ΘΕΜΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ...

ΘΕΜΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Συγγραφή

1.ΜάριοςΠ.Μπέγζος,Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών2.ΑθανάσιοςΝ.Παπαθανασίου,Δρ Θεολογίας, Καθηγητής Λυκείου Ζεφυρίου Αττικής

Κριτική Επιτροπή

1.ΧρήστοςΒασιλόπουλος,Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης2. ΓεώργιοςΔιλμπόης,Θεολόγος - συγγραφέας, πρ. Σχολικός Σύμβουλος3.ΔημήτριοςΚούκης,Θεολόγος, πρ. Σχολικός Σύμβουλος

Εποπτεία

ΑθανάσιοςΘ.Νίκας,Σύμβουλος Π.Ι. († 5-3-1999)Το βιβλίο αυτό αφιερώνεται στη μνήμη του.

Εικόνα του εξωφύλλου

Έργοτουζωγράφουπ.ΣταμάτηΣκλήρη(1998)

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣΗ επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών & Εκδόσεων «Διόφαντος» μέσω ψηφιακής μακέτας, η οποία δημιουργή-θηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ / ΕΠ «Εκπαίδευση & Διά Βίου Μάθηση» / Πράξη «ΣΤΗΡΙΖΩ».

Οι αλλαγές που ενσωματώθηκαν στην παρούσα επανέκδοση έγιναν με βάση τις διορθώσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.

22-0077 THEMATA XRISTIANIKIS ITHIKIS 001-100.indd 2 20/2/2014 2:25:40 µµ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

ΘΕΜΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Γ΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

22-0077 THEMATA XRISTIANIKIS ITHIKIS 001-100.indd 3 20/2/2014 2:28:55 µµ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ....................................................................................................7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ .......................................................................................................91. Ο ηθικός προβληματισμός. Η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής ....................132. Εντολές και δόγματα. Συνταγές σκλαβιάς ή δρόμοι ελευθερίας; ...................19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ..........................................................253. Η ηθική συνείδηση .....................................................................................264. Τα κίνητρα των πράξεων στην ηθική ζωή ....................................................335. Η ελευθερία του ανθρώπου στις επιλογές και τις πράξεις του. ......................426. Οι εξτρεμιστές της ελευθερίας. Η περίπτωση των «δια Χριστόν σαλών» .......50

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΗΘΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ..............................577. Το κοινωνικό πρόβλημα .............................................................................588. Το όραμα της ειρήνης και η πραγματικότητα ................................................669. Η βούληση του ανθρώπου για διάκριση και δύναμη ...................................72

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ...............................7910. Το ανθρώπινο σώμα ................................................................................8011. Τα δύο φύλα ...........................................................................................8612. Η οικογένεια .............................................................................................95

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ. ΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥ .................10113. Ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής ..........................................................10214. Βιοϊατρική και ηθική ...............................................................................10815. Παραβίαση και περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής .................................11416. Άρνηση και υποτίμηση της ανθρώπινης ζωής ..........................................12517. Το πρόβλημα των ναρκωτικών ...............................................................131

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε. Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ........................13718. Ορθοδοξία και τεχνολογία ......................................................................13819. Η Εκκλησία και το οικολογικό πρόβλημα ................................................14620. Η πληροφορική και τα Μέσα Ενημέρωσης των Πολιτών (Μ.Ε.Π) .............156

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ. ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΥΠΑΡΞΙΑΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ .....................................................16321. Άγχος, μοναξιά και περιθωριοποίηση......................................................16422. Αλλοτρίωση ..........................................................................................17123. Ο άνθρωπος στις χαρές και στις λύπες της ζωής ......................................17724. Ο χριστιανός μπροστά στο θάνατο ..........................................................185

ΓΛΩΣΣΑΡΙ ...................................................................................................194

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ...........................................................................................195

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7

Πρόλογος

Πολλέςφορέςοικαθηγητέςθεολόγοι,αλλάκαιοιμαθητέςτους,πολιορκούνταιαπότησκέψηότιευκολότεραθαδιδασκότανοΧριστιανισμόςσεανθρώπουςπουδεντονγνώρισανποτέ,παράσεεκείνουςπουανήκουνσελαόπαραδοσιακάχριστιανικό.Πιθανόταταμιατέτοιασκέψηναείναιυπερβολική.Ωστόσο,αναδεικνύειένααπότασημαντικάπροβλήματατηςσύγχρονηςνεοελληνικήςπραγματικότητας.

Μέσααπόμιαπορείααιώνων,ηζωήτουλαούμας«μπολιάστηκε»απότηνπίστητηςΕκκλησίας.Ηνοοτροπία,οιευαισθησίες,οπολιτι-σμός,ηπαράδοσητουλαούμαςμαρτυρούνγιατηνκαρποφορίααυτούτουμπολιάσματος,πουόμωςεμείςδεσυνειδητοποιούμεεπειδήγεννιόμαστεμέσασ’αυτήτηνπαράδοση.Γι’αυτόκαιησχέσημαςμετηνΕκ-κλησίασυχνάδενείναιξεκάθαρη,αλλάείναιθολήκαιασυνείδητη,κάτισανμηχανικό,τυπικόκαιαυτονόητοέθιμο.Πολλοίδεγνωρίζουμετηνπίστημαςήτηνέχουμενοθεύσειμεστοιχείααπόάλλεςθρησκευτικέςπαραδόσειςήμεδεισιδαιμονίες.Έτσι,δυσκολευόμαστεναξεκαθαρί-σουμετιαπόαυτάπουδεχόμαστεωςδιδασκαλίατηςΕκκλησίαςείναιπράγματιδιδασκαλίατης.

Ζώνταςμέσασ’αυτήτησύγχυση,γίνεταιδύσκοληκαιησυνεννό-ησηπερίτουτιπραγματικάλέειηΕκκλησίαγιατο«σωστό»καιτο«λάθος»τηςκαθημερινήςμαςζωής,όταν,δηλαδή,ησυζήτησηέρχεταιστηνΗθικήτης.Πολύπερισσότεροπουταλόγιαδύσκολαμπορούνναψηλαφίσουνζητήματαζωής.

Έχονταςεπίγνωσηαυτώντωνδυσκολιών,οισυγγραφείςανέλαβαννασυντάξουνταμαθήματααυτούτουβιβλίου–τοπρώτομέρος(δ.ε.112)οΑθανάσιοςΠαπαθανασίουκαιτοδεύτερομέρος(δ.ε.1324)οΜάριοςΜπέγζος–σεσυνεννόησηκαισυνεργασία,ώστεσυνολικάτοβιβλίονααποτελείκοινόέργο.Οισυγγραφείςδενμπορούννακαυχηθούνότιτελικάυπερνίκησαντιςδυσκολίεςπουπροαναφέραμε.Προσπάθησαν,ωστόσο,νακαταδείξουν,όσογίνεταισαφέστερα,τακριτήριαπουδιαθέτειηΕκκλησίαγιατηνπορείατουανθρώπουστουςσύγχρονουςκαι-

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ρούς.Τηνπροσπάθειααυτήσυνεπικουρούνκείμεναπουπλαισιώνουντιςδιδακτικέςενότητεςταοποίαπροσφέρονταιγιασυζήτησηστηναρχήτουμαθήματος.Τοόλοεγχείρημαθαμπορέσειτελικάναχαρακτηριστείεπιτυχές,ανοισελίδεςπουακολουθούνμπορέσουνναλειτουργήσουνωςαφορμέςγιαπέρασμααπόταλόγιαγιατηζωήστηνίδιατηζωή,δηλαδήτηνΕκκλησία.

Όσοιθαεργαστούνμεβάσηαυτότοβιβλίο(είτεδιδάσκοντεςείτεδιδασκόμενοι)καλούνταιναέχουνκατάνου,ωςέναείδοςπνευματικήςπυξίδας,ταπαρακάτωεμπνευσμέναλόγια,ταοποίαμπορούνναδώσουνκαιτοστίγματηςεκκλησιαστικήςπαρουσίαςμέσαστηντρίτηχιλιετίαμετάΧριστόν:«Η Ορθοδοξία για μια ακόμη φορά αποκαλύπτεται... ως μια νικητήρια δύναμη, ως δύναμη αναγεννητική και καταφατική της ζωής, και όχι μονάχα ως καταφύγιο για τις κουρασμένες και αποθαρρημένες υπάρξεις. Η Ορθοδοξία δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή, η αρχή μιας ανα-ζήτησης και μιας δημιουργίας, είναι μια ‘νέα δημιουργία’»[π.ΓεώργιοςΦλωρόφσκυ].

ΟΙΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Οιλέξειςπουσημειώνονταιμεαστερίσκο(*)εξηγούνταιστοτέλοςτουβιβλίου. Στοτέλοςτουβιβλίου,επίσης,παρατίθεταιενδεικτικήβιβλιογραφία.

Στην Ορθόδοξη λειτουργική ζωή η ηθικότητα δεν πηγά-ζει από μια δικανική* σχέση με το Θεό, αλλά από τη μετα-μόρφωση και ανακαίνιση της κτίσεως και του ανθρώπου ἐν Χριστῷ, ώστε κάθε ηθική επιταγή να γίνεται κατανοητή μόνον ως συνέπεια αυτής της μυστηριακής μεταμορφώ-σεως...

Μ’ αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία δεν προσφέρει στον κόσμο ένα σύστημα ηθικών κανόνων, αλλά μια αγιασμένη κοινω-νία, μια ζύμη που θα ζυμώσει τη δημιουργία όχι με την επι-βολή των ηθικών προσταγών της, αλλά με την αγιαστική της παρουσία. Είναι μια παρουσία μαρτυρίας, που δε σφυρηλατεί δεσμά «δυσβάστακτα τοῖς ἀνθρώποις», για να τους σύρει δέ-σμιους στη σωτηρία, αλλά τους καλεί στην «ελευθερία των τέκνων του Θεού», σε μια κοινωνία με το Θεό, που συνεπά-γεται την ανακαίνιση του κόσμου.

