτίθεται πώς έκανε καλό σέ όποιαδήποτε άρρώστεια.

Σέ ήλικία 22 ετών ό Παράκελσος - όπως ονομαζόταν τώρα άπό τό όνομα τού Ρωμαίου γιατρού Κέλσου - έργάστηκε γιά ένα χρόνο στά άργυ-ρορυχεΐα τού Τυρόλου κι ύστερα άποφάσισε πώς ήθελε νά δει περισσό-τερο τόν κόσμο κι άρχισε μιά περίοδο περιπλανήσεων πού κράτησε έννιά χρόνια. "Οπως δήλωνε ό σκοπός του ήταν ν' άποκτήσει ιατρικές γνώσεις βλέποντας όσο τό δυνατόν περισσότερους.άρρώστους.

Έχει σημασία νά καταλάβουμε πώς ό Παράκελσος δέν θεώρησε ποτέ τόν εαυτό του μάγο ή άποκρυφιστή. Αντίθετα, ή ίδιοσυγρασία του ήταν βαθειά έμπειρική καί ξεροκέφαλη: Πίστευε στήν άλχημεία καί τήν άστρο-λογία γιατί φαίνονταν λογικά, επιστημονικά πράγματα γιά νά πιστεύει σ' αυτά, άλλά ήταν έντονα σκεπτικιστής σχετικά μέ τά γιατροσόφια πού συνεπάγονταν όποιαδήποτε μορφή «μαγείας» συμπαθητικής καί μή. Αύτή ή διάθεση ένισχύθηκε όταν γνώρισε στό Παρίσι έναν πολύ άξιόλογο άν-θρωπο, τόν Αμβρόσιο Παρέ, πού έπρόκειτο νά γίνει μιά άπό τίς μεγαλύ-τερες Ιδιοφυίες στήν Ιατρική. Ό Παρέ δέν ήθελε ποτέ νά κάνει δ,τι είχε γίνει μόνο καί μόνο γιατί όλοι τό έπαιρναν ώς δεδομένο. "Οταν πήγε στόν πόλεμο σάν στρατιωτικός χειρούργος τό 1537, οί πληγές καυτηριάζονταν μέ βραστό λάδι. Ό Παρέ άποφάσισε νά δοκιμάσει μιά άλοιφή άπό κρόκο αύγού, ροδέλαιο καί τερεβινθίνη καί άνακάλυψε πώς οί πληγές πού θερα-πεύονταν μ' αυτήν έπουλώνονταν γρηγορότερα, συμπέρανε, σωστά πώς περισσότεροι στρατιώτες είχαν πεθάνει άπό κλονισμό κι εξάντληση παρά άπό τίς πληγές του. "Οταν τά μέλη συντρίβονταν άπό χτύπημα κανονιού


συνηθιζόταν νά τ' άφήνουν νά γαγγραινιάσουν κι υστέρα νά τά κόβουν μέ πριόνι· ό Παρέ δοκίμασε νά δέσει τίς αιμορραγικές άρτηρίες μέ συνηθι-σμένη κλωστή κι άνακάλυψε πώς όταν ή αιμορραγία σιαματούσε, συχνά ό στρατιώτης γινόταν καλά.

Ό λ α αυτά έγιναν λίγα χρόνια μετά τήν πρώτη του συνάντηση μέ τόν Παράκελσο, άλλά ή στάση του εϊχε ήδη διαμορφωθεί. Ό Παράκελσος κι εκείνος άσκησαν άμοιβαία ευεργετική επιρροή. ΟΙ περιπλανήσεις συνεχί-σθηκαν, σύμφωνα μέ τό βιογράφο του Τζών Χάργκραιηβ: 'Ιταλία, Γερμα-νία, Δανία - όπου ό Παράκελσος άπόκτησε πείρα τοϋ πολέμου στήν εκ-στρατεία τοϋ βασιλιά Χριστιανού τοϋ 2ου έναντίον της Σουηδίας - άκόμα καί Ρωσία. Ήταν φυσικός θεραπευτής, δηλαδή, είχε πολλά πράγματα άπό ένα θαυματουργό. Έγραφε: «Ή μαγεία είναι δάσκαλος Ιατρικής προτιμό-τερος άπό όλα τά γραπτά βιβλία». 'Αλλά ό όρισμός του γιά τη μαγεία είναι «μιά δύναμη πού έρχεται κατευθείαν άπό τό Θεό» καί μεταβιβάζεται κατά κάποιο τρόπο στά γιατρό. Είναι ένα είδος θεραπευτικού ένστικτου. Κι αυτό τό ένστικτο, λέει ό Παράκελσος, βασίζεται στή γνώση πώς ό άνθρω-πος είναι ό «μικρόκοσμος» τής φύσεως. Ή ύγεία βασίζεται σ' 'ένα είδος άρμονίας άνάμεσα στόν άνθρωπο καί τή φύση. Υπάρχει μιά θεμελιώδης άρχή ζωής πού οί άλχημιστές όνομάζουν «άζώθ» καί πού τή συμβολίζουν μ' ένα κόκκινο λιοντάρι. Ή λέξη σημαίνει κςιί «ούσία». Τό άζώθ μπορεί νά μετατρέψει δλα τά μέταλλα σέ χρυσό. 'Υπάρχει μιά Ιστορία πού άφη-γεϊται ό Σούντχοφφ πώς ό Παράκελσος θεράπευσε τήν κόρη ενός πανδο-χέα πού είχε παραλύσει άπό τή μέση καί κάτω έκ γεννετής μέ κουταλιές κρασί καί τό «άζώθ τοϋ κόκκινου λιονταριού». Δεν είναι ξεκάθαρο άν αυτό σημαίνει πώς τή γιάτρεψε μέ «νοητική δύναμη» μάλλον παρά μέ Ιατρική, άλλά φαίνεται πιθανό, άν πάρουμε υπόψη μας τή δήλωσή του πώς ό καλός γιατρός έξαρτιέται άπό μιά φυσική «μαγεία». Ό Παράκελσος έδωσε τό όνομα «άζώθ» καί στό σπαθί του, πού τό άγαπούσε τόσο πολύ, ώστε έλεγαν πώς κοιμόταν μαζί του στό κρεββάτι του.

Τό 1524 έγκαταστάθηκε γιά ένα διάστημα στή Βασιλεία, όπου διορί-στηκε στήν έδρα τής ιατρικής. "Αρχισε τή θητεία του διατάζοντας τούς φοιτητές του ν' άνάψουν μιά φωτιά καί νά ρίξουν σ' αυτή τά έργα τοϋ Γαληνού, τοϋ Άβικέννα, τοϋ Ραζή καί άλλων γνωστών γιατρών τής άρ-χαιότητας, φωνάζοντας πώς ήταν όλοι λιγότερο προικισμένοι άπό τίς τρί-χες τής γενειάδας του. ΟΙ ύπόλοιποι καθηγητές τής σχολής της 'ιατρικής τόν κατάγγειλαν γιά τσαρλατάνο καί επιδειξία καί προσπάθησαν πολύ νά διωχθεί άπό τό πανεπιστήμιο· άλλά αί άρχές τόν υπεράσπισαν. Ήταν θορυβώδης, έκκεντρικός, δογματικός - «πάντα μεθυσμένος καί πάντα διαυγής», λέει μιά αυθεντία. Είχε ένα άξιόλογο ταλέντο κοκογλωσσιάς κι έλεγε στούς συναδέλφους του: «Δέν είσαστε τίποτα περισσότερο άπό δά-


σκάλους πού χτενίζουν ψείρες καί γρατζουνάνε. Δεν άξίζετε νά σηκώσει ένα σκυλί τό πισινό του πόδι μπροστά σας. Ό πρίγκιπάς σας Γαληνός βρίσκεται στην κόλαση άπό όπου μοϋ έχει στείλει γράμματα κι άν ξέρατε τί μοΰ είπε θά κάνατε τό σημείο τοΰ σταυρού πάνω σας μέ μιά ουρά άλεπούς». Ή γλώσσα του ήταν πάντα γραφική.

Ήτύχη του άλλαξε μέ ταχύτητα πού έφερνε ζάλη. Είχε θεραπεύσει τόν έκδοτη Φρομπένιους άπό ένα σάπιο πόδι, πού οί γιατροί τοΰ έκδότη ήθε-λαν νά τό άκρωτηριάσουν καί ή θεραπεία τοΰ Έρασμου γιά ποδάγρα καί νεφροπάθεια έκανε τόν μεγάλο διανοούμενο νά γράψει: «δέν μπορώ νά σοΰ προσφέρω άμοιβή, ϊση μέ τήν τέχνη καί τη μόρφωσή σου». Άλλά δταλ γιάτρεψε έναν γνωστό πολίτη, τόν έπίτροπο Λίχτενφελς πού είχε προσφέ-ρει άμοιβή έκατό γκούλντεν ό επίτροπος άρνήθηκε νά πληρώσει κι ό Παράκελσος τόν πήγε ατά δικαστήρια. "Αν καί είχε φανερά δίκιο, οί εχθροί του έπηρέασαν μέ κάποιο τρόπο τήν άπόφαση, πού ήταν σέ βάρος του. Ό Παράκελσος δέν ήταν ποτέ άνθρωπος πού δεχόταν τίς προσβολές χωρίς νά άντιδράσει- ξεστόμισε ένα κύμα άπό βρισιές δπου τά έλαφρό-τερα επίθετα ήταν «σκουληκιασμένοι ψειριάρηδες σοφιστές». Ήταν περιφρόνηση κατά τοΰ δικαστηρίου κι ό Παράκελσος άποφάσισε πώς ό καλύτερος τρόπος γιά νά άποφύγει τή φυλακή ήταν νά φύγει άπό τή Βασι-λεία. ΟΙ εχθροί του χάρηκαν- πάντα ήταν βέβαιοι πώς θά τό παράκανε.

Όπως ό Κορνήλιος Άγρίππας, ό Παράκελσος είχε διχασμένη προσω-πικότητα. Ή ιατρική καί έπιστημονική του 'ιδιοφυία ήταν άναμφισβήτη-τες. 'Αλλά ήταν καί έπιδειξίας. Οί τρόποι του ήταν θορυβώδεις καί χυ-δαίοι- τά ρούχα του ήταν συνήθως ζαρωμένα κι άφρόντιστα. Ήταν ένας χοντρός, φαλακρός άντρας πού τό πρόσωπό του συχνά κοκκίνιζε. Ό Άγρίππας γεννήθηκε κακότυχος- ό Παράκελσος έφτιαξε μόνος του τήν κακοτυχία του χάνοντας τόσο εύκολα τήν ψυχραιμία του. Στό Στρα-σβούργο τοΰ ζήτησαν νά συζητήσει μέ τόν Βενδελίνο, έναν ύπερασπιστή τοΰ Γαληνού. Ό Βενδελίνος ήταν έπιδεικτικός καί πομπώδης άλλά ό Παράκελσος νικήθηκε καγχάζοντας «Δέν θά συγκατατεθώ ν' άπαντήσω σέ τέτοια σκουπίδια», βγαίνοντας έξω. Φυσικά οί ύποστηρικτές τού Βενδε-λίνου βεβαίωσαν πώς δέν μπόρεσε νά άπαντήσει. Μιά άλλη περίπτωση: ό μαργράβος τής Βάδης ήταν έτοιμοθάνατος άπό δυσεντερία, πού τόν είχε εξαντλήσει τελείως. Ό Παράκελσος τοΰ έδωσε 'ένα ποτό πού, όπως Ισχυρι-ζόταν περιείχε ήμιπολύτιμους λίθους άλεσμένους σέ σκόνη καί ύστερα τόν κοίμισε μέ λάβδανο- ό μαργράβος ξύπνησε νιώθοντας καλύτερα. Ήταν τόσο ένθουσιασμένος πού έδωσε στόν Παράκελσο 'ένα κόσμημα γιά πλη-ρωμή. Δέν ήταν πολύτιμο κόσμημα, άλλά οί πρίγκιπες μπορούν νά είναι μικροπρεπεΐς. 'Αντί νά τόν πάρει μέ προσποιητή ευγνωμοσύνη καί νά άφήσει τό μαργράβο νά διαδώσει τήν ιστορία τής άξιοπρόσεχτης θερα-


πι-ίας του, ό Παράκελσος έχασε τήν ψυχραιμία του καί δήλωσε πώς συν-ήθως έστελνε λογαριασμό γιά τίς ύπηρεσίες του καί πώς εϊχε προσβληθεί πολύ. Δέν άρέσει στούς πρίγκιπες νά τούς μιλάνε μ' αυτό τόν τρόπο- τό φυσικό άποτέλεσμα ήταν νά αποφασίσει ό μαργράβος πώς οί δικοί του γιατροί είχαν δίκιο όταν έλεγαν πώς τόν είχαν γιατρέψει πρίν εμφανιστεί στό προσκήνιο ό Παράκελσος· καί πώς δέν υπήρχε χρόνος γιά νά ενεργή-σουν τά γιατροσόφια τοΰ Παράκελσου καί τά λοιπά. Ό Παράκελσος φο-ρούσε τό κόσμημα στό λαιμό του σάν ενθύμιο τής αχαριστίας των πριγκί-πων- ίσως θάκανε καλύτερα άν τό ξεχνούσε.

Ό υπερασπιστής του Φροβένιος δέν ζούσε πιά γιά νά τόν υποστηρίξει-yt πεθάνει άπό συμφόρηση έπειδή αγνόησε τή συμβουλή τοΰ Παράκελ-

σου νά μήν παρακουράζει τήν καρδιά του, άλλά κατηγόρησαν τόν Παρά-κελσο γιά τό θάνατο του. Έφυγε άπό τή Βασιλεία κι έγινε περιπλανώμε-νος γιά τήν υπόλοιπη ζωή του. Ό χαρακτήρας του δέν βελτιώθηκε. Ά ν α -θυμόταν τίς άδικίες πού τοΰ είχαν κάνει καί χτυποϋσε τούς άντιπόλους του μέ τά λόγια σέ κάθε ευκαιρία- εξακολούθησε νά πίνει πάρα πολύ καί ντυνόταν σάν άλήτης. Ό θυμός του τόν έκανε νά γράφει χειρόγραφα μέ τό σωρό άλλά δυσκολευόταν νά βρει εκδότες γιά νά τά εκδώσουν. (Τό μεγα-λύτερο μέρος τού έργου του έκδόθηκε πολύ μετά τό θάνατο του) Γιά κά-ποιο λόγο τοΰ άρνήθηκαν τήν είσοδο στήν πόλη τού Τνσμπρουγκ. Μετά άπό δεκατρία χρόνια αύτοΰ τού είδους τής ζωής ήταν κουρασμένος καί άποθαρρυμένος όπως ό Άγρίππας πού τά τελευταία του χρόνος ήταν εξί-σου βασανισμένα. Ό βασιλιάς πρίγκιπας, άρχιεπίσκοπος - δούκας Έρ-νέστος τής Βαυαρίας τόν προσκάλεσε νά πάει νά μείνει στό Σάλ-τσμπουργκ- ό δούκας ήταν μελετητής τοΰ άποκρυφισμού. Ό Παράκελσος έφτασε τόν Α π ρ ί λ ι ο τοΰ 1541. Φαινόταν σάν ένα τέλειο καταφύγιο, τό μέροΓ πού άναζητοΰσε σ' όλη του τή ζωή. Ά λ λ ά ή ξαφνική χαλάρωση μετά άπό δεκατέσσερα χρόνια δυσκολίας καί προσβολών ήταν τό χειρότερο πού μπορούσε νά τοΰ συμβεί. Πέθανε τό Σεπτέμβρη, σέ ήλικία 48 χρόνων. Μιά Ιστορία ισχυρίζεται πώς τόν δηλητηρίασαν καί μιά άλλη πώς τόν έσπρω-ξαν άπό ένα βράχο- ή άλήθεια είναι ίσως πώς είχε έξαντληθεϊ.

Ό Παράκελσος ήταν μεγαλύτερος άπό τόν Άγρίππα μόνο γιά ένα λόγο: τή βαθύτερη γνώση του γιά τή φύση τής παράξενης σχέσεως άν άμεσα στό σώμα καί στό πνεύμα. « Ό άνθρωπος δέν είναι σώμα. Ή καρδιά, τό πνεύμα, είναι άνθρωπος. Κι αυτό τό πνεύμα είναι ένα ολόκληρο άστρο, άπό τό όποιο είναι φτιαγμένος. Ά ν λοιπόν ένας άνθρωπος είναι τέλειος στήν καρδιά του τίποτα σ' ολόκληρο τό φως τής φύσεως δέν τοΰ είναι κρυφό... Τό πρώτο βήμα στήν λειτουργία αυτών των επιστημών είναι νά άποκτήσουν τό πνεύμα άπό τό εσωτερικό στερέωμα μέ τή φαντασία». Ξανά καί Έ,ηχά επιμένει στή δύναμη τής φαντασίας. Τή διακρίνει σαφώς άπό τή


«φαντασίωση» ή τό άπλό όνειροπόλημα. Ό άνθρωπος είναι ένα μικρό πρότυπο τοϋ σύμπαντος, άλλά φαίνεται σάν σέ καθρέφτη. Μεγάλες έκτά-σεις άπλώνονται μέσα του - τό «έσωτερικό στερέωμα» - καί ταυτίζει τή φαντασία μέ αύτό τό έσωτερικό στερέωμα. Σέ μιά κατάσταση ευφάνταστης εμπνεύσεως, αύτοί oi εσωτερικοί χώροι φαίνεται νά άνοίγσνται δημιουρ-γώντας μιά αίσθηση έλευθερίας άλλων πραγματικοτήτων. Μερικούς αιώ-νες άργότερα, ό "Αλντους Χάξλεϋ σύστησε τή χρήση ψυχεδελικών φαρμά-κων γιά νά ερευνηθούν αύτοί οί εσωτερικοί χώροι. Ό Παράκελσος δέν ήξερε τίποτα γιά τέτοια πράγματα· άλλά πίστευε πώς τό έσωτερικό στε-ρέωμα έχει τούς μόνιμους νόμους του, δπως τό στερέωμα τοϋ ουρανού· δχι άπλά νόμους άλλά έννοιες. (Ένας νόμος είναι κάτι άκαμπτο καί μηχα-νικό· μιά έννοια είναι κάτι πού έχει τοποθετηθεί εκεί). Τό πρόβλημα τού άνθρώπου είναι νά συλλάβει αυτές τίς έννοιες μέ τή διάνοια δδηγούμενη άπό τή φαντασία. Ή φαντασία είναι ή έκρηξη πού φωτίζει τούς έσωτερι-κόύς χώρους, άϊίοκαλύπτοντας τήν έννοια.

Αύτός είναι ό έσωτερικός πυρήνας άλήθειας στόν Παράκελσο. Ή προσωπικότητα πού τόν περιέβαλε ήταν τραχειά κι εγωιστική. "Αν τό κύριο σφάλμα τοϋ Ά /ρίππα ήταν ή αύτολύπηση, τού Παράκελσου ήταν ή ύπερβολική σιγουριό γιά τόν έαυτό της κι ό θυμός.

Κι αύτό σημαίνει πώς καί οί δύο είχαν φυσικές «άπόκρυφες λειτουρ-γίες» άλλά κανένας δέν πλησίαζε τό άνώτερο άκρο τοϋ φάσματος - τήν έλευθερία άπό τήν προσωπικότητα. Ό Άγρίππας πλησίαζε περισσότερο σ' αυτήν πρός τό τέλος τής ζωής του, μέ τήν δλο καί μεγαλύτερη άπορρό-φησή του άπό τό μυστικισμό. Ά λ λ ο οί καιροί δέν ήταν ευνοϊκοί. Ή Εύ-ρώπη κυβερνιόταν άπό άνθρώπους δράσεως - τόν Λούθηρο, τόν Κάρολο τόν 5ο, τόν Μαξιμιλιανό - καί ό διανούμενος έπρεπε νά φορέσει τή μάσκα τοϋ τσαρλατάνου γιά νά πετύχει. Ό Ραμπελαί, ό Λεονάρντο κι ό Μιχαήλ "Αγγελος ένιωθαν λίγο - πολύ σάν στό σπίτι τους σ' αύτήν· ό άγιος 'Ιωάν-νης τοϋ Σταυρού καί ή άγία Τερέζα βρήκαν καταφύγιο σέ θρησκευτικά τάγματα· γιά τόν Άγρίππα καί τόν Παράκελσο, δέν υπήρχε καταφύγιο.

Είναι άπαραίτητο σ' αύτό τό σημείο νά πούμε κάτι περισσότερο γιά τήν άλχημεία, άν καί είναι δύσκολο νά άμφισβητήσουμε τήν άποψη πώς είναι ψευδοεπιστήμη, ό πρωτόγονος πρόδρομος τής χημείας. 'Αλλά δέν μπορούμε νά τήν άγνοήσουμε τελείως.

Ό Ντάλτον υπέθεσε τό 1808 πώς ή ύλη είναι φτιαγμένη άπό μικρά σωματίδια πού όνομάζονται άτομα. 'Αλλά μόνο πρός τό τέλος τού 19ου αΙώνα οί επιστήμονες άνακάλυψαν τρόπους γιά νά έρευνήσουν τό άτομο. "Οταν τό έκαναν, άνακάλυψαν πώς δλα τά ύλικά στό σύμπαν είναι φτια-γμένα άπό τά ίδια τούβλα, τά πρωτόνια καί τά ήλεκτρόνια καί τό πρωτό-νιο είναι 1.836 φορές βαρύτερο άπό τό ήλεκτρόνιο. "Ενα άτομο είναι σάν


μικρό ήλιακό σύστημα. Ό «ήλιος» στό κέντρο του άποτελεΐται άπό Ινα μπλόκ πρωτονίων καί νετρονίων (τό νετρόνιο είναι ένα σωματίδιο πού συνδυάζει τό πρωτόνιο καί τό ήλεκτρόνιο) ένώ οί «πλανήτες» πού κάνουν κύκλο στίς τροχιές τους είναι τά ήλεκτρόνια. Κάθε άτομο έχει τόν Ιδιο άριθμό πρωτονίων καί ήλεκτρονίων καί τά πρωτόνια είναι φορτισμένα θετικά ένώ τά ήλεκτρόνια άρνητικά. Καί ή διαφορά άνάμεσα στό χρυσό καί τό άσήμι δέν έχει καμιά σχέση μέ τήν ποσότητα άέρα, φωτιάς ή νερού μέσα τον, ή μέ τό «άζώθ» τον, άλλά άπλώς μέ τό γεγονός πώς τό χρυσάφι έχει 79 πρωτόνια στό κέντρο τον καί 79 ήλεκτρόνια πού κάνουν κύκλους γύρω του ένώ τό άσήμι έχει μόνο 47 άπό τό καθένα.

Ή μετουσίωση των στοιχείων γίνεται άδιάκοπα· τό στοιχεία ράδιο μέ άτομικό,άριθμό 88 (ό άριθμός των πρωτονίων στόν πυρήνα του - τά νε-τρόνια δέν μετριούνται) δίνει άκτινοβολία γνωστή μέ τό όνομα άκτίνες άλφα ή βήτα ώσπου νά γίνει μόλυβδος, μέ άτομικό άριθμό 82. Τό Ιδιο ισχύει γιά δλα τά άλλα ραδιενεργά στοιχεία. Βομβαρδίζοντας τά στοιχεία μέ ρεύματα νετρονίων, οί φυσικοί μπορούν μερικές φορές νά άφαιρέσουν λίγα πρωτόνια ή ήλεκτρόνια καί νά μετατρέψουν ένα στοιχείο σ' ένα άλλο. 'Αλλά αυτό μπορεί νά γίνει μόνο μέ στοιχεία πού ό άτομικός τους άριθμός είναι πολύ κοντινός. Θεωρητικά θά ήταν δυνατόν νά κάνουμε τό χρυσάφι υδράργυρο προσθέτοντάς του ένα πρωτόνιο κι ένα ήλεκτρόνιο ή νά τό μεταμορφώσουμε σέ πλατίνα άφαιρώντας ένα πρωτόνιο κι ένα ήλεκτρό-νιο. Είναι περιττό νά πούμε πώς αυτό θά μπορούσε νά γίνει μόνο σέ τόσες μικρές ποσότητες καί μέ τόσο μεγάλα έξοδα, ώστε είναι έλάχιστα πρα-κτική λύση γιά τό πρόβλημα των άλχημ ιστών.

θ ά φαινόταν λοιπόν πώς θά μπορούσαμε νά άγνοήσουμε τήν άλχημεία ώς προεπιστημσνική χημεία καί νά τήν άφήσουμε ήσυχη. Κι άν επιμεί-νουμε νά προσκολληθούμε σέ μιά όρθολογική άποψη, δέν υπάρχει εκλογή. Άλλά ή δικαιοσύνη μας άναγκάζει νά παραδεχθούμε πώς αύτή θάταν μιά εύκολη διέξοδος. "Οπως συμβαίνει πάντα σ' αύτά τά άπόκρυφα θέματα, φθάνουμε στό συμπέρασμα πώς μπορεί νά ύπάρχουν έξαιρέσεις σ ους νό-μους τής φύσεως.

Π.χ. ό 'Ολλανδός γιατρός 'Ελβέτιος (πού τό πραγματικό του δνομα ήταν Γιόχανν Φρέντερικ Σβάιτσερ)1 έγραψε μιά άφήγηση τής συναντή-σεώς του μ' έναν άλχημιστή. Ό 'Ελβέτιος ήταν ένας άνθρωπος μέ καλή φήμη, πού έγινε γιατρός τού Γουλιέλμου τής 'Οράγγης καί οί Ιστορικοί τής

1. Δέν πρέπει νά συγχέεται μέ τόν διάσημο Γάλλο έγκυκλοπαιδιστή, Κλώντ Άντριέν'Ελδέτιο (1715 - 1771) τόν σκεπτικιστή συγγραφέα τσϋ-ίργσυ «Περί τοΰ άνθρωποι·».


χημείας συμφωνούν γενικά πώς ήταν άνώτερος υποψίας. "Αν Εξαπατή-θηκε, είναι άλλο θέμα· άλλά κανένας δέν έχει ύποθέσει πώς θά μπορούσε νά είχε γίνει. Ό ιστορικός τής χημείας τού 19ου αΙώνα Χέρμανν Κόππ προτιμάει νά είναι έπιφυλακτικός σχετικά μέ τήν περίπτωση.

Ή άφήγηση τού Έλβέτιου παίρνει Ιδιαίτερη βαρύτητα γιατί ή στάση του άπέναντι στήν άλχημεία είχε τήν τάση νά είναι σκεπτικιστική καί άσφαλώς θά θύμωνε άν τόν όνόμαζαν άποκρυφιστή.

Στό βιβλίο του «Περί μιας μετουσιώσεως» λέει πώς ένας άνθρωπος ήρθε στό σπίτι του στίς 27 Δεκεμβρίου 1666 θέλοντας νά συζητήσει τήν κατασκευή πυροτεχνημάτων· τόν περιγράφει σάν κοντό άντρα μέ χωριά-τικη προφορά άπό τή βόρειο 'Ολλανδία καί βλογιοκομμένο πρόσωπο. Ό ξένος είπε στόν Έλβέτιο πώς θαύμασε τήν πραγματεία του ενάντια στή «συμπαθητική σκόνη» τον σέρ Κένελμ Ντίγκμπυ1 καί ρώτησε τόν Έλβέτιο άν είχε δει ποτέ τό «μέγα καθολικό», τή γενική θεραπεία γιά δλες τίς άρρώστειες· ό Έλβέτιος είπε πώς όχι. Ό ξένος τόν ρώτησε τότε άν θά άναγνώριζε τή «Φιλοσοφική λίθο» άν τήν έβλεπε καί έβγαλε ένα κουτί άπό φίλντισι πού περιείχε τρία μικρά κομμάτια πέτρας στό χρώμα τού θειαφιού. Ό Έλβέτιος παρακάλεσε νά τού δώσει λίγο «γιά ένθύμιο» άλλά ό ξένος άρνήθηκε. Ό Έλβέτιος κατάφερε νά ξύσει έναν κόκκο τής «πέ-τρας» με τό νύχι του κι άργότερα προσπάθησε νά τόν στάξει πάνω σέ λυωμένο μολύβι. Τό άποτέλεσμα ήταν πώς «όλη σχεδόν ή μάζα τού μολύ-βδου χάθηκε καί τό υπόλοιπο έγινε ένα άπλό χώμα σάν γυαλί».

Ό άγνωστος συζήτησε πολύ τήν πρώτη φορά γιά τή χρήση τών ήμιπο-λύτιμων λίθων γιά τή θεραπεία τών άσθενειών. Έφτιαξε έπίσης ένα ποτό άπό ζεστό βρόχινο νερό, λυωμένο άσήμι καί λευκή σκόνη πού τό μοιρά-στηκαν μέ τόν Έλβέτιο καί τό άποτέλεσμα ήταν νά νιώσει ό Έλβέτιος μιά ευχάριστη ζαλάδα. Ό άγνωστος άρνήθηκε νά σχολιάσει τό ποτό άλλά περίγραψε πώς δ «δάσκαλός» του τόν είχε διδάξει νά μετουσιώνει τό μόλυβδο σέ χρυσάφι.

Στή δεύτερη έπίσκεψή του τρεις βδομάδες άργότερα, ό ξένος πήρε τόν Έλβέτιο γιά μιά βόλτα στήν έξοχη καί μίλησε γιά τό «Έλιξήριο τής ζωής» καί άλλα θέματα. Ό Έλβέτιος προσπάθησε νά τόν πείσει νά μείνει στό σπίτι του άλλά «ήταν τόσο έπίμ,ονος καί σταθερός πού δλες ot προσπά-θειές του ήταν μάταιες». Ό ξένος έδωσε τελικά στόν Έλβέτιο ένα ψιχου-λάκι άπό τό μέταλλο στό χρώμα τού θειαφιού- όταν ό Έλβέτιος παραπο-

1. Ό Ντίγκμπυ, «όλοκληρωμένος Ιππότης» δήλωνε πώς ή σκόνη του, 6 θειικός σίδηρος, μπορούσε νά γιατρέψει μιά πληγή δν τήν έβαζαν πάνω στόν έπίδεσμο τσϋ σώματος, χωρίς νά 8ρθει σέ έπαφή μέ τό τραϋμα.


νέθηκε πώς ή ποσότητα ήταν μικρή, ό ξένος ζήτησε νά τοΰ τό δώσει πίσω, τόκοψε στή μέση κι έριξε τό άλλο μισό στή φωτιά, λέγοντας πώς ό Έλβέ-τιος είχε άκόμα άρκετό γιά τούς σκοπούς του.

Ό Έλβέτιος όμολόγησε τί είχε συμβεί όταν έκλεψε ένα κομμάτι άπό τήν πέτρα πάνω στό νύχι του καί έδειξε στόν ξένο (πού τόν όνομάζει Ηλία) τό χωνί· δ ξένος τοΰ είπε πώς έπρεπε νά τδχε τυλίξει σέ κερί πρίν τό ρίξει έπάνω, ώστε νά μήν εξατμισθεί άμέσως όταν ερχόταν σέ επαφή μέ τό ζεστό μολύβι.

Μέχρι εδώ ή Ιστορία φαίνεται σάν κόλπο έμπιστοσύνης. Ό ξένος φεύ-γει πάλι καί ύπόσχεται νά γυρίσει τήν άλλη μέρα· άλλά δέν γυρίζει καί δέν ξανάρχεται ποτέ. Ή φυσική συνέπεια θάταν νά δοκιμάσει ό Έλβέτιος τό κομμάτι τής «Φιλοσοφικής λίθου» καί νά μήν γίνει τίποτα. 'Αντίθετα:

Έκοψα μισή ούγγιά, ή έξι δράμια παλιό μολύβι καί τόβαλα σ' ένα χωνί στή φωτιά κι ένώ έλυωνε, ή γυναίκα μου έβαλε μέσα τό «φάρμακο» πλα-σμένο σ' ένα χαπάκι ή κουμπί πού σέ λίγο άρχισε σφυρίζοντας καί σχημα-τίζοντας άφρούς τήν τέλεια λειτουργία του καί μέσα σ' ένα τέταρτο τής ώρας όλη ή μάζα τού μολύβδου είχε μετουσιωθεί έντελώς στό καλύτερο καί ώραιότερο χρυσάφι, πράγμα πού μας άφησε σάν κεραυνοβολημένους... Δέν χόρταινα νά βλέπω αύτό τό τόσο θαυμαστό καί πολύτιμο έργο της φύσεως· γιατί τό λυωμένο μολύβι... μάς έδειχνε τά σπανιότερα καί ομορ-φότερα χρώματα πού μποροΰσε κανείς νά φαντασθεί- ναί, καί τό πιό πράσινο χρώμα πού μόλις έγινε κράμα πήρε τό ζωντανό φρέσκο χρώμα τού χρυσαφιού- κι δταν κρύωνε, έλαμπε σάν τό καθαρότερο, πιό ραφινάρι-σμένο καί άστραφτερό χρυσάφι.

Ένας χρυσοχόος βεβαίωσε πώς ήταν καθαρό χρυσάφι. Μή άρκούμενος στήν άφήγηση αύτών τών θαυμάτων, δ Έλβέτιος δηλώνει πώς μιά ποσό-τητα αυτού τού χρυσού όταν άνακατεύθηκε·μέ άσήμι καί νιτρικό όξύ έδωσε κι άλλο χρυσάφι.

Τό 1782 ένας νέος όνόματι Τζαίημς Πράις κληρονόμησε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό κι άγόρασε ένα έξοχικό σπίτι στό Στόουκ κοντά στό Γκίλφορντ τοΰ Σάρρεύ. 'Αργότερα τόν ίδιο χρόνο άνήγγειλε πώς είχε άνα-καλύψει πώς νά μετουσιώνει τά μέταλλα, καί ζήτησε άπό 'έναν άριθμό διακεκριμένων άντρων νά έρθουν νά έλέγξουν τόν 'ισχυρισμό του. Μιά όμάδα πού άνάμεσά της ήταν ό λόρδος Όνσλοου, δ λόρδος Πάλμερστον (όχι ό πρωθυπουργός άλλά ό πατέρας του) καί ό λόρδος Κίγκ τόν είδε νά κάνει τόν ύδράργυρο άσήμι ζεσταίνοντάς τον μέ μιά άσπρη σκόνη καί τόν υδράργυρο χρυσάφι ζεσταίνοντάς τον μέ μιά κόκκινη. Τά κράματα δοκι-μάστηκαν καί βρέθηκαν γνήσια καί δείχτηκαν στόν βασιλιά Γεώργιο τόν 3ο. 'Αλλά ό Πράις είπε πώς δέν μποροΰσε νά φτιάξει περισσότερο άπό τίς σκόνες του χωρίς νά βλαφτεί ή ύγεία του. Ή βασιλική έταιρεία τόν πίεσε


πάρα πολύ καί ή διαμάχη πού άκολούθησε φαίνεται πώς τόν τρέλλαινε-αυτοκτόνησε πίνοντας κυάνιο μπροστά σέ τρία μέλη τής έταιρίας πού είχαν σταλεί γιά νά εξετάσουν τούς ισχυρισμούς του.

Ή καριέρα τοϋ 'Αλεξάντερ Σέτον, ενός Σκώτου άλχημιστή, είναι ϊσως ή εκπληκτικότερη άπό δλες. Ζούσε σ' ένα παραλιακό χωριό κοντά στό 'Εδιμβούργο - Ισως στό Πόρτ Σέτον καί τό 1601 πήρε μέρος στή διάσωση 'Ολλανδών ναυτών πού τό πλοίο τους είχε ναυαγήσει έκεΐ κοντά. Τόν επόμενο χρόνο, πήρε νά δει τόν πιλότο Τζαίημς Ζάουζεν στό Ένκόιζεν κοντά στό Άμστερνταμ. Ή φιλία τους ήταν θέρμη κι 6 Σέτον άποκάλϋΐ|)ε τελικά στόν Χάουζεν πώς μπορούσε νά φτιάξει χρυσάφι καί τό άπόδειξε φτιάχνοντας χρυσάφι άπό ένα κομμάτι μόλυβδο, προσθέτοντας μιά σκόνη. Λίγο άπό τό άλχημικό χρυσάφι δόθηκε σ' έναν γιατρό μέ τό όνομα βάν ντέρ Λίττεν, πού ό έγγονός του, ένας Ιστορικός της χημείας, άφηγεΐται τό επεισόδιο. Ό Σέτον ταξίδεψε ύστερα σ' δλη τήν Ευρώπη καί ό επόμενος χρονογράφος του ήταν ένας Γερμανός καθηγητής άπό τό Στρασβούργο, ό Βόλφγκανγκ Ντίνχαϊμ. Ό Ντίνχαϊμ ήταν σκεπτικιστής σχετικά μέ τήν άλχημεία· ό Σέτον κάλεσε έκεΐνον καί τόν Γιάκοπο Τσβίγκερ, έναν 'Ελ-βετό σοφό, νά γίνουν μάρτυρες σέ μιά άλλη έπίδειξη κατασκευής χρυσού μέ μιά σκόνη στό χρώμα τού λεμονιού. Ό Ντίνχαϊμ κι δ Τσβίγκερ πείστη-καν κι ό Ντινχάιμ έγραψε γιά τό επεισόδιο.

Στό Στρασβούργο, φαίνεται πώς ό Σέτον προκάλεσε μπελάδες σ' έναν χρυσοχόο μέ τό όνομα Γκουστενχόβερ. Πάντως ένας ξένος πού έκανε πει-ράματα στό σπίτι του στό Χιρσμπόργκεν έδωσε στόν Γκουστενχόβερ μιά ποσότητα σκόνης καί ό Γκουστενχόβερ έφτιαξε χρυσάφι. Έκανε επίδειξη τών ικανοτήτων του μπροστά στά μέλη τού δημοτικού συμβουλίου πού τούς έπέτρεψε άκόμα καί νά κάνουν τό πείραμα μόνοι τους.

Δυστυχώς τά γεγονότα αύτά έγιναν γνωστά στόν αυτοκράτορα τής Γερμανίας Ροδόλφο τό 2ο πού είχε τήν έδρα του στήν Πράγα· ό Ροδόλφος, ένας βασιλιάς χωρίς ταλέντο, ήταν ένθερμος άποκρυφιστής. Έστειλε νά καλέσουν τόν Γκουστενχόβερ καί άπαίτησε νάτού πει τό μυστικό ό Γκου-στενχόβερ τού είπε πώς είχε χρησιμοποιήσει όλη τή σκόνη. Ό βασιλιάς άρνήθηκε νά πειστεί κι ό Γκουστενχόβερ μετά άπό μιά αποτυχημένη από-πειρα άποδράσεως πέρασε τό υπόλοιπο τής ζωής του στή φυλακή.

Ό Σέτον πέρασε τόν έπόμενο χρόνο ταξιδεύοντας στήν Ευρώπη· φαί-νεται πώς ή άποστολή του ήταν νά προσηλυτίζει σκεπτικιστές στήν άλχη-μεία καί σύμφωνα μέ τίς Ιστορίες πού περιέχονται στή «Ζωή» του, πέτυχε όλοκληρωτικά. Τά 1603 παντρεύτηκε τήν κόρη ένός άστού άπό τό Μόναχο, άπάγοντάς την καί φέρνοντάς την στό Κρόσσεν έδρα τοϋ έκλέχτορα τής Σαξονίας. Αύτό αποδείχθηκε μεγάλο λάθος. Ό έκλέχτορας ζήτησε μιά


έπίδειξη τής τέχνης του κι ύστερα τό μυστικό· όταν ό Σέτον άρνήθηκε, βασανίστηκε καί φυλακίστηκε.

Ένας σπουδαστής μέ τό όνομα Μίκαελ Σεντιγκόβιονς σχεδίασε τή δρα-πέτευσή τον. Όταν οί φρουροί καθησύχασαν άπό τίς συχνές του έπισκέψεις, ό Σεντιγκόβιους κατάφερε νά τούς μεθύσει μιά νύχτα καί δραπέτευσε μαζί μέ τόν Σέτον. Μαζί μέ τή γυναίκα τοΰ Σέτον έφυγαν στήν Κρακοβία. Ό Σέτον άρνήθηκε νά πει τό μυστικό του άκόμα καί στό σωτήρα του, άλλά όταν λίγους μήνες άργότερα πέθανε έξαντλημένος άπό τά βάσανά του άφησε τήν υπόλοιπη σκόνη στόν Σεντιγκόβιους. Ό Σεντιγκόβιους παν-τρεύτηκε τήν κυρία Σέτον καί είχε εξαιρετικά πετυχημένη καριέρα ώς όλχημιστής καί πέθανε σέ ήλικία 84 έτών (τό 1646) στήν Πάρμα. Δέν άνακάλυψε ποτέ τό μυστικό, κι δταν ή σκόνη σώθηκε έγινε τσαρλατάνος. Άλλά άπό οίκονομική άποψη ήταν άκόμα πιό τυχερός άπό τόν Σέτον καί ό βασιλιάς Σιγισμοΰνδος τής Πολωνίας τοΰ έδωσε ένα έξοχικό κτήμα. Δημοσίευσε μερικά άπό τά έργα τοΰ Σέτον μέ τό δνομά του καί τά έργα αυτά έξακολούθησαν νά άνατυπώνονται έπί δύο αΙώνες.

Είναι δυσκολότερο νά υπερασπίσουμε ή νά έξηγήσουμε αυτές τίς άφη-γήσεις άπό ότιδήποτε άλλο σ' αύτό τό βιβλίο καί ό πειρασμός νά τίς άπορρίψουμε είναι πολύ έντονος. Ό Έλβέτιος μπορεί νά είχε φήμη έντι-μου άνθρώπου, άλλά ίσως νά είχε καί κάτι τό τσαρλατανικό. Ή αύτοκτο-νία τοΰ Πράις δείχνει πώς ϊσως νά χρησιμοποίησε άπάτη γιά νά ξεγελάσει τούς εύγενείς επισκέπτες του. Συνάντησα γιά πρώτη φορά τήν Ιστορία το\> σ' ένα λαϊκό βιβλίο μέ τίτλο «Άλυτα μυστήρια» τού Βάλεντιν Ντυάλλ. "Εψαξα νά βρω τόν Τζαίημς Πράις στήν «'Ιστορία τής άλχημείας καί τών άρχων τής χημείας» τον Τζ. Μ. Στίλλμαν άλλά δέν τόν βρήκα. Ούτε βρήκα καμιά άναφορά στόν Πράις σέ δποιοδήποτε άλλο βιβλίο. Συμπέρανα πώς ό κύριος Ντυάλλ είχε βρει τήν Ιστορία σ' ένα βιβλίο άμφίβολης αύθεντικό-τητας. Άλλά διαβάζοντας τό βιβλίο περί άλχημείας τού Ε. Τζ. Χόλμ-γιαρντ πού ή «Στοιχειώδης χημεία» του έξακολουθεΐ νά είναι ένα άπό τά καλύτερα σχολικά έγχειρίδια, βρήκα μιά άφήγηση πού θυμίζει τήν άφή-γηση τού κυρίου Ντυάλλ στίς περισσότερες λεπτομέρειες έκτός άπό τήν διαβεβαίωσή του πώς «πεπειραμένοι χημικοί μπόρεσαν νά έξετάσουν Ολόκληρο τό έργαστήριο» κλπ. Ό Χόλμγιαρντ λέει καθαρά πώς οί διάφο-ροι εύγενείς δέν παρακολουθούσαν στενά δλόκληρη τή διαδικασία. "Οσο γιά τή ζωή τοΰ Σέτον καί τού Σεντιγκόβιους οί πηγές τους δέν είναι τόσο αυθεντικές όσο τού Έλβέτιου καί κανένας σκεπτικιστής δέν θά δυσκο-λευόταν νά τίς άνατρέψει.

Ά ν υποθέσουμε πώς δέν έχουμε τή διάθεση νά τίς άνατρέψουμε, τί εξήγηση μπορούμε νά δώσουμε; Ή άφήγηση τής ζωής τού Σέτον πού δίνε-ται άπό τόν Λούις Σπένς στό «Λεξικό άποκρυφισμού» πού είναι παρά-


φράση της «Ζωής» τοϋ Σέτον, δηλώνει πώς ό Σέτον άρνήθηκε νά δώσει στόν Σεντιγκόβιους τό μυστικό τους γιατί «τοϋ ήταν άδύνατο σάν γνώστης πού ήταν νά άποκαλύψει τούς όρους τοϋ φοβερού μυστήριου». Δηλαδή, δέν ήταν άπλώς θέμα χημικής παρασκευής, άλλά μαγείας. Καί έχω υποθέ-σει πώς ή μαγεία έξαρτάται βασικά άπό τήν επίκληση «πνευμάτων» άπό τή φυσική ιδιότητα τοϋ μέντιουμ. Ά ν μπορέσουμε νά δεχθούμε πώς τά «πνεύματα» ή κάποια άλλη άγνωστη δύναμη (ίσως πνευματική) έκανε τόν Ντάνιελ Ντάγκλας Χόουμ νά πετάει μπαινοβγαίνοντας άπό τά παράθυρα, τού έπέτρεπε νά πιάνει πυρωμένα κάρβουνα καί έμπόδιζε αντικείμενα νά γλιστρήσουν άπό γερμένα τραπέζια, ίσως δέν είναι μεγάλο βήμα νά πιστέ-ψουμε πώς, γιά ένα διαφορετικό τύπο μέντιουμ, θά μπορούσαν νά μετα-τρέψουν τόν ύδράργυρο σέ χρυσάφι.

'Αξίζει νά θυμόμαστε πώς ό ψυχολόγος Γιούγκ θεωρούσε τήν άλχημεία μάλλον ώς πρόδρομο τής σύγχρονης ψυχολογίας παρά της χημείας. Καί στό αυτοβιογραφικό του έργο «'Αναμνήσεις, όνειρα, σκέψεις» δείχνει κα-θαρά πώς θεωρούσε τήν άνακάλυψη τής άλχημείας ώς μιά άπό τίς μεγαλύ-τερες διανοητικές περιπέτειες τής ζωής του, μιά περιπέτεια πού άναγγέλ-θηκε άπό μιά δλόκληρη σειρά προειδοποιητικών όνείρων. Παραδέχεται πώς δταν προσπάθησε νά διαβάσει γιά πρώτη φορά μιά πραγματεία άλχη-μείας τού 16ου αΙώνα ή πρώτη του άντίδραση ήταν, «Θεέ μου, τί άνοησίες! Είναι άδύνατον νά καταλάβει κανείς αυτά τά πράγματα». Άλλά σιγά -σιγά συνειδητοποίησε πώς «είχε πέσει πάνω στό Ιστορικό άντίστοιχο της ψυχολογίας (του) τού άσυνείδητου». Σέ δέκα χρόνια στενής μελέτης, έφτασε νά καταλάβει πώς ή άλχημεία είναι πολύ περισσότερο άπό μιά προσπάθεια κατασκευής χρυσού. Είναι μιά προσπάθεια διεισδύσεως στό ίδιο τό μυστήριο - τό μυστήριο πού ό Γιούγκ ταύτισε μέ τό άσυνείδητο -καί άνακαλύψεως τών νόμων τής μυστικής λειτουργίας τοϋ σύμπαντος. Ή άλχημεία ήταν ή ξεκάθαρη μορφή πού πήρε ή μαγεία τό 17ο αΙώνα· ή «Φιλοσοφική λίθος» πού άναζητοϋσε δέν ήταν τίποτα λιγότερο άπό τόν τελικό έλεγχο τοϋ άνθρώπου πάνω στό θάνατο. Στή σύγχρονη δρολογία μπορούμε νά πούμε πώς ήταν ή προσπάθεια τού άνθρώπου νά μάθει νάρ-χεται σέ έπαφή κατά βούληση μέ «τήν πηγή δυνάμεως, έννοιας καί σκο-πού» στά βάθη τού νού, νά ύπερνικάει τούς δυϊσμούς καί τίς άσάφειες τής καθημερινής συναισθήσεως.

