elp21_lejeis_kleidia_tomos_A

ΤΟΜΟΣ Α΄

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο

1. Προομηρική παράδοση : τα ομηρικά έπη είναι τα αρχαιότερα ελληνικά ποιητικά δημιουργήματα που μας διασώθηκαν και οριοθετούν την αρχή της ποιητικής παράδοσης των Ελλήνων. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι αποτελούν αναγκαστικά και τα πρώτα ποιητικά δημιουργήματα. Τόσο υψηλές καλλιτεχνικές δημιουργίες όπως τα ομηρικά έπη, πρέπει να είχαν ανάλογα ποιήματα ως προδρόμους τους και προήλθαν από μια εξέλιξη πρωταρχικών και απλούστερων μορφών. Έτσι μια προομηρική ποίηση πρέπει να την εννοήσουμε κατά δυο τρόπους. Α) με την αποδοχή ότι πριν από τα συγκεκριμένα ομηρικά έπη πρέπει να υπήρχε ποίηση μιας οποιασδήποτε μορφής που επεξεργάσθηκε θρύλους και μυθικά θέματα. Από την παράδοση αυτού του μυθολογικού υλικού και των κύκλων των θεμάτων προήλθαν τα ομηρικά έπη κατόπιν μακράς επεξεργασίας του επικού υλικού το οποίο και κατέληξε στην ομηρική ποίηση. Β) η ύπαρξη μιας προομηρικής επικής παράδοσης διαπιστώνεται σύμφωνα με τις επιστημονικές υποθέσεις από το ίδιο το ομηρικό έπος. Βρίσκουμε δηλαδή σε αυτό συγκεκριμένες αναφορές όπως: παρουσιάζονται πρόσωπα να τραγουδούν παλαιά κλέη ανδρών : Αχιλλέας – Πάτροκλος στην Ιλιάδα και Φήμιος – Δημόδοκος στην Οδύσσεια. Τα τραγούδια των δεύτερων, των αοιδών, αφορούν περιστατικά του παρελθόντος και ως τέτοια αναφέρονται. Επίσης, ο Όμηρος προϋποθέτει γνωστό τον Τρωικό πόλεμο από τον οποίο περιγράφει 52 ημέρες και μάλιστα προς το τέλος του, γιατί με τον θάνατο του Έκτορα έχει σφραγιστεί και το τέλος της πόλης. Τέλος, οι βασικοί ήρωες θεωρούνται γνωστοί, και για αυτό δεν χρησιμοποιεί γενεαλογίες, επειδή είναι παραδοσιακοί. Αντίθετα οι νέοι ήρωες που τοποθετούνται στην αφήγηση θεωρεί ότι είναι απαραίτητο να αναφέρει την γενεαλογία τους καιμ να τους εντάξει σε μια χρονογραφική ακολουθία. Αυτούς λοιπόν τους δεύτερους μπορούμε να θεωρήσουμε ότι δεν τους έχει από την γνωστή του παράδοση αλλά τους επινοεί ο ίδιος.


1. Παιάνες (χορική ποίηση): λατρευτικά τραγούδια αρχικά προς τιμήν του Απόλλωνα, αργότερα προς τιμήν και άλλων θεών.

2. Προσόδια (χορική) : πομπικά τραγούδια.3. Υπορχήματα (χορική): λατρευτικού περιεχομένου χορευτικά τραγούδια.4. Επιθαλάμια : ένα από τα εννιά βιβλία στα οποία οι Αλεξανδρινοί κατέταξαν τα

ποιήματα της Σαπφώς περιείχε χορικά της ποιήματα, τα λεγόμενα επιθαλάμια.5. Σκόλια : έτσι λέγονταν τα τραγούδια που τραγουδιόντουσαν στα συμπόσια . 6. Εγκώμια : ύμνοι όχι θεών αλλά ανθρώπων.7. Διθύραμβοι (χορική) : θρησκευτικά τραγούδια προς τιμήν του θεού Διόνυσου,

αργότερα όχι και τόσο σχετικά με αυτόν.


