ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΛΙΝΑΡΔΟΥ-ΡΥΛΜΟΝ

Η έκθεση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για την ελληνικήοικονομία το 2013, συζητήθηκε ήδη ευρύτατα με τηζοφερή εικόνα που δίνει: μείωση των μισθών τηντελευταία τριετία κατά 45%, θα χρειαστούν είκοσιχρόνια για να πέσει η ανεργία στο 10%,αποβιομηχάνιση που θυμίζει το 1950 κ.ά.(αναλυτικά στοιχεία και σχετική συνέντευξη τουΣάββα Ρομπόλη, στο κυρίως σώμα της σημερινής«Αυγής»). Με αφετηρία την έκθεση, συζητήσαμε μετον οικονομολόγο Πέτρο Λινάρδο-Ρυλμόν.

w Ξεκινώντας, θα ήθελα ένα πρώτο σχόλιό σου για την έκ-θεση του ΙΝΕ.Η έκθεση είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική, τόσο για την πραγ-

ματική κατάσταση της οικονομίας και της απασχόλησης όσο καιγια τα ζητήματα τα οποία έχει να αντιμετωπίσει η ελληνική οι-κονομία και κοινωνία. Η ανεργία, για να ξεκινήσω από αυτήν,βρίσκεται στο 30%. Και, σύμφωνα με την πάγια μέθοδο τουΙΝΕ, πρέπει να προσθέσουμε ένα 5% — καθώς υπάρχουν κα-τηγορίες λ.χ. ελάχιστα εργαζομένων (κάποιος που δουλεύει μίαώρα την εβδομάδα), που πρέπει να συνυπολογιστούν.

Η έκθεση, επίσης, αναφέρεται στο φαινόμενο της αποεπέν-δυσης. Ο Σάββας Ρομπόλης, στη συνέντευξη που έδωσε στηΘεσσαλονίκη, την Πέμπτη το πρωί, είπε ότι το κεφαλαιουχικόαπόθεμα της χώρας έχει φτάσει στα επίπεδα της δεκαετίας του1950. Αυτό έχει σημασία, όχι μόνο για το βάθος της κρίσης, αλ-λά και γιατί δείχνει ότι το κομμάτι των μνημονιακών πολιτικώνπου αφορά την ανταγωνιστικότητα των αμοιβών σε σχέση μετις επενδύσεις δεν λειτουργεί: η ιδέα ότι η φτηνή εργασία φέρ-νει επενδύσεις είναι μια δογματική προσκόλληση του ΔΝΤ καιτης Τρόικας. Αυτό φαίνεται επίσης και στις εξαγωγές: ενώ κα-ταβαραθρώνονται οι αμοιβές με στόχο, μεταξύ άλλων, την αύ-ξηση των εξαγωγών, αυτό δεν συμβαίνει. Η πολιτική της εσω-τερικής υποτίμησης λειτουργεί απλώς σαν μπόνους για τους ερ-γοδότες, ειδικά τους εξαγωγείς…

Με δυο λόγια, η έκθεση είναι αποκαλυπτική του φάσματος τωναποτυχιών του μνημονιακού προσανατολισμού. Μας δείχνει ότιβρισκόμαστε μπροστά σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση, που δενείμαστε έτοιμοι ως κοινωνία να αντιμετωπίσουμε. Συνεχίζου-με να βρισκόμαστε στον ευρωπαϊκό κοινωνικό πολιτισμό, όπουη απασχόληση, η σύνταξη, το κοινωνικό κράτος θεωρούνταιβασικά δεδομένα, τα δεδομένα αυτά στην Ελλάδα έχουν κλο-νιστεί εκ βάθρων, και τα εργαλεία τα οποία αναμένεται να χρη-σιμοποιηθούν παραμένουν τα εργαλεία του παρελθόντος, εν-τελώς ανεπαρκή σε μια τόσο κρίσιμη κατάσταση.

w Δώσε μας ένα παράδειγμα αυτών «εργαλείων του πα-ρελθόντος».Μιλώντας, στη δεξιά, την κεντροδεξιά, ακόμα και την κεν-

τροαριστερά, για ανάπτυξη εννοούν ότι το κεφάλαιο —ένα τμή-μα του τουλάχιστον- είναι στρατευμένο στην ιδέα της ανάκαμ-

ψης. Το κεφάλαιο όμως έχει εγκαταλείψει τη λογική αυτή και δενδείχνει κανένα ενδιαφέρον, παρά τα κίνητρα που υποτίθεται ότιπροσφέρουν οι πολιτικές του Μνημονίου, για επενδύσεις. Επι-προσθέτως, έχουμε μια οικονομία που καταρρέει από την άπο-ψη του παραγωγικού της δυναμικού, έμψυχου και άψυχου, καιζούμε μια καινούργια πόλωση της κοινωνίας: από τη μια οιφτωχοί, οι άνεργοι, οι ανήμποροι, μισθωτοί και συνταξιούχοι,και από την άλλη μια συμμαχία που επωφελείται από αυτή τηνκατάσταση, το τραπεζικό κεφάλαιο, η οικονομική ελίτ, κάποιαμεσαία στρώματα. Οπότε, η ιδέα ότι μπορούμε να επιστρέψου-με σε ένα παλιό κοινωνικό συμβόλαιο, το οποίο θα μας επανα-φέρει στα δεδομένα του ευρωπαϊκού κοινωνικού πολιτισμού,δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα.

w Όλα αυτά συνιστούν μια «ελληνική ιδιαιτερότητα»;Ασφαλώς υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία με χώρες του ευ-

ρωπαϊκού Νότου, όσον αφορά την ανεργία λ.χ. Ωστόσο, αναμ-φισβήτητα είμαστε σε χειρότερη κατάσταση. Η Ελλάδα δείχνειτο μέλλον σε άλλες χώρες. Όσο ασχολείται κανείς με την Ελλά-δα καταλαβαίνει ότι δεν είναι μια χώρα που «ξέφυγε» από κά-τι, αλλά μια χώρα που αναδεικνύει πρώτη στρατηγικά θέματαγια την Ευρώπη, τα οποία σε άλλους δεν έχουν πλήρως ξεδι-πλωθεί — ή γίνεται προσπάθεια να μη φανούν.

w Σε ποια κατεύθυνση πιστεύεις ότι πρέπει να αναζητη-θούν λύσεις;Το θέμα της απασχόλησης, σε συνδυασμό με την κοινωνική

πολιτική, και ειδικότερα την προστασία των ανέργων, είναιάμεση προτεραιότητα. Μετά, έχουμε τα θέματα της εξωτερι-κής ισορροπίας της οικονομίας, δηλαδή το εξωτερικό έλλειμμα,το οποίο δεν λύνεται μέσω της εσωτερικής υποτίμησης, χωρίςνα ξεχνάμε τα ζητήματα του περιβάλλοντος, της ενεργειακής πο-λιτικής, των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Βρισκόμαστεσε μια κατάσταση, όπου χρειαζόμαστε νέους στόχους και νέαμέσα. Χρειαζόμαστε ένα σχέδιο για την ανασυγκρότηση της οι-κονομίας, και νέες κατανομές πόρων που θα υπηρετήσουν ένατέτοιο σχέδιο, ταυτοχρόνως κοινωνικό, παραγωγικό, περιβαλ-λοντικό. Και, επίσης, δημοκρατικές διαδικασίες, μέσα από τιςοποίες θα αποφασίζεται συνολικά και θα εξειδικεύεται αυτό τοσχέδιο — σε αντίθεση με τη συνολική αυταρχικότητα που χα-ρακτηρίζει τις μνημονιακές πολιτικές, με την καταστολή καιτην αποθέωση των τεχνοκρατών.

Τέλος, πρέπει να ξαναδούμε το θέμα των κοινωνικών συμ-μαχιών. Η αναπτυξιακή κουλτούρα, μέσα στην οποία ζούμεακόμα, λέει ότι η ανάπτυξη θα υποστηριχθεί από ένα μέρος τουκεφαλαίου, ένα μέρος των μεσαίων τάξεων, η «λογική» θα πρυ-τανεύσει, και κάποια στιγμή —στο μέλλον— οι άνεργοι, οι φτω-χοί, οι πάντες θα ωφεληθούν. Δεν βρισκόμαστε καθόλου σε μιατέτοια κατάσταση. Χρειαζόμαστε, αντίθετα, να ενισχυθεί μια«λαϊκή συμμαχία», τόσο από τις κινηματικές πρωτοβουλίες όσοκαι από τις πολιτικές δυνάμεις, μια στροφή προς μια λαϊκή οι-κονομία, δημοκρατικά αποφασισμένη. Έχουμε δει τέτοια πα-ραδείγματα, ενίσχυσης και αναγνώρισης σε θεσμικό επίπεδο,της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομία, της τοπικής οικο-νομίας, της οικογενειακής οικονομίας σε χώρες όπως η Βενε-

ζουέλα ή το Εκουαδόρ. Όλα αυτά μπορούν να έχουν γρήγορααποτελέσματα όσον αφορά την απασχόληση και την ανασυγ-κρότηση της οικονομίας. Ένα εναλλακτικό νόμισμα, σε περι-φερειακό επίπεδο, λ.χ., μπορεί να βελτιώσει γρήγορα το επίπε-δο διαβίωσης. Και μολονότι υστερούμε όσον αφορά την κοι-νωνική και αλληλέγγυα οικονομία ή μια κουλτούρα αυτού τουτύπου, συγχρόνως είμαστε μια κοινωνία με πολλές δυνατότη-τες, πιο μορφωμένη και αυτό πρέπει να το αξιοποιήσουμε.

wΟ Σάββας Ρομπόλης, στη συνέντευξη που ανέφερες, μίλησεγια ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο.Έθεσε κάποιες κατευθύνσεις τις οποίες βρίσκω πολύ ενδια-

φέρουσες και ταυτόχρονα πολύ απαιτητικές. Μίλησε, λ.χ., για μιαπαραγωγική και τεχνολογική ανασυγκρότηση και την ανά-πτυξη ανά περιοχές ολοκληρωμένων συμπλεγμάτων δραστη-ριοτήτων.

Στην τεχνολογική ανασυγκρότηση, μετράει ιδιαίτερα το ζή-τημα της εκπαίδευσης και της έρευνας. Στον σημερινό καπι-ταλισμό οι εργαζόμενοι είναι εφευρετικοί, καινοτόμοι, και το κε-φάλαιο καταφέρνει να επωφελείται από αυτό. Ειδικά στην Ελ-λάδα, με ένα κεφάλαιο που δεν ενδιαφέρεται για την καινοτο-μία, ένα μέρος της στροφής της ελληνικής κοινωνίας και οικο-νομίας θα είναι να δημιουργηθούν οι κοινωνικές προϋποθέσεις,ώστε να αναπτύσσεται η εφευρετικότητα των ανθρώπων, και σεεπιστημονικό και σε πιο εφαρμοσμένο επίπεδο.

Τα συμπλέγματα δραστηριοτήτων, τώρα, είναι μια ανα-γκαιότητα, που πρέπει να αναλάβουν οι τοπικές κοινωνίες: ναδουν τι παράγουν, τι καινούργιο μπορούν να παράγουν, πώς μπο-ρούν να συνδυάσουν λ.χ. την αγροτική παραγωγή με τη μετα-ποίηση, τον πολιτισμό και τις υπηρεσίες με τον τουρισμό. Χρει-άζεται να μπουν σε μια τέτοια λογική, μια διαδικασία βέβαια πο-λύ απαιτητική, όπου το πνεύμα της συλλογικότητας πρέπει ναπροέχει. Όλα τα τελευταία χρόνια δεν αναπτύχθηκε, ούτε υπο-στηρίχθηκε από την κυβερνητική πολιτική, μια τέτοια συνάρ-θρωση τοπικών δραστηριοτήτων: έδιναν απλώς λεφτά σε επι-χειρηματίες, κυρίως με πελατειακά κριτήρια, κάτι που απέτυχεπαταγωδώς.

w Αν βάλουμε το ευρωπαϊκό πλαίσιο σε όλα αυτά που συ-ζητάμε;Είναι γεγονός ότι η Ευρώπη πρέπει να αλλάξει. Το στοίχημα

το δικό μας, της ελληνικής Αριστεράς, είναι ότι, είτε το έχει τοκαταλάβει πλήρως είτε όχι, πρέπει να συμβάλει στη διαμόρ-φωση του αυριανής Ευρώπης. Όταν λέμε, λ.χ. ότι ζητάμε μια ευ-ρωπαϊκή λύση του προβλήματος των υπερχρεωμένων κρατών(διαγραφή μέρους του χρέους, αναστολή πληρωμών, ρήτραανάπτυξης) πρόκειται για μια συνολική και ριζοσπαστική προ-σέγγιση. Αφού είμαστε μέσα στην κόντρα, το παιχνίδι αυτό θαξεδιπλωθεί συνολικά. Πρέπει να διεκδικήσουμε συμμάχους σεευρωπαϊκό επίπεδο —και νομίζω ότι θα έχουμε— οι οποίοι θαστηρίξουν αυτό το ριζοσπαστικό προσανατολισμό. Πρέπει να τοεπωμιστούμε αυτό, δεν μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά.

ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

ΕΝΘΕΜΑΤΑΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

Κείμενα των: Πέτρου Λινάρδου-Ρυλμόν, Δημήτρη Παπανικολόπουλου, Βασίλη Ρόγγα, Σταύρου Παναγιωτίδη, Δημήτρη Ζήκου, Ιωάννας Σπηλιοπούλου, Νικολάι Μπουχάριν, Κρίτωνα Ηλιόπουλου, Χριστίνας Τσαμουρά

ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 749 ΚΥΡΙΑΚΗ 8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013

Από το φάσμα της μνημονιακής αποτυχίαςπρος ένα νέο σχέδιο

ΕΝΘΕΜΑΤΑ28

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΡΟΓΓΑ

Διαβάσαμε με ενδιαφέρον το άρθρο τουφίλου Σταύρου Παναγιωτίδη για τη μη

αυτονομία της ΔΝΛ σε σχέση με την ΕΔΑ («Εν-θέματα», 4.8.) και θα θέλαμε να επισημάνουμεορισμένες ανακρίβειες και αποσιωπήσεις, οιοποίες θα ήταν δυνατό να αλλάξουν τα συμ-περάσματα του άρθρου ή τουλάχιστον την ει-κόνα της ΔΝΛ, όπως την καταγράφει. Εν ολί-γοις, ο Σ.Π. απορρίπτει την πεποίθηση περίτης ουσιαστικής αυτονομίας της ΔΝΛ έναντιτης ΕΔΑ, καθώς και την άποψη ότι αυτή ήτανη κύρια πηγή της δυναμικής και μαζικότηταςτης Οργάνωσης. Το συμπέρασμα αυτό στηρί-ζει σε εφτά επιχειρήματα, τη βασιμότητα τωνοποίων θα προσπαθήσουμε να ελέγξουμε.

Πρώτον, δεν ισχύει ότι «ήδη από το 1963 […]η Νεολαία ΕΔΑ είχε αρχίσει να μαζικοποιεί-ται έντονα». Η προσχώρηση των παράνομωνΕπονιτών το ’58 και οι προσχωρήσεις μελώνμέχρι το ’63 δεν είναι τίποτα μπροστά στην ορ-γανωτική έκρηξη μετά τη δολοφονία τουΛαμπράκη. Άλλωστε, η έκρηξη οφείλεται στηνίδρυση της Δημοκρατικής Κίνησης ΝέωνΓρηγόρης Λαμπράκης (ΔΚΝΓΛ), και όχι στημαζικοποίηση της Ν. ΕΔΑ. Και, ως γνωστόν,η ΔΚΝΓΛ αφενός επέδειξε ευελιξία ως προςτον τύπο ένταξης, αφετέρου είχε διακηρύξειότι δεν ανήκει σε κανένα κόμμα. Αυτή η αυ-τονομία υπήρξε καθοριστική ώστε να μαζι-κοποιηθεί η αριστερή νεολαία την οποία κλη-ρονόμησε η ΔΝΛ με τη συγχώνευση Ν. ΕΔΑκαι ΔΚΝΓΛ.

Δεύτερον, πράγματι «η πολιτική σύνδεσηΔΝΛ και ΕΔΑ ήταν απολύτως γνωστή». Τισχέση έχει όμως με τη δυναμική και τη μαζι-κοποίηση, θετική ή αρνητική; Για να απαν-τήσουμε, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι τοαπόγειο της οργανωτικής ανάπτυξης τηςΔΝΛ υπήρξε το ιδρυτικό Συνέδριο (Μάρτης’65), και όχι κάποια στιγμή της μετέπειτα«κομματικής» της πορείας. Από τη στιγμήπου ο Μίκης δήλωσε ρητά ότι ο ίδιος και οιΛαμπράκηδες είναι κομμουνιστές, αυτό στοί-χισε στην Οργάνωση. Όχι μόνο το εκμεταλ-λεύθηκε δεόντως η Δεξιά και έκτοτε η κατα-στολή άρχισε να πλήττει παντοιοτρόπως τηΔΝΛ, περιορίζοντας τη μαζικότητά της, αλλάκαι πολλοί νέοι δεν ήθελαν να ταυτιστούν μετέτοιο τρόπο. Όπως σημειώνει εξέχον στέλε-χος της ΔΝΛ, «το άπλωμα αυτής της επιρροήςνομίζω ότι το υπερεκτιμήσαμε ως κατάκτησηκαι περιουσιακό στοιχείο της Αριστεράς. Αυ-τή η Οργάνωση έγινε γρήγορα κομματική ορ-γάνωση. Τα συνθήματά της δηλαδή δεν αν-ταποκρίνονταν σε αυτό που προσήλκυσε ταευρύτερα στρώματα της νεολαίας. […] Δηλαδήο άλλος δεν τον είχε κατακτήσει η υπόθεσηνα γίνει σοβιέτ η Ελλάδα. […] Ήταν άλλοι άν-θρωποι, οι οποίοι άλλα πράγματα περιμένα-νε. […] και έρχεται και η πίεση από τον αντί-παλο που του δημιουργεί δυσκολία και σου λέ-ει “εγώ τώρα τι δουλειά έχω εδώ;”»1.

Τρίτον, πράγματι η ΔΝΛ στήθηκε «από ταπάνω». Αυτό όμως δεν θα ήταν δυνατό, χωρίςτο ρεύμα πολιτικοποίησης και κινητοποί-ησης μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη (τοοποίο και δεν περίμεναν τα ηγετικά στελέχητης ΕΔΑ): χωρίς αυτό, δεν θα υπήρχε ΔΝΛ.Άλλωστε, την αυθόρμητη έκρηξη της νεολαί-ας θέλησε να καναλιζάρει και να εκμεταλλευ-θεί η ΕΔΑ. Επομένως, η ΕΔΑ δεν ήθελε αυ-τόνομη νεολαία, όχι οι νέοι που προσέρχον-

ταν ενθουσιωδώς. Και αυτό ακριβώς απηχείεκείνο που τονίζει ο Σ.Π., ότι στις συνεντεύξειςτους πολλά μέλη της ΔΝΛ θεωρούν «ψευδαί-σθηση» της εποχής την αυτονομία της Οργά-νωσης. Δεν τους ήταν αρεστή πολιτικά. Αντι-θέτως, οι σχέσεις των νέων με τους μεγαλύ-τερους του κόμματος ήταν μονίμως συγ-κρουσιακές. Η σχετική αυτονομία της Οργά-νωσης συνολικά αποτυπωνόταν στο εξής: «Οδημοκρατικός συγκεντρωτισμός λειτουργού-σε, αλλά στη ΔΝΛ δίνονταν απλώς οι γενικέςγραμμές. Από κει και πέρα υπήρχε μεγάλο πε-ριθώριο πρωτοβουλιών, όπως επισημαίνουνσχεδόν όλα τα μέλη της από τα οποία πήρα συ-νέντευξη για τις ανάγκες της έρευνας. Υπήρ-χαν οργανώσεις της ΔΝΛ που απέρριπταντον έλεγχο του κόμματος και αυτό δεν μπο-ρούσε να τις ποδηγετήσει. Έτσι, πολλές φο-ρές οι αποφάσεις του κόμματος ανατρέπον-ταν».2

Τέταρτον, πράγματι η επιτυχία της ΔΝΛ

εδράζεται στη μαχητικότητα και «τους αγώνεςτων μελών της». Όμως η μαχητικότητα έχειδιττή σχέση με τη μαζικοποίηση. Αφενός ημαχητική Ν. ΕΔΑ δεν ήθελε τη συνένωση μετη ΔΚΝΓΛ, για να μη γίνουν «χυλός» οι δοκι-μασμένοι στον αντικαραμανλικό αγώνα Εδαΐ-τες, εντασσόμενοι στην ίδια Οργάνωση μετους πιο χαλαρούς της ΔΚΝΓΛ. Αφετέρου, λό-γω αυτής της διαφωνίας, πολλά από τα πιομαχητικά στελέχη της Ν. ΕΔΑ αποχώρησαν,δημιουργώντας αυτόνομες οργανώσεις τηςάκρας Αριστεράς. Βλέπουμε δηλαδή ότι υπόσυγκεκριμένες συνθήκες η μαχητικότητα έχειεκλεκτικές συγγένειες με τον σεχταρισμόκαι/ή την απομαζικοποίηση. Η αυτονομία,που είχε αρχίσει να κερδίζει τα πιο μαχητικάκομμάτια των αριστερών νέων στην ανε-πτυγμένη Ευρώπη, υιοθετήθηκε στην Ελλάδααπό… Λαμπράκηδες, που δημιούργησαν ορ-γανώσεις της άκρας Αριστεράς και συνέχι-ζαν να λειτουργούν συμπληρωματικά ως

προς τη ΔΝΛ. Πέμπτον, η επιτυχία της ΔΝΛ εδράζεται

επίσης στο ότι «πρόσφερε οξυγόνο πολιτικο-ποίησης και κοινωνικοποίησης σε μια γενιάπου ασφυκτιούσε στο συντηρητικό πολιτικόκαι κοινωνικό πλαίσιο». Όπως όμως τονίζουνπολλοί Λαμπράκηδες, η πολιτιστική ζωή στοεσωτερικό της Οργάνωσης τους έδινε γιαπρώτη φορά τη δυνατότητα να αυτονομη-θούν από τους γονείς τους.

Έκτον, δεν ισχύει ότι «οι μεγάλες κινημα-τικές εκρήξεις που συνέβαλαν στην άνθησήτης ήρθαν την άνοιξη του 1963, άρα μια αρι-στερή νεολαία δεν θα μπορούσε να μαζικο-ποιηθεί νωρίτερα»: η πρώτη κινηματικήέκρηξη για το Κυπριακό χρονολογείται σταμέσα της δεκαετίας του ’50, ενώ οι μεγάλοιαγώνες του 114 έλαβαν χώρα την άνοιξη του’62 και όχι του ’63.

Έβδομον, η ανάπτυξη της ΔΝΛ στην περι-φέρεια ναι μεν στηρίχθηκε πρωτογενώς σταοικογενειακά δίκτυα της Αριστεράς (γεγονόςπου από μόνο του δεν προδίδει έλλειψη αυ-τονομίας, αφού αυτό συμβαίνει συνήθως στιςαριστερές οργανώσεις), αλλά μαζικοποιήθη-κε χάρη σε μια αυτόνομη στρατηγική της Ορ-γάνωσης, που επέτρεπε στα παιδιά κεντρώωνκαι δεξιών να συνυπάρχουν στις Λέσχες τωνΛαμπράκηδων.

Με τις παραπάνω παρατηρήσεις ελπίζου-με να δώσαμε μια σαφέστερη εικόνα για τοισοζύγιο της αυτονομίας/κομματικότητας τηςΔΝΛ και της σχέσης της με τη μαζικοποίησητης Οργάνωσης, πέρα από «ασυγχώρητεςδιαστρεβλώσεις του πραγματολογικού υλι-κού», «εκλεκτικισμούς» και «προσαρμογέςερωτημάτων του παρελθόντος στις ποικίλεςπροτιμήσεις του παρόντος».

1 Bλ. Δ. Παπανικολόπουλος, Συλλογική δράση καιδημοκρατία στην προδικτατορική Ελλάδα. Ο συγ-κρουσιακός κύκλος του ’60, διδακτορική διατριβή,Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, Πάν-τειο Πανεπιστήμιο, 2013.2 Στο ίδιο, σ. 225.

Ο Μίκης Θεοδωράκης στα Γιάννενα, στη Λέσχη Νεολαίας Λαμπράκη, σε προσυνεδριακή συγκέντρωση,Χειμώνας 1964. ΕΜΙΑΝ, Φωτογραφική Συλλογή Παναγιώτη Σταμάτη.

Για την κομματικότητα της ΔΝΛ

Τα σχόλια των δύο φίλων μου και συντρόφων είναι παραπάνω απόκαλοδεχούμενα. Δεν ανατρέπουν όμως τη θέση μου. Πρώτον, η

Νεολαία Λαμπράκη δεν ήταν αυτόνομη οργάνωση κατά τον τρόποπου έχει καταγραφεί στις συλλογικές αριστερές αναπαραστάσεις τουπαρελθόντος. Ήταν μια οργάνωση με ισχυρούς δεσμούς με την ΕΔΑ τηςοποίας την πολιτική υλοποιούσε, αφού τα καθοδηγητικά στελέχη τηςανήκαν στο μηχανισμό της ΕΔΑ και του παράνομου ΚΚΕ. Αυτό βε-βαίως δεν καθιστά τη ΔΝΛ κάτι σαν την ΚΝΕ των ημερών μας, μια ορ-γάνωση χωρίς την παραμικρή αυτονομία. Γι’ αυτό και «ο δημοκρατι-κός συγκεντρωτισμός λειτουργούσε, αλλά στη ΔΝΛ δίνονταν απλώς οιγενικές γραμμές».