Θάταν άστοχο νά πούμε πώς ό Γιούγκ θεωρούσε άπλως τήν άλχημεία ώς μιά συμβολική μορφή ψυχολογίας, στήν όποια ή κατασκευή τού χρυσού γίνεται ένα σύμβολο τής «μεταμορφώσεως τής προσωπικότητας μέ τήν άνάμειξη καί τόν συγκερασμό τών ευγενικών καί χαμηλών στοιχείων, τού συνειδητού καί τοϋ άσυνείδητου (άν κι αύτή ή φράση άνήκει στόν Γιούγκ). Δέν θά ξόδευε μιά δεκαετία στή μελέτη τού θέματος αύτσϋ άν δέν


ένιωθε πώς είχε νά τοΰ διδάξει κάτι σημαντικό. Ό Γιούγκ πίστευε πώς ή άλχημεία ένδιαφερόταν λιγότερο γιά τίς χημικές λειτουργίες παρά γιά τίς ψυχικές λειτουργίες, την μεταμόρφωση τής προσωπικότητας. "Ολοι οί άν-θρωποι έχουν μερικές στιγμές στίς όποιες νιώθουν σάν θεοί ή υπεράνθρω-π ο ι - ό π ω ς όταν ό Νίτσε περίγραψε πώς «ένιωθε νά βρίσκεται έξι χιλιάδες πόδια πάνω άπό τόν άνθρωπο καί τό χρόνο». Ένα θεϊκό μυστικό κοιμάται μέσα στή φύση· προσπαθώντας νά τό ελευθερώσει, λέει ό Γιούγκ, ό άν-θρωπος άναλαμβάνει ένα μέρος τού ρόλου τοΰ Λυτρωτή. (Αυτό τό αί-σθημα - τής σημασίας πού κρύβεται πίσω άπό τή μεταβαλλόμενη επιφά-νεια τής ύλης - πλησιάζει φανερά στό «πληροφοριακό σύμπαν» τού Νταίηβιντ Φόστερ, μιά ιδέα πού θά τήν εκτιμούσε ό Γιούγκ). Τό μυστικό πού άναζητοΰσε ό άλχημιστής ήταν κατά τόν Γιούγκ τό μυστικό τής μετα-μορφώσεως τής συναισθήσεως σέ μιά κατάσταση πού έμοιαζε μέ χρυσό, τήν"τελική «έξατομίκευση». Τήν συνέδεε επίσης μέ τόν σκοπό των γιόγκι -καί έχει σημασία πώς άσυνήθιστες «εξουσίες» πάνω στήν ύλη θεωρούνται άπό τούς 'Ινδούς φυσικό ύποπροϊόν τής πνευματικής μεταμορφώσεως τοΰ γιόγκι - όπως καί μέ τούς αλχημιστές.

Ή άποψη τοΰ Γιούγκ γιά τήν άλχημεία είναι άσφαλώςή βαθύτερη πού έχει εμφανισθεί τόν 20ό αιώνα καί τά δοκίμιά του πάνα) σ' αυτό τό θέμα είναι άπό τά πιό γοητευτικά καί πειστικά πού έγραψε ποτέ. Δέν είναι πιά δυνατόν γιά έναν εύςπ·ή άνθρωπο νά άπορρίψει τελείως τήν άλχημεία σάν προϊόν προλήψεως καί άγνοιας.

Καί τί έχουμε νά πούμε γιά τό πολύ κακολογημένο θέμα τής αστρολο-γίας; Έδώ οί άρνητές φαίνεται νά έχουν μιά αδιάψευστη επιχειρηματολο-γία. Οί άρχαϊοι βάσιζαν τούς υπολογισμούς τους στήν υπόθεση πώς υπάρ-χουν έφτά πλανήτες: δ Ερμής, ή 'Αφροδίτη, ό "Αρης, ό Δίας, ό Κρόνος, ή Σελήνη καί ό Ήλιος. Περιελάμβαναν τήν Σελήνη καί τόν Ήλιο άλλά άγνοοΰσαν πώς ή Γή είναι πλανήτης. Φυσικά άγνοοΰσαν επίσης τήν ύπαρξη τοΰ Ούρανοΰ, τοΰ Ποσειδώνα τοΰ Πλούτωνα καί των άστεροει-δών, τών κομματιών ενός πλανήτη πού έξερράγη άνάμεσα στόν "Αρη καί τόν Δία. (Θά μπορούσε κανείς νά προσθέσει καί πώς ή ύπαρξη τού χαμέ-νου αύτού πλανήτη προβλέφθηκε άπό τόν νόμο τοΰ Μπόουντς, μετά τόν όποιο μι,ά προσεχτική άναζήτηση άποκάλυψε τά κομμάτια του - άσφαλώς μιά πειστική άπόδειξη τής άνωτερότητας τών νόμων τής επιστήμης σέ σχέση μέ της άστρολογίας;). Πώς μπορεί κανείς νά πάρει στά σοβαρά μιά «έπιστήμη» πού δηλώνει πώς δ "Αρης άσκεϊ πολεμική έπίδραση γιατί δ πλανήτης πήρε τό όνομά του άπό τόν "Ελληνα θεό τοΰ πολέμου;

Άλλά ή επιχειρηματολογία τής άστρολογίας είναι ισχυρότερη άπό όσο φαίνεται. Ά ν παραδεχθούμε τήν ύπαρξη κάποιας μορφής «προβλέψεως» ή δεύτερης δράσεως, τότε δεχόμαστε πώς ορισμένοι άνθρωποι έχουν άσυ-


νήθιστες δυνάμεις διαισθήσεως - άκόμα καί διαισθήσεως τοΰ μέλλοντος. (Τό δλο θέμα τής φύσεως τού χρόνου θά συζητηθεί στό τελευταίο κεφά-λαιο). 'Οποιοσδήποτε ψυχίατρος θά βεβαιώσει πώς πολλοί άνθρωποι επηρεάζονται άπό τήν πανσέληνο καί πώς δέν υπάρχει τίποτα στή σύγ-χρονη ψυχολογία ή τήν Ιατρική θεωρία πού νά τά έξηγεϊ. "Αν ή σελήνη μπορεί νά μάς επηρεάσει, γιατί νά μήν μπορούν καί οί άλλοι πλανήτες:

"Οσο γιά τήν άντίρρηση πώς τά άστρολογικά χαρακτηριστικά ενός πλανήτη προέρχονται αυθαίρετα άπό τή μυθολογία, οί άστρολόγοι θάτήν άρνιόνταν ξεκάθαρα. Οί πλανήτες πήραν τά όνόματά τους άπό διάφορους θεούς καί θεές γιατί παρατηρήθηκε πώς οί έπιδράσεις τους άντιστοιχού-σαν. Ή 'Αφροδίτη πήρε τό όνομά της άπό τή θεά τού έρωτα γιατί παρατη-ρήθηκε πώς άσκεΐ μιά έπίδραση στά ερωτικά ζητήματα. Μ' αύτό τόν τρόπο, ό "Αρης πήρε τό όνομά του εξαιτίας τών πολεμικών του επιδρά-σεων, ό 'Ερμής γιά τήν ευφυία καί τήν ικανότητα (ό «φτερωτός αγγελιο-φόρος τών θεών»), ό Δίας γιά τίς πατρικές ιδιότητες - προστατευτικό-τητα, καλή διάθεση, άγάπη γιά τήν τάξη), ό Κρόνος γιά τό κακό καί τήν άποτυχία, δ Ήλιος γιά τή δημιουργικότητα, ή Σελήνη γιά τή φαντασία, τήν ποίηση καί τίς άλλες 'ιδιότητες τής Λευκής Θεάς. Ή Σελήνη συνδέεται επίσης μέ τήν άστάθεια καί τήν άλλαγή - έξ ον καί οί σεληνιασμένοι.

Ή άστρολογία βασίζεται λοιπόν στό ίδιο σύστημα «σεληνιακής γνώ-σεως» μέ τό 1 Τσίγκ καί τό άλφάβητο τών δέντρων καί τήν Καββάλα καί δέν είναι περισσότερο «άκριβής επιστήμη» άπό τή χειρομαντεία. Όπως καί ή χειρομαντεία, έξαρτιέται άπό μιά σχεδόν διαμεσιτική λειτουργία. Στό άξιόλογο βιβλίο του «τά παιδιά τής Ούρανίας», ό Έλλι Χάου περι-γράφει τήν δασκάλα του στήν άστρολογία, τήν κυρία Φύλλις Ναίηλορ καί συνεχίζει. « Ή μαθηματική πλευρά μαθεύτηκε εύκολα άλλά δέν μπορούσα νά συλλάβω τήν ικανότητα τής κυρίας Ναίηλορ στήν περιγραφή τών ψυ-χολογικών χαρακτηριστικών τών άνθρώπων (πού τούς γνώριζα καλά) πού είχα φτιάξει τά ώροσκόπιά τους γιά νά τά επιθεωρήσει. Δέν είχε ιδέα γιά τήν ταυτότητά τους». Ό Χάου συνεχίζει λέγοντας πώς ένας έπαγγελματίας άστρολόγος τόν προκάλεσε νά περιγράψει τί τού είχε συμβεί σέ δυό συγ-κεκριμένες μέρες τής ζωής του - μιά πρόκληση πού κανένας άλλος άστρο-λόγος δέν θά μπορούσε νά άντιμετωπίσει. Χρησιμοποιώντας τό «σύστημα 'Αμβούργου» ό Χάου πέτυχε τόσο πολύ, ώστε ό άστρολόγος τού έδωσε μιά βεβαίωση πού παραδεχόταν πώς «άν δέν ήξερα πώς δέν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θά υποψιαζόμουν πώς τά ήξερε έκ τών προτέρων».

Κι οί περισσότεροι άστρολόγοι θά συμφωνούσαν πώς αύτή είναι ή ουσία τής άστρολογίας: όχι ένα περίπλοκο μαθηματικό σύστημα ή σύ-στημα πεποιθήσεων, άλλά μιά τέχνη, σάν τή ραβδοσκόπηση τού νά βλέπεις τή σύνδεση άνάμεσα στόν χαρακτήρα καί τίς πλανητικές έπιδράσεις.


Όπως στήν Ιδιότητα τού μέντιουμ καί τή μαντική, μπορούμε νά ποϋμε μόνο πώς πετυχαίνει καί πώς κανείς δέν έχει τήν παραμικρή Ιδέα γιά τό πώς. Είναι ένα σεληνιακό σύστημα, καί άρνιέται νά συμμορφωθεί μέ τίς μεθόδους τής συνηθισμένης έπιστήμης. Τό βιβλίο τοϋ Έλλι Χάου είναι άφ ιερωμένο σέ μεγάλο μέρος στόν Κάρλ Έρνστ Κράφφτ (1900 - 1945), έναν άστρολόγο πού προσπάθησε νά άποδείξει στατιστικά τήν άστρολσγία μελετώντας χιλιάδες ώροσκόπια γνωστών άνθρώπων καί δείχνοντας πώς τά κύρια γεγονότα τής ζωής τους καί ot άκριβεΐς χρονολογίες τοϋ θανάτου τους θά μπορούσαν νά προβλεφθούν άπό τό ώροσκόπιο τής γεννήσεώς τους. Ή μεγάλη του «Πραγματεία περί άστροβιολογίας» (1939) είναι γε-μάτη γεγονότα καί άριθμούς καί φαίνεται εξίσου έντυπωσιακή μέ μιά επετηρίδα τής κυβερνήσεως. Τό συμπέρασμα τοϋ κυρίου Χάου είναι πώς άν καί άσφαλώς δέν διαβάζεται όπως τό έργο ένός τρελού, «δέν έχει δποιαδήποτε έπιστημονική σημασία». Κι δμως ό Κράφφτ ήταν ένας έξαι-ρετικά ταλαντούχος άστρολόγος. Στίς 2 Νοεμβρίου 1939 έστειλε ένα γράμμα σ' έναν άρχηγό άντικατασκοπείας τών Ναζί λέγοντας πώς ή ζωή τού Χίτλερ θά κινδύνευε άπό μιά έκρηκτική ύλη άνάμεσα στίς 7 καί στίς 10 Νοεμβρίου. Στίς 9 έγινε ή άπόπειρα μέ βόμβα κατά τού Χίτλερ στή μπυραρία Μπούργκερμπόυ τού Μονάχου πού σκότωσε έπτά άνθρώπους καί τραυμάτισε έξήντα τρεις. Ό Ιδιος δ Κράφφτ έπεσε τελικά θύμα τής εκκαθαρίσεως τών άστρολόγων άπό τόν Χίτλερ (πού υποτίθεται πώς είχαν επηρεάσει τήν άπόδραση τοϋ Χέςς στήν Αγγλία) καί πέθανε πηγαίνον-τας στό Μπούχενβαλντ τόν 'Ιανουάριο τού 1945.

Ό «έρμητικός αΙώνας» έβγαλε τρεις άνθρώπους πού τά όνόματά τους έχουν γίνει σχεδόν συνώνυμα τής μαγείας: τόν Άγρίππα, τόν Παράκελσο καί τό Νοστράδαμο. Κανένας τους δέν ήταν μάγος. Άλλά άπό τούς τρεις ό Νοστράδαμος διεκδικεί τίς μεγαλύτερες άπόκρυφες δυνάμεις.

Ό Μιχαήλ Νοστράδαμος γεννήθηκε στό Σαίν Ρεμύ τής Γαλλίας τό 1503 άπό Έβραιοχριστιανούς γονείς. Οί παποϋδες του κι άπό τίς δυό πλευρές ήταν γιατροί καί άστρολόγοι τοϋ «καλού βασιλιά Ρενέ» τού Ά ν -ζού, πού έζησε στό Αϊξ τής Προβηγγίας. Ό πατέρας τοϋ Μιχαήλ ήταν συμβολαιογράφος. Ό παππούς του άπό τό μέρος τής μητέρας του, έχοντας χάσει τή δουλειά του μετά τό θάνατο τού βασιλιά Ρενέ, άφοσιώθηκε στήν μόρφωση τού ταλαντούχου έγγονού του κι ό Μιχαήλ έμαθε Ελληνικά, Λατινικά, Εβραϊκά Ιατρική καί άστρολογία. Όταν πέθανε ό παπούς του ό πατέρας του άνέλαβε τή μόρφωσή τού Μιχαήλ. Αποφασίστηκε νά γίνει γιατρός καί τόν έστειλαν γιά σπουδές στό πανεπιστήμιο τσϋ Μονπελλιέ. Πέρασε τίς έξετάσεις του χωρίς δυσκολία. Καί μόλις είδικεύθηκε ξέσπασε πανούκλα στήν Προβηγγία καί μπόρεσε νά έπιδείξει τήν 'ιατρική του Ικα-νότητα. Αποδείχθηκε πώς ήταν έξίσου άξιόλογη μέ τού Παράκελσου.


'Ηταν γεννημένος θεραπευτής. Καί φαινόταν νά μήν φοβάται τήν πανού-κλα πού σκότωνε τούς πολίτες τού Μονπελλιέ κατά έκατοντάδες. 'Από τό 1525 μέχρι τό 1529 έκανε περιοδείες, βοηθώντας στήν καταπολέμηση της πανούκλας καί στήν έπιστροφή του στό Μονπελλιέ πήρε τελικά τό πτυχίο τού γιατρού πού είχε άποκτήσει πρίν τέσσερα χρόνια. Τά έπόμενα δύο χρόνια έκανε έξάσκηση καί δίδασκε στό Μονπελλιέ· ύστερα ξανάρχισε τά ταξίδια του. 'Αντίθετα άπό τόν Άγρίππα καί τόν Παράκελσο, ό Νοστρά-δαμος δέν ήταν έπιδεικτική προσωπικότητα· ύπήρχε ένα ένστικτο μέσα του πού προερχόταν άπό γενιές καταδιωγμένων Εβραίων, γιά νά γυρίζει τήν πλάτη του στήν καταιγίδα καί νά μένει στό περιθώριο. Γι' αύτό τό λόγο, πέτυχε μεγαλύτερη ύλική επιτυχία άπό δποιονδήποτε άπό τούς άξιόλογους συντρόφους του.

'Εγκαταστάθηκε στήν πόλη Ά ζ έ ν κι έγινε στενός φίλος τού Σκάλιγκερ, ένός άπό τούς διασημότερους διανοούμενους της Εύρώπης. Ύστερα άπο-φάσισε νά παντρευτεί. Τό Ιατρείο του ευημερούσε. 'Ύστερα ή πανούκλα ξαναξέσπασε καί σκότωσε τή γυναίκα του καί τά δυό παιδιά του. Ξανα-πήρε τούς δρόμους. Τόν άκολουθούσαν κατηγορίες γιά αίρεση, γιατί ήταν άρκετά άπερίσκεπτος ώστε νά άναφέρει τήν έντολή σχετικά μέ τά μπρού-τζινα δμοιώματα ένώ παρακολουθούσε τούς έργάτες νά φτιάχνουν ένα άγαλμα τής Παρθένου.

'Ακολούθησαν όχτώ χρόνια περιπλανήσεως - φαίνεται νά είναι παρά-δοση στούς μάγους τού 16ου αιώνα. "Αρχισε νά έχει άστραπές δεύτερης οράσεως. Στήν 'Ιταλία είδε έναν νεαρό όνόματι Φέλιξ Περέττι, ένα χοιρο-βοσκό πού είχε γίνει καλόγερος. Λέγεται πώς ό Νοστράδαμος έπεσε στά γόνατα καί χαιρέτησε τόν Περέττι σάν «Παναγιώτατο». Μετά τό θάνατο τού Νοστράδαμου ό Περέττι έγινε ό πάπας Σίξτος ό 5ος.

Μιά άλλη ιστορία άφορά κάποιον άρχοντα ντέ Φλορενβίλλ (πού στό σπίτι του έμενε ό Νοστράδαμος) ό όποιος ζήτησε άπό τόν Νοστράδαμο νά προφητεύσει τί θά συνέβαινε σέ δυό γουρουνάκια στή φάρμα του· ό Νο-στράδαμος άπάντησε πώς ένας λύκος θάτρωγε τό άσπρο κι έκείνοι θάτρω-γαν τό μαύρο. Ό άρχοντας διάταξε τό μάγειρά του νά σφάξει τό άσπρο γιά δείπνο εκείνο τό βράδυ. 'Αλλά καθώς τό γουρούνι βρισκόταν στήν κου-ζίνα, έτοιμο γιά ψήσιμο, ένα λυκόπουλο πού τό είχαν στό σπίτι άρχισε νά τό τρώει. Ό μάγειρας σκότωσε τό άλλο γουρούνι καί τό σέρβιρε στό δεί-πνο. Καθώς έτρωγαν τό δείπνο τους δ ντέ Φλορενβίλλ είπε στό Νοστρά-δαμο πώς είχε διαψεύσει τήν προφητεία του σχετικά μέ τά γουρούνια· ό Νοστράδαμος άρνήθηκε καί κάλεσαν τό μάγειρα. Κάτω άπό τό αύστηρό βλέμμα τού κυρίου του ό μάγειρας δμολόγησε τί είχε συμβεί. Ό σκεπτικι-στής Φλορενβίλλ πείστηκε.

Τό 1544 κάλεσαν πάλι τό Νοστράδαμο νά πολεμήσει τήν πανούκλα,


αυτή τή φορά στή Μασσαλία. Τό Νοέμβριο τό Σαίν Ρεμύ άποκλείσθηκε άπό πλημμύρες καί πτώματα άνθρώπων καί ζώων εξάπλωναν άκόμα μα-κρύτερα τήν πανούκλα. Τό 1545 πήγε στήν Αϊξ - άν - Προβάνς γιά νά πολεμήσει τήν πανούκλα. Είναι σχεδόν άδύνατο νά συλλάβουμε σήμερα τή φρίκη πού ήταν κάτι τό συνηθισμένο στό μεσαίωνα καί άργότερα. Ή πόλη τής Αϊξ ήταν σχεδόν έρημη· οί πύλες ήταν κλειστές, οί δρόμοι γεμάτοι άθαφτα πτώματα, οί έκκλησίες άδειες, τά δικαστήρια καί τό κοινοβούλιο κλειστά. Δέν είναι ξεκάθαρο τί μπορούσε νά κάνει δ Νοστράδαμος σέ μιά τέτοια κατάσταση, άν καί είναι βέβαιο πώς καταλάβαινε τή σημασία τού άπολυμαντικού καί τοϋ καθαρού άέρα. (Πρέπει νά θυμόμαστε πώς οί γιατροί κατάλαβαν σχετικά μέ τά μικρόβια τό 19ο αιώνα· παλιότερα ένας γιατρός πού μόλις είχε περιποιηθεί ένα σάπιο τραύμα μπορούσε νά πάει νά ξ* γεν ήσει ένα μωρό χωρίς νά κάνει τόν κόπο νά πλύνει τά χέρια του). Πάντως, ιά κατάφερε τόσο καλά ώστε τοϋ έδωσαν σύνταξη. Πήγε στό Σαλόν KC ί έδωσε καί έκεϊ τίς ίδιες ύπηρεσίες. Καί τό 1547 άποφάσισε νά εγκατασταθεί στό Σαλόν. Ξαναπαντρεύτηκε, άγόρασε ένα σπίτι καί πέ-ρασε τό υπόλοιπο τής ζωής του - δεκαεννιά χρόνια - άσκώντας τήν 'ια-τρική *.αί γράφοντας τίς «προφητείες» του. Παντρεύτηκε μιά χήρα καί μετακόμισαν σ' ένα σπίτι σ' έναν στενό, σκοτεινό δρόμο. Μιά ελικοειδής σκάλα άνέβαινε στή σοφίτα πού ό Νοστράδαμος μετέτρεψε σέ σπουδαστή-ριο. Ά π ό έκεϊ έβλεπε τίς στέγες τής πόλεως, πού πάνω της δέσποζε τό παλι.ό κάστρο χτισμένο σ' έναν άπότομο βράχο. Σ' αύτό τό περιβάλλον εργάστηκε ειρηνικά καί άπόκτησε φήμη σ' όλη τήν Εύρώπη σάν μάγος καί προφήτης. "Ενας μαθητής του, ό Ζάν ντέ Σαβινύ, εγκαταστάθηκε στό σπίτι κι έγινε ό βιογράφος τού Νοστράδαμου.

'Οχτώ χρόνια μετά τή μετακόμισή του στό Σαλόν, ό Νοστράδαμος έγραψε τήν πρώτη έκδοση τών προφητειών του, πού ονόμασε «Α'ιώνες» γιατί οί προφητείες, πού καθεμιά τους ήταν ένα τετράστιχο, ήταν τυπωμέ-νες σέ ομάδες άνά έκατό. ΟΙ στίχοι είναι έξαιρετικά σκοτεινοί. 'Εξάλλου, δέν είναι τυπωμένοι μέ καμιά τάξη. Ό Νοστράδαμος φοβόταν μήπως τόν κατηγορήσουν γιά μαγεία. Ά ν τό άκακο σχόλιο του γιά τό άγαλμα της Παρθένου μπορούσε νά θεωρηθεί αίρεση, τί μπορούσε νά συμβεί άν προ-φήτευε τήν άνοδο καί τήν πτώση βασιλιάδων καί παπών; Ό Νοστράδαμος ύποχώρησε καί εξήγησε πώς δέν ήταν άπό καμιά άποψη «άποκρυφιστής» λέγοντας στό γιό του πού ήταν τότε μόλις λίγων μηνών πώς είχε κάψει όλα τά βιβλία του γιά τή μαγεία γιά νά μήν τά καταχραστούν άν-θρωποι πού έπιδίωκαν έξουσία. Ά λ λ ά ό Τζαίημς Λαίνβερ, ό συγγρα-φέας ενός άπό τά καλύτερα βιβλία γιά τό Νοστράδαμο, άναφέρει πώς είναι πεπεισμένος πώς ό Νοστράδαμος χρησιμοποιούσε μαγικές μεθόδους γιά τίς μαντείες του.


'Ασφαλώς τά τετράστιχα εΐναι άρκετά παράξενα. Τί θά μποροΰσε νά κάνει έναν άνθρωπο νά καθήσει καί νά γράψει εκατοντάδες στίχους σάν αυτόν;

Bestes farouches de faim fleuves tranner; Rlus part du champ encore Hista sera. En cage de fer le grand fera treisner

Quand rien enfant de germain observera (11, 24).

(Κτήνη ξετρελαμένα άπό τήν πείνα θά κάνουν τά ποτάμια νά τρέμουν· τό μεγαλύτερο μέρος τής γής θά βρίσκεται στήν έξουσία τού Χίστερ· ό μεγάλος θά συρθεί σ' ένα σιδερένιο κουβί όταν τό παιδί τής Γερμανίας δέν θά παρατηρεί τίποτα).

Ήξερε ό Νοστράδαμος τί εννοούσε λέγοντας «Χίστερ» ή ήταν ένα όνομα πού άπλώς τοΰ «ήρθε»; Ά π ό τό δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, υπήρξε ή τάση νά υποθέτουν πώς Χίστερ σημαίνει Χίτλερ. Ό Τζαίημς Λαίηβερ πιστεύει πώς «τό παιδί τής Γερμανίας δέν παρατηρεί τίποτα» σημαίνει πώς δέν τηρεί τούς νόμους τής άξιοπρέπειας στή μάχη - πού άσφαλως ταιριάζει στό Χίτλερ. Ά π ό τήν άλλη πλευρά ό Ρόμπερτ Γκραίηβς έχει τή γνώμη πώς Χίστερ σημαίνει τό Δούναβη (Ister). «Ενδιαφερόταν γιά τή Βενετία, πού ήταν σέ πολύ κακή κατάσταση στά νιάτα τοΰ Νοστράδαμου άλλά άναστηλώθηκε ένδοξα τήν έποχή τής Ναυπάκτου.1 Ή ερμηνεία τοΰ Γκραίηβς μού φαίνεται πιθανότερη, ιδιαίτερα άφοΰ σ' έναν άλλο στίχο ό Νοστράδαμος άναφέρει «τό Ρήνο καί τον Χίστερ» άναφερόμενος φανερά σέ δυό ποτάμια.

En lieu bi;n proche non esloigne de venus, ies deux plus grands de Γ Asie et d' Afrique

du Ryn et Hister qu' on dira sont venus Cris pleurs a Malta et coste Ligustioque (IV, 68)

(Σ' ένα μέρος όχι μακριά άπό τήν Αφροδίτη, θά πούνε πώς οί δυό μεγάλοι τής Ασίας καί τής Αφρικής ήρθαν άπό τό Ρήνο καί τόν Χίστερ· φωνές καί κλάματα στή Μάλτα καί στήν άκτή τής Λιγουρίας).

Ή τρίτη στροφή σχετικά μέ τόν Χίστερ λέει:

La liberte ne sera recouvree 1' occupera noir, fier, vilain, inique,

quand la matiere du pont sera ouvree d' Hister, Venise faschee la republique.

1. Γράμμα στό συγγραφέα, 4 Δεκεμβρίου, 1969.


( Ή ελευθερία δέν θά άνακτηθεΐ· θά τήν κατέχει κάποιος πού είναι μαύρος, περήφανος, άπό χαμηλή καταγωγή κι άπιστος. Όταν άνοίξει ή ουσία της γέφυρας τού Χίστερ, ή Βενετία θά ενοχληθεί πολύ άπό τή δημο-κρατία).

Ό Λαίβερ τά έρμηνεύει αύτά ώς έξης: Παραδέχεται πώς δέν ξέρει τί έννοεϊ μέ τό μέρος πού δέν είναι μακριά άπό τήν 'Αφροδίτη, άλλά ύποθέ-τει πώς οί δυό μεγάλοι τής 'Ασίας καί τής 'Αφρικής είναι ή 'Ιαπωνία καί δ Μουσσολίνι (πού είχε εισβάλλει στήν Άβυσσηνία) du Ryn et Hister ση-μαίνει «τού Ρήνου καί τού Χίτλερ» - καί όλα άναφέρονται στή Συνθήκη τού "Αξονα - καί πώς ό τελευταίος στίχος άναφέρεται στό βομβαρδισμό τής Μάλτας καί της Γένουας. Ή δεύτερη στροφή λέει πώς ή έλευθερία δέν θά άνακτηθεΐ. Θά τήν κυριεύσει ό περήφανος, μελαχροινός κακός άνθρω-πος (ό Χίτλερ) ή γέφυρα άναφέρεται στόν πάπα, μέγα ποντίφηκα (ό πον-τίφηξείναι μιά γέφυρα) καί αυτοί οί στίχοι άναφέρονται στό κονκορδάτο άνάμεσα στό Μουσσολίνι καί τό Βατικανό τό 1928. Ή Δημοκρατία τής Γαλλίας είναι δυσαρεστημένη.

Ό Γκραίηβς προτείνει μιά άπλούστερη έρμηνεία. Τό μέρος πού δέν είναι μακριά άπό τήν 'Αφροδίτη είναι ένα μέρος όχι μακριά άπό τή Βενε-τία. Ή γέφυρα πού άναφέρει είναι μιά γέφυρα στό Δούναβη ("Ιστερ) -δηλαδή έπέμβαση στήν 'Ιταλία καί τό νότο (Μάλτα) άπό τό Κάρολο τόν 5ο τής Αυστρίας όταν έγινε Κάρολος ό 1ος τής 'Ισπανίας. Ή δημοκρατία πού ένοχλήθηκε πολύ είναι ή Βενετία.

"Αν oi ίδιοι στίχοι μπορούν νά έρμηνευθούν ώς άναφερόμενοι στόν 16ο καί τόν 20ό αΙώνα, μπορεί νά νιώσει κανείς πώς οί προφητείες τού Νοστράδαμου έμφανίζουν κάποια έλλειψη σαφήνειας. Αύτό είναι άσφα-λώς άλήθεια άν μελετήσει κανείς κάθε προφητεία χωριστά- άλλά πρέπει νά παραδεχθούμε πώς είναι γενικά πιό εντυπωσιακός όταν μελετήσει κα-νείς τόν άριθμό τών «έπιτυχιών» σ' δλόκληρη τήν παραγωγή του. Ό Λαίν-βερ παραδέχεται πώς άρχισε νά έντυπωσιάζεται δταν διάβασε:

Du nuict viendra par la forest de Reines Deux Rars, vaultorte, heme la pierre blanche Le moyne noir en gris dedans Varennes: Esleu cap, cause tempeste, feu, sang, tranche.

(Τή νύχτα θάρθσυν άπό τό δάσος τής Ρέν δυό παντρεμένοι άπό μιά φιδογυριστή κοιλάδα (κάνοντας κύκλο)· heme ή λευκή πέτρα, ό μαύρος μοναχός μέτά γκρίζα θά μπει στή Βαρένν- εκλεγμένος Καπέτος- προκαλεί, θύελλα, φωτιά, αίμα καί κόψιμο).

Ή Βαρέν έμφανίζεται μιά μόνο φορά στή Γαλλική Ιστορία κι αύτός ό


στίχος μπορεί νά θεωρηθεί σάν δοκιμαστική περίπτωση. Έχει σχέση μέ τήν άπόπειρα άποδράσεως τοΰ Λουδοβίκου τοΰ 16ου τής Γαλλίας καί τής γυναίκας του Μαρίας Άντουανέττας, μετά τή Γαλλική Επανάσταση. Στίς 20 'Ιουνίου 1791 ό βασιλιάς κι ή βασίλισσα μεταμφιέστηκαν κι έφυγαν, δραπετεύοντας άπό τά διαμερίσματα τής βασίλισσας, ό βασιλιάς ντυμένος στά γκρίζα κι ή βασίλισσα στ' άσπρα. 'Αναγνωρίστηκαν άπό τόν διευ-θυντή τοΰ ταχυδρομείου τοΰ Σαλόν καί τό άποτέλεσμα ήταν νά συλλη-φθούν στή Βαρέν. Πέρασαν τή νύχτα στό μαγαζί ένός μπακάλη πού τόν έλεγαν Σώς κι ύστερα στάλθηκαν πίσω στό Παρίσι όπου άργότερα άποκε-φαλίστηκαν κι οί δυό. (Trancher, κόβω σέ φέτες, χρησιμοποιείται γιά τόν άποκεφαλισμό). Ό Λουδοβίκος είχε ίδιοσυγρασία μοναχού καί ήταν εκλεγμένος βασιλιάς, γιατί ήταν ό πρώτος Γάλλος βασιλιάς πού είχε τόν τίτλο μέ τή θέληση τής Εθνοσυνελεύσεως κι όχι Ελέω Θεού.

'Υπάρχουν πάρα πολλές «έπιτυχίες» σ' αυτούς τούς τέσσερις στίχους γιά νά θεωρηθούν σύμπτωση. Δυό άνθρωποι, ένας στά άσπρα κι δ άλλος στά γκρίζα πού έρχονται στή Βαρέν άπό ένα πλάγιο δρόμο: ύστερα θύελλα, αίμα, φωτιά καί tranche πού όπως παρατηρεί ό Λαίνβερ άκούγε-ται σάν τόν κρότο τής λαιμητόμου. 'Υπάρχουν επίσης λίγες άποτυχίες ή τουλάχιστον άνεξήγητες φράσεις καί λέξεις. Δέν ύπάρχει δάσος τού Ρέν, άν κι ό Τσάρλς Α. Γουώρντ, στό βιβλίο του γιά τό Νοστράδαμο, μάς βεβαιώνει πώς έτσι όνομάζεται ό δρόμος πρός τή Βαρέν. Άλλά είναι παράξενο νά μιλάει γιά Reines (βασίλισσες) όταν μιά βασίλισσα παίρνει μέρος στό επεισόδιο· μιά έκδοση τού Νοστράδαμου (le pelletier) άναφέρει τό Forest σάν Fores Λατινικά «πύλη». Δραπέτευσαν άπό τήν πόρτα τής Βασίλισσας. (Κι είναι άλήθεια πώς ό Νοστράδαμος άνακατεύει τά Γαλ-λικά μέ τά Λατινικά άνάλογα μέ τή διάθεση τής στιγμής). Καί τί είναι ή «Heme» ή άσπρη πέτρα; 'Υποτίθεται πώς είναι ένα άπό τά επίθετα πού έδιναν στή Μαρία Άντουανέττα - ό Λαίηβερ λέει πώς τό Heme είναι άναγραμματισμός τοΰ Reine (βασίλισσα). Ή θύελλα, ή φωτιά τό αίμα είναι κατάλληλη περιγραφή τής τρομοκρατίας.

Σ' ένα άλλο τετράστιχο, ό Νοστράδαμος μιλάει γιά έναν σύζυγο μέ μήτρα (χρησιμοποιώντας τή λέξη «μέρος» δπως χρησιμοποίησε παραπάνω deux «pars» γιά τό «παντρεμένο ζευγάρι») και μιλάει γιά έναν προδότη μέ τό όνομα Ναρμπόν κι έναν έμπορο λαδιών μέ τό όνομα Σώς. Όπως άναφέ-ραμε ήδη Σώς ήταν ό μπακάλης στό σπίτι τοΰ όποιου κρατήθηκαν δ βασι-λιάς κι ή βασίλισσα στή Βαρέν ένώ ό κόμης ντέ Ναρμπόν ήταν προδότης υπουργός τοΰ βασιλιά πού συνωμότησε μέ τούς έπαναστάτες.

Ά ν όλα αυτά άκούγονται καταπληκτικά, πρέπει νά θυμόμαστε πώς δέν είναι μοναδικά. Ό Λαίβερ άναφέρει τόν Μαίτρ Τυρρέλ τού Ώτέν, έναν άστρολόγο πού έζησε τήν Ιδια έποχή μέ τό Νοστράδαμο καί πού άνέφερε


πραγματικά τό 1789 σάν χρονιά «μεγάλων καί άξιόλογων άλλαγών καί τροποποιήσεων» καί άναστατώσεων σχετικά μέ τόν κλήρο καί τό νόμο καί πρόσθεσε πώς αυτή ή περίοδος θά κρατήσει είκοσιπέντε χρόνια - πράγμα πού μάς φέρνει στό 1814, τή χρονιά τής πτώσεως τού Ναπολέοντα. Κι ένας άλλος άστρολόγος ό Ρισάρ Ρουσσά, εξέδωσε τό 1550 (πέντε χρόνια πρίν άπό τούς «Α'ιώνες» τού Νοστράδαμου) ένα βιβλίο «Γιά τίς μεταβολές τών χρόνων» όπου άναφέρει τό άπόσπασμα άπό τόν Τυρρέλ (πράγμα πού άπο-δείκνύει τήν αύθεντικότητά του) καί δίνει μιά χρονολογία 243 χρόνια μετά τήν εποχή πού έγραψε τό βιβλίο (δηλαδή τό 1972) σάν χρονολογία «μελλοντικής άνακαινίσεως τού κόσμου»· άν καί ή Επανάσταση άρχισε τό 1789, τό επαναστατικό ήμερολόγιο καθιερώθηκε τό 1792. Καί τό Liber Mirabillis τού Ζ άν Μυλλέρ πού δημοσιεύθηκε τό 1524, άναφέρει τό 1788 ώς χρονολογία μεγάλων άλλαγών πού θά «φέρουν... θλιβερά πεπρωμένα... όλες οί αύτοκρατορίες τού κόσμου θά άνατραπούν καί παντού θά γίνεται μεγάλος θρήνος». Παραδεχόμαστε πώς γράφει τό 1788 ώς έξης: «Όταν περάσουν χίλια χρόνια μετά τή γέννηση άπό τήν Παρθένο κι όταν περά-σουν άλλα εφτακόσια χρόνια ή 88η χρονιά θά είναι πολύ καταπληκτική» κλπ. 'Αλλά ή χρονολογία πού καθορίζεται είναι άρκετά σαφής. Ό Νο-στράδαμος μιλάει γιά τήν «έλευση τού λαδιού» στόν πρόλογο του πού άπευθύνεται στό γιό του καί δίνει μιά χρονολογία περίπου στά μέσα τού ]8ου αιώνα.

Στό σύνολο, οί προφητείες τού Νοστράδαμου σχετικά μέ τήν έπανά-σταση, τήν εκτέλεση τού βασιλιά καί τής βασίλισσας καί τήν άνοδο τού Ναπολέοντα είναι τά πιό εντυπωσιακά καί πειστικά παραδείγματα τής προβλεπτικής του δυνάμεως. Αύτό δέν είναι έκπληκτικό. Ό Νοστράδαμος ήταν Γάλλος· τό μεγαλύτερο μέρος τών προφητειών του άφορούν τή Γαλ-λική ιστορία. Ή επανάσταση ήταν ένα μεγάλο γεγονός στή Γαλλική ιστο-ρία είναι λογικό νά άφιερώσει περισσότερο χώρο σ' αύτήν άπό μικρότε-ρης σημασίας γεγονότα. Διαβάζοντας τίς προφητείες είναι δύσκολο νά μήν νιοισει κανείς κάποιο δέος· υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα πού συμπίπτουν. "Αν συναντήσει κανείς ένα στίχο πού άνφέρει τή δημοκρατία «κόκκινους» καί «λευκούς» καί μιλάει γιά ένα κύμα γεμάτο σκουπίδια, είναι λογικό νά υποθέσει πώς άναφέρεται στή Δημοκρατία πού εγκαθί-δρυσε ή 'Επανάσταση, στούς δημοκράτες καί τούς βασιλικούς (πού ονο-μαζόταν κόκκινοι καί λευκοί) καί στό ρεύμα τής 'Επαναστάσεως.

Quand la lictiere du tourbilion versee, Et seront faces de leurs manteaux con vers, La rebublique par gens nouveaux vexee Lors blancs et rouges jugeront a Γ envers.


("Οταν χυθούν τά σκουπίδια τοϋ στρόβιλλου καί τά πρόσωπά τους σκεπαστούν άπό τούς μανδύες τους (ή μάσκα της νομιμότητας πάνω άπό τήν οποία γίνονταν οί φριχτές πράξεις;) ή δημοκρατία θά ένοχληθεΐ άπό καινούργιους άνθρώπους καί οί κόκκινοι κι οί λευκοί τους θάχουν άντί-θετες γνώμες ό ένας γιά τόν άλλον).

Μπορεί νά εΐναι καλό νά θυμίσουμε μέ λίγα λόγια στούς άναγνώστες τήν πορεία τής Γαλλικής 'Επαναστάσεως. 'Από πολλές απόψεις μοιάζει μέ τή Ρωσσική 'Επανάσταση τού 1917. Ό βασιλιάς ήταν ανόητος· ή βασί-λισσα, ή μαρία 'Αντουανέττα, σπάταλη καί σνόμπ. Σέ μιά εποχή πού ό βασιλιάς θάπρεπε νά κάνει παραχωρήσεις στό λαό, εκείνη ήθελε νά εμπο-δίσει όποιονδήποτε δέν ήταν άριστοκράτης νά γίνει άξιωματικός τού στρατού ή μέλος τής κυβερνήσεως. Άλλά ή σπατάλη της έφερε τή χώρα σ' ένα σημείο πού χρειάστηκε νά επιβληθούν καινούργιοι φόροι στούς γαιο-κτήμονες καί οί γαιοκτήμονες διαμαρτυρήθηκαν τόσο έντονα ώστε ό βασι-λιάς άναγκάσθηκε νά συμφωνήσει γιά τό σχηματισμό ενός είδους κοινο-βουλίου πού τό άποτελούσαν ευγενείς, κληρικοί καί ή «τρίτη εξουσία» οί αστοί. Όταν τό κοινοβούλιο έδειξε σημεία δτι ήθελε νά περιορίσει τήν ελευθερία τού βασιλιά, προσπάθησε νά τό διαλύσει, κι ύστερα νά βάλει τούς στρατιώτες του νά διαλύσουν διά τής βίας τούς επαναστατημένους άστούς. Οι στρατιώτες άρνήθηκαν κι ό βασιλιάς άναγκάστηκε νά υποχω-ρήσει καί νά δώσει τίς παραχωρήσεις. Μετέφερε ξένα στρατεύματα στό Παρίσι καί έτοιμάστηκε νά παραβεί τίς υποσχέσεις του. Τότε ό λαός επα-ναστάτησε καί τό άποτέλεσμα ήταν έμφύλια αιματοχυσία - χωρικοί πού έκαιγαν τά σπίτια τών γαιοκτημόνων καί δολοφονούσαν τίς οίκογένειές τους. Άλλά ό βασιλιάς παρέμεινε άσφαλής. Ή 'Εθνοσυνέλευση άρχισε τό έργο τής άναμορφώσεως τού νόμου. Καί όλα θά μπορούσαν νά είχαν τε-λειώσει ήσυχα, άν ό βασιλιάς δέν είχε κάνει τήν ανόητη άπόπειρά του νά άποδράσει. Γιατί όλοι ήξεραν πώς είχε σκοπό νά ένωθεί μέ τά βασιλικά του στρατεύματα στήν άνατολή καί νά συντρίψει τήν 'Επανάσταση. Ή σύλληψή του ήταν ή καμπή στή Γαλλική 'ιστορία.

Σ' αύτό σημείο σηκώθηκαν «οί καινούργιοι άνθρωποι» γιά νά ενοχλή-σουν τή δημοκρατία· τά όνόματά τους ήταν Ροβιεσπιέρος, Δαντών καί Μαρά - οί Ίακωβίνοι, πιό κόκκινοι άπό τούς κόκκινους. Κι όταν ή Γαλ-λία έμπλεξε σέ πόλεμο μέ τήν Αυστρία καί τήν Πρωσδία καί ό Πρώσσος δούκας τού Μπρούνσβικ άνήγγειλε πώς σκόπευε νά άποκαταστήσει τίς πλήρεις εξουσίες τού Γάλλου βασιλιά, αύτό ήταν τό τέλος τού Λουδοβί-κου. Ανέλαβε ό όχλος. "Ολοι οί «εύγενείς» συνελήφθηκαν καί ό όχλος εισέβαλε στίς φυλακές καί τούς έσυρε έξω, έναν - έναν γιά νά σφαχθούν άπό τά πλήθη πού βρίσκονταν απέξω. Ό δούκας τοϋ Μπρούνσβικ άλλαξε γνώμη μετά άπό μιά άψιμαχία στό Βαλμύ καί υποχώρησε. Κηρύχθηκε


δημοκρατία καί ό βασιλιάς καί ή βασίλισσα δικάστηκαν κι έκτελέστηκαν. Ή Γαλλία κήρυξε πόλεμο στήν 'Αγγλία καί ξεκίνησε γιά νά κάνει τήν Ευρώπη δημοκρατική. Στό Παρίσι ή λαιμητόμος άνεβοκατέβαινε μ' έναν μονότονο γδούπο. Ό Ροβιεσπιέρος άνέλαβε μετά τή δολοφονία τσΰ Μαρά άπό τή Σαρλότ Κορνταί. Ό χημικός ΑαβσιΛχζιέ κι δ ποιητής 'Ανδρέας Σενιέ καρατομήθηκαν γιατί ήταν άριστοκράτες. Οί μετριοπαθείς ερυθροί (Γιρονδίνοι) καρατομήθηκαν γιατί ήταν μετριοπαθείς· ό ίδιος ό Δαντών καρατομήθηκε γιατί έφερε άντιρρήσεις στήν αιματοχυσία. Ό Ροβιεσπιέ-ρος έγινε ένας Στάλιν πού έκανε τή μιά εκκαθάριση μετά τήν άλλη. Τέλος δταν έκανε υπαινιγμό γιά μιά καινούργια μαζική έκκαθάριση, ή 'Εθνοσυ-νέλευση στράφηκε έναντίον του καί συνέλαβε τόν ίδιο καί τούς όπαδούς του. Οί υποστηριχτές του στό Hotel de ville τόν έκρυψαν. Οί εχθροί του κύκλωσαν τό Hotel. Μερικοί άπό τούς συντρόφους τού Ροβιεσπιέρου προσπάθησαν νά πηδήξουν άπό τά παράθυρα καί τραυματίστηκαν φριχτά στά κάγκελλα· δ ίδιος δ Ροβιεσπιέρος έκοψε τό σαγόνι του καί πήγε στή λαιμητόμο μετά δεκαεφτά ώρες άγωνίας μέ τό πρόσωπό του τυλιγμένο πρόχειρα σ' ένα πρόχειρο έπίδεσμο. Ή 'Επανάσταση δλσκληρώθηκε. Ή σκηνή ήταν έτοιμη γιά τήν άνοδο τού Ναπολέοντα.

Στό φώς αύτής τής Ιστορίας μπορούμε νά δούμε καθαρότερα τόν άρι-θμό τών «έπιτυχιών» τού Νοστράδαμου. Μιά άπό τίς πρώτες πράξεις τής 'Επαναστάσεως ήταν νά κάνει τίς έπαρχίες τής Γαλλίας - Νορμανδία, Βουργουνδία κλπ - «νομούς».

Faux exposer viendra topographie seront les cruches des nomyments ouvertes pulluler socte, saincte philosophie pour blanches noires, et pour antiques vertes.

( Ή τοπογραφία θά διαψευσθεί- τεφροδόχες καί μνημεία θά άνοι-χτούν- οί αίρέσεις άνθούν, θρησκευτική φιλοσοφία· γιά τό άσπρο, τό μαύρο· καινούργια άνώριμα πράγματα (πράσινα) παίρνουν τή θέση τών παλιών).

Τό νεκροταφείο τών Γάλλων βασιλιάδων στό Σαίν Ντενίς λεηλατήθηκε καί σκόρπισαν τίς στάχτες τους. (Προσέξτε πώς δ Νοστράδαμος γράφει nomuments άντί γιά «momuments» άλλο ένα παράδειγμα τών παράξενων άναγραμματισμών του). Οί αίρέσεις άσφαλώς «έσφυζαν». Ό Λαίηβερ νο-μίζει πώς ή Saincte philosophie έννοεΐ πώς ή όρθολογιστική φιλοσοφία τού Βολταίρου θά πάρει τή θέση τής θρησκείας. 'Αλλά άντίθετα, ό όρθολογι-στής Χεμπέρ κι οί σύντροφοί του καρατομήθηκαν κι ό Ροβεσπιέρος κή-ρυττε σάν θρησκομανής. Έτσι ή Saincte philosophie σημαίνει ίσως άκρι-βώς αύτό.