1. Δικτυουλκοί : σατιρικό δράμα του Αισχύλου που σώζεται αποσπασματικά. Έκλεινε μια τετραλογία με θέμα τον μύθο του Περσέα. Στο έργο αυτό οι ψαράδες Σάτυροι τραβούν το δίχτυ (δικτυουλκοί) όπου βρίσκουν ένα σεντούκι με την Δανάη και τον Περσέα μωρό.

1


1. Δωρική φάρσα : παράλληλα με τα πρώτα βήματα της Αττικής Κωμωδίας ανθεί στην κορινθιακή αποικία των Συρακουσών στην Σικελία ένας τύπος κωμικού θεάτρου που φτάνει στην ακμή του με τον Επίχαρμο, τις πρώτες δεκαετίες του 5ου

αιώνα. Χαρακτηριστικά αυτού του είδους (που παίρνουμε όσο είναι δυνατόν από τα σωζόμενα έργα του και πάντοτε με κάποια επιφύλαξη) : δωρική διάλεκτος – έλλειψη μετρικής ποικιλίας που χαρακτηρίζει την αττική κωμωδία – παρωδία γνωστών μύθων από την λογοτεχνία – κωμικές καταστάσεις που θυμίζουν το είδος της φάρσας – αντιπαράθεση δύο αντιδίκων – η ύπαρξη χαρακτηριστικών κωμικών τύπων.

2. Αγώνας : βασικό μέρος των έργων του Αριστοφάνη, αποτελεί αποφασιστικό σημείο για την πλοκή της κωμωδίας, που φέρει ιδιότυπα μορφολογικά γνωρίσματα. Στον αγώνα δραματοποιείται η σύγκρουση του ήρωα με έναν αντίπαλο, που μπορεί να είναι ένα άλλο πρόσωπο ή ακόμη και ο Χορός. Ο αγώνας όταν είναι πλήρης αποτελείται από εννέα μέρη που παρουσιάζουν συμμετρία.

3. Παράβαση : βασικό μέρος των έργων του Αριστοφάνη, το οποίο συχνά θεωρήθηκε ότι είναι ο αρχικός πυρήνας γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε η Κωμωδία. Για την ονομασία του όρου επικρατέστερη είναι η ερμηνεία ότι ο Χορός έκανε ορισμένα βήματα προς την κατεύθυνση των θεατών (παραβαίνειν). Η παράβαση διακόπτει την εξέλιξη του κωμικού μύθου, καθώς δεν έχει σχέση με αυτόν: ο Χορός απευθυνόταν στους θεατές εγκαταλείποντας τον δραματικό του ρόλο.

4. Πρόλογος : βασικό μέρος των έργων του Αριστοφάνη, που μπορεί να είναι όπως και στην τραγωδία, μονολογικός ή διαλογικός.

5. Πάροδος : βασικό μέρος των έργων του Αριστοφάνη, ονομάζεται η είσοδος του κωμικού Χορού η οποία συνήθως συνοδεύεται από απαγγελία ή τραγούδι.

6. Επεισοδιακές σκηνές : βασικό μέρος των έργων του Αριστοφάνη, σε διάφορα μέρη της κωμωδίας συνήθως μετά την παράβαση, συναντούμε επεισοδιακές σκηνές όπου ο ήρωας έρχεται σε κωμική αντιπαράθεση με διάφορους αντιπάλους, τους οποίους αντιμετωπίζει με διάφορα τεχνάσματα, πολύ συχνά με χρήση λεκτικής η φυσικής βίας.

7. Παρωδία : στην περίοδο της Μέσης Κωμωδίας, πρώτο μισό 4ου αι.πΧ. παρατηρείται θεαματική αύξηση του ποσοστού των κωμωδιών που έχουν θέματα μυθολογικά. Πολλά μυθικά θέματα και πρόσωπα που παρουσιάζονται τώρα στην κωμωδία ήταν γνωστά στο κοινό από την εμφάνιση τους στην τραγωδία. Έτσι συχνά μπορεί να γίνεται λόγος για παρωδία.