Δεύτερον, είναι λάθος να θεωρούμε ότι στη γιγάντωση της Νεολαί-ας Λαμπράκη συνέβαλε κυρίως η «αυτονομία», πόσο μάλλον να τησυγχέουμε με τον ευρύ ιδεολογικό χαρακτήρα και την πολυσυλλεκτι-κότητα της οργάνωσης, που πραγματικά αποτέλεσε την πιο κομβικήαιτία της γιγάντωσής της — αφού προσέλκυσε μαζικά νέους που δενείχαν καθόλου έντονη την αριστερή ταυτότητα και τις σχετικές νόρμες,όπως επισημαίνουν και οι δύο σύντροφοι, λέγοντας πως «η ΔΚΝΓΛ επέ-δειξε ευελιξία ως προς τον τύπο ένταξης». Όμως, στη φράση τους πωςη ΔΝΛ «μαζικοποιήθηκε χάρη σε μια αυτόνομη στρατηγική της Ορ-γάνωσης, που επέτρεπε στα παιδιά των κεντρώων και των δεξιών νασυνυπάρχουν στις Λέσχες των Λαμπράκηδων χωρίς προβλήματα»υπάρχει ακριβώς αυτή η σύγχυση: δεν ήταν καθόλου ζήτημα αυτονο-μίας, αλλά πολιτικού περιεχομένου, μεθόδου προσέγγισης του κόσμου

χωρίς πολλά ιδεολογικά προαπαιτούμενα, ανοιχτής πλουραλιστικήςταυτότητας της ΔΝΛ. Άλλωστε, μια οργάνωση θα μπορούσε να είναι αυ-τόνομη και ταυτόχρονα να έχει σεχταριστικό ιδεολογικό χαρακτήρα.Αν το ζήτημα λοιπόν είναι αυτό, ασφαλώς συμφωνούμε πως για τηΔΝΛ, όπως και την ΕΠΟΝ, το βασικό δυναμικό στοιχείο ήταν ο ενω-τικός τους χαρακτήρας, το ότι δεν εξέπεμπαν και δεν προϋπέθετανμια κλειστή αριστερή ταυτότητα, αλλά έφεραν χαρακτηριστικά πουθα μπορούσαν να προσελκύσουν πολλούς νέους με διαφορετικές ανα-φορές, ακόμη και στοιχεία της κυρίαρχης ιδεολογίας, όπως η εθνικήταυτότητα. Και η επισήμανσή τους πως όταν «ο Μίκης δήλωσε ότι οίδιος και οι Λαμπράκηδες είναι κομμουνιστές, αυτό στοίχισε στην Ορ-γάνωση», επιβεβαιώνει τη θέση μου. Η αναφορά του Θεοδωράκη έκα-νε ζημιά όχι επειδή κατέδειξε την κομματική σύνδεση ΔΝΛ και ΕΔΑ(η οποία άλλωστε για προφανείς λόγους δεν αναφερόταν στον κομ-μουνισμό), αλλά επειδή περιόρισε το ιδεολογικό της εύρος, την ανοι-χτή της ταυτότητα. Αυτό ακριβώς επισημαίνει και το παράθεμα που δί-νουν.

Εν πάση περιπτώσει, μιλώντας ευρύτερα και όχι για τους δυο φίλους,όλοι μας μπορούμε και πρέπει να έχουμε για το παρόν και για τον χα-ρακτήρα των οργανώσεων της Αριστεράς όποια θέση επιθυμούμε.Δεν χρειάζεται όμως να αναζητούμε κάθε φορά τη δικαίωσή της στοπαρελθόν, θέτοντας όχι τα ερωτήματα της συγχρονίας του αλλά τηςσημερινής. Γιατί έτσι, συνήθως, στραπατσάρουμε το παρελθόν καιχαντακώνουμε το μέλλον.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗ

Νεολαία Λαμπράκη: Οικοδομώντας και όχι προαπαιτώντας την ταυτότητα

ΕΝΘΕΜΑΤΑ30

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΖΗΚΟ

w Έχουμε ακούσει συχνά να γίνεται λόγοςγια την «υδατική κρίση». Ποια είναι ηπραγματικότητα στην οποία αναφέρεταιμια τέτοια διατύπωση;Σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχει μια σπα-

νιότητα του συγκεκριμένου πόρου, το οποίοέχει ως αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του πλη-θυσμού να στερείται την πρόσβαση στο νε-ρό. Βέβαια, αυτό αφορά κυρίως τις χώρεςτου «Τρίτου Κόσμου». Στην Ευρώπη είχε λυ-θεί σε μεγάλο βαθμό τουλάχιστον εδώ καιμισό αιώνα, όσον αφορά την ποσότητα αλλάκαι την ποιότητα. Ωστόσο, και περιοχές τηςΕυρώπης συνεχίζουν να αντιμετωπίζουνσοβαρό πρόβλημα διαθεσιμότητας νερού.Τα αίτια δεν είναι τόσο φυσικά (λ.χ. η κλιμα-τική αλλαγή), αλλά ανάγονται κυρίως στηναλλαγή οικονομικών δομών. Το βλέπουμε,πολύ έντονα, σε νοτιοευρωπαϊκές χώρες, καιστην Ελλάδα, όπου παραδοσιακές καλλιέρ-γειες υποκαταστάθηκαν με άλλες, πολύ πιουδροβόρες. Το ίδιο ισχύει και με την κτηνο-τροφία. Αλλά ο σημαντικότερος παράγονταςείναι ο τουρισμός. Για παράδειγμα, ένα νησί10.000 κατοίκων δέχεται 100.000 επισκέ-πτες το καλοκαίρι. Όχι μόνο όλοι αυτοί οιάνθρωποι χρειάζονται πολύ περισσότερο νε-ρό, αλλά, κυρίως, το νησί χρειάζεται υποδο-μές για να εξυπηρετεί 100.000 επισκέπτες(δίκτυο, αποχέτευση, διαθεσιμότητα, επε-ξεργασία του νερού). Αυτό συνεπάγεται ένατεράστιο οικονομικό κόστος για υποδομέςαχρείαστες όλο τον υπόλοιπο χρόνο. Έτσι,μεγάλο μέρος δημοτικών ή δημόσιων χρη-μάτων θα δοθεί για να φτιαχτούν υπόνομοιγι’ αυτά τα 10.000 άτομα, αντί να επενδυθείσε σχολεία, κέντρα υγείας, εξορθολογισμέ-νη γεωργία κ.ο.κ. Με δυο λόγια, κρίση υδα-τική υπάρχει, όμως είναι ανθρωπογενής, καιόχι φυσική.

wΚαι όσον αφορά τους «πολέμους για το νε-ρό», κάτι που επίσης έχουμε ακούσει πολ-λές φορές τα τελευταία χρόνια;Ο δημόσιος λόγος σχετικά με τους πολέ-

μους «του νερού» έχει αναπτυχθεί από τη δε-καετία του 1990 — και μάλιστα μαζί με τηρητορική για τη σωστή τιμολόγηση του νερού,την ιδιωτικοποίηση, την απαξίωση δημό-σιων επιχειρήσεων. Υπάρχει ένα πολύ εν-διαφέρον ντοκιμαντέρ, το Blue Gold, με βα-σική ιδέα ότι το νερό είναι το πετρέλαιο τουμέλλοντος, για το οποίο θα γίνονται οι πόλε-μοι, καθώς και σχετικές δηλώσεις του Κόφφι

Ανάν, δημοσιεύματα των Νew York Timesκ.ο.κ.

Μια σειρά έγκυρες μελέτες αμφισβητούναυτό τον λόγο σε δύο επίπεδα. Πρώτον, τονερό είναι μεν στόχος, θύμα ή έπαθλο τωνσυγκρούσεων —από αρχαιοτάτων χρόνωνστη Μεσοποταμία μέχρι σήμερα— αλλά όχιη γενεσιουργός αιτία τους. Δεύτερον, σε πολ-λές περιπτώσεις το νερό, λόγω της σημασίαςαλλά και του χαρακτήρα του (λ.χ. ένα ποτάμιπου διασχίζει σύνορα) λειτουργεί ως παρά-γοντας ειρηνικής επίλυσης προβλημάτων. Οιπιο πετυχημένες συνομιλίες στη Μέση Ανα-τολή αφορούν τον διαμοιρασμό του νερούστον Ιορδάνη ποταμό, μεταξύ Ιορδανίας, Ισ-ραήλ, Παλαιστίνης, Συρίας κ.ο.κ. Το πετρέ-λαιο, όσο πολύτιμο κι αν είναι, δεν το πίνεις.Αν στερήσεις το νερό από τον άλλο, τον κα-ταδικάζεις σε θάνατο — κυριολεκτικά· καιτον αγρότη επιπλέον και σε έμμεσο θάνατο·και αυτό, εν τέλει, παίζει σημαντικό ρόλο στιςδιαπραγματεύσεις.

Στον αντίποδα ακριβώς των συνομιλιώναυτών, ένα από τα πιο σημαντικά παραδείγ-ματα είναι η Βολιβία: χύθηκε αίμα, σκοτώ-θηκαν άνθρωποι, είχαμε ουσιαστικά μιαεπανάσταση, επειδή το νερό ιδιωτικοποι-ήθηκε και χιλιάδες Βολιβιανοί έχασαν τηνπρόσβαση σ’ αυτό. Υπάρχει και μια ωραίασχετική ταινία, το Ακόμα και η βροχή, τηςΙθιάρ Μπολάιν, που την προτείνω στους φοι-τητές μου.

w Η αναφορά στην υδατική κρίση συν-δυάζεται συχνά με την ανάγκη ιδιωτικο-ποίησης του νερού, με το επιχείρημα λ.χ.ότι έτσι θα αυξηθεί η τιμή του (κάτι ανα-γκαίο για ένα είδος σε σπανιότητα), θα ορ-θολογικοποιηθεί η χρήση και η διαχείρι-σή του. Τι πιστεύεις;Υπάρχει μια εγγενής ασυμβατότητα μετα-

ξύ του πώς λειτουργεί μια ιδιωτική επιχεί-ρηση και της ανάγκης προστασίας του πό-ρου. Μια εταιρεία, είτε περίπτερο είναι είτεεταιρεία υδάτων, έχει στόχο το κέρδος. Επο-μένως, επιδιώκει να πουλήσει όσο το δυνα-τόν περισσότερο, οπότε σπαταλάει τον πόρο.Αν πάλι θέλει να έχει κέρδος χωρίς να που-λήσει περισσότερο, τότε πρέπει να μειώσειτο κόστος: θα μειώσει το προσωπικό και τιςεπενδύσεις που χρειάζονται για να έχει υψη-λή ποιότητα το νερό. Τέλος, μια ακόμα δυνα-τότητα κερδοφορίας είναι να αυξήσει την τι-μή του.

Αυτά που λέγονται για την ιδιωτικοποί-ηση της ΕΥΔΑΠ και της ΔΕΥΑΘ ακολουθούν

μια λογική ξεπερασμένη στον ευρωπαϊκόχώρο, μια συζήτηση που γινόταν στην Αγ-γλία τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στηνυπόλοιπη Ευρώπη στα τέλη του 1990. Αυτόπου επιχειρείται σήμερα στην Ελλάδα δοκι-μάστηκε σε χώρες του ευρωπαϊκού Βορράκαι απέτυχε. Στην Ευρώπη τουλάχιστον το70% των εταιρειών ύδρευσης είναι ή δημό-σιες ή δημοτικές. Δεν ισχύει λοιπόν ότι εί-μαστε η «τελευταία σοβιετική δημοκρατία»…

w Τι μας δείχνει, στο ζήτημα αυτό, η διε-θνής εμπειρία;Θα σταθώ σε δύο περιπτώσεις που μας

προσφέρουν δύο διαφορετικές προοπτικές: τοΠαρίσι και το Βερολίνο. Στο Παρίσι, η Veoliaκαι η Suez, δύο από τις μεγαλύτερες εταιρεί-ες παγκοσμίως στη διαχείριση δικτύωνύδρευσης, ανέλαβαν τη διαχείριση του νε-ρού το 1985. Το 2008, ο δήμος έλαβε, με μάλ-λον ψυχρά οικονομικά κριτήρια, την απόφα-ση να μην ανανεώσει τη σύμβαση και το2010 δημιούργησε μια δημοτική εταιρεία. Ηαπόφαση δεν οφειλόταν σε πίεση των πολι-τών ή σκάνδαλα, αλλά σε δύο μεγάλα προ-βλήματα. Πρώτον, δεν υπήρχε διαφάνεια στιςαποφάσεις διαχείρισης του νερού, γιατί οιδιώτης δεν έχει καμιά υποχρέωση να ενη-μερώνει τον δήμο — και αυτό έχει σημασίασε έναν τόσο ευαίσθητο πόρο, όταν θέλειςλ.χ. να εφαρμόσεις πολιτικές προστασίας.Δεύτερον, ο δήμος πλήρωνε πολλά, χωρίς κα-νένα όφελος. Με τη νέα δημοτική επιχείρη-ση υπήρξε εξοικονόμηση 15% όσον αφοράτον πόρο, κέρδος από τον πρώτο χρόνο λει-τουργίας και ταυτόχρονα μείωση των τιμο-λογίων κατά 8%.