Ό Γαλλικός κλήρος καταργήθηκε μέ νόμο καί τά χρήματά τους καί τά άγαθά τους χρησιμοποιήθηκαν γιά τή χρηματοδότηση ένός καινούργιου νομίσματος.

Las! Qu' on verra grand peuple tourmente Et la loi saincte et totale mine; Par autres lois toute la chrestiente quand d' or d' argent trouve nouvelle mine.

Αύτό είναι ένα εξαιρετικά ξεκάθαρο τετράστιχο: «οί μεγάλοι θά βα-σανιστούν, ό ίερός νόμος θά καταστραφεί τελείως, δλη ή Χριστιανοσύνη κάτω άπό «άλλους νόμους», όταν βρεθεί ένα καινούργιο όρυχεϊο χρυσού καί άσημιού», τά άγαθά τού κλήρου.

D' esprit et renge munismes descries, Et seront peuples esmeus contre leur roy; Paix, saint nouveau, sainct loix empiress, Rapis mic Fut en si tres dur arroy.

Οί επάλξεις (Munismes — Λατινικά Munimen) θά δυσφημισθούν, άν-θρωποι θά ξεσηκωθούν ενάντια στόν έκλεγμένο βασιλιά τους (Esmeus άντί Esleu)· ή ειρήνη, ένας καινούργιος άγιος· οί ίεροί νόμοι θά χειροτε-ρέψουν: τό Παρίσι (Rapis κι άλλος άναγραμματισμός) δέν ήταν ποτέ σέ χειρότερη κατάσταση.

Ή «ειρήνη» πού έρχεται μετά τήν εξέγερση τού λαού ένάντια στό βασι-λιά του ήταν ή «άνάπαυλα» όταν φαινόταν πώς δλα θά μπορούσαν νά ξαναγίνουν ομαλά· δ «καινούργιος άγιος» είναι Ισως ό Ροβιεσπιέρος μέ τή μανία του ένάντια στούς άθεους καί τή γιορτή τού 'Υπέρτατου Όντος πού γιορτάσθηκε μέ διαταγή του τόν 'Ιούνιο τού 1974.

A soustenir le grand cappe troublee, pour 1' esclaircir les rouges marcheront; De mort famille sera presque accablee, les rouges rouges le rouge assommeront.

Ό grand cappe troublee σημαίνει ό'βασιλιάς πού έχει δυκολίες. Ό Νοστράδαμος άναφέρεται πάντα στό βασιλιά σάν καπέτο ή καπ., μέ τε-λεία. Οί κόκκινοι βαδίζουν γιά νά τόν υποστηρίξουν - οί Γιρονδίνοι, οί μετριοπαθείς έρυθροί· ή οίκογένειά του θά χαθεί σχεδόν άπό θάνατο κι οί κόκκινοι «κόκκινοι» θά καταστρέψουν τούς κόκκινους. Προσωπικά βρί-


σκω αυτό τόν τελευταίο στίχο έναν άπό τούς πιό πειστικούς τού Νοστρά-δαμου. «Les rouges rouges le rouge assommmeront»· δέν θά μπορούσε νά γίνει καλύτερη σύντομη άνακεφαλαίωση της πορείας της Επαναστάσεως.

Θάταν υπερβολικό νά συνεχίσω νά άναφέρω τίς ντουζίνες τίς στροφές πού φαίνεται νά άναφέρονται καθαρά στήν Επανάσταση· μπορεί κανείς νά τίς βρει στό βιβλίο τού Λαίηβερ ή στούς «Χρησμούς τού Νοστράδαμου» τού Τσάρλς Γουώντ. 'Αλλά δέν μπορώ νά άντισταθώ στόν πειρασμό νά άναφέρω μία.

Des principaux des cites rebellee qui tiendront pour liberie ravoir, destrancher masses, infelice mesllee, Crys, hurlements a nantes piteux veir.

('Από τούς κύριους πολίτες τής επαναστατημένης πόλης, πού προσπά-θησε νά ξαναβρεί τήν έλευθερία της, μάζες άποκεφαλίστηκαν, ένα θλιβερό άνακάτεμα - φωνές, ουρλιαχτά στή Νάντη πού λυπάσαι νά τά βλέπεις).

Πολλές πόλεις τής Γαλλίας σοκαρίστηκαν άπό τή βιαιότητα τών Ία-κωβίνων στό Παρίσι καί επαναστάτησαν στό όνομα μιάς μετριοπαθούς δημοκρατικότητας. Ή Λυών εκτέλεσε τόν Ίακωβίνο ήγέτη της γιά νά άψηφίσει τό Παρίσι. Κι ή Νάντη επιχείρησε νά αποτινάξει τό ζυγό τού Παρισιού. Τό ίδιο έκαναν ή Μασσαλία καί τό Μπορντώ. 'Αργότερα πλή-ρωσαν όλες πολύ άκριβά τήν τόλμη τους. 'Αλλά ή Νάντη είχε τήν άτυχία νά βρεθεί κάτω άπό τήν κυριαρχία ενός τρελού μέ τό όνομα Καρριέ-Φαίνε-ται πώς ήταν κυριολεκτικά τρελός. Παραληρούσε μιλώντας γιά αίμα. Είχε κρίσεις όπου έπεφτε στό πάτωμα καί γαύγιζε καί ούρλιαζε σάν σκύλος. Τό καθήκον του - ή τιμωρία τής Νάντης - ήταν άπόλαυση γιά ένα σαδιστή καί πήρε κάθε στάλα ηδονής πού τού πρόσφερε. Μισούσε τά παιδιό -«Είναι όλα παλιόπαιδα» - καί έβαλε νά όδηγήσουν πεντακόσια στά λιβάδια έξω άπό τήν πόλη καί νά τά σφάξουν - νά τά ρίξουν κάτω καί νά τά χτυπήσουν μέ ρόπαλα. Έβρισκε τή λαιμητόμο πολύ άργή στό σκότωμα τών «επανα-στατών» καί μπορεί νά άνησυχούσε πώς ή εκτέλεση τών παιδιών θά μπο-ρούσε νά προκαλέσει έξέγερση έναντίον του - μερικά άπό τά θύματα ήταν τόσο μικρά πού ό λαιμός τους δέν περνούσε άπό τό σανίδι κι ή λεπίδα έκοβε τό κεφάλι τους στά δύο. 'Ύστερα ό ίδιος ό εκτελεστής πέθανε άπό φρίκη μετά τήν εκτέλεση τέσσερων μικρών κοριτσιών. Ό Καρριέ επινόησε μιά καινούργια μέθοδο: Noyades, πνίξιμο. Μιά μαούνα γεμάτη φυλακι-σμένους ρυμουλκεΐτο στή μέση τού ποταμού κι ύστερα άνοιγαν μιά τρύπα στόν πάτο της. Άντρες μέ πελέκια περίμεναν ώς τήν τελευταία στιγμή γιά νά βεβαιωθούν πώς κανένας δέν θά κατάφερνε νά έλευθερώσει τά χέρια


του καί νά βγει άπό τό άμπάρι. Μιά μαούνα ή σχεδία μπορούσε νά χωρέ-σει πάνω άπό έκατό κάθε φορά. Ή σεξουαλική βάση αυτών τών ύπερβο-λών άποδείχνεται άπό μιά άλλη καινοτομία τοϋ Καρριέ «τούς δημοκρατι-κούς γάμους», δπους έδεναν ένα γυμνό άντρα καί μιά γυναίκα τόν ένα άπέναντι στόν άλλο κι ύστερα τούς έπνιγαν μαζί. Ό Σουΐνμπορν έγραψε ένα α'ισθηματικό ποίημα σχετικά, άλλά εϊναι άμφίβολο άν τό ζευγάρι ένιωθε μεγάλη σεξουαλική διέγερση. Ένας άντρας ξέφυγε - ένας έμπορος πουλερικών μέ τό όνομα Γκυστάβ Λερουά - καταφέρνοντας νά σκαρφαλώ-σει στόν πάτο μιάς μαούνας πού κόλλησε σ' έναν άμμόλοφο. "Οταν έπεσε ό Ροβιεσπιέρος, ό Καρριέ δικάστηκε καί ό Λερρουά άφηγήθηκε πώς ήταν ένας άπό τούς 105 άνθρώπους πού ρυμουλκήθηκαν σέ μιά μαούνα. Ένας είχε ζητήσει άπό ένα φρουρό λίγο νερό κι άπόρησε γιατί οί φρουροί γέλασαν δυνατά. Ό Καρριέ καί οί σύντροφοι του χασάπηδες καρατομή-θηκαν.

Έχοντας υπόψη μας δλα αυτά, είναι δύσκολο νά δούμε πώς ή στροφή σχετικά μέ τούς κύριους πολίτες τής έπαναστατημένης Νάντης, πού προσ-πάθησαν νά άνακτήσουν τήν ελευθερία τους καί άποκεφαλίστηκαν, μπο-ρεί νά άναφέρεται σέ όποιοδήποτε άλλο επεισόδιο έκτός άπό αύτό. 'Ακόμα καί τά «άτυχα ανακατέματα» (ή μείγματα) άκούγεται σάν τούς «δημοκρατικούς γάμους». 'Ασφαλώς θά ήταν άκόμα πιό πειστικό άν είχε άναφερθεΐ στούς πνιγμούς· άλλά σέ μιά άλλη στροφή λέει πώς ή φρίκη τής Επαναστάσεως ήταν «φωτιά, νερό, σίδερο καί σχοινί» καί λέει «εκείνοι πού επινόησαν αυτά τά πράγματα θά πεθάνουν άπό αύτά». Τελειώνει μέ τόν εκπληκτικό στίχο: «Έκτός άπό έναν πού θά σπείρει τήν καταστροφή σ' όλο τόν κόσμο» - τόν Ναπολέοντα.

Ά ν λάβουμε ύπόψη μας πώς όλα τά πράγματα πού πρόβλεψε άφοροϋ-σαν τό μέλλον, φαίνεται παράξενο πού οί σκοτεινές στροφές τού Νοστρά-δαμου προκάλεσαν ενδιαφέρον όσο ζούσε. Αντίθετα, τόν έκαναν άμέσως διάσημο. Όπωσδήποτε είναι τόσο γεμάτες άπό προφητείες φωτιάς, πα-νούκλας, αίματος καί βασανιστηρίων πού άσφαλώς ικανοποιούσαν τή γε-νική έπιθυμία νά άκοΰνε γιά καταστροφές.

Ή βασίλισσα τής Γαλλίας τό 1555 ήταν ή Αικατερίνη τών Μεδίκων, πού ήταν ενθουσιώδης σπουδάστρια τού άποκρυφισμού. Είχε πολλούς λό-γους γιά νά είναι. Ένας άξιόλογος προφήτης μέ τό όνομα Λούκ Γκωρίκ ή Γκώρικους είχε προβλέψει τό θάνατο τού συζύγου της 'Ερρίκου τοϋ 2ου, όέ μονομαχία. Καί ή φήμη τού Γκωρίκ σάν προφήτη ήταν εξίσου μεγάλη μέ τού νεώτερου Νοστράδαμου. Ό Γκωρίκ βασιζόταν στ' άστρα άλλά δέν φαίνεται νά ύπάρχει άμφιβολία πώς είχε απόκρυφα χαρίσματα τού ίδιου τύπου μέ τοϋ Πέτερ Χούρκος στήν εποχή μας. Έφτιαξε τό ωροσκόπιο τοϋ Τζιοβάννι ντέ Μέντιτσι, γιό τού Μεγάλου Λορέντζου, καί πρόβλεψε σω-


στά πώς θά γινόταν πάπας. ( Ό Τζιοβάννι έγινε ό Λέων ό 10ος, ό πάπας μέ τόν όποιο συγκρούσθηκε ό Λούθηρος). Στή Σκωτία ό Γκωρίκ είπε στόν άρχιεπίσκοπο τοΰ άγιου 'Ανδρέα πώς θά πέθαινε στό ικρίωμα - όπως πέθανε, θύμα τών προτεσταντών έχθρών του. Σέ μιά άλλη περίπτωση ή είλικρίνειά του προκάλεσε δυσάρεστες συνέπειες. Είπε στόν Τζιοβάνι Μπεντιβόλιο, τύραννο της Μπολώνια πώς θά πέθαινε έξόριστος. Ό τύ-ραννος διέταξε πέντε πτώσεις στό Strappado - ένα είδος βασανιστηρίου όπου τά χέρια τού θύματος δένονταν στή ράχη του κι ύστερα σήκωναν τό θύμα στόν άέρα μέ μιά τροχαλία καί τό άφηναν νά πέσει. Πρίν φτάσει στό πάτωμα, τραβούσαν ξανά άπότομα τό σχοινί πρός τά πάνω κι αύτό είχε συνήθως άποτέλεσμα νά εξαρθρώνονται οί ώμοι. Ό Γκώρικ χρειάστηκε μερικά χρόνια γιά νά συνέλθει, άλλά είχε τήν Ικανοποίηση νά δει τόν πάπα 'Ιούλιο τόν 2ο νά διώχνει τόν τύραννο άπό τή Μπολώνια σύμφωνα μέ τήν προφητεία του. Προφήτευσε καί τήν άκριβή ήμερομηνία τού θανά-του τού πάπα Παύλου τού 3ου - 20 Νοεμβρίου 1549.

Ό Γκωρίκ είχε κάνει μιά διπλή προφητεία σχετικά μέ τόν Ερρίκο τό 2ο τής Γαλλίας. Πρώτα άπό όλα, πρόβλεψε πώς θά γινόταν μάρτυρας μιάς μονομαχίας όταν άνέβαινε στό θρόνο. Ή μονομαχία έγινε άνάμεσα στόν Γκρί Σαμπό Ζαρνάκ καί τόν Φρανσουά λά Σαταινραί τό 1547 καί ό βασι-λιάς ήταν μπροστά καί είδε τόν Σαταινραί νά σκοτώνεται. Τό δεύτερο μέρος τής προφητείας ήταν πώς κι ό ίδιος ό βασιλιάς θά πέθαινε σάν άποτέλεσμα μονομαχίας. Αύτό φαινόταν άρκετά άπίθανο άλλά ή Αικατε-ρίνη τών Μεδίκων άποφάσισε νά τό έλέγξει μέ τόν καινούργιο προφήτη τού Σαλόν. Ό Νοστράδαμος πήγε στό Παρίσι καί εντυπωσίασε τήν Αικα-τερίνη, άν καί δέν υπάρχουν στοιχεία σχετικά μέ τό τί έγινε μεταξύ τους. Ό Νοστράδαμος είχε ήδη προβλέψει τόν τρόπο τού θανάτου τού βασιλιά στους «ΑΙώνες»:

Le Lyon jeune le vieux surmontera, En champs bellique par singulier duelle; Dans cage d' or les yeux lui crevera Deux classes une, puis mourir, mort cruelle.

(Τό νεαρό λιοντάρι θά νικήσει τό παλιό στό πεδίο της μάχης, σέ μονο-μαχία· σέ χρυσί κλουβί θά τρυπήσει τά μάτια του, δυό πληγές σέ μιά κι ύστερα θά πεθάνει μέ σκληρό θάνατο).

Τό 1559 οί δυό κόρες τού 'Ερρίκου τού 2ου παντρεύτηκαν: μιά μέ τόν Φίλιππο τής 'Ισπανίας κι ή άλλη μέ τόν Δούκα τής Σαβοΐας. Ό 'Ερρίκος πήρε μέρος στούς άγώνες πού έγιαν γιά τόν έορτασμό - ξεχνώντας προφα-νώς τήν προφητεία γιά τή μονομαχία. Ένώ χτυπιόταν μέ τόν νεαρό Γκαμ-


πριέλ, κόμη τοΰ Μοντγκομερρύ, ή κόρη τοΰ ματιού τού Ερρίκου χτυπή-θηκε τυχαία άπό τό σπασμένο κομμάτι τού κονταριού τού άντιπάλου του, πού μπήκε άπό τό έπίχρυσο στόχαστρο τής περικεφαλαίας του - τό «χρυσό κλουβί». Χρειάστηκε δέκα μέρες γιά νά πεθάνει: άσφαλώς ό θάνατί ς του ήταν σκληρός. Ό Κόρυς άναγκάστηκε νά φύγει στήν 'Αγγλία γιά νά γλυ-τώσει άπό τήν οργή τής βασίλισσας. Ή φράση Deux classes une είναι σκοτεινή· ό Λαίηβερ πιστεύει πώς άναφέρεται σέ μιά σκλήθρα τού κοντα-ριού πού μπήκε στό λαιμό τού βασιλιά, ένώ ό Γουώρντ τή μεταφράζει «τό πρώτο άπό τά δυό χτυπήματα» υποθέτοντας πώς classe είναι τό έλληνικό κλάσις, χτύπημα καί τό une τό Λατινικό una, πρώτο: τό δεύτερο χτύπημα άνφέρεται στό φόνο τού γ ιού του 'Ερρίκου τού 3ου άπό τό μοναχό Ζάκ Κλεμάν.

Μιά άλλη στροφή φαίνεται νά άναφέρεται στην ιόια τήν Αικατερίνη:

La dame seul regne demeuree, D' unic esteint premier au lict d' honeur sept ans sera de douleur esploree, puis longue vie au regne par grand heur.

( Ή κυρά θά μείνει νά κυβερνήσει μόνη της· ό μαναδικός της σύζυγος νεκρός στό πεδίο τής τιμής· άφού πενθήσει έφτά άτέλειωτα χρόνια, θά ζήσει καί θά βασιλέψει γιά πολύ καιρό).

Ή Α'ικατερίνη πένθησε τόν σύζυγο της εφτά χρόνια κι έζησε καί βασί-λεψε άλλα τριάντα χρόνια ή τουλάχιστον έπαιξε εξαιρετικά δραστήριο ρόλο στίς υποθέσεις τής Γαλλίας. Διάδοχος τοΰ 'Ερρίκου τού 2ου ήταν ό Φραγκίσκος ό 2ος. ένας άρρωοτιάρης νέος, πού ό Νοστράδαμος είχε φτιά-ξει τό ώροσκόπιό του όταν τό ζήτησε ό βασιλιάς. Ό Νοστράδαμος έχει μιά στροφή πού δηλώνει πώς ό μεγαλύτερος γιός της χήρας θά πεθάνει πρίν φτάσει τά δεκαοχτώ του χρόνια· ό δεύτερος άδερφός του θά άρραβωνια-στεϊ άκόμα νεώτερος. Ό Φραγκίσκος πέθανε άπό δηλητηρίαση τού αίμα-τος έξη βδομάδες πρίν άπό τήν 18η έπέτειο τών γενεθλίων του. Ό νευρω-τικός άδερφός του Κάρολος ό 9ος (μόλις δέκα χρονών έκείνη τήν έποχή) άρραβωνιάστηκε τήν 'Ελισάβετ τής Αύστρίας στά έντεκά του χρόνια. Στά δεκατέσσερά του χρόνια ό βασιλιάς έπισκέφθηκε τό Νοστράδαμο στό Σα-λόν, συνοδευόμενος φυσικά άπό τή μητέρα του. Ή Αικατερίνη ζήτησε άπό τό Νοστράδαμο νά κάνει τό ωροσκόπιο τού νεώτερου γιού της, τού δούκα τού 'Ανζού κι ό Νοστράδαμος τής είπε πώς θά γινόταν διάδοχος τού θρόνου. 'Αλλά ένδιαφέρθηκε άκόμα περισσότερο γιά τόν νεαρό 'Ερρίκο τής Ναβάρρας, πού άνήκε έπίσης στή βασιλική άκολουθία. Ζήτησε νά τόν δει γυμνό άλλά τό άγόρι φοβήθηκε πώς θά τόν χτυπούσαν κι άρνήθηκε. Ό


Νοστράδαμος πήγε στό δωμάτιο του νωρίς τό άλλο πρωί καί τό εξέτασε· δήλωσε πώς ό Ερρίκος θά γινόταν μιά μέρα βασιλιάς. Αυτό δείχνει κα-θαρά πώς οί προβλέψεις τοϋ Νοστράδαμου ή μερικές άπό αυτές δέν βασί-ζονταν στήν άστρολογία άλλά σέ κάποιο είδος διαισθήσεως ή δεύτερης οράσεως. Μπορεί νά ήθελε νά εξετάσει σημάδια στό σώμα τοϋ άγοριού - ή άφήγηση δέν τό διευκρινίζει. Πραγματικά ό Κάρολος ό 9ος, ό βασιλιάς πού ήταν ύπεύθυνος γιά τή σφαγή τοϋ άγίου Βαρθολομαίου, πέθανε άπό φυματίωση γύρω στά εικοσιπέντε· ό 'Ερρίκος ό 3ος, πού τόν διαδέχθηκε, μαχαιρώθηκε άπό τόν μοναχό Ζάκ Κλεμάν καθώς καθόταν στην τουα-λέττα· δ 'Ερρίκος τής Ναβάρρας, ένας διαμαρτυρόμενος, έγινε διάδοχος τού θρόνου. "Ολα αύτά προβλέπονται μέ κάποια άκρίβεια άπό τό Νοστρά-δαμο. Ή σφαγή τών Ούγενότων διαμαρτυρομένων τήν παραμονή τοϋ άγίου Βαρθολομαίου προβλέπεται επίσης άπό τό Νοστράδαμο:

Le noir farouche quand aura essaye Sa main sanguine par feu, fer, arcs, tendus

trestous le peuple sera effraye voir lesplus grands par col et pieds tendu,

noir είναι ό συνηθισμένος άναγραμματισμός τού Νοστράδαμου γιά τό roi, βασιλιάς. Ό Κάρολος ήταν άσφαλώς άγριος βασιλιάς· επέμενε νά σκοτώνει μόνος του τό θήραμα όταν πήγαινε γιά κυνήγι, κι είχε τήν παρά-ξενη συνήθεια νά τινάζει τά μυαλά τών χοίρων ή τών γαϊδάρων πού συ-ναντούσε στόν άέρα. Στή διάρκεια τής σφαγής, έσκυβε άπό τό παράθυρο τού Λούβρου μ' ένα άρκεβούζιο, φωνάζοντας «Σκοτώστε! Σκοτώστε!». « Ό άγριος βασιλιάς, άφού δοκίμασε τό χέρι του στή φωτιά, τό σίδερο, τό άρκεβούζιο, όλοι οί άνθρωποι θά φοβηθούν βλέποντας τόν μεγαλύτερο άντρα κρεμασμένο άπό τό λαιμό καί τά πόδια». Ό Ναύαρχος Κολινύ. άρχηγός τών Ούγενότων, ήταν ό βασικός στόχος τής σφαγής· ή Αικατερίνη είχε πείσει τό γιό της πώς έπρεπε νά σκοτωθεί κι ό Κάρολος τελικά φώ-ναξε υστερικά: «'Εντάξει, άλλά σκότωσε κάθε άλλον Ουγενότο τής Γαλ-λίας τήν ίδια ώρα». Ό Κολινύ σύρθηκε σ' όλο τό Παρίσι καί κρεμάστηκε άνάποδα άπό μιά άγχόνη, (Είναι ενδιαφέρον νά κάνουμε υποθέσεις σχε-τικά μέ τό άν αύτό μπορούσε νά έχει καμιά σχέση μέ τόν Κρεμασμένο τού Ταρό, αλλά οί χρονολογίες κάνουν κάτι τέτοιο άπίθανο).

Ή ίγεία τοϋ Νοστράδαμου άρχισε νά κλονίζεται· στά έξήντα του ή ποδάγρα του έγινε ύδρωπικία. Πρόβλεψε τόν ίδιο του τό θάνατο μέ τη συνηθισμένη του άκρίβεια:

De retour d' ambassade, don de roy mis au lieu, plus n' en fera, sera alle a dieu,


Parens plus proche, amis, freres du sang, Trouve tout mort pres du lict et du banc.

(Γυρίζοντας άπό τήν πρεσβεία του, άφού βάλει στή θέση του τό δώρο τοΰ βασιλιά, δέν θά κάνει τίποτ' άλλο, έχοντας πάει στό Θεό· θά βρεθεί κοντά στό κρεβάτι καί τόν πάγο άπό στενούς συγγενείς, φίλους, άδέρφια έξ αίματος).

Ό Νοστράδαμος είχε σταλεί στήν Ά ρ λ ώς άντιπρόσωπος τού Σαλόν· μόλις γύρισε, βρέθηκε νεκρός κοντά στό κρεβάτι, ξαπλωμένος στόν πάγκο πού χρησιμοποιούσε γιά ν' άνεβαίνει στό κρεβάτι του. Σύμφωνα μέ δική του επιθυμία τόν έθαψαν όρθιο στόν τοίχο της εκκλησίας τών Κορδελιέ-ρων.

ΟΙ «Αιώνες» έξακολουθούν νά μελετιούνται άπό τότε. Μιά άπό τίς πιό άνησυχητικές του προφητείες δηλώνει:

Ό π ω ς ό μεγάλος βασιλιάς τών Angolmois Τό 1999, τόν έβδομο μήνα Ό μεγάλος βασιλιάς τού τρόμου θά κατέβει άπό τόν ούρανό, 'Εκείνη τήν εποχή δ Άρης θά βασιλέψει γιά καλή αιτία. Μερικοί νομίζουν πώς σημαίνει τό τέλος τού κόσμου, ένώ άλλοι νομί-

ζουν πώς μπορεί νά σημαίνει μιά εισβολή άπό τό διάστημα. Ό μεγάλος βασιλιάς τού τρόμου θυμίζει δυσάρεστα μιά ύδρογονόβομβα. Ό μεγάλος βασιλιάς τών Angolmois είναι σχεδόν μέ βεβαιότητα ό Τζένγκις Χάν -Angolmois είναι άλλος ένας άναγραμματισμός τού Νοστράδαμου γιά τή λέξη Mongolians - Μογγόλοι. "Ισως προειδοποιεί ενάντια στόν «Κίτρινο κίνδυνο». Ό Λαίηβερ έχει τή γνώμη πώς ό Νοστράδαμος μπορεί νά άκο-λουθεί μιά ιδέα γνωστή στό μεσαίωνα ότι ό κόσμος θά διαρκούσε επτά χιλιάδες χρόνια· υπόθεταν πώς είχε πλασθεί τό 400 π.Χ. ( Ό άρχιεπίσκο-πος Ά σ ε ρ δίνει ώς χρονολογία τό 4004 π.Χ. βασισμένο σέ ένα προσεκτικό υπολογισμό όλων τών ήλικιών πού δίνονται στή Βίβλο). Ή χιλιετία είναι τά χίλια τελευταία χρόνια τής ζωής τής γης κι ό Νοστράδαμος μπορεί νά υπολόγισε τόν 'Ιούλιο τού 1999 σάν άρχή τού τέλους μάλλον παρά σάν τέλος. Μπορεί νά άξίζει τόν κόπο νά κάνουν οί πολιτικοί όλου τού κόσμου ιδιαίτερες προσπάθειες γιά ειρήνη στά μέσα τού 1999.

5. Γνώστες καί απατεώνες

Μετά τό μεγάλο δέκατο έκτο αΐώνά, ύπάρχει μιά πτώση στήν ποιότητα τής μαγείας. Καθένας μπορεί νά μαντέψει τό λόγο. Ό λ α τά πράγματα βαίνουν σέ κύκλους. Υπάρχουν μεγάλες εποχές ζωγραφικής, μουσικής, ποιήσεως, έπιστημης. Τή χρονιά πού γεννήθηκε δ Κορνήλιος Άγρίππας εκδόθηκε ένα βιβλίο μέ τίτλο «Τό σφυρί τών μαγισσών» (Malleus malefi-carum) γραμμένο άπό δυό δομινικανούς τόν Γιάκομπ Σπρέγκερ (1436 -1495) καί τόν Χάινριχ Κράμερ (1430 - 1505) πού ό Ρόσσελλ Χόσυπ Ρόμ-πινς χαραχτηρίζει ώς τό σημαντικότερο καί φριχτότερο βιβλίο δαιμονο-λογίας πού γράφτηκε ποτέ. Οί συγγραφείς ήταν άντίστοιχα πρύτανης τού Πανεπιστημίου τής Κολωνίας καί ήγούμενος ένός μοναστηρίου. Τό βιβλίο έκανε δεκάξι γερμανικές έκδόσεις, έντεκα γαλλικές, δύο ιταλικές καί του-λάχιστον έξι άγγλικές. Ό Δρ. Φάουστ, πού έγινε ένας τόσο ενδιαφέρων ήρως θρύλου, έζησε στήν άρχή τοΰ αίώνα, γιατί δ Τριθέμιος τόν άναφέρει περκρρονητικά σ' ένα γράμμα γραμμένο τό 1507. Ό Φάουστ άντικατέ-στησε τό Θεόφιλο στή λαϊκή φαντασία· άλλά ένώ ό Θεόφιλος ήταν ένα φτωχό πλάσμα πού πούλησε τήν ψυχή του στό διάβολο σέ μιά κρίση άπελ-πισίας, ό Φάουστ ήταν ό σατανικός ήρωας, πού έστριβε τά μουστάκια του κι έκανε πονηρές κακίες. Ό Θεόφιλος αίχμαλώτισε τή φαντασία έξι αιώ-νων γιατί ή Ιδέα τής συναναστροφής μέ τό διάβολο ήταν τόσο τρομαχτική. Ό δέκατος έκτος αιώνας τήν έβρισκε μάλλον πικάντικη, μάλλον συναρπα-στική- ό Φάουστ προκάλεσε ένα είδος μυστικού θαυμασμού.

Αύτό πού συνέβαινε - όπως μπορούμε νά δούμε τώρα άναδρομικά -ήταν πώς ή εκκλησία έχανε τήν έπιρροή της. Ή άνθρώπινη φαντασία μεγάλωνε- πλησίαζε ή έποχή τής έπιστήμης. Ένας έξυπνος καλλιεργημένος έπαρχιακός άριστοκράτης, ό Ρέτζιναλντ Σκώτ έγραψε τήν «Άνακά-


λυψη της μαγείας» τό 1580- υίοθέτησε τήν άποψη ενός βαθειά σκεπτικιστή πού δήλωνε πώς «όλες οί πνευματιστικές έκδηλώσεις ήταν καλλιτεχνικές άπάτες» καί πώς οί μάγισσες ήταν επινόηση τής 'Ιερής Εξετάσεως. Με-ρικά άπό τά άνέκδοτά του είναι τολμηρά καί θαυμάσια - όπως π.χ. ή Ιστορία ένός νέου πού είχε τή μεγάλη άτυχία νά χάσει τό σεξουαλικό του όργανο ένώ συνουσιαζόταν. Πήγε σέ μιά μάγισσα πού τού είπε πώς ήξερε ένα δέντρο όπου υπήρχε μιά φωλιά γεμάτη άπό έφεδρικά όργανα. «Κι όταν βρέθηκε στήν κορυφή τού δέντρου πήρε ένα πολύ μεγάλο καί τής τό έδειξε ρωτώντας την άν μπορούσε νά τό πάρει. Όχι , λέει, έκείνη, αύτό είναι τό όργανο τού παπά τής ένορίας μας, άλλά πάρε όποιο άλλο θέ-λεις...» Ήταν φανερό πώς ή φωλιά περιείχε είκοσι μέ τριάντα όργανα πού κοίτονταν πάνω σέ βρώμη άπό τήν όποία έτρωγαν. «Αυτά δέν είναι άστεΐα», λέει σοβαρά ό Σκώτ, «Γιατί γράφτηκαν άπό ...δικαστές». Ό βα-σιλιάς 'Ιάκωβος ό 1ος χαρακτήρισε τό βιβλίο «κατακριτέο» καί έγραψε τή «Δαιμονολογία» του γιά νά τό διαψεύσει· άλλά άκόμα καί μέ σύσταση τό όνομα ένός βασιλιά, τό βιβλίο δέν έφτασε ποτέ τή δημοτικότητα τού έργου τού Σκώτ.

Ό Σκώτ έκανε λάθος στήν πεποίθησή του πώς όλες οί πνευματιστικές έκδηλώσεις όφείλονται σέ άπάτη ή διανοητική διαταραχή έκ μέρους τών μαρτύρων. 'Αλλά μετά άπό τόσους αίώνες τέλειας ευπιστίας, ήταν ένα ύγιές σημάδι. Ό σ ο γιά τόν βασιλιά Ιάκωβο, είχε προσηλυτισθεί στήν πίστη τών μαγισσών άπό τήν υπόθεση τού Νόρθ Μπεργουίκ όπου μιά νέα κοπέλα πού είχε φυσικά χαρίσματα πνευματικής θεραπείας» βασανί-στηκε άπό τόν άφέντη της ώσπου όμολόγησε πώς τή βοηθούσε ό διάβολος· άφού βασανίστηκε κι άλλο ένοχοποίησε άρκετούς άλλους άνθρώπους. 'Εκείνοι πού άνέφερε ήταν τόσο σεβάσμιοι - ένας δάσκαλος, ό Τζών Φάιαν, μιά καλλιεργημένη ήλικιωμένη κυρία ή Άγκνες Σάμψον, δυό άλ-λες γυναίκες μέ καλή φήμη ή Γιοτφήμια Μακλήν καί ή Μπάρμπαρα Ναίη-πιερ - ώστε φαίνεται πιθανό πώς τούς διάλεξε γιατί έλπιζε πώς γρήγορα θά έδειχναν τόν παραλογισμό τών κατηγοριών. Άλλά ό μόνος τρόπος γιά νά σταματήσουν τά άπάνθρωπα βασανιστήρια ήταν νά έπινσήσουν παρα-μύθια γιά γιορτές μαγισσών καί νά ένρχοποιήσουν κι άλλους άθώους. Τό έκαναν όλοι, ώσπου δικάστηκαν έβδομήντα άνθρωποι. Ό ίδιος ό βασι-λιάς 'Ιάκωβος έπέβλεπε ένα μέρος τών βασανιστηρίων ιδιαίτερα όταν ή Άγκνες Σάμψον έπινόησε μιά φανταστική ίστορία γιά ένα ταξίδι στή θάλασσα μ' ένα κόσκινο γιά νά προσπαθήσει νά κάνει τό πλοίο τοΰ βασι-λιά νά ναυαγήσει. Οί περισσότεροι άπό τούς έβδομήντα κάηκαν, μερικοί χωρίς τόν συνηθισμένο οίκτο νά στραγγαλισθοΰν πρώτα. Ό 'Ιάκωβος έγραψε τή «Δαιμονολογία» του ώς συνέπεια αύτής τής έμπειρίας. Είναι ε ί ρω ν ία πού τό πάθος τού 'Ιακώβου γιά τήν άνάκριση μαγισσών τόν έκανε


τελικά νά συμφωνήσει μέ τόν Ρέτζιναλντ Σκώτ πώς ήταν στό μεγαλύτερο μέρος άπάτη καί ψευδαίσθηση· τά τελευταία χρόνια τής βασιλείας του, ο! δίκες μαγισσών σχεδόν σταμάτησαν. Μπορούμε νά πούμε σχετικά μέ τόν 'Ιάκωβο Ιο πώς ήταν ένας νευρωτικός όμοφυλόφιλος άδύνατου χαρα-κτήρα πού ή σκωτσέζικη κοινή λογική του νίκησε τελικά τήν προληπτική του εύπιστία.

Ή ζωή τού Δρα Τζών Ντή, μιάς άπό τίς πιό συμπαθητικές (άν όχι άξιόλογες) μορφές στήν ιστορία τής μαγείας, διάρκεσε σέ πέντε βασιλείες: τού 'Ερρίκου τοϋ 8ου, τού 'Εδουάρδου τοϋ 6ου, τής βασίλισσας Μαίρης, τής βασίλισσας 'Ελισάβετ καί τοϋ 'Ιακώβου τού 1ου. Ό Ντή είναι σχεδόν μοναδικός μεταξύ τών «μάγων» στό ότι δέν είχε καμιά άπολύτως άπό-κρυφη ιδιότητα - τό έλεγε επανειλημμένα ό ίδιος. Ήταν ένα είδος μυστι-κιστή άν καί όχι έξαιρετικά καλής ποιότητας. Γιατί ή έμμονη ίδέα του ήταν ή γνώση, ή μόρφωση, ή μάθηση. Ήταν σάν ένας πρόδρομος τοϋ Χ. Τζ. Γουέλλς, κυριευμένος άπό τήν δίψα νά μάθει τό καθετί. Ό π ω ς όλοι οί πραγματικοί ποιητές καί μάγοι, τόν όδηγούσε ένα όραμα πραγματικότη-τας πολύ διαφορετικό άπό τόν συνηθισμένο κόσμο στόν όποιο ζούμε τή ζωή μας. Ό Παράκελσος κι ό Άγρίππας ήταν γιατροί πού σπούδασαν τή μαγεία γιατί ήταν ένα μέρος τού έπαγγέλματός τους καί οί δυό είχαν κάτι τό τσαρλατάνικο πάνω τους. Ό Ντή μελέτησε τή μαγεία γιατί ήταν ποιη-τής, γιά τόν όποιο φαινόταν νά προσφέρει τό κλειδί γιά ένα άλλο είδος εμπειρίας· δέν είχε τίποτα τό τσαρλατανικό πάνω του.

Ό πατέρας τού Ντή, ένας Ούαλός ήταν κατώτερος άξιωματούχος τής αύλής τού 'Ερρίκου τοϋ 8ου· δ Ντή γεννήθηκε στό Λονδίνο στίς 13 'Ιου-λίου 1527. Ό Κορνήλιος Άγρίππας τριγύριζε πικραμένος στήν Εύρώπη εκείνη τήν έποχή· δ Παράκελσος επρόκειτο νά διχωθεϊ άπό τή Βασιλεία άπό τούς εχθρούς του- ό Νοστράδαμος ήταν ένας νεαρός γιατρός, χωρίς πτυχίο, πού ταξίδευε έπίσης σ' δλη τήν Εύρώπη πολεμώντας τήν πανού-κλα. Μέ τόν καιρό κι ό ίδιος ό Ντή έγινε περιπλανώμενος, άν καί ποτέ χωρίς σπίτι.

Ό Ντή φοίτησε στή Σχολή Τσάντρυ στό Τσέλμσφροντ. Ήταν μιά μικρή ήσυχη εμπορική πόλη τριγυρισμένη άπό πράσινα λιβάδια, μ' έναν καφέ, άργοκίνητο ποταμό. Ό Ντή άγαπούσε τό διάβασμα βιβλίων καί χειρό-γραφων. Γοητευόταν άπό τό καθολικό τελετουργικό (γιατί ή 'Αγγλία δέν ήταν καθόλου προτεσταντική στό σύνολό της). Κι ή όρεξή του γιά μάθηση οξυνόταν άπό τή στενότητα τού προγράμματος τού σχολείου. 'Εκείνη τήν έποχή καί γιά έναν άκόμα αιώνα άκόμα καί τά πανεπιστήμια δέν είχαν καθόλου φιλοδοξίες. 'Αντί γιά άνάγνωση, γραφή καί άριθμητική, δίδα-σκαν γραμματική, λογική καί θεωρητική. Δίδασκαν τά Λατινικά άλλά σχεδόν καθόλου Ελληνικά. Οί σπουδαστές ήταν στά χέρια ένός δάσκαλου,


πού ήταν τόσο πολύ in loco parentis (σάν γονιός) πού μπορούσε νά τούς δέρνει άν χρειαζόταν. Τά άκαδημαϊκά πρότυπα ήταν χαμηλά στήν 'Αγ-γλία- υπήρχαν ελάχιστα πράγματα γιά νά εμποδίσουν έναν φοιτητή νά περάσει τά έφτά του χρόνια μέ ποτό καί γυναικοδουλειές· σέ τελευταία άνάλυση, κανένας Άγγλος τζέντλεμαν δέν μπορούσε νά χρησιμοποιήσει πολύ τά Λατινικά καί τή λογική ή άκόμα καί τή γεωγραφία καί τά μαθη-ματικά όταν άναλάμβανε τά οικογενειακά κτήματα.

Έτσι όταν ό Ντή πήγε στό κολλέγιο τού άγιου 'Ιωάννη στό Καΐμπριτζ, σέ ήλικία δεκαπέντε έτών, δέν είχε κανένα λόγο νά πιστεύει πώς είχε βρει τό πνευματικό του σπίτι - όπως πίστευε ό Μπέρρταντ Ράσελλ στά 1890. Άλλά τουλάχιστον υπήρχαν οί εύκαιρίες άν τίς ήθελε. Τίς ήθελε έντονα. Άφηνε στόν έαυτό του μόνο λίγες ώρες κάθε νύχτα γιά ύπνο. Μελέτησε άκόμα καί Ελληνικά. Οί άρχές τού πανεπιστημίου συναισθάνθηκαν γρή-γορα πώς είχαν ένα παιδί - θαύμα άνάμεσά τους καί σέ ήλικία δεκαεννιά χρόνων ό Ντή έγινε μέλος τού Τρίνιτυ καί βοηθός καθηγητή στά Έλλή-νικά. Ήταν ήδη ενθουσιώδης άστρονόμος.

Ή άτμόσφαιρα τού Καΐμπριτζ τόν έπνιγε· στήν πρώτη ευκαιρία πήγε στό Πανεπιστήμιο τού Λουβαίν, ένα άπό τά καλύτερα τής Ευρώπης, όπου είχε φοιτήσει ό Κορνήλιος Άγρίππας. Αναπόφευκτα, ό Ντή διάβασε τήν «Απόκρυφη φιλοσοφία» τού Άγρίππα καί συγκινήθηκε κι εντυπωσιά-σθηκε άπό τήν ίδέα πώς ή μαγεία καί ή άλχημεία δέν ήταν άπλώς διαβολι-κές σπουδές, άλλά ένα πρακτικό βοήθημα στή μυστική άναζήτηση τού Θεού. Ή μαγεία είχε κακή φήμη στήν Αγγλία κι ήταν μιά περιθωριακή ενόχληση γιά τήν κουλτούρα· άλλά στήν Εύρώπη προκαλούσε διανοητικό ενδιαφέρον. Πρέπει νά θυμόμαστε πώς ή μαγεία καί ή επιστήμη ήταν στενά συνδεδεμένες έκείνη τή εποχή· άκόμα καί τά μαθηματικά θεωρούν-ταν «μαγική» σπουδή μέ τόν Πυθαγόρα γιά προφήτη της. Ή μαγεία σή-μαινε γιά τόν Ντή ό,τι σήμαινε ή επιστήμη γιά τόν Χ. Τζ. Γουέλλς τρεις αιώνες άργότερα. Ήταν αύτό πού είχε ονειρευτεί πάντα: ένα θαυμάσιο, εύρύ πεδίο μελέτης χωρίς όρατά όρια. Γρήγορα άπόκτησε φήμη άνάλογη μέ τοΰ Κορνήλιου Άγρίππα.

"Οταν πήγε στό Παρίσι τό 1550, ή φήμη του προηγήθηκε καί στήν Ρέμς έδωσε μιά σειρά διαλέξεων γιά τόν Ευκλείδη πού ή παρακολούθησή τους ήταν ελεύθερη γιά όλους. Ήταν τόσο δημοφιλής ώστε τού πρόσφεραν μιά θέση καθηγητή άλλά ένιωθε πώς τόν περίμεναν πιό συναρπαστικά πρά-γματα καί γύρισε στήν Αγγλία όπου ό ΙΟχρονος 'Εδουάρδος ό 6ος είχε διαδεχθεί τόν 'Ερρίκο τό 8ο. Ό βασιλιάς τόν συνταξιοδότησε καί πούλησε άμέσως τή σύνταξη του γιά δύο θέσεις εφημερίου.

Τό 1552 γνώρισε τόν άποκρυφιστή Ζερόμ Καρντάν, πού ήταν «μάγος» μέ τήν άκριβή έννοια τής λέξεως δηλαδή είχε σέ μεγάλο βαθμό δεύτερη


δράση καί άλλες άπόκρυφες λειτουργίες. Δέν φαίνεται νά υπάρχει λόγος νά υποψιαζόμαστε πώς ό Καρντάν έλεγε ψέματα όταν δήλωνε (στά άπο-μνημονεύματά του) πώς μποροΰσε νά προβάλει τό πνεΰμα έξω άπό τό σώμα του. Δίνει έπίσης τήν ενδιαφέρουσα βεβαίωση πώς μποροΰσε άπό τήν παιδική του ήλικία, νά «βλέπει» φανταστικά πράγματα μέ μιά αί-σθηση δλοκληρωτικής πραγματικότητας. Λέει πώς όταν ήταν παιδί δέν μποροΰσε νά έλέγξει αυτήν τήν ίκανότητα άλλά άργότερα έμαθε πώς νά διαλέγει τά πράγματα πού ήθελε νά «δει». Ό λ α αύτά συμφωνούν μέ τήν εΙκόνα πού έχουμε ήδη φτιάξει γιά τόν φυσικό όραματιστή, έναν άνθρωπο μέ κάποιο είδος χημικής άν ισορροπίας πού είχε τήν έπίδραση μιάς δόσεως ενός ψυχεδελικού φαρμάκου στό νευρικό του σύστημα. Όλα αύτά συνο-δεύονταν άπό μιά μισοϋστερική έλλειψη αυτοελέγχου, ώστε μποροΰσε νά καυγαδίζει γιά τήν άπόλαυση τοΰ καυγά, είτε πίστευε αύτά πού έλεγε είτε όχι καί νά βρίσκεται άναγκασμένος νά μιλάει γιά πράγματα πού ήξερε πώς θά πρόσβαλαν τούς άλλους. Πίστευε πώς τόν συνόδευε ένα γνώριμο πνεύμα καί ήταν άσυνήθιστα ταλαντούχος άστρολόγος καί προφήτης. 'Ασφαλώς μπορεί νά θεωρηθεί ώς ένα άπό τά πιό άξιόλογα ψυχολογικά παράξενα όλων τών έποχών.

Ό Καντάν άσκησε μεγάλη έπιρροή πάνω στόν Ντή, πού άρχισε νά σκέπτεται τά πνεύματα πού θά μποροΰσε νά έπικοινωνήσει μαζί τους γιά νά τόν βοηθήσουν στίς έρευνές του. Τό πρόβλημά του τώρα καί στήν υπό-λοιπη ζωή του ήταν τό χρήμα. Ήταν πεισμένος πώς άν μποροΰσε νά δοκι-μάσει τή δική του προσέγγιση στήν άλχημεία - τή χρήση τών πνευματικών δυνάμεων - γρήγορα θάλυνε τό πρόβλημα τής «Φιλοσοφικής λίθου». 'Αλλά ή άλχημεία κόστιζε χρήματα. Οί έλπίδες του γιά τήν εύνοια τοΰ βασιλιά έγιναν συντρίμμια όταν ό 'Εδουάρδος δ 6ος πέθανε σέ ήλικία 16 ετών, καί ή χώρα βούλιαξε σέ μιά πολιτική κρίση. Ό 'Εδουάρδος όνόμασε τή λαίδη Τζαίην Γκρέύ διάδοχο του στό θρόνο καί ό προστάστης τοΰ Ντή, ό δούκας τοΰ Νορθάμπερλαντ τήν άνακήρυξε βασίλισσα. Ήταν εγγονή τοΰ 'Ερρίκου τοΰ 7ου· ή μεγαλύτερη κόρη τού 'Ερρίκου τού 8ου, ή Μαίρη, είχε διαφορετικές Ιδέες καί ό Νορθάμπερλαντ κι ή λαίδη Τζαίην Γκρέύ έχασαν τό κεφάλι τους. Τήν επόμενη χρονιά, ό σέρ Τόμας Γουάιατ, γιός ποιητή, ήγήθηκε μιάς έπαναστάσεως γιά νά διαμαρτυρηθεί ένάντια στό σχεδιαζό-μενο γάμο τής βασίλισσας Μαίρης μέ τόν Φίλιππο τής 'Ισπανίας· ήθελε νά βάλει στή θέση της στό θρόνο τή νεώτερη άδερφή της 'Ελισσάβετ. Κι έκεΐ-νος άπέτυχε καί έκτελέσθηκε κι ή 'Ελισσάβετ συνελήφθη.