8. Βυζαντινή τριάδα : τρία έργα του Αριστοφάνη που γνώρισαν μεγάλη δημοτικότητα στο Βυζάντιο, ο Πλούτος, οι Νεφέλες και οι Βάτραχοι. Τα έργα αυτά κατείχαν θέση στη βυζαντινή εκπαίδευση, αντιγράφονταν συχνά και παράλληλα γίνονταν αντικείμενο σχολιασμού.


1. Λογογράφοι : ο όρος χρησιμοποιείται συμβατικά για το σύνολο των συγγραφέων του 5ου αιώνα π.Χ. που ασχολήθηκαν με την συγγραφή και καταγραφή έργων με αντικείμενο την μυθολογική και ιστορική παράδοση, όπως επίσης και διάφορες γεωγραφικές και εθνογραφικές έρευνες. Ο πρώτος από την σειρά των λογογράφων ήταν ο Εκαταίος από την Μίλητο. Γύρω στο 500 συνέγραψε το έργο

2

«Γης περίοδος» και λίγο αργότερα τις «Γενεαλογίες». Ιδιαίτερο μερίδιο στην παραγωγή των λογογράφων κατέχει η τοπική ιστορία, ειδικά με την μορφή της χρονογραφίας(χρονολογική καταγραφή των σημαντικών γεγονότων) και της ίδρυσης των πόλεων. Οι λογογράφοι διαμόρφωσαν μια ισχυρή συγγραφική παράδοση καθώς συγκέντρωσαν και έκαναν προσιτό στους σύγχρονούς τους υλικό προερχόμενο από εμπειρική έρευνα, από το οποίο άντλησαν και αρκετοί μεταγενέστεροι ιστορικοί. Επίσης λογογράφοι ονομάζονταν και αυτοί οι οποίοι αναλάμβαναν επί πληρωμής να γράψουν έναν λόγο που θα χρησιμοποιούνταν από τον πελάτη στο δικαστήριο (σπάνια όμως εμφανιζόταν ο ίδιος στο δικαστήριο ως συνήγορος) ή και για άλλον σκοπό. Ο Λυσίας ήταν ο γνωστότερος σε αυτό το είδος.

2. Θουκυδίδειο πρόβλημα : αναφέρεται στο ημιτελές έργο του Θουκυδίδη, προφανώς εξαιτίας του θανάτου του. Η εξιστόρηση φθάνει μέχρι τα γεγονότα του 411 και διακόπτεται απότομα στην μέση του 8υ βιβλίου. Οι ερευνητές ξεκινώντας από κάποιες αντιφάσεις στο κείμενο του Θουκυδίδη (π.χ. σχετικά με την διάρκεια του πολέμου) έχουν προσπαθήσει να διακρίνουν πρώιμα και όψιμα στρώματα στην συγγραφή του έργου (Θουκυδίδειο πρόβλημα) όμως η διαπίστωση μιας εξέλιξης στο σχέδιο του έργου δεν μπορεί να στηριχθεί σε ασφαλείς ενδείξεις. Έτσι παραμένει απλή υπόθεση ότι ο Θουκυδίδης αναθεώρησε τμήματα του έργου του έχοντας αλλάξει γνώμη σχετικά με τις αιτίες του πολέμου ή ότι ενέταξε σε αυτό τμήματα από παλαιότερη συγγραφική του δραστηριότητα.

3. Νουβέλες : αυτοτελείς αφηγήσεις περιορισμένης έκτασης (του Ηροδότειου έργου) που αν και συνήθως στρέφονται γύρω από ους πρωταγωνιστές των ιστορικών γεγονότων, έχουν περισσότερο ιδιωτικό χαρακτήρα και χαρακτηρίζονται από έντονη δραματικότητα. Για τις ιστορίες αυτές έχει επικρατήσει η ονομασία νουβέλες. Στις νουβέλες παρουσιάζονται οι ανθρώπινοι χαρακτήρες αντιμέτωποι με τα πάθη τους, σε καταστάσεις που παρουσιάζουν τις δυνάμεις που προσδιορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά με τρόπο παραδειγματικό.


