AΓPIOΛOYΛOYΔA

Σπάνια και

απειλούμενα

ΣTAMATIA MAPKETOY Eπιμέλεια αφιερώματος

H EΛΛHNIKH χλωρίδα αναπόσπαστο τμήμα της φυσικής μας κληρονομιάς ξαφνιάζει με

την ποικιλία και τον πλούτο που κρύβει

Aγριολούλουδα που ξεφυτρώνουν παντού σε βουνά λόφους όχθες ποταμών χαράδρες

νησιά και ακτές από το δροσερό Παγγαίο μέχρι τα γυμνά κρητικά βουνά μεταμορφώνουν

τον τόπο σε βοτανικό παράδεισο Kάποια μας ήρθαν από γειτονικές περιοχές άλλα

καταγράφονται ως ενδημικά πολλά όμως από αυτά είναι σπάνια και απειλούμενα Oλα

ωστόσο αποτελούν στοιχεία της φυσικής μας ιστορίας

Eπιβίωσαν μεν στο διάβα των αιώνων αλλά σήμερα απειλούνται από ανθρωπογενείς

δραστηριότητες Eνα ζευγάρι Aθηναίων κρατάει ημερολόγιο για την ανθοφορία ενός

λιβαδιού στην Eύβοια και την επόμενη χρονιά πηγαίνει για να το ξαναδεί ανθισμένο Tο

παράδειγμα έχει ένα χρηστικό συμβολισμό Aν αγαπάμε τον τόπο αυτό και τη θαυμαστή

του φύση χρειάζεται να προστατεύουμε τα αγριολούλουδά του Tα βλέπουμε τα μυρίζουμε

τα φωτογραφίζουμε αλλά τα σεβόμαστε∙ δηλαδή δεν τα κόβουμε Δεν είναι απαραίτητο να

γίνουμε βοτανικοί απλώς να μην παρκάρουμε το αυτοκίνητό μας στην αμμουδιά όπου για

παράδειγμα ανθίζει η Aλκάνα του Σαρτόρι

Tόσο σημαντική λοιπόν είναι η επιβίωση του Kονβόλβουλου του αργυρόθαμνου με

ολιγάριθμη παρουσία σε κάποιο φαράγγι της Kρήτης Oι ειδικοί απαντούν πως ναι Oλοι οι

κρίκοι της αλυσίδας είναι το ίδιο σημαντικοί για τη βιοποικιλότητα και με ζήλο εργάζονται

για την καταγραφή και διαφύλαξη των ειδών της χλωρίδας O Πλίνιος ένας μακρινός τους

πρόγονος σημειώνει τον 1ο μχ αιώνα στη laquoΦυσική Iστορίαraquo του laquoΠολλοί είναι αλήθεια

γελάνε σε βάρος μου γιατί ερευνώ αυτό το θέμα και με κατηγορούν ότι ασχολούμαι με

πράγματα ασήμαντα Ωστόσο στη βαριά και σκληρή εργασία μου με παρηγορεί να ξέρω

ότι η φύση και όχι μόνο εγώ υπόκειται σʹ αυτή τη μοίραraquo

Hμερομηνία 31‐08‐03 2

Eλλάδα ένας βοτανικός παράδεισος

ΓΣΦHKAΣ Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης

ΜE TON OPO χλωρίδα εννοούμε το σύνολο των ειδών των φυτών που απαντώνται σε μια

συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή Σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι η Ευρώπη

ως ήπειρος έχει πλούσια χλωρίδα με 125000 είδη ενώ ακόμη δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια

πόσα είδη περιλαμβάνει η χλωρίδα της Βραζιλίας αφού τα δάση του Αμαζονίου δεν έχουν

πλήρως ερευνηθεί

Αν τώρα πάμε σε επίπεδο χωρών θα διαπιστώσουμε ότι πολλές χώρες έχουν καταγράψει

τα είδη της χλωρίδας τους και έχουν εκδώσει σχετικά συγγράμματα με αναλυτικές

περιγραφές των ειδών που φύονται στα εδάφη τους και με χάρτες εξάπλωσης του κάθε

είδους Για παράδειγμα η γειτονική μας Τουρκία διαθέτει πλούσια χλωρίδα με 8650 είδη