Ά φ ο ΰ παντρεύτηκε τόν διάδοχο τοΰ Ισπανικού θρόνου, ή Μαίρη άπό-κτησε τό παρατσούκλι Ματωμένη Μαίρη καίγοντας μεγάλους άριθμούς διαμαρτυρομένων. Ό σ ο γιά τό Ντή, τό μόνο πού θά μποροΰσε νά πει κ αχεί ς ύπέρ τοΰ καψίματος ήταν πώς ένώ οί άνθρωποι σκέπτονταν νά


καίνε τούς διαμαρτυρόμενους ξεχνούσαν νά καίνε τούς μάγους. Τόν κάλε-σαν νά κάνει τό ωροσκόπιο τής βασίλισσας Μαίρης. Ίσως ή πρόγνωση τού πρόωρου θανάτου της τού έδωσε τήν ιδέα νά επικοινωνήσει μέ τη νεώτερη άδερφή της, πού θά γινόταν ή έπόμενη βασίλισσα καί πού ήταν τότε φυλα-κισμένη στό Γούντστοκ. Επισκέφθηκε τήν Έλισσάβετ κι έφτιαξε καί τό δικό της οιροσκόπιο. Τής έδειξε καί τό ώροσκόπιο τής μεγαλύτερής της άδερφής γιατί σέ τελευταία άνάλυση τό πεπρωμένο τής Μαίρης ήταν δε-μένο μέ τής Έλισσάβετ. Άλλά οί κατάσκοποι τής Μαίρης είχαν τή γνώμη πώς όλα αύτά θύμιζαν πολύ, πολιτική συνωμοσία. Συνέλαβαν καί φυλά-κισαν τόν Ντή μέ τήν κατηγορία τής προδοσίας. Είχε τήν συνταρακτική έμπειρία νά δεΐ τόν συγκρατούμενό του Μπάρθλετ Γκρήν νά καίγεται ώς αιρετικός ένώ φαινόταν μιά άκακη, εύγενική ψυχή. Ήταν ευτύχημα γιά τόν Ντή πού ή Μαίρη άγαπονσε τή νεώτερη άδερφή της γιατί άλλιώς μπορεί νά είχε πληρώσει τήν ποινή γιά τό ότι βρέθηκε άνάμεσα στήν σημερινή καί τή μελλοντική βασίλισσα. Ό Ντή άφέθηκε ελεύθερος τό 1555 άλλά είχε γλιτώσει φτηνά.

Ή Μαίρη πέθανε τρία χρόνια άργότερα καί ή Έλισσάβετ έγινε βασί-λισσα. Τό πρώτο πράγμα πού έκανε ήταν νά ζητήσει άπό τόν Ντή νά υπολογίσει τήν πιό ευνοϊκή μέρα γιά τή στέψη κι ό Ντή πρότεινε τίς 14 Ιανουαρίου 1559. Τώρα φαινόταν πώς δ Ντή είχε καθιερωθεί επιτέλους γιά καλά. Ήταν λίγο - πολύ ό βασιλικός άστρολόγος. Ήταν δυστύχημα πού ή βασίλισσα Έλισσάβετ ή Α' ήταν σφιχτοχέρα καί τά οικονομικά τον Ντή δέν βελτιώθηκαν. Έγινε ένα είδος παιδιού γιά όλες τίς δουλειές, πού ταξίδευε στήν Εύρώπη σέ άποστολές γιά λογαριασμό τής βασίλισσας καί τοϋ υπουργού της Μπάρλεϋ καί τοϋ σερ ΦράνσιςΓουώλσιγκχαμ, έπικεφα-λής τής κατασκοπείας τής βασίλισσας. Όπως κι ό Άγρίππας, ό Ντή έμ-πλεξε σέ ίντριγκες. Γιά έναν διανοούμενο πού άγαπούσε τά βιβλία καί τήν γαλήνη πρέπει νά ήταν σημαντική ένταση. Στό Άμστερνταμ τό 1563 άνα-κάλυψε ένα βιβλίο μέ τίτλο «Στενογραφία» τοϋ Τριθέμιου, ένα βιβλίο περί μαγείας, άλχημείας καί τής σημασίας τών άριθμών. Επηρέασε τό έργο τού Ντή γιά τή μαγεία, τό «Ιερογλυφική μονάς» πού τέλειωσε σέ δώδεκα μέρες μετά τήν ανάγνωση τοϋ Τριθέμιου. Οί σχολιαστές βρέθηκαν σέ άμηχανία άπό τήν παρατήρηση τού λόρδου Μπάρλεϋ, τού ύπουργού εσωτερικών, πώς είχε «πολύ μεγάλη σημασία γιά τήν άσφάλεια τού βασι-λείου». Γιατί; Έχει σχέση μέ άριθμούς πού μπορεί νά ήταν πολύτιμοι γιά τήν κατασκοπεία- κι δ Ντή κατεχόταν ήδη άπό τήν έμμονη ίδέα νά άνακα-λύψει θαμμένους θησαυρούς μέ τή βοήθεια τών πνευμάτων - πού άσφαλώς θά είχε βοηθήσει τό βασίλειο. Ή μοναδική άλλη πιθανότητα είναι πώς ό Ντή πίστευε πώς είχε μιά μέθοδο γιά νά προβλέπει τά σχέδια τών εχθρών τής Αγγλίας μέ τήν άστρολογία. Ά ν είναι έτσι, κανένας δέν πίστευε άρ-


κετά σ' αυτήν γιά νά τήν χρηματοδοτήσει· ό Ντή έμεινε τό παιδί γιά όλες τίς δουλειές καί μερικές φορές σύμβουλος επί μαγικών θεμάτων.

Μετά άπό διάφορες περιπλανήσεις στήν Ευρώπη, ό Ντή γύρισε στήν 'Αγγλία τό 1564 καί μετακόμισε στό σπίτι τής μητέρας του στό χωριό Μόρτλαιηκ στίς όχθες τού Τάμεση, όπου ξαναγύρισε στίς μαγικές του μελέτες. Τό 1574, όταν ήταν 47 χρόνων παντρεύτηκε άλλά ή γυναίκα του πέθανε ένα χρόνο άργότερα. Τό ότι εΐχε άκόμα τή βασιλική εύνοια φαίνε-ται άπό τό γεγονός ότι ή βασίλισσα έκανε μιά άνεπίσημη επίσκεψη τήν ήμέρα τού θανάτου τής γυναίκας του· ήθελε νά δει τό «μαγικό του κα-θρέφτη» πού φαίνεται πώς δέν ήταν τίποτα περισσότερο άπό κυρτός κα-θρέφτης. Όταν άκουσε πώς υπήρχε ένας θάνατος στό σπίτι άρνήθηκε νά μπει μέσα άλλά έξέτασε τόν καθρέφτη σ' ένα γειτονικό χωράφι.

Δυό χρόνια άργότερα ό Ντή παντρεύτηκε τήν Τζαίην Φρόμοντ, κυρία τών τιμών τής λαίδης Χάουαρντ τού Έφφιγκχαμ, μερικά χρόνια νεώτερή του. 'Εγκαταστάθηκαν στό σπίτι τής μητέρας του στό Μόρτλαιηκ καί σύν-τομα γέννησε τό πρώτο άπό τά οχτώ παιδιά πού θά τού χάριζε. Όταν ή μητέρα του πέθανε τό 1580 τού είχε ήδη δώσει τό σπίτι . Γιά λίγα χρόνια, ή ζωή τού Ντή ήταν ειδυλλιακή. Έφτιαχνε ώροσκόπια γιά νά συμπληρώνει τό είσόδημά του. Έφτιαχνε χάρτες γιά τή βασίλισσα, είχε μεγάλη σχέση μέ σχέδια ναυτικής άμυνας (έτσι ώστε πρέπει νά τού άποδοθεΐ ένα μέρος τής ήττας τής 'Αρμάδας τό 1588) κι έκανε υπολογισμούς γιά ένα καινούργιο ήμερολόγιο. Τό ενδιαφέρον του γιά τά άπόκρυφα θέματα δέν μειώθηκε ποτέ καί στό «Πνευματικό του ήμερολόγιο» άναφέρει όνειρα, καί ιστορίες γιά χτυπήματα πνευμάτων καί άλλες έκδηλώσεις. 'Αλλά ή καινούργια του έμμονη ιδέα ήταν ή κρυσταλλοσκοπία - ή ιδέα πώς άν κοίταζε οποιοδή-ποτε είδος διάφανου βάθους θά δημιουργεΐτο μιά ήμικωματώδης κατά-σταση στήν όποία μπορεί κανείς νά προβλέψει τό μέλλον καί τά .πνεύματα άΛοκαλύπτοντα ι.

Τό βασικό πρόβλημα τού Ντή ήταν πώς τό πνεύμα του ήταν πολύ επι-πόλαιο καί δραστήριο γιά τό εΐδος τού σοβαρού διαλνογισμού πού χρεια-ζόταν. Αύτό πού χρειαζόταν ήταν κάποιος μέ άπόκρυφες ιδιότητες ένας «κρυσταλλοσκόπος». Τό 1581 ό Ντή είχε τή σύντομη έμπειρία νά δει κάτι στό κρύσταλλο άλλά δέν καθορίζει τί ήταν. Τό 1582 βρήκε έναν νεαρό μέ τό όνομα Βαρνάβας Σάουλ πού έγινε κρυσταλλοσκόπος του γιά λίγους μή-νες- άλλά ό Βαρνάβας έμπλεξε μέ τό νόμο γιά λόγους πού δέν αναφέρονται καί ρωτήθηκε σχετικά μέ τίς άπόκρυφες δραστηριότητές του. Προτίμησε νά καταγγείλει τόν Ντή άντί νά άντιμετωπίσει τήν προοπτική κι άλλων μπλεξιμάτων μέ τό νόμο - πού εΐχε αύστηρές διατάξεις ενάντια στή μαγεία - κι ό Ντή έχασε τό φυσικό του προφήτη.

Δυό μέρες άργότερα επισκέφθηκε τόν Ντή ένας μελαψός, όμορφος νεα-


ρός 'Ιρλανδός μέ τό όνομα Έντουαρντ Κέλλυ, πού μίλησε γιά άπόκρυφα θέματα καί άνέφερε πώς ήταν φυσικός κρυσταλλοσκόπος. Δέν ύπήρχε λό-γος γιά νά μήν τόν πιστέψει, άν καί φαίνεται πώς ήταν απαράδεκτος άπό πολλές άπόψεις- ήταν μαθητευόμενος φαρμακοποιός πού έγινε πλαστο-γράφος καί κιβδηλοποιός - καί γι' αύτό είχε χάσει τά αύτιά του. (Φαίνε-ται συχνά πώς οί άπόκρυφες ικανότητες συνοδεύονται άπό άστάθεια χα-ρακτήρα). Ό Ντή εξήγησε πώς δέν ήταν μάγος γιατί ή λέξη «μαγεία» είχε κακές συσχετίσεις γιά κεΐνον. Πρίν τίς κρυσταλλοσκοπίες του, πάντα προσευχόταν γιά θεϊκή βοήθεια. Ό Κέλλυ συμφώνησε- έπεσε στά γόνατα καί προσευχήθηκε σοβαρά. 'Ύστερα κοίταξε τό κρύσταλλο. Σέ λιγότερο άπό ένα τέταρτο τής ώρας περιέγραψε στό Ντή τή μορφή ενός χερουβείμ πού έβλεπε στά βάθη του. Ό Ντή τό άναγνώρισε άμέσως άπό τήν καββαλι-στική του γνώση σάν τόν Ούριήλ, τόν άγγελο τοϋ φωτός. Ό άγγελος δέν μπορούσε νά έπικοινωνήσει γιατί ήταν κατά κάποιο τρόπο φυλακισμένος στό κρύσταλλο. 'Αλλά ό Ντή ένιωθε πώς ήταν ή άρχή μιάς καινούργιας έποχής στή ζωή του: ή «Φιλοσοφική λίθος» βρισκόταν κιόλας κοντά του. Κάλεσε άμέσως τόν Κέλλυ νά εγκατασταθεί στό σπίτι. Ή γυναίκα τού Ντή, δταν τή σύστησαν σ^όν 'Ιρλανδό μέ τά κομμένα αύτιά, ήταν λιγότερο έν-θουσιώδης- είχε μιά διαίσθηση πώς τά πράγματα δέν θά πήγαιναν καλά. Καί ποτέ δέν συμπάθησε στή συνέχεια τόν Κέλλυ. Άλλά σάν ύπάκουη σύζυγος τόν δέχθηκε. Λίγο άργότερα ό Κέλλυ άποφάσισε νά παντρευτεί μιά ντόπια κοπέλα- γιατί τώρα πού οί περιπλανήσεις του είχαν προσω-ρινά τελειώσει, ένιωθε τήν άνάγκη νά μοιράζεται μέ κάποιον τό κρεβάτι του. Οί μαρτυρίες δείχνουν πώς ποθούσε πάντα μυστικά τήν Τζαίην Ντή, πού ή ήλικία της πλησίαζε περισσότερο στή δική του παρά στοϋ Ντή. Άλλά έκείνη δυσπιστούσε άπέναντί του.

Είναι κρίμα πού δέν υπάρχουν λεπτομερή στοιχεία γιά τό τί έγινε στό σπιτικό τών Ντή μετά τήν άφιξη τού Κέλλυ τό 1582. Τό μόνο πού είναι γνωστό είναι ότι ό Κέλλυ, παρά κάποιο τσαρλατανισμό, είχε τό 'Ιρλανδέ-ζικο χάρισμα τής δεύτερης δράσεως καί πώς πολύ σύντομα έβλεπε κι άκουγε πνεύματα κάθε μέρα. 'Εφόσον τά άκουγε τώρα, πρέπει νά υποθέ-σουμε πώς μιλούσαν μέ δυνατή φωνή. Διαβάζοντας τήν άφήγηση τού Ντή, στό φώς τής λεπτομερέστερης γνώσεώς μας γι' αύτά τά πράγματα, είχε σχεδόν σίγουρο πώς ό Κέλλυ έπεφτε σέ ελαφρό κώμα καί επικοινωνούσε μέ τά πνεύματα όπως δποιοδήποτε σύγχρονο μέντιουμ. Υπήρχαν διάφο-ροι «οδηγοί»· δ ένας ονομαζόταν medicina (ιατρική). Οί οδηγοί έφερναν κι άλλα πνεύματα. Ό Ντή, πού δέν είχε πείρα νά τόν καθοδηγεί σ' αύτά τά θέματα, ύπέθεσε πώς όλα ήταν άγγελοι. Μιά γυναίκα ρώτησε τόν Ντή άν πίστευε πώς ήταν γυναίκα κοσμηματοποιού, γιατί φορούσε κοσμήματα· ό Ντή άπάντησε ότι ήταν σίγουρος πώς ήταν άγγελιοφόρος τοϋ 'Ιησού γιατί


ό Ίησσΰς είχε άγοράσει «τό κόσμημα τής αιώνιας ζωής μέ τό κόσμημα τοΰ πολύτιμου αίματος του». Τά πνεύματα πρέπει νά τόν έβρισκαν κουρα-στικό γερο - τρελό. Πάντως, όπως τά περισσότερα πνεύματα πού έμφανί-ζονται στίς σύγχρονες συνεδριάσεις φαινόταν πώς δέν είχαν νά πούν τί-ποτα εξαιρετικά βαθύ ή χρήσιμο. Μετά άπό πολλούς μήνες ό Ντή βρισκό-ταν τό ίδιο μακριά άπό τή «Φιλοσοφική λίθο» ή τό μυστικό τής άνακαλύ-ψεως θαμμένων θησαυρών. Κι ό Κέλλυ, βρήκε κουραστικό τό ήσυχο, μελε-τηρό σπιτικό μετά τήν περιτεπειώδη ζωή του καί πάθαινε κρίσεις βίαιης οργής, πού τίς άντιμετώπιζε ό ευγενικός Ντή. Ό Κέλλυ παραπονιόταν έπίσης πώς τά πνεύματα τού μιλούσαν σέ ξένες γλώσσες. Έφευγε όποτε μπορούσε, μέ τό πρόσχημα πώς άναζητοΰσε θησαυρούς, κι είναι φανερό πώς έβρισκε τά πορνεία καί τίς μπυραρίες τοΰ Λονδίνου πιό εγκάρδιες άπό τό σπίΐι στό Μόρτλαιηκ. Τά πνεύματα ήξεραν τί έτοίμαζε καί συχνά τόν κατήγγειλαν - μπροστά του φυσικά - στόν Δρα Ντή όνομάζοντάς τον «νέο, άλλά παλιό άμαρτωλό» καί λέγοντας στόν Ντή πώς ή δική του «όραση» ήταν τελειότερη άπό τοΰ Κέλλυ γιατί ήταν άγνότερη.

Τό Νοέμβριο τοΰ 1582, ό Ντή είδε ένα όραμα ένός παιδιού - άγγέλου πού πετούσε έξω άπό τό παράθυρο κρατώντας ένα κρυστάλλινο αύγό. Τό ταύτισε μέ τόν Ούριήλ. 'Ύστερα έμφανίστηκε ό άρχάγγελος Μιχαήλ καί είπε στόν Ντή νά μήν τό φοβάται άλλά νά τό πιάσει. Επειδή αύτή ή κρυστάλλινη σφαίρα βρίσκεται τώρα στό Βρεττανικό Μουσείο, υπάρχει κάτι πίσω άπό αύτή τήν Ιστορία, άν καί δέν ξέρω κανένα προηγούμενο πνευμάτων πού δώριζαν «πνευματικά» άντικείμενα στήν Ιστορία τού άποκρυφισμού.

Τό 1583 σύστησαν στόν Ντή έναν Πολωνό ευγενή, τόν κόμη Άνταλ-μπερτ Λάσκι. Ήταν υπηρέτης τοΰ Ερρίκου τού 3ου τής Γαλλίας - πού τόν συναντήσαμε ήδη σέ σχέση μέ τό Νοστράδαμο - καί ήθελε νά προβλέψει ό Ντή τό μέλλον τού βασιλιά. Πίστευε έπίσης πώς ό Ντή μπορούσ·-" νά τόν συμβουλέψει μέσω τών πνευμάτων σχετικά μέ τή διεκδίκησή τον γιά τό πολωνικό στέμμα πού είχε άφήσει ό Ερρίκος τού Άνζού, όταν έγινε ό Ερρίκος ό 3ος.τής Γαλλίας. Ό Λάσκι έγινε τόσο ταχτικός επισκέπτης στό σπίτι τού Ντή πού ό Ντή, πού ήταν πάντα χρεωμένος, άναγκάσθηκε νά κάνει αίτηση στή βασίλισσα γιά χρήματα γιά νά τόν περιποιηθεί. Ό Λά-σκι έντυπωσιάσθηκε τόσο πολύ άπό τόν Ντή καί τόν Κέλλυ πού τούς παρότρυνε νά τόν συνοδέψουν στήν Πράγα, γιά νά επισκεφθούν τό βασι-λιά τής Γερμανίας τόν μελετητή τού άπόκρυφου Ροδόλφο τόν 2ο. Ό Ντή ήταν άντίθετος σ' αύτή τήν ίδέα άλλά ό Κέλλυ ένθουσιάστηκε μέ τήν προο-πτική τον ταξιδιοΰ καί σταμάτησε γιά ένα διάστημα νά παθαίνει νευρικές κρίσεις. Τό 1585, ό Ντή κι δ Κέλλυ συνοδευόμενοι άπό τίς γυναίκες τους


καί τά τρία παιδιά τοϋ Ντή ξεκίνησαν γιά Ινα ταξίδι στήν Ευρώπη πού επρόκειτο νά κρατήσει τέσσερα χρόνια.

Γενικά τά τέσσερα αύτά χρόνια ήταν άπογΟητευτικά. Ό Κέλλυ καυχιό-ταν. Είχε μάθει τή μαγική φρασεολογία άπό τό Ντή καί είχε τώρα τήν τάση νά παρουσιάζεται σάν δάσκαλος. 'Ισχυριζόταν πώς ήταν ιδιοκτήτης ένός σπάνιου άλχημικοϋ χειρόγραφου καί μιάς σκόνης προβολής (δηλαδή μιας σκόνης γιά τή μετατροπή βασικών μετάλλων σέ χρυσό) πού είχε βρει στό Γκλάστονμπερυ, τή θρυλική πατρίδα τού Μέρλιν καί τού βασιλιά 'Αρθού-ρου.

'Εξακολούθησαν νά συζητάνε μέ τά πνεύματα καί νά βλέπουν ορά-ματα, καί ή Τζαίην Ντή γέννησε κι άλλα μωρά. Ό Ντή έγινε ευγενικά δεκτός άπό τό μεγάλο βασιλιά Στέφανο Μπαθόρυ τής Πολωνίας στήν Κρακοβία άλλά διώχθηκε άπό τήν Πράγα άπό τόν βασιλιά Ροδόλφο, πού εξήγησε πώς ό πάπας τόν είχε κατηγορήσει γιά νεκρομαντεία. Ό κόμης Βίλχελμ Ρόζενμπεργκ, άντιβασιλιάς τής Βοημίας, τούς κάλεσε στόν πύργο του στό Τριμπάου, καί έκεϊ ό Ντή πέρασε δεκαοχτώ ειρηνικούς μήνες κι ό Κέλλυ ξανάγινε καυγατζής. Όταν ό Κέλλυ άποφάσισε πώς είχε βαρεθεί νά βλέπει πνεύματα στό κρύσταλλο, ό Ντή δοκίμασε τόν όχτάχρονο γιό του "Αρθουρ, άλλά τό άγόρι δέν έβλεπε τίποτα. Ό Κέλλυ συμφώνησε νά ξανα-προσπαθήσει κι αυτή τή φορά είχε ένα έκπληκτικό μήνυμα. Ό όδηγός Μαντίμι τόν είχε προστάξει νά μοιραστούν τίς γυναίκες τους μέ τόν Ντή. Ή Τζαίην Ντή έπαθε υστερία κι ύστερα έγινε έξω φρενών. Όταν δ άγγε-λος - παιδί Ούριήλ επιβεβαίωσε τή συμβουλή, ό Ντή προσπάθησε κι εκεί-νος νά τήν πείσει κι έγραψε: «Δέν ύπάρχει άλλο φάρμακο άλλά αύτό πού ειπώθηκε γιά τήν άλλαγή τών γυναικών μας πρέπει νά γίνει... Φάνηκε άρκετά άποφασισμένη νά συμμορφωθεί γιά χάρη τού θεού καί τούς μυ-στικούς του σκοπούς νά υπακούσει στήν προτροπή». Αύτό φαίνεται άρ-κετά καθαρό, άν καί οί βιογράφοι τοϋ Ντή φαίνονται όλοι διατεθειμένοι νά διαφυλάξουν τήν άξιοπρέπειά του επιμένοντας πώς τό σκανδαλώδες επεισόδιο δέν έγινε ποτέ ή τουλάχιστον δέν έφτασε ποτέ σέ σαρκικό στά-διο.

Ό Κέλλυ άποφάσισε τώρα πώς δέν μπορούσε νά βγάλει τίποτα περισ-σότερο παρατείνοντας τό συνεταιρισμό καί εκείνος κι ό Ντή χώρισαν τελικά. Ό Ντή γύρισε στήν 'Αγγλία- ό Κέλλυ πέτυχε κάπως σάν άλχημι-στής καί κρυσταλλοσκόπος άλλά φαίνεται πώς πέθανε στή φυλακή λίγα χρόνια άργότερα.

Ό Ντή γύρισε στήν 'Αγγλία τό 1589 καί έζησε μέχρι τό 1608 σέ ήλικία 81 έτους. 'Αλλά τά υπόλοιπα χρόνια τής ζωής του ήταν γενικά άπογοητευ-τικά. "Οταν έλειπε είχαν διαρρήξει τό σπίτι του καί πολλά άπό τά βιβλία καί τά έργαλεία του είχαν καταστραφεί. Ή βασίλισσα τελικά τού έδωσε


την εποπτεία τοΰ κολλεγίου τοΰ Χρίστου στό Μάντσεστερ, πού ήταν τότε σχεδόν χωριό, άλλά έβρισκε τή θέση του άπογοητευτική καί όχι τήν πανά-κεια πού είχε έλπίσει. Ή γυναίκα του πέθανε εκεί άπό πανούκλα. Εξακο-λούθησε νά γράφει - τά άνέκδοτα έργα του θά μπορούσαν νά πιάσουν πολλούς τόμους - καί έγραψε γιά τά όνειρά του στό ήμερολόγιο του. "Οταν ή βασίλισσα πέθανε τό 1603, δ Ντή κατάλαβε πώς οί ελπίδες του γιά περισσότερη εύνοια είχαν τελειώσει· ό 'Ιάκωβος ό 1ος δέν χρειαζόταν ένα φημισμένο μάγο. Τό καλύτερο πού μπορούσε νά ελπίζει ήταν νά τόν άφή-σουν ήσυχο.

Ό καινούργιος του κρυσταλλοσκόπος, ό Βαρθολομαίος Χίκμαν έβλεπε οράματα τού άγγελου Ραφαήλ, πού έλεγε παρήγορα μηνύματα καί πρό-βλεψε πώς ό Ντή θά άνακάλυπτε τελικά τά μυστικά πού άναζητούσε σέ όλη του τή ζωή. 'Αλλά ίσως τό όραμα εμπνεύσθηκε άπό τούς ευσεβείς πόθους τού ίδιου τού Ντή, γαιτί πέθανε στό Μόρτλαιηκ τό 1608, χωρίς νά έχει πλησιάσει περισσότερο στό άντικείμενο τής άναζητήσεως μιάς όλόκληρης ζωής. Όπως παρατηρεί ό βιογράφος του Τζ. Μ. Χόρτ, δέν μπορεί νά ισχυρισθεί πώς βρίσκεται άνάμεσα στούς επιτυχημένους τού κόσμου. Ή κύρια σημασία του ήταν πώς ήταν ένας άπό τούς πρώτους μεγάλους άπο-κρυφιστές πού χρησιμοποιούσε συνεχώς τήν επικοινωνία μέ τά πνεύματα· ήταν ό θεμελιωτής τής σύγχρονης ψυχικής έρευνας, διακόσια χρόνια μπροστά άπό τήν εποχή του.

Γύρω στά 1600 ή έποχή τής μαγείας είχε τελειώσει. Ή φωνή τοΰ λογι-κού σκεπτικισμού άκουγόταν: στόν Ραμπελαί, στόν Μονταίν, στόν Μπέν Τζόνσον. Ό Μονταίν επαναστατούσε γιά τό κάψιμο τών μαγισσών καί παρατηρούσε: «Χρειάζεται έξυπνη καί μεγάλη διαύγεια γιά νά μπορεί κανείς νά σκοτώνει· ή ζωή μας είναι πολύ πραγματική καί ούσιαστική γιά ύπερφυσικά, φανταστικά έπεισόδια». Νομίζω πώς κανένας δέν θά διαφω-νούσε μαζί του, ούτε κι ένας άποκρυφιστής. Τόόΐρόβλημα εδώ εΐναι άπλώς τί συναισθάνεται ή ανθρώπινη συναίσθηση. Ό Γουΐλλιαμ Τζαίημς στίς «Παραλλαγές θρησκευτικής εμπειρίας», φέρνει σέ άντίθεση τήν «άρρωστη ψυχή» πού συναισθάνεται πάντα υπερβολικά τή μιζέρια καί τά βάσανα τοΰ κόσμου καί τόν αισιόδοξο μέ τήν καθαρή όραση, πού ή ίδιοσυγρασία του άπορρίπτει άπό ένστικτο τή δυστυχία. Τό ίδιο ισχύει καί γιά τά άπό-κρυφα θέματα. Ένας πολυάσχολος, ενεργητικός άνθρωπος δέν έχει καιρό γιά ύπερφυσικά πράγματα καί ή άπό ίδιοσυγρασία άπόρριψή τους τόν κάνει νά νιώθει πώς ό κόσμος του τών πρακτικών σαφών προβλημάτων είναι ό μόνος πραγματικός. Είναι ένα υγιές ένστικτο. Πρέπει νά θυμόμα-στε πώς σχεδόν όλα τά παιδιά άντιπαθούν τό υπερφυσικό, εκτός άπό τίς ιστορίες φαντασμάτων. Αύτό δέν είναι άναγκαστικά φόβος άλλά μιά έν-στικτώδης άνάγκη άντιμετωπίσεως ένός ξεκάθαρου, άπλού κόσμου όπου


μπορούν νά πάρουν άποφάσεις καί νά διαμορφώσουν τή ζωή τους. Όποιος έμαθε ποτέ νά άγαπάει τήν έπιστήμη μπορεί νά τό καταλάβει. Υπάρχει κάτι ψυχρό, σκληρό καί διασκεδαστικό στήν έπιστήμη, σάν μιά μάχη μέ χιονόμπαλλες μιά μέρα μέ παγωνιά φαίνεται νά άνοίγει προο-πτικές ελέγχου καί κατακτήσεως. Σέ σύγκριση, ό κόσμος τοΰ άπόκρυφου είναι θολός καί υγρός καί θυμίζει στόν άνθρωπο τήν άγνοιά του καί τόν ένθαρρύνει νά υιοθετήσει μιά παθητική στάση άπέναντι στή ζωή του.

Μέ τήν έποχή τοΰ Ραμπελαί καί τοΰ Σαίξπηρ κι ύστερα τοΰ Νεύτωνα καί τοΰ Μίλτωνα, ή ανθρώπινη διάνοια έφτασε σ' ένα καινούργιο στάδιο τής έξελίξεώς της. Υπήρχε μιά αίσθηση δυνατοτήτων, συναρπαστικών οριζόντων. Ή άνακάλυψη τής 'Αμερικής τό 1492 ήταν ένα σύμβολο αυτής τής άλλαγής. Ή ρωμαϊκή έκκλησία κλονιζόταν κάτω άπό τά χτυπήματα τοΰ Λούθηρου καί τοΰ 'Ερρίκου τοΰ Η'. Είναι άλήθεια πώς ό Γαλιλαίος άναγκάστηκε νά άνακαλέσει τήν άποψη πού διατύπωσε τό 1632, πώς ή γή στρεφόταν γύρω άπό τόν ήλιο άλλά τό χρόνο τού θανάτου του (1642) γεννήθηκε ό Νεύτωνας καί δέν είχε πιά μεγάλη σημασία τί έλεγαν ό πάπας καί οί καρδινάλιοι του. Μέ τήν έκδοση τών «'Αρχών» τό 1687, ή έπιστήμη είχε κάνει μεγαλύτερο βήμα πρός τά εμπρός άπό ό,τι εΐχε κάνει ή μαγεία άπό τή γέννησή της στήν άρχαία Αίγυπτο καί τή Χαλδαία. "Οταν σκεφθεί κανείς τούς παραλογισμούς τοΰ Κορνήλιου Άγρίππα, τοΰ Τζών Ντή καί τού Τριθέμιου, κι ύστερα στραφεί στό θαυμάσιο, περίπλοκο οικοδόμημα ιδεών όπου όλα είναι αλήθεια μπορεί νά δει γιατί ή μαγεία είχε πάψει νά είναι σημαντική.

Ή άλήθεια είναι πώς ή άνοδος τής επιστήμης δέν ήταν κατά κανένα τρόπο χτύπημα γιά τόν άποκρυφισμό. Αντίθετα σήμαινε πώς ό άποκρυ-φισμός μποροΰσε νά ελευθερωθεί άπό τήν ψευτοεπιστήμη τού Άγρίππα καί τοΰ Παράκελσου καί νά συγκεντρωθεί στά πραγματικά του ενδιαφέ-ροντα.

Ό μεγαλύτερος άποκρυφιστής τοΰ 18ου αιώνα, άν καί άνήκει μάλλον στήν ιστορία τής θρησκείας παρά τής μαγείας γεννήθηκε τό χρόνο μετά τήν έκδοση τών «Αρχών» τοΰ Νεύτωνα. Ό 'Εμάνουελ Σβέντεμποργκ ήταν φυσικό μέντιουμ, άν καί οί δυνάμεις του άναπτύχθηκαν άργά στή ζωή του. Τά πρώτα του χρόνια σπούδασε έπιστήμη καί μαθηματικά στά είκοσιο-χτώ έγινε εκτιμητής τής Σουηδικής 'Επιτροπής 'Ορυχείων κι έγραψε ένα έργο γιά τήν τήξη τών μετάλλων. Μελέτησε άστρονομία καί φυσιολογία. Άλλά ήταν ένας έντονα άπογοητευμένος άνθρωπος. Λίγο μετά πού έγινε έκτιμητής ερωτεύθηκε κάποια μίς Πέλχεμ κι εκείνη δέχθηκε τόν έρωτά του άλλά άποφάσισε πώς τελικά δέν ενδιαφερόταν γιά τόν Σβέντεμποργκ καί διέλυσε τόν άρραβώνα. Ό Σβέντεμποργκ ήταν πολύ σεξουαλικός καί πρέ-πει νά ήταν ένα χτύπημα σέ κάθε έπίπεδο: περηφάνειας, αισθημάτων καί


καθαρής άντρικής σεξουαλικότητας. (Στό βιβλίο του «Συζυγικός έρωτας» σοκάρισε τούς όπαδούς του δηλώνοντας πώς ό αύνανισμός καί ή συντή-ρηση μιας έρωμένης συγχωρούνται κάτω άπό δρισμένες συνθήκες - άξιό-λογη δήλωση γιά τό γιό ένός έπισκόπου). 'Απογοητεύθηκε έξίσου πνευμα-τικά, γιατί οί επιστημονικές άπόψεις του, πού πολλές προηγούνταν τής εποχής του, άγνοήθηκαν άπό τίς άκαδημίες τής Σουηδίας. Ξέφυγε άπό τήν άπογοήτευσή του μέ σκληρή δουλειά. Τό 1713, τήν έποχή περίπου τής έρωτικής του άπογοητεύσεως, ό Κάρολος ό 12ος τού ζήτησε νά λύσει τό πρόβλημα τής μεταφοράς πέντε πλοίων σέ άπόσταση δεκαπέντε μιλίων στήν ξηρά (πολιορκούσε τούς Δανούς στό όχυρό Φρέντρισχάλντ). Ό Σβέν-τμποργκ τό έκανε σέ έφτά βδομάδες. 'Αργότερα πήρε μέρος στό χτίσιμο τών άποβαθρών τής Κραλσρόνα καί στό χτίσιμο τοϋ καναλιού πού επρό-κειτο νά συνδέσει τή Βόρειο θάλασσα μέ τή Βαλτική (πού εγκαταλείφθηκε όταν ό Κάρολος ό 12ος σκοτώθηκε σέ μάχη). Ή ενεργητικότητα τού Σβέν-τεμποργκ ήταν τεράστια· έγραψε βιβλία γιά άλγεβρα, άστρονομία, μεταλ-λεύματα, οίκονομία, παλίρροιες, άλατωρυχεΐα καί άνατομία.

Όλη αύτή ή πρακτική έργασία άφησε πεινασμένη τή θρησκευτική πλευρά τής φύσεώς του καί τό 1744 ξέσπασε σάν χείμαρρος. "Αρχισε μ' ένα όνειρο όπου άκουσε έναν άνεμο πού βογγούσε καί πού φαινόταν νά τόν σηκώνει ψηλά καί νά τόν πετάει μπρούμυτα. "Αρχισε νά προσεύχεται κι ύστερα είδε μπροστά του τόν 'Ιησού. Μετά άπό μιά κρυπτική συζήτηση πού τέλειωσε μέ τά λόγια τοϋ Ίησοϋ «έντάξει λοιπόν», ξύπνησε. Αύτό ήταν μόνο ένα άπό μιά όλόκληρη σειρά ονείρων καί παραισθήσεων (ή δραμάτων). Άρχισε νά πέφτει σέ έκστατικό κώμα καί ό συνεχής σεξουα-λικός ερεθισμός έπαψε ξαφνικά νά τόν ένοχλεί. Ακολούθησαν οράματα στά όποια επισκέφθηκε τόν παράδεισο καί τήν κόλαση. Ανάγγειλε στά βιβλία του πώς ή μέλλουσα ζωή μοιάζει πολύ μέ τή δική μας σ' όλες τίς βασικές λεπτομέρειες καί πώς οί άνθρωποι μένουν σέ μεγάλο βαθμό όπως ήταν όταν ζούσαν. Άλλά επειδή είναι λιγότερο ουσιαστική άπό αύτή τή ζωή, ή νοητική τους κατάσταση έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία καί δ παράδεισος καί ή κόλαση είναι αύτές οί νοητικές καταστάσεις. Σέ έργα όπως « Ή άληθινή χριστιανική θρησκεία», «Παράδεισος καί κόλαση», «Θεία άγάπη καί σοφία» περιγράφει λεπτομειριακά συζητήσεις μέ άγγέ-λους, διαβόλους καί άνθρώπους πού «έχουν περάσει άπό τήν άλλη πλευρά». Κι αύτό μάς όδηγεϊ στήν καρδιά τοϋ προβλήματος Σβέντεμ-ποργκ. Οί περισσότεροι άπό τούς συγχρόνους του τόν άπέρριπταν ώς τρελό ή ψεύτη. Καί οί κριτικοί του τού 20ού αιώνα - π.χ. ό Ε. Τζ. Ντίγκουωλλ - έχουν τήν τάση νά υίοθετοϋν μιά φροϋδική άποψη καί νά θεωρούν τά «δράματά» του σάν ξεσπάσματα τής άπωθημένης σεξουαλικό-τητάς του. 'Υπάρχουν πολλά επιχειρήματα γι' αύτή τήν άποψη. Τό 1748


στά εξήντα του χρόνια, ξύπνησε πιστεύοντας πώς τά μαλλιά του ήταν γεμάτα μικρά φίδια, καί τό άπέδωσε στό πνεύμα δρισμένων νεκρών Κουα-κέρων. Ή άποψη του σχετικά μέ τούς Κουακέρους δείχνει σαφή παρά-νοια. Ενάντια σέ όλες τίς ενδείξεις βεβαίωσε έπανειλημμένα πώς ή λα-τρεία τους ήταν κακή καί άναξιοπρεπής καί πώς έκαναν άνταλλαγές συζύ-γων. Αύτό φαίνεται νά δείχνει μιά ικανότητα αύταπάτης καί σεξουαλική έμμονη Ιδέα.

Ά π ό τήν άλλη πλευρά όταν κανείς στραφεί στά γραπτά του, είναι δύσκολο νά υιοθετήσει αύτή τήν «άφαιρετική» άποψη. Ή έμμονη ιδέα του σχετικά μέ τή βιβλική εξήγηση μπορεί νά κάνει τόν σύγχρονο άναγνώστη νά πλήξει καί άπό τήν άποψη τής τεχνοτροπίας άσφαλώς δέν είναι Πα-σκάλ ή Νιούμαν- άλλά όλα είναι άρκετά λογικά καί διαυγή - τόσο πού άναζωογονούν. Δέν ύπάρχουν λάμψεις μεγαλοφυίας στό έργο του άλλά υπάρχει ένα ισορροπημένο καί βαθειά σοβαρό μυαλό. Όταν οί σκεπτικι-στές τόν προκαλούσαν σχετικά μέ τίς άπόψεις του, παρέμενε ήρεμος καί σοβαρός μή χάνοντας ποτέ τήν ψυχραιμία %>ν ή τήν αίσθηση τού χιούμορ του.

Καί άν καί αυτές οί άπόψεις φαίνονταν παράλογες καί παράξενες στούς σύγχρονους του, ύποστηρίχθηκαν πολύ άπό τότε. Ό πνευματισμός δέν υπήρχε τόν 18ο αιώνα· γεννήθηκε τό 1850. Γύρω στό τέλος τού 19ου αιώνα ύπήρχε σημαντική βιβλιογραφία πού ύποτίθεται πώς είχε υπαγο-ρευθεί άπό «πνεύματα» (όπως οί «Πνευματικές διδασκαλίες» τού Σαίντον Μόουζες) καί εξακολούθησε νά αύξάνεται άπό τότε.1. Ό γενικός τόνος τού μεγαλύτερου μέρους αύτής τής φιλολογίας είναι άηδιαστικά εύλαβι-κός άλλά πρέπει νά παραδεχθούμε πώς έχει άξιόλογη εσωτερική συνοχή· όταν σκεφθεί κανείς πόσο εύκολα οί θρησκευτικές αιρέσεις άναπτύσουν δικές τους διδασκαλίες καί δόγματα, αύτή ή όμοφωνία είναι έκπληκτική.

1. Ή «Πνευματική διδασκαλία» μπορεί νά συνοψισθεί μέ λίγα λόγια ώς έξης. Ό άνθρωπος δέν «σώζεται» μέ τό θάνατο τού Ίησοϋ στό σταυρό. Πρέπει νά σωθεί μέ τίς πράξεις του στή διάρκεια της ζωής του. "Ολες οί σκέψεις καί οί πράξεις καταγράφονται στό «πνευματικό σώμα», ώστε μετάτό θάνατο ίνας άνθρωπος νά είναι γνωστός όπως άκριβώς είναι. Οί πράξεις κάποιου έχουν μεγάλη σημασία· ένας άπό τή φύση του καλός άθεος θά βρεθεί σέ καλύτερη θέση άπό εναν χωρίς έμπνευση, άλλάάκριβή πιστό. Πρέπει νά γίνει «συμψιφισμός» γιά τό κακό στή μέλλουσα ζωή άλλά δέν υπάρχει κόλαση - είναι μιά νοητική κατάσταση. Δέν υπάρχει άνώτατο όριο στήν πρόοδο γιά τήν όποία είναι Ικανή ή ψυχή καί πού συνεχίζεται στόν άλλο κόσμο. Αυτές οί άπόψεις είναι κοινές σιόν Σβέντεμποργκ καί στήν σύγχρονη πνευματιστική διδα-σκαλία.


ΟΙ περιγραφές γιά τόν «άλλο κόσμο» συμφωνούν πολύ μέ τού Σβέντεμ-ποργκ. ΟΙ σκεπτικιστές μπορεί νά υποστηρίξουν τήν άποψη πώς αύτό συμβαίνει γιατί ό Σβέντεμποργκ έπηρέασε τούς πνευματιστές. Οί πνευ-ματιστές τό άρνιούνται γιατί τό διαψεύδουν καί μόνο ή ποικιλία καί ή ποσότητα τών πνευματιστικών συγγραμάτων - πού γράφτηκαν σέ πολλές γλώσσες σέ διάστημα ένός αΙώνα. Ή μόνη άλλη λογική έξήγηση είναι τοϋ Γιούγκ - πώς τά δράματα τού Σβέντεμποργκ ήταν έρευνες τής φυλετικής ψυχής, έκφράσεις άρχετυπικών συμβόλων καί πώς τό ϊδιο ισχύει γιά τόν σύγχρονο πνευματισμό. Χωρίς νά θέλουμε νά πάρουμε τό μέρος κανενός μπορούμε νά τονίσουμε πώς οί μαρτυρίες ύπέρ τού Σβέντεμποργκ είναι σήμερα Ισχυρότερες άπό ό,τι ήταν στήν έποχή του.

Ά π ό τήν άλλη πλευρά τί μπορεί κανείς νά πεί γιά τό βιβλίο του «Γαίες στό σύμπαν» στό όποιο άναφέρει πώς οί περισσότεροι πλανήτες έχουν κατοίκους κι ύστερα τούς περιγράφει μ' έναν τρόπο πού θυμίζει πίνακα τού 'Ιερώνυμου Μπός; Ή άτμόσφαιρα τής σελήνης είναι διαφορετική άπό τής γής καί οί σεληνάνθρωποι μιλάνε μέ τό στομάχι άντί μέ τά πνευμόνια τους κάνοντας ένα θόρυβο σάν ρέψιμο· οί Άρειανοί έχουν πρόσωπα πού είναι μισά μαύρα καί μισά κίτρινα- ζούν μέ φρούτα καί ντύνονται μέ ϊνες φτιαγμένες άπό φλούδες δέντρων. Ά ν ό Σβέντεμποργκ ήταν μέντιουμ μπορούμε μόνο νά υποθέσουμε πώς τά πνεύματα τόν κορόιδευαν. Ή, πρά-γμα πιθανότερο, ή φαντασία του ήταν τόσο άνεπτυγμένη πού άνακάτευε τά όνειρα καί τίς φαντασίες του μέ τίς αυθεντικές του έπιγνώσεις.

Ή φροϋδική ή άναγωγική έξήγηση δέν μπορεί νά άπορριφθεΐ έντελώς. Ό Σβέντεμποργκ ήταν σεξουαλικά άπογοητευμένος. Ήταν γύρω στά έ-ξήντα όταν-οί εκρηκτικές του ψυχολογικές δυνάμεις άπέκτησαν τελικά κά-ποια Ισορροπία. Άλλά αύτή ή άναγνώριση δέν πρέπει νά μάς τυφλώνει στή γνήσια θρησκευτική έμπνευσή του καί στή σημασία τών βασικών του ιδεών. Δέν είχε τίποτα τό τσαρλατανικό πάνω του, καί ή ζωή του δέν δείχνει τήν παραβολική άνοδο καί πτώση πού φαίνεται νά χαρακτηρίζει τούς «μάγους». Μπορούν νά ύπάρχουν έλάχιστες άμφιβολίες γιά τή γνη-σιότητα τών άπόκρυφων δυνάμεων του. Ό κόμης Χέπκεν, ένας σύγχρονός του, μάς λέει όσα είναι γνωστότερα γι' αύτές:

Ό Σβέντεμποργκ βρισκόταν μιά μέρα σέ μιά δεξίωση τής Αυλής. Ή μεγαλειότητά της ρώτησε διάφορα πράγματα γιά τήν άλλη ζωή καί τελικά, άν είχε δει ή μιλήσει μέ τόν άδερφό της, τόν βασιλικό πρίγκιπα τής Πρωσσίας. Απάντησε άρνητικά. Τότε ή μεγαλειότητά της τού ζήτησε νά μάθει νέα του καί νά τού δώσει τούς χαιρετισμούς της, πράγμα πού τό υποσχέθηκε ό Σβέντεμποργκ. Δέν ξέρω άν ή βασίλισσα μιλούσε σοβαρά. Στήν επόμενη δεξίωση, ό Σβέντεμποργκ


εμφανίστηκε καί πάλι στήν Αυλή· καί ένώ ή βασίλισσα τριγυριζόταν άπό τίς κυρίες τής τιμής της, προχώρησε τολμηρά καί πλησίασε τή μεγάλειότητά της... Ό Σβέντεμποργκ όχι μόνο τήν χαιρέτησε έκ μέ-ρους τοΰ άδερφοΰ της άλλά καί τής ζήτησε συγγνώμη που δέν άπάν-τησε στό τελευταίο της γράμμα· ήθελε νά άπαντήσει μέσω τοΰ Σβέν-τεμποργκ καί τό έκανε. Ή βασίλισσα έντυπωσιάσθηκε πολύ καί είπε: «Κανένας άλλος έκτός άπό τό Θεό δέν ξέρει αυτό τό μυστικό».

Στίς 19 'Ιουλίου 1759, μιά μεγάλη πυρκαγιά έγινε στή Στοκχόλμη. Ό Σβέντεμποργκ ήταν τριακόσια μίλια μακριά εκείνη τή στιγμή, στό Γκότεμ-πουργκ, καλεσμένος σέ μιά δεξίωση. Στίς έξι τό βράδυ είπε στους καλε-σμένους πώς ή πυρκαγιά είχε μόλις ξεσπάσει· δυό ώρες άργότερα τούς είπε πώς είχε σβήσει τρεις πόρτες μακριά άπό τό σπίτι του. Αύτό επιβε-βαιώθηκε μετά δυό μέρες όταν ένας άγγελιόφορος έφτασε άπό τή Στοκ-χόλμη, επαληθεύοντας όλες τίς λεπτομέρειες τής περιγραφής τοΰ Σβέντεμ-ποργκ.