1. Δικανικός λόγος : λόγοι που συντάσσονταν για να εκφωνηθούν από διάδικους στα δικαστήρια. Κυριότερος εκπρόσωπος ο Αντιφών.

2. Συμβουλευτικός λόγος : 3. Επιδεικτικός λόγος : ρητορική επίδειξη σε ιδιωτική ή δημόσια τελετή.4. Επιτάφιος : τίτλος επιδεικτικού λόγου του Λυσία προς τιμή των πεσόντων στην

μάχη του Κορινθιακού Πολέμου.5. Καιρός : η κατάλληλη χρονική στιγμή χρήσης του λόγου.6. Εικός : το κύριο ενδιαφέρον στο εγχειρίδιο ρητορικής που συνέταξαν οι ρήτορες

Κόρακας και Τεισίας το 467, εντοπίζεται στη διδασκαλία του εικότος (εύλογου πιθανού). Αυτό που πρέπει να απασχολεί τον ρήτορα είναι το εικός το φαινομενικά δηλαδή σωστό, όχι απαραίτητα το αληθινό.

7. Τετραλογία : ο Αντιφώντας συνέγραψε 15 δικανικούς λόγους που ανήκουν στους λεγόμενους φονικούς λόγους (αφορούν θέματα ανθρωποκτονιών) . Οι 12 ανήκουν σε τρεις τετραλογίες. Κάθε τετραλογία προέρχεται από μια φονική δίκη καιμ περιλαμβάνει την κατηγορία, την υπεράσπιση, τη δευτερολογία του κατήγορου και τη δευτερολογία της υπεράσπισης.

8. Πειθώ : σε αυτήν στηρίζεται η ρητορική σύμφωνα με τον Πλάτωνα, όχι σε αληθινές βάσεις, και (η πειθώ) δεν λαμβάνει υπόψη το δίκαιο και το άδικο.

3

9. Έντεχνες, άτεχνες πίστεις : από τους λόγους του Αντιφώντα ,πηγάζει η βαθμιαία ενδυνάμωση του ρόλου των αποδεικτικών μέσων - επιχειρημάτων και των συλλογισμών-πρόκειται για τις αριστοτελικές έντεχνες πίστεις- σε αντίθεση με τα εξωτερικά στοιχεία(άμεσες μαρτυρίες προσώπων, εγγράφων κτλ) – τις αριστοτελικές άτεχνες πίστεις – που είχαν μέχρι τότε την κύρια ισχύ.

10. Ηθοποιία : χαρακτηριστική ιδιότητα του Λυσία που αναγνωρίζεται στους δικανικούς λόγους που συνέταξε. Ο όρος ηθοποιία παραπέμπει στην τεχνική σκιαγράφησης των ομιλητών και έχει κατεξοχήν ρητορικό σκοπό. Ο Λυσίας προσαρμόζει τον λόγο στην προσωπικότητα του ομιλητή κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να κερδίσει την εύνοια των ακροατών.

11. Δεινότης : η βασική αρετή που αποδόθηκε στον Δημοσθένη, και η οποία συνδυάζει ορμητική δυναμικότητα και πειστική επιχειρηματολογία. Ο λόγος του παρομοιάστηκε με κεραυνό που ενσκήπτει από ψηλά και κατακαίει τα επιχειρήματα των αντιπάλων. Η δεινότητα του Δημοσθένη συνδέεται με την ικανότητα του να επηρεάζει τις διαθέσεις και τα πάθη των ακροατών και να τα οδηγεί στο επιθυμητό αποτέλεσμα.