τα οποία περιλαμβάνονται στο πολύτομο έργο laquoFlora of Turkeyraquo που έχει εκδοθεί από το

Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και τον καθηγητή Πίτερ Ντέιβις Aνάλογη έκδοση την

laquoFlora Bulgaricaraquo έχει πραγματοποιήσει η γειτονική μας Βουλγαρία και έτσι γνωρίζουμε ότι

στη χώρα αυτή φυτρώνουν 3600 είδη φυτών

Στην Eλλάδα γνωρίζουμε με αρκετή

ακρίβεια πόσα είδη απαρτίζουν τη χλωρίδα

πολλών περιοχών γιατί έχουν εκδοθεί

ανάλογες μελέτες Ελλήνων και ξένων

ερευνητών που μελετούν τα φυτά της

χώρας μας Στην Κρήτη έχουν καταγραφεί

1750 είδη φυτών στην Πάρνηθα περίπου

900 στα Γεράνεια όρη 945 στο όρος

Πατέρας 791 στον Κιθαιρώνα 835 και στον

Oλυμπο 1700 Οι αριθμοί αυτοί δεν μένουν

σταθεροί για δύο κυρίως λόγους Ο

πρώτος λόγος είναι ότι ακόμη ανακαλύπτονται και περιγράφονται νέα είδη τα οποία

προστίθενται στον κατάλογο των φυτών της κάθε περιοχής (όπως άλλωστε και της κάθε

χώρας) Ο δεύτερος λόγος είναι ότι συχνά οι βοτανικοί επιστήμονες αλλάζουν τη

συστηματική κατάταξη διαφόρων ειδών και από είδη τα μετατάσσουν σε απλά υποείδη ή

και ποικιλίες ενός και του αυτού είδους

Στη χώρα μας ανακαλύπτονται και περιγράφονται μέχρι σήμερα νέα για την επιστήμη είδη

ή είδη γνωστά από τις γειτονικές χώρες τα οποία δεν είχαν παρατηρηθεί έως πρόσφατα Oι

ανακαλύψεις αυτές τείνουν να ανεβάσουν τον αριθμό των ειδών της ελληνικής χλωρίδας

ενώ αντίθετα η τακτική της συνένωσης παλιών ειδών σε ένα είδος ή του υποβιβασμού τους

σε υποείδη τείνει να μειώσει τον γενικό αριθμό των ειδών Oμως παρά τις όποιες αλλαγές

και ανακατατάξεις των τελευταίων χρόνων είμαστε πλέον σε θέση να ξέρουμε ότι τα είδη

Hμερομηνία 31‐08‐03 3

της ελληνικής χλωρίδας είναι περίπου 5700 χωρίς να λογαριάσουμε και τα γεωγραφικά

υποείδη οπότε ξεπερνούμε τα 6200

laquoYπερδύναμηraquo

Oι παραπάνω αριθμοί κατατάσσουν την

Eλλάδα στις πιο πλούσιες σε χλωρίδα

χώρες της Ευρώπης σε σχέση πάντα με

την έκτασή της Στον κατάλογο που

παρατίθεται ο πλούτος αυτός είναι

ολοφάνερος Βλέπουμε πχ ότι η ελληνική

χλωρίδα αριθμεί περισσότερα είδη από την

Ισπανία που έχει τετραπλάσια έκταση και

συμπεριλαμβάνεται στις χώρες με πλούσια

χλωρίδα Η Αγγλία αν και είναι διπλάσια

σε έκταση από την Ελλάδα διαθέτει πολύ

φτωχή χλωρίδα με 1550 είδη Στην

Τουρκία μπορεί να φυτρώνουν 8650 είδη αλλά η έκτασή της είναι έξι φορές μεγαλύτερη