Στο Βερολίνο το 1999 ιδιωτικοποιήθηκεμερικώς η επιχείρηση ύδρευσης. Την ανέλα-βαν δύο μεγάλοι «παίκτες» στην αγορά τουνερού, η Veolia και η RWE. Η συμφωνία προ-έβλεπε ότι για τέσσερα χρόνια δεν θα γίνον-ταν αυξήσεις. Μετά άρχισε μια ραγδαία αύ-ξηση της τιμής του νερού, μειώθηκαν οι θέ-σεις εργασίας, στο πλαίσιο του «εξορθολογι-σμού» της εταιρείας. Σε μια δεκαετία οι δύομεγάλοι παίκτες έκαναν απόσβεση, και ο δή-μος, ενώ κέρδιζε πάνω από 100 εκατομμύ-ρια το 1997, το 2002 έπρεπε να πληρώνει 10εκατομμύρια. Το ενδιαφέρον, που έζησα απόκοντά, είναι η συνέχεια. Το 2008 περίπου άρ-χισε η συλλογή υπογραφών για να γίνει δη-μοψήφισμα, με αίτημα να δημοσιοποιηθούνπλήρως οι λεπτομέρειες της συμφωνίαςιδιωτικοποίησης, που ήταν ασαφής. Ο δή-μος ακολούθησε παρελκυστική πολιτική, λ.χ.

δημοσιοποιώντας κάποια στοιχεία και τρε-νάροντας το δημοψήφισμα. Ποιο ήταν τοαποτέλεσμα; Πρώτα η RWE και μετά η Veo-lia, πριν ακόμα γίνει το δημοψήφισμα, ανα-κοίνωσαν ότι αποχωρούν! Και έτσι αποφα-σίστηκε η επαναδημοτικοποίηση.

Είναι ειρωνικό ότι η τρόικα, με κυρίαρχη τηΓερμανία, πιέζει την Ελλάδα για ιδιωτικο-ποιήσεις, τη στιγμή που στην ίδια τη Γερμα-νία η συντριπτική πλειοψηφία των εταιρειώνύδρευσης παραμένουν δημοτικές, ενώ ακό-μα και οι λίγοι πειραματισμοί ιδιωτικοποί-ησης (με πιο σημαντικό το Βερολίνο) απέτυ-χαν και το νερό επανέρχεται σε δημόσιοέλεγχο.

w Ωστόσο, στην Αγγλία παραμένει ιδιωτι-κοποιημένο…Έχει μεγάλο ενδιαφέρον: η Αγγλία είναι η

μοναδική ευρωπαϊκή περίπτωση που προ-χώρησε σε πλήρη ιδιωτικοποίηση, στις αρχέςτης δεκαετίας του 1990. Έπειτα λοιπόν απόμια εικοσαετία, από πλευράς παραγωγικό-τητας, με αυστηρά οικονομικά κριτήρια, δενυπάρχει διαφορά μεταξύ Αγγλίας και Σκω-τίας (όπου η ύδρευση παραμένει στο δημό-σιο), ενώ οι τιμές στη Σκωτία είναι πολύ χα-μηλότερες. Η εμπειρία της Αγγλίας καταρρί-πτει δύο μύθους. Ο πρώτος είναι ότι ο ελεύ-θερος ανταγωνισμός οδηγεί σε καλή ποι-ότητα, πτώση των τιμών κλπ. Δεν υπήρξε κα-νένας ανταγωνισμός, καθώς κάθε εταιρείαανέλαβε μία περιοχή: το κρατικό μονοπώλιοέδωσε τη θέση του στο ιδιωτικό μονοπώλιο.Ο δεύτερος μύθος είναι ότι θα υπήρχε αυξα-νόμενη αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών,λόγω της συρροής επενδυτών κλπ. Όχι μόνοδεν συνέβη κάτι τέτοιο, αλλά, επιπλέον, λό-γω κακής συντήρησης —όπως και με τα τρέ-να— αναγκάστηκε το δημόσιο να συνεισφέ-ρει οικονομικά.

w Ας προχωρήσουμε τώρα στην Ελλάδακαι στα σχέδια της κυβέρνησης για την ΕΥ-ΔΑΠ και τη ΔΕΥΑΘ.Από το 1999, το 40% της ΕΥΔΑΠ ανήκει

σε ιδιώτες, ενώ η επιχείρηση λειτουργεί ήδημε ιδιωτικά κριτήρια επί της ουσίας. Ωστόσο,στην ΕΥΔΑΠ, σε αντίθεση με τη Γερμανία λ.χ.,δεν υπήρχαν μεγάλοι διεθνείς παίκτες: οι με-γαλύτεροι μέτοχοι δεν κατείχαν πάνω απότο 3% των μετοχών. Σήμερα, και η ΕΥΔΑΠκαι η ΔΕΫΑΘ μπαίνουν σε μια διαδικασίαιδιωτικοποίησης του πλειοψηφικού τους πα-κέτου και πλήρους απώλειας του δημόσιουελέγχου. Θα ριψοκινδυνεύσω μια πρόβλεψηγια το τι θα συμβεί, αν προχωρήσει η ιδιωτι-κοποίηση.

Η ΕΥΔΑΠ και η ΔΕΥΑΘ θα πουληθούν πλέ-ον σε «μεγάλους παίκτες». Θα έχουμε συνεχήαύξηση των τιμολογίων (με αιτιολογία τηνανάγκη επενδύσεων, μείωσης της κατανά-λωσης, αλλά και την ανάγκη κερδοφορίαςμιας υγιούς επιχείρησης). Ταυτόχρονα, θαέχουμε υποβάθμιση της ποιότητας, γιατί,όπως έδειξε και το προηγούμενο της Αγγλίας,η συντήρηση των υποδομών —είτε μιλάμεγια φράγματα είτε για δίκτυα, για καθαρισμόή για απόβλητα—, ειδικά από τη στιγμή που

Iδιωτικοποίηση του νερού: ένα μοντέλο ξεπερασμένο και προβληματικόΗ πλήρης ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ και της ΔΕΥΑΘ αποτελεί ένα ξεχωριστό μέ-τωπο, στον γενικότερο καταιγισμό εκποίησης δημόσιου πλούτου, δημόσιων αγα-θών και επιχειρήσεων, καθώς ανακινεί ζητήματα οικονομικά, οικολογικά, πολιτι-σμικά, ποιότητας ζωής. Για όλα αυτά συζητήσαμε με τον Δημήτρη Ζήκο, ειδικό σεζητήματα υδάτινων πόρων. Γεννημένος το 1974 στην Αθήνα, ο Δ. Ζήκος σπούδα-σε στατιστική στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, ενώ η διατριβή του, στο Πάντειο, με-λετάει συγκριτικά τη διαχείριση του νερού στην Αθήνα, το Λονδίνο και τη Φραγκ-φούρτη. Από το 2006 ζει στη Γερμανία και σήμερα είναι λέκτορας και επιστημονι-κός συντονιστής ερευνητικών προγραμμάτων στο Πανεπιστήμιο Χούμπολντ τουΒερολίνου. Η έρευνα και οι δημοσιεύσεις του εστιάζονται σε θέματα συνεργασίαςκαι συγκρούσεων σχετικά με τους φυσικούς πόρους και ειδικότερα τα «κοινά».

35ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013

ΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

«Στ’ Ανώγεια όλα είναι αληθινά. Δενυπάρχουνε πλαστικά, ούτε υποκατά-

στατα. Υπάρχει πέτρα, ξύλο, χρώμα και πρά-σινο της Γης. Ευγένεια από τη φύση κι όχιαπό σκοπιμότητα. Νερό και υφαντά, μεύφανση δύσκολη και μπλεγμένη, αλλά με ένααποτέλεσμα, θα ’λεγα, θεϊκά απλό. Υπάρχου-νε οι κάτοικοι, εντατικά γραμμένοι, λες κι ήρ-θαν στον κόσμο χτες. Υπάρχει και η φωνήτους. Περήφανα κι όχι αδιάκριτα δυνατή. Γιαν’ ακουστεί στην αντικρινή πλαγιά, στην πα-ρακάτω χώρα και στα δυο άκρα του νησιού.Στ’ Ανώγεια υπάρχει η Κρητική ματιά, που λέ-ει ο Καζαντζάκης. Η εκ βαθέων δύναμη, ηαπό Θεού — που λεν οι Χριστιανοί».

Όσα ο Μάνος Χατζιδάκις (Τα σχόλια τουΤρίτου) κατέγραφε ως χνάρια αυθεντικότη-τας πριν από τριάντα πέντχρόνια, με αφορμήτους Μουσικούς Αγώνες, είναι και σήμερα ευ-διάκριτα. «Δραματικά παρούσα» και η μνή-μη («Κανένας δεν ξεχνά, τίποτα δεν ξεχνιέ-ται»), που «επιλέγει το ουσιαστικό για να τοσπείρει στο Μέλλον»: από τις 12 ως τις 14Αυγούστου ο Δήμος Ανωγείων διοργάνωσεαντιφασιστικό φεστιβάλ, τιμώντας την 69ηεπέτειο του Ολοκαυτώματος του χωριού απότα γερμανικά στρατεύματα κατοχής το 1944(πρόκειται για το τρίτο ολοκαύτωμα μέσα σε120 χρόνια, καθώς είχαν προηγηθεί δύο απότους Τούρκους, το 1822 και το 1867). Αυτή«της αντρειάς η φλέγα», η περήφανη φωνήτου τόπου και των κατοίκων (με την αλυσίδατων γενεών) ενάντια στις αναβιώσεις του να-ζισμού καθιστά τα Ανώγεια, εκτός από μνη-μείο ηρωισμού, κύτταρο αέναης αντίστασηςστους σκοτεινούς καιρούς μας.

Στο χωριό μάς υποδέχτηκαν συνθήματα—και μαντινάδες— με αντιφασιστικό πε-ριεχόμενο γραμμένα σε διάφορα σημεία απόμαθητές. Θα ήταν παράλειψη να μην τονι-στούν η δραστηριοποίηση και η εγρήγορσητων νέων — και μέσω της ενημερωτικής σε-λίδας που δημιούργησαν στο facebook. Σεσυνεργασία με τοπικούς φορείς και με επί-κεντρο το θέατρο «Νίκος Ξυλούρης» καθώςκαι τις πλατείες του χωριού πραγματοποι-

ήθηκαν ποικίλες εκδηλώσεις, που διακρί-νονταν για την ποιότητά τους: προβολές ται-νιών, εργαστήρι ζωγραφικής για παιδιά, σκα-κιστικοί αγώνες, έκθεση με θέμα «Προσωπι-κότητες και αγώνες της μη βίας», συζήτησηγια το φασισμό, διαδήλωση, συνέλευση γιατο φασισμό και τη δημοκρατία σε καιρούςκρίσης, μουσικο-ποιητική παράσταση με τίτ-λο «Αναντράνισμα». Τέλος, οι συναυλίες, απόπαραδοσιακή μουσική μέχρι τζαζ, έκανανκάθε βραδιά του Αντιφασιστικού να κλείνειμε γλέντι. Στις 11 Αυγούστου εξάλλου σταΑνώγεια διοργανώθηκε η παγκρήτια καντά-δα, με τη συμμετοχή μουσικών και χορευ-τών, στο πλαίσιο του εορτασμού της Ένωσηςμε την Ελλάδα.