ΤΟΜΟΣ Β΄


1. Χορηγία : Αλλιώς η οικονομική στήριξη του πνευματικού κόσμου από τις βασιλικές αυλές των ελληνιστικών βασιλείων. Απώτερος σκοπός των ηγεμόνων να μορφώσουν τους νεαρούς γόνους που προέρχονταν από τον κύκλο των αξιωματούχων αλλά και γενικότερα από ελληνικές οικογένειες της επικράτειας τους, για να δημιουργήσουν γύρω τους έναν κύκλο λογίων που ασχολούνταν με όλους τους τομείς του επιστητού. Φυσικά οι ηγεμόνες προσδοκούσαν από τους σοφούς τους να εξυμνήσουν τους ίδιους και το έργο τους. Επιπλέον οι ηγεμόνες χρηματοδότησαν και τα ιδρύματα εκείνα που θα εξασφάλιζαν τις κατάλληλες συνθήκες για πρόοδο της παιδείας. Οι βιβλιοθήκες αυτή την περίοδο γίνονται απαραίτητες σε κάθε μεγάλη πόλη, και μάλιστα αποδύονται σε ανταγωνισμό για το ποια διαθέτει τα περισσότερα ή τα σπανιότερα βιβλία.

2. Ανάμειξη των ειδών, πολυειδία : η ειδολογική ποικιλία αποτελεί γνώρισμα της ελληνιστικής ποίησης. Ως τώρα σε κάθε περίοδο δέσποζε κατά διαδοχική σειρά ένα ποιητικό είδος που αντανακλούσε τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις, καθώς η ποίηση είχε ανέκαθεν παιδευτικό ρόλο στο πλαίσιο της πολιτικής κοινότητας. Στην ελληνιστική εποχή η λογοτεχνία παρακολουθεί την ποικιλία που χαρακτηρίζει τον νέο κόσμο. Δεν απηχεί λοιπόν κοινωνικούς προβληματισμούς αφού δεν απευθύνεται σε κοινό με ενιαίες παραδόσεις. Επιπλέον καλλιεργούνται όλα τα λογοτεχνικά είδη και μάλιστα το ίδιο πρόσωπο μπορεί να επιδίδεται όχι μόνο σε ένα αλλά σε περισσότερα από αυτά. Αυτή η πολυειδίαν επιτυγχάνεται από τους νέους ποιητές οι οποίοι είναι γνώστες όλης της προηγούμενης παραγωγής, μπορούν να αξιοποιούν σε ένα είδος στοιχεία που παίρνουν από άλλο, σε μια πρωτοφανή ανάμειξη των ειδών η οποία προκάλεσε συζητήσεις και αντιδράσεις από τους υποστηρικτές της παράδοσης.

4


1. Συμφυρμός διαφόρων λογοτεχνικών ειδών : στα Αργοναυτικά ο Απολλώνιος εφαρμόζει την αρχή του συμφυρμού των λογοτεχνικών ειδών. Αυτό σημαίνει ότι το έργο δεν είναι αμιγώς και αποκλειστικά έπος, αλλά αντλεί και αξιοποιεί στοιχεία και από άλλα λογοτεχνικά είδη όπως είναι για παράδειγμα η τραγωδία ή η λυρική ποίηση.


1. Λεπτόν : το επίθετο λεπτός είναι ένας όρος κλειδί για την καλλιμαχική ποιητική θεωρία, καθώς μπορεί να συμβολίζει τόσο την ποσοτική σμίκρυνση(ολιγοστιχία) όσο και το ποιοτικό αποτέλεσμα που προϋποθέτει βασανιστικό μόχθο, προσοχή στην παραμικρή λέξη και ευρηματικότητα στον χειρισμό.


1. Ειδύλλιον : τα ειδύλλια είναι γραμμένα στο επικό μέτρο, το δακτυλικό εξάμετρο και έχουν για ήρωες τους απλούς ανθρώπους της υπαίθρου και της πόλης, αλλά κάποτε και μυθολογικούς ήρωες ή ηγεμόνες. Ο χαρακτήρας τους είναι αφηγηματικός, δραματικός και μικτός.

2. Σύριγξ (είδος βουκολικού πνευστού οργάνου)– Τεχνοπαίγνιον : ποίημα του Θεόκριτου που ανήκει στην κατηγορία των τεχνοπαιγνίων και είναι γραμμένο σε περίπου σε μορφή ενός αυλού. Τα τεχνοπαίγνια είναι ποιήματα γραμμένα με τέτοιο τρόπο, ώστε να αναπαράγεται με τη μορφή τους το σχήμα ενός αντικειμένου.