Τό 1761, ή κυρία ντέ Μαρτεβίλλ, χήρα τού 'Ολλανδού πρεσβευτή ζή-τησε τή βοήθεια τού Σβέντεμποργκ. "Ενας άργυροχόος ζητούσε νά πληρω-θεί γιά ένα άσημένιο σερβίτσιο τσαγιού καί ήταν βέβαιη πώς ό άντρας της τό είχε πληρώσει πρίν άπό τό θάνατο του. 'Αλλά δέν μπορούσε νά βρεί τήν άπόδειξη. Ρώτησε τόν Σβέντεμποργκ άν μποροΰσε νά «επικοινωνήσει» μέ τόν άντρα της. Ό Σβέντεμποργκ είπε πώς θά προσπαθούσε. Λίγες μέρες άργότερα είπε στήν κυρία ντέ Μαρτεβίλλ πώς εΐχε μιλήσει στόν άντρα της, πώς τό σερβίτσιο τοΰ τσαγιού είχε πληρωθεί εφτά μήνες πρίν τό θάνατο του καί πώς ή άπόδειξη βρισκόταν στό συρτάρι τού γραφείου. Ή κυρία ντέ Μαρτεβίλλ απάντησε πώς είχε ψάξει καλά τό συρτάρι. Τότε ο Σβέν-τεμποργκ περίγραψε ένα μυστικό συρτάρι στό γραφείο πού είχε μέσα 'ιδιωτική άλληλογραφία καί τήν άπόδειξη.' Καί ή άπόδειξη καί ή άλληλο-γραφία βρέθηκαν στό μέρος δπου είχε περιγράψει δ Σβέντεμποργκ.

Ό Ε. Τζ. Ντίγκουωλλ, σ' ένα διεισδυτικό άρθρο γιά τόν Σβέντεμ-ποργκ1 τονίζει πώς οί μαρτυρίες γι' αύτά τά τρία έπεισόδια καί γιά με-ρικά άλλα παρόμοιας φύσεως, είναι συγκεχυμένες κι άντικρουόμενςς. Αύτό μπορεί νά είναι άλήθεια άλλά άν δέν έχουμε τήν πρόθεση νά άπορ-ρίψουμε όλες αύτές τίς ιστορίες ώς επινοήσεις ή τουλάχιστον ύπερβολές, δέν έχει κανένα νόημα νά άσχολούμαστε μέ μικροδιαφορές άνάμεσα σέ έκδοχές γραμμένες άπό διαφορετικούς μάρτυρες σέ διαφορετικές εποχές. Υπήρξαν πολλά άλλα μέντιουμ πού έχουν κάνει παρόμοια θαύματα. 'Αν ή βασική υπόθεση αύτού τοΰ βιβλίου είναι σωστή - πώς ή άπόκρυφη λει-

1. «Πολΰ παράξενοι άνθρωποι». Λονδίνο 1950.


τουργία βρίσκεται σέ λανθάνουσα κατάσταση σέ όλους καί μπορεί νά άναπτυχθεΐ άπό όποιονδήποτε πού τό θέλει πραγματικά - τότε είναι αρ-κετά πιθανό νά είναι καί οί τρεις ιστορίες βασικά ακριβείς. Ό Σβέντεμ-ποργκ είχε τό πρώτο σημαντικό προσόν γιά τήν άπόκτηση δεύτερης δρά-σεως καί τής ικανότητας μέντιουμ: έλλειψη αύτοδιαιρέσεως, μιά έμμονη ιδέα τών «πνευματικών πραγμάτων». 'Αλλά, όπως οποιοδήποτε άλλο μέν-τιουμ, ό Σβέντεμποργκ δέν ήταν καθόλου άλάνθαστος, όπως δείχνουν τά παράξενα λόγια του γιά τούς Κουακέρους. "Οταν ένας φίλος ρώτησε τόν Σβέντεμποργκ άν μπορούσε νά προβλέψει τό μέλλον άπάντησε ξεκάθαρα πώς μόνο ό θεός ήξερε τό μέλλον. Ά ν τό έννοεΐ αύτό σάν γενική υπόθεση κι όχι άπλώς σάν μιά άρνηση τών δυνάμεών του τότε έκανε καί πάλι λάθος. Οί μαρτυρίες γιά πρόβλεψη είναι εξίσου άφθονες όπως καί γιά τίς άλλες μορφές τής ιδιότητας τού μέντιουμ. Ό Ντίγκγουωλλ τονίζει πώς ένας άλλος δραματιστής όνόματι Χάμφρεϋ Σμίθ πρόβλεψε τήν πυρκαγιά τού Λονδίνου έξι χρόνια πρίν συμβεί. Τό ίδιο έκανε καί ό άστρολόγος Ούίλλιαμ Λίλλυ, πού στήν πραγματικότητα κλήθηκε μπροστά σέ μιά έπι-τροπή πού ερευνούσε τή μεγάλη πυρκαγιά γατί υπήρχαν υποψίες πώς ήξερε περισσότερα γι' αυτήν άπό όσα έπρεπε γιατί είχε προβλέψει καί τή φωτιά καί τήν πανούκλα - καί δημοσίευσε τήν πρόβλεψή του - τόν προη-γούμενο χρόνο.

Ή πραγματική σημασία τοϋ Σβέντεμποργκ έγκειται στά διδάγματά του πού είναι τό άντίθετο τού σκοταδιού καί τής φωτιάς τής κολάσεως τών άλλων αιρέσεων. Απορρίπτει τήν ίδέα πώς δ 'Ιησούς πέθανε στό σταυρό γιά νά επανορθώσει τό άμάρτημα τού Αδάμ, δηλώνοντας πώς ό θεός δέν είναι ούτε έκδικητικός ούτε μικρόψυχος καί πώς εφόσον είναι θεός δέν χρειάζεται επανόρθωση. Είναι άξιόλογο πού αύτή ή λογική άπσψη δέν είχε περάσει ποτέ άπό τό μυαλό τών προηγουμένων θεολόγων. Ό θεός είναι θεία καλωσύνη καί ό 'Ιησούς είναι θεία γνώση καί ή καλωσύνη πρέπει νά πλησιασθεΐ μέ τή γνώση. Ό,τ ι καί νά πιστεύει κανείς γιά τούς παράξενους 'ισχυρισμούς τού Ιδρυτή της, πρέπει νά άναγνωρίσουμε πώς ύπάρχει κάτι πολύ όμορφο καί υγιές στή θρησκεία τοϋ Σβέντεμποργκ. Τό αίσθημα τής δροσερής ύγείας είναι ό βασικός λόγος γιά τήν διατηρούμενη δημοτικότητά της. Ό ιδρυτής της μπορεί νά μήν ήταν μεγάλος άποκρυφι-στής, άλλά ήταν μεγάλος άνθρωπος.

Τό καινούργιο πνεύμα τής έπιστήμης σήμαινε πραγματικά πώς δέν μπορούσε πιά νά ύπάρξει ένας Παράκελσος ή ένας Τζών Ντή. Ά ν ό Παράκελσος είχε γεννηθεί δυό αιώνες άργότερα θά ήταν φημισμένος για-τρός καί επιστήμονας κι όχι μάγος. Ό σ ο γιά τούς ίδιους τούς άποκρυφι-στές, δέν μπορούσαν πιά νά 'ισχυρίζονται πώς ή επιστήμη ήταν μέ τό μέρος τους. Πράγμα πού σήμαινε στήν πραγματικότητα πώς έπρεπε νά διεκδική-


σουν έξωεπιστημονική γνώση. Είχαν δυό λύσεις: τσαρλατανισμό ή μυστι-κισμό. Καί άπό τό 1700 καί μετά δέν υπάρχει κανένας «μάγος» πού νά μήν έχει κάποια τσαρλατανική άπόχρωση.

Αύτό άσφαλώς ισχύει γιά μιά άπό τίς πιό ενδιαφέρουσες μεταβατικές μορφές, τόν Φράντς Άντον Μέσμερ στόν όποιο άποδίδουν λανθασμένα τήν ανακάλυψη τού ύπνωτισμού (μέ τόν όποιο έχει γίνει συνώνυμος ό «μεσμερισμός»). Ή ιστορία του είναι άπό τίς πιό παράξενες στήν ιστορία τού άποκρυφισμού.

Ή ζθ)ή τού Μέσμερ θάπρεπε νά ήταν άνετη καί χωρίς επεισόδια. Οί γονείς του ήταν πλούσιοι. Γεννήθηκε στήν 'Ελβετία στίς 23 Μαΐου 1734 καί πήρε πτυχίο στό πανεπιστήμιο τής Βιέννης σέ ήλικία 32 χρόνων. Τό θέμα τής διατριβής του φαίνεται μιά επιστροφή στήν εποχή τού Παράκελ-σου: «Ή επίδραση τών πλανητών στό άνθρώπινο σώμα» γραμμένη, φυ-σικά, στά Λατινικά. Ήταν ένας άντρας μέ έπιβλητική προσωπικότητα. Μιά πλούσια πελάτισσα, άρκετά χρόνια μεγαλύτερή του, τόν έρωτεύτηκε καί αυτός τήν παντρεύτηκε καί έγκαταστάθηκε στό ώραιο μέγαρο της στά περίχωρα τής Βιέννης. Είχε έπίσης ένα πολυτελές σπίτι στήν πόλη, στόν άριθμό 261 τής Λαντστράσσε.

Ή θεωρία πού διατύπωσε ό Μέσμερ παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέ-ρον. Πίστευε σ' ένα είδος ψυχικού «αιθέρα» πού διεισδύει σέ κάθε χώρο καί πώς τά ούράνια σώματα προκαλούν παλίρροιες σ' αύτό τό ύγρό. Αύτές οί αιώνιες κινούμενες παλίρροιες προκαλούν υγεία. "Αν κάτι ελέγξει (συ-γρατήσει) τή δράση τους στά άτομα, τό άποτέλεσμα είναι άρρώστεια. Μ' άλλα λόγια, ή ύγεία είναι ή φυσική κατάσταση τού ανθρώπου· ή άρρώ-στεια είναι ένα είδος άποκλεισμού. Ό άνθρωπος πρέπει νά βασίζεται μάλλον στό «ένστικτο» παρά στή λογική, σέ μιά ένστικτώδη ένωση μέ τή φύση. Ά ν σ' έναν άρρωστο έχει συμβεί ένας «άποκλεισμός» ό καλύτερος τρόπος γιά νά θεραπευθεί είναι νά προκληθεί μιά κρίση πού θά τόν σαρώ-σει.

Αύτές οί θεωρίες προκάλεσαν τό ένδιαφέρον ένός 'Ιησουίτη καθηγητή μέ τό όνομα Μαξιμίλιαν Χέλ. Τόν είχε συμβουλευθεί μιά πλούσια Α γ -γλίδα κυρία, πού περνούσε άπό τή Βιέννη τό 1774, γιατί είχε κράμπες στό στομάχι καί πίστευε πώς ένας μαγνήτης θά μπορούσε νά τίς θεραπεύσει· είχε άφήσ: ι ιό δικό της στό σπίτι. Ό Χέλ τής έφτιαξε τόν μαγνήτη καί τόν άκούμπησε στό στομάχι της· οί κράμπες της εξαφανίστηκαν. Ήταν δυνα-τόν νά κινεί δ μαγνήτης τό «αιθέριο ύγρό» τού Μέσμερ στό σώμα; Έκανε αύτή τήν ύπόδειξη στόν Μέσμερ, πού άρχισε νά δοκιμάζει τήν έπίδραση τού μαγνήτη πάνω στούς άσθενεΐς του. Τό έκπληκτικό είναι πώς φαίνεται πώς είχαν άποτέλεσμα. Ά ρ α τό σώμα είχε «παλίρροιες».

Ό χ ι πολύ άργότερα, ό Μέσμερ έκανε άφαίμαξη σ' έναν άρρωστο (μιά


συνηθισμένη θεραπεία γιά τίς περισσότερες άρρώστειες έκείνη τήν έποχή). Παρατήρησε πώς ή ροή τού αίματος αυξανόταν όταν πλησίαζε καί μειω-νόταν όταν Απομακρυνόταν. Τό συμπέρασμα ήταν ξεκάθαρο- τό ίδιο τό σώμα του έπρεπε νά είναι ένα είδος μαγνήτη. Ό άνθρωπος έχει «ζωϊκό μαγνητισμό». Τό 1775 ό Μέσμερ έξέδωσε ένα φυλλάδιο γιά τίς ανακαλύ-ψεις του. Τό ιατρικό έπάγελμα έδειξε σκεπτικισμό, άλλά οί άσθενεΐς ήταν άνυπόμονοι νά δοκιμάσουν τήν καινούργια θεραπεία κι ή πελατεία τού Μέσμερ αύξανόταν. 'Ακουμπούσε μαγνήτες στούς άσθενεΐς ή άπλώς τά χέρια του καί οί πόνοι έξαφανίζονταν.

Τό τί συνέβαινε είναι άρκετά φανερό. Ό Μέσμερ πίστευε πώς οί μα-γνήτες - καί τά χέρια του - μετακινούσαν τό λιμνάζον «μαγνητικό ύγρό» στούς άρρωστους του καί οί άρρωστοι του τό πίστευαν. "Ετσι όταν ένιω-θαν άνακούφιση, ό Μέσμερ είχε λόγους νά πιστεύει πώς τήν είχε προκαλέ-σει ό ίδιος. Καί σάν τόν συνταγματάρχη Όλκοττ, άρχισε νά άναπτύσσει θεραπευτικά χαρίσματα, τά λανθάνοντα θεραπευτικά χαρίσματα πού έχουν όλοι οί άνθρωποι.

Ή φήμη τού Μέσμερ αύξήθηκε ξαφνικά άπό ένα τυχαίο γεγονός. Ένας ύποχοντριακός βαρώνος, ό Χαρέσκυ ντέ Χόρκα, έπασχε άπό «σπασμούς» πού οί γιατροί δέν μπορούσαν νά τούς θεραπεύσουν- τελικά ένας κουρα-σμένος καί σαρκαστικός γιατρός τού είπε πώς έπρεπε νά δοκιμάσει τόν Μέσμερ, εννοώντας, χωρίς άμφιβολία πώς έφόσον οί δυσκολίες τού βαρώ-νου ήταν φανταστικές, ένας τσαρλατάνος δέν μπορούσε νά τόν βλάψει.

Ό Μέσμερ πήγε στό κτήμα τού βαρώνου στό Ρόκωφ. Είχε γλιστρήσει αρκετούς μεγάλους μαγνήτες άνάμεσα στά ρούχα του γιά νά «άναφορτι-σθεΐ» γιατί πίστευε πώς ό ζωικός μαγνητισμός καί τό μεταλλικό είδος είναι ένα καί τό αύτό. Έπί άρκετές μέρες ό βαρώνος δέν άντιδρούσε στή θεραπεία καί οί σπασμοί συνεχίζονταν. Ό Μέσμερ, σίγουρος γιά τίς δυ-νάμεις του, έπέμεινε καί τήν έκτη μέρα άρχισαν τά άποτελέσματα- ενώ ό βαρώνος παρουσίαζε άσθματικούς παροξυσμούς ό Μέσμερ κράτησε τό πόδι τοϋ βαρώνου. Οί παροξυσμοί μειώθηκαν. Κράτησε τό χέρι του- ξα-νάρχισαν. Ήταν φανερό πώς δ Μέσμερ είχε βρει τελικά τό μέτρο τών αίθερικών υγρών τού βαρώνου καί μάθαινε νά τά κάνει νά κυλάνε μπρός -πίσω όπως ήθελε. Μετά άπό μιά ώρα, δ βαρώνος ένιωθε θαυμάσια. Ή θεραπεία συζητήθηκε στή Βιέννη καί τό ιατρικό έπάγγελμα καταριόταν τόν σαρκαστικό συνάδελφό του πού είχε βοηθήσει στήν καθιέρωση ένός τσαρλατάνου.

Ό Μέσμερ επινόησε ένα σύστημα γιά τήν κατανομή τού μαγνητισμού-μερικά δοχεία μέ «μαγνητισμένο νερό» μέ μαγνήτες βουτηγμένους μέσα του, συνδέονταν μέ άτσάλινες ταινίες καί δλόκληρο τό συγκρότημα έμ-παινε σέ μιά ξύλινη μπανιέρα μισογεμάτη μέ ρινίσματα σιδήρου καί νερό.


Μπορούσαν νά χρησιμοποιήσουν ένα μεταλλικό ρύγχος γιά τόν ψεκασμό τής μαγνητικής δυνάμεως στό δωμάτιο. Μαγνήτιζαν δέντρα στόν κήπο καί τήν πηγή. Οί άσθενεϊς ξάπλωναν στόν κήπο κατά δωδεκάδες, κρατημένοι άπό τό χέρι, καί δεχόμενοι τά κύματα μαγνητικής δυνάμεως. Τά άποτελέ-σματα έξακολούθησαν νά είναι άξιόλογα.

Ή πτώση τού Μέσμερ στή Βιέννη προκλήθηκε άπό μιά νεαρή τυφλή πιανίστα, τήν Μαρία Τερέζια Παραντίς, προστατευόμενη τής αύτοκράτει-ρας. Ό Μέσμερ, άγνοώντας πώς ή τύφλωση είχε καθαρά φυσικά αίτια -άποκόλληση τού άμφιβληστροειδούς - προσφέρθηκε νά τήν γιατρέψει άν μπορούσε νάρθει νά ζήσει σΐό σπίτι του. Ή αύτοκράτειρα έδωσε τήν άδεια. Φυσικά ή κοπέλα ενθουσιάστηκε καί σέ λίγες βδομάδες πείστηκε πώς μπορούσε νά βλέπει άχνά. "Ολη ή Βιέννη συζητούσε τήν περίπτωση. 'Αλλά ύπήρχαν άφισβητίες πού τόνιζαν πώς όταν ό Μέσμερ θεράπευε γυναίκες άσθενείς ντύνονταν μέ φαρδειές ρόμπες καί τά χέρια του έπιαναν προσεκτικά τά στήθη καί τούς μηρούς του. Γιατί όλες οί έσωτερικές του άσθενεΐς ήταν όμορφες κοπέλες; Γιατί παραμελούσε τήν άρρωστη καί ήλικιωμένη γυναίκα του; Κάποιος καθηγητής Μπάρτ άνέλαβε νά εξετάσει τήν Μαρία Παραντίς καί δήλωσε εμφαντικά πώς εξακολουθούσε νά είναι τυφλή. Ό πατέρας τής κοπέλας επηρεάστηκε άπό τόν Μπάρτ καί τόν 'Ιησουίτη Χέλ, πού ήταν τώρα έχθρός τού Μέσμερ, νά πάει νά τήν βγάλει άπό τό σπίτι τής άμαρτίας. Ή κοπέλλα άρνήθηκε νά φύγει, άκόμα κι όταν ή μητέρα της τήν χάστούκισε καί τήν έκανε νά πάθει έξάντληση. Τελικά έπενέβη ή αύτοκρατορική άστυνομία ήθών κι ό Μέσμερ άποφάσισε νά φύγει άπό τή Βιέννη πρίν τόν συλλάβουν. Ή κοπέλα γύρισε στούς γονείς της. Λέγεται πώς ό Μέσμερ είχε βοηθήσει ,ιτήν πραγματικότητα στή βελ-τίωση τής καταστάσεώς της καί πώς ό Μπάρτ τό ομολόγησε ιδιαιτέρως στόν Μέσμερ. Ά λ λ ά ή τύφλωση επανήλθε άσφαλώς όταν ή θεραπεία δια-κόπηκε.

Ό Μέσμερ πήγε στό Παρίσι κι έγινε άμέσως τής μόδας. Ένα αιώνα πρίν τόν Φρόυντ, είχε άνακαλύψει τή σημασία τού σεξουαλικού στοιχείου στίς υστερικές παθήσεις. Έμπαινε στό δωμάτιο θεραπείας του μέ μιά μώβ μεταξωτή ρόμπα, κρατώντας ένα μακρύ μαγνήτη πού τόν έστρεφε πρός τούς άσθενεΐς καθώς περνούσε. Έμπαινε στό διπλανό δωμάτιο κι άρχιζε νά παίζει ένα μαγνητισμένο πιάνο. Οί άρρωστοι σχημάτιζαν άλυσσίδα -ένας άντρας μιά γυναίκα - καί έσφιγγαν τούς μηρούς τους γιά νά αυξή-σουν τό μαγνητισμό. Εφόσον ό μαγνητισμός γινόταν μέ τά χέρια, καί οί μηροί ήταν μιά ευαίσθητη περιοχή, είχαν κάθε εύκαιρία νά δοκιμάζουν τό ζωϊκό τους μαγνητισμό ό ένας πάνω στόν άλλο, στό όνομα τής 'ιατρικής επιστήμης. Οί βοηθοί έπαιρναν μερικούς άπό τούς περισσότερο προσβλη-. μένους στό «δωμάτιο κρίσεων», όπου έφάρμοζαν περισσότερο ζωικό μα-


γνητισμό γιά νά προκαλέσουν μιά κλιμακούμενη κρίση σπασμών. Όλοι πίστευαν άπόλυτα στίς θεωρίες τοϋ Μέσμερ, γιατί μόνο ή θερμή πίστη θά μπορούσε νά δικαιολογήσει αυτές τίς όργιστικές δραστηριότητες. Ήταν ένας θαυμάσιος τρόπος γιά νά χαλαρώσουν οί άναστολές καί ή θεραπεία ήταν φυσικά έπιτυχής. Ή φήμη τού Μέσμερ άπλώθηκε σ' όλη τή Γαλλία. Δίδασκε τίς μεθόδους του σέ μαθητές του καί έφτιαξε κέντρα σέ πολλές κύριες πόλεις. Όταν άρχισε ή σύγκρουση μέ τίς άρχές ό Μέσμερ βρέθηκε σέ πλεονεκτική θέση. Ό βασιλιάς Λουδοβίκος 16ος πρόσφερε στόν Μέ-σμερ μιά ισόβια σύνταξη άν υποσχόταν νά μείνει στή Γαλλία άλλά τόνισε πώς έπρεπε νά επιτρέψει σέ μιά ιατρική επιτροπή νά εξετάσει άποδείξεις τών Ισχυρισμών του πρίν υπογραφεί τό συμβόλαιο. Ό Μέσμερ άρνήθηκε νά δώσει άποδείξεις καί άρνήθηκε νά υπογράφει συμβόλαιο. Ζήτησε γιά εγγύηση μισού έκατομμυρίου φράγκων καί έρευνες καί άπείλησε νά άφή-σει τή Γαλλία άν δέν τού τήν έδιναν χωρίς ορούς. Οί άριστοκρατικοί του άσθενείς παρακαλούσαν τόν βασιλιά νά υποχωρήσει, άλλά ό Λουδοβίκος επέμεινε. Τήν ήμέρα πού έληγε τό τελεσίγραφο του ό Μέσμερ άφησε τή Γαλλία - στίς 18 Σεπτεμβρίου 1780. Οί όπαδοί του ίδρυσαν αμέσως ένα ταμείο καί καθένας έδωσε έκατό χρυσά λουδοβίκια γιά τό προνόμιο νά είναι μέτοχος στην καινούργια μαγνητική εταιρεία. Όταντό ταμείο έφτασε τά 350.000 λουδοβίκια, πολύ πφισσότερα άπό ό,τι είχε ζητήσει, δ Μέσμερ συμφώνησε νά γυρίσει στή Γαλλία καί οί δραστηριότητες του έξακολου-θούθησαν θριαμβευτικά παρά ποτέ.

Ό βασιλιάς ένοχλήθηκε φυσικά άπό αυτή τή συμπεριφορά καί τελικά υπέκυψε στίς άπαιτήσεις τού 'Ιατρικού κολλεγίου νά διορίσει μιά άνεξάρ-τητη ερευνητική επιτροπή. Τό 1784 άρκετοί γιατροί παρατήρησαν γοη-τευμένοι τούς βίαιους σπασμούς τών άσθενών καί δήλωσαν πώς άν καί ό Μέσμερ είχε άσφαλώς δυνατές δυνάμεις υποβολής, δέν υπήρχε καμιά έν-δειξη μαγνητικού υγρού.

Γιά τόν Μέσμερ αύτό ήταν τό τέλος τής εύημερίας. Ή τύχη του άλλαξε λίγο. Τόν σατίριζαν καί τόν είρωνεύονταν. Ένας γιατρός πήγε σ' έκεΐνον μέ μιά ψεύτικη Ιστορία άρρώστειας, άφησε τόν Μέσμερ νά τόν «θεραπεύ-σει» κι ύστερα δημοσίευσε μιά έκθεση γιά όλα, ισχυριζόμενος πώς αποκά-λυπτε τήν άνικανότητα τού Μέσμερ νά διαγνώσει άρρώστεια. 'Εφόσον ή παλίρροια ήταν εναντίον τού Μέσμερ κανένας δέν τόνισε πώς οί περισσό-τεροι γίΓΐροί μπορούσαν νά ξεγελαστούν μέ τίς ίδιες μεθόδους. Ένα κον-τσέρτο τ >ύ έδωσε ή Μαρία Παραντίς δέν έκανε τίποτα γιά τή βελτίωση τής καταστάσεως· ήταν τυφλή δσο ποτέ. Ό Μέσμερ είχε τό κουράγιο νά πα-ρευρεθεί καί νά άγνοήσει τούς ψιθύρους καί τά σχόλια τών άκροατών, πού όλοι ήξεραν τήν Ιστορία.

Έμεινε στό Παρίσι σ' όλη τήν Επανάσταση, άλλά τελικά ένιωσε πώς ή


ζωή του κινδύνευε καί τόσκασε. Έχασε όλα του τά χρήματα. Μιά προσπά-θεια νά αρχίσει έξάσκηση στή Βιέννη έμποδίσθηκε άπό την άστυνομία πού τόν εξόρισε άμέσως πέρα άπό τά σύνορα. Κόντευε τά έξήντα· ήταν κουρα-σμένος καί οι επιθέσεις εΐχαν μειώσει τήν αυτοπεποίθηση πού ήταν ή βάση τού τύπου της θεραπείας του. Κατάφερε νά ζήσει άνετα - Ινας άνθρωπος με τέτοια φήμη δέν μπορούσε ποτέ νά έχει έλλειψη άπό πλούσιους άσθε-νεϊς - καί τελικά αποσύρθηκε κοντά στήν Κωνστάντζα. 'Αρνήθηκε μιά πρόταση τού βασιλιά της Πρωσσίας νά ιδρύσει ένα «'Ινστιτούτο Μέσμερ» στό Βερολίνο κι ό βασιλιάς έστειλε ένα γιατρό νά μάθει τό μυστικό του. Ό γιατρός διορίσθηκε καθηγητής μεσμερισμού στήν άκαδημία τού Βερολί-νου καί άνέλαβε ένα νοσοκομείο άφιερωμένο στίς μεθόδους του. Τά τελευ-ταία χρόνια ήταν ειρηνικά καί πέθανε τό 1815, λίγο πρίν τήν 79η επέτειο των γενεθλίων του.

Μπορεί νά πιστεύει κανείς πώς δέν είχε σημασία γιά τήν Ιστορία τοϋ άποκρυφισμού. 'Αλλά δέν είναι άλήθεια. Ά π ό σημαντικές απόψεις, θά μπορούσε νά είναι σχεδόν μιά μετενσάρκωση τοϋ Παράκελσου. 'Αναγνώ-ριζε τή σημασία τοϋ πνεύματος, τής φαντασίας, κι ένιωθε πώς τό σύμπαν διαπερνάται άπό σημαντικές έπιδράσεις. Τά περισσότερα άποτελέσματά του μπορούν νά εξηγηθούν σάν υστερία, άρση άπωθήσεως, αυθυποβολή καί τά λοιπά. 'Αλλά εκείνο πού έχει σημασία είναι πώς καταλάβαινε πώς ή άρρώστεια δέν είναι φυσική, άλλά ένα είδος άποκλεισμού φυσικών δυ-νάμεων - ένα είδος νοητικής άποτελματώσεως. Ή έντσικτώδης έπιθυμία του ήταν νά βάλει τίς ζωτικές δυνάμεις σέ κίνηση ξανά. "Αν ή θεραπεία ήταν τελείως θέμα φαντασίας, δέν θά είχε πετύχει τόσο δσο πέτυχε.Δέν καταλάβαινε τίς δυνάμεις πού χρησιμοποιούσε, αλλά άναγνώριζε τήν ϋπαρξή τους.

Ή άνακάλυψη πού έπρεπε νά είχε κάνει καί γενικά άναγνωρίζεται ότι έκανε, έγινε τυχαία άπό έναν άπό τούς μαθητές του τόν Μαρκήσιο ντέ Πουϋσεγκύρ, πού μιά μέρα προσπαθούσε νά «μαγνητίσει» ένα βοσκό-πουλο χαϊδεύοντας τό κεφάλι του όταν παρατήρησε πώς ό νέος είχε απο-κοιμηθεί. Κλονισμένο τό άγόρι έμεινε άναίσθητο. Ό μαρκήσιος φώναξε «Σήκω» καί μέ μεγάλη του έκπληξη τό άγόρι σηκώθηκε χωρίς ν' άνοίξει τά μάτια του. "Οταν τού έκαναν ερωτήσεις άπαντούσε. "Οταν τού έλεγαν νά περπατήσει ή νά καθήσει τό έκανε. Τελικά όταν ξύπνησε δέν θυμόταν τί είχε συμβεί. Ό Πουϋσεγκύρ χαρακτήρισε τό φαινόμενο «σπασμωδικό ύπνο» καί ένας "Αγγλος, ό Τζαίημς Μπραίηντ τό ονόμασε «ύπνωτισμό» τό 1843. Ό Μπραίηντ συνειδητοποίησε πώς ό υπνωτισμός οφείλεται βασικά σέ μιά στένωση τής προσοχής ώσπου ό νούς νά βρεθεί σέ μιά κατάσταση αύτού πού ονόμαζε μονοϊδεϊσμό. Δηλαδή τό ύπνωτιστικό κώμα είναι τό άντίθετο άπό αυτό πού έχω ονομάσει λειτουργία Χ. Κατά συνέπεια έφό-


σον βρισκόμαστε τόσο σπάνια σ' αυτήν τήν «ξύπνια» κατάσταση όπου ό νούς συναισθάνεται κάπως τήν πραγματικότητα άλλων χρόνων καί άλλων τόπων, βρισκόμαστε σχεδόν πάντα σέ μιά κατάσταση συναισθήσεως πού πλησιάζει τό υπνωτικό κώμα.

Ά ν ό 15ος αιώνας είναι ό αιώνας τής μαγείας, ό 18ος είναι ό λιγότερο μαγικός άπό όλους. Ή μαγεία έφτασε στό κατώτατο σημείο της, καί oi τρεις γνωστότεροι εφαρμοστές της, ό Καλιόστρο, ό Σαίν Ζερμαίν κι ό Καζανόβα, ήταν μάλλον τυχοδιώκτες παρά άποκρυφιστές.

Μπορεί νά προκαλεί έκπληξη τό γεγονός ότι συγκαταλέγουμε τόν Κα-ζανόβα στούς «μάγους»· άλλά ήταν πραγματικά σοβαρός μελετητής τής Καββάλας καί τής άστρολογίας· καί άν καί θεωρούσε τόν εαυτό του άπα-τεώνα, οί προφητικές του δυνάμεις συχνά τόν άφηναν κατάπληκτο καί τόν άνησυχούσαν. Τά «Άπομνημονεύματά» του, έκτός τού ότι είναι ή μεγαλύ-τερη αύτοβιογραφία τού κόσμου καί ή πληρέστερη εικόνα τής Ευρώπης τόν 18ο αίώνα, είναι καί ή καλύτερη δυνατή εισαγωγή στίς μορφές πού πήρε ό άποκρυφισμός στήν «έποχή τής λογικής».

Ό Τζιοβάννι Τζάκομο Καζανόβα, πού άργότερα πρόσθεσε τόν πλαστό τίτλο «'Ιππότης τού Σάινγκαλτ», γεννήθηκε στή Βενετία τόν 'Απρίλιο τοϋ 1725, γιός ένός ήθοποιού ισπανικής καταγωγής καί τής όμορφης κόρης ένός παπουτσή μέ τήν όποία κλέφτηκε. Ό νεαρός Τζιοβάννι ήταν τόσο ασθενικός, ώστε δέν περίμενε νά ζήσει. Μιά αιμορραγία τής μύτης κράτησε τόσο πολύ πού ή γιαγιά του τόν πήγε σέ μιά μάγισσα πού τόν κλείδωσε σ' ένα κουτί ενώ έψελνε δυνατά. Ή αίμαρραγία σταμάτησε. Ή μάγισσα έκαψε βότανα, μάζεψε τόν καπνό σ' ένα σεντόνι καί τό τύλιξε γύρω του. Τελικά τού είπε πώς μιά όμορφη γυναίκα θά τόν επισκεπτόταν εκείνη τή νύχτα. Τή νύχτα ό Καζανόβας είδε μιά όμορφη νεράιδα νά βγαίνει άπό τό τζάκι τοϋ δωματίου του - τά τζάκια ήταν μεγάλα εκείνη τήν έποχή - πού έτριψε μιά άλοιφή στό κεφάλι του μιλώντας σέ μιά ξένη γλώσσα. Τά συμ-πτώματα του έξαφανίσθηκαν τόν άλλο μήνα κ ι έγινε ένα υγιές καί πρόωρα ανεπτυγμένο άγόρι.

Πρίν άπορρίψουμε τήν ιστορία ώς ένδειξη τής γόνιμης φαντασίας τοϋ Καζανόβα, άξίζει νά θυμόμαστε ότι, όπως ό Τσελλίνι, άκούγεται συχνά λιγότερο ειλικρινής άπό ο.τι είναι- όπου ήταν δυνατόν νά ελεγχθούν οί Ιστορίες του σέ σύγκριση μέ άλλες πηγές άποδείχθηκαν αξιόλογα ακρι-βείς. Ή μάγισσα ήταν ίσως γνήσια, άκόμα κι άν ή νεράιδα ήταν ένα όνειρο πού προκλήθηκε άπό τήν υποβολή της.

Στήν έφηβεία του ό Καζανόβας έγινε άβάς άλλά ό ενθουσιασμός του γιά τό άντίθετο φύλο προκάλεσε τήν πτώση του· ό προστάτης του, ένας γερουσιαστής, τόν πέταξε έξω άπό τό σπίτι του όταν τόν έπιασε μέ τήν ύπηρέτριά του «νά εξετάζει τίς διαφορές τής όιαπλάσεως άνάμεσα α' ένα


αγόρι καί σ' ένα κορίτσι». Μετά άπό παρόμοιες άδιακρισίες, άφησε τήν εκκλησία γιά τό στρατό, υστέρα έγινε βιολιστής σ' ένα θέατρο καί ενώθηκε μέ μιά συμμορία άλητών πού περνούσαν τίς νύχτες τους γυρεύοντας φασα-ρίες.

Ένα βράδυ, άκανε τή γνωριμία ενός γερουσιαστή μέ τό όνομα Μπραγ-κάντεν, που επαθε αποπληξία γυρίζοντας σπίτι του μέ μιά γόνδολα. Ό Καζα-νόβας έγκαταστάθηκε, έκεΐ ως νοσοκόμος· όταν οί δυό στενότεροι φίλοι τού γερουσιαστή είπαν στόν Καζανόβα ότι μπορούσε νά πάει σπίτι του άν ήθελε, ό Καζανόβα; άπάτησε μέ τό φυσικό του θεατρικό έντισκτο: «"Αν φύγω θά πεθάνει· άν μείνω θά γίνει καλά». Τό παράξενο ήταν πώς ή προφητεία άποδείχθηκε σωστή- τή νύχτα, ό Μπραγκαντέν κόντεψε νά πε-θάνει άπό ένα κατάπλασμα ύδραργύρου πού είχε βάλει ό γιατρός του στό στήθος του· ό Καζανόβα τό έβγαλε καί έπλυνε τό στήθος του κι ό άνάπη-ρος έπεσε σ' έναν ειρηνικό ύπνο. Τήν άλλη μέρα ό γιατρός παραιτήθηκε άπό τήν περίπτωση κι άφησε τόν άσθενή του στίς φροντίδες τού Καζα-νόβα, πού άνέφερε άποσπάσματα άπό ιατρικές αυθεντίες πού δέν είχε διαβάσει ποτέ καί έδωσε άπό ένστικτο τή σωστή θεραπεία - άνάπαυση καί δίαιτα.

Κι ύστερα ήρθε ή μοιραία μέρα: « Ό κύριος ντέ Μπραγκαντέν, πού είχε τήν άδυναμία νά πιστεύει στίς άπόκρυφες επιστήμες, μοΰ είπε μιά μέρα πώς πίστευε ότι οί γνώσεις μου ήταν πολύ μεγάλες γιά ένα νέο τής ήλικίας μου καί πώς ήταν σίγουρος πώς είχα κάποιο υπερφυσικό χάρισμα». Ό Καζανόβα, πού δέν ήταν άνθρωπος νά άφήσει τήν ευκαιρία νά πάει χα-μένη, παραδέχθηκε πώς ήταν Καββαλιστής καί κατείχε τήν «κλείδα τού Σολομώντα». Βρήκε εύκολο νά τούς εξαπατήσει. Τού έκαναν άκατανόητες ερωτήσεις καί τό «μαντείο» τού έδινε άκατάληπτες απαντήσεις πού 'ισχυ-ρίζονταν πώς τίς έβρισκαν διαφωτιστικές. «Είδα πόσο εύκολο πρέπει νά ήταν γιά τούς αρχαίους ειδωλολάτρες ιερείς νά έπιβάλλονται στήν αδαή καί εύπιστη άνθρωπότητα».

Τού έδωσαν μιά γενναιόδωρη επιχορήγηση καί τόν μεταχειρίζονταν σάν γιό τής οικογενείας. Τδρριξε στό παιχνίδι - τήν κύρια πηγή εισοδή-ματος του σ' όλη του τή ζωή - καί λίγο άργότερα έκανε τήν πρώτη του μεγάλη άπάτη σάν μάγος. Τό κίνητρο φαίνεται πώς ήταν καθαρή ματαιο-δοξία κι ένα πνεύμα πονηριάς. Στήν Μάντοβα ένας νέος τόν έπεισε νά πάει νά δεί τή συλλογή τών άρχαιοτήτων πού είχε 6 πατέρας του, πού άνάμεσά τους ήταν ένα μαχαίρι πού λεγόταν πώς ήταν εκείνο μέ τό όποιο ό άγιος Πέτρος έκοψε τό αντί τον δούλου τον άρχιερέα (ό Λουκάς δηλώνει πώς ήταν σπαθί). Ό Καζανόβα, διασκεδάζοντας μέ τόν εύπιστο γέρο -ευγενή, τόν βεβαίωσε πώς είχε στά χέρια του μιά περιουσία γιατί τό σπαθί είχε μαγικές δυνάμεις - μπορούσε νά χρησιμοποιηθεί γιά τήν εντόπιση


όλων των θησαυρών μέσα στίς παπικές κτήσεις. 'Αλλά χρειαζόταν καί ή θήκη του κι ευτυχώς ό Καζανόβα ήξερε τόν άνθρωπο πού είχε τή θήκη. Έφτιαξε μιά θήκη άπό μιά παλιά μπότα καί τήν έδειξε στόν παλαιοπώλη. "Υστερα πρότεινε τόν έαυτό του σάν μάγο πού μπορούσε νά ξεθάψει τό θησαυρό γιά χάρη τους. Ό γιός είχε ένα γράμμα άπό έναν άνθρωπο πού πίστευε πώς υπήρχε ένας θησαυρός στή γη του, πού ήταν μέρος τού παπι-κού κτήματος. Καθώς έβγαζε τό γράμμα ό Καζανόβας κατάφερε νά δει τό όνομα τού χωριού - Τσεζένα. - Έφτιαξε τό «χρησμό» του - άριθμημένες κάρτες σέ σχήμα «πυραμίδων» - καί έβγαλε τήν άπάντηση πώς ό θησαυρός ήταν θαμένος κάπου κοντά στό Ρουβίκωνα. Συμβουλεύτηκαν ένα χάρτη καί βρέθηκε πώς ό Ρουβίκωνας περνούσε άπό τήν Τσεζένα. Ό γέρος κι ό γιός του παραδέχθηκαν τήν ταυτότητα τού χωριού, τελείως πεπεισμένοι πώς είχαν νά κάνουν μ' 'ένα μάγο.

Στήν Τσεζένα σύστησαν τόν Καζανόβα στό σπίτι ένός πλούσιου χωρι-κού τού Τζώρτζ Φράντσια. Ή μεγαλύτερη κόρη, ένα κορίτσι 14 χρόνων, μέ τό όνομα Τζαβόττ, ήταν όμορφη κι αύτό είχε έλπίσει ό Καζανόβας. Μιά περιπέτεια χωρίς σεξουαλική άνάμειξη δέν θάταν της άρεσκείας του.

Ήταν δάσκαλος τής τέχνης τού νά άΛοκτά τήν έμπιστοσύνη μέ διάφορα μέσα. Είπε στόν γέρο πώς έπρεπε νά τηρήσουν αυστηρή μυστικότητα γιά τό φόβο τής 'Ιεράς Εξετάσεως. "Οταν αύτός ρώτησε γιατί οί ίεροεξεταστές ήταν 'ισχυρότεροι άπό ένα μάγο, ό Καζανόβα έξήγησε πώς αυτό συνέβαινε γιατί οί μοναχοί είχαν περισσότερους διαβόλους στίς προσταγές τους.

Τούς είπε πώς ή Τζαβόττ θά ήταν τό μέσο γιά νά άποκτήσουν τό θη-σαυρό, γιατί ήταν άπαραίτητη μιά άγνή παρθένα. "Υστερα σέ διαδοχικές μέρες, καθιέρωσε τελετουργικό λουτρό γιά τά μέλη τής οίκογένειας: πρώτα τοϋ πατέρα, ύστερα τού άδερφού κι ύστερα—πράγμα πού ήταν κ ι ό σκοπός όλης τής μανούβρας - τής Τζαβόττ. Εξηγεί πώς δέν περίμενε νά τήν κάνει νά τόν έρωτευθεΐ: «άλλά βρίσκει κανείς μίά άποζημίωση στόν πλήρη έλεγχο πού πετυχαίνει πάνω σέ μιά γυναίκα». Τήν έπλενε ό ίδιος κι έκείνη ανταποκρινόταν στά χάδια του ώσπου «ή δυνατή της φλόγα έσβησε τελικά μέ τό φυσικό άποτέλεσμα της διεγέρσεως». Καθώς τήν σκούπιζε, ό Καζα-νόβα κόντεψε νά καταστρέψει τήν παρθενιά πού ήταν άπαραίτητη γιά τή μαγεία του, άλλά ευτυχώς κι ή διέγέρσή του έφτασε σ' ένα άνώδυνο άπο-κορύφωμα πρίν υποκύψει. Τό άλλο πρωΐ ήταν ή σειρά τής κοππέλας νά τόν πλύνει καί άποδείχθηκε τό ίδιο ειδική στά χάδια μέ τόν ίδιο τόν Καζανόβα. Κοιμήθηκε στό δωμάτιό του κι άπό κείνη τή νύχτα κοιμόνταν μαζί άν κι έκεΐνος έξακολουθούσε νά σέβεται τό «ούσιαστικό σημείο». 'Αποφάσισε πώς ή παρθενιά της μπορούσε νά μείνει άνέπαφη μέχρι τή νύχτα μετά τούς ψαλμούς.

'Αναφέρει πώς πέρασε ένα μέρος τής έπόμενης νύχτας παρατηρώντας


μερικά άπό τά παράξενα σημάδια πού είχαν κάνει τόν Φράντσια νάναι σίγουρος πώς δ θησαυρός ήταν θαμμένος στή γη του. Βαρειά χτυπήματα άκούγονταν κατά διαστήματα κάτω άπό τή γη, καί ή πόρτα τού υπογείου άνοιγε κι έκλεινε ταχτικά σάν άπό κάποια άόρατα χέρια. Παραδέχεται πώς δέν μπορούσε νά τό έξηγήσει, άλλά συμπεραίνει πώς «υπήρχε κάποια άγνωστη άπάτη».

Όταν ήρθε ή ώρα, λέει: «Έβγαλα όλα τά συνηθισμένα ρούχα καί φό-ρεσα τόν μακρύ άσπρο χιτώνα, έργο τών άθώων χεριών μιάς παρθένας. "Αφησα τά μακρ ιά μου μαλλ ιά νά πέσουν λυτά. Έβαλα τό παράξενο στέμμα στό κεφάλι μου, τόν μεγάλο κύκλο στούς ώμους μου καί πιάνοντας τό σκήπτρο μέ τό ένα χέρι καί τό θαυματουργό μαχαίρι μέ τό άλλο κατέβηκα στήν αύλή. Έκεΐ έφτιαξα τόν κύκλο μου στό έδαφος, λέγοντας τά πιό βάρβαρα λόγια καί άφού έκανα τρεις φορές τό γύρο του πήδηξα στό κέν-τρο». "Αρχισε νάρχεται καταιγίδα κι δ Καζανόβα λυπήθηκε γιά μιά στι-γμή πού δέν είχε σκεφθεί νά προβλέψει πώς θά μπορούσε,νά συμβεί κάτι τέτοιο. Άλλά καθώς ό ουρανός σχιζόταν άπό τίς άστραπές, πείστηκε πώς άν ήθελε νά βγει ζωντανός έπρεπε νά μείνει μέσα στό μαγικό κύκλο.

Ή διασκεδαστική συνέπεια ήταν πώς δ Καζανόβα κατέληξε νά πειστεί πώς ή άθωότητα τής παρθένας προστατευόταν Ιδιαίτερα άπό τό θ ε ό κι άν τολμούσε νά τήν παραβιάσει «ή τιμωρία» του θάταν δ «γρηγορότερος καί φριχτότερος θάνατος». Κι έτσι εξήγησε στόν Φράντσια πώς τά επτά πνεύ-ματα πού φυλούσαν τό θησαυρό τόν είχαν άναγκάσει νά συμφωνήσει νά καθυστερήσει τήν άνασκαφή του καί τού έδωσαν ένα μάκρύ έγγραφο πού περιέγραφε τή θέση καί τήν έκταση τού θησαυρού. Είναι χαρακτηριστικό τού Καζανόβα πώς άργότερα γύρισε γιά νά χαρίσει στήν Τζαβόττ ένα ζευγάρι άκριβά βραχιόλια. Παρά τίς άπάτες του, ήταν βασικά καλός άν-θρωπος.

Δέν θά είχε νόημα νά άφηγηθούμε τά άλλα του κατορθώματα ώς «μά-γου». Ή γριά καί εύπιστη κυρία ντ' Ύρφέ τόν πίστευε άπόλυτα καί έξηγει χαρακτηριστικά πώς «άν πίστευα πώς ήταν δυνατό νά έπαναφέρω τήν κυρία ντ' Ύρφέ στή σωστή χρήση τού λογικού της θά είχα κάνει τήν προσπάθεια άλλά ήμουν σίγουρος πώς ή άρρώστεια της ήταν άγιάτρευτη καί ό μόνος δρόμος πού μού άνοιγόταν ήταν νά τή βοηθήσω στά παραλη-ρήματά της καί νά έπωφεληθώ άπ' αύτά». Έτσι πήρε μέρος σέ άξιοπρόσε-κτες τελετές πού σκοπός τους ήταν νά κάνουν τήν ψυχή της κυρίας Ντ' Ύρφέ νά περάσει σ' ένα μωρό καί νά μπορέσει νά ξαναζήσει άπό τήν άρχή. Τό άπόσπασμα πού περιγράφει τήν τελετή είναι άμίμητα άστεΐο, καί έπιτρέπει κάποια γνώση τού είδους τού τσαρλατανισμού πού χρησιμο-ποιούσαν καί άλλοι «μάγοι» έκτός άπό τόν Καζανόβα- άλλά είναι πολύ μεγάλο γιά νά τό άναφέρουμε έδώ.