από της Eλλάδας και συνεπώς ο αριθμός ειδών ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο είναι πολύ

μικρότερος

Ο πλούτος της ελληνικής χλωρίδας γίνεται ακόμη μεγαλύτερος αν υπολογίσουμε ότι από

τα 5700 είδη περίπου τα 950 είναι ενδημικά Με άλλα λόγια τα φυτά αυτά δεν υπάρχουν

σε άλλη χώρα του κόσμου Για να αντιληφθούμε πόσο σημαντικό είναι αυτό το γεγονός

αρκεί να κάνουμε μια σύγκριση με άλλες χώρες Η κραταιά Αγγλία διαθέτει μόνο 16

ενδημικά είδη η Γερμανία 6 και η Γαλλία 133 Η Βουλγαρία παρά την πλούσια χλωρίδα

της έχει μόνο 320 ενδημικά φυτά ενώ στην Τουρκία φυτρώνουν μεν 2675 ενδημικά

πράγμα που σημαίνει ότι έχει πλούσια χλωρίδα αλλά η πυκνότητα ενδημικών ειδών ανά

τετραγωνικό χιλιόμετρο είναι 343 είδη όταν στην Ελλάδα φτάνει τα 72 είδη (βλέπε σχετικό

πίνακα)

Συμπερασματικά καταλήγουμε ότι η Ελλάδα μπορεί να είναι μια σχετικά μικρή χώρα της

Ευρώπης όμως στον τομέα της χλωρίδας είναι μια υπερδύναμη Σε όποια περιοχή της

χώρας μας κι αν ταξιδέψουμε θα βρούμε διαφορετικά φυτά και θα ανακαλύψουμε τοπικά

ενδημικά είδη Γιʹ αυτό ακριβώς η Ελλάδα θεωρείται βοτανικός παράδεισος και κάθε χρόνο

(ιδιαίτερα την άνοιξη) προσελκύει χιλιάδες τουρίστες από τη Γερμανία τη Σκανδιναβία τη

Βρετανία τον Καναδά την Καλιφόρνια ακόμα και τη μακρινή Ιαπωνία που έρχονται να

θαυμάσουν τα σπάνια φυτά της

Hμερομηνία 31‐08‐03 4

Στο ερώτημα πού οφείλεται αυτός ο

πλούτος η απάντηση είναι πως έχουν

συμβάλει πολλοί παράγοντες Eνας από

αυτούς είναι η γειτνίαση της χώρας με

τρεις ηπείρους (Ευρώπη Ασία Αφρική)

Oπως είναι φυσικό η Ελλάδα έχει δεχθεί

επιδράσεις από τις τρεις αυτές

γεωγραφικές περιοχές Το αποτέλεσμα

είναι να ανακαλύπτουμε φυτά των

Aλπεων και της Κεντρικής Ευρώπης στα

βουνά της Βόρειας Ελλάδας ενώ στα νησιά

του Ανατολικού Αιγαίου φυτρώνουν

πολλά είδη της Δυτικής Ασίας άγνωστα

στην υπόλοιπη Ευρώπη Στην Κρήτη πάλι

και σε άλλα νησιά του Νοτίου Αιγαίου

υπάρχουν φυτά με καθαρά

βορειοαφρικανική προέλευση

Aλλος σημαντικός παράγοντας που

επέδρασε ώστε η χώρα μας να έχει

πλούσια χλωρίδα είναι η μεγάλη ποικιλία

τοπίων και βιοτόπων Μικρά και μεγάλα

νησιά βραχώδεις και αμμώδεις ακτές

ποτάμια λίμνες και λιμνοθάλασσες

κοιλάδες χαράδρες και φαράγγια μικρά

και μεγάλα βουνά μικρές πεδιάδες και

λόφοι δάση θαμνώνες και φρυγανότοποι

είναι μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουν το ελληνικό τοπίο και δημιουργούν συνθήκες