3. Μιμίαμβος : σύντομο δραματικό ποίημα σ διαλογική μορφή, γραμμένο σε ιαμβικό μέτρο. Έχει για ήρωες απλούς ανθρώπους του λαού, που παρουσιάζονται σε συγκεκριμένα στιγμιότυπα της καθημερινότητάς τους.


SOS1. Πλανούδεια Ανθολογία : Βυζαντινή συλλογή επιγραμμάτων που στηρίχθηκε

στην συλλογή που συνέθεσε ο πρωθιερέας των βυζαντινών ανακτόρων Κωνσταντίνος Κεφαλάς (~900). Το χειρόγραφο της Πλανούδειας Ανθολογίας γραμμένο από το χέρι του ίδιου του λόγιου μοναχού Μάξιμου Πλανούδη (~1300) σώζεται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας. Η αξία της έγκειται στο ότι περιλαμβάνει 392 επιγράμματα που δεν περιέχονται στην Παλατινή Ανθολογία.

Παλατινή Ανθολογία: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο

1. Προγυμνάσματα : ασκήσεις στις οποίες η ρητορική τέχνη καλείται να υπηρετήσει την ανάπτυξη, υποστήριξη ή ανασκευή μιας θέσης, συνήθως φιλοσοφικής.

5


1. Σπουδαίον – γελοίον : Το ανακάτωμα πεζού λόγου με στίχους, δηλαδή η μίξη του σοβαρού και του αστείου. Το πρώτο, το σοβαρό ή σπουδαίον έλκει την καταγωγή του από τον διάλογο που εκπροσωπεί τον πεζό λόγο και το δεύτερο το αστείο ή γελοίον από την κωμωδία που εκπροσωπεί τον έμμετρο λόγο.


1. Ηθικά : ονομάζονται τα έργα του Πλούταρχου, που πραγματεύονται ηθικοφιλοσοφικά θέματα σε μορφή διαλόγου ή διατριβής και ονομάζονται έτσι επειδή στην έκδοση του Μάξιμου Πλανούδη στις αρχές του 14ου αιώνα προτάσσονται τα έργα εκείνα που αφορούν ζητήματα ηθικής. Ξεχωρίζουν επίσης για την εντυπωσιακή τους έκταση, την ποικίλη θεματολογία τους και τον πνευματικό τους πλούτο.

2. Σύγκρισις : ο Πλούταρχος στους Βίους Παράλληλους, τα κοινά χαρακτηριστικά των εκάστοτε δύο ανδρών που συγκρίνει, τα συνοψίζει, εμπλουτίζει και αξιοποιεί μετά την έκθεση των δύο βιογραφιών, σε ένα καταληκτήριο τμήμα του αφηγηματικού διπτύχου (σύγκρισις), όπου εκτίθενται τα σημεία στα οποία ο καθένας από τους βιογραφούμενους υπολείπεται ή υπερτερεί έναντι του ομολόγου του.

ΤΟΜΟΣ Γ΄


1. Σειρές ( Catenae) : μετά την συσσώρευση της ερμηνευτικής παραγωγής του παρελθόντος, που αποτελεί ιδιαίτερο κλάδο της θεολογικής γραμματείας, το ενδιαφέρον των Βυζαντινών ερμηνευτών θα στραφεί προς την συλλογή και την ταξινόμηση του παραδομένου υλικού, μια δραστηριότητα που θα διακριθεί στη βυζαντινή λογοτεχνία ως ξεχωριστό είδος με τον τίτλο σειρές ή λατινικά catenae.

2. Βυζαντινό επίγραμμα : η λυρική ποίηση ως έκφραση αγάπης για την ζωή, την παιδεία και την ομορφιά που ήταν ιδανικά της αρχαιοελληνικής κοινωνίας, αν και δεν μπορούσε να αναπτυχθεί εντελώς ελεύθερα, για λόγους κυρίως θρησκευτικούς, στην βυζαντινή κοινωνία βρήκε την έκφραση της μέσα από το βυζαντινό επίγραμμα, που είναι η αντιπροσωπευτικότερη μορφή της βυζαντινής ποίησης.