Όταν ερωτεύθηκε μιά δμορφη 'Αγγλίδα τήν Τζουστιάνα Γουύν (πού τήν ονομάζει δεσποινίδα X.C. V.) χρησιμοποίησε τό όνομα τού Παράκελ-σου γιά νά πετύχει τό επιθυμητό άποτέλεσμα. Ήταν έγκυος άπό κάποιον εραστή πού τήν είχε εγκαταλείψει κι είπε στόν Καζανόβα πώς είχε μιά συνταγή γιά ένα «άρώφ» πού θά έβαζε τέλος στήν κατάστασή της. Ήταν «ένα είδος άλοιφής άπό διάφορα φάρμακα, μύρο κλπ. άνακατεμένα μέ παρθένο μέλι». Ό Καζανόβα, πού τό κόρτε του είχε ήδη αποκρουσθεί, πρόσθεσε άμέσως πώς τό παρασκεύασμα γινόταν άλάνθαστο όταν άνακα-τευόταν μέ φρέσκο άντρικό σπέρμα καί πρόσφερε τόν έαυτό του σάν μέσο τοποθετήσεως τού άρώφ στό στόμα τής μήτρας. «Έγώ έμοιαζα μέ φοιτητή τής ιατρικής πού έτοιμάζεται νά κάνει μιά έγχείρηση κι εκείνη σάν άρρω-στη μέ τή διαφορά πώς ή άρρωστη έφτιαχνε τόν επίδεσμο. Όταν ετοιμά-στηκε - άφού δηλαδή τοποθέτησε τό άρώφ τόσο καλά όσο πάει ή κουκούλα στόν παπά, τοποθετήθηκε στήν κατάλληλη θέση γιά νά άνακατευθεΐ τό παρασκεύασμα μέ τό σπέρμα». Είναι θλιβερό νά διηγηθούμε πώς παρά τίς ντουζίνες φορές πού τό άρώφ τοποθετήθηκε στό στόμα τής μήτρας, ή συν-ταγή τοϋ Καζανόβα άπέτυχε καί ή μίς Γουύν γέννησε τελικά τό μωρό της σ' ένα μοναστήρι.

Ό Καζανόβα είχε μιά φυσική «άπόκρυφη λειτουργία». "Οταν μερικές άπό τίς π ιό παράλογες προφητείες του έβγαιναν άληθινές, ένιωθε γιά μιά στιγμή τό προληπτικό δέος πού ένιωθε στήν καταιγίδα- μιά φορά όταν έκανε ένα άνέμελο λάθος ενώ συμβουλευόταν τό χρησμό τής πυραμίδας, ή άπάντηση πού πήρε τού φάνηκε τελείως παράλογη, άλλά άποδείχθηκε σω-στή. Στό Ντούξ, όπου πέρασε τά χρόνια τής παρακμής του, δήλωσε πώς μιά γάτα θά γεννούσε έξι μαύρα γατάκια, κι ή γάτα γέννησε άκριβώς αυτό τόν άριθμό.

Ή άπόκρυφη Ικανότητά του έξηγούσε τήν έκπληκτική του τύχη στά πρώτα του σαράντα χρόνια- μιά «έκτη αίσθηση» τόν έκανε νά λέει ή νά κάνει τό σωστό όπως όταν βρέθηκε νά άναγγέλει πώς άν έμενε μέ τόν Μπραγκαντέν, εκείνος θά ζούσε. Τό ίδιο ισχύει καί γιά τίς σχέσεις του μέ τίς γυναίκες. Ά ν τά «Απομνημονεύματα» ήταν μυθιστόρημα, αύτό θά έξηγούσε τήν παράξενη όμοιότητα στά σεξουαλικά του κατορθώματα- ό συγγραφέας θά κατέγραφε τίς φαντασιώσεις του. Μερικοί σχολιαστές έχουν άμφισβητήσει τήν ειλικρίνεια τού Καζανόβα γι' αύτόν άκριβώς τό λόγο: πώς επαναλαμβάνεται συνεχώς ό ίδιος τύπος κοπέλας, ό ίδιος τύ-πος καταστάσεως. Γιά τούς αναγνώστες πού έχουν περισσότερη γνώση καί συμπάθεια, αύτό άκριβώς βεβαίωνε τή βασική του ειλικρίνεια. Στήν πρα-γματική ζ'οή ό ϊδιος τύπος πράγματος συμβαίνει πραγματικά διαρκώς σέ άνθρώπους μέ μιά συγκεκριμένη προσωπικότητα. Ό Καζανόβα, μέ τούς καλούς του τρόπους καί τήν ειλικρινή προστατευτικότητα καί γενναιοδω-


ρ ία του πρός τίς γυναίκες, συναντούσε πάντα έναν τύπο εύκολα έντυπω-σιαζόμενης κοπέλας πού μέσα σέ λίγες μέρες ή άκόμα καί ώρες έλεγε «Κάνε μου δ,τι θέλεις, είμαι δική σου». Είναι τυπικό πού ή ίδια του ή κόρη τόν ερωτεύθηκε - χωρίς φυσικά νά ξέρει τήν ταυτότητά του.

Αύτό περίεργο ψυχικό ραντάρ άρχισε νά τόν εγκαταλείπει γύρω στά σαράντα, όταν τό πάθος του γιά μιά όμορφη εταίρα, τήν Σαρπιγιόν τόν έκανε νά κάνει διάφορες άνοησίες πού καμιά τους δέν τόν έφερε πιό κοντά στό σκοπό του. Ήταν μιά άπό τίς λίγες πλήρεις άποτυχίες του· προσπά-θησε νά τόν ταπεινώσει καί τό πέτυχε. Ή υπέροχη αύτοπεποίθηση πού χρόνια όλόκληρα τοϋ είχε φέρει τήν τύχη τού υπνοβάτη καταστράφηκε. Κι άπό τώρα καί πέρα άν καί εξακολούθησε νά έχει θριάμβους μπροστά του, πήρε τήν κάτω βόλτα τής ήττας. Είναι ενδιαφέρον νά σκεφθούμε πώς τό ίδιο άκριβώς συνέβη στό Μέσμερ στό τέλος τής Παρισινής του περιόδου. Ή έμπιστοσύνη χάθηκε- καί τί είναι ό μεσμερισμός χωρίς εμπιστοσύνη; Ό Καζανόβα έζησε ως τά 73 χρόνια του καί πέθανε δυό χρόνια πρίν άπό τό τέλος τού αιώνα πού είχε δραματοποιήσει τόσο λαμπρά- άλλά κάτι άπό τόν ουσιαστικό Καζανόβα πέθανε στό Λονδίνο μέ τό πάθος του γιά τήν Σαρπιγιόν.

Στήν άτέλειωτη άπογοήτευση τών τελευταίων του ημερών, ό Καζανόβα κρατούσε τήν ψυχή του ζωντανή γράφοντας τά «Άπομνημονεύματά» του-άλλά όταν ό κόμης Μαρκολίνη στή Δρέσδη άρνήθηκε νά επιτρέψει τό τύπωμα άκόμα καί τού πρώτου τόμου, έχασε τό κουράγιο του καί σταμά-τησε τό γράψιμο όταν έφτασε τά πενήντα του χρόνια. Μπορεί νά είναι αμφίβολο πόσο μεγάλη είναι ή άπώλεια, γιατί τά υπόλοιπα χρόνια τής ζωής του μπορεί νά άφηναν τόν άναγνώστη μέ μιά πικρή γεύση στό στόμα. 'Αλλά υπάρχει μιά αιτία θλίψεως γιά όλους τούς μελετητές τού άπόκρυ-φου: πώς ό Καζανόβα δέν περιέγραψε τή δεύτερη συνάντηση του μ' έναν άπό τούς έκπληκτικότερους άνθρώπους τής εποχής, τόν «κόμη Καλιό-στρο»· θά μπορούσε νά είχε ξεκαθαρίσει ένα μυστήριο πού παραμένει τώρα άλυτο. "Ολοι έχουν άκούσει τό όνομα τού Καλιόστρο- γιά τούς περισσότερους άνθρώπους φέρνει στό νού κάτι κακό καί άμφίβολο, όπως τό όνομα τού Ρασπούτιν. 'Ελάχιστοι άνθρωποι άκόμα καί άπό τούς καλά πληροφορημένους ξέρουν πολλά γι' αυτόν, γιατί άκόμα καί τά βασικά γεγονότα τής ζωής του άμφισβητοϋνται. Τό μόνο πράγμα πού ξέρουμε μέ βεβαιότητα ήταν πώς πέθανε τραγικά στίς φυλακές τής Ιερής 'Εξετάσεως τό 1795, ίσως στραγγαλισμένος άπό τό δεσμοφύλακά του. Οί γνώμες σχε-τικά μέ τίς δυνάμεις καί τίς ίκανότητές του καλύπτουν ολόκληρο τό φάσμα άπό τόν «Βασιλιά τών ψευτών» καί τόν «Μεγάλο άπατεώνα» τοϋ Καρλάυλ ώς τή γνώμη τού Λούις Σπένς «Μιά άπό τίς μεγάλες άπόκρυφες μορφές όλων τών έποχών».


'Ακόμα καί ή ταυτότητά του έξακολουθεΐ νά άποτελεΐ θέμα συζητή-σεως. Στό βιβλίο της γιά τήν υπόθεση τοϋ «διαμαντένιου κολλιέ» ή Φράν-σις Μόσσικερ παρατηρεί: «'Εκείνοι πού συμβουλεύονται τίς εγκυκλοπαί-δειες θά βρούν νά άναφέρεται κατηγορηματικά πώς ό κόμης 'Αλεσσάντρο ντί Καλιόστρο ήταν «δ Τζιουζέππε Μπαλσάμο άπό τό Παλέρμο». Είναι άρκετό αυτό γιά νά κλονίσει τήν πίστη κάποιου στά βιβλία πληροφοριών, γιατί ή βάση αυτής τής ταυτοποιήσεως πρέπει νά βασίζεται α'ιώνια στή μαρτυρία μιάς άνώνυμης επιστολής στήν Παρισινή άστυνομία...». Άλλά ή μίς Μόσσικερ καταλήγει άναγνωρίζοντας λίγο - πολύ πώς ίσως ό Καλιό-στρο κι ό Μπάλσαμο είναι τό ίδιο πρόσωπο. Ό Γ. P. Χ. Τάουμπριτζ τό άρνήθηκε κατηγορηματικά στό βιβλίο του γιά τόν Καλιόστρο, βεβαιώνον-τας πώς άν κι ό Καζανόβα συνάντησε τόν Μπάλσαμο, πού τόν περιγράφει μέ καθόλου κολακευτικό τρόπο, δέν συνάντησε ποτέ τόν Καλιόστρο. Ό Φ. Ριμπαντώ Δουμάς, συγγραφέας τού «Καλιόστρο, άπατεώνας ή άγιος»; έχει τήν καλύτερη δυνατή γνώμη γιά τόν Καλιόστρο, άλλά παραδέχεται πώς ήταν ό Μπάλσαμο. Ό Γκαίτε γοητεύτηκε άρκετά άπό τόν Καλιόστρο γιά νά έπισκεφθεΐ τήν οικογένεια του Μπάλσαμο όταν βρισκόταν στό Παλέρμο - μπορούμε νά βρούμε μιά πλήρη άφήγηση τής επισκέψεως στό βιβλίο τού Φάνκ - Μπρεντάνο «Καλιόστρο καί σία» - άλλά τόν εμφανίζει ώς άπατεώνα στό έργο του « Ό μεγάλος Κόπτης».

Άλλά τό ένδιαφέρον τού Γκαίτε γιά τόν Καλιόστρο είναι μιά ένδειξη γιά τήν άλήθεια πού βρίσκεται ίσως πίσω άπό όλες αύτές τίς άντιφάσεις. Νομίζω πώς δέν ήταν τό ένδιαφέρον τού καλλιτέχνη γιά τόν άπατεώνα -τό ένδιαφέρον πού έκανε τόν Τόμας Μάνν νά γράψει ένα βιβλίο γιά έναν καταχραστή εμπιστοσύνης. Ήταν μιά άναγνώριση μιάς βασικής όμοιότη-τας άνάμεσα στούς δυό τους. Ό Σώ παρατήρησε πώς κανένας άνθρωπος δέν f ρίσκεται στό σπίτι του μέσα στήν κοινωνία ώσπου νά βρεί τή φυσική του θέση, πάνω ή κάτω άπό έκείνη τήν όποία γεννήθηκε. Ό Καλιόστρο κι ό Γκαίτε γεννήθηκαν κι οι δυό πολύ χαμηλότερα άπό τή φυσική τους θέση· καί οί δυό συναναστράφηκαν τελικά βασιλιάδες καί καρδινάλιους καί κέρδισαν τό σεβασμό όλου τού κόσμου μέ τήν έμφυτη μεγαλοφυία τους. Καί υπήρχε μιά φυσική ιδιοφυΐα, μιά φυσική δύναμη στόν Καλιόστρο πού γινόταν αίσθητή. Μιά έχθρική μάρτυς, ή βαρώνη ντ' Όμπερκιραχ, τόν συνάντησε στό σπίτι τού καρδινάλιου Ροάν στήν Σαβέρνη καί τόν περι-γράφει: « Ά ν καί δέν ήταν πραγματικά όμορφο, τό πρόσωπο του ήταν τό πιό άξιοσημείωτο πού είδα ποτέ. Κυρίως τά μάτια του. Ήταν άπερίγρα-πτα, μέ υπερφυσικό βάθος - γεμάτα φωτιά καί γεμάτα πάγο. Μού φαινό-ταν πώς άν δυό ζωγράφοι τόν σκιτσάριζαν, τά δυό πορτραίτα, άν καί θά είχαν κάποια έλαφρή δμοιότητα, θά μπορούσαν νά είναι τελείως διαφορε-τικά. Διφορούμενος, σέ τραβούσε καί σέ άπωθούσε ταυτόχρονα. Σέ τρό-


μαζε καί ταυτόχρονα σού ένέπνεε άκαταμάχητη περιεργεια». Ο Καζα-νόβα τόν είχε περιγράψει κάπου δέκα χρόνια νωρίτερα σάν «κοντό καί κακοφτιαγμένο, καί τό πρόσωπο του είχε όλες τίς ένδείξεις της τόλμης, τής άναίδειας, τοϋ σαρκασμού καί της άπάτης». 'Αλλά αύτό άκούγεται σάν κάτι πού οξύνεται άπό τή ζήλεια. Ή βαρώνη ντ' "Ομπερκιρχ λέει: « Ό Καλιόστρο κατείχε μιά δαιμονισμένη δύναμη- γοήτευε τό νού, παρέλυε τή θέληση». Δέν είναι ένας χυδαίος τυχοδιώκτης- είναι ένας άνθρωπος μέ πραγματική δύναμη.

Όταν ό Καλιόστρο ήταν στά χέρια τής Ιεράς 'Εξετάσεως, ή βιογραφία του γράφτηκε άπό έναν άπό τούς υπαλλήλους της. Φυσικά τόν δείχνει άπλώς σάν άγύρτη καί άπατεώνα. Ό Καρλάυλ καί όλοι οί άλλοι εχθρικοί σχολιαστές έχουν άκολουθήσει αυτή τή βιογραφία τής 'Ιερής 'Εξετάσεως, πού ό όμολογημένος της σκοπός είναι νά μειώσει τό θέμα της. Προκύπτει τό φανερό έρώτημα: "Αν ό Καλιόστρο ήταν ένας τέτοιος άξιοκαταφρόνη-τος άπατεώνας, πώς μπόρεσε νά άποκτήσει τέτοια έπιρροή σέ τόσο πολ-λούς άνθρώπους; Ό Καρλάυλ άπαντάει: Γιατί ήταν ένας άπό τούς μεγα-λύτερους άπατεώνες πού έζησαν ποτέ. Κι αύτή ή πρόχειρη καί άπλουστευ-μένη άποψη αρνιέται άπλώς τήν άξιόλογη δύναμη τήν όποία έχουν μαρτυ-ρήσει τόσο πολλοί άνθρωποι.

"Αν δεχτούμε πώς ό Καλιόστρο ήταν μέ τόν τρόπο του ένας μεγαλοφυής άνθρωπος - δηλαδή μέ μιά έξυπνη ζωτικότητα πού ξεπερνούσε πολύ τό μέσο όρο - άρχίζουν.νά χάνονται οί άντιφάσεις καί ή ιστορία τής ζωής του παίρνει ένα σχήμα καί μία κατεύθυνση πού λείπει άπό τού Καζανόβα.

Είναι άρκετά σίγουρο πώς γεννήθηκε ώς Τζιουζέππε Μπάλσαμο, γιός μιας φτωχής οικογένειας τοϋ Παλέρμο τό 1743. Ό Γκαίτε περιγράφει τήν οικογένεια ώς άπλούς άλλά καλόκαρδους χωριάτες, πού ζούσαν σ' ένα μόνο δωμάτιο. Ό πατέρας του πέθανε όταν ήταν νέος καί έφόσον ή διά-θεση του ήταν άπό τή φύση της έκρηκτική, σύντομα έγινε άσυγκράτητος. Τόν έστειλαν στό σεμινάριο τοϋ άγίου Ρόκκου άλλά τδσκασε άρκετές φο-ρές- ύστερα μπήκε ώς δόκιμος στούς «καλούς άδερφούς» τοϋ Καρτετζι-ρόνε. Μιά μέρα, σ' ένα ξέσπασμα άντικληρικής ύπερβολής, σοκάρισε τούς άδερφούς αύτοσχεδιάζοντας έλεύθερα στό Ιερό κείμενο πού ύποτίθεται πώς διάβαζε δυνατά στό δείπνο, αντικαθιστώντας τά όνόματα τών άγίών μέ τά όνόματα γνωστών πορνών. Αύτό πέτυχε τό άποτέλεσμα πού έπι-δίωκε: τόν πέταξαν έξω. Πήρε μαθήματα σχεδίου, στό όποιο έδειχνε άσυ-νήθιστο ταλέντο. Ή δεξιοτεχνία του στήν πέννα καί στό πινέλλο έπεκτά-θηκε στήν άντιγραφή γραμμάτων, εισιτηρίων θεάτρου καί όποιουδήποτε άλλου πράγματος πού μπορούσε νά τού άποφέρει κέρδος.

Τόν τραβούσε άπό τή φύση του τό άπόκρυφο καί ή άλχημεία καί ή άστρολογία. Δέν είναι σίγουρο ποϋ άπόκτησε τίς βασικές του γνώσεις.


Άλλά ή Σικελία είχε πάντα μιά Ισχυρή παράδοση μαγεία^καί άποκρυφι-σμοϋ καί·άσφαλώς ήταν εύκολο νά βρει έναν δάσκαλο. Είχε ένα φυσικό βαθμό δεύτερης δράσεως. Αυτό δείχνει ή Ιστορία πού άφηγεϊται ή βαρώνη ντ' Όμπερκιρχ πού περιγράφει πώς ό Καλιόστρο, μόλις τήν είδε γιά πρώτη φορά, άνήγγειλε ξαφνικά: «Χάσατε τή μητέρα σας πρίν άπό πολύ καιρό. Μόλις τή θυμόσαστε. Ήσαστε μοναχοπαίδι. Έχετε μιά κόρη καί θάναι μοναχοπαίδι. Δέν θά κάνετε άλλα παιδιά». Πιεζόμενη άπό τόν καρδινάλιο Ροχάν ν' άπαντήσει, ή προσβεβλημένη βαρώνη, πού δέν τής άρεσε νά τής μιλάνε μέ τόσο οικείο τρόπο, παραδέχθηκε τελικά πώς είχε δίκιο σχετικά μέ τό άτομό της. Ή πρόβλεψή του σχετικά μέ τήν κόρη της βγήκε επίσης άληθινή.

ΟΙ Ιστορίες γιά τίς παλιανθρωπιές του σ' αυτήν τήν περίοδο προέρ-χονται άπό τό βιογράφο τής 'Ιεράς 'Εξετάσεως καί μπορεί νά είναι ύπο-πτες. Ή π ιό γνωστή λέει πώς άπόκτησε τήν έμπιστοσύνη ενός φιλάργυρου χρυσοχόου καί τόν έπεισε πώς μπορούσε νά φτιάξει χρυσάφι. Οί επικλή-σεις έγιναν σ' ένα μακρινό χωράφι τά μεσάνυχτα καί τήν κρίσιμη στιγμή κακοποιοί μεταμφιεσμένοι σέ δαίμονες ώρμησαν έξω κι άφησαν άναί-σθητο τόν χρυσοχόο. Όταν άνέκτησε τίς αισθήσεις του ό Μπάλσαμο κατάφερε νά τόν πείσει πώς οί δαίμονες είχαν φύγει μέ τή μεγάλη ποσό-τητα τού χρυσού πού είχαν φέρει μαζί τους γιά τόν μαγικό έξορκισμό. Ή ίδια πηγή προσθέτει πώς ό Μπάλσαμο ληστεύθηκε άπό δυό συνενόχους του, στήν Καλαβρία κι έφτασε στή Ρώμη σέ ήλικία 70 έτών τελείως φτω-χός. Κατάφερε νά ζήσει μέ τά καλλιτεχνικά του ταλέντα. Ό Γκαίτε διηγεί-ται πώς ό Μπάλσαμο πλαστογράφησε κάποια έγγραφα όταν τό ζήτησε ό Σικελός μαρκήσιος καί σάν άποτέλεσμα φυλακίστηκε.

Άσχετα μέ τό άν ή ιστορία τής πλαστογραφίας είναι άληθινή ή όχι, είναι σίγουρο πώς έξακολούθησε νά μελετάει τόν άποκρι>φισμό κ ι έγινε βοη-θός στό έργαστήρι ένός "Ελληνα μέ τό όνομα Άλτότα, πού, μεταξύ άλλων, είχε άνακαλύψει μιά μέθοδο γιά νά δίνει στίς ίνες τού λιναριού τή γυαλι-στερή ύφή τού μεταξιού. Ταξίδεψαν στήν Αίγυπτο κι επισκέφθηκαν τή Μάλτα όπου έκαναν τή γνωριμία τού μεγάλου δάσκαλου τών Ιπποτών τής Μάλτας, ένός άντρα μέ τό όνομα Πίντα. Ό Πίντα ήταν ένθουσιώδης έρα-σιτέχνης άλχημιστής καί καλωσόρισε τούς δυό γνώστες. Ό Μπάλσαμο τόν εντυπωσίασε τόσο πολύ ώστε τού έδωσε συστατικές επιστολές γιά διακε-κριμένους ανθρώπους στή Ρώμη καί τή Νάπολη. Στή Ρώμη, σάν όμορφος νεαρός καλλιτέχνης 26 χρονών, ό Μπάλσαμο γοητεύθηκε άπό τήν όμορφη 14χρονη κόρη ένός χαλκουργού πού ζούσε σέ ένα δρομάκι πού είχε πάρει τό όνομά του άπό τήν τοπική εκκλησιά τής Τρινιτά ντέ Πελλεγκρίνι, σέ μιά φτωχή συνοικία. Ή Λορέντζα Φελιτσιάνι ήταν άγράμματη άλλά έκθαμβω-


τική καί παρά κάποια άνχίθεση εκ μέρους τοϋ πατέρα της παντρεύτηκε τόν Μπάλσαμο.

Τήν επόμενη χρονιά ό Καζανόβα τούς συνάντησε στήν Αΐξ - άν - Προ-βάνς τής νότιας Γαλλίας. Λέει πώς υποτίθεται πώς ήταν άνθρωποι άνώτε-ρης τάξεως γιατί είχαν δώσει γενναιόδωρες έλεημοσύνες μπαίνοντας στήν πόλη. Είχαν κάνει ένα προσκύνημα στόν άγιο 'Ιάκωβο τής Κομποστέλλα στήν 'Ιταλία κι ύστερα στήν Παναγία τού Πιλάρ στήν 'Ισπανία καί τώρα γύριζαν στη Ρώμη. Ή Λορέντζα πού έδωσε στόν Καζανόβα τήν έντύπωση ταπεινής, άφοσιωμένης καί ειλικρινούς είπε πώς οί έλεημοσύνες πού έδω-σαν ήταν τό περίσσευμα άπό τά χρήματα πού είχαν πάρει άπό τήν τελευ-ταία πόλη, όπου τά είχαν ζητιανέψει. Ό Μπάλσαμο ζήτησε άπό τόν Κα-ζανόβα νά κάνει έρανο γι' αύτούς στό τραπέζι καί ή Λορέντζα τού ζήτησε νά τούς δώσει μιά συστατική έπιστολή γιά τήν 'Αβινιόν. 'Αργότερα, ό Μπάλσαμο άπέδειξε τήν δεξιοτεχνία του ώς πλαστογράφος κάνοντας ένα τόσο άκριβές άντίγραφο τοϋ γράμματος ώστε ό ίδιος ό Καζανόβα ορκί-σθηκε πώς τό άντίγραφο ήταν τό άρχικό του γράμμα. Προειδοποίησε τόν Μπάλσαμο νά προσέχει γιατί τό ταλέντο του θά μπορούσε νά τοϋ στοιχίσει τή ζωή του.

Ά π ό αυτή τήν ιστορία φαίνεται καθαρά πώς ό Μπάλσαμο είχε βρει μιά πολύτιμη γυναίκα. Μέ τήν ευγενική της ομορφιά έκανε πολύ εύνοϊκό-τερη έντύπωση άπό ό,τι θά μπορούσε νά δημιουργήσει μόνος του ό Μπάλ-σαμο.

Τό άν τό προσκύνημα έγινε γιά θρησκευτικούς λόγους είναι άλλο ζή-τημα. Ό Μπάλσαμο ήταν ένας άνθρωπος πού είχε κάτι μέσα του πού ήθελε νά βγει έξω. Θά μπορούσε νά είχε κατασταλάξει στήν κατεργασία τοϋ χαλκού στή Ρώμη. Ένιωθε πώς ό κόσμος τού έπιφύλασσε κάτι σημαντικό καί είχε σκοπό νά έξακολουθήσει νά μετακινείται ώσπου νά τό βρει.

Φαίνεται πώς γύρισαν στήν 'Ισπανία γιατί άργότερα ή Λορέντζα άφη-γήθηκε πώς ό άντιβασιλέας τής Βαρκελώνης προσπάθησε νά τήν γοητεύσει κι όταν τόν άπώθησε τήν συνέλαβε ώς άνύπαντρη πού ζούσε στήν άμαρτία. Στή Μαδρίτη, ό Μπάλσαμο δούλεψε γιά τόν δούκα τής "Αλβα. Τόν άλλο χρόνο ήρθαν στό Λονδίνο κι ό Μπάλσαμο δούλεψε γιά ένα διάστημα ώς ζωγράφος καί διακοσμητής μ' έναν συμπατριώτη του 'Ιταλό. Κι ύπάρχει μιά Ιστορία πώς άπέσπασε χίλιες λίρες άπό έναν Κουάκερο πού έρωτεύ-θηκε τή γυναίκα του καί πιάστηκε σέ ένοχοποιητική στάση. Είναι βέβαιο πώς πήγε φυλακή γιά χρέη, γιατί έχασε μιά δίκη ένάντια σέ κάποιον πού τού χρωστούσε χρήματα άπό σκίτσα. Ή Λορέντζα έπεισε έναν φιλάν-θρωπο μέ τό όνομα σέρ Έντουαρντ Χαίηλς (πού τόν άνέφερε άργότερα μέ τό όνομα «σέρ Ντέχελς») νά βγάλει τόν άντρα της άπό τή φυλακή. "Εκανε κάτι περισσότερο· έδωσε στόν Μπάλσαμο δουλειά άναθέτσντάς του τή


διακόσμηση τοΰ ταβανιοϋ τού σπιτιού του κοντά στό Καντέρμπουρυ. Ό Μπάλσαμο δέν είχε συνηθίσει σέ τέτοιου είδους δουλειά καί όταν τό τα-βάνι καταστράφηκε, έφυγε γιά τή Γαλλία.

Ή Λορέντζα περιγράφει μιά γνωριμία πού έκαναν στό πλοίο. «Περ-νώντας στή Γαλλία κάναμε τή γνωριμία τοϋ κυρίου Ντυπλεσσί, άκόλουθου τού μαρκήσιου ντέ Πρί, πού μας φέρθηκε πολύ εύγενικά. Κι όταν ό κύριος Μπάλσαμο τοϋ έδειξε ένα μέρος τής δουλειάς του, φάνηκε κατάπληκτος. «Θά κάνετε τήν τύχη σας στό Παρίσι», είπε. «Είμαι δικηγόρος στό Κοινο-βούλιο καί ξέρω πολλούς άρχοντες· μήν άπελπίζεσθε. Θά σας παρουσιάσω στό βασιλιά. Δέν χρειάζεται νά ξαναταξιδέψετε. Ή γυναίκα σας είναι πολύ εύχάριστη, πολύ όμορφη, πολύ χαριτωμένη. Θά κάνω δ,τι μπορώ γιά νά σάς εγκαταστήσω στό Παρίσι».

Ό Μπάλσαμο πρέπει νά μάντεψε πώς ό Ντυπλεσσί ένδιαφερόταν περισσότερο γιά τή Λορέντζα παρά γιά τόν ίδιο, άλλά ή προοπτική νά κατασταλάξει τελικά σέ μιά πλούσια ζωή άσφαλώς τόν έκανε νά προτιμή-σει νά άγνοήσει τόν κίνδυνο καί νά έλπίζει στό καλύτερο.

Ήταν άπένταροι όταν έφτασαν στό Καλαί, άλλά ό κύριος Ντυπλεσσί πρόσφερε στή Λορέντζα μιά θέση στό άμάξι του.

«Κι ό άντρας μου»; είπε. «Δέν μπορεί νά περιμένει λίγο στό Καλαί; Θάρθει άργότερα». Εκείνη άρνήθηκε κι ό Ντυπλεσσί πρόσφερε στόν Μπάλσαμο ένα

άλογο. Ή μεγάλη διαδρομή πρός τό Παρίσι πρέπει νά τόν ταλαιπώρησε. Στό μεταξύ ό κύριος Ντυπλεσσί ψιθύριζε έρωτικές έξομολογήσεις στό αύτί τής Λορέντζα. «Βασανισμένη παρά τή θέλησή μου ένιωσα πολλές φορές τόν πειρασμό νά σταματήσω καί νά άφήσω τόν κύριο Ντυπλεσσί γιά νά ξεφύγω άπό τίς παροτρύνσεις καί τήν πραγματική βία πού μού έδει-χνε... άλλά ξέροντας τόν ευερέθιστο καί φλογερό χαρακτήρα τού συζύγου μου, φοβήθηκα νά τόν πληροφορήσω τί συνέβαινε...». Στό Παρίσι ό κύ-ριος Ντυπλεσσί τούς άφησε νά μείνουν στό σπίτι τού μαρκήσιου ντέ Πρί. Φυσικά ό Μπάλσαμο ήταν πιό κουρασμένος άπό τή γυναίκα του καί άπο-σύρθηκε στό κρεβάτι του ένώ εκείνη πήγε στήν όπερα μέ τόν κύριο Ντυ-πλεσσί. Αύτό συνεχίσθηκε γιά δυό μήνες καί φαίνεται πώς τελικά τελικά ή Λορέντζα υπέκυψε μιά νύχτα πού ό άντρας της πήγε νά έπισκεφθεΐ ένα φαρμακοποιό. 'Αλλά έχοντας κάνει τή Λορέντζα έρωμένη του, ό Ντυ-πλεσσί ήθελε τώρα νά τή χωρίσει άπό τόν άντρα της. Ή Λορέντζα υπέκυψε μέχρι σημείου νά μετακομίσει σέ άλλο διαμέρισμα στήν όδό Σαίντ 'Ονορέ. Ό Μπάλσαμο τρελάθηκε άπό ζήλεια καί θυμό - μιά άντίδραση πού ρί-χνει άμφιβολίες στήν Ιστορία γιά τήν έσκεμμένη συνενοχή του στήν άπο-πλάνηση τής γυναίκας του. Έκανε αίτηση άποκαταστάσεως στό βασιλιά. Δόθηκε καί τό Φεβρουάριο τού 1773 ή Λορέντζα πήγε στίς γυναικείες


φυλακές της άγίας Πελαγίας όπου έκανε τη δήλωση πού άναφέραμε ήδη. Πέρασε σχεδόν ένας χρόνος στή φυλακή ενώ δ μετανοημένος σύζυγός της προσπαθούσε νά τή βγάλει. "Οταν τήν άφησαν έλεύθερη τό Δεκέμβριο, ή τύχη του είχε γυρίσει στό καλύτερο. Μιά λοσιόν γιά τό δέρμα πού περιείχε βορικό οξύ τόν είχε κάνει πλούσιο κι είχε γίνει δάσκαλος άλχημείας δυό ερασιτεχνών τού θέματος. 'Αποφάσισαν νά γυρίσουν στήν 'Ιταλία, αύτή τή φορά επίσημα. Ό Μπάλσαμο όνόμασε τώρα τόν έαυτό του του μαρκήσιο Πελλεγκρίνι - παίρνοντας τό όνομα τής εκκλησίας κοντά στό σπίτι τής γυναίκας του. 'Επισκέφθηκαν τήν οικογένεια τού Μπάλσαμο στό Παλέρμο καί νοίκιασε έκεΐ ένα σπίτι γιά ένα διάστημα. Δυστυχώς ό χρυσοχόος πού είχε εξαπατήσει ζούσε άκόμα καί κατάφερε νά φυλακίσουν τόν Μπάλ-σαμο.

Τό 1776 ό Μπάλσαμο γύρισε στό Λονδίνο κι άλλαξε τό σνομά του σέ Καλιόστρο, πού ήταν τό όνομα ένός θείου του στό Παλέρμο. Δυό σημαν-τικά γεγονότα έγιναν σ' αύτή τή δεύτερη επίσκεψη στήν 'Αγγλία. Έγινε δεκτός στή στοά τών Μασόνων καί τόν κυνηγούσαν διάφοροι άπατεώνες πού πίστευαν πώς είχε ένα χειρόγραφο πού περιείχε ένα άλάνθαστο σύ-στημα προβλέψεως τού άριθμού πού θά κέρδιζε σέ μιά λοτταρία. Ή ιστο-ρία είναι σκοτεινή άν καί φαίνεται άρκετά αυθεντική. Ό Καλιόστρο μπο-ρεί νά πρόβλεψε όρισμένους άριθμούς πού κέρδιζαν μέ τή δύναμη τής δεύτερης όράσεώς του, άλλά δέν ήξερε νά έξακολουθήσει νά τό κάνει. Έγιναν δίκες σχετικά μ' ένα περιδέραιο κι όπως λέει ό Καρλάυλ «δ πιό όλοκληρωμένος άπατεώνας τού 18ου αΙώνα καταστράφηκε μέ τή βοήθεια τών άριστοτεχνικών διατάξεων τού 'Αγγλικού δικαίου». Είναι άδύνατο νά ξέρουμε ώς ποιό βαθμό ήταν ένοχος ό Καλιόστρο.

Πολύ πιό σημαντική άπό τήν άποψη τού μέλλοντός του ήταν ή υποδοχή του στήν Στοά τής Ελπίδας τών Μασόνων στίς αίθουσες τού Κίνγκς Χέντ στήν Τζέραρντ Στρήτ τού Σόχο στίς 12 'Απριλίου 1777. Έδωσε στόν έαυτό του τό όνομα «'Ιωσήφ Καλιόστρο, συνταγματάρχης τού 3ου συντάγματος τού Μπράντεμπουργκ» κι ή γυναίκα του έγινε κι έκείνη μασόνα.

Οί μασόνοι είναι μιά «μυστική έταιρεία» θρησκευτικής φύσεως, πού τό βασικό της δόγμα είναι ή άδερφότητα τού άνθρώπου. 'Αρχικά μιά έταιρεία λιθοξόων πού ταξίδευαν σ' όλη τήν Εύρώπη όπου χτίζονταν με-γάλα κτίρια, μ' ένα σύστημα μυστικών σινιάλων γιά τήν αναγνώριση μεταξύ τους, έγινε στέγη άποκρυφιστών, αλχημιστών, αστρολόγων κλπ. Οί άναγνώστες τού «Πόλεμος καί Ειρήνη» θά θυμούνται τήν συνάντηση τού Πέτερ Μπεζούκωφ μέ τούς μασόνους όταν βρισκόταν σέ μιά κατάσταση άπαισιοδοξίας κι έξαντλήσεως. "Αν κι ό Τολστόι δέν ήταν μασόνος ό Ιδιος, δηλώνει μέ σαφήνεια καί συμπάθεια τούς σκοπούς τους: πρώτον, τήν ιδέα τής άδερφωσύνης: «Κανένας δέν μπορεί νά φτάσει μόνος του στήν


άλήθεια. Μόνο βάζοντας τή μιά πέτρα πάνω στήν άλλη μέ τή συνεργασία όλων άπό τά εκατομμύρια γενεών άπό τόν προπάτορά μας 'Αδάμ μέχρι τήν έποχή μας, χτίζεται ό ναός πού θά γίνει άξια κατοικία τοϋ Μεγάλου Θεού». Αύτή ή ιδέα πού έχει μακριά μυστική παράδοση έχει θεμελιώδη σημασία: « Ό πρώτος καί βασικός σκοπός τοΰ τάγματος μας, τό θεμέλιο στό όποιο στηρίζεται καί πού καμιά άνθρώπινη δύναμη δέν μπορεί νά τό καταστρέψει, είναι ή διαφύλαξη καί ή μεταβίβαση στούς μεταγενέστερους ένός σημαντικού μυστήριου πού ήρθε σέ μάς άπό πολύ μακρινή έποχή άπό τόν πρώτο άνθρωπο - ένα μυστήριο άπό τό όποιο έξαρτάται ίσως τό πεπρωμένο τής άνθρωπότητας. 'Αλλά εφόσον τό μυστήριο αύτό έχει τέτοια φήμη πού κανένας δέν μπορεί νά τό μάθει ή νά τό χρησιμοποιήσει άν δέν προετοιμασθεί μέ μακρόχρονη καί επιμελή αύτοκάθαρση, δέν μπορούν όλοι νά ελπίζουν πώς θά τό άποκτήσουν γρήγορα. Έτσι έχουμε ένα δευτε-ρεύοντα σκοπό: νά προετοιμάζουμε τά μέλη μας όσο τό δυνατόν περισσό-τερο νά άναμορφώσουν τίς καρδιές τους, νά καθαρίσουν καί νά φωτίσουν τό νού τους μέ μέσα πού μάς έδωσε ή παράδοση»... Συνεχίζει περιγράφον-τας τόν τρίτο τους σκοπό: τήν άναγέννηση τής άνθρωπότητας (αύτός προ-σελκύει περισσότερο τόν Πέτερ). Ύστερα περιγράφει μέ λεπτομέρειες τά «επτά σκαλοπάτια τού ναοϋ τοϋ Σολομώντα» (υπάρχει στενή σχέση φυ-σικά άνάμεσα στήν 'ιδέα τών μασόνων καί τούς ναούς). Είναι ή διάκριση, ή ύπακοή, ή ήθική, ή άγάπη γιά τήν άνθρωπότητα, τό θάρρος, ή γενναιο-δωρία, ή άγάπη τοϋ θανάτου. Ό Πέτερ παροτρύνεται νά διαλογίζεται συνεχώς τό θάνατο, καί βρίσκει πώς αύτή ή πρόταση είναι ή πιό δυσκολο-χώνευτη άπό όλες.

Ή περιγραφή τού Τολστόι γιά τίς τελετές τής μυήσεως πρέπει επίσης νά διαβαστεί άπό όποιον θέλει νά καταλάβει τή γοητεία τής μασονίας. Γιά έναν μή μασόνο, μπορεί νά άκούγονται παράλογες· ό υποψήφιος φοράει μιά παντόφλα στό ένα πόδι καί μιά μπότα στό άλλο καί οδηγείται μέ δεμένα μάτια μέσα άπό διαδρόμους, διασχίζοντας μερικά χαλιά συν-οδευόμενος άπό χτυπήματα μέ σφυριά καί σπαθιά, κρατάει μιά πυξίδα στό στήθος του έχοντας άπέναντι του άνθρώπους μέ χιτώνες πού τόν ση-μαδεύουν μέ σπαθιά, γονατίζει «στίς πύλες τού ναού» καί τά λοιπά. Σ' ένα σημείο ό Πέτερ άναρωτιέται ξαφνικά άν όλα αυτά είναι μιά φάρσα. Ό Φράνκ Κίγκ στό βιβλίο του «Καλιόστρο, ό τελευταίος τών μάγων» συν-οψίζει μέ λίγα λόγια τή μύηση τοΰ Καλιόστρο:

Ή τελετή ήταν παρόμοια μ' αύτήν πού γίνεται σήμερα στίς Μα-σονικές Στοές μέ τήν προσθήκη όρισμένων άθάκον άλλά άναξιοπρε-πών σκηνών πού είχαν σκοπό νά εντυπωσιάσουν τόν ύποψήφιο. Έτσι ανέβασαν τόν 'Ιωσήφ στό ταβάνι μ' ένα σχοινί καί τόν άφησαν


νά ταλαντεύεται, δείχνοντας πόσο άβοήθητος ήταν χωρίς τή θεϊκή βοήθεια. Τόν χτύπησαν μ' ένα μαχαίρι πού ή λεπίδα του μπήκε στή λαβή, γιά νά τονίσουν τήν τύχη πού τόν περίμενε άν πρόδινε τά μυστικά τού τάγματος. Γονάτισε γυμνός γιά νά δείξει τήν υποταγή του στό διδάσκαλο της Στοάς.

Μπορούμε νά δούμε πώς οί μασόνοι είναι άμεσοι άπόγονοι τών 'Ορ-φικών καί τών Πυθαγορείων. Ό σκοπός τής μυήσεως είναι νά προκαλέσει μιά άπέραντη αίσθηση σημασίας σεβασμού. Δέν είναι εκπληκτικό πώς τελικά ό ήροκχς τού Τολστόι «ένιωσε σάν νά είχε γυρίσει άπό ένα μακρύ ταξίδι πού είχε κρατήσει ντουζίνες χρόνια, είχε άλλάξει έντελώς καί είχε αφήσει πολύ πίσω του τίς προηγούμενες συνήθειες καί τόν τρόπο τής ζωής του».

Αύτό δείχνει επίσης καθαρά γιατί οί μασόνοι καταδιώκονταν πάντα, ιδιαίτερα στίς καθολικές χώρες. Ή εκκλησία μπορεί νά νιώθει πώς £ Προτεσταντισμός καί οί διάφορες αιρέσεις του είναι νόθα παρακλάδια τού άρχικού δέντρου, άδύνατες μιμήσεις πού ποτέ δέν μπορούν νά είναι πραγματική πρόκληση γιατί δέν μπορούν νά προσφέρουν μιά πραγματική εναλλακτική λύση γιά τό τεράστιο οικοδόμημα τού Καθολικισμού. Οί μα-σόνοι έφτιαχναν μιά εναλλακτική εκκλησία πού διεκδικούσε πολύ μεγα-λύτερη άρχαιότητα άπό τόν Καθολικισμό. Ό άνθρωπος πού έμπαινε σ αύτήν ένιωθε μέλος τής θεμελιώδους «μυστικής έταιρείας», πού φύλαγε τό άρχαιότερο μυστήριο. Τό πρόβλημα όποιασδήποτε όργανωμένης θρη-σκείας είναι πάντα τό ίδιο: πώς νά ποτίσει τούς όπαδούς της μέ μιά τόσο βαθειά αίσθηση σκοπού ώστε οί παλιές συνήθειες καί τά πρότυπα τής προσωπικότητας νά άναμορφωθούν μόνιμα. Οί μασόνοι τό έκαναν χρησι-μοποιώντας τήν τεχνική τών μυστηρίων τής άρχαίας Ελλάδας. Ό Μύστης έβγαινε άπό όλα αυτά μέ μιά αίσθηση πώς βρισκόταν σ' ένα τακτικό σύμ-παν, όπου οί σκοποί του γίνονται ξαφνικά πολύ συγκεκριμένοι. Μιά παράδοση πού άνάγεται μέχρι τόν 'Αδάμ στέκεται πίσω του. Ή ιδέα τής άδελφωσύνης τού άνθρώπου τού δίνει μιά καινούργια αίσθηση πώς άνή-κει στήν άνθρώπινη φυλή. Κι ακόμα περισσότερο ό κόσμος είναι γεμάτος αδερφούς μασόνους - δραστήρια καλόβουλους, άδελφούς πού δέν θά τόν άφήνουν νά βουλιάξει. Αύτό φυσικά είναι ένας έξαιρετικά σημαντικό μέρος τής έλξεως οποιασδήποτε θρησκείας, γιατί ή λαχτάρα γιά ασφάλεια καί «έδαφος» είναι βαθύτερη ακόμα κι άπό τό θρησκευτικό ένστικτο· τουλάχιστον απαιτεί νά ικανοποιηθεί πρώτη στούς περισσότερους άν-θρώπους. Ή πραγματική δύναμη τής Καθολικής εκκλησίας στό μεσαίωνα βρισκόταν στά μοναστήρια, όπου οί μοναχοί έπαιρναν τή «βασική άσφά-λεια της κτήσεως».


Έχω συζητήσει τόσο έκτεταμένα τή μασονία γιατί είναι άδύνατο νά εξηγήσουμε τό υπόλοιπο τής ζωής τοΰ Καλιόστρο χωρίς αυτήν. "Ως τώρα είχε παραμείνει τυχοδιώκτης, σχεδόν στό έπίπεδο τοΰ Καζανόβα, Ινας καλλιτέχνης πού πήγαινε άπό κακοτοπιά σέ κακοτοπιά άπό μιά μοίρα πού φαινόταν νά χαίρεται βασανίζοντάς τον καί κάνοντάς τον νά χάσει τήν ισορροπία του. Ή ζωή τών περιπλανήσεων προκαλεί μιά αίσθηση έλλεί-ψεως σκοπού καί άσυνέχειας, μιά άργή διάβρωση τού αύτοσεβασμού. Ό Καλιόστρο ήταν 34 έτών· περιπλανόταν σχεδόν είκοσι χρόνια· ή ζωή τής περιπέτειας είχε χάσει τή γοητεία της. Ήταν σάν νά γύριζε σπίτι του. Ή συναισθηματική επίδραση ήταν τό ίδιο βαθειά όσο στόν Πέτερ Μπεζού-κωφ. Ή μεταμόρφωση ήταν πλήρης. Τοΰ είχαν ρίξει Ινα σχοινί καί δέν έχασε καιρό γιά νά βγει στήν άκτή. Ά π ό κει καί πέρα, ή μασονία ήταν τό έργο τής ζωής του.