ΙωάννηςΖηζιούλας(ΜητροπολίτηςΠεργάμου),Η Κτίση ως Ευχαριστία, εκδ.Ακρίτας,Αθήνα1992,σελ.3132.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ(Δ.Ε. 1 και 2)

Εδώ θα δούμε πώς το πρώτο ερώτημα που θέτει η Εκκλησία δεν είναι για τις πράξεις, αλλά για την ύπαρξη του ανθρώπου.

Το «τι πρέπει να κάνω», δηλαδή, δεν είναι ένα αυτόνομο ερώτημα, αλλά εξαρτάται από το «τι ον είμαι».

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤοκείμενοπουακολουθείείναιαπόσπασμααπόέργοτουαγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(περ.347407).Χρησιμοποιώνταςπαραστατικέςεικόνες,συμβολισμούςκαιτολμηρέςμεταφορές,οI.ΧρυσόστομοςεπιχειρείνααποδώσειπώςηΕκκλησίακατανοείτησχέσηανθρώπουκαιΘεούκαιτησάρκωσητουδευτέρου.Είναιχαρακτηριστικόότιμε«αμαρτωλή»παρομοιάζειτηναν-θρώπινηφύση,πουέχειεκπέσειστηφθορά,στηναλλοτρίωσηκαιστοβασίλειοτουθανάτου.Καλούμαστεναπροσεγγίσουμετοκείμενονηφάλιακαιναεπιχειρήσουμεέναείδοςδιαλόγουμετιςιδέεςπουεκφράζει.

ΑμαρτωλήεπιθυμούσεοΘεός;Ναι,αμαρτωλή·εννοώτηδικήμαςφύση.Ήταντρανόςκιαυτήταπεινή.Τρανόςόχιστηθέση,αλλάστηφύση.Πεντακάθαροςήταν,ακατάστρεφτηηουσίατου,άφθαρτηηφύσητου.Αχώρητοςστονου,αόρατος,άπιαστοςαπότησκέψη,υπάρχονταςπαντοτινά,μένονταςαπαράλλαχτος.Πάνωαπότουςαγγέλους,ανώτεροςαπότιςδυνάμειςτωνουρανών.Νικώνταςτηλογικήσκέψη,ξεπερνώνταςτηδύναμητουμυαλού,είναιαδύ-νατονατονδεις,μόνονατονπιστέψεις.Τονέβλεπανοιάγγελοικαιτρέμανε.Ταχερουβείμσκεπάζοντανμεταφτεράτους,όλαστέκοντανμεφόβο.Έριχνετοβλέμματουστηγηκαιτηνέκανενατρέμει.Στρεφότανεστηθάλασσακαιτηνέκανεστεριά.Ποτάμιαέβγαζεστηνέρημο.Στ’αναμέτρημάτουέστησεβουνάκαιζύγισελαγκάδια.Πώςνατοπω;Πώςνατοπαραστήσω;Τομεγαλείοτουαπέραντο·πούναπιαστείησοφίατουμεαριθμούς;Ανεξιχνίαστεςοιαποφάσειςπουπαίρνεικιοιδρόμοιτουανεξερεύνητοι.Κιαυτόςοτόσομέγαςκαιτρανόςεπεθύμησετηναμαρτωλή.Γιατί;Γιανατηναναπλάσειαπόαμαρτωλήσεπαρθένα.Γιαναγίνεινυμφίοςτης.Τικάνει;Δεντηςστέλνεικάποιοναπότουςδούλουςτου,δενστέλνειάγγελοστηναμαρτωλή,δενστέλνειαρχάγγελο,δενστέλ-νειταχερουβείμ,δενστέλνειτασεραφείμ.Αλλάκαταφθάνειαυτόςοίδιοςοερωτευμένος.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

Επεθύμησετηναμαρτωλή·καιτικάνει;Επειδήδενμπορούσεν’ανέβειεκείνησταψηλά,κατέβηκεοίδιοςσταχαμηλά.Έρχε-ταιστηνκαλύβατης.Τηβλέπειμεθυσμένη.Καιμεποιοτρόποέρχεται;Όχιμ’ολοφάνερητηθεότητάτου,αλλάγίνεταιεντε-λώςίδιοςμαζίτης,μήπωςβλέποντάςτοντρομοκρατηθεί,μήπωςλαχταρήσεικαιτουφύγει.Τηβρίσκεικαταπληγωμένη,εξαγρι-ωμένη,απόδαίμονεςκυριευμένη.Καιτικάνει;Τηνπαίρνεικαιτηνκάνειγυναίκατου.Καιτιδώρατηςχαρίζει;Δαχτυλίδι.Ποιοδαχτυλίδι;ΤοΆγιοΠνεύμα.Έπειταλέγει:– Δεν σε φύτεψα στον παράδεισο;– Τουλέει, ναι.– Και πώς ξέπεσες από κει;– Ήλθε και με πήρε ο διάβολος από τον παράδεισο.– Φυτεύτηκες στον παράδεισο και σε έβγαλε έξω. Να. Σε φυτεύω

μέσα μου. Δεν τολμά να με πλησιάσει εμένα. Ο ποιμένας σε κρατάει κι ο λύκος δεν έρχεται πια.

– Αλλά είμαι, λέει, αμαρτωλή και βρόμικη.

(π. Σταμάτης Σκλήρης, “Ζευγάρι σε σοφίτες”, 1994)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Ο Θεός τον οποίο έχουν πολλοί άνθρωποι στο νου τους είναι ένας θεός δικαστής, τιμωρός. Πώς σκιαγραφεί όμως τον Θεό ο Χρυσόστομος εδώ;

2. Τι είδους είναι η σχέση Θεού και ανθρώπου, κατά τον Χρυσό-στομο; Προσέξτε ότι γίνεται λόγος για διάλογο, έρωτα, γιατρειά. Εντοπίστε ποια σημεία μιλούν για ένωση Θεού και ανθρώπου και για μετοχή του δευτέρου στη ζωή του πρώτου.

3. Πώς κατανοείται ο άνθρωπος μέσα σ’ αυτήν τη σχέση; Τι του προσφέρει αυτή η σχέση;

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

– Μη μου σκοτίζεσαι, είμαι γιατρός.Δώσεμεγάληπροσοχή.Κοίταξετικάνει.Ήλθεναπάρειτηναμαρτωλή,όπωςαυτή–τοτονίζω–ήτανβουτηγμένηστηβρομιά.ΓιαναμάθειςτονέρωτατουΝυμφίου.Αυτόχαρακτηρίζειτονερωτευμένο:τοναμηζητάειευθύνεςγιααμαρτήματα,αλλάνασυγχωρείλάθηκαιπαραπτώματα.Πιοπρινήτανκόρητωνδαιμόνων,κόρητηςγης,ανάξιαγιατηγη.Καιτώραέγινεκόρητουβασιλιά.Κιαυτόγιατίέτσιθέλησεοερωτευμένοςμαζίτης.Γιατίοερωτευμένοςδενπολυνοιάζε-ταιγιατησυμπεριφοράτου.Οέρωταςδεβλέπειασχήμια.Γι’αυτόκαιονομάζεταιέρωτας,επειδήπολλέςφορέςαγαπάκαιτηνάσχημη.ΈτσιέκανεκαιοΧριστός.Άσχημηείδεκαιτηνερωτεύτηκεκαιτηνανακαινίζει....Ωςμέλοςτουσώματόςτουτηνπεριποιείται.Τηφροντίζει,ωςκεφαλήτηςπουείναι,τηφυτεύειωςρίζα,τηνποιμαίνειωςποι-μένας.Ωςνυμφίοςτηνπαίρνειγυναίκατου,καιωςεξιλαστήριοθύματησυγχωρεί,ωςπρόβατοθυσιάζεται,ωςνυμφίοςτηδιατηρείμέσ’στηνομορφιά,ωςσύζυγοςφροντίζειναμητηςλείψειτίποτα.ΙωάννηςΧρυσόστομος,PG52,404Α411Β(μτφρ.Ελ.Μάινα),στοπεριοδικό«Σύναξη»2(1982),σελ.47.

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1. Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτων.Τέτοιαμπορείναείναιπ.χ.ότιπέφτειβροχή,ότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουν,ότιέναζώοτρώει,κτλ..Αυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκτα,ότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις.

Πέραόμωςαπότέτοιαγεγονότα,έχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπου.Αυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτα,αλλάεξαρτώνταιαπότηθέληση,τηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπου.Οάνθρωπος,δηλαδή,διαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξης.Εδώ,στιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξεις,ανακύπτειζήτημα“σωστού”και“λά-θους”,“καλού”και“κακού”,ζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφο.Οπροβληματισμός,λοιπόν,σχετικάμετοτιείναι“σωστό”καιτι“λάθος”,τιείναι“καλό”καιτι“κακό”στιςαπόψεις,στιςενέργειες,στηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός.

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωή,ησυνύπαρξητωνανθρώπων,ηαπο-ζήτησητηςαγάπης,ηκυριαρχίατηςαδικίας,τοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούδικτάτορα,όλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμός.Κανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμό.Οιαπαντήσεις,βέβαια,πουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα),είναιποικίλες.Π.χ.γιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλων,άλλοιυπο-στηρίζουντηνισότητα,άλλοιτηνανωτερότητατουάντρα,άλλοιτηνπολυγαμίακτλ.Όληαυτήηποικιλίααπαντήσεων,όμως,δείχνειτούτοακριβώς:οηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσ’αυτόνυπάρχεισεόλους.

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξη,ανθρωπο-λογία)σημαίνει:λόγοςπερίανθρώπου,δηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωπος.Κάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογία.Π.χ.ανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου),τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου).Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική.

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμό,χρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμα.Πολύςκόσμοςνομίζειότι,γιατοΧριστιανισμό,ηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούδικαστή.Γι’αυτό,γιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνες,αφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξης,παράμόνονααποτρέψουντηθείαοργή!Στηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσι.Τοπώςείναι,θατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια.