1. Επιστολή : η βυζαντινή επιστολή που ονομάζεται από τους Βυζαντινούς γραφή, γράμμα πιττάκιον ή χάρτης, μπορεί άνετα να τοποθετηθεί κάτω από τον κοινώς αποδεκτό ορισμό της επιστολής. Κείμενο, μάλλον σύντομο, που γράφεται από κάποιον για να σταλεί σε κάποιον άλλο και μπορεί να περιέχει περιγραφές γεγονότων, έκθεση απόψεων ή και συναισθημάτων. Οι επιστολές έπρεπε να είναι γραμμένεςσε συγκεκριμένου σχήματος χαρτί (σύμμετρον χάρτην/πιττάκιον) και με ωραία ισοϋψή γράμματα.

2. Επιστολάριον : συλλογές επιστολών ενός ή περισσοτέρων συγγραφέων οι οποίες χρησίμευαν και ως υπόδειγμα των κανόνων που έπρεπε να ακολουθήσει ο Βυζαντινός επιστολογράφος.

6


1. Από κτίσεως κόσμου – από του Αδάμ : τόσο στη βυζαντινή όσο και στη χριστιανική χρονογραφία η διήγηση αρχίζει από κτίσεως κόσμου(ή από του Αδάμ), από την έκτη δηλαδή μέρα της Δημιουργίας. Επίσης και οι δύο, παρουσιάζουν εξάρτηση από την Βίβλο, ιδίως σε σχέση με τις γενεαλογικές πληροφορίες. Δηλαδή, η σειρά των γεγονότων την οποία κατά κανόνα ακολουθούν οι χρονογράφοι, είτε συνδέεται με τη Δημιουργία είτε με την παρουσία του Αδάμ, σύμφωνα πάντα με την Γένεση της Παλαιάς Διαθήκης.

2. Χρονογράφος : ο Βυζαντινός χρονογράφος εντάσσει στο κείμενο του τη δημιουργία του κόσμου και την γενεαλογία των Εβραίων, επειδή φιλοδοξεί να συγγράψει παγκόσμια ιστορία, ιστορία της ανθρωπότητας, η οποία πιστεύει ότι σχετίζεται άμεσα με την ιστορία και την καταγωγή του χριστιανισμού.


1. Μαρτύριο : ως μαρτύρια χαρακτηρίζονται τα αφηγηματικά κείμενα που περιγράφουν τον μαρτυρικό θάνατο ενός αγίου. Ο χριστιανός που ομολογεί, μαρτυρά την πίστη του στο Θεό, υφίσταται εξαιτίας της βασανιστήρια και τελικώς πεθαίνει, ονομάζεται μάρτυς-μάρτυρας. Συνεπώς με την λέξη μαρτύριο που αρχικά δήλωνε ομολογία, μπορεί να δηλώνεται ο βασανισμός, το λογοτεχνικό είδος που περιγράφει τα πάθη των μαρτύρων και ακόμα ο βωμός ή ο τάφος του μάρτυρα όπου συγκεντρώνονταν οι πιστοί για να τον τιμήσουν στην επέτειο του θανάτου του. Τα μαρτύρια καλύπτουν τις ιδεολογικές ανάγκες της εποχής των διωγμών και περιγράφουν τον ηρωικό θάνατο στο όνομα της χριστιανικής πίστης.

2. Μαρτυρολόγιο : ονομάστηκαν έτσι οι συλλογές μαρτυρίων τις οποίες από πολύ νωρίς συνήθιζαν να συντάσσουν οι Βυζαντινοί.

3. Συναξάριο : ονομάζεται το σύντομο αφηγηματικό κείμενο που διαβάζεται σε μια γιορτή για να θυμίζει στο εκκλησίασμα το εορταζόμενο γεγονός ή τα χαρακτηριστικά του τιμώμενου προσώπου. Επίσης έτσι ονομάζονται στα βυζαντινά χρόνια και οι συλλογές συναξαρίων.