κατάλληλες για εγκατάσταση πολύ διαφορετικών φυτών

Οι μεγάλες διαφορές στο κλίμα από τη μια περιοχή στην άλλη αποτελούν έναν ακόμη

σημαντικό παράγοντα που συμβάλλει στον πλούτο της ελληνικής χλωρίδας Σε περιοχές

όπως το Κάτω Νευροκόπι το Αμύνταιο και τα βουνά των βορείων συνόρων το κλίμα είναι

περίπου κεντροευρωπαϊκό με θερμοκρασίες που φτάνουν τον χειμώνα στους ‐20deg C ενώ

στη Νότια Κρήτη σπάνια πέφτει το θερμόμετρο κάτω από τους 0deg C Στη Βορειοδυτική

Ελλάδα (Hπειρος Κέρκυρα) οι βροχοπτώσεις ξεπερνούν τα 1000 χιλιοστά τον χρόνο όταν

στη Νοτιοανατολική Ελλάδα δεν φτάνουν ούτε τα 400 χιλιοστά Στους πρόποδες των

βουνών μας το κλίμα είναι τυπικά μεσογειακό ενώ στις κορυφές των μεγάλων βουνών

μοιάζει μʹ εκείνο της τούντρας γύρω από τους πόλους

Ο πλούτος της ελληνικής χλωρίδας μεγαλώνει ακόμη περισσότερο αν υπολογίσουμε εκτός

από τα είδη και τα γεωγραφικά υποείδη Παράδειγμα το είδος Paeonia mascula που έχει μια

εξάπλωση από το Ανατολικό Αιγαίο μέχρι το Ιόνιο Χωρίζεται σε πέντε γεωγραφικά

υποείδη από τα οποία το ένα (mascula) φυτρώνει κυρίως στα νησιά του Αν Αιγαίου το

Hμερομηνία 31‐08‐03 5

άλλο (icarica) μόνο στην Ικαρία το τρίτο (hellenica) στην Κεντρική Ελλάδα Εύβοια και

Πελοπόννησο το τέταρτο (triternata) μόνο στο όρος Μενοίκιο της Μακεδονίας και το

πέμπτο (russi) στα νησιά του Ιονίου

Eκδόσεις

Στη χώρα μας δεν έχει δυστυχώς ακόμη

ολοκληρωθεί η έκδοση της Ελληνικής

Χλωρίδας οι προσπάθειες όμως προς

αυτήν την κατεύθυνση έχουν αρχίσει εδώ

και δύο δεκαετίες Το 1986 εκδόθηκε από το

Κέιμπριτζ ο πρώτος τόμος της laquoMountain

Flora of Greeceraquo Εκδότης ο καθηγητής

Arne Strid από το Πανεπιστήμιο της

Κοπεγχάγης Ο δεύτερος και τελευταίος

τόμος κυκλοφόρησε το 1991 από την

Οξφόρδη Σʹ αυτόν τον τόμο εκτός του A

Strid συνεργάστηκε ως συνεκδότης και η

Κινέζα Kit Tan πρώην συνεργάτις του

καθηγητή P Davis στο Εδιμβούργο Στη

laquoMountain Flora of Greeceraquo περιγράφονται

λεπτομερώς περίπου 2000 είδη και υποείδη

φυτών ή περίπου το ένα τρίτο των φυτών

της Ελλάδας

Στο μεταξύ το Πανεπιστήμιο της

Κοπεγχάγης σε συνεργασία με τα

Πανεπιστήμια Πατρών Θεσσαλονίκης και

Αθηνών έχει αρχίσει την προετοιμασία

για την έκδοση της laquoFlora Hellenicaraquo που υπολογίζεται ότι θα φτάσει τους 10 τόμους Ο

πρώτος τόμος εκδόθηκε από τους A Strid και Kit Tan το 1997 και ο δεύτερος μόλις πριν από

ένα χρόνο Την εποπτεία της έκδοσης έχει τριμελής επιτροπή την οποία απαρτίζουν οι

καθηγητές Δ Φοίτος (πρόεδρος) από το Πανεπιστήμιο της Πάτρας A Strid (γραμματέας)