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατου.Αςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα.

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημα,στομέτροπουυπάρχειμέλ-λον.Αυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουν,αλλά,κατάβάθος,ακόμακαιμετιςκαθημερινές,“πεζές”πράξειςμας·π.χ.τοπρωί,πρινβγούμεαπότοσπίτιμας,έχεινόημαναχτενιστούμε,ακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουν.Ηύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστεί.Μέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης;

Τηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίας.Χαρακτηριστικότης,δηλαδή,είναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας),αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξης·κάποιαστιγμήθατελειώσει,δίχωςναμπορείαπό


μόνητηςναανανεωθείναεπαναφορτιστεί.Ταπράγματαθααλλάξουνόμωςριζικάανησυσκευήαυτήσυνδεθείμεπαροχήηλεκτρικούρεύ-ματος.Τότεθααντλείανεξάντλητηζωήαπόμιανάλληοντότητα(τηνηλεκτρικήγεννήτρια),ηοποίαδενέχειαπλώςζωή,αλλάγεννάζωή(ηλεκτρισμό)1.

Ανωςσυσκευήμπαταρίαςπαρομοιάσουμετονάνθρωπο,τότεωςγεννήτριαθαπαρομοιάσουμετοΘεό.Ηθεολογικήγλώσσαχρησιμο-ποιείδύοπολύεύστοχουςόρους.Αποκαλείτονάνθρωποκτιστό(δηλαδήονδημιουργημένο,τουοποίουηύπαρξηοφείλεταισεκάποιονάλλον),καιτονΘεόάκτιστο(δηλαδήονπουυπάρχειδίχωςναοφείλειτονλόγούπαρξήςτουσεκανένανκαισετίποτα).Αυτόπουπρέπειναπροσέξου-με,είναιότιησύνδεση–ησχέσημετοΘεό–δενείναιζήτημανομικό,δενείναιζήτημαπειθαρχίαςήαπειθαρχίαςσεκάποιεςπροσταγές,αλλά–πάνωαπ’όλα–ζήτημαζωής.ΓιατηνΕκκλησία,ηδημιουργίασχέσης

Μάχη μεταξύ αετού και φιδιού (Βυζαντινό μωσαϊκό δάπεδο του Μεγάλου Παλατίου στην Κωνσταντινούπολη) (“Ιστορία του Ελληνικού Έθνους”, Εκδοτική Αθηνών, τ.Ζ΄, σ. 115)

1.Όπως,βεβαίως,είπαμεκαιστηναρχήτουμαθήματος,καιόπωςθαυμάσιαδείχνειτοκείμενοτουΧρυσοστόμουπουβρίσκεταιστηναρχήτουμαθήματος,οάνθρωποςείναιπρόσωποκιόχιμηχάνημαήάβουλοον.Στηθέσητουπαρόντοςπαραδείγματοςθαμπορούσαμεναμιλήσουμεγιατοπωςοάνθρωποςχάνειβαθμιαίατηθερμότητάτουκαιχρειάζεταιναπάρεικαινούργιααπότονήλιο,ήπωςχάνειτοναέρατωνπνευμόνωντουκαιχρειάζεταινατροφοδοτηθείαπότηνατμόσφαιρα.

16 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

μετοΘεόσημαίνειγιατονάνθρωποδυνατότηταναγίνειμέτοχοςμιαςζωήςδίχωςλήξη.Γι’αυτό,άλλωστε,όπωςέχουμεδεισεμαθήματατωνπροηγούμενωνετών,αυτόπουοραματίζεταιηΕκκλησίαδενείναιαπλώςηαιώνιαύπαρξητουμισούανθρώπου(δηλαδήτηςψυχής)μετάτονατομικότουθάνατο,αλλάητελικήκαικυριολεκτικήκατάργησητηςφθοράςκαιτουθανάτουστονάνθρωποκαισ’ολόκληροτοσύμπαν,μετάταΈσχατακαιτηνψυχοσωματικήανάστασητουανθρώπου.

ΟύτεοΘεόςούτεοάνθρωποςείναιπαθητικάόντα,αφηρημένεςδυ-νάμειςήαδρανείςυπάρξεις.Αντιθέτως,έχουνπροσωπικότητα,επιθυ-μούν,ενεργούνκ.λπ.Ημεταξύτουςσχέση,λοιπόν,δενεπιτυγχάνεταιαυτόματα,αλλάμπορείναπεράσειτιςπεριπέτειεςπουδιέρχεταικάθεσχέσημεταξύζωντανώνπροσώπων:ΟΘεόςαδιάκοπαανοίγεταιπροςτονάνθρωπο,τονπλησιάζει,τονπροσκαλεί.Οάνθρωποςέχειτηδυνα-τότηταναδεχτείτονΘεόστηζωήτουήνατοναπορρίψει,ναανοιχτείσ’αυτόνμεεμπιστοσύνηήναμείνεικλεισμένοςσταανθρώπιναδεδο-μένα.Καθένααπόαυτάταενδεχόμεναέχειαντίστοιχατιςσυνέπειεςπουπροσπαθήσαμεναδείξουμεμετοπαράδειγματηςμπαταρίας.

Ηζωήχωρίςλήξη,λοιπόν,γιατηνοποίαμιλάηΕκκλησία,δενση-μαίνειαπλώςμιααιώνιαπαράτασητηςανθρώπινηςζωήςόπωςαυτήυπάρχεισήμερα(μαζί,δηλαδή,μετονπόνο,τοκακό,τονεγωισμό,τηναδικία,τηφθορά),αλλάριζικήαναμόρφωσήτης,ποιοτικήαναβάθμισήτης.ΗσχέσημετονΘεόείναιηπραγματικήζωή,διότιείναιάνοιγμαπροςτονάλλον,αγάπη,ξεπέρασματουεγωκεντρισμού1.Καιείναιχωρίςλήξη,διότισταέσχαταθακαταργηθείτοκακόσεκάθετουμορφή·είτεωςβιολογικόςθάνατοςπουθέτειημερομηνίαλήξηςστηνανθρώπινηύπαρξηείτεωςεγωισμόςπουθέτειημερομηνίαλήξηςστιςανθρώπινεςσχέσεις.ΔενείναιτυχαίοότιτοΕυαγγέλιοπαριστάνειταΈσχατακαιτηΒασιλείατουΘεούσανγλέντιγάμων,σανμιαγιορτινήσυνάντηση,δίχωςλήξηκαιδίχωςπλήξη!(Αποκάλ.19:69,21:213).

1.ΣτοεπόμενομάθημαθαδούμεειδικότερατίσημαίνειγιατονάνθρωποτογεγονόςότιοΘεόςείναιΑγίαΤριάδα.


Ζωή κι όχι φτιασίδωμα

Αςεπανέλθουμεστοπαράδειγμάμας,γιαναθέσουμεένατελευταίοερώτημα.Μετηνύπαρξημιαςσυσκευήςσχετίζονταιδιάφορα“πρέ-πει”(π.χ.ότιησυσκευήπρέπειναείναικαθαρή,ναείναικαλοβαμμένηκ.ο.κ.).Τινόημαέχουνόμωςαυτάτα“πρέπει”,ανημπαταρίατηςσυ-σκευήςπρόκειταινανεκρωθείοριστικάκαιαμετάκλητασεδύολεπτά;Νόημαμπορείναέχουνμόνοαναντιμετωπιστείτοθεμελιώδεςθέματηςύπαρξηςπουπροαναφέραμε.Δενείναιδηλαδήαπόλυτα,αλλάσχετικά,αφούτελούνσεσχέση,σεσυνάρτησημετομείζοναυτόθέμα.Αν,αντι-θέτως,αυτάτα“πρέπει”απολυτοποιηθούνκαιαυτονομηθούν,τότεητήρησήτους–ακόμηκιανγίνεταιμετιςαγαθότερεςπροθέσεις–αφήνειανενόχλητητηνκυριαρχίατουθανάτουπάνωστηζωή·δενπροσφέρουνκαμιάδυνατότητααλλαγήςτηςίδιαςτηςύπαρξης,παράμόνοφτιασι-δώνουντηνεπιφάνειάτης.ΜεμιατέτοιαστάσηηΕκκλησίαδιαφωνεί.

Επιγραμματικά,τοόραματηςΕκκλησίαςμπορούμενατοδιατυπώσουμεωςεξής:● Με τη σάρκωσή Του ο Χριστός προσέλαβε την ανθρώπινη φύση,

για να κάνει τον άνθρωπο κοινωνό της θείας ζωής.● Με την Ανάστασή Του νίκησε το θάνατο. Το ανθρώπινο σώ-

μα Του εγέρθηκε υλικό, αλλά “αναβαθμισμένο”: είναι πλέον άφθαρτο. Για το σώμα αυτό, ο θάνατος έχει καταργηθεί.

● Η αναστημένη ανθρώπινη φύση Του λειτουργεί στη συνέχεια, μέσα στην ιστορία, σαν “μαγιά”. Γίνεται τροφή και φάρμακο (θεία ευχαριστία), για να μπολιάσει και να ανακαινίσει σιγά σιγά την δημιουργία.

● Αυτή η πορεία (η οποία ούτε ατρικύμιαστη είναι, ούτε αυτόματα μπορεί να γίνει, αφού χρειάζεται την ελεύθερη συνέργεια του ανθρώπου) θα ολοκληρωθεί στα Έσχατα, για τα οποία το μέλος της Εκκλησίας δηλώνει: “προσδοκῶ ἀνάστασιν νεκρῶν καί ζωήν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος”.

18 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΟΧριστόςδενήρθεστοθνητόανθρώπινογένοςαπλώςγιανατοκαλ-λωπίσειπριντηλήξητου(κάτιαντίστοιχοκάνουνόσοιαυτονομούνταεπιμέρους“πρέπει”),αλλάγιανακαταργήσειτηλήξητου!

