Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 - Ένα μήνυμα ελευθερίας για την Ευρώπη

Κων/νος Βακουφτσής, 1ο ΓΕΛ Συκεών, 2012-2013

Ο χαρακτήρας της Ελληνικής Επανάστασης

• Εξασφάλισε στο έθνος, ύστερα από πολλούς αιώνες δουλείας, ανεξάρτητη εθνική εστία και προϋποθέσεις για ανάπτυξη δημοκρατικών θεσμών.

• Ήταν προϊόν εθνικού κινήματος.

• Ως εθνικό κίνημα συγγένευε με εθνικά κινήματα Ιταλίας, Γαλλίας και Βορείου Αμερικής.

• Αποσκοπούσε στην απελευθέρωση του έθους και στη συγκρότηση ανεξάρτητου κράτους αλλά και στη σύσταση αντιπροσωπευτικής και ευνομούμενης πολιτείας. Ήταν δηλαδή κίνημα εθνικό και πολιτικό.

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1834)

Οργάνωση και έκρηξη της Επανάστασης

• Οργανώθηκε από τη Φιλική Εταιρεία (μυστική οργάνωση, Οδησσός 1814)

Ιδρυτές Εμμ. Ξάνθος, Νικ. Σκουφάς, Αθ. Τσακάλωφ

Μόνον έναν από τρεις στόχους πέτυχε, κατήχησε πλήθος Ελλήνων.

• Ι. Καποδίστριας, υπουργός Εξωτερικών Ρωσίας, αρνήθηκε αρχηγία της, επειδή έκρινε ότι οι περιστάσεις δεν ευνοούσαν την επιτυχία του εγχειρήματος.

• Ανάθεση ηγεσίας της στον Αλ. Υψηλάντη, Έλληνα αξιωματικό του Τσάρου.

• Έναρξη και αποτυχία Επαναστάσεως στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (Φεβρ. 1821)

• Επαναστατικές εστίες σε πολλά μέρη οθωμανικής επικράτειας.

Το Έμβλημα της Φιλικής Εταιρείας

Η Επανάσταση στις Ηγεμονίες

• Ο Αλ. Υψηλάντης διαβαίνει τον Προύθο και συνεργάζεται με τον ηγεμόνα Μιχαήλ Σούτσο (Φεβ. 1821). Την προηγούμενη μέρα η πρώτη μάχη Ελλήνων και Τούρκων στο Γαλάτσι.

• Στους θρόνους των Ηγεμονιών (Μολδαβίας και Βλαχίας) ήσαν Έλληνες Φαναριώτες, οι οποίοι είχαν στις υπηρεσίες τους πολλούς άλλους Έλληνες.

• Συγκρότηση Ιερού Λόχου

• Αρχική συνεννόηση Υψηλάντη – Βλαδιμηρέσκου, παρασπονδία και φόνος δευτέρου.

• Μάχη στο Δραγατσάνι (7 Ιουνίου 1821). Ολέθριες οι συνέπειες

• Μάχη στο Σκουλένι (17 Ιουνίου 1821). Θάνατος Αθ. Καρπενησιώτη

• Ανατίναξη μονής Σέκου από τον Γ. Ολύμπιο και σύλληψη Φαρμάκη (Σεπ. 1821)

• Αποτυχία Επανάστασης στις Ηγεμονίες λόγω έλλειψης σοβαρού πολεμικού σχεδίου.Πέτερ Φον Ες (Peter von Hess, 1792-

1858), Οι Ιερολοχίτες μάχονται στο Δραγατσάνι

Εδραίωση της Επανάστασης

Επαναστατικές εστίες σε όλες τις ελληνικές περιοχές (1821-1824):

• Πελοπόννησος,

• Στερεά Ελλάδα,

• Θεσσαλία,

• Μακεδονία,

• Θράκη,

• Ήπειρος,

• Κρήτη,

• Νησιά Αιγαίου.