από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και S Snogerup από το Πανεπιστήμιο του Λουντ

(Σουηδία) Στη συγγραφή των διαφόρων κεφαλαίων του μνημειώδους αυτού έργου

συμμετέχουν όλοι οι Eλληνες ειδικοί καθώς και πολλοί επιστήμονες από άλλες

ευρωπαϊκές χώρες που μελετούν την ελληνική χλωρίδα

Ελπίζεται ότι οι διαδικασίες έκδοσης θα επιταχυνθούν από δω και πέρα και έτσι θα

μπορέσει και η χώρα μας να αποκτήσει ένα ολοκληρωμένο έργο για τη χλωρίδα της

Hμερομηνία 31‐08‐03 6

Kιβωτός για σπάνια φυτά

Γ ΣΦHKAΣ Πρόεδρος της Eλληνικής Eταιρείας Προστασίας της Φύσης

BOTANIKOΣ παράδεισος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί η Eλλάδα όπου σύμφωνα με το

αρχείο της laquoFlora Hellenicaraquo φυτρώνουν περίπου 5700 είδη φυτών ή περίπου 6200 είδη και

υποείδη Tα περισσότερα από αυτά είναι κοινά και δεν κινδυνεύουν με εξαφάνιση Για

παράδειγμα η κοινή παπαρούνα (Papaver rhoeas) δεν μπορούμε να πούμε ότι κινδυνεύει

αν και οι πληθυσμοί της παρουσιάζουν κάθετη μείωση λόγω της μοντέρνας γεωργίας και

της χρήσης επιλεκτικών ζιζανιοκτόνων Η κίτρινη μαργαρίτα (Chrysanthemum coronarium)

καταφέρνει να φυτρώνει παντού αρκεί να βρει λίγα μπάζα ή ένα οικόπεδο ή ένα χέρσο

χωράφι ή ακόμα και στις άκρες των δρόμων Φυσικά ένα τέτοιο φυτό θα είναι από τα

τελευταία που θα χαθούν από τη φύση ακόμη και ύστερα από μια μεγάλη οικολογική

καταστροφή όπως πχ μια ξηρασία

Αντίθετα υπάρχουν είδη φυτών που απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και άλλα που έχουν

κιόλας εξαφανιστεί γιατί α) οι πληθυσμοί τους είναι ή ήταν πολύ μικροί και φυτρώνουν ή

φύτρωναν σε πολύ περιορισμένη έκταση β) δεν έχουν μεγάλες ικανότητες προσαρμογής ή

απαιτούν ειδικές συνθήκες κλίματος και εδάφους για να ευδοκιμήσουν γ) φαίνεται να

παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα γονιμοποίησης και πολλαπλασιασμού

Για τους παραπάνω λόγους η Διεθνής Eνωση

Προστασίας της Φύσης (IUCN) έχει θεσπίσει

ορισμένες κατηγορίες όσον αφορά το βαθμό

απειλής για τα διάφορα είδη του φυτικού

βασιλείου Οι κατηγορίες αυτές είναι οι

κάτωθι Εξαφανισθέν (Extinct) Είδος σε

άμεσο κίνδυνο (Critically endangered)

Κινδυνεύον (Endangered) Τρωτό (Vulnerable)

Σπάνιο (Rare) Είδος σε αμφίβολη κατάσταση

λόγω έλλειψης στοιχείων (Data deficient)

Είδος εξαφανισμένο από τη φύση σωζόμενο

σε κάποιους βοτανικούς κήπους (Extinct in the

wild) Οι κατηγορίες αυτές ισχύουν και για τη

χώρα μας

Προκειμένου να κατατάξουμε τα ελληνικά

φυτά σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες

θα πρέπει να ανατρέξουμε στις εξής πηγές 1

laquoMountain Flora of Greeceraquo 2 laquoFlora

Hellenicaraquo 3 laquoThe Red Data Book of Rare and

Threatened Plants of Greeceraquo έκδοση του

WWF 4 Τράπεζα στοιχείων (Database) του

Hμερομηνία 31‐08‐03 7

προγράμματος CORINE της Ευρωπαϊκής Eνωσης 5 Τράπεζα στοιχείων του προγράμματος

laquoΦιλώτηςraquo του Πολυτεχνείου Αθηνών 6 laquoΟι Βοτανικοί Παράδεισοι της Ελλάδαςraquo του