1. Αυτός που φοβάται τον θάνατο, είναι δούλος και υφίσταται τα πάντα προκειμένου να μην πεθάνει... Εκείνος όμως που δε φοβά-ται το θάνατο, δεν φοβάται κανέναν, δεν τρέμει κανέναν. Είναι ανώτερος απ’ όλους και πιο ελεύθερος απ’ όλους.ΙωάννηςΧρυσόστομος,PG63,41

2. Η θεότητα δεν είναι απλώς μια πραγματικότητα ή μια δύναμη από την οποία εξαρτάται το παν, μήτε είναι πολύ περισσότερο μια δύναμη που καταδυναστεύει τον κόσμο και τη ζωή –πράγμα που επισημαίνεται σε πάμπολλες θρησκευτικές και φιλοσοφικές δοξα-σίες–, αλλά η πηγή τού είναι, της ζωής και κάθε εξέλιξης, όπου μετέχει η κτίση. Με τη μετοχή τούτη η κτίση γίνεται πραγματικό-τητα. Εδώ λοιπόν δεν πρόκειται απλώς για εξάρτηση, αλλά για μια σχέση, όπου το κυρίαρχο στοιχείο είναι η μετοχή και ο πλουτισμός της κτίσης από την αδαπάνητη θεότητα.ΝίκοςΜατσούκας.Δογματική και Συμβολική Θεολογία,εκδ.Πουρναρά.τ.Β΄.Θεσσαλονίκη1985,σελ.47.

ΚΕΙΜΕΝΑ

1. Φέρτε συγκεκριμένα παραδείγματα για το ότι κάθε ανθρωπολο-γία “γεννά” αντίστοιχη ηθική.

2. Πού στηρίζεται η αφοβία θανάτου, για την οποία κάνει λόγο ο I. Χρυσόστομος στο κείμενο που παρατίθεται στο τέλος του μαθή-ματος; Λάβετε υπόψη σας και το δεύτερο κείμενο.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Εντολές και Δόγματα. Συνταγές σκλαβιάς ή δρόμοι ελευθερίας; 19

2. ΕΝΤΟΛΕΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑΤΑ. ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΣΚΛΑΒΙΑΣ Ή ΔΡΟΜΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ;

Δόγματα, φόρμουλες ζωής

Αντίθεταπροςτιςκοινωνίεςπουοργανώνουνταδιάφορα“πρέπει”σεκώδικα,σεσύστημαηθικής,σκοπόςτηςΕκκλησίαςδενείναιναπρο-σφέρειένασύστημαηθικής,δηλαδήλεπτομερείςκαταλόγουςκαλώνκαικακώνπράξεωνήκανόνεςκαλήςσυμπεριφοράς.Αυτόπουπροσφέρειείναιηδυνατότηταμιαςνέαςζωής,πουπροκύπτει,όπωςείπαμεπαρα-πάνω,απότηδημιουργίασχέσηςμετοΘεό.Όπωςθαδούμεειδικότερασεεπόμεναμαθήματα,ηΕκκλησίαπροτείνειστονάνθρωποτοντρόποζωήςτης,γιανααποφασίσειοίδιοςελεύθεραανθατονεπιλέξει.ΤοντρόποζωήςτηςηΕκκλησίατονέχεικαταγράψεισεσύντομεςδιατυπώ-σειςπουονομάζονταιδόγματα.Οπολύςκόσμοςέχειτηνεντύπωσηπωςδόγμαείναιένααφηρημένο,εγκεφαλικόκιάσχετοπροςτηνκαθημερινήζωήαξίωμα,πουοάνθρωποςπρέπεινατοδεχτείσανιδεολογία.ΣτηνπαράδοσητηςΕκκλησίας,όμως,δόγμαείναιηκαταγραφήαληθειώνπουτηςέχουναποκαλυφθείκαι,ταυτόχρονα,ησυμπύκνωσηενόςτρό-πουζωής.Οιδογματικοίορισμοί,δηλαδή,είναικαταγραφήτηςαπο-κεκαλυμμένηςαλήθειας,τηνοποίαηΕκκλησίαήδητηζεικαιπροτηςκαταγραφήςτης.ΌτανηΕκκλησίααποφαίνεταιδογματικώς,μαρτυρείγι’αυτόπουτηδομείκαιτηζωοποιεί.

Τισημαίνειπ.χ.γιατονάνθρωποτοΤριαδικόδόγμα;Ανείναικάτιπουοπιστόςκαλείταινατοδεχτείαπλώςλεκτικάήεγκεφαλικά,τότεδενφαίνεταιότιθαάλλαζεκάτιστηζωήτουανθρώπου,αντηθέσηαυ-τούτουδόγματοςτηνέπαιρνελ.χ.ηαποδοχήενόςμονοπρόσωπουθεού.Ανδούμε,όμως,τοδόγμαωςδιατύπωσητηςεκκλησιαστικήςεμπειρίαςκαιωςμοντέλοτρόπουζωής,θαβλέπαμετοεξής:ΟΘεόςτουΧριστια-νισμούείναιΤριάδα,τρίαΠρόσωπαισότιμαμεταξύτους,καιτοκαθέναμοναδικόκιανεπανάληπτο.ΟΘεόςτουΧριστιανισμούδενείναιμιαμο-ναχικήύπαρξη·είναιμιααγαπητικήσυντροφιάαδιάκοπηκαιάφθαρτη.Καλώντας,λοιπόν,ηΕκκλησίατονάνθρωποναδημιουργήσεισχέσημετοΘεό,τονκαλείναγίνεικοινωνόςτουτρόπουζωήςτουΘεού.Ναβιώσει,δηλαδή,ωςκαθημερινότρόποζωήςτηναγάπη,τηνισότητα,τη

20 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

μοναδικότητατουκαθενόςκαιτησυνύπαρξηόλων.ΟΧριστιανόςπουσοβαρολογείγιατηνπίστητουσεΘεόΤριαδικό,δενμπορείναεγκολ-πωθείούτετονατομικισμό,ούτεκαιτημαζοποίησητουανθρώπου,τωνκοινωνιώνκαιτωνπολιτευμάτωντου.

Μέσασ’αυτότοπλαίσιοπρέπεινακατανοούνταικαιοιεντολέςτουΘεούπουβρίσκονταιστηνΑγίαΓραφή,καθώςκαιοιδιάφοροικανόνεςτηςΕκκλησίας.Γιαναπροσεγγίσουμετηφυσιογνωμίακαιτηλειτουργίατουςδεθαπρέπειναχρησιμοποιούμεδικανική*ορολογία,αλλάμάλλονιατρική.Οιεντολές,δηλαδή,δενείναιποινικοίνόμοιπουανπαραβιαστούνθαεπιβληθείκάποιαποινήαπόκάποιονθεόδικαστή,αλλάμάλλονιατρικέςοδηγίες,όπωςπ.χ.ηοδηγίαότιοοργανισμόςτουανθρώπουχρειάζεταινερό.Απόκεικαιπέρααρχίζειηπροσωπική

Στην Ορθόδοξη παράδοση, την Αγία Τριάδα την εικονίζει η σκηνή της φιλοξενίας που πρόσφερε ο Αβραάμ σε τρεις ξένους, τρεις αγγέλους (Γεν 18:1-15). Η ομοιότητα των τριών αγγέλων δηλώνει την κοινή ουσία, ενώ η διαφορά στην ένδυση και τη στάση του σώματος δηλώνει τη διάκριση των Υποστάσεων. (Εικόνα του 15ου αιώνα).


ευθύνητουκαθενός.Ανκάποιοςδενπροστρέξειστηνπηγή,τααποθέ-ματανερούστοσώματουθαεξαντληθούνκαιθαπάθειαφυδάτωση.Ηπαραμέληση,δηλαδή,τηςιατρικήςαυτήςοδηγίαςοδηγείσεκάποιοκακό,τοκακόαυτόόμωςείναιησυνέπειαμιαςπροσωπικήςεπιλογήςόχιποινήτηνοποίαεπιβάλλειογιατρόςούτε,βεβαίως,ηίδιαηπηγή!Όλεςοιεντολές,δηλαδή,αφορούντηνύπαρξητουανθρώπουκαιτουςτρόπουςσύνδεσήςτηςμετηνπηγήτηςζωής,δηλαδήτοΘεό.Όσοναφοράτουςπεριορισμούςπουφαίνεταιναεμπεριέχουν,θαμπορούσανναπαρομοιαστούνκαιμετουςπεριορισμούςπουοιαθλητέςθέτουνστηζωήτουςπροκειμένουναδιατηρήσουνκαιναβελτιώσουντηφυσι-κήτουςκατάσταση.Στηνουσία,δηλαδή,πρόκειταιγιαασφαλιστικέςδικλείδες,πουεξασφαλίζουνστονάνθρωποτηνελευθερίααπότιςδυ-νάμειςτηςφθοράς,τουατομικισμούκαιτουθανάτουπουκαραδοκούννατονδουλώσουν.