Louis Dupré, Η κατάληψη του κάστρου των Σαλώνων 1821, (1825)

Σημαίες της Επανάστασης του 1821

Σχεδίασμα σημαίας που ύψωσε ο Άνθιμος Γαζής στη Θετταλομαγνησία το 1821. Σταυρός ερυθρός και τέσσερις μικρότεροι σταυροί

Σημαία λευκή με κυανό σταυρό του πρώτου έτους της Επαναστάσεως

Σημαία των Ψαρών, Φέρει σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας Σημαία της Ύδρας με τις

επιγραφές H TAN H EΠI TAN και H NIKH H ΘANATOΣ

Λάβαρο από την Βόρειο Ήπειρο. Φέρει τέσσερις ερυθρούς βυζαντινούς δικεφάλους αετούς στις τέσσαρες γωνίες και σταυρό κυανό εις το κέντρο

Οι πρώτες αντιδράσεις στην Επανάσταση

• Άγρια αντίδραση Σουλτάνου: απαγχονισμός πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ και σφαγή πολλών επιφανών Ελλήνων

• Συμπάθεια χριστιανικού κόσμου – ανάπτυξη φιλελληνικού κινήματος

• Πρώτη αντίδραση Μεγάλων Δυνάμεων Ευρώπης: αρνητική, ως απειλή νομιμότητας και σταθερότητας. Ο Ι. Καποδίστριας απέτρεψε τα χειρότερα.

• Ηγεσία Ελλήνων διακήρυξε ότι αγώνας τους ήταν νόμιμη επανάσταση εναντίον παρανόμου ηγεμόνος.

• Φιλελεύθερες θέσεις (προκρίτων, ιεραρχών, καπεταναίων) πρόβαλαν την Επανάσταση ως εξέγερση συνετών νοικοκυραίων και όχι ριζοσπαστών.

• 1823. Ρήγμα στις σχέσεις Μεγ. Δυνάμεων λόγω Ελληνικού Ζητήματος.

Αγγλία αναγνωρίζει Έλληνες ως εμπόλεμο έθνος.

Προσανατολισμός Μεγ. Δυνάμεων στη δημιουργία μικρού Ελληνικού κράτους.

Αγγλογαλλικός ανταγωνισμός για την Ελλάδα

Νικηφόρος Λύτρας, Ο Πατριάρχης Γρηγορίος Ε΄ συρόμενος στην αγχόνη, Λεπτομέρεια από τον πίνακα

Εζέν Ντελακρουά, Η σφαγή της Χίου, 1824, Μουσείο Λούβρου, Παρίσι. Το γεγονός της σφαγής της Χίου (1822) συντάραζε τον φιλελληνικό κόσμο και ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες. Εδώ η προβολή της ωμότητας και της ασχήμιας του πολέμου και της καταστροφής αποκτά διαστάσεις εθνικής έξαρσης, αλλά και διαμαρτυρίας με καθολικό περιεχόμενο.

Η εξέλιξη της Επανάστασης

• Επικράτηση επαναστατών στη νότια Ελλάδα

α) Λόγω μεγάλης απόστασης από τουρκικά στρατιωτικά κέντρα – εθνικής ομοιογένειας.

β) Επειδή η ανταρσία του Αλή πασά στην Ήπειρο ανάγκασε τους Τούρκους να αποσύρουν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις από τη νότια Ελλάδα.

γ) Πρώτες μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες Ελλήνων (υπό ηγεσία Κολοκοτρώνη) σημειώθηκαν στην Πελοπόννησο. Καθοριστική η νίκη στα Δερβενάκια.

• Καταστολή Επανάστασης στη βόρεια Ελλάδα λόγω εγγύτητας με Κων/πολη.

• Καταστροφή της Χίου (Απρ. 1822) μετά από κίνημα στη Σάμο με αρχηγό τον Λυκ. Λογοθέτη.

• Πυρπόληση ναυαρχίδας Καρά Αλή στον Τσεσμέ από Κ. Κανάρη (6-7 Ιουλ. 1822)

• Μάχη στο Κεφαλόβρυσο της Ευρυτανίας, θάνατος Μ. Μπότσαρη (Αυγ. 1823)

• Συστηματική καταστροφή Πελοποννήσου από αιγυπτιακά στρατεύματα Ιμπραήμ πασά. Κίνδυνος καταστολής Επανάστασης (1825)

• Δεύτερη πολιορκία και έξοδος Μεσολογγίου (10/11 Απρ. 1826)

• Νίκη του Γ. Καραϊσκάκη στην Αράχωβα (24 Νοεμ. 1826)

Νικηφ. Λύτρας, Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, π. 1866-1870. Λάδι σε μουσαμά, Πινακοθήκη Αβέρωφ, Μέτσοβο.