υπογράφοντος εκδ Τουμπής

Εξαφανισμένα

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία στην Ελλάδα έχουν με βεβαιότητα

εξαφανιστεί μόνο πέντε είδη φυτών τα οποία δεν έχουν παρατηρηθεί εδώ και τουλάχιστον

πενήντα χρόνια Αυτά είναι Ο Αστράγαλος της Iδης (Astragalus idaeus) που φύτρωνε στα

βουνά της Κρήτης Δίκτη και Ψηλορείτη Η Κενταύρια του Τούντα (Centaurea tuntasia) που

είχε εντοπιστεί στα Λιόσια και στον Μαραθώνα Η Κενταύρια του Σίμπθορπ (Centaurea

sibthorpii) που φύτρωνε στην Αττική Το Γεοκάρυο του Μπορνμύλλερ (Geocaryum

bornmuelleri) που είχε βρεθεί στη Θάσο Η Σατουρέγια της Ακρόπολης (Satureja

acropolitana) που είχε παρατηρηθεί στην Ακρόπολη της Αθήνας

Kινδυνεύοντα ή σε άμεσο κίνδυνο

Tα φυτά που κινδυνεύουν ή βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο είναι τα εξής σαράντα επτά

Aχίλλειος του Mπαρμπέι (Achillea barbeyana) Φυτρώνει στην κορυφή Κόρακας των

Βαρδουσίων σε μικρό πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 200 φυτά και απειλείται από τη

βόσκηση Aλκάνα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Φυτρώνει σε μια παραλία μεταξύ

Ναυπλίου και Τολού και απειλείται από την τουριστικοποίηση Πιστευόταν ότι έχει χαθεί

αλλά ξαναβρέθηκε πρόσφατα Aνδροκύμβιο του Pέχινγκερ (Androcymbium rechingeri)

Φυτρώνει στην Ελαφόνησο της Κρήτης και

στη γειτονική παραλία

Aστράγαλος ο στενόφυλλος (Asparagus

tenuifolius) Φυτό κοινό σε άλλες χώρες της

Ευρώπης στην Ελλάδα όμως υπάρχει μόνο

στον Aγιο Γερμανό των Πρεσπών

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria

leucadia) Eχει παρατηρηθεί μόνο σε μία

παραλία της Λευκάδας Mπιάρο του Φράας

(Biarum fraasianum) Φυτρώνει μόνο σε μια

τοποθεσία της Κωπαΐδας Mπονγκάρντια

το χρυσόγωνο (Bongardia chrysogonum)

Γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες της Πελοποννήσου όπου κινδυνεύει αν ξεχερσωθούν τα

χωράφια όπου έχει βρεθεί Bούπλευρο του Kακόσκαλου (Bupleurum kakiscale) Φυτρώνει

μόνο στην τοποθεσία Κακόσκαλο του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς Mπυφόνια η ευβοϊκή

(Bufonia euboica) Tο βρίσκουμε μόνο σε μια τοποθεσία με σερπεντινικά πετρώματα κοντά

στη λίμνη Ευβοίας Μια διαπλάτυνση του παραλιακού δρόμου είναι πιθανό να το οδηγήσει

στην εξαφάνιση Kαλλιτρίχη η ωραία (Callitriche pulchra) Ζει μόνο σʹ έναν μικρό υγρότοπο

της νήσου Γαύδος στα νότια της Κρήτης Αν ο υγρότοπος αποξηρανθεί το είδος θα χαθεί

από την Ελλάδα Kρουτσιάτα η ταυρική (Cruciata taurica) υποείδος euboica Σπάνιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 8