Επιπλέον έφόσσν καί ό ίδιος ήταν γεννημένος μάγος δέν ήταν άπό τή φύση του ένας άπό τούς ιερείς αύτής τής θρησκείας; Ή δουλειά του δέν ήταν νά είναι άπλός όπαδός σάν τόν υπηρέτη καί τόν ήλικιωμένο αλχημι-στή πού είχαν γίνει δεκτοί στή στοά τοΰ Λονδίνου τήν ίδια έποχή μ' έκεΐνσν. Ήταν δικαιωματικά μεγάλος διδάσκαλος. Ά ν είχε μπει στήν Κα-θολική έκκλησία θά είχε βαλθεί νά γίνει πάπας, νιώθοντας πώς ήταν ή φυσική του θέση. Κι οί άλλοι καθολικοί θά δυσκολεύονταν ν' άνεχθούν τήν πίεσή του. Οί μασόνοι δέν ενοχλήθηκαν καθόλου. Δέν μπορούσε νά ύπάρχει άμφιβολία γιά τήν ειλικρίνεια τοΰ προσηλυτισμού του· ήταν φα-νερό πώς θά γινόταν δυνατός προσυλητιστής. "Οπως ή 'Ιταλία ήταν ή πατρίδα τοΰ καθολικισμού, ή Αγγλία ήταν ή γενέτειρα τής μασονίας, γιατί άν'καί δέν ήταν ή άρχική της πατρίδα, ήταν ή πηγή τής μεγάλης άναγεννήσεως τής μασονίας τόν 16ο αιώνα. Καί πού ήταν ή άρχική πα-τρίδα τής μασονίας; Ό Καλιόστρο ήξερε τήν άπάντηση σχεδόν μέ βεβαιό-τητα: στήν Αίγυπτο. Ποιό είναι τό παλιότερο μεγάλο άρχιτεκτονικό μνη-μείο τοΰ κόσμου; Οί πυραμίδες. Μήπως ή μεγάλη πυραμίδα τού Χέοπα δέν είναι γεμάτη μυστικές μετρήσεις πού ενσωματώνουν άπόκρυφα μυστικά; Οί Μασόνοι έχτισαν άργότερα τό Ναό τοΰ Σολομώντα άλλά ήταν πολύ άργότερα, δυό όλόκληρες χιλιετηρίδες άργότερα· ( Ό Χέοπας έζησε γύρω στό 2900 π.Χ. Ό Σολομώντας άνηκε ι στόν 10ο αιώνα).

Ό Καλιόστρο 'ισχυριζόταν πώς όταν επισκέφθηκε στό Λονδίνο βρήκε σ' ένα βιβλιοπωλείο Ινα χειρόγραφο γιά τό θέμα τής άγγλικής μαγείας καί μασονίας άπό κάποιον Τζώρτζ Γκάστον. Δέν έχει σημασία άν αύτό είναι άλήθεια ή όχι. Ό Καλιόστρο ανακάλυψε ή έπινόησε τήν «Αιγυπτιακή τελετή» μιά άκόμα πιό άρχαία καί έπίσημη τελετή άπό τών σύγχρονων μασόνων. Αφιέρωσε τήν υπόλοιπη ζωή του στήν καθιέρωση τής αιγυ-πτιακής τελετής. Δέν ήταν καθόλου μιά εναλλακτική λύση γιά ήδη καθιε-


ρωμένες τελετές μασονίας· ήταν μιά άνώτερη βαθμίδα καί μόνο οί μασόνοι είχαν τά προσόντα γι' αυτήν. Ά π ό τήν άποψη τής μασονίας, ή ιδέα ήταν καλή. Μιά άκόμα άνώτερη βαθμίδα γνωστών μπορούσε νά εύρύνει τή βάση τους καί νά έπεκτείνει τήν έπιρροή τους.

Οί θεμελιωτές τής Αιγυπτιακής μασονίας ήταν οί προφήτες Έλισαΐος καί Ένώχ· ό τελευταίος ήταν γνωστός μέ τό όνομα «μεγάλος Κόπτης». Μέ τόν καιρό ό Καλιόστρο προήγαγε τόν έαυτό του άπό μεσάζοντα τοϋ «μεγά-λου Κόπτη» σέ μεγάλο Κόπτη. Πρόσθεσε έπίσης μερικά έντυπωσιακά μυ-στικά στούς ισχυρισμούς του. Οί μαθητές τών προφητών δέν πεθαίνουν ποτέ· σάν τόν Έλισαίο, μεταφέρονται τελικά όπως είναι στόν παράδεισο. Έχουν δώδεκα ζωές καί μετά άπό τήν καθεμιά άνασταίνονται άπό τή στάχτη τους σάν τό φοίνικα. Ό Καλιόστρο άρχισε νά κάνει υπαινιγμούς πώς ήταν χιλίων ετών. Ή γυναίκα του, άν κι εξακολουθούσε νά φαίνεται είκοσι χρόνων άκόμα καί στά τριάντα, έκανε υπαινιγμούς γιά ένα γιό της πού υπηρετούσε ώς άξιωματικός στό στρατό. Δέν μπορεί νά υπάρξει άμφιβολία πώς ό Καλιόστρο έξακολούθησε νά είναι ένα είδος καταχραστή εμπιστοσύνης. Άλλά οί σκοποί του δέν ήταν πιά προσωπικοί. Έβλεπε τή μασονία ώς υπέρτατο αγαθό γιά τόν κόσμο· έργο του ήταν νά διαδώσει τό λόγο. Οί τελετές τής μασονίας είναι συμβολικές σάν τήν Καθολική λει-τουργία. Οί ισχυρισμοί τού Καλιόστρο γιά τόν προφήτη Ένώχ καί τόν φοίνικα ήταν μιά άπλή έπέκταση αύτής τής συμβολικής άλήθειας· σκοπός τους ήταν νά δημιουργήσουν τό σωστό πλαίσιο γιά νά άνυψώσουν τούς ανθρώπους πάνω άπό τόν παλιό τους έαυτό. Τά παράλογα θαύματα τών αγίων καί τών μαρτύρων άποσκοπούν στό ίδιο άποτέλεσμα.

Αύτό πού έχει μεγαλύτερη σημασία, ή ψυχολογική άλλαγή πού έγινε στόν Καλιόστρο καί ή καινούργια έλλειψη αύτοδιχασμού είχε τήν επί-δραση πού θά μπορούσαμε νά περιμένουμε στίς «άπόκρυφες δυνάμεις» του. Αυξήθηκαν ξαφνικά. Υπάρχουν ελάχιστες ιστορίες γιά τή δύναμη δεύτερης οράσεως ή θεραπείας τού Μπάλσαμο ένώ υπάρχουν άφθονες γιά τού Καλιόστρο. Είχε μιά άξιόλογη ικανότητα διορατικότητας καί είχε τήν τάση νά χρησιμοποιεί μικρά παιδιά σάν μέντιουμ. Ανάσαινε πάνω στό πηγούνι καί τό μέτωπο τού παιδιού κι ύστερα έκανε μυστικά σύμβολα στό μέτωπο καί στό χέρι του. Ό πεντάχρονος γιός τού στρατάρχη φόν Μέντεμ κοίταξε τό χέρι του κι ό πατέρας του τόν ρώτησε τί έκανε ή άδερφή του. Ή κόμησσα φόν ντέρ Ρέκε περιγράφει τί συνέβη στά άπομνημονεύματά της: «...περιέγραψε πώς έφερνε τό χέρι της στήν καρδιά της σάν νά πονούσε. Μιά στιγμή αργότερα άναφώνησε: «Τώρα φιλάει τόν άδερφό μου, πού μόλις γύρισε σπίτι». "Οταν ό στρατάρχης δήλωσε πώς ήταν άδύνατο γιατί ό άδερφός αυτός έλειπε πολλές λεύγες μακριά, ό Καλιόστρο διέκοψε τή συνεδρίαση καί μέ ύφος μεγάλης αύτοπεποιθήσεως πρόσταξε τόν γονιό


πού άμφέβαλε νά έπαληθεύσει τό όραμα. Αύτό έγινε άμέσως κι ό στρατάρ-χης έμαθε πώς ό γ ιός του, πού πίστευε πώς βρισκόταν τόσο μακριά είχε γυρίσει άπροσδόκητα στό σπίτι καί πώς λίγο πρίν τήν άφιξη τού αδερφού της ή κόρη του είχε πάθει κρίση ταχυπαλμίας».

Ό Καλιόστρο είχε τώρα μιά άποστολή - κι έναν τρόπο γιά νά βγάζει τό ψωμί του. Τώρα, όταν έμπαινε σέ μιά Ευρωπαϊκή πόλη, πήγαινε στή στοά τών μασόνων, έδινε διαλέξεις γιά τήν Αιγυπτιακή λειτουργία καί μυούσε μέλη σ' αύτήν. Φαίνεται πώς πήγε στή Βενετία, τό Βερολίνο, τή Νυρεμβέργη καί τή Λειψία. Στή Λειψία, σ' ένα γεϋμα πού δόθηκε πρός τιμή του προφήτεψε πώς άν ή Στοά δέν υιοθετούσε τήν αιγυπτιακή τελετή, ό διδάσκαλος της θάνιωθε τό βάρος τοϋ χεριού τοϋ θεοϋ πρίν άπό τό τέλος τού μήνα. "Οταν ό διδάσκαλος, ένας άντρας όνόματι Σίφφορτ. αυτο-κτόνησε λίγο άργότερα, οί μασόνοι τής Λειψίας ακολούθησαν τή συμ-βουλή τού Καλιόστρο. Ό γύρος του στήν Ευρώπη έγινε μιά θριαμβευτική παρέλαση άπό Στοά σέ Στοά καθώς ή φήμη του προηγείτο άπό αύτόν. Ό Τάουμπριτζ, ό πιό ένθερμος ύπερασπιστής του, παραδέχεται πώς «δέν δίσταζε νά στρατολογεί τούς οπαδούς του μέ άπάτη όταν δέν θά μπορούσε νά τούς προσελκύσει χωρίς αύτήν», άλλά προσθέτει, μέ άναμφισβήτητη άκρίβεια πώς δέν υπάρχει ούτε μιά αποδειγμένη περίπτωση στήν οποία νά έβγαλε προσωπικό κέρδος άπό τήν άπάτη. ΟΙ απάτες φαίνεται πώς αφο-ρούσαν κυρίως τό θέμα τής διορατικότητας. Ή αυστηρή αιγυπτιακή τε-λετή τής μυήσεως, πού περιλάμβανε μεγάλους λόγους τοϋ «μεγάλου Κό-πτη» σέ ξένες γλώσσες, τέλειωνε μέ μιά τελετή στήν οποία ένα μικρό άγόρι ή κορίτσι (πού ονομάζονταν pupilles ή colombes) έκανε προφητείες κοιτά-ζοντας ένα δοχείο μέ νερό. Φαίνεται πώς ό Καλιόστρο δέν δίσταζε νά δωροδοκήσει εκ τών προτέρων τόν Pupille ή τήν Colombe. Σέ μιά περί-πτωση πού τόν έφερε σέ άμηχανία μετά άπό μιά πολύ πετυχημένη επίδειξη, ή C 'ombe άνήγγειλε πώς όλα είχαν κανονιστεί άπό πρίν κι ό Καλιόστρο δυσκολεύθηκε νά ξεφύγει.

Ή παραμονή του στήν Κουρλάνδη φαίνεται χαρακτηριστική αύτοϋ πού γινόταν στά περισσότερα μέρη. Ό έπικεφαλής τής Στοάς, ό στρατάρ-χης φόν Μέντεμ καί ή μεγαλύτερη κόρη τοϋ στρατάρχη κόμησσα φύν ντέρ Ρέκε εντυπωσιάσθηκαν βαθειά άπό τόν μεγάλο Κόπτη. Ή επίδειξη διορα-τικότητας μέσω τού πεντάχρονου γιοϋ πού άναφέραμε παραπάνω, πέτυχε. Τό ίδιο κι έπιδείξεις όπου άόρατοι άγγελοι φιλούσαν τό παιδί - μέντιουμ - ολα τά φιλιά άκούγονταν καθαρά. Στίς επιδείξεις ό Καλιόστρο έκανε επίσης έντυπωσιακές επιδείξεις άναγνώσεως σκέψεως· είχε τό είδος δυ-νάμεως πού έδειχνε άργότερα ό Τζίλμπερτ Μάρραιη. Πρόβλεψε σοχττά πώς ή κόμησσα είχε άναρρώσει άπό μιά άρρώστεια καί θά βρισκόταν σέ μιά ορισμένη ώρα νά γράφει στό γραφείο της. Άλλά ή κόμησσα ήταν


μυστικίστρια μέ Σβεντεμπόργιες τάσεις καί δλος αυτός ό πνευματισμός τής (ραινόταν νοσηρός. Ό τ α ν ό Καλιόστρο όπως κι ό Καζανόβα άρχισε νά μιλάει γιά τόν τρόπο άνακαλύψεως θαμμένων θησαυρών μέ τή βοήθεια τών πνευμάτων, ή πίστη της σ' αυτόν άρχισε νά καταρρέει καί αποφάσισε πώς ήταν καιρός νά φύγει.

Ό έπόμενος σταθμός ήταν ή 'Αγία Πετρούπολη. 'Αλλά έκεΐ ή τύχη του τόν εγκατέλειψε. Έδώ ή Colombe του τόν πρόδωσε ξαφνικά μετά άπό μιά πετυχημένη επίδειξη. Φαίνεται άκόμα πώς ή γυναίκα του τόν άπάτησε μέ τόν έραστή τής αύτοκράτειας Αικατερίνης Ποτέμκιν, πράγμα πού δέν ευ-χαρίστησε ούτε τό μάγο ούτε τήν αύτοκράτειρα. Οί γιατροί της, δυό Σκώ-τοι ονόματι Ρότζερσον καί Μάουνσυ τήν προκατέλαβαν έπίσης εναντίον του. Γλύφοντας τίς πληγές του, πήγε στό Στρασβούργο.

Έδώ ή τύχη του πήρε μιά άπότομη στροφή πρός τό καλύτερο. Ήταν ήδη πλούσιος καί μπήκε στό Στρασβούργο στίς 19 Σεπτεμβρίου 1780, άκολουθο')ντας έξι υπηρέτες μέ λιβρέες πάνω σέ μαύρα άλογα καί οδηγών-τας τό μαύρο του άμάξι πού ήταν σκεπασμένο μέ μαγικά σύμβολα. Πλήθη γέμιζαν τό δρόμο περίμεναν όλη τήν ήμέρα. Δέν έγκαταστάθηκε σ' ένα ξενοδοχείο πολυτελείας άλλά σ' ένα μικρό δωμάτιο πάνω άπό ένα καπνο-πωλεΐο σέ μιά φτωχή συνοικία, όπου άρχισε νά μοιράζει έλεημοσύνες καί νά θεραπεύει τούς άρρωστους. Δέν μπορεί νά υπάρξει άμφιβολία πώς είτε ήταν τσαρλατάνος εϊτε όχι ό Καλιόστρο προσπαθούσε νά ζει σύμφωνα μέ τίς άνώτατες άρχές της μασονίας. "Οπως δέκα χρόνια νωρίτερα στήν Αϊξ είχε δώσει τό περίσσευμά του στους φτωχούς έτσι καί τώρα άρχισε νά κάνει φιλανθρωπίες σέ μεγάλη κλίμακα.

Είχε άναπτύξει άλλο ένα τυπικό χαρακτηριστικό. Ίσως έπειδή ή άρι-στοκρατία τόν σνομπάριζε πολύ συχνά σάν τσαρλατάνο, είχε τήν τάση νά άρνεϊται νά τούς δεχθεί, ή άκόμα καί νά τούς συναντήσει άν έρχονταν στήν πόρτα του. Αύτό είναι εύνόητο. Ένιωθε πώς έργαζόταν γιά τήν άναγέν-νηση τής άνθρωπότητας· ήταν ιδεαλιστής· γιατί νά Ικανοποιήσει τήν άσκοπη περιέργεια της πεισματάρικης αριστοκρατίας; "Οταν ό φιλόσοφος Λαβατέρ, φίλος τού Γκαίτε ζήτησε νά τόν συναντήσει, ό Καλιόστρο άπάν-τησε: « Ά ν ή έπιστήμη σας είναι μεγαλύτερη άπό τή δική μου, δέν χρειαζό-σαστε τή γνωριμία μου· άν ή δική μου είναι μεγαλύτερη, δέν χρειάζομαι τή δική σας». Ό Λαβατέρ έπέμεινε κι ύστερα έγινε ό θερμότερος υπερασπι-στής τού Καλιόστρο.

Τώρα μπαίνει στην ιστορία ό καρδινάλιος ντέ Ροάν. Ήταν ένας παρά-ξενος άνθρωπος, πρίγκιπας τής οικογένειας τών Βουρβόνων, ψηλός, όμορφος, πλούσιος, έξαιρετικά γοητευτικός. Παρά τή θέση του στήν 'Εκ-κλησία άγαπούσε τό κρασί, τό κυνήγι καί τίς γυναίκες. Ή μεγαλύτερη θλίψη τής ζωής του ήταν πώς ή βασίλισσα, ή Μαρία Άντουανέττα τόν


άντιπαθσϋσε. Ή μητέρα της Μαρία Θηρεσία της Αυστρίας τόν είχε Αντι-παθήσει έντονα όταν ήταν πρεσβευτής στήν Αυστρία καί τά δνειρά του νά γίνει ό Ρισελιέ ή ό Μαζαρίνος στή σκιά τοΰ Λουδοβίκου τοϋ 16ου δια-ψεύδονταν κάθε μέρα καί περισσότερο. Είχε άλλη μιά αΙτία θλίψεως, άκόμα πιό περίεργη: ήταν έρωτευμένος μέ τή βασίλισσα. Τήν είχε συναν-τήσει γιά πρώτη φορά πρίν δέκα χρόνια, όταν πέρασε άπό τό Στρα-σβούργο (όπου ό Ροάν ήταν έπίσκοπος), μιά δεκαπεντάχρονη κοπέλα πού πήγαινε νά συναντήσει τόν άντρα της. Ήταν πολύ όμορφη μέ σταχτόξανθα μαλλιά καί τέλεια χαρακτηριστικά, καί ένα λεπτό σώμα πού άργότερα έγινε πιό παχουλό. Όταν ό καρδινάλιος - έπίσκοπος κοινώνησε τή γονα-τισμένη πριγκίπισσα, φθόνησε τόν σύζυγο πού θά διεκδικούσε σέ λίγο τήν παρθενιά της. Άλλά τό παράξενο ήταν πώς κάτι τέτοιο δέν έγινε. "Οταν βρέθηκε στό κρεβάτι μέ τήν όμορφη νέα γυναίκα του, ό μελλοντικός βασι-λιάς της Γαλλίας έγινε άνίκανος. Στό ήμερολόγιό του έγραψε: «Τίποτα». Τό χειρότερο ήταν πώς ή κατάσταση έγινε σέ λίγο γνωστή σ' όλη τήν Εύρώπη. ΟΙ γιατροί τοΰ Λουδοβίκου έλεγαν πώς τό πρόβλημα ήταν σωμα-τικό κι όχι ψυχολογικό καί πώς μπορούσε νά γιατρευτεί μ' ένα σκαρ-πέλλο· άλλά ό βασιλιάς (άνέβηκε στό θρόνο τό 1774) φοβόταν τόν πόνο καί άρνήθηκε. Έτσι τά έπόμενα έξι χρόνια πλησίαζε τή γυναίκα του κάθε νύχτα καί τό άποτέλεσμα έξακολουθοΰσε νά είναι «Τίποτα». Πρέπει νά φάνηκε μιά άμαρτωλή σπατάλη στόν καρδινάλιο καί έκανε βαθύτερο τό νοσηρό του ένδιαφέρον γιά τήν όμορφη σταχτόξανθη κοπέλα.

Δέκα χρόνια μετά τή συνάντησή τους ό καρδινάλιος - έπίσκοπος τοϋ Στρασβούργου άκουσε γιά τό θαυματοποιό πού ζούσε τώρα στήν πόλη. Έστειλε ένα σημείωμα στόν Καλιόστρο πού τόν έπιτίμησε άμέσως όπως καί τόν Λαβατέρ. Ό Καλιόστρο άπάντησε πώς άν ήταν άρρωστος θά τόν γιάτρευε· άν δέν ήταν δέν χρειαζόταν τό γιατρό ούτε ό γιατρός εκείνον. Ό καρδινάλιος, χωρίς νά προσβληθεί, δήλωσε πώς είχε άσθμα καί ζήτησε άπό τόν Καλιόστρο νά τόν φροντίσει. Οί δυό τους έντυπωσίασαν άμέσως ό ένας τόν άλλο. Ό καρδινάλιος είπε στόν άβά Ζωρζέλ πώς είόε στό πρόσωπο τοΰ Καλιόστρο «μιά τόσο έντυπωσιακή άξιοπρέπεια πού ένιωθε πώς βρισκόταν σέ μιά γεμάτη δέος θρησκευτική έμπειρία». Ό καρδινά-λιος - πρίγκιπας έγινε άκόλουθος καί μαθητής, καί κολακεύτηκε όταν ό Καλιόστρο τού είπε μιά μέρα. «Ή ψυχή σου είναι άντάξια τής δικής μου. Αξίζεις νά γίνεις έμπιστος όλων τών μυστικών». Ή βαρώνη ντ' Όμπερ-κιρχ όπως καί πολλοί άλλοι, άντέδρασε άσχημα στήν ίδέα πώς ένας τυχο-διώκτης άσκοΰσε τόσο μεγάλη έπιρροή στόν Ροάν, άλλά τόν έβρισκε ύπνω-τιστικά γοητευτικό. Ό βαρώνος ντέ Γκλάιχεν έχει άφήσει ένα άκριβές πορτραίτο:


Ό Καλιόστρο ήταν μικροκαμωμένος άλλά ειχε ένα πολύ όμορφο κεφάλι πού θά μπορούσε νά χρησιμεύσει σάν μοντέλλο γιά τό πρόσωπο ένός έμπνευσμένου ποιητή. (Πραγματικά τό μπούστο τού Καλιόστρο τόν κάνει νά μοιάζει πολύ μέ τόν Ούιλλιαμ Μπλαίηκ). Είναι άλήθεια πώς ό τόνος τής φωνής του, οί χειρονομίες καί οί τρόποι του ταίριαζαν σ' έναν τσαρλατάνο, καυχησιάρη, ίσχυρογνώ-μονα καί περήφανο άλλά πρέπει νά θυμόμαστε πώς ήταν 'Ιταλός, ένας γιατρός πού έδινε συμβουλές, ένας αύτόχριστος μεγάλος διδά-σκαλος τών Μασόνων καί ένας καθηγητής τών άπόκρυφων επιστη-μών. Κατά τά άλλα ή συνηθισμένη του όμιλία ήταν εύχάριστη καί διδακτική, οί πράξεις του ευγενικές καί φιλάνθρωπες καί οί θερα-πείες του δέν ήταν ποτέ άποτυχημένες κι ήταν μερικές φορές Αξιο-θαύμαστες- ποτέ δέν πήρε δεκάρα άπό τούς άρρώστους του.

Κι ό Καλιόστρο πέτυχε μυθικά στό Στρασβούργο· καί ώς άποκρυφι-στής καί ώς γιατρός. Μερικές φορές ή ζεστασιά καί ή έμπιστοσύνη είχαν τό άποτέλεσμά τους, όπως όταν πέτυχε νά ξεγεννήσει μιά γυναίκα πού τήν είχαν εγκαταλείψει οί μαίες. 'Αποφάσισε πώς τό μωρό ζούσε άκόμα καί τήν γαλήνεψε καί τής έδωσε έμποστοσύνη κι άργότερα ομολόγησε στόν Γκλάιχεν πώς τό άποτέλεσμά όφειλόταν μάλλον σέ τύχη παρά σέ ικανό-τητα. Γιάτρεψε τό γαγγρανισμένο πόδι τοϋ μαρκήσιου ντέ Λασάλλ. "Οταν ό θείος τού καρδινάλιου, ό πρίγκιπας ντέ Σουνυμπίζ, άρρώστησε επικίν-δυνα ό καρδινάλιος πήγε τόν Καλιόστρο νά τόν δει χωρίς νά άποκαλύψει τήν ταυτότητα τού μεγάλου Κόπτη. Οί τακτικοί του γιατροί είχαν έγκατα-λείψει τόν πρίγκιπα, άλλά ό Καλ'ιόστρο τόν έκανε νά σηκωθεί σέ τρεις μέρες. Αύτή ή θεραπεία βελτίωσε τή φήμη του στήν άριστοκρατία.

Οί έπιδείξεις του στό Στρασβούργο ήταν έξίσου έντυπωσιακές κι έδωσε άναμφισβήτητες άποδείξεις δεύτερης όράσεως καί τηλεπάθειας, διαβάζοντας τό περιεχόμενο ένός σφραγισμένου φακέλου, προβλέποντας τί έκαναν άνθρωποι σέ άλλα μέρη καί άποφεύγοντας μέ επιτυχία τίς παγί-δες πού τού έστηναν οί δύσπιστοι (όταν μιά χήρα έκανε μιά έρώτηση σχετικά μέ τόν άντρα της, ή Colombe έμεινε σιωπηλή ώσπου ή γυναίκα παραδέχθηκε τό κόλπο).

'Εντυπωσίασε τή βαρώνη ντ' Όμπερκιρχ λέγοντάς της μιά μέρα πώς ή αυτοκράτειρα τής Αυστρίας είχε μόλις πεθάνει- χρειάστηκαν τρείς μέρες άκόμα γιά νά φθάσει ή είδηση στό Στρασβούργο. Ή θαρώνη, άν καί ήταν γοητευμένη άπό τόν Καλιόστρο, ήταν άποφασισμένη νά τού άντισταθεϊ, έξακολουθώντας νά πιστεύει πώς ήθελε κάποια χάρη άπό αυτήν - νά τόν συστήσει στή μεγάλη δούκισσα της Ρωσσίας (Δέν θά μπορούσε νά ξέρει πώς ό Καλιόστρο είχε φύγει άπό τήν 'Αγία Πετρούπολη κάτω άπό ένα


σύννεφο). Είπε στόν Ροάν πώς ήταν σίγουρη πώς ό Καλιόστρο ήθελε νά τού άποσπάσει χρήματα- ό καρδινάλιος άπάντησε δείχνοντάς της ένα δα-χτυλίδι άπό διαμάντια καί χρυσό άξίας 20.000 φράγκων πού ισχυρίστηκε πώς ό Καλιόστρο τό είχε φτιάξει μπροστά στά μάτια του. Αύτό τήν έπεισε.

Υπάρχουν έλάχιστες άμφιβολίες πώς ό Καλιόστρο δέν είχε τήν πρό-θεση νά έξαπατήσει κανέναν. Είχε άφθονα χρήματα. ('Ασφαλώς τό δαχτυ-λίδι τού τό είχε δώσει κάποιος μασόνος θαυμαστής του ή κάποιος πού είχε θεραπεύσει). Αύτό πού ήθελε τώρα ήταν άπλώς νά σταθεροποιήσει τή θέση του, νά γίνει φίλος πριγκίπων, νά άναγεννήσει τήν άνθρώπινη φυλή. Δέν είχε τώρα άνάγκη νά είναι άπατεώνας. Είχε άποδείξει τίς δυνάμεις του κι άν ό καρδινάλιος διέκοπτε τίς σχέσεις του μαζί του, έξακολουθούσε νά έχει τούς μασόνους του. (Οί αίγυπτιακές του στοές τού έστελναν μικρές συνδρομές).

Ήταν κρίμα πού ό Καλιόστρο δέν έμεινε στό Στρασβούργο, όπου θά μπορούσε νά είχε ζήσει άνετα τήν υπόλοιπη ζωή του. 'Αλλά τό μίσος τών γιατρών τόν δυσκόλευε, άν καί ευτυχώς άνακάλυψε έγκαιρος έναν κατά-σκοπο πού είχαν μπάσει στό σπίτι του. Πήγε στή Νάπολη νά φροντίσει εναν παλιό φίλο πού ήταν άσχημα άρρωστος κι ύστερα στό Μπορντώ καί στή Λυών. Έκεΐ ύπάκουσε στίς έπίμσνες άπαιτήαεις τού καρδινάλιου καί πήγε στό Παρίσι. Είχε φτάσει ή παραμονή τής πτώσεώς του. Καί άπό μιά άλλη άποψη καί ή παραμονή τής Γαλλικής 'Επαναστάσεως.

Ή δεκαετία μεταξύ 1770 καί 1780 δέν ήταν εύτυχισμένη γιά τόν Ροάν, γιατί ή βασίλισσα είχε γίνει έχθρά του καί ύπονόμευε τήν καριέρα του. "Οταν δ άντρας της έγινε βασιλιάς, φρόντισε νά άπολύσουν τόν καρδινά-λιο - ή έπίσκοπο, πού ήταν εκείνη τήν έποχή - άπό τή θέση του ώς πρε-σβευτή στήν Αύστρία. Προσπάθησε έπίσης πολύ νά τόν έμποδίσει νά γίνει καρδινάλιος, μεγάλος θησαυροφύλακας, γενικός διαχειριστής τής Σορ-βόννης καί ήγούμενος τού Σαίν Βάαστ στό 'Αρράς κι άν κι άπότυχε σέ όλες τίς περιπτώσεις κατάφερνε νά κάνει αισθητή τήν βασιλική της δυσαρέ-σκεια σ' ένα σωρό μικροζητήματα. "Οσο σκληρότερη γινόταν τόσο πιό πολύ ξετρελαινόταν μαζί της ό θαυμαστής της. (Θά μπορούσε κανείς νά ύποθέσει πώς ή σεξουαλική της άπογοήτευση ήταν τό αίτιο πού κρυβόταν κάτω άπό τήν άποδοκιμασία της γιά τόν έκθαμβωτικό καρδινάλιο- άλλά είχε πάψει νά είναι παρθένα στίς 20 'Ιουλίου 1777, όταν τελικά ό βασι-λιάς στάθηκε στό ύψος τών περιστάσεων μετά μιά βδομάδα μπόρεσε νά βεβαιώσει τή μητέρα της πώς «ή δοκιμή είχε επαναληφθεί». 'Αργότερα γέννησε δυό γ ιούς καί μιά κόρη).

Ή άγάπη τού καρδινάλιου γιά τίς όμορφες γυναίκες ήταν ή δυστυχία του. Στό Στρασβούργο είχε γνωρίσει μιά γοητευτική τυχοδιώκτρια πού άποκαλούσε τόν έαυτό της κόμησσα τού Μόττ Βαλουά καί Ισχυριζόταν


πώς ήταν άπόγονος τοΰ 'Ερρίκου τοΰ 2ου. Είχε παντρευτεί έναν όμορφο άλλά άπένταρο αξιωματικό τοϋ στρατοΰ πού ονομαζόταν Λά Μόττ. Στό Παρίσι, έπισκέφθηκε τόν καρδινάλιο, πού ήταν τώρα μεγάλος θησαυρο-φύλακας της Γαλλίας γιά νά δει άν μπορούσε νά κάνει κάτι γιά νά τήν βοηθήσει νά ξαναπάρει τήν προγονική γή της οίκογένειάς της, ή ίσως νά δώσει στόν άντρα της μιά θέση στό σύνταγμα τής φρουράς. Ό καρδινάλιος τήν συμπαθούσε· τού άρεσε τόσο πολύ ώστε ή δεύτερη έπίσκεψή της κρά-τησε μέχρι τίς πρώτες πρωινές ώρες· ήταν έξαιρετικά εύγνώμων γιά τό πουγγί μέ τό χρυσάφι πού τής είχε δώσει γιά νά φέρει άντιρρήσεις όταν άρχισε νά ξεκουμπώνει τό φόρεμά της. Τό παράξενο είναι πώς ό 50χρονος καρδινάλιος έρωτεύτηκε βίαια αύτή τήν νέα κοπέλα πού ήταν γύρω στά 25 καί τής έγραψε πολλά άδιάκριτα γράμματα. Ό καρδινάλιος έξασφά-λισε τήν είσοδο της στήν αύλή καί κατά τά λεγόμενα τής κόμησσας ντέ λά Μόττ, οί άτυχίες της τήν έκαναν σύντομα έπιστήθια φίλη τής βασίλισσας. Ό Ροάν ήταν ένθουσιασμένος. Ήταν ή εύκαιρία πού ζητούσε έδώ καί χρόνια. Παρακάλεσε τή γοητευτική του έρωμένη νά άσκήσει όλη τήν έπιρ-ροή της στή Μαρία Άντουανέττα κι ένθουσιάστηκε όταν ή κόμμησα τόν βεβαίωσε πώς ή στάση τής βασίλισσας άπέναντί του μαλάκωνε.

Στήν πραγματικότητα, ή κόμησσα κατάστρωνε έν.α σχέδιο γιά νά γίνει πλούσια. Πίστευε λανθασμένα πώς ό καρδινάλιος ήταν πολύ πλούσιος άνθρωπος. ('Αντίθετα, ήταν σπάταλος καί μιά πυρκαγιά στήν έπαυλή του κοντά στό Στρασβούργο τοϋ είχε στοιχίσει μιά ολόκληρη περιουσία). Τό σχέδιο ήταν άπλό. Ήταν γνωστό πώς ή βασίλισσα, πού είχε κι ή ίδια ταλέντο στίς σπατάλες, λαχταρούσε ένα διαμαντένιο περιδέραιο φτια-γμένο άπό δυό κοσμηματοποιούς ονόματι Μπαίμερ καί Μπασσάνζ· άλλά ή τιμή - ένα έκατομμύριο έξακόσιες χιλιάδες λίβρες - ήταν πολύ μεγάλη άκόμα καί γιά κείνην.1 Τό σχέδιο τής Ζάν ντέ Λά Μόττ ήταν νά πείσει τόν Ροάν νά άγοράσει τό περιδέραιο γιά τή βασίλισσα καί νά τό σκάσει ύστερα παίρνοντάς το. Δέν περίμενε άπό τόν καρδινάλιο νά κάνει δώρο στή βασίλισσα τό περιδέραιο - μόνο νά τής τό άγοράσει κρυφά ή μάλλον νά χρησιμοποιήσει τήν πίστη του γιά τήν άγορά του.

"Ολα ήταν μοιραία εύκολα. Ή κόμησσα άνέλαβε νά δίνει γράμματα τού καρδινάλιου στή βασίλισσα καί πλαστογραφούσε τίς άπαντήσεις τής βα-σίλισοας. Ό καρδινάλιος περίμενε φυσικά κάποιο σημάδι τής έγκρίσεως τής βασίλισσας· ή κόμησσα κι ό άντρας της πλήρωσαν μιά νεαρή εταίρα, τήν Νικόλ ντ' Όλιβά γιά νά παραστήσει τή βασίλισσα σέ μιά μυστική

1. Μιά λίβρα έκείνες τίςμερες Ισοδυναμούσε περίπου μ' ένα Αγγλικό σελλίνιή ένα Αμερικά-νικο τέταρτο τοϋ δολλαρίου καί τό περιδέραιο είχε άξία $ 400.000 ή £ 100.000.


συνάντηση στόν κήπο τών Βερσαλλιών. Ό καρδινάλιος μπόρεσε νά φιλή-σει τό πασουμάκι της καί φαίνεται πώς δέν υποψιάστηκε τίποτα.

Τώρα, δ μόνος ρόλος πού έπαιξε κι δ Καλιόστρο σ' αύτή τήν παράλογη Ιστορία ήταν πώς ήταν έμπιστος τού Ροάν. Βρισκόταν στή Λυών καί τό Μπορντώ στό διάστημα πού ό καρδινάλιος διαπραγματευόταν τό περιδέ-ραιο καί είχε τέλειο άλλοθι. Είχε άκόμα προειδοποιήσει άπό τήν άρχή τόν καρδινάλιο γιά τή Ζάν ντέ λά Μόττ. 'Αλλά φαίνεται πώς ενθάρρυνε τίς ελπίδες τού καρδινάλιου γιά προώθηση μέ τή μεσολάβηση τής βασίλισσας, καί ό βιογράφος τής Ιεράς 'Εξετάσεως λέει πώς έξόρκισε τήν εικόνα τής βασίλισσας σ' ένα δοχείο μέ νερό πρός όφελος τού καρδινάλιου. Τό βλα-βερότερο πού μπορούμε νά πούμε γιά τόν Καλιόστρο σ' όλη αύτή τήν υπόθεση είναι πώς τά άπόκρυφα χαρίσματά του δέν λειτουργούσαν καθό-λου άνάμεσα στό 1784 καί τό 1785, όταν ξέσπασε ή όλη ύπόθεση. Κανένα άστρο δέν τού είπε πώς ένα παλιρροιακό κύμα θά ξεσπούσε πάνω σέ τόσους άνθρώπους;

Ξέσπασε τόν 'Ιούλιο τού 1782, όταν ήρθε ή ώρα τής πληρωμής τής πρώτης δόσεως - 400.000 φράγκων - γιά τό περιδέραιο καί ό καρδινάλιος πήρε τήν αίτηση τών κοσμηματοποιών. Τήν διαβίβασε στή βασίλισσα μέσω της κόμησσας ντέ λά Μόττ. Ή κόμησσα πλαστογράφησε ένα γράμμα της βασίλισσας πού έλεγε πώς δέν μπορούσε νά πληρώσει. Ό καρδινάλιος έμεινε κατάπληκτος κι ύστερα τρομοκρατήθηκε όταν οί κοσμηματοποιοί τού τόνισαν πώς σ' αυτήν τήν περίπτωση θά άναγκαζόταν νά τήν πληρώσει ό ϊδιος. Ή κόμησσα τό περίμενε φυσικά καί περίμενε νά πληρώσει ήσυχα. Αύτό ήταν άδύνατον· ό καρδινάλιος μπόρεσε νά συγκεντρώσει μόνο 30.000 φράγκα άμέσως. ΟΙ κοσμηματοποιοί άρνήθηκαν νά τού δώσουν τήν τρίμηνη παράταση πού ζητούσε καί άπευθύνθηκαν άμέσως στή βασί-λισσα πού νόμισε πώς τρελάθηκαν. Ό Μπέμερ είδε τό βασιλιά πού φυ-σικά ζήτησε μιά εξήγηση άπό τόν ϊδιο τόν Ροάν. Καί σ' αύτό τό σημείο ή βασίλισσα έπενέβη άλλη μιά φορά. Είχε θυμώσει τόσο πολύ πού χρησιμο-ποίησαν τό δνομά της ώστε άπαίτησε τήν άμεση σύλληψη τού Ροάν. Θάταν λιγικότερο νά σκεπάσουν τήν ύπόθεση· ένα δημόσιο σκάνδαλο δέν θά ωφελούσε κανέναν. 'Αντίθετα, ό Ροάν, ό Καλιόστρο, ή κόμησσα καί ό έραστής της Βιλλέτ (πού είχε πάρει μέρος στίς πλαστογραφίες) συνελή-φθηκαν. Ό σύζυγος τής κόμησσας βρισκόταν στό Λονδίνο, όπου πουλούσε τά κοσμήματα.

Τό άποτέλεσμα τής άποφάσεως τής Μαρίας 'Αντουανέττας ήταν ή τε-λική καταστροφή όλων όσων είχαν πάρει μέρος στήν ύπόθεση. Ό Ροάν κι ό Καλιόστρο άθωώθηκαν άλλά ό Ροάν καταστράφηκε κι ό Καλιόστρο γελοιοποιήθηκε. Ή κόμησσα μαστιγώθηκε γυμνή δημόσια καί στιγματί-σθηκε. Ή Νικόλ ντ' Όλιβά κι ό Βιλέττ άθωώθηκαν κι δ τελευταίος έξορί-


σθηκε. Ή Μαρία Άντουανέττα ήταν δημοφιλής βασίλισσα πρίν άπό αυτή την υπόθεση· τώρα, μόλο που έξακριβώθηκε ή άθωότητά της, άποδοκιμα-ζόταν άπό τόν όχλο τών Παρισίων όποτε έβγαινε μέ τό άμάξι της. Ή Ζάν ντέ λά Μόττ, πάντα έφευρετική ψεύτρα, κατάφερε νά δώσει τήν έντύπωση πώς ήταν θύμα τής βασίλισσας καί τού καρδινάλιου, πού εΐχαν ένα δεσμό. "Οταν μαστιγώθηκε καί στιγματίσθηκε πάλαιψε σάν μαινάδα καί δάγκωσε τόν δήμιο μέσα άπό τή δερμάτινη φορεσιά του, βγάζοντάς του αΐμα. Τό πλήθος τής έδειξε συμπάθεια. Δραπέτευσε στό Λονδίνο άλλά ή γραμμή τού πεπρωμένου της βούλιαξε άπότομα. Έγραψε τήν «Ιστορία τής ζωής μου» όπου έλεγε ψέματα τό ίδιο έξυπνα όσο ποτέ, δηλώνοντας πώς ήταν θύμα τού Καλιόστρο, τού Ροάν καί τής βασίλισσας. Μάλωσε μέ τόν άντρα της πού βαρέθηκε τίς έρωτοδουλειές της. Μάλωσε μέ τόν έραστή της πού βαρέ-θηκε τά νευρικά της ξεσπάσματα. Τά χρήματα τού περιδέραιου φαίνεται πώς χάθηκαν πολύ γρήγορα - είχε ζήσει μέ τεράστια σπατάλη τούς έξι μήνες πρίν άνακαλυφθεΐ - καί τήν κυνηγούσαν συνεχώς γιά χρέη. Προσ-παθώντας νά ξεφύγει άπό τούς πιστωτές της, πήδηξε άπό τό παράθυρο κι έπεσε στό πεζοδρόμιο τρία πατώματα πιό κάτω, σπάζοντας τό γοφό της, ραγίζοντας τό χέρι της καί χάνοντας τό ένα της μάτι. "Αντεξε άρκετές βδομάδες - άρκετά γιά νά έκφράσει τή θλιβερή της ικανοποίηση γιά τήν είδηση τής συλλήψεως τοϋ βασιλιά στή Βαρέν καί πέθανε πρίν κλείσει τά τριανταπέντε. Εκείνη τήν έποχή ό Καλιόστρο βρισκόταν δυό χρόνια στίς φυλακές τής 'Ιεράς Εξετάσεως, πράγμα πού τής έδινε επίσης κάποια 'ικα-νοποίηση. Άκόμα κι ή Νικόλ ντ' Όλιβά πού είχε παίξει τό ρόλο τής βασίλισσας πέθανε σέ ήλικία 28 έτών. Ό καρδινάλιος πέθανε άρκετά άνετα στό Μπάντεν τό 1803.

Εκείνος πού τήν πλήρωσε περισσότερο άπό όλους ήταν ό Καλιόστρο, ό άθώος θεατής. Πρίν άπό τή σύλληψή του ήταν πλούσιος, διάσημος καί πολύ σεβαστός. Ή φυλάκιση στή Βαστίλλη τόν έξασθένησε έντελώς. Εξάλλου ήταν πολύ άνήσυχος γιά τή γυναίκα του, πού συνελήφθη μαζί του. Μετά άπό εφτά μήνες άφέθηκε ελεύθερος καί δέχθηκε τή γενική συμ-πάθεια. Ό Καλιόστρο έμεινε σχεδόν ένα χρόνο στή φυλακή. Τό πήρε πολύ άσχημα. Κι έκανε γελοία έντύπωση στή δίκη του «έκθαμβωτικός σ' ένα πράσινο ταφταδένιο παλτό μέ χρυσά κεντήματα» μέ τά μαλλιά του νά κρέμονται σέ λαδωμένες μπούκλες στούς ώμους του. "Οταν ό δικαστής τόν ρώτησε ποιός ήταν, άπάντησε μέ φωνή έρασιτέχνη ήθοποιού: «Είμαι ένας εύγενικός ταξιδιώτης, τό άτυχο παιδί τής φύσεως», πράγμα πού προκά-λεσε ένα ξέσπασμα γέλιου. 'Ετοίμασε μιά «'ιστορία τής ζωής του» πού φαίνεται πώς είχε προθέσεις έσκεμμένης κοροϊδίας. 'Ισχυριζόταν πώς ήταν ευγενικής καταγωγής, άν καί δέν είχε 'ιδέα ποιοί ήταν ο'ι γονείς του, καί πώς άνατράφηκε μέ τό όνομα Άχαράτ στήν Αραβία καί είχε διαμερί-


σματα στό παλάτι τοΰ Μουφτί Σαλαχαγίμ, άρχηγού τής Μουσουλμανικής θρησκείας· άκολουθοϋν ταξίδια στήν'Ασία καί τήν'Αφρική· γνωρίζει τό διδάσκαλο του 'Αλθώτα πού πεθαίνει στή Μάλτα σφίγγοντάς του τό χέρι καί τά λοιπά. Φαίνεται πώς ό Καλιόστρο έχει χάσει όλότελα τήν κρίση του. Ήταν καιρός νά είναι ήσυχος, άξιοπρεπής, συγκρατημένος, άν ήθελε νά βγει άπό όλα αύτά μέ κάποια άπομεινάρια φήμης. 'Αντίθετα, έκανε τόν καραγκιόζη.

Μετά τή δίκη πήγε στό Λονδίνο, έξορισμένος άπό τόν βασιλιά. Προσ-πάθησε νά μηνύσει τόν διοικητή τής Βαστίλλης γιά επιστροφή μεγάλων χρηματικών ποσών καί άλλων ειδών πού κλέφτηκαν όταν τόν συνέλαβαν άλλά έχασε τήν ύπόθεση. Ήταν άκόμα άρκετά πλούσιος γιά νά στείλει στή Νικόλ ντ' Όλιβά, πού ή όμορφιά της είχε κάνει μεγάλη έντύπωση στή δίκη, έφτακόσιες κορώνες. Στό Λονδίνο άπεύθυνε μιά «'Επιστολή στό Γαλλικό Λαό», πού πουλήθηκε άμέσως πάρα πολύ στό Παρίσι. Ήταν άλλο ένα καρφί στό φέρετρο τής παλιάς τάξεως. Ή επιστολή είχε καί ένα προ-φητικό φωτοστέφανο έν όψει τών μελλοντικών γεγονότων- δηλώνει πώς δέν θά γυρίσει στό Παρίσι ώσπου ή Βαστίλλη νά γκρεμισθεί καί νά γίνει δημόσιος περίπατος καί προφητεύει πώς οί Γάλλοι θά έχοι·ν ένα ήγεμόνα πού θά καταργήσει τά lettres de cachet (αύθαίρετα έντάλματα συλλήψεως ή εξορίας) καί θά συγκαταλέσει τό states general (Κοινοβούλιο)· δέν θά άρκεστεί στό νά είναι δ πρώτος τών Υπουργών- θά σκοπεύσει νά γίνει ό πρώτος τών Γάλλων. Άλλά είναι λίγο τραβηγμένο νά πούμε πώς ό Καλιό-στρο προφήτεψε τήν επανάσταση καί τόν Ναπολέοντα. Δέν είπε πώς ή Βαστίλλη θά γινόταν δημόσιος περίπατος - μόνο πώς δέν θά γύριζε <ί)σπου νά γίνει. Άλλά, μπορούμε νά πούμε πώς ή έπιστολή αύτή έκανε άρκετά γιά νά φέρει αύτό τό άποτέλεσμα σέ λίγο καιρό. Ό ίδιος ό βασιλιάς συνεκά-λεσε τό Κοινοβούλιο, άκόμα κι άν ή τελευταία φράση πού άναφέραμε ταιριάζει στόν Ναπολέοντα.