Εζέν Ντελακρουά, Η Ελλάδα θρηνεί πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου, 1826

Η πολιτική συγκρότηση των επαναστατημένων Ελλήνων

• Συγκρότηση τοπικών επαναστατικών συμβουλίων αντιπρόσωποι στις τρεις πρώτες τοπικές γερουσίες Πελοποννησιακή Γερουσία – Άρειος Πάγος – Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος.

• Οξεία διαμάχη Δ. Υψηλάντη και πολλών Φιλικών με προκρίτους Πελοποννήσου για άσκηση και νομή εξουσίας. Ολιγαρχικοί και Δημοκρατικοί.

• Τοπικοί άρχοντες (εξουσία στο παρελθόν) στην πράξη διαδέχονται εκπροσώπους οθωμανικής εξουσίας ως αντιπρόσωποι του έθνους στις εθνοσυνελεύσεις της Επανάστασης.

• Α΄ Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου (1821-1822). Ψήφιση πρώτου δημοκρατικού συντάγματος της χώρας.

• Επικράτηση Επανάστασης στη νότια Ελλάδα λύση Ελληνικού Ζητήματος, προϋποθέσεις για ανάπτυξη Μεγάλης Ιδέας.

• Διαμάχες για έλεγχο εξουσίας προκαλούν βίαιες εμφύλιες συγκρούσεις με δυσμενή αντίκτυπο στη διεξαγωγή του πολέμου.

• Επίμονες εκκλήσεις προς χριστιανικές δυνάμεις Ευρώπης για βοήθεια Ελλήνων Επαναστατών.

Tο πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας, το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος» που ψηφίστηκε στην Α' Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου.

Η έκβαση της Επανάστασης

•Δεν ήταν εύκολη η απόκτηση δημοκρατικού πολιτεύματος

• Λύση εφικτή ως προς μορφή ανεξαρτησίας και εδαφική έκταση

• Υπαγωγή σε καθεστώς εγγύησης των Μεγάλων Δυνάμεων, εποπτεία χώρας και μέλλοντος της.

• Ανάγκη πρόσκλησης Ευρωπαίου ηγεμόνα να βασιλεύει με σύνταγμα στην

Ελλάδα, δυνατότητα ξένων επεμβάσεων.

• Ελληνική επικράτεια Πελοπόννησος, Στερεά , Κυκλάδες. Εκτός ιστορικές

χώρες (Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη).

• Το πολίτευμα των Ελλήνων διαμορφώνεται τελικά από τους φυσικούς ηγέτες του τόπου (πρόκριτους, αρχιερείς και καπετάνιους) με τη συνδρομή των λογίων.

• Συγκεντρωτικό και πατερναλιστικό, δυνάμει αντιπροσωπευτικό, σύστημα παρέλαβε ο Ι. Καποδίστριας, όταν έφθασε στην Ελλάδα το 1828, ύστερα από πρόσκληση Γ΄ Εθνοσυνέλευσης και συναίνεση Μεγάλων Δυνάμεων.

• Η Ελλάδα υπήχθη σε καθεστώς εγγύησης εδαφικής ακεραιότητας, εθνικής ανεξαρτησίας και μοναρχίας (προικοδότηση από τρεις Μεγάλες Δυνάμεις Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία).

• Η έκταση Ελλάδος περιορίστηκε σε εδαφικά σύνορα που περιλάμβαναν τη Στερεά, την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες.

• Προϊόν καιρών και πολιτικών συνθηκών το μοναρχικό πολίτευμα που επιλέχτηκε. Πολίτευμα όχι αντίθετο προς εκπεφρασμένη διά αντιπροσώπων του βούληση ελληνικού λαού. Λαός αντίθετος στην απουσία συντάγματος.

• Πρώτος ηγεμόνας των Ελλήνων, ο Όθων, γίνεται δεκτός ως Μεσσίας, με ανακούφιση και ενθουσιασμό.