Πνευματικός άνθρωπος

ΣτηνπαράδοσητηςΕκκλησίας,εκείνοςπουαγωνίζεταισ’αυτήντηνκατεύθυνσηονομάζεταιΠνευματικόςάνθρωπος.Οόροςαυτόςέχειπα-ρεξηγηθεί.Συνήθωςνομίζεταιότιπνευματικόςείναιεκείνοςπουασχο-λείταιμεμηυλικάζητήματαήπουέχεικατορθώσειναζεισανναμηνέχεισώμα.Εδώόμωςυποκρύπτεταιμιαπολύεπικίνδυνηάποψη,ότιτοσώμαείναικάτικακόκιαμαρτωλό,φυλακήτουπνεύματος.Τοότιηάποψηαυτήδενείναιαληθινάχριστιανική,θαφανείσεένααπόταεπόμεναμαθήματα.Εδώθαεπισημάνουμεμόνοτοεκκλησιαστικόνό-ηματουόρουΠνευματικός.Οόρος,λοιπόν,αυτός,στοεκκλησιαστικόλεξιλόγιο,δενπροέρχεταιαπότοανθρώπινο πνεύμα,αλλάαπότοΆγιο Πνεύμα,τοτρίτοΠρόσωποτηςΑγίαςΤριάδας.Πνευματικός,δηλαδή,δενείναιεκείνοςπουδίνειέμφασημόνοστο“μισό”εαυτότου(τοπνεύ-μα)καικαταφρονείτονάλλο“μισό”(τοσώμα),αλλάεκείνοςτουοποί-ουολόκληρηηύπαρξη(ψυχήκαισώμα,σκέψηκαιβούληση,επιθυμίακαιπράξη)διαποτίζεταιαπότηνπαρουσίατουΑγίουΠνεύματοςκαιαπ’αυτόενισχύεταιστοναγώνατου.ΌπωςσεκάθετιστηνΕκκλησία,έτσικιεδώοΘεόςδεδρααυθαίρετα,ερήμηντουανθρώπου:απότονάνθρωποεξαρτάταιτοάνοιγματηςύπαρξήςτουστηδράσητουΑγίουΠνεύματος,όπωςτοάνοιγματωνρουθουνιώνμαςστονατμοσφαιρικό

22 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

αέρα,προκειμένουαυτόςναμπεικαιναδράσεισταπνευμόνιαμας.ΑυτόεπιτυγχάνεταιμεταΜυστήρια.

ΤαΜυστήριατηςΕκκλησίαςείναιδρόμοιβίωσηςτηςπαρουσίαςτουΘεούεδώκαιτώρα,καιπρόγευσητηςοριστικήςπαρουσίαςτουκαιτηςανακαίνισηςτουσύμπαντοςπουθαπραγματοποιηθείσταΈσχατα.ΜετησυμμετοχήσταΜυστήριαησυνάντησητουανθρώπουκαιτηςκτί-σηςμετονΘεόείναιπραγματικήκιόχισυμβολικήήσυναισθηματική.Π.χ.στηθείαΕυχαριστίαοάνθρωποςέχειαληθινάτηδυνατότηταναφάεικαιναπιειτηναναστημένησάρκακαιτοαίματουΧριστού.ΚάθεάνθρωποςενώνεταιμετονΧριστό,αλλάκαιμεόλουςτουςανθρώπουςπουτρέφονταιμ’αυτότοκοινόφάρμακο,τηθείαΚοινωνία,πουείναιφάρμακοαθανασίας.Έτσι,οάνθρωπος● αφενόςεμβολιάζεταιμετοφάρμακοπουθανικήσειτηφθοράκαι

δεθαεπιτρέψειστονθάνατοναείναιαυτόςητελικήκατάληξητουανθρώπου,και

Χριστουγεννιάτικη σύναξη Ορθόδοξων Εσκιμώων στον ναό του Αγίου Νικολάου στο Κουέθλουκ της Αλάσκας. Οι Εσκιμώοι γνώρισαν την Ορθοδοξία από τους Ρώσους

τον 18ο αι. και μπόλιασαν μ’ αυτήν τις δικές τους παραδόσεις.


●αφετέρουβιώνειένανέοτρόποζωής,κοινωνικόμετηνουσιαστικήέννοιατηςλέξης.Τοκορυφαίοαυτόμυστήριοαποτελείένακοινότραπέζι,ένασυντροφικόγεύμα.Ηάλληονομασίατου,θείαΚοινω-νία,δείχνειπωςπρόκειταιγιαυπόδειγμαενόςήθουςσυνύπαρξηςτωνανθρώπων,πέρααπόφύλο,φυλή,κοινωνικήτάξη,ηλικία.

1. (Απαντήστε βάσει του κειμένου του Μάρκου του ερημίτη). Αν δεν υπήρχε ο Σταυρός (δηλαδή το όλο έργο του Χριστού), τι νόημα θα είχαν οι εντολές;

2. Βρείτε το νόημα του όρου “δογματισμός”, όπως τον χρησιμοποι-ούμε καθημερινά. Βρίσκετε να έχει σχέση με αυτό που ονομάζει “δόγματα” η Εκκλησία;


1. Ψυχικός δέ ἄνθρωπος οὐ δέχεται τά τοῦ Θεοῦ· μωρία γάρ αὐτῷ ἐστί, καί οὐ δύνα-ται γνῶναι, ὅτι πνευματικῶς ἀνακρίνεται.Παύλος(ἐπιστολήΑ΄Κορ.2,14).

Όποιος...δενέχειτοΠνεύμα,δενπαραδέχεταιταδώραπουφανερώνειτοΠνεύματουΘε-ού,αφούγιαεκείνονόλααυ-τάείναιμωρία.Καιδενμπορείνακαταλάβει,γιατίαυτάταπράγματακατανοούνταιμόνομετηβοήθειατουΠνεύματος.

ΚΕΙΜΕΝΑ

2. “Και οι εντολές ακόμα, δεν ξεριζώνουν την αμαρτία - αυτό έχει κατορθωθεί μόνο με τον Σταυρό - αλλά διαφυλάσσουν τους όρους της ελευθερίας που μας δόθηκε”.ΜάρκοςΕρημίτης,PG65,992.

...Δεσμεύουσι γάρ φορτία βα-ρέα καί δυσβάστακτα καί ἐπιτιθέασιν ἐπί τούς ὤμους τῶν ἀνθρώπων, τῷ δέ δακτύλῳ αὐτῶν οὐ θέλουσι κινῆσαι αὐτά...

Οὐαί δέ ὑμῖν, γραμματεῖς καί Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι κα-τεσθίετε τάς οἰκίας τῶν χηρῶν καί προφάσει μακρά προσευχό-μενοι...

Οὐαί ὑμῖν, γραμματεῖς καί Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι πα-ρομοιάζεται τάφοις κεκονι-αμένοις, οἵτινες ἔξωθεν μέν φαίνονται ὡραῖοι, ἔσωθεν δέ γέμουσιν ὀστέων νεκρῶν καί πάσης ἀκαθαρσίας.ΙησούςΧριστός(Ματθ.23:4,13,27)

(ΟιγραμματείςκαιοιΦαρι-σαίοι) ...φτιάχνουνφορτίαβαριά,πουδύσκολασηκώνο-νται,καιταφορτώνουνστουςώμουςτωνανθρώπων,ενώοιίδιοιδεθέλουνούτεμετοδά-κτυλότουςνατακινήσουν...

Αλίμονόσας,γραμματείςκαιΦαρισαίοι,υποκριτές,γιατίκατατρώτετιςπεριουσίεςτωνχηρών,κάνετεόμωςμεγάλεςπροσευχέςγιαναφανείτεκα-λοί...

Αλίμονόσας,γραμματείςκαιΦαρισαίοι,υποκριτές,γιατίμοιάζετεμετάφουςασβεστω-μένους,πουεξωτερικάφαίνο-νταιωραίοι,εσωτερικάόμωςείναιγεμάτοικόκαλανεκρώνκαικάθελογήςακαθαρσία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ A(Δ.Ε. 3 - 6)

Προϋποθέσεις της ηθικής ζωής

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΖΩΗΣ

3. Η ΗΘΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

Ψυχολογική συνείδηση και Ηθική συνείδηση

Ηλέξη“συνείδηση”είναιπολύσυνηθισμένηστηνκαθημερινήζωή.Προέρχεταιαπότορήμασύνοιδα(σύν=μαζί,οἶδα=γνωρίζω)πουση-μαίνειμετέχωστηγνώσηκάποιουπράγματος,γνωρίζω,συναισθάνομαικάτι.Οόρος“συνείδηση”χρησιμοποιείταιμεδύοέννοιες,πουβασίζονταιμενστηνπαραπάνωσημασία,αλλάστησυνέχειαέχουνδιαφοροποιηθεί.

Πρώτααπ’όλα,συνείδησηείναιηικανότητατουανθρώπουναέχειεπίγνωσητηςίδιαςτουτηςύπαρξηςκαιτουγύρωτουκόσμου,δηλαδήναγνωρίζειότιυπάρχει,τικάνει,πούβρίσκεται.Μετηνέννοιααυτή,τηςψυχολογικήςσυνείδησης,χρησιμοποιείταιπ.χ.ηφράση“οασθενήςέχεισυνείδησητηςκατάστασήςτου”.

Δεύτερο,συνείδησηείναιηικανότητατουανθρώπουναδιακρίνειτοκαλόαπότοκακόκαινααξιολογείτιςπροθέσειςκαιτιςπράξειςτου.Σύμφωναμεμιαπολύπαραστατικήμεταφορά,ησυνείδησηείναιμιαεσωτερικήφωνήπουφωλιάζεισεκάθεανθρώπινηύπαρξηγιαναεπισημαίνειτοσωστόκαιτολάθος.“Έχειήσυχητησυνείδησήτου”ή“τονελέγχειησυνείδησήτου”,είναισυνήθειςφράσειςμετέτοιονόημα.Όταν,λοιπόν,ησυνείδησηχρησιμοποιείταιμεαυτή,τηδεύτερη,έννοια,λέγεταιηθική συνείδηση.

Καθημερινάδιαπιστώνουμεεμπειρικάότιηηθικήσυνείδησηπαρα-κινείτονάνθρωποσετέλεσησωστώνπράξεων,τοναποτρέπειαπότηντέλεσηάσχημωνενεργειών,τονελέγχειότανπαρολ’αυτάτιςτελέσει.Τονέλεγχοαυτότονονομάζουμεκαιτύψειςσυνειδήσεως,δηλαδήχτυ-πήματα(τύπτω=χτυπώ).