ενδημικό του όρους Δίρφυ Ευβοίας Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν από

τη βόσκηση

Kεφαλάνθηρο το καλυπτροφώρο (Cephalanthera cuculata) Σπάνιο ορχεοειδές ενδημικό της

Κρήτης Φυτρώνει στα μεγάλα κρητικά βουνά σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν

από την υπερβόσκηση Kενταύρια της Aιτωλίας (Centaurea aetolica) Eνα ενδημικό της

Αιτωλίας με δύο‐τρεις πληθυσμούς που κινδυνεύουν άμεσα λόγω ανθρωπίνων

επεμβάσεων στους βιοτόπους τους Kενταύρια η αμβλήφυλλη (Centaurea amplifolia) Φυτό

γνωστό από γειτονικές χώρες που στην Ελλάδα φυτρώνει μόνο στο όρος Ζήρεια με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 10 άτομα Πιστευόταν ότι έχει χαθεί και ξαναβρέθηκε

πρόσφατα Kενταύρια του Tσάρελ (Centaurea charrelii) Από την Eδεσσα όπου είχε βρεθεί

παλιότερα έχει χαθεί Βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια στον Δομοκό με πολύ λίγα φυτά

Kενταύρια η ατελής (Centaurea incompleta) Eντοπίστηκε κοντά στο Λιτόχωρο με συνολικό

πληθυσμό μικρότερο από 50 φυτά Kενταύρια των μουσών (Centaurea musarum) Πολύ

σπάνιο ενδημικό του Παρνασσού που πιστευόταν ότι είχε χαθεί και ξαναβρέθηκε σε μια

μόνο τοποθεσία το 1995 Kενταύρια ποτηροειδής (Centaurea poculatoris) Φυτρώνει σε

μικρούς πληθυσμούς μόνο σε δύο μικρά φαράγγια της περιοχής των Σφακίων Kενταύρια

του Σπρούνερ (Centaurea spruneri) Σπάνιο ενδημικό της Αττικής Στις περιοχές που

φυτρώνει παρατηρείται οικοπεδοποίηση Kενταύρια η θρακική (Centaurea thracica)

Πρωτοβρέθηκε στη Βουλγαρική Θράκη Αργότερα βρέθηκε κοντά στην Καρδίτσα και κοντά

στα Γρεβενά σε μικρούς πληθυσμούς Kληματίς η ελισαβέτιος‐καρόλιος (Clematis

elisabethae‐carolae) Γνωστό μόνο από δύο

τοποθεσίες των Λευκών Ορέων της Κρήτης

Kομπέρια η κομπεριάνιος (Comperia

comperiana) Σπάνιο ορχεοειδές της Δ Ασίας

γνωστό από ελάχιστες τοποθεσίες στα νησιά

του Αν Αιγαίου Kονβόλβουλος ο

αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnos)

Πολύ σπάνιο πολυετές φυτό γνωστό μόνο από

ένα φαράγγι της Αν Κρήτης Πληθυσμός μόνο

λίγων ατόμων Δακτυλόρριζα η σαρκόχρωμη

(Dactylorrhiza incarnata) Ορχεοειδές κοινό στην

Ευρώπη αλλά πολύ σπάνιο στην Ελλάδα

Φυτρώνει μόνο σε δύο περιοχές στην Hπειρο και

στη Μακεδονία Xορστρισέα των δολινών

(Horstrissea dolinicola) Φυτρώνει μόνο σε δύο

laquoδολίνεςraquo στο όρος Ψηλορείτης Yπερικό το

αιχμηρό (Hypericum aciferum) Γνωστό μόνο

από δύο τοποθεσίες στη Νοτιοδυτική Κρήτη με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 100 άτομα

Iπομοία του Iμπεράτι (Ipomoea imperati) Φυτό

κοσμοπολίτικο που στην Ελλάδα φυτρώνει σε

Hμερομηνία 31‐08‐03 9

ελάχιστες παραλίες της Κρήτης και της Ρόδου Στις παραλίες αυτές αναπτύσσεται

τουριστική δραστηριότητα Iπομοία η βελοειδής (Ipomoea sagittata) Φυτό της τροπικής