Ιωάννης Καποδίστριας, ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας (1828-1831). Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα

Louis Ambroise Garneray, Η ναυμαχία του Ναβαρίνου

Πρόσθετα παραθέματα / πηγές

Η κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης από τον Αλέξ. Υψηλάντη

«Ο Υψηλάντης, μετά την αποδοκιμασία του κινήματός του από τον τσάρο, δεν είχε πια επιβολή στο στράτευμα. Το κύρος του το μείωναν ακόμη περισσότερο οι προσωπικές διενέξεις και οι προστριβές των αρχηγών των διαφόρων σωμάτων: ο καθένας ήθελε ν’ ακούγεται ο λόγος του και να διοικεί. Οι ραδιουργίες άνοιξαν μεγάλα χάσματα μεταξύ των αρχηγών, πολιτικών και στρατιωτικών. Ο Υψηλάντης δεν μπόρεσε να επιβάλει κάποια τάξη στα πράγματα. Η κατάσταση αυτή γέννησε την απογοήτευση και την απελπισία στις ψυχές πολλών ανώτερων και κατώτερων στρατιωτικών. Μερικοί μάλιστα άρχισαν να λιποτακτούν και να καταφεύγουν στην Τρανσυλβανία, ενώ άλλοι γεμάτοι ανησυχίες διαλογίζονταν να κάνουν το ίδιο. Η αναποφασιστικότητα του Αλέξ. Υψηλάντη, οι εθνικές διαφορές Ελλήνων, Ρουμάνων, Σέρβων, Βουλγάρων, οι διαφωνίες των αρχηγών, η ύποπτη και τελικά η προδοτική στάση του Βλαδιμηρέσκου και του Σάββα, ο φθόνος μεταξύ των Ελλήνων αρχηγών, το κύριο προϊόν του υπερφίαλου εγωισμού τους, η άγρια λασπολογία, η απειθαρχία των άτακτων στρατιωτών και η έλλειψη προσηλώσεως προς τα καθήκοντά τους διέβρωσαν, όπως ήταν φυσικό, την ενότητα και το ηθικό τους και τους αποσυνέθεσαν, προτού καν έλθουν σε επαφή με τον εχθρό. Όπως οι μεγαλύτερες εθνικές συμφορές, έτσι και η καταστροφή στη Μολδοβλαχία, προήλθε από το φοβερό και ανεπανόρθωτο πλήγμα, τη διάλυση εκ των έσω. Οι μόνοι που υπομένουν τα πάντα και είναι αμόλυντοι από το μίασμα της διχόνοιας, την κατάρα, την καταστροφή αυτή των Ελλήνων (the bane of the Greece), όπως την ονομάζει κάπου ο ιστορικός George Finlay, είναι οι ιδεολόγοι πάντα νέοι, οι ενθουσιώδεις μαχητές του Ιερού Λόχου. Μολοταύτα η αναστάτωση στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, στα σύνορα Ρωσίας-Τουρκίας, ανησύχησε του διπλωματικούς κύκλους της Ευρώπης περισσότερο παρά η σύγχρονη έκρηξη νέου ελληνικού κινήματος στο νότιο τμήμα της χερσονήσου του Αίμου. Έτσι έφερε μεγάλο αντιπερισπασμό στους Τούρκους και ευνόησε την εξάπλωση και εμπέδωση της νέας επαναστατικής εστίας».

Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία, 1204-1985, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1987, σσ. 160-161.