Ηηθικήσυνείδησηεκδηλώνεταιποικιλοτρόπωςσεόλουςτουςαν-θρώπουςόλωντωνπολιτισμώνκαιόλωντωνηλικιών.Προφανώςβα-σίζεταισεέμφυτηκαιδιαχρονικήανάγκητηςανθρώπινηςφύσηςγιααγαπητικήκαιειρηνικήσυνύπαρξημετουςάλλους.ΟαπόστολοςΠαύ-λοςσημειώνειχαρακτηριστικάγιαταέθνηπουδεγνώρισανακόματογραπτόνόμοτουΘεούότι“αν και δεν τους δόθηκε ο νόμος, μέσα τους υπάρχει νόμος... Οι εντολές του νόμου είναι γραμμένες στην καρδιά τους. Και σ’ αυτό συμφωνεί και η συνείδησή τους, που η φωνή της τους τύπτει

Η ηθική συνείδηση 27

Η τραμπάλα, παιχνίδι που παίζεται σε πάμπολλα μέρη του κόσμου, είναι μια πάλη ανάμεσα στη σταθερότητα και την πτώση. (Στις φωτογραφίες, η τραμπάλα ως παραδοσιακό παιχνίδι ενηλίκων και παιδιών κατά τη γιορτή Σολ-νάλ, δηλαδή τη σεληνιακή πρωτοχρονιά στην Κορέα, 10 Φεβρουαρίου).


ή τους επαινεί, ανάλογα με τη διαγωγή τους”(Ρωμ.2:1415).Σήμε-ραστοχώροτηςΨυχολογίαςγίνεταιμεγάλησυζήτησησχετικάμετηνπροέλευση,τηνέναρξηλειτουργίαςκαιτηδιαδικασίαφανέρωσηςτηςηθικήςσυνείδησης.Όποιοικιανείναιοιεπιμέρουςόροισχηματισμούκαιεκδήλωσήςτης,ηΕκκλησίαθεωρείβασικότοότιοάνθρωποςείναιέναονπουοΘεόςθέλησεναδιαθέτειαυτότοσημαντικόβοήθημαπουλέγεταιηθικήσυνείδηση.

Ησυνείδησηείναικάτιτοδυναμικό.Μπορείνααναπτυχθείήναατροφήσει,επηρεάζειτονπολιτισμόκαιεπηρεάζεταιαπ’αυτόν.Οβαθ-μόςαυτήςτηςαμοιβαίαςεπίδρασηςεξαρτάταιαπόπολλούςπαράγοντεςκαικυρίωςαπότηνκαλλιέργειακαιτηναυτογνωσίατουίδιουτουαν-θρώπου.Τηδιελκυστίνδαμεταξύηθικήςσυνείδησηςκαικοινωνικούπε-ριβάλλοντοςτηναποδίδειτοεξήςερώτημα:ΠαύειναέχεικάθεευθύνηοΓερμανόςστρατιώτηςοπαιδαγωγημένοςστηΝαζιστικήΓερμανία,όταν,γιανατιμωρήσειτοπαιδίπουέκλεψεένακαρβέλι,τουσπάζειτοχέριβάζονταςωςυπομόχλιοτογόνατότου;

Αυτογνωσία και υποσυνείδητο

Αφούηηθικήσυνείδησησημαίνεικρίσηπερίτουκαλούκαιτουκακού,συνδέεταιμετηναυτογνωσία.Ηαυτογνωσίαδενείναικάτιπουπραγματοποιείταιαυτομάτως,αλλάκατορθώνεταιμεκόποκαιεξεταστι-κήδιάθεση.Σημαίνειότιστέκομαιόχιμόνοαπέναντιστοπεριβάλλον,αλλάκαιαπέναντιστονίδιομουτονεαυτό.Βλέποντάςτονκαικρίνο-ντάςτον,επιχειρώνααποτιμήσωτοσωστόήτολάθοςτηςστάσηςκαιτωνπράξεώντου.Σεποιονβαθμό,όμως,είναιδυνατήηπραγμάτωσητηςαυτογνωσίας;

Ηανθρώπινηψυχήείναιέναςχώροςδύσβατος.Ένα“τμήμα”τηςείναιφωτισμένοκαιάραορατόστησυνείδηση1τουανθρώπου,ενώτουπόλοιποπαραμένειδυσπρόσιτο.Έμφυτεςτάσεις,βιώματατωνπρώτωνημερώντηςζωήςμας,τραυματικέςεμπειρίες,δεδομέναδηλαδήπουέχουνλάβειχώρακαιπαίζουνρόλοστηζωήμας,αλλάεμείςδενέχουμεεπίγνωσήτους,εμφωλεύουνσ’αυτότοσκοτεινότμήμα.Κιεδώόμωςυπάρχειέναείδοςδιαβάθμισης.Ηάγνωστηπεριοχήτουείναιεντελώς

1.Εδώοόροςσυνείδησηχρησιμοποιείταιμετηνπρώτητουέννοια,δηλαδήωςεπίγνωση.


απρόσιτηστησυνείδησηκαιλέγεταιασυνείδητο.Ηλιγότεροπροσιτήπεριοχήλέγεταιυποσυνείδητοκαιμπορείναφωτιστείανοάνθρωποςκαταβάλειπροσπάθεια.Αυτήηπροσπάθειασυνδέεταισημαντικάμετοναγώνακαιτοβαθμόαυτογνωσίας.Όσοπερισσότεροταστοιχείαπουείναιαπωθημέναστηνσκοτεινήπεριοχήγίνονταισυνειδητά,τόσοπερισσότεροοάνθρωποςγνωρίζειποιεςδυνάμειςτονβασανίζουν,φέρ-νειτον“εχθρό”στοφωςκαιμπορείναδώσειπαραπέραμάχημαζίτου.

ΑυτέςοιδιαπιστώσειςτηςσύγχρονηςΨυχολογίαςκαιΨυχανάλυσηςμοιάζεινασυναντώνταιμετημακραίωνηεμπειρίατηςΕκκλησίας.ΟιΠατέρεςκαιΑσκητέςτης,μετονπροσωπικότουςπνευματικόαγώνα,

Εικόνα του Χριστού από τη Μονή της Χώρας. Η Μονή ονομάστηκε έτσι επειδή χτίστηκε στη “χώρα”, δηλαδή στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης. Ο αγιογράφος πήρε ευφυώς αφορμή από την ονομασία αυτή, για να υπενθυμίσει ότι “ἡ χώρα τῶν

ζώντων” είναι ο ίδιος ο Χριστός, στο Σώμα του οποίου συναντώνται, ως μέλη του, οι άνθρωποι (η εικόνα είναι των αρχών του 14ου αιώνα).


διείσδυσανστασκοτεινάέγκατατηςανθρώπινηςψυχήςκαικατέγρα-ψαντιςεμπειρίεςτουςσεσυγγράμματαπουξαφνιάζουνσήμερα.Υπο-γράμμισαντηνανάγκηαλλάκαιτηδύναμητουανθρώπουναέρθεισεδιάλογομετονεσωτερικότουκόσμο,νασυναισθανθείτααδιέξοδάτουκαιναμετανοήσει,δηλαδήναμεταβάλειριζικάτρόποσκέψηςκαιζωής(μετα-νοώ=μεταβάλλωνουν).ΑυτήτηνπορείαδιακονείτομυστήριοτηςΕξομολόγησης.ΣτηνΕξομολόγησηοίδιοςοάνθρωπος“ψάχνεται” και“ανοίγεται”δεν“ανακρίνεται”.

ΕίναιχαρακτηριστικόςοόροςπουχρησιμοποιείηΕκκλησίαγιανακαταγράψειτοαποτέλεσμαμιαςειλικρινούς,αυτοκριτικήςεξομολόγησης:συγχώρηση.Ανσκεφτούμελίγοπάνωστηνπρο-έλευσηαυτήςτηςλέξης,θαδούμεότιστηνπαράδοσητηςΟρθο-δοξίαςηΕξομολόγησηδενείναιδίκη,γι’αυτόκαιησυγχώρησηδενείναιδικαστικήαπόφαση(έστωκαιαθωωτική).Συν-χωρού-μαισημαίνειότικατορθώνωναπαλέψωτονεγωισμόμουκαιναβρεθώπάλιπαρέαμεόλουςτουςαδελφούςμουστονίδιοχώρο,στηνΕκκλησία,όπωςταμέληβρίσκονταιόλαστοσώμα.

ΓιατηνΕκκλησίαόληαυτήηπορείααυτογνωσίαςκαιαφουγκρά-σματοςτηςφωνήςτηςσυνείδησηςείναισημαντικήαλλάταυτόχροναανεπαρκής.Ησυνειδητοποίησητουανθρώπουότιλιγόστεψετονερόαπότονοργανισμότουείναισημαντική,αφούχωρίςαυτήνθαπεριέλθεισεαφυδάτωσηκαιθάνατο.Είναιόμωςκαιανεπαρκής,διότιαπόμόνητηςαυτήησυνειδητοποίησηδεναρκείγιαναεφοδιαστείοοργανισμόςμενερό.Χρειάζεταιηπροσφυγήτουανθρώπουστηνπηγή,δηλαδήηένταξήτουστοσώματηςΕκκλησίαςκαιητροφοδοσίατουαπόταμυστήρια.