Σε μια αυτόνομη εν πολλοίς τοπική κοι-νωνία, όπου τα εκλογικά ποσοστά δε δημι-ουργούν ανησυχία για την άνοδο της ακρο-δεξιάς, κάτοικοι, πανεπιστημιακοί, επισκέ-πτες, εκπρόσωποι πολυσυλλεκτικών συλλο-γικοτήτων συζήτησαν, με σημείο σύγκλισηςκαι κοινή αγωνία την υπεράσπιση της δη-μοκρατίας. Στο περιθώριο του φεστιβάλ οπαλμός της καθημερινότητας αποπνέει ανά-λογες αξίες: το σεβασμό της διαφορετικότη-τας, τον πλούτο της πολυμορφίας. Εύφοροέδαφος για την ανάπτυξή τους η συντροφι-κότητα, η ευθύτητα και η γενναιοδωρία τωνντόπιων· ελάχιστο αντίδωρο η ευγνωμοσύ-νη μας. Σύμμαχοι ο φυσικά ρέων χρόνος (θε-ραπεύοντας τον τραυματισμένο της πρω-τεύουσας) κι ο αέρας, που διώχνει μακριά τοφόβο και κινείται ορμητικά όπως τα κύματατης κρητικής μουσικής, ανάσα και κραυγήελευθερίας, μαχόμενη επαναστατική ουσία.

Στις στράτες του Ψηλορείτη, εκεί όπου τοδρόμο των ανταρτών, των βοσκών και τωναγριμιών όριζε και ορίζει η γυμνή πέτρα, οουρανός φαίνεται προσιτός, το φως σε αρμο-νία με τους ίσκιους των βουνών. Αναζητών-τας τον μίτο του μύθου στη μήτρα της γης, τοΙδαίον Άντρον, Ανωγειανοί μάς έλεγαν ότισυμβούλευαν να το επισκεφτεί όποιον αντι-μετώπιζε ένα δίλημμα, για να «πάρει πράξη».Με την ελπίδα να συνεχιστεί, το αντιφασι-στικό φεστιβάλ αποτέλεσε γόνιμο έναυσμαγια να «πάρουμε πράξη», στον πόλεμο ενάν-τια σε ό,τι υποδουλώνει, σε ό,τι πληγώνει τηναξιοπρέπεια, και συνάμα μύηση «στο μετε-ρίζι τσ’ ανθρωπιάς και τση τιμής το χρέος».

δεν παράγουν άμεσα κέρδος, θα είναι πλημ-μελής. Θα υπάρχει αδιαφάνεια — εδώ αυτόσυνέβη σε χώρες με πολύ μεγαλύτερη σχε-τική παράδοση όπως η Γερμανία… Και, τέ-λος, έπειτα από χρόνια, θα έχουμε επιστροφήτων ιδιωτικοποιημένων επιχειρήσεων στοδημόσιο με πολύ υψηλότερο κόστος, και ενώοι υποδομές τους θα έχουν υποβαθμιστεί αι-σθητά.

Δυο επισημάνσεις σχετικά με το κόστος.Η ΕΥΔΑΠ, όπως και η ΔΕΗ, έχει υποδομές, τιςοποίες έφτιαχνε το δημόσιο εδώ και δεκαε-τίες: δίκτυο, φράγματα, εγκαταστάσεις κα-θαρισμού κλπ., ένα κόστος που έχουν πλη-ρώσει πολλές γενιές, από την εποχή τωνπαππούδων μας. Αυτό λοιπόν που λαμβάνειτο δημόσιο σαν αντάλλαγμα πουλώντας τηνεπιχείρηση δεν ανταποκρίνεται επ’ ουδενίστην πραγματική της αξία. Αν ανταποκρινό-ταν, κανείς ιδιώτης δεν θα δεχόταν να τηναγοράσει.

Δεύτερον, αν μια εταιρεία φύγει νωρίτερα,υπάρχουν αυστηρές ρήτρες: ένα επιπλέονκόστος, που δεν υπολογίζουμε. Και ο δήμοςτου Παρισιού και η πόλη του Βερολίνου πλή-ρωσαν μεγάλα ποσά σε τέτοιες ρήτρες.

w Ας φύγουμε από τον αστικό ιστό. Πάμε,κλείνοντας, στο νερό που χρησιμοποιεί-ται στη γεωργία.Το ακούμε συχνά, για όλη τη λεκάνη της

Μεσογείου: το νερό για γεωργικές χρήσεις

αποτελεί τη συντριπτική πλειονότητα τουνερού που χρησιμοποιείται, άρα πρέπει ναμειωθεί ο όγκος του.

Είναι μια πολύ στενή οπτική. Υπάρχει μιασοβαρή ιδιαιτερότητα, η οποία διαφεύγει: τονερό και η γεωργία, στη Μεσόγειο, σχετί-ζονται με μεγάλης σημασίας ζητήματα, κοι-νωνικά και περιβαλλοντικά. Αφενός, τα με-σογειακά οικοσυστήματα αλληλεπιδρούνάμεσα με τις μορφές γεωργίας που έχουναναπτυχθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια, ακόμακαι με την εντατικοποίηση των τελευταίωνδεκαετιών. Ποτίζοντας λοιπόν το χωράφι,δεν ξοδεύω νερό μόνο για να παράγω ντο-μάτες, αλλά συντηρώ και ένα από τα πιοπλούσια οικοσυστήματα του πλανήτη. Αφε-τέρου, σε όλη τη Μεσόγειο, η κοινωνία συν-δέεται με τη γεωργία, που αλληλεπιδρά μετον πολιτισμό και το περιβάλλον. Ας δούμε τιςπεζούλες στα νησιά του Αιγαίου. Οι κάτοι-κοι έφτιαχναν πεζούλες για να έχουν αρόσι-μη γη, η βλάστηση και οι πεζούλες συγκρα-τούσαν το νερό, οπότε βοηθούσαν και τονυπόγειο υδροφορέα, προστάτευαν το περι-βάλλον από τη διάβρωση, και παράλληλα μεαυτό το νερό συντηρούνταν οικοσυστήμα-τα πολύτιμα — και έτσι σήμερα μπορείς ναχτίσεις ωραία ξενοδοχεία! Αν δεν είχε γίνειαυτό εδώ και αιώνες, δεν θα υπήρχε χώμα ναχτίσεις…

ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΣΤΑ ΑΝΩΓΕΙΑ, 12-14 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

Με μια λύρα κατά του φασισμού

Η Ιωάννα Σπηλιοπούλου είναι φιλόλογος

Πωλ Σεζάν, «Λουόμενοι», 1906

Ανώγεια, Αύγουστος 2013

ΕΝΘΕΜΑΤΑ36

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013

Ο τρέχων τόμος του περιοδικού «ΜαρξιστικήΣκέψη» έχει επετειακό χαρακτήρα: το περιοδικό μεαυτόν συμπληρώνει 10 τόμους. Όπως σημειώνειη σύνταξη, «η ανάγκη να προσφέρουμε κάτιαξιόλογο, δεμένο με τις ανάγκες του κινήματος καιπροωθητικό για τη συνέχεια της προσπάθειάςμας, καθόρισε την απόφασή μας να επανέλθουμεστο θέμα του φασισμού» (το περιοδικό είχεασχοληθεί με τον φασισμό με αφιερώματα, τουςτόμους 5 και 6, πριν τις εκλογές του 2012, όταν οκίνδυνος του φασισμού και του νεοναζισμού ήτανακόμα υποτιμημένος). Έτσι, η «ΜαρξιστικήΣκέψη» μας προσφέρει ένα ακόμα αφιέρωμα μεκείμενα μαρξιστών (Γκράμσι, Τσέτκιν, Τρότσκι,Μπουχάριν), φασιστικά ντοκουμέντα, κείμενακομμουνιστών την εποχή της κυριαρχίας τουσταλινισμού (Μπρόυντερ, Δημητρόφ, Ντ.Ιμπαρούρι), καθώς και σύγχρονες ιστορικές καιπολιτικές αναλύσεις. Από τον τόμο δημοσιεύουμεσήμερα ένα απόσπασμα από τα ΦιλοσοφικάΑραβουργήματα του Νικολάι Μπουχάριν, μεαντικείμενο τη «φυλετική σκέψη», γραμμένο στηφυλακή, λίγο πριν τη εκτέλεσή του.

ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪ ΜΠΟΥΧΑΡΙΝ

Είναι αλήθεια ότι οι κύριοι ιδεολόγοι [του φασισμού] δεν κα-τάφεραν να βάλουν σε μια σειρά όλα αυτά τα σκουπίδια σεσχέση με ορισμένα βασικά ερωτήματα· εδώ έψαχναν τους δεί-κτες της φυλής σε εξωτερικά-υλικά αντικείμενα και διεργασίες(τη σύνθεση του αίματος, το σχήμα του κρανίου, το χρώματων μαλλιών και των ματιών, το μήκος της μύτης, τις γωνίεςτου προσώπου, το μήκος του κορμού σε σχέση με τα πόδιακ.ο.κ.) και εκεί πιανόντουσαν από τη σχέση με τη Γη και με συγ-κεκριμένους παράγοντες της γεωγραφίας. Ή, αλλιώς, τρομο-κρατημένοι από τον υλισμό, άρχισαν να επικαλούνται «έμ-φυτες» ιδιότη τες όπως η «γερμανική πίστη», η «τιμή», και άλ-λες τευτονικές αρετές, περιλαμβανομέ νων των αρετών του«ξανθού κτήνους» του Νίτσε, για τον οποίο τόσο πολλά έχουνγρα φτεί και ειπωθεί στους πρόσφατους καιρούς.

Το αποτέλεσμα ήταν ένα βαρβαρικό χάος. Οι θεωρίες σχετικάμε τα κρανία και τα μαλλιά οδήγησαν σε απίστευτη σύγχυση,και είχαν συχνά αρκετά αναπάντεχα αποτελέσματα. Αυτές οιθεωρίες έχουν έρθει σε ριζική σύγκρουση με τον ιδεαλιστικόμυστικισμό που απαιτεί την απόρριψη της υλιστικής ερμη-νείας της βιολογίας, την απόρριψη του «εξωτερικού». Εισά-γοντας όλο και μεγαλύτερες δόσεις έμφυτων και αμετάβλη-των μυστικιστικών αρετών στην αντίληψή τους για τους μα-χητές-γκάνγκστερ, αντικαθιστώντας τη χημική σύνθεση τουαίματος με τη «φωνή του αίματος» και το μήκος του κρανίουμε την «τιμή» και την «πίστη», οι ιδεολόγοι του φασισμού κα-τέληξαν σε ένα απελπιστικό κουβάρι. Οι θεωρίες τους, κίβδη-λες πέρα για πέρα, άρχισαν γρήγορα να γίνονται κενή, φωνα-κλάδικη πολυλογία. […]

Η θέση που υποστηρίζει τη σταθερή ύπαρξη φυλετικών (ήεθνικών) «πνευματικών ιδιοτήτων», προσανατολισμών, κυ-ρίαρχων ψυχολογικών χαρακτηριστικών και ιδεολογικών τά-σεων είναι κίβδηλη. Βέβαια, υπάρχουν ορισμένα σχετικά στα-θερά χαρα κτηριστικά που φτιάχνουν το λεγόμενο «εθνικό χα-ρακτήρα», και τα οποία συνδέονται με ιδιαιτερότητες της γε-ωγραφίας και του κλίματος και με τη λεγόμενη «ιστορική μοί-

ρα», δηλαδή με τις συγκεκριμένες ιδιαιτερότητες της ιστορι-κής διαδικασίας. Αυτά τα χαρα κτηριστικά, ωστόσο, είναι στηνπραγματικότητα quantite negligiable [ασήμαντη ποσότητα],συγκρινόμενα με τις τεράστιες ιστορικές αλλαγές στην ψυχο-λογία των λαών.

Η Γερμανία παρέχει το καλύτερο παράδειγμα. Κάποτε, κα-τά τη Γαλλική Επανάσταση, οι Γερμανοί θεωρούνταν βάρβα-ροι. Μετά μετασχηματίστηκαν σε ένα έθνος οραματιστών,που κατοικούν μια χώρα ποιητών και φιλοσόφων (Dichterund Denker). Όταν οι σιδηρόδρομοι πρωτοκατασκευάστηκανγράφτηκε για τους Γερμανούς ότι ήταν ακατάλληλοι για την εμ-πορική-βιομηχανική ζωή, και ότι οι σιδηρόδρο μοι θα έρχον-ταν σε σύγκρουση με την ήρεμη πατριαρχική-μελαγχολικήσυγκρότηση του χαρακτήρα του γερμανικού λαού. Οι Γερμα-νοί, σχολιάστηκε, δεν ήταν Ιταλοί, με τις τράπεζές τους, το εμ-πόριο, τις υπερπόντιες επιχειρήσεις, τη βιομηχανία κοκ. Αρ-γό τερα, ο γερμανικός εθνικός χαρακτήρας έγινε αυτός τωνπλέον προσανατολισμένων στη βιομηχανία ανθρώπων στηνΕυρώπη. Τώρα οι φασίστες καλλιεργούν τον μιλιταρισμό, τουςστρατώνες, την αιμοδιψή αρπακτική πολεμοχαρή διάθεσηκλπ. Η χώρα των ποιη τών και των διανοητών μεταμορφώθη-κε σε μια χώρα μισθοφόρων και πραιτοριανών.

Εν τω μεταξύ, σε τι έχει μεταμορφωθεί η âme slave, η «σλα-βική ψυχή» των Ρώσων; Στο ακριβώς αντίθετό της. Αυτό έγι-νε επειδή οι συνθήκες της κοινωνικής ύπαρξης άλλαξαν συ-θέμελα. Και τι τεράστιες αλλαγές συμβαίνουν, για παράδειγμα,στην Κίνα, η οποία από εκεί που ήταν μια αδρανής και στάσιμηχώρα με υπέρμετρα ισχυρές ρουτίνες και μια απαράμιλληπροσκόλληση στην παράδοση, μεταμορφώθηκε σε καζάνι πουβρά ζει από πολέμους και επαναστάσεις, σε πεδίο ενός εξαι-ρετικά τεταμένου και τραγικού αγώνα και απότομων αλλα-γών σε όλες τις βασικές κατευθύνσεις τις χώρας; Κ.ο.κ., κ.ο.κ.[…]

Η συγκεκριμένη ανάπτυξη των ρατσιστικών θέσεων έφερεαρκετά εκπληκτικά αποτελέσματα. Πρώτα ο Άλφρεντ Ρόζεν -μπεργκ διακήρυξε ότι όλη η προλεταρια κή επανάσταση στη Ρω-

σία ήταν μια εξέγερση των Μογγόλων ενάντια στην άρια ελίττης γερμανικής άριας αυτοκρατορικής γραφειοκρατίας. Με-τά αυτοί οι αδιαφιλονίκητοι Μογγόλοι, οι Ιάπωνες, μεταμορ-φώθηκαν σε Άριους για τις ανάγκες της τρέχουσας φασι στικήςπολιτικής. Πρώτα υποστηρίχθηκε σθεναρά ότι ο Ιωάννης ο Βα-πτιστής, ο Ιησούς και ο απόστολος Παύλος ήταν Άριοι περι-κυκλωμένοι από Εβραίους. Μετά ο χριστια νισμός ανακη-ρύχθηκε σε μάστιγα και αντικαταστάθηκε από μια καθαράάρια-σκανδιναβική θρησκεία του «θεού της κρεμάλας» Βό-ταν. Πρώτα, με τα χείλη του Ντρίσμανς, οι δημιουργίες του Δάν-τη, του Μικελάντζελο, του Λεονάρντο Ντα Βίντσι και του Τουρ-κουάτο Τάσο αποδόθηκαν στην εισβολή μακρυκέφαλων Γερ-μανών στην Ιταλία. Μετά υμνήθηκαν οι ρωμαϊκές αρετές τωνκοορτών του Μουσολίνι. Πρώτα οι φασίστες εκστα σιάστηκανμε τα επιτεύγματα της γερμανικής επιστήμης κατά τη διάρκειατου πολέ μου. Μετά ο μεγάλος χημικός Χάμπερ, που είχε σώ-σει τη Γερμανία με τις εφευρέσεις του (νιτρικά άλατα από τοναέρα), εκδιώχθηκε βίαια από τη χώρα επειδή ήταν Εβραίος.Πρώτα ο Λούθηρος ανακηρύχθηκε, στα έργα του Βόλτμαν, σεενσάρκωση της νίκης του Γερμανισμού πάνω στη «Ρωμαιο-λατινική κληρική αρχή», για την οποία ειπώθηκε ότι ήταν ο «φο-ρέας της Εβραϊκής εμπορικής και δικανικής αρχής (!)». Μετάο Λούθηρος ανακηρύχθηκε σε προδότη του γερμανικού λαού,αφού ο χριστιανισμός εν γένει ήταν εβραϊκή μάστιγα. Πρώταο Γκαίτε ανακηρύχθηκε σε σπουδαίο παράδειγμα άριας-γερ-μανικής ιδιοφυίας. Μετά, στα έργα της γυναίκας του στρα-τάρχη Λούντεντορφ, ο Γκαίτε λασπολογείται ως κοσμοπολίτηςκαι μασόνος και ανακηρύχθηκε σε φυσικό δολοφόνο του ξαν-θού, πραγματικά Γερμανού Σίλερ κ.ο.κ.

Το αποτέλεσμα είναι ακόμα πιο κωμικό όταν αντιπαρατί-θενται εθνικιστές από διαφορετικά έθνη. Οι Γερμανοί φασίστεςδιακηρύσσουν ότι ο μπολσεβικισμός είναι ρώσικη-ασιατικήμάστιγα εισηγμένη στην Ευρώπη. Εν τω μεταξύ, ο γνωστός Ρώ-σος εμιγκρές φιλόσοφος Σέμιον Φρανκ διακηρύσσει ότι οίδιος αυτός μπολσεβικισμός είναι δυτικοευρωπαϊκή μάστι-γα εισηγμένη στη Ρωσία. Όλες αυτές οι ανίσχυρες ανοησίες,σκουπίδια από το Α ως το Ω, μετατράπηκαν παρόλα αυτά σεεπίσημη ιδεολογία, και δια σπείρονται μέσα από τη χρήση τηςισχυρής γερμανικής τεχνολογίας...

ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΜΟ 10 ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ»

Φιλοσοφικά Αραβουργήματα: Για τη λεγόμενη φυλετική σκέψη

Πίνακας του αντιφασίστα πολωνοεβραίου ζωράφου Άρθουρ Ζικς, πουεικονίζει τον Χίτλερ και τον Γκαίμπελς να πορεύονται μαζί μεγερμανούς μεγιστάνες του πλούτου (λεπτομέρεια, από το εξώφυλλοτης «Μαρξιστικής Σκέψης», τόμ. 10).

Ιστορίης ΕπίσκεψιςΕκπαιδευτικό πρόγραμμα του Τμήματος Ιστορίαςκαι Αρχαιολογίας της Αθήνας για εκπαιδευτικούς

της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΠανεπιστημίουΑθηνών οργανώνει εκπαιδευτικό πρόγραμμα, με τίτλο ΙστορίηςΕπίσκεψις (μια επαναπροσέγγιση της Ιστορίας, των προβλη-μάτων και των μεθόδων της) για τους καθηγητές της δευτε-ροβάθμιας εκπαίδευσης που ανήκουν στον κλάδο «ΠΕ02 Φι-λολόγων». Στόχος, να έρθουν οι εκπαιδευτικοί σε επαφή με τουςτρέχοντες προβληματισμούς και τις νέες κατευθύνσεις τηςΙστορίας, να καταδειχθεί η ιστορικότητα των εννοιών και νασυνεξεταστεί η ελληνική ιστορία με την ιστορία άλλων λαών.Τα μαθήματα, συνολικής διάρκειας 72 ωρών, καλύπτουν θε-ματικές από τον αρχαίο κόσμο έως τη σύγχρονη εποχή. ΤοΠρόγραμμα προσφέρεται αφιλοκερδώς από τους διδάσκον-τες προσωπικό του Τμήματος, χωρίς οικονομική επιβάρυνσητων συμμετεχόντων.

Τα μαθήματα θα διεξαχθούν από την 1η Νοεμβρίου έως τις7 Δεκεμβρίου (Παρασκευή 15.00-21.00 και Σάββατο 9.00-15.00) στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τραπέζης (3ης Σε-πτεμβρίου 146). Αιτήσεις γίνονται δεκτές από 16 έως και 24 Σε-πτεμβρίου. Αναλυτικά στοιχεία και η αίτηση συμμετοχής:www.arch.uoa.gr. Πληροφορίες: 210-7277400.

37ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013

ΤΟΥ ΚΡΙΤΩΝΑ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

Τα φρικτά βασανιστήρια, οι δολοφονίεςκαι οι εξαφανίσεις επισκίασαν ευλόγως άλλεςπλευρές της δικτατορίας στη Χιλή. Ελάχισταείναι γνωστά για την ιδεολογική πλευρά της,την κουλτούρα, τις τέχνες της εποχής και τηνκληρονομιά της. 40 χρόνια μετά το πραξικό-πημα και περίπου 25 μετά την αρχή μιας αρ-γής και αναιμικής μεταπολίτευσης, διεθνώςείναι περισσότερο γνωστή η κουλτούρα τηςαντίστασης. Η Ιστορία κατέγραψε τις μορφέςτης λογοτεχνίας και της μουσικής που έφτα-σαν στο απόγειό τους το 1973, την τριετίατης κυβέρνησης της Λαϊκής Ενότητας, μεηγέτη τον γιατρό Σαλβαδόρ Αλιέντε. Κανείςδεν θυμάται την κουλτούρα της δικτατορίας,τους συγγραφείς που υποστήριξαν τουςστρατιωτικούς, τους τραγουδιστές παραδο-σιακών και ελαφρών τραγουδιών στα Φεστι-βάλ της χούντας. Στην ίδια τη Χιλή τα πράγ-ματα μάλλον δεν είναι τόσο απλά. Εκεί η λή-θη είναι υποσυνείδητη αλλά και συνειδητή,η διαμάχη για την ερμηνεία των γεγονότωνζωντανή και έντονη. Οι ένοχοι εγκλημάτωνείναι επίσης ζωντανοί, όπως υπάρχουν καιεπιζώντες από την «κάθαρση» που διέπραξεη χούντα. Πριν 4-5 χρόνια ήταν σχεδόν απα-γορευμένοι οι όροι «δικτατορία», «στρατιω-τικό καθεστώς» και «στρατιωτικό πραξικό-πημα» στα επίσημα μέσα ενημέρωσης, τασχολικά βιβλία και κάθε κείμενο, αν δεν ήθε-λε να χαρακτηριστεί «εξτρεμιστικό». Ο χιλια-νός συγγραφέας Ραμόν Δίας μου περιέγρα-ψε πρόσφατα ότι πολλοί καθηγητές σε ιδιω-τικά και θρησκευτικά σχολεία αποφεύγουνσυστηματικά αναφορές σε «επίμαχα» ζητή-ματα, από τον φόβο είτε των διευθυντών εί-τε των γονιών. Κυριαρχούν οι περιφράσειςκαι οι ευφημισμοί, λόγου χάρη «τα γεγονότατης 11ης Σεπτεμβρίου».

Ποια η σχέση της δικτατορίας του Πινο-τσέτ με την ιδεολογία, τη σκέψη και τις καλέςτέχνες; Καμία, θα απαντούσαμε. Ο όρος«apagón cultural» (πολιτιστικό μπλακ-άουτή απόλυτο σκοτάδι), αναφέρεται στο «κατέ-βασμα του διακόπτη» στην κουλτούρα μετάτην 11η Σεπτέμβρη του 1973. Στους δρόμουςστρατιώτες έκαιγαν τα απαγορευμένα βιβλία,σφράγιζαν βιβλιοπωλεία και εκδοτικούς οί-κους, όπως τον Quimantú. Η λογοκρισίαήταν αμείλικτη. Όσοι δημιουργοί πρόλαβανέφυγαν από τη χώρα, πολλοί δολοφονήθη-καν, άλλοι έμειναν χρόνια φυλακή. Στη χώρατων τυφλών, ο μονόφθαλμος έφευγε μετανά-στης. Ο Αντόνιο Σκάρμετα, συγγραφέας τουΤαχυδρόμου του Νερούδα, όταν τον ρώτησανστη Γερμανία εάν στη Χιλή μπορούσε κά-ποιος να γράφει ελεύθερα απάντησε κάπωςέτσι: «Φυσικά μπορείς. Επίσης, μπορείς ναβρεθείς νεκρός την επόμενη μέρα». Η καταγ-γελία της δικτατορίας από την παγκόσμιαδιανόηση ήταν συντριπτική, όπως μαρτυ-ρούν αμέτρητα έργα τέχνης. Η ταινία Βρέχειστο Σαντιάγο (1975) ήταν η πρώτη από πολλές,με συμμετοχή σπουδαίων όπως ο ΆστορΠιατσόλα, ο Ζαν-Λουί Τρεντινιάν και η Ανί Ζι-ραρντό. Αργότερα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία

Μάρκες θα γράψει την Απίστευτη περιπέτειατου Μιγκέλ Λιτίν, του χιλιανού σκηνοθέτη μεπατέρα Παλαιστίνιο και μητέρα την Ελληνί-δα Κουκουμίδη, ο οποίος καταδιωκόμενοςμπήκε παράνομα στη Χιλή και γύριζε ταινίες.Στη βαθιά παρανομία τυπώνονταν και κυ-κλοφορούσαν χέρι με χέρι βιβλία που γρά-φονταν στο εξωτερικό, αλλά και μικρά έντυ-πα με ποιήματα και πεζά νεαρών που αντι-στέκονταν στο καθεστώς.

Όμως η δικτατορία έτρεφε μια δική τηςκουλτούρα· υπήρξαν διανοούμενοι και καλ-λιτέχνες που τη στήριξαν και στους οποίουςστηρίχτηκε. Ο εθνικισμός ήταν ο βασικός ιδε-ολογικός πυλώνας. Τα εγκλήματα δικαιολο-γούνταν στο όνομα της εθνικής ασφάλειας,της πατρίδας και της οικογένειας. Ο αντίπα-λος ήταν ο μαρξισμός. Έλεγε ο Χάιμε Γκου-σμάν, βασικός διανοούμενος της χούντας:«Εφόσον εμείς είμαστε ανθρωπιστές και ομαρξισμός είναι αντι-ανθρωπιστικός, διότιαρνείται τα ίδια τα θεμέλια της πνευματικήςαξιοπρέπειας του ανθρώπου· εφόσον είμα-στε εθνικιστές και ο μαρξισμός είναι αντι-εθνικιστικός, διότι αρνείται την αξία της πα-τρίδας γενικά και αντιτίθεται στην ουσία τηςεθνικής μας παράδοσης πιο ειδικά· εφόσον,τελικά, εμείς υιοθετούμε τις χριστιανικέςαξίες που έχουν σφυρηλατήσει τον δυτικόπολιτισμό και ο μαρξισμός είναι αντι-χρι-στιανικός, διότι θεωρεί τη θρησκεία «όπιοτων λαών» και φιλοδοξεί να καταστρέψει ταίδια τα θεμέλια κάθε αυθεντικής ηθικής, είναιαδιαμφισβήτητο ότι οφείλουμε να είμαστεκαι να δηλώνουμε αντιμαρξιστές».

Πρόσφατα, με αφορμή το βιβλίο ενός χι-λιανού δημοσιογράφου, έγινε γνωστή η βι-βλιοθήκη του Πινοτσέτ που περιλάμβανε55.000 τίτλους τεράστιας αξίας. Όπως τεκ-μηριώνει ο δημοσιογράφος, ο Πινοτσέτ είχεσοβαρά διανοητικά μειονεκτήματα, ενώ πο-θούσε διακαώς να εμφανίζεται ως «διανο-ούμενος» και πλήρωνε αδρά γι’ αυτό (με κρα-τικά κονδύλια, φυσικά). Ήταν όμως μανιώδηςσυλλέκτης βιβλίων, ιδίως για τον Ναπολέον-τα. Επίσης είχε μεγάλη συλλογή προτομώντου Ναπολέοντα· εκτιμάται ότι τα βιβλία καιοι προτομές έχουν αξία περίπου ένα εκατομ-μύριο δολάρια. Παρότι «ο Γέρος ΔΕΝ διάβα-ζε ιστορίες αγάπης», όπως έχει ειπωθεί κατάπαράφραση του τίτλου ενός διάσημου μυθι-στορήματος του Σεπούλβεδα, βρέθηκαν λο-

γοτέχνες και διανοούμενοι πρόθυμοι να υπο-στηρίξουν τις «αξίες της εθνικής παράδοσης»και του χριστιανισμού. Η πιο σημαντική επι-τυχία του καθεστώτος ήταν η επίσκεψη τουΜπόρχες για να ανακηρυχθεί επίτιμος διδά-κτορας του Πανεπιστημίου του Σαντιάγο.

Ο Μπόρχες και ο «εξαιρετικός άνθρω-πος». Στις 21 Σεπτέμβρη 1976 πράκτορεςτης χούντας δολοφονούν στην Ουάσινγκτοντον υπουργό της κυβέρνησης Αλιέντε Ορ-λάντο Λετελιέ. Την ίδια μέρα ο Μπόρχες φτά-νει στο Σαντιάγο. Σε μια ομιλία, για την οποίααργότερα μάλλον θα μετανιώσει, εγκωμιάζειτο «Ξίφος» κατά της «Αναρχίας»: «[…] Ετούτητην εποχή της αναρχίας ξέρω ότι εδώ, ανά-μεσα στην οροσειρά και τη θάλασσα, υπάρχειμια ισχυρή πατρίδα. Ο Λουγκόνες κήρυττετην ισχυρή πατρίδα όταν μιλούσε για τηνώρα του ξίφους. Εγώ δηλώνω ότι προτιμώ τοξίφος, το καθαρό ξίφος, από τον λαθραίο δυ-ναμίτη. Και το λέω γνωρίζοντας πολύ καλά, μεακρίβεια, τι λέω. Τώρα η δική μου χώρα ανα-δύεται από το βάλτο, νομίζω, ευτυχισμένη[…]. Κι εδώ βγήκατε από αυτό το βάλτο. Η Χι-λή […] είναι ταυτόχρονα μια μεγάλη πατρίδακαι ένα δοξασμένο ξίφος». Ο στρατηγός Πι-νοτσέτ παρασημοφόρησε τον Μπόρχες μεΜεγαλόσταυρο και ο Μπόρχες, στο τέλος τηςιδιαίτερης συνάντησής τους, δήλωσε ότι οστρατηγός ήταν «εξαιρετικός άνθρωπος».

Η τελευταία νύχτα στη Χιλή. Όταν ο Πι-νοτσέτ κρατούνταν στο Λονδίνο για να δικα-στεί, δύο χιλιανοί λογοτέχνες, ο Χόρχε Έν-τουαρτνς από το εσωτερικό και ο Λουίς Σε-πούλβεδα από την εξορία, συγκρούστηκανδημοσίως για το αν πρέπει να υπάρξει λήθηγια την εθνική συμφιλίωση ή αποκάλυψητων εγκληματιών και των εγκλημάτων τηςδικτατορίας Τα κείμενά τους εκφράζουν τιςδύο αντικρουόμενες τάσεις στη χιλιάνικηκοινωνία. Ενώ επικρατεί η πολιτική της εξου-σίας για λήθη, η οποία ουσιαστικά συνεχί-ζει με άλλο τρόπο την κουλτούρα του πινο-τσετισμού, με την πιο ευρεία έννοια, οργα-νώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και νεο-λαίας ανακαλύπτουν τους συνεργάτες τηςχούντας και τους καταγγέλλουν, σε μια πρα-κτική που αποκαλείται «φούνα» (γιουχάισμασε ελεύθερη απόδοση).

Στη σχεδόν ανύπαρκτη βιβλιογραφία γιατη λογοτεχνία και τη διανόηση που στήριξεκαι στηρίχτηκε στη χούντα, ξεχωρίζει η

«απόκρυφη» μυθιστορία του Ρομπέρτο Μπο-λάνιο, ο οποίος σε πολλά μυθιστορήματά τουμιλάει για το φαινόμενο. Πιο χαρακτηριστι-κή είναι η ιστορία του ιερέα Ουρούτια, στηνΤελευταία νύχτα στη Χιλή, που διδάσκει μαρ-ξισμό στον δικτάτορα στο λογοτεχνικό σαλό-νι μιας κυρίας της αριστοκρατίας, ενώ στουπόγειο ο σύζυγός της βασανίζει αριστερούς.Ο Ουρούτια «μοιάζει» καταπληκτικά με έναδιάσημο κριτικό λογοτεχνίας στη φιλοχουν-τική εφημερίδα Μερκούριο, μέλος του δια-βόητου Opus Dei. Οι γνώστες επίσης ανα-γνωρίζουν τον βασανιστή του υπογείου καιτην κυρία της αριστοκρατίας, «αντίγραφα»του Μάικλ Τόουνλεϊ (πράκτορα που ομολό-γησε τη συμμετοχή του σε βασανιστήρια καιδολοφονίες) και της χιλιανής συζύγου του.

Στο 2666, ο Μπολάνιο γίνεται χείμαρροςεναντίον της «πρόζας του Πινοτσέτ», περι-γράφοντας το φανταστικό βιβλίο ενός φαν-ταστικού συγγραφέα Λόνκο Κιλαπάν:

«Όλα πλαστά. Όλα ανύπαρκτα. Ο Κιλαπάν,[…] κάλλιστα θα μπορούσε να είναι ένα nom deplume του Πινοτσέτ, να βγήκε από τις μεγά-λες αϋπνίες του Πινοτσέτ ή από τα καρπεράτου ξημερώματα, όταν ξυπνούσε στις έξι τοπρωί ή στις πεντέμισι κι αφού έκανε μπάνιοκαι λίγη γυμναστική κλεινόταν στη βιβλιο-θήκη του να ρίξει μια ματιά στη διεθνή κα-τακραυγή, να συλλογιστεί την κακή φήμη τηςΧιλής στο εξωτερικό. Όμως δεν υπήρχανπολλές ελπίδες. Η πρόζα του Κιλαπάν, αναμ-φιβόλως, θα μπορούσε να είναι του Πινοτσέτ.[…]. Στη γραφή του Λόνκο Κιλαπάν όχι μόνοχωρούσαν όλα τα στιλ της Χιλής αλλά επίσηςόλες οι πολιτικές τάσεις, από τους συντηρη-τικούς ως τους κομμουνιστές, από τους νέουςφιλελεύθερους ως τους παλιούς επιζήσαντεςτου MIR. Ο Κιλαπάν ήταν η πολυτέλεια τηςισπανικής γλώσσας που μιλιόταν και γρα-φόταν στη Χιλή, στη φρασεολογία του δενεμφανιζόταν μονάχα η περγαμηνώδης μύ-τη του κληρικού Μολίνα, αλλά οι σφαγές τουΠατρίσιο Λυντς, τα ατέλειωτα ναυάγια τουΕσμεράλδα, η έρημος της Ατακάμα και οιαγελάδες που βόσκουν, οι υποτροφίες Γκουγ-κενχάιμ, οι σοσιαλιστές πολιτικοί που εγκω-μιάζουν την οικονομική πολιτική της στρα-τιωτικής δικτατορίας, οι γωνιές όπου που-λούσαν τηγανίτες σοπαιπίγιας, το αναψυκτι-κό μότε κον ουεσίγιος, το φάντασμα του τεί-χους του Βερολίνου που κυμάτιζε πάνω στιςακίνητες κόκκινες σημαίες, οι οικογενειακοίξυλοδαρμοί, οι πουτάνες με την καλή καρ-διά, τα φτηνά σπίτια, όλα αυτά που στη Χιλήτο έλεγαν μνησικακία και ο Αμαλφιτάνο τοέλεγε τρέλα».

ΣΑΡΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΤΗΣ 11/9 ΣΤΗ ΧΙΛΗ

Η κουλτούρα του Πινοτσέτ

Ο Κρίτων Ηλιόπουλος είναι μεταφραστήςαπό τα πορτογαλικά και τα ισπανικά.

ΕΝΘΕΜΑΤΑΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013

ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.come-mail: enthemata@gmail.com

ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΤΣΑΜΟΥΡΑ

Ζούμε, εδώ και λίγο καιρό, μια πρωτό-γνωρη άνθηση αυτοοργανωμένων συλ-

λογικοτήτων με αντικείμενο την έμπρακτηκαι άμεση κοινωνική αλληλεγγύη, προϊόντου «εθελοντικού μόχθου» εκατοντάδων αν-θρώπων που ως τώρα «δεν είχαν ιδέα απ’αυτά». Αποδείχτηκαν, λοιπόν, πάρα πολλοίεκείνοι κι εκείνες που αντιλήφθηκαν πως,παράλληλα με τους αγώνες για ανατροπήτων μνημονιακών πολιτικών και όσων τιςυπηρετούν, τα θύματα των πολιτικών αυτώνπρέπει να αλληλοστηρίζονται εδώ και τώρα —και όχι η «σωτηρία» τους να παραπέμπεταιστωικά σε κάποιο απώτερο «λαϊκό/εργατι-κό/αταξικό» μέλλον. Αμέτρητα σχήματα γεν-νήθηκαν την τελευταία τριετία ανά την Ελ-λάδα, (αυτο)οργανώθηκαν στη βάση των συ-νελεύσεων των μελών τους και κατάφεραννα κάνουν πράξη κάτι που φαινόταν ακα-τόρθωτο: να προσφέρουν με συνέπεια καισταθερότητα εντελώς δωρεάν τροφή, φάρ-μακα, ενισχυτική διδασκαλία, ψυχαγωγία.

Σκοπός του άρθρου, όμως, δεν είναι νααναδείξει πόσο σημαντικά είναι τα ΔίκτυαΑλληλεγγύης —που είναι— ούτε το πόσο δίκιοείχαν —που είχαν— όσοι και όσες τα υπο-στήριξαν εξαρχής. Σκοπός είναι να συνοψίσεικάποια κομβικά ζητήματα που ανέδειξε οπρώτος κύκλος αυτής της «νέας γενιάς» συλ-λογικοτήτων αλληλεγγύης, της γενιάς πουεμφανίστηκε τον καιρό της Τρόικας και τωνΜνημονίων και συμπίπτει με την επικίνδυ-νη αύξηση επιρροής της Χρυσής Αυγής.

Η αναμέτρηση με την αλματώδη αύ-ξηση της φτώχειας. Γενιά συλλογικοτήτωντην εποχή των Μνημονίων σημαίνει μια«αλληλέγγυα γενιά» που καλείται να αντιμε-τωπίσει μια φτώχεια καλπάζουσα. H κορύ-φωση της ανεργίας, οι ισχνές ή ανύπαρκτεςδομές κρατικής και δημοτικής πρόνοιας οδη-γούν σε ραγδαία αύξηση της λίστας υποστη-ριζόμενων. Για πρώτη φορά στα νεότερα χρο-νικά, οι δομές αλληλεγγύης δεν δουλεύουνμε σχετικά σταθερό αριθμό μελών, αλλά μεμια λίστα αιτούντων που γιγαντώνεται βδο-μάδα με τη βδομάδα. Αποτέλεσμα; Όταν άνευπρότερης σχετικής εμπειρίας, φτάνεις τους500-1.000 υποστηριζόμενους πριν καλά κα-λά κλείσεις χρόνο, δεν χρειάζεται να είσαιμάντης για να προβλέψεις ότι, αργά ή γρήγο-ρα, θα τεθεί το θέμα αν θα μπει «ταβάνι» στηλίστα κι αν η ανάρτηση στην πόρτα της κα-θόλου ριζοσπαστικής —και κυρίως διόλουελπιδοφόρας— ταμπελίτσας «Τρόφιμα τέλος.Όσοι πήρατε, πήρατε» είναι μονόδρομος.

Έφτασε η στιγμή που πρέπει να διερευ-νήσουμε με ποιους τρόπους μπορεί νααποφευχθεί μια τέτοια αποκαρδιωτική εξέ-λιξη. Κρίνοντας από τη δική μου εμπειρία,αποκλειστικά στο πεδίο των τροφίμων, νο-

μίζω ότι το αλληλέγγυο κίνημα πρέπει: α) Να αναζητήσει νέες πηγές και πρακτικές

τροφοδοσίας, καθώς και τρόπους αναδιανο-μής του φαγητού, αφού, ακόμη και σε και-ρούς πείνας, τόνοι διατροφικών ειδών πετι-ούνται — μια ακόμα από τις σχιζοφρένειεςτου καπιταλισμού.

β) Να προβληματιστεί και να πειραματι-στεί γύρω από το πώς τα παράλληλα εγχει-ρήματα εναλλακτικής/αλληλέγγυας οικονο-μίας μπορούν να αποδειχτούν πραγματικάαποτελεσματικά και υποστηρικτικά στη δρά-ση των γειτονιών.

γ) Να διερευνήσει τη δυνατότητα ανά-πτυξης διεκδικητικών κινημάτων κάλυψηςτων ζωτικών αναγκών της κοινωνίας, στη-ριγμένων (και) στους ίδιους τους υποστηρι-ζόμενους και πάνω στα συγκεκριμένα αιτή-ματα που γεννάει η εμπειρία κάθε γειτονιάς.

Η απάντηση στα παραπάνω είναι κρίσιμοθέμα, που δεν αφορά μόνο το τώρα. Είναιύψιστης σημασίας, ακόμη κι αν πέσει η δι-κομματική κυβέρνηση. Η κοινωνία δεν θαευημερήσει απ’ τη μια μέρα στην άλλη, ακό-μη κι αν φύγουν «με ελικόπτερο», ούτε πρό-κειται να αλλάξει ριζικά αν δεν αυτοοργανω-θεί. Η επιβίωσή της αλλά και η ικανότητα τηςαυτοοργάνωσης δυστυχώς δεν φυτρώνει, ανδεν καλλιεργηθεί, ούτε πέφτει απ’ τον ουρα-νό σαν λυτρωτική βροχούλα. Θέλει προπό-νηση καιρό, επίμονη τριβή στην πράξη ώστεη συσσωρευμένη εμπειρία να γίνεται σκα-λοπάτι για μια ποιοτικά ανώτερη κατάστα-ση. Έτσι, στο πεδίο π.χ. της αντιμετώπισηςτης πείνας, τα σχετικά Δίκτυα, Αυτοδιαχει-ριζόμενα Στέκια ή Δομές Αλληλεγγύης είναιταυτόχρονα τα πειραματικά μοντέλα για τοπώς θα αυτοοργανωθεί ―ή δεν θα αυτοορ-γανωθεί― αποτελεσματικά η συνοικία αύ-ριο: ο τρόπος που στεκόμαστε απέναντι στασημερινά ζητήματα θα κρίνει, εν πολλοίς, τααυριανά μας όρια.

Η αναμέτρηση με τον ρατσισμό. Τη νέαγενιά Δικτύων Αλληλεγγύης χαρακτηρίζει,

επίσης, μια άλλη απρόσμενη υποχρέωση: ναδιαμηνύουν, με μεγάλα γράμματα και πη-χυαίους τίτλους, ότι εκφράζουν την «αλλη-λεγγύη για όλους». Το επιβάλλουν τα ελεεινάεπικοινωνιακά πυροτεχνήματα τής «μόνογια Έλληνες» δήθεν βοήθειας των Χρυσαυ-γιτών, αλλά και η εξάπλωση του ναζιστικού λό-γου στις γειτονιές. Θέλω να σταθώ σε δύο ση-μεία.

Πρώτον, τα δίκτυα αλληλεγγύης αποδει-κνύονται σημαντικοί θύλακες αντιρατσιστι-κών ιδεών στον μικρόκοσμο της συνοικίας.Στους χώρους τους κυκλοφορούν φτωχοί,ντόπιοι και μετανάστες, συχνά με ελάχιστηέως καθόλου πολιτικοποίηση — κάποιοιεξαιρετικά επιρρεπείς στον απλοϊκό φασι-στικό λόγο. Άνθρωποι με τους οποίους δενσυναντηθήκαμε ως τώρα πουθενά μέσω τηςκλασικής πολιτικής μας προπαγάνδας, κα-θώς δεν έχουν συνηθίσει αυτό το είδος επι-κοινωνίας, δεν κατανοούν αυτό τον λόγο ού-τε μπορούν να αποκωδικοποιήσουν τα συν-θήματά μας. Χωρίς να υποτιμώ διόλου τηνπαραδοσιακή δουλειά μας, θεωρώ ότι απευ-θύνεται σε άλλου τύπου κοινωνικά προφίλ.Την κρίσιμη μάζα που μόλις περιέγραψα, μετην οποία δεν διασταυρωθήκαμε για χρόνια,τη συναντάμε καθημερινά μπροστά μας χά-ρις στα Δίκτυα. Πρόσωπο με πρόσωπο, έχου-με την ευκαιρία να αρθρώσουμε δυο κου-βέντες που τις καταλαβαίνουν. Δεν είναι βέ-βαια μόνο οι «δυο κουβέντες» που υπονο-μεύουν σταθερά τις ρατσιστικές ιδέες στηγειτονιά, είναι και η κοινή καθημερινή πρά-ξη: το να προσπαθούν μαζί, δίπλα δίπλα, ντό-πιοι και μετανάστες να μαζέψουν τρόφιμαγια το όποιο Δίκτυο, να βοηθούν μαζί να στη-θεί το χαριστικό παζάρι, να αγωνιούν μαζίγια την κοινή τους υπόθεση, δεν λειτουργείμόνο παραδειγματικά σε επίπεδο εικόναςστην υπόλοιπη γειτονιά, προβάλλοντας κα-θημερινές παραστάσεις δημιουργικής συ-νύπαρξης κοντράροντας ευθέως τα ακροδε-ξιά αντιμεταναστευτικά παραληρήματα, μα

και τα μικροαστικά στερεότυπα, αλλά φτιάχνεικαι πραγματικές σχέσεις κοινότητας. Κάπωςέτσι γνωρίζονται οι άνθρωποι, καταλαβαί-νουν πόσο μοιάζουν και καταρρίπτονται απ’τη ζωή οι θεωρίες του μίσους.

Δεύτερον, τα δίκτυα αλληλεγγύης κόβουνχώρο απ’ τους φασίστες. Θεωρώ ότι τα άμε-σα αντανακλαστικά που έδειξε ο χώρος της ρι-ζοσπαστικής Αριστεράς, της αυτονομίας καιτων κινημάτων στη δημιουργία συλλογικο-τήτων έμπρακτης αλληλεγγύης μπλόκαρανμια ενδεχόμενη επέκταση της ναζιστικής«αλληλεγγύης» τύπου «Μόνο για Έλληνες»απ’ το Σύνταγμα και γειτονιές που παραδο-σιακά έλεγχαν σε νέες συνοικίες. Σε κάθε γει-τονιά όπου κατοχυρώνουμε τη φυσική μαςπαρουσία και δρούμε μπολιάζοντάς την μετις αξίες της αλληλεγγύης, είναι δυσκολότερονα αναπτυχθούν τα προφίλ του «ψυχοπονιά-ρη φασίστα», υποχρεώνοντας τους ναζί είτενα μην εμφανιστούν είτε να το κάνουν με τοπραγματικό τους πρόσωπο: την τραμπούκι-κη βία, τα στυλιάρια και τους εμπρηστικούςμηχανισμούς.

Στον δρόμο προς την ενεργοποίησητων υποστηριζόμενων. Αν δραστηριοποι-είσαι στην αλληλεγγύη με προσανατολισμότην αυτοοργάνωση και την απελευθέρωσητης κοινωνίας, και όχι τη διαιώνιση τουυπάρχοντος συστήματος διά της «ανακου-φίσεως» της φτώχειας που παράγει, είναιπροφανές ότι, στο επίπεδο των προθέσεωνκαι του διακηρυκτικού σου λόγου, παλεύεις:Πρώτον, ενάντια στα αισθήματα ανάθεσηςκαι την περαιτέρω παθητικοποίηση των αν-θρώπων που σου απευθύνονται και, δεύτερον,για την ενεργοποίησή τους. Ως εκ τούτου, γε-νικόλογες θεωρίες που αναμασούν διλήμ-ματα του τύπου «αλληλεγγύη ή φιλανθρω-πία» και αναλώνονται να κατακεραυνώνουντο δεύτερο χωρίς να μας λένε κουβέντα για τοπώς δουλεύουμε αποτελεσματικά το πρώτο —το οποίο είναι αυτό που μας ενδιαφέρει—δεν βοηθούν. Αντιθέτως, εξαιρετικά χρήσιμοθα αποδεικνυόταν, παράλληλα με τον διακη-ρυκτικό μας λόγο, να κάνουμε ως Δομές τουςπρώτους απολογισμούς μας και να ανταλλά-ξουμε εμπειρίες σχετικά με το τι πετύχαμεστο πεδίο της ενεργοποίησης: πώς, πόσα απότα υποστηριζόμενα μέλη δραστηριοποιήθη-καν, πώς, πόσα απ’ αυτά συμμετέχουν στις συ-νελεύσεις αποφάσεων και πού κολλάει τοπράγμα —αν κολλάει κάπου— για να συμ-μετέχουν περισσότεροι.

Τελειώνοντας, θεωρώ σπουδαίο ότι ο ρι-ζοσπαστικός χώρος έχει καταφέρει να απλώ-σει στην κοινωνία, όσο ποτέ στο παρελθόν, τιςέννοιες της αλληλεγγύης και της αυτοοργά-νωσης, όχι μόνο ως ιδέες αλλά ως χειροπια-στά παραδείγματα παρέμβασης στο τώρα.Μόνο που, για να είμαστε ακριβείς με τις λέ-ξεις, για την ώρα δεν έχουμε ακριβώς πετύχεινα «πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας», αλ-λά μάλλον «την επιβίωσή» μας. Για να μπο-ρέσουμε κάποτε να μιλάμε για «ζωή», χρει-αζόμαστε πολλή δουλειά, βάθεμα της συνεί-δησης και της εμπειρίας, συνολικότερο σχέ-διο, μεγαλύτερες ρήξεις και, ασφαλώς, ριζικέςανατροπές στο πεδίο της εξουσίας.

Ας ελπίσουμε ότι έρχονται.

Η Χριστίνα Τσαμουρά είναι μέλος του Δι-κτύου Αλληλεγγύης Βύρωνα. Το κείμενο βα-σίζεται σε εισήγηση στη συζήτηση «Δίκτυακαι δομές αλληλεγγύης: παίρνουμε τη ζωήμας στα χέρια μας», στο 17ο ΑντιρατσιστικόΦεστιβάλ της Αθήνας (28-30.6.2013)

Δίκτυα αλληλεγγύης: το επόμενο βήμα

Έργο του Λάρρυ Ρίβερς, 1993