Τό Λονδίνο δέν ήταν καταφύγιο. Οί βρετανοί μασόνοι δέν ένδιαφέ-ρσνταν γιά τήν αιγυπτιακή λειτουργία, ένώ ό Ταχυδρόμος τής Εύρώπης δημοσίευσε μιά άποκάλυψη τού Καλιόστρο πού είναι σχεδόν εξίσου εκδι-κητική μέ τήν αφήγηση τού βιογράφου τής 'Ιεράς εξετάσεως, γιατί αποκα-λύπτει τήν πραγματική του ταυτότητα σάν Τζιουζέππε Μπάλσαμο. Ό Κα-λιόστρο κι ή Λορέντζα μετακόμισαν στή Βασιλεία, κι ύστερα στό Τορίνο όπου ή άστυνομία τόν διέταξε άμέσως νά φύγει. Προσπάθησαν νά εγκατα-σταθούν σ' ένα μικρό χωριό τού αυστριακού Τυρόλου, τό Ροβερέτο, άλλά καί πάλι τούς διέταξαν νά φύγουν. Στό Τρέντ τής Αύστρίας βρήκε άλλον έναν άλχημιστή καρδινάλιο πού ήταν πρόθυμος νά γίνει προστάτης του, άλλά ό αύτοκράτορας τόν διέταξε νά εγκαταλείψει τό Αυστριακό έδαφος. Ή γυναίκα του είχε χάσει τήν όμορφιά της, άν καί μόλις είχε περάσει τά


τριάντα καί καθώς ή περιουσία τους μειωνόταν Αναγκάστηκε νά πουλήσει τά διαμάντια της. Ό Καλιόστρο έκανε τελικά τό μεγαλύτερο του λάθος καί γύρισε στή Ρώμη, προσπαθώντας νά προπαγανδίσει τή μασονία κάτω άπό τή μύτη τού Πάπα. Τό 1789 τόν συνέλαβαν καί δέν άνέκτησε ποτέ τήν έλευθερία του. Τό Βατικανό έκανε υπαινιγμούς γιά μεγάλες συνωμοσίες τών Γάλλων έπαναστατών γιά τήν άνατροπή τής 'Εκκλησίας καί διπλα-σίασε τή φρουρά γύρω στό Καστέλ Σάν "Αντζελο. Ή δίκη τού Καλιόστρο άποσκοπούσε στήν κήρυξη πολέμου κατά τής μασονίας. Οί μασόνοι άπάν-τησαν στή βιογραφία τής 'Ιεράς 'Εξετάσεως μ' ένα φυλλάδιο πού έκανε πολύ μεγαλύτερη έντύπωση καί έπεισε τόν πάπα πώς ήταν φρόνιμο νά απαλλαγεί άπό τόν έπικίνδυνο μοσόνο. Ό Καλιόστρο μεταφέρθηκε στό Καστέλ Σάν Λέο, όπου τά κελλιά ήταν φτιαγμένα άπό παλιές στεγανές δεξαμενές ή κομμένα στήν πέτρα· εδώ θάφτηκε σχεδόν κυριολεκτικά ζων-τανός στό σκοτάδι. Πέθανε τό 1795 σέ ήλικία πενήντα δυό χρόνων. Ή γυναίκα τον πέθανε σ' ένα μοναστήρι τό 1794, προτού κλείσει τά σαράντα. Όταν οί Γάλλοι στρατιώτες κυρίευσαν τή φυλακή Σάν Λεό τό 1797, άνα-ζήτησαν τόν Καλιόστρο σκοπεύοντας νά τόν μεταχειρισθούν ώς ήρωα τής επαναστάσεως· άλλά ήταν νεκρός.

Αύτός ό άξιόλογος άνθρωπος ήταν πραγματικά ό τελευταίος τών μά-γων καί σχεδόν δυό αιώνες μετά τό θάνατο του παραμένει έξίσου παρεξη-γημένος όσο ήταν όταν ζούσε. Παρά τό μεγάλο βαθμό τσαρλατανισμού πού είχε μέσα του, ήταν αναμφισβήτητα ένας γνήσιος μάγος. Θεωρούσε τόν έαυτό του άνθρωπο μέ μιά άποστολή, καί τήν κυνηγούσε μονόπλευρα. 'Αγαπούσε τήν καλή ζωή άλλά ήταν καί άπίστευτα γενναιόδωρος - ίσως τό βασικώτερο σημείο ένός βασικά καλού άνθρώπου. "Οπως τόνισε κι ό ίδιος στή δίκη του, δέν ύπάρχουν άξιόπιστες ένδείξεις πώς έβλαψε ποτέ κανέναν στή διάρκεια της παράξενης καριέρας του καί δέν υπάρχει άμφι-βολία πώς έκανε πολλά καλά. Είναι περίεργο πώς ή καριέρα του, όπως καί πολλών άπό τούς άλλους πού μελετήσαμε - τού 'Αγρίππα, τού Παράκελ-σου, τού Τζών Ντή, τού Καζανόβα, τοϋ Μέσμερ - έφτασε σ' ένα άποκορύ-φωμα κι ύστερα παρουσίασε μιά γρήγορη πτώση. Αύτό φαίνεται νά είναι χαρακτηριστικό όλων τών μάγων καί μπορούμε νά τό δούμε στή μαντάμ Μπλαβάτσκυ, τόν "Αλιστερ Κράουλεϋ καί τόν Ρασπούτιν.

Έχω άφήσει σκόπιμα τελευταία μιά άπό τίς πιό άξιόλογες προβλέψεις του, γιατί άφορά τήν περίπλοκη επιστήμη τής άριθμολογίας. Έγινε σέ μιά μασονική συγκέντρωση στήν τελευταία του περίοδο στό Παρίσι, στό σπίτι τού φίλου τής άποστολής κόμη ντέ Ζεμπελέν.

Ό Καλιόστρο έξήγησε στή συγκέντρωση πώς κάθε γράμμα τοϋ άλφα-βήτου έχει μιά άριθμητική τιμή - μιά καββαλιστική διδασκαλία. Έκανε επίδειξη τοϋ συστήματος άναλύοντάς τά όνόματα τής Αικατερίνης τών


Μεδίκων, τοϋ Ερρίκου τοϋ 3ου καί τοΰ 'Ερρίκου τοΰ 4ου τής Γαλλίας, δείχνοντας πώς, δταν άρθροίζονταν τά γράμματα τού όνόματός τους, τό άποτέλεσμά μπορούσε νά «διαβαστεί» σάν άστρολογικό διάγραμμα. Δο-κίμασε στή συνέχεια τό άποτέλεσμά στά όνόματα τοϋ Λουδοβίκου τοϋ 16ου καί τής Μαρίας Άντουανέττας. Ή πρόβλεψη γιά τό βασιλιά έλεγε πώς έπρεπε νά φυλάγεται άπό θάνατο στό 'ικρίωμα πρίν άπό τά 39 του χρόνια· «είναι καταδικασμένος νά χάσει τό κεφάλι του γιατί είναι ένοχος πολέμου». Ή Μαρία Άντουανέττα θάταν «άτυχη, δυστυχισμένη στή Γαλ-λία, βασίλισσα χωρίς θρόνο καί χρήματα, ρυτιδωμένη πρόωρα άπό τή θλΐψη, τρώγοντας λίγο, θά φυλακιζόταν, θά άποκεφαλιζόταν». Ό Καλιό-στρο βάσιζε τήν άριθμολογία του στό σύστημα τού Κορνήλιου Άγρίππα, πού βασίζεται στό έβραϊκό άλφάβητο. Σ' αύτό οί άριθμοί 1 έως 8 συνδέον-ται μέ τά ακόλουθα γράμματα: 1: A, I, Q, J, Υ 2: Β, Κ, R 3: C, G, L, S 4: D, Μ, Τ 5: Ε, Η, Ν 6: U, V, W, Χ 7: Ο, Ζ 8: F, Ρ

Τό σύστημα γιά νά «βρεις τόν άριθμό κάποιου» (άσφαλώς ή λαϊκή φράση προέρχεται άπό αύτό) είναι νά πάρεις τά γράμματα τού ονόματος καί τού έπωνύμου του καί νά τά άθροίσεις όλα μαζί, π.χ.:

C o l i n W i l s o n 3 7 3 1 5 6 1 3 3 7 5

Αύτοί οί άριθμοί έχουν άθροθσμα 44. Τά δυό ψηφία 44 άθροίζονται σέ 8. Ό άριθμός πού άντιστοιχεΐ στό όνομά μου είναι λοιπόν τό 8. Ά ν τά ψηφία είχαν άθροισμα 48, τότε ή δεύτερη πρόσθεση θάδινε τόν άριθμό 12· σ' αύτή τήν περίπτωση πρέπει νά γίνει καί τρίτη πρόσθεση γιά νά δώσει τόν άριθμό 3 (ένα σύν δύο).

Ή σημασία πού δίνεται στούς διάφορους άριθμούς είναι ή άκόλουθη: Ένα: ένας άριθμός πού σημαίνει άμεσότητα, φιλοδοξία, δύναμη.

'Εκείνος πού τόν έχει είναι μιά πρωτοποριακή, έπινοητική προσωπικό-τητα, πού είναι άπίθανο νά έχει πολλούς φίλους ή στενούς συνεργάτες. Είναι ικανός γιά εύγένεια καί γενναιοδωρία άλλά καί γιά άσπλαχνία. Ό ποιητής Γήτς συνόψισε τήν προσωπικότητα τοϋ αριθμού ένα στούς άκό-λουθους στίχους:

Δέν υπάρχει ούτε ένας βλάκας πού νά μπορεί νά μέ πεϊ φίλο


Καί μπορεί νά τρώω στό τέλος τού ταξιδιού Μέ τόν Λάντορ καί μέ τόν Ντόνν.

Θά ανακαλύψουμε πώς τά γράμματα τού Γουΐλλιαμ Μπάτλερ Γήτς δίνουν άθροισμα ένα. Σ' αύτή τήν περίπτωση περιλαμβάνεται καί τό με-σαίο όνομα, γιατί δ Γήτς ήταν γνωστός σάν Γ. Μπ. "ήτς κι όχι σάν Γουΐλ-λιαμ. Τό παράξενο είναι πώς άν άθροισθούν τά γράμματα τού πιό συνηθι-σμένου παρατσουκιού του, Γουίλλυ Γήτς, δίνουν έπίσης σύνολο ένα.

Δύο: είναι τό άντίθετο τού προηγούμενου άριθμού, καί σημαίνει ίσορ-ροποιημένη, εύγενική διάθεση. Ό Ρίτσαρντ Κάβεντις μιλάει γι' αυτόν τόν άριθμό σάν κακό καί θηλυκό στή .«Μαύρη μαγεία». Οί άνθρωποι μέ τόν άριθμό δύο είναι καλοί βοηθοί ή συνεργάτες άλλά μπορεί νά είναι υπερ-ευαίσθητοι καί νά καταθλίβονται πολύ εύκολα. Όπως ή άρνητική πλευρά τού άριθμού ένα είναι ή ύπερβολική αυτοπεποίθηση, ή άρνηση νά παρα-δεχθεί κανείς πώς κάνει λάθος (αύτό πού όνομάζει ό Α. Ε. Βάν Βόγκτ «ό σωστός άνθρωπος» - ένας άνθρωπος πού βεβαιώνει πώς έχει δίκιο παρό-λες τίς ένδείξεις) έτσι ή άρνητική πλευρά τού άριθμού δύο είναι ή ύπουλία καί ό δισταγμός.

Τρία: ό άριθμός τής πολυπλευρότητας καί τής άφθονίας ένας άριθμός άπό παράδοση τυχερός («Τρεις καί τυχερό»). Οί άνθρωποι μέ τόν άριθμό τρία είναι χαρούμενοι, γοητεΐ'τικοί, εύπροσάρμοστοι, ταλαντούχοι, τυχε-ροί άλλά έχουν τήν τάση νά «κατευθύνονται πρός τούς άλλους», ζώντας πολύ γιά τήν έγκριση καί τή συμπάθεια τών άλλων άνθρώπων.

Τέσσερα: είναι δ «τετράγωνος άριθμός» τών Πυθαγορείων πού δείχνει άντοχή, σταθερότητα σκοπού, ήρεμία. Στήν άρνητική του πλευρά σημαίνει κάτι τό μονότονο «τετράγωνο» μέ τή σύγχρονη λαϊκή έννοια. Εφόσον είναι ό άριθμός τής γής μπορεί άκόμα νά δείχνει δυνατές υπόγειες φωτιές πού ξεσπάνε μερικές φορές μέ τή μορφή σεισμών ή ήφαιστείων.

Πέντε: είναι ένας άριθμός μαγείας, ή πεντάλφα. Τά πεντάρια άγαπούν τήν περιπέτεια. Είναι έπίσης τυχερά άλλά έχουν τήν τάση νά είναι άσταθή, περιπλανώμενα, γεμάτα νευρική ένέργεια κι έχουν τήν τάση νά είναι καυ-χησάρικα, ν' άγαπούν τίς γυναίκες καί συχνά τό οΙνόπνευμα.

Έξι: είναι ό άριθμός τής άξιοπιστίας καί τής άρμονίας. Στήν καλύτερη στιγμή τους τά εξάρια είναι εύγενικά, φιλειρηνικά, σταθερά καί άγαπούν τό σπίτι καί τήν οίκογένεια- στή χειρότερη έχουν τήν τάση νά είναι κοινό-τοπα, νά άσχολούνται υπερβολικά μέ τίς λεπτομέρειες, νά κάνουν φασα-ρία γιά τό τίποτα. Εφόσον τό έξι διαιρείται μέ τό δύο καί τό τρία, έχει συγγένειες πρός τίς Ιδιότητες καί τών δυό αυτών άριθμών.

Έπτά: άλλος ένας μαγικός άριθμός, δ άριθμός τού μυστήριου καί τού μυστικισμού. Τά έφτάρια μπορεί νά είναι ψυχικά· συνήθως είναι ένδο-


στρεφή καί ενδιαφέρονται περισσότερο γιά μιά εσωτερική πραγματικό-τητα παρά γιά τόν εξωτερικό κόσμο. 'Απόμακρα, αυτοελεγχόμενα, αξιο-πρεπή. 'Από τήν άρνητική τους πλευρά μπορεί άπλώς νά μήν έχουν επαφή μέ τήν πραγματικότητα, νά είναι άνίκανα, άόριστα.

'Οχτώ: είναι ένας σημαδιακός άριθμός, πού σημαίνει παρόρμηση καί έπιτυχία. Τά όχτάρια συγγενεύουν μέ τά τεσσάρια καί τά δυάρια· είναι στεθερά, τετράγωνα, Ικανά γιά μακρόχρονες προσπάθειες καί μεγάλη συγκέντρωση. Στήν άρνητική τους πλευρά, αύτό μπορεί νά γίνει πείσμα καί επιμονή σέ λανθασμένη πορεία δράσεως, όποτε τά θετικά χαρακτηρι-στικά γίνονται άρνητικά καί ή έπιτυχία γίνεται αποτυχία.

'Εννιά: είναι ό βασιλικός άριθμός, πού συνδέεται μέ μεγάλο βαθμό δημιουργικότητας (οί εννιά μούσες) καί πνευματικής επιτυχίας. Τά εν-νιάρια είναι οραματιστές καί ποιητές στίς καλύτερες στιγμές τους, πολύ επιπόλαια στίς χειρότερες καί έχουν τάση γιά έντονο ρομαντισμό.

Όποιος δοκιμάσει αύτό τό σύστημα θά έχει μερικές εντυπωσιακές επιτυχίες. Έχω τονίσει πώς ό Γήτς είναι ό ιδεώδης άριθμός ένα. Τά γράμ-ματα τοϋ Μπερνάντ Σώ δίνουν άρθροισμα έννιά καί είναι άρκετά ενδια-φέρον ότι ό Ρότσαρντ Κάβεντις προσθέτει πώς τά εννιάρια έρωτεύονται καί ξερωτεύσνται άδιάκοπα καί άναφέρει τόν Χείρωνα σάν παράδειγμα τοϋ γεγονότος ότι τά εννιάρια υποβάλλονται συχνά σέ πολλές εγχειρήσεις άπό τό μαχαίρι τού χειρούργου. Καί τά δυό ταιριάζουν άξιοπρόσεκτα στόν Σώ.

Πάντως, πρέπει νά παραδεχθούμε ότι μπορεί οί άποτυχίες νά είναι έξίσου συχνές μέ τίς επιτυχίες. Προσπαθείστε νά σκεφθείτε ένα τυπικό «τριάρι» - εύέλικτο, τυχερό, γοητευτικό, πού άγαπάει τούς άνθρώπους. Ό Φέλιξ Μέντελσον φαίνεται νά ταιριάζει άκριβώς μέ τήν περιγραφή. 'Αλλά τά γράμματα τού ονόματος του δίνουν τέσσερα τό «τετράγωνο». Ό Γουΐλ-λιαμ Μπλαίηκ θάταν άσφαλώς εννιάρι ή τουλάχιστον έφτάρι· άντίθετα, ό πολύ οραματιστής καί ένδοστρεφής αυτός άνθρωπος είναι πεντάρι· έχει τόν άριθμό τής περιπέτειας καί τής καυχησιάς πού ταιριάζει περισσότερο στόν Καζανόβα ή στόν Καλιόστρο παρά στόν Μπλαίηκ άλλά ό Καζανόβα είναι όχτάρι καί ό Καλιόστρο είναι ένα. Αύτό δέν μπορεί νά είναι σύμ-πτωση γιατί τά γράμματα τοϋ Γκιουζέππε Μπάλσαμο δίνουν άθροισμα έξι, έναν άριθμό πού ταιριάζει περισσότερο μέ τόν κύριο Μπράουνλω τού Ντίκενς ή τόν κύριο Πόλλυ τού Γουέλλς. Ό Όσκαρ Γουάιλντ, πού θά περιμέναμε επίσης νά είναι τριάρι, είναι όχτάρι, πού σημαίνει παρόρμηση καί δύναμη θελήσεως. Είναι άλήθεια πώς είχε φοβερή έπιτυχία κι ύστερα τεράστια άποτυχία. άλλά αύτό φαίνεται νά όφείλεται μάλλον σέ διστακτι-κότητα παρά σέ άκλόνητο σκοπό.

Έ ν α περισσότερο σύγχρονο σύστημα άριθμολογίας γράφει τούς άρι-


θμούς άπό τό ένα μέχρι τό εννιά κι υστέρα γράφει άπό κάτω τό άλφάβητο. "Ετσι έχουμε:

1: A,' J, S 2: Β, Κ, Τ 3: C, L, U 4: D, Μ, V 5: Ε, Ν, W 6: F, Ο, Χ 7: G, Ρ, Υ 8: Η, Q, Ζ 9: I, Ρ

Μπορούμε νά πάρουμε περισσότερες πληροφορίες γιά ένα όνομα προσθέτοντας τό σύνολο τών φωνηέντων του πού δείχνει την εσωτερική φύση τού άνθρώπου πού μας ένδιαφέρει. Ή πρόσθεση τών συμφώνων δίνει τήν εξωτερική προσωπικότητα, τήν κοινωνική πρόσοψη.

'Εξυπακούεται πώς ή άριθμολογία είναι κάτι περισσότερο άπό αύτό· π.χ. οί περισσότεροι άριθμολόγοι χρησιμοποιούν καί τήν άστρολογία καί άντίστροφα - οί δύο επιστήμες συνδέονται στενά. Ή μέθοδος τού Καλιό-στρο έπρεπε νά ήταν έξαιρετικά περίπλοκη γιά νά παίρνει τόσο λεπτομε-ρειακές άπαντήσεις άπό τούς «χρησμούς». Νιώθει κανείς τόν πειρασμό νά άπορρίψει τήν όλη ύπόθεση σάν άλλη μιά άπόκρυφη Ιστορία γιά ένα «μάγο». 'Αλλά υπάρχουν αυθεντικές ιστορίες γιά παρόμοιες προφητείες πού δέν άφήνουν καμιά άμφιβολία πώς τάυο λεπτομερείς προφητείες εί-ναι δυνατές κάτω άπό ευνοϊκές συνθήκες. Ό Ζάκ Καζότ, ένας βασιλικός καί συγγραφέας τοϋ ρομάτζου « Ό έρωτευμένος διάβολος» προφήτευσε τήν έπανάσταση μέ κάποιες λεπτομέρειες τό 1788 σ' ένα δείπνο πού δό-θηκε άπό τή δούκισσα ντέ Γκραμόν. Ό Καζότ, πού ήταν άποκρυφιστής, είχε προφανώς ένα ξέσπασμα αύτού πού μπορεί νά ονομασθεί έμπνευση, όπου μπόρεσε νά προβλέψει τό μέλλον πολλών άπό τούς παρ ισταμένους. Είπε στόν Κοντορσέ πώς θάπαιρνε δηλητήριο γιά νά ξεγελάσει τό δήμιο, πώς δ.Σαμφόρ θάκοβε τίς φλέβες του άλλά θά πέθαινε ύστερα άπό μήνες, πώς ό άστρονόμος Μ. Μπαγύ θά πέθαινε στά χέρια τού όχλου, πώς ή δούκισσα ντέ Γκραμμόν θά πέθαινε στό Ικρίωμα καί πώς τό μόνο θύμα τού δήμιου πού θά τού επιτρεπόταν νά εξομολογηθεί θά ήταν ό ίδιος ό βασι-λιάς. Ένας άθεϊστής, ό Ζάν ντέ λά Χάρπ ήταν πολύ σκεπτικιστής καί τάγραψε όλα· ό Καζότ προφήτευσε γι' αυτόν πώς θά γινόταν χριστιανός. Έγινε πραγματικά μοναχός καί ή προφητεία βρέθηκε μέσα στά χαρτιά του όταν πέθανε τό 1803. "Ενας αιώνα αργότερα τό όλο θέμα έξετάσθηκε στενά


άπό τόν Δρα Βάλτερ Μπάρμαν, πού βρήκε άφθονες μαρτυρίες γιά τήν προφητεία σέ έπ ιστολές καί ήμερολόγια εκείνης τής περιόδου. Άκόμα κ ι ή βαρώνη ντ' Όμπερκιρχ τήν άναφέρει στά άπομνημονεύματά της πού δη-μοσιεύθηκαν τό 1852· περιγράφει ένα βράδυ πού τήν συζητούσαν στό σαλόνι της κι ένα μέντιουμ πού είχε οδηγηθεί εκεί άπό τόν μαρκήσιο ντέ Πουϋσεγκύρ (τόν έφευρέτη τοϋ υπνωτισμού) ρωτήθηκε σχετικά, καί τό μέντιουμ άνέφερε άκόμα περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά μέ τή μοίρα διαφόρων άνθρώπων πού ήταν έκεΐ καί πού όλες άποδείχθηκαν καί πάλι άκριβεΐς.

Τώρα, είναι άλήθεια πώς ύπάρχει μεγάλη διαφορά άνάμεσα στήν Αρι-θμολογία, μέ τούς σταθερούς της κανόνες καί τήν προφητεία πού μπορεί νά οφείλεται στό «χρόνο σειράς» τοΰ Ντάνν ή σέ όποιαδήποτε άλλη αιτία-άλλά καί πάλι πρέπει νά τονίσουμε πώς δέν υπάρχουν θετικές επιστήμες προβλέψεως, είτε μέ τά άστρα, τούς άριθμούς, τά χέρια ή ότιδήποτε άλλο-όλα έξαρτιώνται άπό τό έμφυτο ταλέντο τού μάντη· ό Καλιόστρο μάλλον χρησιμοποιούσε τούς άριθμούς παρά τούς συμβουλευόταν.

Πρίν άφήσουμε τόν Καλιόστρο, πρέπει νά πούμε μιά λέξη γιά τίς θε-ραπευτικές του δυνάμεις. Ά π ό μιά άποψη, ένας τυχοδιώκτης σάν τόν Καλιόστρο ή άκόμα καί τόν Καζανόβα μπορεί νά γίνει Ιδεώδης θαυμα-τουργός. Ή φύση τής άρρώστειας συνδέεται μέ τήν άρνηση. Οί άνθρωποι έχουν τή δύναμη νά κλείνουν τίς αισθήσεις τους καί νά συγκεντρώνονται σέ άσήμαντα θέματα - π.χ. μπορώ νά περάσω μιά μέρα μελετώντας τά άποκόμματα τοΰ μπλόκ τών έπιταγών μου ώσπου νά νιώσω τό μυαλό μου παράξενα Αφυδατωμένο. Ό λόγος πού τά παιδιά νιώθουν τόσο πολύ άπό «τή δόξα καί τή φρεσκάδα τού ονείρου» είναι πώς δέν έχουν άκόμα άπο-κτήσει αύτή τή δύναμη νά στενεύουν· έφόσον δέν έχουν μεγάλες ευθύνες, δέν τήν χρειάζονται. Ά λ λ ά τώρα φθάνουμε στό σημείο κρίσιμης σημα-σίας. Αύτή ή χρήσιμη δύναμη νά συγκεντρωνόμαστε στή λεπτομέρεια μπο-ρεί νά δημιουργήσει εύκολα ένα κύμα συναισθηματικής άρνήσεως. (Όποιος έχει κάνει τό λάθος νά σκεφθεί οικονομικές στενοχώριες στή μέση τής νύχτας τό ξέρει). Γι' αύτό τό λόγο ένας άνθρωπος πού ισορροπεί πάνω στά δάχτυλα τών ποδιών του σπρώχνεται εύκολα. Ό νούς έχει άνά-γκη άπό μιά μισοσκότεινη περιοχή πού συνοςισθάνεται άλλους χρόνους κι άλλους τόπους γιά νά διατηρείται ύγιής: τή λειτουργία Χ.

Τώρα οί έξυπνοι άνθρωποι μπορούν συνήθως νά γιατρευθοϋν άπό μιά τάση άρνητικότητας. Οί ώδή τού Γουέρντσγουωρθ «Μυστικά άθανασίας» προσφέρει ένα τέλειο παράδειγμα: χρησιμοποιώντας τό νοΰ του καί τή μνήμη του πετιέται έξω άπό τήν άρνητική του διάθεση ώσπου νά ξανανοί-ξει διάπλατα ό νούς. Ή στενότητα είναι σάν τό συνάχι ή ένα άσχημο κρύωμα στό κεφάλι· δημιουργεί ένα αίσθημα άποκλεισμού. Ή «έγκαιρη


έκφραση» τοϋ Γουέρντσγουωρθ έχει άποτέλεσμά νά καθαρίζει τούς κόλ-πους ώστε νά μπορεί κανείς νά ξαναναπνεύσει έλεύθερα.

Οί περισσότερες άρρώστειες φέρνουν μαζί τους ένα αίσθημα Απελπι-σίας καί καταθλίψεως πού ένισχύει τήν άρρώστεια κι έλάχιστοί άνθοωποι έχουν τήν έξαιρετικά άνεπτυγμένη δύναμη τοϋ Γουέρντσγουωρθ νά βγά-ζουν τό νού άπό τήν όπισθεν καί νά τού δίνουν ταχύτητα έμπροσθοπο-ρείας. Ή δύναμη ένός έπιπόλαιου τυχοδιώκτη σάν τόν Καλιόστρο προέρ-χεται άπό τήν θετικότητά του. ΟΙ άνεμοι τού ούρανού φυσάνε μέσα στό μυαλό του γιατί έχει συνηθίσει νά συναντάει τήν άντιξοότητα καί νά νικάει· ή ίδια ή ένέργεια τής στάσεώς του θυμίζει πόσο καλός είναι ό κόσμος, πόσο πολλά μπορεί νά πετύχει κανείς μέ τήν προσπάθεια· επιδρά στούς άσθενεΐς του όπως ό ήχος τών καμπανών τοϋ Πάσχα πάνω στόν Φάουστ/φέρνοντας τήν άνάσα μακρινών πραγμάτων.

"Ολα αύτά δίνουν τήν έντύπωση πώς τό κύριο προσόν τού Καλιόστρο ήταν καλοί τρόποι δίπλα στό κρεβάτι τού άρρωστου· άλλά είναι κάτι βαθύτερο. "Οπως δείχνουν καθαρά οί πολλές περιγραφές του, μπορούσε νά ακτινοβολεί μιά έξαναγκαστική δύναμη πού δέν μπορεί νά άναχθεϊ σέ χαρούμενους τρόπους. Ή δύναμη αύτή εξαντλήθηκε (ύπονομεύθηκε) άπό τήν εμπειρία τής Βαστίλλης. 'Αντί νά άποσυρθεί σέ κάποιο ήσυχο μέρος όπου μπορούσε νά άναρώσει άργά ώσπου νά άποκαταστήσει τή δύναμη καί τήν αισιοδοξία του σάν τόν Γουέρντσγουωρθ, ρίχτηκε στίς άντιφάσεις (διαμάχες) καί στίς δίκες. Τό μόνο πού είχε νά κάνει ήταν νά καθήσει ήσυχος άλλα δυό χρόνια καί θά είχε ξαναπιαστεί άπό τήν παλίρροια της ιστορίας καί θάχε γίνει ήρωας τής επαναστάσεως όπως ό καρδινάλιος Ροάν. Ή πτώση του πρέπει νά άποδοθεΐ σέ λανθασμένη κρίση· ήταν μιά τραγωδία πού μπορούσε νά αποφευχθεί.

Ά ν τό άνάστημα τού Καλιόστρο αύξάνεται μέ τήν προσεκτική εξέταση, τό άντίθετο ισχύει γιά τόν άλλο «μεγάλο μάγο» αύτής τής περιόδου, τόν κόμη τού Σαίν Ζαρμαίν. Τό κεφάλαιο τού Κούρτ Σέλιγκμαν γι' αυτόν άρχιζε ι: «Ποιός ήταν κι άπό πού ήρθε; Τό αίνιγμα δέν έχει λυθεί ποτέ. Οί χρονολογίες τής γεννήσεως καί τού θανάτου του είναι άγνωστες. 'Ισχυρί-ζονται άπίστευτα πράγματα γι' αυτόν. Ό Φρειδερίκος ό Μέγας έλεγε πώς ήταν ό άνθρωπος πού δέν μπορεί νά πεθάνει κι ό ίδιος ό κόμης βεβαίωνε πώς είχε ζήσει 2.000 χρόνια... Μιλούσε γιά μιά κουβεντούλα μέ τή βασί-λισσα τοϋ Σαβά καί γιά τά θαυμαστά πράγματα πού έγιναν στό γάμο της Κανά...

Μπορεί νά άκούγεται συναρπαστικότερος άπό όλους τούς μάγους. Άλλά ό Σέλιγκμαν φαίνεται πώς άγνοούσε τίς έρευνες τοϋ Γκούσταβ Μπέρτχολντ Βόλτς γύρω στά 1920. Αποκάλυψαν πώς άν κι ό Σαίν Ζερ-ιιαίν ήταν πολύ πιό έξελιγμένος (έξεζητημένος) καί καλλιεργημένος άπό


τόν Καλιόστρο, βασικά δέν ήταν σχεδόν τίποτα περισσότερο άπό έναν θαυμάσιο ήθοποιό. "Οταν έξετασθοϋν οί άφηγήσεις τών συγχρόνων του, δέν φαίνεται κάν πώς έδειχνε περισσότερη φινέτσα άπό τόν Καλιόστρο· ήταν ένας καυχησιάρης πού διαφήμιζε τόν έαυτό του. Ό Καζανόβα, πού εντυπωσιάζόταν εύκολα άπό τή γνήσια πνευματικότητα, τόν εντόπισε άμέσως σάν τσαρλατάνο κι εύχαριστιόταν νά τόν ταπεινώνει όταν βρέθη-καν καί οί δυό σέ διπλωματικές άποστολές στή Χάγη. Άλλά δέν χρειά-στηκε μεγάλη προσπάθεια· ή έλλειψη τάκτ τού Σαίν Ζερμαίν έφερε γρή-γορα τήν πτώση του καί άναγκάσθηκε νά δραπετεύσει στήν Αγγλία.

Απομένει μόνο ένα «μυστήριο»: ή καταγωγή του. Καί πρέπει νά θυμό-μαστε πώς έκεϊνες τίς μέρες δέν ήταν πολύ δύσκολο νά μείνει μυστήριο. Οί έπικοινωνίες ήταν άσχημες, καί οί περισσότερες καταχωρήσεις γεννήσεων καί θανάτων περιορίζονταν στά μητρώα τών ένοριών. Ή άφήγηση πού λέει πώς ό Σαίν Ζερμαίν ήταν γιός ένός φοροεισπράχτορα τού Σάν Τζερ-μάνο, καί πώς γεννήθηκε τό 1710 είναι ίσως σωστή. Δέν είναι γνωστό τίποτα γιά τή ζωή του πρίν άπό τό 1740, όπου φαίνεται πώς έμφανίστηκε στή Βιέννη καί γνωρίστηκε μέ διάφορα μέλη της άριστοκρατίας, πού άνά-μεσά τους ήταν οί κόμητες Ζαμπόρ καί Λόμπκοβιτς. Γνώρισε έκεϊ έπίσης τόν Γάλλο στρατάρχη ντέ Μπελίλ πού τόν έφερε στή Γαλλία. Τό 1758. δπότε θά πλησίαζε τά πενήντα - είχε καθιερωθεί ώς ευνοούμενος τού Λουδοβίκου τού 15ου καί τής έρωμένης του μαντάμ ντέ Πομπαντούρ (γιά τήν όποία προοριζόταν άρχικά τό περίφημο διαμαντένιο περιδέραιο).

Ό Καζανόβα, πού τόν γνώρισε περίπου έκείνη τήν έποχή, τόν περι-γράφει ώς ένα άπό τούς πιό άξιόλογους συζητητές πού γνώρισε ποτέ του — κι αύτό είναι σημαντικό κομπλιμέντο άπό έναν άνθρωπο πού τά ταλέντα του ήταν έντυπωσιακά. Περιγράφει τόν Σαίν Ζερμαίν σάν διανοούμενο, γλωσσολόγο, μουσικό (είχε εξαιρετικά εύχάριστη φωνή) χημικό καί πολύ όμορφο (πράγμα πού δέν ήταν ό Καζανόβα, γιατί ήταν μαυριδερός μέ γαμψή μύτη). Ήταν τέλειος «γυναικοκατακτητής», πού κολάκευε τίς γυ-ναίκες καί τούς πρόσφερε ένα υγρό πού έμπόδιζε τίς ρυτίδες και ισχυρι-ζόταν πώς ήταν άκριβό άλλά τό χάριζε. Τσως τράβηξε τήν προσοχή τού βασιλιά μέσω τής κυρίας ντέ Πομπαντούρ.

Τό «κόλπο» τού Σαίν Ζερμαίν ήταν πώς Ισχυριζόταν πώς δέν έτρωγε ποτέ άλλά ζούσε μέ μιά παράξενη τροφή ή έλιξήριο πού έφτιαχνε μόνος του. Καθόταν στά έπίσημα δείπνα, διασκεδάζοντας τό τραπέζι μέ τή συζή-τηση του καί άρνούμενος κάθε φαγητό καί ποτό. Εξηγούσε χαμογελώντας πώς ήταν πολύ μεγαλύτερος άπό ό,τι φαινόταν άλλά αρνιόταν πώς ήταν όπως ισχυρίζονταν μερικοί πεντακοσίων χρόνων. Ό Καζανόβα λέει πώς βεβαίωνε ήρεμα πώς ήταν τριακοσίων. Ή γνώση τού Σαίν Ζερμαίν γιά τήν ιστορία ήταν σημαντική καί μπορούσε νά άναφέρει συζητήσεις ιστορικών

355 ΤΑ ΑΠΟΚΡΥΦΑ

προσώπων μέ τέτοιο τρόπο ώστε νά φαίνεται πώς ήταν μπροστά. "Οταν τόν ρωτούσαν άν ήταν μπροστά, ή άπάντησή του ήταν ένα αινιγματικό χαμό-γελο. 'Ανέπτυξε τό μυστήριο σέ μιά λεπτή τέχνη.

Ποιά ήταν τά πραγματικά του έπιτεύγματα; Ήταν καλός γλωσσολόγος καί φαίνεται πώς άνακάλυψε ένδιαφέρουσες μεθόδους γιά τή βαφή τοϋ μεταξιού καί τοΰ δέρματος. Γενικά φαίνεται πώς ό έρωτας τής ζωής του ήταν ή χημεία- όποτε μπορούσε νά πείσει έναν πλούσιο προστάτη νά τού προσφέρει τροφή καί στέγη, έφτιαχνε άμέσως ένα έργαστήριο. Τά μέσα τοϋ δέκατου όγδοου αιώνα ήταν ή προχημική έποχή- ό Πρίστλεϋ, ό Κάβεν-τις, ό Λαβουαζιέ άνήκουν στά τελευταία χρόνια τού αιώνα. Άλλά καί πάλι φαίνεται πώς ό Σαίν Ζερμαίν γοητευόταν περισσότερο άπό τά μεταλ-λεύμετα καί τίς βαφές παρά άπό τό θέμα τής συνθέσεως του άέρα ή τοΰ νεροϋ- ή γοητεία κι ή καλλιέργειά του ήταν γνήσιες. Κάτι τό θεατρικό πού είχε πάνω του τόν έκανε νά θέλει νά καταπλήξει καί νά ευχαριστήσει· γι' αυτό έκανε υπαινιγμούς πώς ήταν στήν Κανά καί Ισχυριζόταν πώς έτρωγε μόνο κάποιο μαγική τροφή. ( Ή άπλή άπάντηση είναι ίσως πώς ήταν φυ-τοφάγος, ένας φυσικός άσκητής πού Αντιπαθούσε τό φαγοπότι πού γινό-ταν στά τραπέζια τών πλουσίων1).

Παρά τήν καυχησιά του, πού έκανε τόν κόμη Βάρνστεντ νά τόν περι-γράψει τό 1779 σάν τόν «πιό όλοκληρωμένο τσαρλατάνο, άνόητο, φλύαρο, έπιπόλαιο καί άπατεώνα», τό στύλ του ήταν λιγότερο κραυγαλέο άπό τού Καλιόστρο καί μπορούσε νά δίνει τήν έντύπωση ήσυχου, ταπεινού καί ίσορροποιημένου άνθρώπου. "Οπως παρατηρεί ό Ε. Μ. Μπάτλερ2 οί σχέ-σεις του μέ τούς προστάτες του είχαν «συχνά στοιχεία μαθητείας» - δη-λαδή άποσκοπούσε στό νά προκαλέσει τό ένδιαφέρον καί τήν αίσθηση θαυμασμού στούς προστάτες του κι είχε τήν τάση νά παίρνει τό ρόλο τοΰ δάσκαλου. Παραδόξως ήταν ύλιστής καί δήλωνε πώς τό μόνο του ένδια-φέρον ήταν τό καλό τής άνθρωπότητας.

'Οποιοσδήποτε άνθρωπος, άκόμα κι ό πιό συνεπής, μπορεί νά φαίνε-ται πώς είναι πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι στά μάτια διάφορων παρα-τηρητών, ένας άνθρωπος εύμετάβλητος καί έσκεμμένα αινιγματικός σάν τόν Σαίν Ζερμαίν μπορεί νά προκαλέσει πολύ διαφορετικές γνώμες. Επέ-βαλε τή γνωριμία του στόν τελευταίο του προστάτη, πρίγκιπα Κάρολο τής Έσσης - Κάσσελ, παρά τή θέληση τοΰ πρίγκιπα καί τελικά τόν κέρδισε τόσο άπόλυτα ώστε ό πρίγκιπας ένιωσε συντετριμένος άπό τό θάνατο του (τό 1784) καί έγραψε: «Ίσως ήταν ένας άπό τούς μεγαλύτερους σοφούς πού έζησαν ποτέ...».

1. Τό βιβλίο τοΰ Τ. Χ. Χουάιτ «Ή έποχή τον σκανδάλου» δίνει μιά ένδιαφέρσυσα εικόνα τών εκπληκτικών συνηθειών έκείνης της έποχης στό φαγητό. 2. « Ό μΰθος τοϋ μάγου», σελ. 199.


Ή γνωστή του ζωή φαίνεται πώς πέρασε κάτω άπό τήν προστασία μ ιάς σειράς άπό τέτοιου προστάτες. Μετά τήν άποτυχία τής διπλωματικής άποστολής γιά λογαριασμό τοϋ Λουδοβίκου τοϋ 15ου (υποτίθεται πώς άνίχνευε γιά μιά ειρήνη άνάμεσα στή Γαλλία καί τήν Αγγλία) έξαιτίας της έπεμβάσεως τοϋ Γάλλου ύπουργού τών έξωτερικών δούκα ντέ Σουασέλ (πού τόν μισούσε), δραπέτευσε στό Λονδίνο κι ύστερα άγόρασε ένα χτήμα στήν 'Ολλανδία, δίνοντας στόν έαυτό του τόν τίτλο τού κόμη Συρμόν. Κόντεψε νά κάνει περιουσία προκαλώντας τό ένδιαφέρον ύψηλά ιστάμε-νων προσώπων γιά τίς διάφορες χημικές του μεθόδους, πού περιλάμβαναν τή βαφή καί τόν «έξευγενισμό τών μετάλλων». 'Αναγκάστηκε νά έξαφανι-σθεΐ σέ κάποιο σημείο, παίρνοντας μαζί του 100.000 γκούλντεν, άλλά τά έργοστάσια πού ίδρυσε φαίνεται πώς ευημερούσαν. Φαίνεται πώς πέρασε τά επόμενα δέκα περίπου χρόνια στή Ρωσία κι άπόκτησε καί πάλι υψη-λούς φίλους πού άνάμεσά τους ήταν ό κόμης Άλεξέι Όρλώφ, ένας άπό τούς πρωτεργάτες τής έπαναστάσεως τών άνακτόρων πού άνέβαοε στό θρόνο τήν Μεγάλη Αικατερίνη καί ήρωας τής μάχης τού Τσεσμέ (1770), όπου ό ρωσικός στόλος νίκησε τούς Τούρκους. Ό Ε. Μ. Μπάτλερ πίστευε πώς ίσως βοήθησε ένεργητικά τή ρωσική πολεμική προσπάθεια- έγινε Ρώ-σος στρατηγός κι έδωσε στόν έαυτό του τό όνομα στρατηγός Γουέλλντον. Όταν γύρισε στή Νυρεμβέργη τό 1774, έντυπωσίασε τόν μαργράβο τού Μπράντεμπουργκ, Κάρολο 'Αλέξανδρο καί ή θέση του βελτιώθηκε άκόμα περισσότερο όταν τόν άγκάλιασε δημόσια ό Όρλώφ. Είπε στόν μαργράβο πώς τό πραγματικό του όνομα ήταν πρίγκιπας Ρακότσκι, καί πώς ήταν ό τελευταίος τής γραμμής καί κρατούσε ίνκόγκνιτο γιά νά άποφύγει τούς δολοφόνους. Τό 1775 ό μαργράβος έμαθε πώς οϊ άλλοι τρείς Ρακόσκυ είχαν πεθάνει καί πώς ό μοναχικός, μελετηρός φιλοξενούμενος στόν πύργο του στό Τρίρστορφ ήταν στήν πραγματικότητα ό τυχοδιώκτης πού χρησι-μοποιούσε πολλά ονόματα, πού άνάμεσά τους ήταν τό Σαίν Ζερμαίν. "Οταν κατηγορήθηκε γι' αύτό, ό Σαίν Ζερμαίν δέν είχε άλλη λύση άπό τό νά παραδεχθεί, άλλά βεβαίωσε πώς ποτέ δέν είχε ντροπιάσει κανένα άπό τά πολλά του ψευδώνυμα καί πώς τά είχε χρησιμοποιήσει μόνο καί μόνο γιά νά κάνει τούς δολοφόνους νά χάσουν τά ίχνη του. 'Επέμενε πώς ήταν ό τελευταίος Ρακότσκι. Ό μαργράβος δέν τόν πίστεψε καί ό ήλικιωμένος Σαίν Ζερμαίν ξανάρχισε τά ταξίδια του τό 1776. Ό Φρειδερίκος ό Μέγας άγνόησε ένα γράμμα πού ζητούσε προστασία άν καί ύπάρχουν κάποιες ενδείξεις πώς ό Σαίν Ζερμαίν είχε έργασθεΐ γι' αύτόν ώς μυστικός διπλω-μάτης (δηλ. κατάσκοπος) στή Γαλλία κατά τήν περίοδο τών σχέσεών του μέ τή Γαλλική βασιλική οικογένεια. (Αύτή ή υποψία έκανε τόν Σουασέλ έχθρό του).

Στή Λειψία, ό μέγας διδάσκαλος τών Γίρωσσικών μασονικών στοών


πρίγκιπας Φρειδερίκος Αύγουστος τοΰ Μπρούνσβικ τόν υπέβαλε σέ στενή εξέταση καί συμπέρανε πώς δέν ήταν μασόνος. ( Ό Σαίν Ζερμαίν ισχυρι-ζόταν πώς ήταν μασόνος τετάρτου βαθμοΰ άλλά έλεγε πώς είχε ξεχάσει όλα τά σημάδια). Ευτυχώς ό Σαίν Ζερμαίν βρήκε τόν τελευταίο του προστάτη, τόν Κάρολο τής Έσσης - Κάσσελ τό 1779 καί πέρασε ειρηνικά τά πέντε τελευταία χρόνια τής ζωής του κάτω άπό τήν προστασία του. Παραδεχό-ταν πώς ήταν όγδονταοχτώ χρόνων όταν γνώρισε τόν πρίγκιπα άν καί Ισως νά κόντευε μόλις τά εβδομήντα. Έπαθε ρευματισμούς μένοντας σ' ένα υγρό δωμάτιο καί άρχισε νά υποφέρει άπό κρίσεις καταθλίψεως τά τελευ-ταία του χρόνια. Μετά τό θάνατο του, σέ ήλικία περίπου έβδομηντατεσ-σάρων ετών, πολλοί άνθρωποι άρνήθηκαν νά πιστέψουν πώς είχε πεθάνει. 'Αξιοσέβαστοι μάρτυρες ισχυρίζονταν πώς τόν είχαν δει μετά τριάντα χρόνια καί περισσότερο καί μιά άλλη ιστορία βεβαίωνε πώς είχε δηλώσει πώς θά περνούσε όγδονταπέντε χρόνια στά 'Ιμαλάια πρίν ξαναεμφανισθεί στήν Ευρώπη. Ή κυρία Μπλαβάτσκυ δήλωνε πώς ήταν ένας άπό τούς «κρυφούς διδασκάλους» τού Θιβέτ.

Ισως ή τελευταία λέξη γι' αύτόν πρέπει νά λεχθεί άπό έναν όχι έντελώς έχθρικό μάρτυρα, τόν Πρώσσο πρεσβευτή στή Δρέσδη, κόμητα Άλβεν-σλέμπεν, τό 1777:

Είναι ένας εξαιρετικά προικισμένος άνθρωπος μέ πολύ ξύπνιο νοϋ, άλλά χωρίς καθόλου κρίση, καί άπέκτησε τή μοναδική του φήμη μέ τήν χαμηλότερη καί ταπεινότερη κολακεία πού μπορεί νά δείξει ένας άνθρωπος, καί μέ τήν εξαιρετική του εύγλωττία, ιδιαίτερα άν άφήνεται κανείς νά παρασυρθεί άπό τή θέρμη καί τόν ενθουσιασμό μέ τόν όποιο μπορεί νά εκφράζεται... Ή ύπερβολική ματαιοδοξία είναι τό κύριο έλαττήριο πού κατευθύνει όλόκληρο τό μηχανισμό του... είναι διεγερτικός καί διασκεδαστικός στίς συντροφιές εφόσον αφηγείται μόνο. 'Αλλά μόλις προσπαθήσει νά άναπτύξει τίς ιδέες του φαίνεται ολόκληρη ή άδυναμία του... Άλλά άλλοίμονο σ' αύτόν πού θά τόν διαψεύσει.1

Κι έτσι ό θρύλος τοϋ μυστηριώδους άνθρώπου σπάει σάν σαπουνό-φουσκα όταν εξετασθεί άπό κοντά. Στόν εικοστό αιώνα δέν θά χρειαζόταν τόση μτιστικοπάθεια καί άπάτη· ό Σαίν Ζερμαίν θά γινόταν ένας λαμπρός βιομηχανικός χημικός, ή ίσως θά χρησιμοποιούσε την εύγλωττία του γιά κάποιο σκοπό στήν τηλεόραση. Στόν αιώνα πού άφησε τόν Μότσαρτ νά πεθάνει άπό τήν πείνα καί κόντεψε νά σκοτώσει τόν Μπάχ καί τόν Χαίν-τελ άπό υπερκόπωση, έπρεπε νά παλέψει γιά νά κρατηθεί ζωντανός. Ήταν ένας άσχημος αιώνας γιά τούς μάγους.

i. I. Ε. Μ. Μπάτλερ, ε.ά. σελ. 204.

Pera Apo Ton Kosmo Mas A

Documents

Transcript of Pera Apo Ton Kosmo Mas A