Ας φροντίσουμε, αδελφοί μου, να φυλάμε τη συνείδησή μας, όσο ακόμα βρισκόμαστε σ’ αυτόν τον κόσμο, χωρίς να την προκαλούμε να μας ελέγξει για κάποιο πράγμα, χωρίς να την καταπατούμε σε τίποτα απολύτως ούτε και στο ελάχιστο. Γιατί ξέρετε καλά ότι από τα μικρά αυτά και ασήμαντα, όπως λένε, φτάνουμε να καταφρο-νούμε και τα μεγάλα. Γιατί όταν αρχίσει κανείς να λέει: ‘Τι σημα-σία έχει, αν πω αυτό το λόγο; Τι σημασία έχει αν φάω λιγάκι; Τι σημασία έχει αν δώσω προσοχή σ’ αυτό εδώ το πράγμα;’. Από το ‘τι σημασία έχει αυτό και τι σημασία έχει εκείνο’, αποκτάει κανείς κακή και διεστραμμένη διάθεση και αρχίζει να καταφρονεί και τα μεγάλα και βαρύτερα, και να καταπατεί την ίδια τη συνείδησή του. Και έτσι προχωρώντας σιγά-σιγά κινδυνεύει να πέσει και σε τέλεια αναισθησία... Ας φροντίσουμε τα ελαφρά, όσο ακόμη είναι ελαφρά, για να μην γίνουν βαριά...Η προσπάθειά μας για να φυλάξουμε τη συνείδησή μας άγρυπνη και να συμμορφωνόμαστε με τις υποδείξεις της, παίρνει πολλές και ποικίλες μορφές. Γιατί πρέπει να ενεργεί κανείς ‘κατά συνείδηση’ και προς το Θεό και προς τον πλησίον και προς τα πράγματα...Προς μεν το Θεό, για να μην καταφρονεί τις εντολές Του, και όταν δεν τον βλέπει άνθρωπος και όταν κανείς δεν απαιτεί τίποτα απ’ αυτόν...Η τήρηση της συνειδήσεως προς τον πλησίον είναι να μην κά-νει τίποτα απολύτως που καταλαβαίνει ότι θλίβει ή πληγώνει τον πλησίον, είτε με έργο, είτε με λόγο, είτε με κάποια κίνηση είτε μ’ ένα βλέμμα...Να ενεργεί κανείς ‘κατά συνείδηση’ προς τα υλικά πράγματα ση-μαίνει να μην κάνει κατάχρηση κανενός πράγματος, να μην αφήνει κάτι να καταστραφεί ή να πεταχτεί. Αλλά και αν ακόμα δει κάτι πεταμένο, να μην το αγνοήσει έστω και αν είναι ασήμαντο, αλλά να το μαζέψει και να το βάλει στη θέση του.

ΑββάςΔωρόθεος,Έργα Ασκητικά,έκδ.μτφρ.“Ετοιμασία”Ι.ΜονήΤιμίουΠροδρόμου,Καρέας1986,σελ.135139.

ΚΕΙΜΕΝΟ


1. Κατά τη γνώμη σας, υπάρχουν άνθρωποι που δε διαθέτουν συ-νείδηση; ή πρόκειται για ανθρώπους που την έχουν καταπνίξει; Συζητήστε το περιστατικό με τον Γερμανό στρατιώτη. Συμβου-λευτείτε και το κείμενο του Αββά Δωροθέου, που βρίσκεται στο τέλος του μαθήματος.

2. Γιατί ο Αββάς Δωρόθεος επιμένει πολύ στα “μικρά” και στα “ασήμαντα”; Έχουν οι επισημάνσεις του καμιά εφαρμογή στην καθημερινή σας ζωή;

3. Μπορείτε να συνδέσετε τις αναζητήσεις λύσης στο σύγχρονο οικολογικό πρόβλημα, με όσα λέει ο Δωρόθεος για “κατά συ-νείδηση” αντιμετώπιση των υλικών πραγμάτων;


Τα κίνητρα των πράξεων στην ηθική ζωή 33

4. ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ ΣΤΗΝ ΗΘΙΚΗ ΖΩΗ

Τοκείμενοπουακολουθείείναιαπό“Λαυσαϊκόν”,έναβιβλίοτου5ουαιώνα,μειστορίεςασκητώντηςΕκκλησίας.Μεαφηγη-ματικόκαιαπλότρόποδίνειμεγάλεςαλήθειεςτηςχριστιανικήςπίστηςκαιεμπειρίας.

Και άγιος και κλέφτης;

ΖούσεστηνΑλεξάνδρειαμιαανύπαντρηΧριστιανήγυναίκαπουφαινότανταπεινή,στηνπραγματικότηταόμωςήτανπερήφανηκαιπολύφιλάργυρη.Ήτανμάλλονφιλόχρυση,παράφιλόχρι-στη.Δενείχεπροσφέρειποτέκάτιαπότηνπεριουσίατης,ούτεσεξένο,ούτεσεφτωχό,ούτεσεκαταπιεσμένο,ούτεσεμοναχό,ούτεσεφτωχόκορίτσι...

Αυτήτηγυναίκα,πουμόνοστοόνομαήτανπαρθένακιόχιστοντρόποζωής,οαγιότατοςΜακάριος,οπρεσβύτεροςκαιπροϊστά-μενοςτουλεπροκομείου,θέλησεκατάκάποιοντρόπονατηνεγχειρίσεισαγιατρόςγιανατηνανακουφίσειαπότηνπλεονεξία,καιεπινόησετοεξήςτέχνασμα...

Πήγεκαιτηβρήκεκαιτηςείπε: “Έχουν πέσει στα χέρια μου πο-λύτιμοι λίθοι, σμαράγδια και υάκινθοι. Δεν ξέρω αν προέρχονται από κλοπή ή από νόμιμο εμπόριο. Δεν έχουν αποτιμηθεί, μιας και είναι πέρα από κάθε αποτίμηση. Ο ιδιοκτήτης τους τους πουλάει πεντακόσια νομίσματα...”. Πέφτειτότεαυτήσταπόδιατουκαιτουλέει: “Να μην τους αγοράσει άλλος, σε παρακαλώ... Αγόρασέ τους εσύ για λογαριασμό μου...”.

Πήρε,λοιπόν,οΜακάριοςαπ’αυτήνταπεντακόσιανομίσματα,ταδιέθεσεόμωςγιατιςανάγκεςτουλεπροκομείου.

Περνούσεοκαιρός,μααυτήδίσταζενατουτουπενθυμίσει,

ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟ


Σύμφωνα με την ηθική της κοινωνίας και με το νόμο, ο άγιος Μα-κάριος έκανε μια απάτη. Γιατί, όμως, στη συνείδηση της Εκκλησίας είναι άγιος;

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

επειδήοάγιοςείχεμεγάληυπόληψηστηνΑλεξάνδρεια...Τελικά,κάποιαστιγμήπουτονσυνάντησεστηνεκκλησία,τουείπε: “Σε παρακαλώ, πες μου, τι έγινε με κείνους τους πολύτιμους λίθους για τους οποίους έδωσα τα πεντακόσια νομίσματα;” Αυτόςτηςαπάντησε: “Από την ημέρα που έδωσες τα χρήματα, πλήρωσα την αξία των λίθων. Αν θέλεις να τους δεις, έλα στο σπίτι μου. Εκεί βρίσκονται. Δες αν σου αρέσουν, αλλιώς πάρε πίσω τα χρήματά σου”. Κιεκείνηπήγεπολύευχαρίστως.Στουςεπάνωορόφουςτουλεπροκομείουβρίσκοντανοιλεπρέςγυναίκεςκαιστουςκάτωοιλεπροίάνδρες.Ότανφτάσανεστηνείσοδο,τηρώτησε: “Τι θέλεις να δεις πρώτα; Τους υάκινθους ή τα σμαράγδια;”. Τουαπάντησε: “Ό,τι νομίζεις”. Τότετηνανεβάζειστουςεπάνωορόφους,τηςδείχνειακρωτηριασμένεςγυναίκεςμεπληγιασμέναπρόσωπα,καιτηςλέει:“Να οι υάκινθοι”. Κατόπιντηνκατεβάζειστακάτωπατώματακαιτηςδείχνειτουςάνδρεςλέγοντας: “Να τα σμαράγδια. Και νομίζω ότι δε θα βρεθούν πολυ-τιμότερα. Αν, λοιπόν, σου αρέσουν, πάει καλά, αλλιώς πάρε πίσω τα χρήματά σου”.Μετανιωμένηαυτή,βγήκεκαι,αφούπήγεστοσπίτιτης,αρρώστη-σεαπότηστενοχώριατηςπουδενέκανεένατέτοιοκαλόσύμφωναμετοθέληματουΘεού,αλλάαναγκαστικά.Αργότεραευχαρίστη-σετονΜακάριοκαιπορεύτηκεστηζωήτηςόπωςέπρεπε.Παλλαδίου,Λαυσαϊκόν,PG34,1018A1019C(επιλογέςαπόδοσηΘ.Ν.Π.).


Κίνητρα και κριτήρια του Χριστιανισμού

Κίνητραείναιοιδυνάμειςπουωθούντονάνθρωποσεκάποιαδρα-στηριότητα.Αποτελούντιςκινητήριεςδυνάμειςτουοργανισμού.Και,αντίστοιχα,οιπράξειςαποτελούντηνφυσικήκατάληξητωνκινήτρων.

Τακίνητραεμφανίζονταιχωρίςσυνειδητήπροσπάθειαεκμέρουςτουανθρώπου.Πηγήτουςείναισυνήθωςτοασυνείδητο.Αυτότοκα-ταλαβαίνουμεεύκολαανσκεφτούμεκίνητραόπωςτηνπείνα,τησε-ξουαλικήορμή,τηνανάγκηγιαγνώση,τηνεπιθετικήορμήκτλ..Απότηστιγμήπουθαεκδηλωθούνόμως,βιώνονταιαπότονάνθρωπομεαρκετήσαφήνεια,γίνονταιδηλαδήσυνειδητέςδυνάμεις,στιςοποίεςο

Χτίσιμο ιατρείου στην Ορθόδοξη ιεραποστολή της Ινδίας (από το περιοδικό “Πάντα τα Έθνη” 42/1992, σ. 36


άνθρωποςμπορείναδώσεισυγκεκριμένοπροσανατολισμό.Ηπείνα,π.χ.,δενπαραμένειμιατυφλήδύναμη,αλλάεναπόκειταιστονάνθρωποτοπώςθατηνικανοποιήσει(π.χ.αδικώνταςτονδιπλανότουήόχι),όπωςεπίσηςσ’αυτόνεναπόκειταιτοπώςθαανταποκριθείστησεξουαλικήορμή(π.χ.ανθαγίνειβιαστής,ανθαστρέψειτονέρωτάτουσεκάποιοσυγκεκριμένοπρόσωπο)κ.ο.κ..