Πρόσθετα παραθέµατα / πηγέςΟ χαρακτήρας της Ελληνικής Επανάστασης

«Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι ένας μεγάλος σταθμός όχι μόνο της νεοελληνικής ιστορίας αλλά και της ευρωπαϊκής. Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας των προγόνων μας από τη μια μεριά έδειξε τη ζωτικότητα της νεοελληνικής φυλής και από την άλλη το ξεχαρβάλωμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που θεωρούντανε μια από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές δυνάμεις στις αρχές του 19ου αιώνα. […] Όταν όμως ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, όταν δηλαδή το στρατιωτικό-φεουδαρχικό τουρκικό σύστημα έπαθε πολλά ρήγματα, οι Έλληνες πατριώτες που ζούσαν στις παροικίες του εξωτερικού άρχισαν να κινούνται και να σπέρνουν τον εθικοαπελευθερωτικό σπόρο. Ο σπόρος αυτός βρήκε καλό έδαφος όχι μόνο στις παροικίες του εξωτερικού αλλά και στην Ελλάδα. Όμως στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα πρωτοστάτησεν η νέα τάξη, η αστική. Ο ρόλος της αστικής τάξης στα περασμένα χρόνια παντού ήταν προοδευτικός: «Η νεώτερη αστική τάξη – γράφει ο Μαρξ – σε κάθε βαθμό της ανάπτυξής της, πραγματοποίησε μιαν ανάλογη πολιτική πρόοδο […] ο ρόλος της αστικής τάξης στην ιστορία υπήρξε από τους πιο επαναστατικούς». Όπως και αλλού, έτσι και στην Ελλάδα, η αστική τάξη, όταν σχηματίστηκε, επηρεάστηκε από τις γαλλικές δημοκρατικές ιδέες και προσπάθησε να μορφώσει τον ελληνικό λαό και τον ξυπνήσει από το λήθαργο της σκλαβιάς. Πρωτοπορία της δικής μας αστικής τάξης στάθηκαν οι έμποροι και οι καραβοκύρηδες. […] αυτοί έχτισαν σχολεία. Αυτοί τύπωσαν βιβλία. Αυτοί έφτιαξαν βιβλιοθήκες. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία, όλοι όσοι ανήκανε στην «Εταιρία του Ρήγα», ήταν αστοί. Το ίδιο έγινε και αργότερα. Οι ιδρυτές της ‘Φιλικής Εταιρίας’ ήταν οι πιο πολλοί έμποροι. […] Όλα τα κείμενα μας πληροφορούν πως ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας στο προπαρασκευαστικό του μέρος ήταν έργο κυρίως των εμπόρων και εμποροναυτικών. Είναι απόλυτα βεβαιωμένο από τις πηγές ότι η αστική τάξη μπήκε επικεφαλής και αυτή προετοίμασε υλικά και ιδεολογικά τον αγώνα της εθνικής ανεξαρτησίας. Συνεργάτες είχε τους διανοουμένους καθώς και μερικούς Φαναριώτες και ανώτερους κληρικούς που είχαν προοδευτικές και φιλελεύθερες ιδέες ή έκαναν τους πατριώτες. […] Επίσης πρέπει να σημειώσω πως δεν ήταν από στατιστική άποψη πατριώτες όλοι οι Έλληνες αστοί. Υπήρχαν ανάμεσά σ’ αυτούς ιδεολογικά και πολιτικά καθυστερημένοι που συμφωνούσαν με τους προύχοντες-κοτζαμπάσηδες. Επίσης δεν πήραν τα όπλα όλοι οι φτωχοαγρότες και γενικά οι δουλευτάδες. Σε μερικές περιοχές αναγκάστηκαν να πολεμήσουν […]. Άμα κηρύχτηκε η Επανάσταση στη Μολδοβλαχία και το Μοριά, η «Φιλική Εταιρία», που ήταν ο κινητήριος μοχλός του Αγώνα, έχασε του συνδετικούς κρίκους της οργάνωσής της και έτσι, ύστερα από λίγο, την ηγεσία την πήραν οι Φαναριώτες, οι κοτζαμπάσηδες και οι μεγαλοεφοπλιστές της Ύδρας και των Σπετσών».Γιάννης Κ. Κορδάτος, Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας, τ. Β΄ (Η Επανάσταση του 1821), Αθήνα, Εκδ. 20ός αιώνας, 1957, σσ. 7-9.

Ludovico Lipparini, Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη. Μουσείο της Τεργέστης, Ιταλία

Ερωτήσεις

Πού οφειλόταν η αρνητική στάση των Ευρωπαίων ηγετών απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση και πώς αντέδρασαν οι επαναστατημένοι Έλληνες στη στάση αυτή; Σε ποιον Βαθμό έπεισαν, κατά τη γνώμη σας, τους Ευρωπαίους; Να συμβουλευτείτε και τα σχετικά παραθέματα.

Κατά τα έτη 1824 και 1825 αγγλικές τράπεζες χορήγησαν δάνεια στους επαναστατημένους Έλληνες, τα γνωστά ως «δάνεια της Ανεξαρτησίας». Παρά τους επαχθείς όρους των δανείων, η σύναψή τους θεωρείται μεγάλη επιτυχία για τους Έλληνες. Συμφωνείτε με τη θεώρηση αυτή; Αιτιολογήστε την άποψη σας.

Να περιγράψετε τις συνθήκες υπό τις οποίες διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε το ελληνικό πολίτευμα από την έναρξη της επανάστασης έως την ανάρρηση του Όθωνα στον ελληνικό θρόνο.