4. Εγκώμιο – λόγοι πανηγυρικοί : αποτελούν μέρος της εκκλησιαστικής ρητορικής και γνώρισαν ευρύτατη διάδοση στο Βυζάντιο. Τα θέματα των λόγων σχετίζονται με αγίους, με μάρτυρες, με τις εορτές της Εκκλησίας αλλά και με θέματα της πολιτικής και της θρησκευτικής ζωής γενικότερα. Πρόκειται για ρητορικά κείμενα που παρά τον διδακτικό και δοξαστικό τους χαρακτήραστην ουσία γράφονται για να αποδείξουν την εξοικείωση του συγγραφέα με τους κανόνες της ρητορικής, αλλά και με την πατερική λογοτεχνία των πρώτων χριστιανικών αιώνων. Πολλές φορές το είδος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως ιστορική πηγή.

5. Ψυχωφελής διήγησις - αποφθέγματα πατέρων : ονομάζονται έτσι τα σύντομα κείμενα τα οποία είναι σχετικά με την ζωή και τη διδασκαλία των αναχωρητών, των πατέρων της ερήμου που ασκήτευσαν από τον 4ο αιώνα – τον 6ο αιώνα στις ερήμους της Ανατολής και ιδίως στην Αιγυπτιακή έρημο. Έχουν μεγάλη αξία διότι αποτελούν πηγή πληροφοριών, όχι μόνο για τη ζωή και τις αντιλήψεις των πρώιμων ασκητών αλλά και για την γλώσσα της εποχής, δείγματα δηλαδή της λαϊκής γλώσσας των πρωτοβυζαντινών χρόνων.

6. Οράσεις : ονομάζονται έτσι τα κείμενα με προφητικό και χρησμολογικό περιεχόμενο που γνώρισαν ιδιαίτερη διάδοση μεταξύ των μοναχών. Συνήθως πρόκειται για την περιγραφή οπτασιών/οραμάτων που έβλεπαν οι άγιοι ή οι

7

προφήτες. Μια οπτασία μπορεί να είναι θεϊκό σημάδι όπως το σημάδι του Σταυρού με την επιγραφή εν τούτω νίκα που είδε ο Μεγάλος Κωνσταντίνος, φανταστικοί τόποι, όπως η κόλαση και ο παράδεισος, μελλοντικές σκηνές, πρόσωπα ιερά, όπως η Παναγία, άγγελοι ή και άγιοι, αλλά και ο ίδιος ο Θεός.

7. Βίος : ονομάζεται έτσι η βιογραφία ενός αγίου. Πρόκειται για είδος της αγιολογικής λογοτεχνίας που συνήθως φέρει τον τίτλο βίος και πολιτεία, και καλύπτει την εποχή που ο χριστιανισμός επίσημα δεκτός πλέον καθιερώνεται ως πρακτική ζωής, και ως εκ τούτου προβάλλουν τον νέο τρόπο ζωής, την ιδανική χριστιανική συμπεριφορά. Ως προς την δομή τους οι βίοι ακολουθούν συνήθως το σχήμα: καταγωγή του αγίου, παιδεία, βίος, άσκηση, θρησκευτική, κοινωνική και πολιτική δραστηριότητα, διδασκαλία και συγγραφή, θάνατος και υστεροφημία και ενίοτε μετά θάνατον θαυματουργία.


1. Κοντάκιο : ύμνος που αποτελείται από πολλά τροπάρια, τα οποία στην πλήρη μορφική εξέλιξη του είδους εμφανίζουν ένα τυποποιημένο μουσικοποιητικό σύστημα.

2. Ακροστιχίδα : η λέξη που σχηματίζουν κάποια αρχικά γράμματα τροπαρίων.3. Απολυτίκιον : σύντομο τροπάριο που αναφέρεται στην υπόθεση της εορτής και

ψάλεται στο τέλος.

8

elp21_lejeis_kleidia_tomos_A

Documents

Transcript of elp21_lejeis_kleidia_tomos_A