Γιατηζωήτουανθρώπου,λοιπόν,καιγιατησυνύπαρξήτουμετουςάλλους,ηδιαμόρφωσητωνκινήτρωνέχειεξαιρετικήσημασία.Όχιαπλώςητέλεσηήηπαράλειψημιαςπράξης,αλλάολόγοςγιατονοποίονκάποιοςτελείήπαραλείπειμιαπράξη,ηπρόθεσηκαιπροαίρεση,έχεινακάνειμετηστάσηζωήςτουσυγκεκριμένουανθρώπου.Στο Χρι-στιανισμό καμία πράξη δεν είναι από μόνη της (αυτομάτως) καλή ή από μόνη της κακή.Αυτόδεγίνεταιεύκολακατανοητόήαποδεκτό.ΠολύςκόσμοςπιστεύειπωςΧριστιανισμόςείναιηεπιβολήκάποιωνσιδερένιωννόμωνκαιηεκτέλεσηκάποιωνσυγκεκριμένωνπράξεων.Ταπράγματαόμωςστηνουσίατουςδενείναιέτσι.ΣτοΧριστιανισμόκαμίαπράξηδεσώζειαυτόματα,μαγικά,μηχανικά.Αυτόπουμετράειείναιανοάνθρω-ποςείναισυνειδητάκαιελεύθεραπροσανατολισμένοςπροςεκείνοντοναγαπητικότρόπούπαρξης,υπόδειγματουοποίουείναιηΑγίαΤριάδα.Δενυπάρχειδηλαδήκατάλογοςκαλώνκαικακώνπράξεων,αλλάκάθεπράξηθααξιολογηθείαπότοανέγινεμεκίνητροκαικριτήριοτηνΑγάπηκαιτηνΕλευθερία,καιθααποδοκιμαστείανέγινεμεκίνητροτηδιασφάλισητουατομικισμού,τουεγωισμούκαιτουσυμφέροντος.

ΗΚαινήΔιαθήκηκαιηζωήτηςΕκκλησίαςδιαπνέονταιαπότοπνεύ-μααυτό.Αντίθετα,π.χ.,προςτηνάποψηότιηπροσευχήείναιμιαδρα-στηριότηταπάντακαιαπόμόνητηςκαλή,ηπαραβολήτουΤελώνηκαιτουΦαρισαίουτηνεξαρτάαπότακίνητρακαιτονπροσανατολισμότουπροσευχόμενου(Λουκ.18:914).ΟΦαρισαίοςδεβαρύνεταιμεαμαρτήματακαιανηθικότητες.ΠαρόλααυτάαποδοκιμάζεταιαπότοΧριστό,επειδήτυλίχτηκεστοατομικιστικόσάβανοτης“ηθικότητας”καιτης“ευσέβειάς”τουκαιαπορρίπτειτουςάλλους.Ενώ,αντίθετα,οΤελώνηςβαρύνεταιμενμεχίλιαδυοπαραπτώματα,οπροσανατολισμόςόμωςπουδίνειστηνύπαρξήτουείναιημεταστροφήκαιησυνάντησημετονάλλον.Τοθέματουπροσανατολισμού,δηλαδήτηςκατεύθυν-σηςπουεπιθυμώναέχω,είναιεξαιρετικάσπουδαίο.Ανεπιθυμώνα


συναντηθώμετοναγαπημένομου,τότεολόκληρηηύπαρξήμου,οιπρογραμματισμοί,οιενέργειέςμουεμπνέονταιαπότονπροσανατολι-σμόμουπροςτησυνάντησηπουεπίκειται.Τιώρα,π.χ.,θαξεκινήσω,ανπροηγουμένωςθαφάωήόχι,τιθαφορέσω,ανθαπάωμεταπόδιαήμετοαυτοκίνητο,ανστηδιαδρομήθαχρονοτριβώστακαταστήματαήόχι,όλααυτάδενέχουνηθικόχαρακτήρααπόμόνατους,αποκτούνόμωςθετικήήαρνητικήφόρτισηανάλογαμετοτιεξυπηρετούνκαιτιδυσχεραίνουν:τηνατομικότητάμουήτησυνάντηση.

ΟΧριστιανισμός,λοιπόν,δενέχειέτοιμαηθικάσυνταγολόγια.Καιγι’αυτόείναιεπαναστατικόςμέσαστιςκοινωνίεςπουσυνήθωςεπανα-παύονταιστηντήρησηεξωτερικώντύπων.

Βαθμίδες ηθικής ωριμότητας

ΛίγομετάτοΜυστικόΔείπνοκαιλίγοπρινσυλληφθεί,οΧριστόςμίλησεστουςμαθητέςτουγιαπολλάζητήματα.Ανάμεσασεάλλατουςείπεκαιτοεξής:“Δε σας ονομάζω πια δούλους, γιατί ο δούλος δεν ξέρει τι κάνει ο κύριός του. Εσάς όμως σας ονόμασα φίλους, γιατί σας έκανα γνωστά όλα όσα άκουσα από τον Πατέρα μου” (Ιω.15,15).Απόαυτήν

Το φιλί δεν είναι πάντα και από μόνο του εκδήλωση αγάπης. Μπορεί να γίνει και σημάδι προδοσίας. (Η προδοσία του Ιούδα, από την αγιορείτικη Μονή Βατοπεδίου, 14ος αι.).


τηναντιδιαστολή“δούλου”και“φίλου”,φαίνεταιπωςησχέσηΘεούκαιανθρώπουδενείναιμονοδιάστατηούτεστατική,αλλάπερνάειαπόορισμένεςβαθμίδεςωρίμανσης.

ΟιΠατέρεςτηςΕκκλησίαςεπισημαίνουνότιτρίακίνητραωθούντουςανθρώπουςστησχέσητουςμετοΘεό,οφόβος,ομισθόςκαιηαγάπη,πουαντιστοιχούνσετρειςανθρώπινουςτύπους,στοδούλο,τομισθωτόκαιτονελεύθεροήυιό.

Ο“δούλος”(μετηνέννοιαπουείχεοόροςστηναρχαιότητα)προ-σπαθείνατηρείτιςεντολέςτουΘεού,γιανααποφύγειτηντιμωρίαπουπιστεύειπωςεπισύρειηπαράβασήτους.Βασικόκίνητρότουείναιοφόβοςτηςκόλασης.Ηβαθμίδααυτήμόνοωςπρώτοσκαλοπάτιμπορείνακατανοηθεί.Σεκαμίαπερίπτωσηδενπρέπειναεπαναπαύεταικανείςθεωρώνταςτηνωςυγιήσχέση.

Στηνεπόμενηβαθμίδαοάνθρωποςενεργείεπειδήπροσβλέπειστηνανταπόδοση,στο“μισθό”πουθαλάβειαπότοΘεό.Καιτούτηηβαθμίδα,μολονότιελευθερώνεταιαπότονβραχνάτουφόβου,δενφανερώνειπλή-ρηωριμότητα,διότιθεμελιώνειμια“λογιστική”καιυπαλληλικήσχέσημετοΘεό.ΚαιστιςδυοαυτέςβαθμίδεςτοπρόσωποτουΘεούπαραμορ-φώνεται.Ο“δούλος”έχειμπροστάσταμάτιατουέναΘεόδικαστήκιεκδικητικό,κιο“μισθωτός”έναΘεόταμία.

Ηκατεξοχήνβαθμίδαωριμότηταςείναιαυτήπουκίνητροέχειτηναγάπη.Οάνθρωποςεδώενεργείσανελεύθεροςκιόχισανδούλος,σανγιοςκιόχισανυπάλληλος.Ανοίγεταιστοναπέναντι(είτεαυτόςείναιοΘεόςείτεοσυνάνθρωπος)επειδήβρίσκεινόημασ’αυτότοάνοιγμακαιτοθέλειελεύθερακαισυνειδητά.ΚιοΘεός,επίτέλους,βιώνεταιωςφίλοςκιωςπατέρας.

Εδώχρειάζεταιμιαδιευκρίνιση:ΗΕκκλησίασυχνάαποκαλείτονπιστόάνθρωπο“δούλοΘεού”(π.χ.“βαπτίζεται ο δούλος του Θεού ...”, “νυμφεύεται ο δούλος του Θεού...”).Αυτόδενπρέπειναπροκαλείσύγ-χυση.ΗΕκκλησίαδιαμόρφωσετασχετικάκείμενάτηςσεμιαεποχήόπουυπήρχεοθεσμόςτηςδουλείας.ΜετηνέκφρασηαυτήηΕκκλησίαδεναποδεχόταντηδουλεία,αλλάακριβώςτοαντίθετο.Δήλωνεκάτιανατρεπτικό:ότιοάνθρωποςπρέπειναείναιελεύθεροςαπόκάθεδου-λείασεανθρώπουςήσεκαταστάσεις.Απέναντι,λοιπόν,σεόλουςτουςεπίδοξουςαφέντεςκαιτυράννουςπουεπιθυμούννατονσκλαβώσουν,


οΧριστιανόςδηλώνειότιδεδέχεταιναδουλωθείαπόκανέναν,αφούοίδιοςείναιήδη“δουλωμένος”σεένανΚύριο,αλλάκαικανέναςδενέχειδικαίωμαναυποδουλώνειαυτόνπουελεύθεραεπιλέγειναείναι“δούλος”τουΘεού.ΜόνοπουοΚύριοςαυτόςείναιπαράξενος.Έγινε“δούλος”καιθυσιάστηκεγιανακάνειτο“δούλο”τουπαιδίτουκαιελεύθερο.Μεδυολόγια,“δούλοςΘεού”σημαίνει“γιοςτουΘεού”,άραελεύθεροςαπόκάθεεξαναγκασμόκαισκλαβιά.ΕίναιχαρακτηριστικότοπαράδειγματουΑπ.Παύλου,οοποίοςεπανειλημμένααποκαλείτονεαυτότου“δούλο”τουΘεούκαιβιώ

ΘΕΜΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ...

Documents

Transcript of ΘΕΜΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ...