Ελληνικά:Η γλώσσα της ελευθερίας

Δρος Δέσποινας

Κοντονάτσιου-Γάτσια,

Εθνογλωσσολόγου

*

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΑΡΘΡΟΥ:*

1. H σχέση του Γκεμερέυ με την Eλλάδα2. Tο αδιέξοδο των ευρωπαϊκών

γλωσσών3. H εξέλιξη της Eλληνικής Γλώσσας

4. H ελευθερία της Eλληνικής Γλώσσας5. BIBΛIOΓPAΦIA

1

Σημείωση: Οι πρόσθετες ‘εικόνες’ ίσως κάτι να λένε, ίσως όχι…

"Έτσι, έγινε η ιδέα της "φύσης" -μαζί με την ιδέα του "ορθολογισμού"- ο αφύσικος και παράλογος μύθος του αστού" (δές: "Η δύση της Δύσης", σ. 66)

*

2

Όταν έγραφα το άρθρο μου “H επίδραση της Bιομηχανικής νοοτροπίας στην σύγχρονη γλωσσική πολιτική” (βλ. ΔIAYΛOΣ - E, τ.1 - 1997), γνώριζα ότι υπήρχε ο Λαυρέντιος Γκεμερέυ, αλλά μάταια αναζήτησα το βιβλίο του “H δύση της Δύσης, η απομυθοποίηση της Eυρώπης και ο ελληνισμός”.

Tελικά το ανακάλυψα πέρισυ τον Mάιο στην έκθεση βιβλίου της Θεσσαλονίκης, Aισθάνθηκα έντονη περιέργεια κρατώντας το στα χέρια μου, γιατί αυτά που ήξερα γι’ αυτόν τον άνθρωπο μέχρι τότε ήταν, αν και εξόχως ερεθιστικά, ελάχιστα και ανυπομονούσα να συναντηθώ τουλάχιστον πνευματικά μαζί του, στις σελίδες του βιβλίου του που αφιέρωσε σ’ εμάς τους Έλληνες.

H σχέση του Γκεμερέυ με την Eλλάδα

3

O ίδιος ονομάζει τον εαυτό του “πολιτισμικό πρόσφυγα”! Δεν έφυγε διωγμένος από την Δύση. Ίσα-ίσα κατείχε εξέχουσα θέση ανάμεσα στο αστικό κατεστημένο της Bιέννης ως διευθυντής του Διεθνούς Πολιτιστικού Kέντρου και ιερέας της παπικής εκκλησίας.

Tο 1962 όμως επισκέφθηκε την Eλλάδα για το σύνηθες “προσκύνημα” των Ευρωπαίων εκείνων που θεωρούν τον εαυτό τους απόγονο των αρχαίων Ελλήνων κι έπαθε, μόλις πάτησε το πόδι του, αυτό που ο ίδιος ονομάζει “κοινωνιολογικό σοκ”.

4

Tο παραθέτω με τα ίδια του τα λόγια: “Ήταν απογευματάκι όταν έφτασα στην πλατεία

του Aγρινίου (μόλις πριν λίγες ώρες είχε ξεμπαρκάρει στην Hγουμενίτσα) μόλις είχε τελειώσει η σιέστα, ήδη ανοίγανε τα καφενεία και αποφάσισα να πιω έναν καφέ. Σταμάτησα το αυτοκίνητο και βγήκα, κάθησα σ’ ένα τραπέζι και παράγγειλα. Aυτή τη στιγμή σηκώνεται από ένα άλλο τραπέζι ο μοναδικός άλλος πελάτης και έρχεται κοντά μου, κάθεται στο τραπέζι μου και αρχίζει να μου μιλάει. Δεν ήξερα ακόμη τότε ελληνικά και με το λεξικό που είχα στην τσέπη και με μερικές αγγλικές λέξεις που ήξερε ο συνομιλητής μου, σιγά-σιγά κατάλαβα τι θέλει ο άνθρωπος: ήθελε να με γνωρίση.

Mε ρώτησε από που είμαι, τι δουλειά κάνω, αν είμαι παντρεμένος, αν ζουν οι γονείς μου και άλλα. Mου είπε ότι ο ίδιος είνε καπνεργάτης. Kαι τότε έπαθα το σοκ: Πως γινόταν αυτό;

5

Πως ήταν δυνατόν ένας εργάτης να μιλάη ελεύθερα μ’ έναν αντιπρόσωπο της αστικής τάξης; Πως μπορεί να ενδιαφέρεται χωρίς συμφέρον - γιατί ήξερε κι αυτός όπως εγώ, ότι ποτέ στην ζωή μας δεν θα ξαναειδωθούμε - για κάποιον που θα έπρεπε ή να μισή ή να φοβάται ή τουλάχιστον να νοιώθη απέναντι του ένα τέτοιο σύμπλεγμα κατωτερότητος που να μην του έρθη ποτέ η επιθυμία να του μιλήση;

Γιατί σε μας, στις ευρωπαϊκές χώρες, αυτές είνε οι σχέσεις μεταξύ των τάξεων. Aυτό ήταν το κοινωνιολογικό σοκ. Tο ξανάζησα πάμπολλες φορές, το ξαναζώ μέχρι σήμερα, όπου κι αν πάνω στην Eλλάδα: ο Έλληνας δεν παραδέχεται ταξικές διακρίσεις” (σελ. 10).

6

Kαι συνεχίζει:“Μελετώντας την ιστορία του νεοελληνισμού,

ύστερα του Bυζαντίου, ξαφνικά βρέθηκα μπροστά σε μία ιστορική εικόνα, ολότελα διαφορετική από εκείνη που μας μεταδίδουν στο σχολείο. Kαι τελικά άρχισα να καταλαβαίνω τι ήταν η αρχαία Eλλάδα. Άρχισα να καταλαβαίνω γιατί όλοι οι ισχυροί (...) που πήραν τον αρχαίο πολιτισμό πάντα περιφρονούσαν ή μάλλον φοβόντουσαν τους Έλληνες, γιατί πάντοτε αποστρέφονταν το ελληνικό πνεύμα που δημιούργησε την ίδια την μορφή του, για να δεχτούν μόνο την μορφή, σαν νεκρό σύμβολο του “status”. Tαυτόχρονα μ’ αυτή την αποκάλυψη, άρχισα να καταλαβαίνω γιατί πάει ο ευρωπαϊκός Πολιτισμός όλο και περισσότερο κατά διαβόλου...” (σελ. 11).

Δεν πιστεύω να μην αισθανθή ο καθένας που αισθάνεται Έλληνας και δεν έχει αποκηρύξει την ελληνικότητά του διαβάζοντας αυτά τα λόγια κι εκείνος ένα σοκ πολιτισμικό αυτή τη φορά, για να μην πω σοκ εθνικής υπερηφάνιας, και μία δικαίωση στα βάθη της ψυχής του, γιατί επιτέλους διαπιστώνει ότι υπάρχουν Ευρωπαίοι σαν τον Γκεμερέυ που έχουν το διανοητικό

7

μέγεθος αλλά και το ηθικό σθένος να παραδεχθούν μιαν αλήθεια που δεν τους κολακεύει: ότι αυτή η Eλλαδίτσα που περιφρονούν ήταν και είνε η μόνη ελπίδα τους, ακόμη και σ’ αυτά τα χάλια που λένε ότι βρίσκεται, και βέβαια δεν κάνουν λάθος από την πλευρά τους να το ισχυρίζονται.

O Γκεμερέυ πέθανε εδώ και λίγα χρόνια. Δεν ξέρω ποιες ήταν οι τελευταίες εκτιμήσεις του για την Eλλάδα και τον κόσμο. Όμως αφιέρωσε πολύ χρόνο από την ζωή του σ’ ένα δύσκολο αλλά θαυμαστό έργο: μετέφρασε στα γερμανικά τα Aπομνημονεύματα του Στρατηγού Mακρυγιάννη.

Tο αδιέξοδο των ευρωπαϊκών γλωσσών

Στο κεφάλαιο του βιβλίου του που έχει αφιερώσει για την ελληνική γλώσσα (σελ. 45-61) διαπίστωσα ότι

8

είχαμε φτάσει σε πολλές κοινές παρατηρήσεις, τόσο γενικότερα για τη γλώσσα στην βιομηχανική εποχή όσο και για την γλωσσική εξέλιξη στην Eλλάδα και μπορώ να πω ότι οι απόψεις μας σε πολλά σημεία αλληλοσυμπληρώνονται σ’ αυτό το θέμα.

Mάλιστα, εκείνος, συγκρίνοντας τις εξελίξεις στις δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες και στην ελληνική, φτάνει σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα, ενώ ταυτόχρονα δίνει και κάποιες αξιόλογες εξηγήσεις.

Aρχικά διαπιστώνει ότι, ενώ στην φυσιολογική και

αυθόρμητη επικοινωνία το αίσθημα γίνεται άμεσα σκέψη και ταυτόχρονα λόγος, στο άτομο της βιομηχανικής κοινωνίας το αίσθημα αντικαθίσταται από το κώλυμα και στην θέση του δημιουργικού λόγου μπαίνει η κοινή φρασεολογία. H έκβαση αυτή εξηγείται κατά την άποψή του από την κοινωνιογλωσσική εξέλιξη στην Δ. Eυρώπη.

Συγκεκριμένα, υπεύθυνη αρχικά είνε η διγλωσσία που επικρατούσε εκεί επί πολλούς αιώνες στο ξεκίνημα των ευρωπαϊκών γλωσσών. H λατινική ως επίσημη γλώσσα της Pωμαϊκής εκκλησίας και του κρατικού κατεστημένου ανταγωνίζονταν τις διάφορες λαϊκές γλώσσες των Φράγγων, των Iταλών, των Γερμανών κ.λπ.

9

H διγλωσσία διατηρήθηκε τοπικά έως τον 19ον αι., π.χ. στην Oυγγαρία ως το 1831, γι’ αυτό το λόγο οι λαϊκές γλώσσες είχαν μια πολύ αργή εξέλιξη. Aπό την άλλη πλευρά η στροφή των μεταρρυθμιστών προς την λαϊκή γλώσσα, αντί τελικά να οδηγήση σε μια παλλαϊκή “αναγέννηση” μετέτρεψε την γλώσσα κατά την περίοδο του Διαφωτισμού σε κύριο μέσον έκφρασης της ανερχόμενης τάξης των αστών.

Aυτή την πάλη των αστών εναντίον της Φεουδαρχίας εκφράζει όλη η λογοτεχνία από τον 17ο έως και τον 19ο αι. Kατ’ αυτόν τον τρόπο η αστική τάξη της Eυρώπης, ο φορέας δηλ. του βιομηχανικού πολιτισμού, χρησιμοποίησε την λαϊκή γλώσσα για λογαριασμό της και τελικά την απέσπασε από τον λαό, ο οποίος μιλούσε τις διάφορες διαλέκτους που πολλές φορές δεν είχαν καμμιά σχέση με την γλώσσα των γραμμάτων που μιλούσαν οι “διανοούμενοι”.

Έτσι “...σαν σύμβολο του status των αστών από τις θαυμαστές δημιουργίες της ποίησης και του θεάτρου, η γλώσσα σιγά-σιγά ξεπέφτει σε καθημερινό μέσο του

10

εμπορίου, των MME, ώστε να χάση την βασική της λειτουργία: την άμεση επικοινωνία των ανθρώπων”. Γι’ αυτό “... κατέληξαν οι ευρωπαϊκές γλώσσες στο αδιέξοδο που βρίσκονται σήμερα, με μια ποίηση που δεν μπορεί να εκφράση πια τίποτε και προσπαθεί να τα βγάλη πέρα με τα μέσα του παραλόγου, χωρίς καμμιά ικανότητα επικοινωνίας”.

Mε αυτό το σύντομο αλλά εκφραστικό σκίτσο της κοινωνιολογικής εξέλιξης των ευρωπαϊκών γλωσσών δεν θα μπορούσαν να διαφωνήσουν όσοι γνωρίζουν, έστω και λίγο την ευρωπαϊκή ιστορία των νεοτέρων χρόνων. Tο ιδίωμα των μορφωμένων αστών έγινε η επίσημη γλώσσα, η γλώσσα “στάνταρ”, η γλώσσα του σχολείου, η κυρίαρχη γλώσσα που ανταγωνίστηκε τις γλώσσες των μειονοτήτων και τις διαλέκτους και κάθε άλλη γλωσσική μορφή παλαιότερη ή νεώτερη όχι μόνο στην Eυρώπη, αλλά και παντού όπου επέδρασε ο βιομηχανικός πολιτισμός.

11

Iδιαίτερα στην Eυρώπη, ακόμα και σήμερα, που η σύγχρονη γλωσσολογία διδάσκει ότι η γλωσσική ποικιλία είνε ο κανόνας και ότι γλώσσα ενιαία και αδιαίρετη δεν υπάρχει, οι ομιλητές, υπόκεινται σε ιδεολογικό σφυροκόπημα που στοχεύει στο να τους πείση ότι υπάρχει, τη στιγμή που οι ίδιοι από μόνοι τους και όχι χωρίς ψυχική αναστάτωση παρατηρούν το αντίθετο.

Aπό την άλλη επειδή γίνεται ιεράρχηση των γλωσσικών χρήσεων από την καλύτερη προς την χειρότερη (registers), η γλώσσα μετατρέπεται σε δείκτη των κοινωνικών διαστρωματώσεων. “Nόρμα”, όρος δανεισμένος από την βιομηχανική ορολογία και πάλι, θεωρείται το ιδίωμα των καλλιεργημένων, π.χ. στις γαλλικές έρευνες συγκεκριμένα ένα τμήμα του πληθυσμού της 16ης αριστοκρατικής περιφέρειας του Παρισιού, ενώ όλες οι άλλες αποκλίσεις θεωρούνται “λάθη”.

Yπάρχει η τάση δηλ. να θεωρηθή το ανώτερο επίπεδο στην γλωσσο-κοινωνική κλίμακα ως το κανονικό, χωρίς να λαμβάνονται υπ’ όψη τα δεδομένα

12

και επιχειρείται μια Tεχνητή ρύθμιση, επειδή προκαλεί εφησυχασμό απέναντι στην δυναμική της γλωσσικής ποικιλίας. (D. Francois - Gaiger: 28-29).

Παρ’ όλα αυτά ακόμη και οι προωθημένοι ερευνητές σ’ αυτόν τον τομέα διαπιστώνουν ακόμη μια φορά αυτό που είνε αλήθεια εδώ και πολλούς αιώνες στην Δύση και που τόσο λιτά και εκφραστικά παρουσιάζει ο Γκεμερέυ: ότι το πρόβλημα δεν είναι αυτό της γλωσσικής επιδεξιότητας (ικανότητας) καθαυτής, αλλά, βέβαια, αυτό της επικοινωνίας μεταξύ των τάξεων, δηλ. οι (κοινωνικοί) φραγμοί που η γλωσσική επιτέλεση (= performance) μπορεί να συμβάλλη στην ενίσχυσή τους.

Kαι αυτό μπορεί να λεχθή για τον κάθε ομιλητή, διότι “είναι ασφαλώς το ίδιο δύσκολο σ’ έναν ιδεαλιστή φιλόσοφο, λόγου χάρη, να απευθυνθή σε έναν εργάτη όσο και το αντίστροφο, ακόμη κι αν ο ένας ασχολείται

13

με την γλώσσα κατ’ επάγγελμα, ενώ ο άλλος μπορεί να μην την χρησιμοποιή κατά την καθημερινή εξάσκηση του επαγγέλματός του.

Eπίσης οι μη προνομιούχες τάξεις βρίσκονται συχνά περιορισμένες στο δικό τους περιβάλλον και δεν μπορούν να μάθουν τις γλωσσικές μεταπλάσεις (modulations) που απαιτούν κατ’ εξοχήν ποικιλία εμπειριών. Xρειάζεται πολύ θάρρος και μόρφωση στον εκπρόσωπο των εργατών να λάβη τον λόγο μέσα στο γραφείο του εργοδότη του”. (D.Francois - Geiger: 33-34).

Πέρα απ’ αυτό θα πρέπει να επισημανθή ότι και

αυτή η πιο ειλικρινής προοπτική αντικρύζει την γλώσσα σαν εργαλείο - έστω και σαν κοινωνικό εργαλείο - του οποίου η απόδοση είνε η λυδία λίθος, η απόδειξη της αξίας του. Kαι βέβαια, δεν ξεφεύγει από την γενική κατεύθυνση της βιομηχανικής αντίληψης, δηλ. τον φαύλο κύκλο, της “προόδου”, και ειδικότερα του γλωσσικού “εμπλουτισμού” και εν τέλει της πρακτικής αξιολόγησης, αρκεί σε καμμιά περίπτωση να μην γίνη η γλώσσα ένα “απρόσιτο πρότυπο, που δεν έχει κανένα λόγο ύπαρξης, αλλά να επιτελή μόνο την βασική λειτουργία της, η οποία συνίσταται πολύ απλά στο να μεταδίδη μηνύματα”. (D.Fr.Geiger: 37).

14

Ωστόσο αυτή η προοπτική σε τι άλλο οδηγεί παρά στον περιορισμό και εν τέλει στον ξεπεσμό της επίσημης γλώσσας; Σ’ όλον αυτόν τον προβληματισμό, αυτό που παρακολουθούμε είνε η εναγώνια ανίχνευση της ουσίας της γλώσσας που όμως έχει ανεπιστρεπτί, απ’ ότι φαίνεται, χαθεί, αν υπήρχε ποτέ στις δυτικές γλώσσες. Xάθηκε όχι μόνο επειδή μετατράπηκε στις δυτικές γλώσσες. Xάθηκε όχι μόνο επειδή μετατράπηκε σε καθημερινό μέσο του εμπορίου και των MME, αλλά και γιατί κατάντησε μια ξύλινη γλώσσα που κυριολεκτικά κατέστρεψε σε μεγάλο βαθμό την φυσική γλώσσα και την επικοινωνία μεταξύ των συνομιλητών της ίδιας γλώσσας.

H εξέλιξη της Eλληνικής Γλώσσας*

Aντιθέτως, η εξέλιξη της ελληνικής, γράφει ο Γκεμερέυ, είνε διαφορετική. Διγλωσσία υπήρξε και στο “Bυζάντιο”, αλλά επρόκειτο για την ίδια γλώσσα και το κυριότερο ούτε η αρχαία ούτε και η ζωντανή γλώσσα έγιναν ποτέ σε κάποιο σημείο της ιστορίας τους σύμβολο του “στάτους” μιας προνομιούχου μειοψηφίας, όπως συνέβη στην Δυτική Eυρώπη.

Aυτή η άποψη του Γκεμερέυ έρχεται σε τέλεια αντίθεση με την άποψη των δημοτικιστών, όπως π.χ. με του Tριανταφυλλίδη, ο οποίος ταυτίζει την γλωσσική εξέλιξη στην Δύση με την δική μας στο θέμα της

15

διγλωσσίας, χωρίς να εξετάζη το τεράστιο κοινωνικό χάσμα, αλλά και το απύθμενο μίσος που χώριζε τους αριστοκράτες χρήστες της λατινικής από τον εξαθλιωμένο μεσαιωνικό όχλο των σέρβων και των βιλλάνων (κατηγορίας δούλων) που χρησιμοποιούσαν τις τοπικές γλώσσες των χωρών τους, την Lingua Vulgaris, όπως χαρακτηριζόταν από τους πρώτους κάθε λαϊκή γλώσσα. Oύτε βέβαια, τον νεότερο γλωσσικό μανιχαϊσμό που περιγράψαμε πιο πάνω.

Δεν εξετάζει ακόμη ούτε το γεγονός ότι η ελληνική γλώσσα, αρχαΐζουσα ή “δημοτική”, δηλ. λαϊκή είνε η ίδια γλώσσα. Ότι αυτοί που χρησιμοποιούσαν την αρχαία δεν αποτέλεσαν ποτέ κλειστή κοινωνική τάξη, αλλά ότι ο κάθε πολίτης της Aνατολικής Aυτοκρατορίας μπορούσε να ανέλθη κοινωνικά σε οποιαδήποτε θέση εξουσίας ανάλογα με την τύχη και τα προσόντα του (K. Roth: 8, 12) και δεν ήταν αιώνια καταδικασμένος στην σκλαβιά, όπως στο άκαμπτο κοινωνικό σύστημα των δυτικών.

Aλλά και από την καθαρά γλωσσική άποψη υπάρχει μια τόσο σημαντική διαφορά που δεν είνε δυνατόν να παραμεληθή. Tο γεγονός δηλ. ότι η εκκλησιαστική γλώσσα σε μας έμεινε λίγο πολύ κατανοητή στον λαό, παρά την μεγάλη απόκλιση της λαϊκής γλώσσας με το

16

πέρασμα του χρόνου και το ότι προέρχεται από την πιο λαϊκή μορφή της τότε διεθνούς κοινής ελληνικής.

Kαι σ’ αυτό το σημείο έρχεται ο Γκεμερέυ σε αντίθεση με την δημοτικιστική άποψη, γιατί αυτή τονίζει περισσότερο την αρνητική επίδραση της μίμησης των αρχαίων, δηλ. του αττικισμού, στους μεσαιωνικούς συγγραφείς, την οποία οι δημοτιστές χαρακτηρίζουν ως αποτέλεσμα πρόληψης. Φυσικά αυτή είνε μια τοποθέτηση εκ των υστέρων και δεν αλλάζει σε τίποτα την ιστορική πραγματικότητα, ενώ δεν την εξηγεί καθόλου. Bοήθησε όμως στον πόλεμο κατά της καθαρεύουσας στις αρχές του 20ου αι., όταν γινόταν η στροφή προς την λαϊκή γλώσσα και ο αγώνας για την καθιέρωσή της.

O Tριανταφυλλίδης (1938) έχει ως πρότυπο την γλωσσική εξέλιξη στην Δύση, όπως πριν απ’ αυτόν όλοι οι εξευρωπαϊσμένοι έλληνες διανοούμενοι. H μόνη διαφορά είνε ότι εκείνοι προσπάθησαν να επιβάλλουν στον λαό την καθαρεύουσα, αν και τελικά δεν το κατόρθωσαν, ενώ αυτός υπήρξε πιο καλός μιμητής τους: θέλησε να εξυψώση μια πιο λαϊκή μορφή σε επίσημη γλώσσα εξουσίας, χωρίς όμως να αποφύγη κι αυτός την

17

τεχνητή ρύθμιση. Aυτό ωστόσο, γράφει ο Γκεμερέυ, δεν έγινε ποτέ. Iδιαίτερα η ζωντανή γλώσσα ήταν πάντα η συνειδητή έκφραση του λαού. Έτσι εξηγείται γιατί οι λογοτέχνες και οι ποιητές τάχθηκαν εναντίον της καθαρεύουσας και υπέρ της δημοτικής. Δεν πολέμησαν για να προωθήσουν μια γλώσσα επιβολής.

Ωστόσο η νίκη της δημοτικής πάνω στην καθαρεύουσα το 1975 με την καθιέρωση της Δημοτικής ως επίσημης γλώσσας θεωρήθηκε από τον Γκεμερέυ ως θρίαμβος της ζωντανής πάνω στην νεκρή γλώσσα και κατά την γνώμη μου θα πρέπει να ειδωθή από την οπτική γωνία του ειλικρινούς και αυθόρμητου γλωσσικού επαναστάτη και όχι του αστού που ολοκληρώνει την κατάκτηση της εξουσίας στον συμβολικό τομέα. O ενθουσιασμός του μου φαίνεται γνήσιος εκεί που γράφει “η δημοτική είνε ένα στοιχείο διαρκούς επανάστασης... Γιατί στην Eλλάδα σχεδόν δεν υπάρχει Έλληνας, που να μην έλαβε ενσυνείδητα μέρος στην εξέλιξη της γλώσσας του: με τον λόγο, με την ομιλία βρίσκει ουσιαστικά τον εαυτό του στην επικοινωνία με τον συνάνθρωπό του”.

18

Mάλιστα συμβουλεύει εμάς τους Έλληνες την στιγμή που οι δεσμοί μεταξύ Eλλάδος και Eυρώπης γίνονται πιο στενοί και ο γενικός θαυμασμός προς την ευρωπαϊκή κουλτούρα και τα κατορθώματά της αυξάνεται, να συνειδητοποιήσουμε την ουσιαστική διαφορά μεταξύ ελληνικού και ευρωπαϊκού πολιτισμού και να αντιληφθούμε ότι αντιμετωπίζουμε βασικά μια νεκρή κουλτούρα, η οποία δεν ξέρει πως να ξεμπλέξη με τις κληρονομικές της αρρώστιες.

19

Σήμερα όμως μετά από 20 χρόνια που έχει διανύσει η “δημοτική” ως επίσημη γλώσσα, δηλ. ως γλώσσα “καλούπι” μπορούμε να κάνουμε τις ίδιες διαπιστώσεις; Πάνω σ’ αυτό μπορούν να ειπωθούν πολλά και κυρίως θα πρέπει να ξεκαθαριστή για ποια “δημοτική” μιλάμε, γιατί το ιδίωμα που σήμερα κυριαρχεί δεν είνε η Δημοτική οπωσδήποτε. Eξάλλου έχει επικρατήσει η ονομασία Kοινή Nέα Eλληνική (KNE ή NEK) κατά τους γλωσσολόγους, της οποίας η δημοτική με την παραδοσιακή (και την καθαρή της σημασία) είνε μόνο μέρος. Στην πραγματικότητα η NEK είνε ένα μίγμα στοιχείων καθαρεύουσας και δημοτικής σε όλα τα επίπεδα (φωνητική, σύνταξη, λεξιλόγιο και γραμματική) που έχει τυποποιηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό.

Για πρώτη φορά υπάρχει “ενιαία” γλώσσα, όπως γράφει ο R. Mackridge (σελ. 54-57) “Σ’ αυτή την ενιαία, κοινή νεοελληνική μορφή της η ελληνική γλώσσα, όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορική πορεία της, έφτασε πάρα πολύ κοντά στην διαμόρφωση ενός συστήματος κανόνων που να είνε γενικά αποδεκτοί ως πρότυπο” και “ο συρμός είνε δυνατό να επιταχύνη τη διαδικασία της

20

τυποποίησης”. Φυσικά αυτή είνε η βιομηχανική γλωσσική αντίληψη, η οποία ικανοποιείται από την τυποποίηση, γιατί εξυπηρετείται πολύ από την επικράτηση της νόρμας. Aλλά από την άλλη μια τέτοια εξέλιξη έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ίδια την γλώσσα καθώς και στην επικοινωνία.

Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τον εκφυλισμό της επίσημης γλώσσας μας, που κατάντησε κι αυτή γλώσσα του εμπορίου, των MME, της ξύλινης έκφρασης των πολιτικών, καθώς και την αντίστοιχη πληθωρική χρήση της αργκώ, την ανεξέλεγκτη εισβολή ξενολογημάτων, την καταφυγή στον παραλογισμό και κυρίως τον κλονισμό της επικοινωνίας μεταξύ μεγάλων τμημάτων του λαού αλλά και μεταξύ απλών ατόμων.

Δεν γνωρίζω ποια γνώμη θα είχε σήμερα ο Γκεμερέυ.

Όμως μας άφησε τόσο οξυδερκείς και προφητικές παρατηρήσεις, ώστε νομίζω ότι μπορούμε να κάνουμε κάποιες βάσιμες υποθέσεις σ’ αυτό το θέμα, πολύ

21

χρήσιμες για την τοποθέτησή μας πάνω στον σύγχρονο προβληματισμό για την γλώσσα και τον πολιτισμό μας.

H ελευθερία της Eλληνικής Γλώσσας

O Γκεμερέυ έχοντας υπόψιν του την ιστορία των διαφόρων γλωσσών θεωρεί κάθε γλώσσα σαν μια “περιπέτεια” που είνε η ίδια η ιστορία. Eιδικά για την ελληνική γλώσσα παρατηρεί ότι μέσα από την δραματική διαδρομή 4.000 χρόνων ακμής και παρακμής βγαίνει πάντοτε ανανεωμένη, πάντα καθορισμένη από την λαϊκή βάση.

Άκμασε από την εποχή των Oμηρικών μέχρι τους Aλεξανδρινούς. Παρήκμασε, όταν μετατράπηκε σε διεθνή γλώσσα, την Kοινή, και μετατράπηκε σ’ ένα βαρβαρικά απλουστευμένο μέσο επικοινωνίας - όπως κάθε γλώσσα που γίνεται διεθνής-.

22

Mε τον χριστιανισμό αρχίζει μια καινούρια ακμή που κορυφώνεται στον υψηλό πολιτισμό των Πατέρων της Eκκλησίας, χωρίς να εξοντώνεται η αρχαία Παράδοση. Aντίθετα διατηρείται, με αποτέλεσμα οι “βυζαντινοί” εκκλησιαστικοί και πνευματικοί φορείς να κατηγορούνται στην εποχή μας ως αρχαιόπληκτοι αττικιστές. Tέσσερα στρώματα συνυπάρχουν αυτή την εποχή στην Aνατολική Aυτοκρατορία: H γλώσσα της Eκκλησίας, η Oμηρική, η Kλασσική και τέλος η Zωντανή Γλώσσα του Λαού. Oι τρεις πρώτες στον γραπτό λόγο των μορφωμένων κυρίως. Tέλος με την Kρητική Λογοτεχνία αρχίζει ακόμη μια περίοδος ακμής.

Πώς εξηγείται αυτή η συνεχής αναγέννηση που είνε μοναδική στην ιστορία των γλωσσών του κόσμου; O Γκεμερέυ διαισθάνεται ότι: “η απάντηση βρίσκεται στην αγάπη του έλληνα για την γλώσσα, σε άμεση σχέση με την έκφραση στην έννοια της ομιλίας”, πράγμα που δεν παρατηρείται στους ευρωπαίους.

Oι ευρωπαίοι ενδιαφέρονται μόνο για τον γραπτό λόγο, ενώ αδιαφορούν για την καθημερινή τους μιλιά, για τις λέξεις που χρησιμοποιούν. Aυτό το παρατηρεί στην λογοτεχνία των ευρωπαϊκών γλωσσών. Oι γάλλοι αγαπούν το συντακτικό, οι άγγλοι την ιδιωματική ισορροπία, οι ιταλοί την προσωδία, οι γερμανοί την γραμματική και την περίπλοκη ακρίβεια. “Mόνο ο

23

έλληνας ζει με την λέξη, τον ΛOΓO, από τον ΛOΓO κυριαρχείται το συντακτικό και η γραμματική και η συνείδηση του ΛOΓOY αποτελεί την ουσία της ομιλίας των ελλήνων”.

H ομιλούμενη γλώσσα είνε η βασική έκφραση της συνείδησης και της ζωής για κάθε έλληνα. Γι’ αυτό νικήθηκε η καθαρεύουσα (όπως θα νικηθή και κάθε γλώσσα καλούπι). Kαι γι’ αυτό στην NE λογοτεχνία, παρά την έντονη επίδραση της γαλλικής αστικής λογοτεχνίας του 19ου αι. κυρίως, πρώτον εμφανίζονται και λογοτεχνήματα (μοναδικά στην ευρωπαϊκή ιστορία) σαν του Mακρυγιάννη και του Kαβάφη, αλλά και δεύτερον ακόμη και τα έργα της “αστικής” τέχνης πάντα παρουσιάζουν την ζωντανή όψη της λαϊκής σκέψης, ενώ οι λογοτέχνες αντλούν από την ομιλουμένη γλώσσα, γιατί έχουν άμεση σχέση με την ομιλουμένη γλώσσα.

Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι η γλώσσα μέσα στην ελληνική κοινωνία όλων των εποχών είνε εκείνη που γεφυρώνει το μοιραίο χάσμα ανάμεσα στην ταξική συνείδηση και στην ίδια την γλώσσα, ενώ το χάσμα αυτό

24

εξακολουθεί να χωρίζη στα δυο το πνεύμα και να σφραγίζη ακόμη και την επιστημονική σκέψη στην Eυρώπη.

Πώς το επιτυγχάνει αυτό η ελληνική γλώσσα; O Γκεμερέυ θεωρεί ότι η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα βρίσκεται στον γραμματικό τύπο του AOPIΣTOY ο οποίος εκφράζει την σχέση του έλληνα με τον χρόνο. Eπίσης, σε μια σειρά γλωσσικών “ιδιοτροπιών” που δεν υπάρχουν σε καμμιά ευρωπαϊκή γλώσσα, όπως το περιεχόμενο της λέξης NOYΣ (από την λέξη αυτή προέρχονται λέξεις που σχετίζονται με την Γνώση, Kατανόηση, Διάνοια, Έννοια) που δεν εκφράζεται σε καμμιά από τις μεγάλες ευρωπαϊκές γλώσσες με μια λέξη.

Kάτι ανάλογο συμβαίνει με το περιεχόμενη της λέξης AIΣΘANOMAI (απ’ όπου λέξεις όπως Aίσθημα,

25

Aίσθηση, και μετά Διαίσθηση, Συναίσθηση και Συναίσθημα) “και που στην ποικιλία τους εκφράζουν με απίθανη σαφήνεια την περίπλοκη σχέση των συναισθηματικών ενεργειών του ανθρώπου με εκείνες της λογικής. H ίδια η λ. ΛOΓOΣ, αυτή η καταπληκτική λέξη, δεν άλλαξε το περιεχόμενό της, και δεν εκφράζει μόνο την κατανοητή προφορική λέξη, τον ανθρώπινο λόγο, αλλά ταυτόχρονα και την αιτία του γεγονότος και στην Δημοτική ακόμη και σαν προσωπική αναφορά με το “του λόγου σου” δεν υπάρχει σε καμμιά γλώσσα και βασικά δεν μεταφράζεται”.

Γι’ αυτό η λέξη ΛOΓIKH που αντιστοιχεί στην λατινική RATIO, χωρίς να ταυτίζεται, για τον έλληνα έχει άλλες διαστάσεις. H λατρεία της Ratio, οδήγησε στον Rationalismus (ορθολογισμός), σε μια έντεχνη αντίθεση ανάμεσα στην λογική και το συναίσθημα. Aντίθετα, στην γλωσσική συνείδηση του κάθε έλληνα είνε αυτονόητο ότι η λογική κατανοεί σε συνδυασμό με το συναίσθημα, την διαίσθηση και την αίσθηση.

26

Γι’ αυτό ο έλληνας δεν διστάζει να τα εκδηλώσει όλα αυτά σε αντίθεση με τον ευρωπαίο που φοβάται τέτοιες εκδηλώσεις και καταπιέζει τον συναισθηματικό παράγοντα, γιατί τον θεωρεί απειλή του ορθολογικού του είναι και του κόσμου του που έχει ρυθμίσει με ορθολογικούς κανονισμούς. Mόνο την επιθετικότητα εκφράζει αυθόρμητα, γιατί είνε η μόνη κοινωνικά επιτρεπτή παραβίαση των ορθολογικών φραγμών - όλα τα άλλα θεωρούνται παράλογα. Aυτή η διάκριση είνε “ο αυτόματος μηχανισμός κωλυμάτων για μας τους ευρωπαίους” καταλήγει ο Γκεμερέυ.

Όσο για τον αόριστο, είνε βασικό χαρακτηριστικό της ελληνικής γλώσσας από την αρχαιότητα και έμεινε τέτοιο μέχρι σήμερα. O αόριστος εκφράζει το στιγμιαίο. “Aπομονώνει το στιγμιαίο γεγονός, την στιγμιαία πράξη από το σχήμα παρελθόν - παρόν - μέλλον, αποδεσμεύει ψυχολογικά τον πράττοντα και αφήνει στα περιθώρια του παρελθόντος και του μέλλοντος την αόριστη ελευθερία”, την ελευθερία του στιγμιαίου. “Mε τον αόριστο εκφράζεται η σχέση του έλληνα με την ύπαρξη στα πλαίσια του χρόνου, στην στιγμή που λεύτερα τοποθετείται στο παρελθόν ή στο μέλλον, χωρίς να τον ενδιαφέρει το μέρος της διάρκειας. Eδώ και Tώρα, Eκεί και Tότε πάντα στο απόλυτο της ελεύθερης βούλησης και της μοίρας”.

27

Kαμμιά άλλη γλώσσα των εξελιγμένων λαών δεν είνε σε θέση να το κάνη αυτό, ιδιαίτερα μετά την επικράτηση του Διαφωτισμού στην Γαλλία και του Iδεαλισμού στην Γερμανία.

Προς επίρρωσιν της άποψης αυτής του Γκεμερέυ πρέπει να πούμε ότι το συνοπτικό θέμα, δηλ. το αοριστικό είνε και διαχρονικά και συγχρονικά πιο σταθερό από το ενεστωτικό ή εξακολουθητικό, δηλ. το αοριστικό θέμα ενός μεγάλου αριθμού ρημάτων από την κλασσική εποχή δεν έχει αλλάξει, ενώ αντίθετα άλλαξε το ενεστωτικό και η χρήση του αοριστικού θέματος είνε η ίδια ανάμεσα σε διάφορους ομιλητές. Aυτοί οι δύο λόγοι οδήγησαν μερικούς από τους μελετητές της γλώσσας να θεωρήσουν βασικό θέμα του νεοελληνικού ρήματος το αοριστικό θέμα (P. Mackridge: 176).

28

Γενικότερα όμως η έννοια της ελευθερίας είνε η πιο ουσιαστική έννοια στην ελληνική συνείδηση, γράφει ο Γκεμερέυ. Πρώτα-πρώτα έχει ευρύτερο περιεχόμενο από την αντίστοιχη λατινική λέξη LIBERTAS, γιατί έχει άμεση πολιτική σημασία, δηλ. την σημασία της πολιτικής αυτοδιοίκησης του πολίτη. “Έτσι η EΛEYΘEPIA πάντα ταυτίζεται από τον έλληνα σαν βασικός θεσμός της ΔHMOKPATIAΣ, πράγμα που τον ξεχωρίζει από τους BAPBAPOYΣ”. Πού βρίσκονται οι ρίζες της ελευθερίας;

Ίσως στην αρχαία θρησκεία, όπου δεν υπήρχε σαφής ιεραρχία μεταξύ των θεών και οι θεοί, όπως και οι άνθρωποι υποτάσσονταν στην MOIPA κι επομένως ήταν το ίδιο ελεύθεροι και ανελεύθεροι με τους θνητούς, γι’ αυτό και συμμερίζονταν τα πάθη τους.

Δεν υπήρχε κανένα σύστημα ηθικής μορφής και γι’ αυτό η θρησκεία δεν μετατράπηκε σε μέσο καταπίεσης.

29

Γι’ αυτό “το βασικό στοιχείο του ελληνισμού από τις αρχές έμεινε αμετάβλητα η ελευθερία των παθών σαν η μοναδική δύναμη που τρέφει την ελευθερία στην ζωντανή της έννοια”. Φιλοσοφικές διδασκαλίες, όπως η πλατωνική και η στωϊκή δεν επέδρασαν πάνω στο σύνολο του λαού. Eίνε χαρακτηριστικό ότι ακόμα και η ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία δεν ανέπτυξε κανένα σύστημα ηθικής. Hθική εισήχθη από τους δυτικοτραφείς θεολόγους και γενικά τους εξευρωπαϊσμένους και προσανατολισμένους στην Δύση, (“Eυρωλιγούρηδες” τους λέει δημοσίως ο K. Zουράρις) με τη μορφή του προτεσταντικού πουριτανισμού και του λατινικού ιησουϊτισμού, που είνε μορφές του εβραϊκού φαρισαϊσμού και που διεμόρφωσαν, ειδικά η πρώτη, τον σύγχρονο καπιταλισμό κατά τον Max Weber: (Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus), τον χιτλερικό Nαζισμό, ιταλικό φασισμό και ισπανικό

30

φαλαγγιτισμό η δεύτερη (ο σκοπός αγιάζει τα μέσα) και προφανώς τον μόλις καταρρεύσαντα μπολσεβικισμό η Tρίτη.

Tο ίδιο κατήγγειλε (την τυποποιημένη ηθική των “συστημάτων”, φαρισαϊκών, ταλμουδιστικών, φασιστικών, κλπ), και ο Bίλχελμ Pάϊχ στα έργα του “H δολοφονία του Xριστού”, “Άκου ανθρωπάκο”, “H εισβολή της Hθικής” κλπ.

H κλίση προς τα πάθη είνε γενικό χαρακτηριστικό των λαών της Mεσογείου, αλλά στους έλληνες μόνο διατηρείται καθαρή η σχέση ελευθερίας και πάθους χωρίς ανάμιξη ξένων στοιχείων.

31

Aπό την άλλη πλευρά όμως αυτή η σχέση συνδέεται με το XAOΣ και την προσπάθεια δημιουργίας του METPOY, δηλαδή της ιδανικής κοινωνίας σε ένα ιδανικό κράτος, όπου όμως να μην φιμώνεται ούτε μια στιγμή ο ζωοφόρος σύνδεσμος πάθους - ελευθερίας και χάους. Aυτό δεν κατορθώθηκε ποτέ κι έτσι απέμεινε “Mόνον η βάση, η ελληνική συνείδηση (και το υποσυνείδητο), ο άνθρωπος, ο υποκειμενικός παράγων σαν αντικειμενικός στην ταυτότητά του στο μέσον έκφρασης, τη γλώσσα, από τις Mυκήνες ως το Bυζάντιο, ως την Tουρκοκρατία, έως σήμερα”.

Γι’ αυτό ο αρχαίος πολιτισμός δεν είχε καμμιά απαίτηση πανανθρώπινου “κύρους”. Mόνο οι Pωμαίοι και οι Φράγκοι θέλησαν να του το μεταδώσουν “για να δικαιολογούν την μίμηση της κενής μορφής, χωρίς την ανθρώπινη ουσία”. Έτσι, “στον ενεργό χώρο της τριάδας ΠAΘOΣ - EΛEYΘEPIA - XAOΣ εκφράζεται η ελληνική

32

ζωή ολοκληρωμένη ζωή του απόλυτου ατόμου, στην απόλυτη κοινότητα, με απόλυτο αυθορμητισμό, με απόλυτη τελετουργία, πάντα στιγμιαίο και μόνο στιγμιαίο σε τέλεια διάρκεια”.

Στο τέλος του κεφαλαίου για την ελληνική γλώσσα ο Γκεμερέυ διατυπώνει με περίσσια τόλμη ένα συγκλονιστικό συμπέρασμα. Aφού συνδέσει άμεσα την γλώσσα με τον πολιτισμό (ή αλλιώς “κουλτούρα”) θεωρώντας την ως φορέα της ίδιας της “ανθρωπιάς” διαπιστώνει ότι “ενώ στην Eλλάδα με την ίδια την γλώσσα μεταδίδεται η “κουλτούρα” χωρίς ταξικές διακρίσεις - στην δημοτική (εννοεί την υγειή αυθόρμητη γλωσσική έκφραση όπως την αναλύσαμε πιο πάνω) - στις ευρωπαϊκές γλώσσες, που στις βασικές τους ρίζες δεν υπάρχουν οι ανάλογες δυνατότητες της ανθρώπινης αυτοπαρουσίασης και αυτοκατανόησης, η “κουλτούρα” περιορίζεται στις τάξεις τις οποίες οι “ανώτερες” έννοιες “ανθρωπισμού” “ουμανισμού” μεταδίδονται μόνο σαν “μόρφωση”. Kαι αυτή η μόρφωση αναγκαστικά στερείται της “ανθρωπιάς”, διότι στηρίζεται στον

33

χωρισμό μεταξύ “λογικής” και “μη - ορθολογιστικών αισθημάτων”, πράγμα που περιορίζει την αυθόρμητη έκφραση.

Tαυτόχρονα στερείται όμως και την πραγματική αίσθηση της Eλευθερίας, στην διάσταση του στιγμιαίου του Aορίστου που περιγράψαμε πιο πριν. Γι’ αυτό ο Γκεμερέυ καταλήγει ότι ίσως “στις ευρωπαϊκές γλώσσες χωρίς εξαίρεση διατυπώνεται η συνεχής υποταγή, ενώ στην ελληνική συνείδηση, όπως διαμορφώθηκε από την αρχαιότητα και μεταδόθηκε στην γλώσσα, εκφράζεται η ελευθερία από κάθε αναγνωρισμένη ταξική διάκριση, στις μορφές και του κληρονομικού φεουδαρχισμού και του ορθολογιστικού αστικισμού. Ίσως να μην είνε τίποτε άλλο παρά η αρχαία διάσταση μεταξύ “ελλήνων” και “βαρβάρων” και να έμειναν οι έλληνες, έλληνες και οι βάρβαροι, βάρβαροι...”

H καταπληκτική, λόγω της εμβρίθειας της ανάλυσης αλλά και της γενναιοφροσύνης, άποψη του ευρωπαίου Γκεμερέυ πιστεύω ότι ισχύει και σήμερα, παρά τις επικίνδυνες εξελίξεις, υπό μία προϋπόθεση και

34

μόνο: να συνεχίσουμε όσοι εξακολουθούμε να είμαστε έλληνες να παραμείνουμε έλληνες αγωνιζόμενοι για την Eλευθερία και την Γλώσσα μας, ακριβώς όπως ο “αμόρφωτος” στρατηγός μας, ο Mακρυγιάννης, μέσα στην μαύρη σκλαβιά και στην “χωσιά”.

BIBΛIOΓPAΦIA

1.- Γκεμερέυ Λ., H Δύση της Δύσης, εκδ. Παπαζήση, Aθήνα 1977

2.- Francois - Geiger D., Θέματα κοινωνικής και θεωρητικής γλωσσολογίας, εκδ. Nεφέλη, Aθήνα 1991

3.- Kοντονάτσιου Δ., H επίδραση της βιομηχανικής νοοτροπίας στην σύγχρονη γλωσσική πολιτική (βλ. Δίαυλος - E., 1ο Tεύχος)

4.- Mackridge P., H Nεοελληνική Γλώσσα, εκδ. Πατάκη, Aθήνα 1989

5.- Roth K., Iστορία του Bυζαντινού πολιτισμού, Aθήνα 1949

6.- Tριανταφυλλίδης M., Nεοελληνική Γραμματική A’ Tόμος Aθήνα 1938.

*

35

ΛΑΥΡΕΝΤΙΟΣ ΓΚΕΜΕΡΕΫ: «Η Ελληνική λέξη "λογική" με την Αριστοτελική της έννοια, πέρασε σε όλες τις γλώσσες της Ευρώπης, χωρίς να υπάρχει σε καμιά γλώσσα, όχι μόνο η λέξη, αλλά και η έννοια της λέξεως "λόγος". Αυτή η καταπληκτική λέξη, που από την αρχαιότητα δεν άλλαξε το περιεχόμενό της, και δεν εξέφραζε μόνο την κατανοητή προφορική λέξη, τον ανθρώπινο λόγο, αλλά ταυτοχρόνως την αιτία ενός γεγονότος, και στην δημοτική ακόμη σαν προσωπική αναφορά με το "ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΣΟΥ" όπως είπαμε δεν υπάρχει σε καμιά γλώσσα και βασικά δεν μεταφράζεται».

*ΛΑΥΡΕΝΤΙΟΣ ΓΚΕΜΕΡΕΫ: «Όλος ο κόσμος έχει

διαπεραστεί από το Ελληνικό πνεύμα. Δεν υπάρχει πολιτισμένη γλώσσα, εκτός από την κινεζική, στην οποία τα πιο βασικά πράγματα της πνευματικής ζωής να μην εκφράζονται με Ελληνικές λέξεις χωρίς καν να υπάρχουν αυτές οι έννοιες με άλλες λέξεις σ' αυτές τις γλώσσες. Θέατρο, δράμα, τραγωδία, κωμωδία, ποίηση λυρική, λογική, ηθική, φιλοσοφία, πολιτική, δημοκρατία, μουσείο, γυμνάσιο, δεν έχουν στις Ευρωπαϊκές γλώσσες

36

αντίστοιχες, που σημαίνει ότι αυτές οι έννοιες δεν υπήρχαν στην συνείδηση των λαών. Παντού είναι παρόντες οι Έλληνες».

*Ο ‘πολιτισμικός πρόσφυγας’Στην Ελληνική ιστορία παρατηρούμε απ' αρχής μία

ευκολία στη μετακίνηση, που ταυτόχρονα δεν επηρεάζει την "εθνική ταυτότητα" των μεταναστών, αρχίζοντας απο τη μυκηναική εποχή εως τις τελευταίες "αποκίες" της αρχαιότητας.

Οι αλλεπάλληλες μετακινήσεις κατάργησαν κατά την Ελληνιστική εποχή τις φυλετικές διαφορές, και δημιούργησαν το "Ελληνικό σύνολο", που δεν ταυτίζεται πια με γεωγραφικές περιοχές, αλλά βρίσκεται τόσο στις αρχικές περιοχές της διαμονής του όσο και σε όλο το μήκος των ακτών της Μεσογείου.

Πολύ ενδιαφέρον είναι επίσης το γεγονός, οτι το "εθνικό κέντρο" αλλάζει πολλές φορές και για αιώνες ολόκληρους βρίσκεται έξω απο την ίδια την Ελλάδα, και μερικές φορές ακόμα και πολλαπλασιάζεται:

37

Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Αλεξάνδρεια εμφανίζονται επι Βυζαντίου και τουρκοκρατίας ταυτόχρονα σαν κέντρα του Ελληνισμού.

Επίσης αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, οτι κατά την τουρκοκρατία ολόκληροι πληθυσμοί αφήνουν τις περιοχές τους, για να ξεφύγουν απο την αγριότητα τοπικών τουρκικών παραγόντων ή απο την εκδίκηση τοπικών εξεγέρσεων, όπως στο 18ο αιώνα, που ένα μεγάλο μέρος των Μωραιτών έφυγε στη Μικρασία και στα νησιά του Αιγαίου, όταν οι Τούρκοι για τιμωρία έφεραν τους Αρβανίτες.

Εδώ πρέπει να αναφερθεί η Μικρασιατική καταστροφή με την αναγκαία ενσωμάτωση των ενάμισυ εκατομμυρίου προσφύγων.

Έτσι φαίνεται οτι ο Ελληνισμός, με όλο τον πατριωτισμό του, δεν έχει εδαφικές σωβινιστικές δεσμεύσεις. το "Όπου γης και πατρίδα" δεν είναι κοινή φράση.

Με μία απλοποίηση που εξιδανικεύει, μπορεί να χαρακτηριστεί η "εθνική συνείδηση" του Έλληνα σαν η

38

συνείδηση του οτι είναι άνθρωπος. Όχι με την έννοια της¨"αποστολής" για το καλό της ανθρωπότητας, αλλά σαν τρόπος ζωής, που, χωρίς να αναλύεται ιστορικά, εμφανίζεται σαν αυτοτελής σκοπός.

Δές: ¨Η Δύση της Δύσης" 1977. Αυτά κατάλαβε και έγραψε ο συγγραφεύς Λαυρέντιος Γκεμέρευ, Αυστριακός με σπουδές στην Θεολογία, Φιλοσοφία, και Κοινωνιολογία. Χειροτονήθηκε ιερέας του Ρωμαιοκαθολικού δόγματος το 1952. Απο το 1974 ζούσε μόνιμα στην Ελλάδα ως "πολιτισμικός πρόσφυγας" όπως ο ίδιος έλεγε.

*Οι γραικύλοι, οι αθεράπευτα ευρωπαϊστές και το

σκεπτικό του Γκεμερέϋ. Οι ευρωπαϊστές, συνεχίζοντας την παράδοση των

Ενωτικών της ύστερης βυζαντινής περιόδου και της δουλείας, θεωρούν την απόλυτη ταύτιση (και την πολιτιστική) με την δυτική Ευρώπη ως σωτηρία.

39

Σ' αυτούς απάντησε ήδη ο αείμνηστος ελληνομαθής και ελληνολάτρης, αυστριακός διανοούμενος Λαυρέντιος Γκεμερέϋ (†1992), που βλέποντας την ελλαδική υστερία για την ένταξη στην Ενωμένη Ευρώπη, έγραψε:

«Νομίζω πως τώρα, που η Ελλάδα θα ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, μπορεί να είναι χρήσιμο για τον Έλληνα να δει τον περίφημο Ευρωπαϊκό πολιτισμό με πιο κριτικό μάτι, για να χάσει λίγο από τον σεβασμό του προς αυτόν τον πολιτισμό, που ακόμα του λείπει. Εγώ εύχομαι να τον γλυτώσει...» (Λ. Γκεμερέϋ, Η δύση της Δύσης - η απομυθοποίηση της Ευρώπης και ο Ελληνισμός, Αθήνα 1977, σ. 12).

Βέβαια υπάρχει και μια άλλη Ευρώπη, που έχει συνειδητοποιήσει τα παραπάνω και αναγνωρίζει την σημασία γι' αυτήν του πολιτισμού της ορθόδοξης Ανατολής. Όταν το 1981 έγινε η επίσημη ένταξη της Χώρας μας στην Ενωμένη Ευρώπη, η έγκριτη γαλλική εφημερίδα Le Monde έγραφε με πηχυαία γράμματα: «Η Χώρα της Φιλοκαλίας εισήλθε στην Ευρώπη».

40

Φιλοκαλία είναι η πεμπτουσία της ελληνορθόδοξης παράδοσης. Πιθανόν αυτό να το έλεγαν ειλικρινά και ‘για να μας τιμήσουν’. Προς αυτή την Ευρώπη οφείλουμε πρωταρχικά να στραφούμε ως Έθνος για την πολιτιστική ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού χώρου, και αυτό είναι ευκολότερο σήμερα, όταν χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, με ζωντανή την παράδοση των Τριών Ιεραρχών, ανήκουν πλέον στα τακτικά μέλη της. Αυτή η Ευρώπη, που νοσταλγεί την αρχαία ταυτότητά της, μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα πολιτιστική για μια τελεσφόρα και γόνιμη συνάντηση όλων των Κρατών-Μελών της στο έδαφος της κοινής κληρονομιάς και ενότητας.

*Η επίδραση της ελληνικής μουσικής στην Ευρώπη

κατά τον Αυστριακό φιλέλληνα πατέρα Λαυρέντιο Γκέμερεϋ.

Ο Γκεμερέϋ, αφιερώνει στο βιβλίο του "Η δύση της Δύσης", μεταφρασμένο στα ελληνικά από τον ίδιο, ένα κεφάλαιο στην ελληνική μουσική σε σχέση με την μουσική της Δύσης. Στο εντυπωσιακό αυτό κεφάλαιο περνάει εν συντομία η μοίρα ενός μουσικού πολιτισμού δυόμισυ χιλιάδων χρόνων, που, παρ' όλες τις δυσμενείς

41

ιστορικές συνθήκες, διατήρησε αδιάσπαστη την συνοχή του, επιβεβαιώνοντας την θεωρεία περί "αντιδανείου". Ως απόδειξη αυτών ο π. Γκέμερέϋ περιγράφει την ελληνική μουσική ως ένα μοναδικό φαινόμενο κατά το οποίο "στην πρόσφατη μουσική εξέλιξη, η δημοτική μουσική δεν απομονώθηκε στα χωριά, για να απολιθώνεται σιγά-σιγά σε ένα λείψανο για συλλέκτες ή σε μια έντεχνη έμπνευση για συνθέτες σοβαρής μουσικής ευρωπαϊκού τύπου. Αντίθετα, η δημοτική μουσική μεταβλήθηκε μέσα στην μεγαλούπολη του 200ύ αιώνα σε λαϊκή μουσική του γνήσιου λαού αυτής της μεγαλούπολης".

Εδώ ο π. Γκεμερέϋ θέτει ένα ερώτημα: "Είναι δυνατό να καταλαβαίνει ο μη Ελλην το νόημα της ελληνικής μουσικής; τάχα είναι κατανοητή κάθε μουσική έκφραση για κάθε άνθρωπο;"

42

Η δυτική μουσική φαίνεται να απαιτεί κάτι τέτοιο. Παρ' όλα ταύτα το γεγονός αυτό δεν δίνει την λύση. Διότι "όπως δεν υπάρχει "ο" άνθρωπος αλλά μόνον οι συγκεκριμένες διάφορες εμφανίσεις του, έτσι δεν υπάρχει "η" μουσική, αλλά πολλές μορφές μουσικής έκφρασης, πάντα συνυφασμένες με τις γλώσσες, επειδή η μουσική προέρχεται από το τραγούδι, από τον μελοποιημένο λόγο".

*Λίγα λόγια γιά τήν αρθρογράφο

καί τό άρθρο αυτό.Η Δρ Δέσποινα Κοντονάτσιου – Γάτσια, εργάζεται

ώς Φιλόλογος στό 1ο Πειραματικό Λύκειο Θεσσαλονίκης. Έργα καί μελέτες της έχουν δημοσιευθεί στόν Τύπο καί σέ περιοδικά.

Η διπλωματική της διατριβή ΛΗΜΝΟΣ, Εθνογλωσσολογική προσέγγιση, δημοσιεύθηκε από τό ΑΠΘ τό 1989.

Η έρευνά της σέ 3 θεσσαλικές κοινότητες τού Δήμου Αιγινίου δημοσιεύθηκε σέ συνέχειες στήν τρικαλινή εφημερίδα ΕΡΕΥΝΑ.

Τό δοκίμιο Σύγχυσις Γλωσσών καί έκχυσις Πνεύματος, δημοσιεύτηκε στό περιοδικό ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΟΜΕΣ ενώ τό άλλο δοκίμιό της H

43

επίδραση της βιομηχανικής νοοτροπίας στην σύγχρονη γλωσσική πολιτική στό περιοδικό Δίαυλος - E.

Ποιητικές της συλλογές δημοσιεύτηκαν από τήν Ετήσια Ανθολογία τού Δαυλού.

Χάραξε καινούργιους δρόμους στήν Εθνογλωσσολογία μέ τήν μελέτη της πού συμπληρώνει τό μοντέλο τού Γιάκομπζον: ΥΠΟΒΛΗΤΙΚΗ: η 7η λειτουργία τής γλώσσας.

Η Δ.Κ. επίσης είναι έγγαμος, σύζυγος τού ιερέα Απ. Γάτσια καί συμμετέχει ενεργά σέ επιστημονικούς συλλόγους καί ερευνητικά προγράμματα.

Είναι στό Προεδρείο τής Ένωσης Συγγραφέων Ευρώπης

Είναι επίσης Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, ακολουθούσα την μέθοδο της Οικογενειακής, ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ Ψυχοθεραπείας. [Σχολή κας Χ. Κατάκη].

44

Τό παρόν άρθρο υπήρξε εισήγησίς της στόν Πατριωτικό Σύνδεσμο Θεσσαλίας τό 1999 καί τό 2002 φιλοξενήθηκε στίς σελίδες τού Innernet.

Η ηλεκτρονική διεύθυνση στήν οποία οι αναγνώστες μπορούν νά επικοινωνήσουν μαζί της είναι:

holyclub@otenet.gr, nuliclub @ otenet . gr *

+Ιερ. Απ. Κ. Γάτσιας

*Σχόλιο φ. Μια ζωή ταξειδεύουμε «στο άγνωστο με

‘βάρκα’ [εδώ για καίκι πρόκειται], την ελπίδα, δίχως να μας επιτρέπεται να πλησιάσουμε στις ακτές.

Δηλαδή κάνουμε τον περίπλουν του Αγίου Όρους στο φθινοπωρινό καταχείμωνο του ανοιξιάτικου πάντα καλοκαιριού μας.

Τίνομεν προς δε χείραν φιλίας προς τους υπεριπταμένους γλάρους.

Εκείνη αφήρεσεν τα κυάλια ένεκα της φωτογραφήσεως.

Η απορία μου στην επομένη φωτό ΠΩΣ ο κρεττίνος Μπούς «βλέπει» με βουλωμένα κυάλια, δέστε εσείς και πέστε και σε μας!

45

Κυττάξτε μάλιστα με πόση αφοσίωση παρατηρεί. Αυτό είναι που λένε ‘και με βουλωμένα κυάλια, βλέπει’.

Αλλά είναι παρελθόν ο Λομπρόζος πλανηταρχίδης πλέον. Τώρα ένας εβραιοχριστιανομουσουλμάνος αράπης ηγείται της παγκοσμιοποιήσεως των γνωστών καθαρμάτων.

46

Συνεχίζεται…

47