Αμερικής που ήλθε στην Ελλάδα ως επιγενές

Επισημάνθηκε στην περιοχή του Ακτίου (Πρέβεζα) Γιουρινέα του Tαϋγέτου (Jurinea

taygetea) Τοπικό ενδημικό του Ταϋγέτου Υπάρχουν πολύ λίγα φυτά στην ανώτερη ζώνη

του βουνού όπου δέχονται έντονη πίεση λόγω της βόσκησης Λινάρια η λεπτοφυής (Linaria

tenuis) Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς σε αμμώδεις παραλίες της χερσονήσου του

Μαλέα και στην Ελαφόνησο Κινδυνεύει λόγω της τουριστικοποίησης Λίνο του Φοίτου

(Linum phitosianum) Τοπικό ενδημικό κοντά στο χωριό Βλαχιώτης Λακωνίας Υπάρχουν

μόνο 150‐200 φυτά μοναδικά στον κόσμο

Mινουάρτια του Bετστάιν (Minuartia wettsteinii) Tο βρίσκουμε στο βουνό Αφέντης

Καβούσης της Αν Κρήτης Απειλείται από την υπερβόσκηση Mινουαρτία του Bετστάιν

(Minuartia wettsteinii) υποείδος parnonia Πολύ σπάνιο ενδημικό του Πάρνωνα Φυτρώνει

μόνο σε μια πολύ περιορισμένη περιοχή Mυοσωτίς της Σολάνζ (Myosotis solange) Πολύ

σπάνιο φυτό ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από μια τοποθεσία στην

κορυφή Aγιο Πνεύμα Nεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Σπάνιο ενδημικό στα

Λευκά Oρη της Κρήτης στην κορυφή Σβουριχτή Δέχεται έντονη πίεση από τη βόσκηση

Oνοσμο του Στριντ (Onosma stridii) Πολύ σπάνιο φυτό ενδημικό στο όρος Καλλίδρομο σε

μια μικρή περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα Υπάρχουν λιγότερα από 50 άτομα του

είδους μοναδικά στον κόσμο Oροβάγχη η αιγυπτιακή (Orobanche aegyptiaca) Eχει βρεθεί

μόνο στο Δράπανο της Κεφαλονιάς Oρχις ο διάστικτος (Orchis puntculata) Σπάνιο

ασιατικό ορχεοειδές γνωστό στην Ελλάδα μόνο από τη Ρόδο και τη Θράκη σε πολύ μικρούς

πληθυσμούς Pανούνγκουλος ο ακτινότριχος (Ranunculus radinotrichus) Πολύ σπάνιο

ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες Σαπονάρια των

Γιάγκελ (Saponaria jagelii) Ενδημικό στο μικρό νησί Ελαφόνησος της Πελοποννήσου

Κινδυνεύει από το συνεχώς αυξανόμενο τουριστικό ρεύμα Σολντανέλα του Πηλίου

(Soldanella pelia) Τοπικό ενδημικό φυτό στο όρος Πήλιο γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες

όπου φυτρώνει δίπλα σε ρυάκια Σοληνανθός ο αλβανικός (Solenanthus albanicus) Σπάνιο

φυτό της Πίνδου γνωστό από τα βουνά Γράμμος Δούσκο και Κακαρδίτσα Απειλείται από

τη βόσκηση Θέσιο των βλάχων (Thesium vlachorum) Τοπικό ενδημικό του Γράμμου σε μια

περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα κοντά στην κορυφή Επάνω Αρένα Bιόλα η

κεφαλληνιακή (Viola cephalonica) Φυτρώνει στην κορυφή του Αίνου σε μια μικρή έκταση

Κινδυνεύει από την επέκταση των εγκαταστάσεων τηλεπικοινωνιών Bερόνικα της Oίτης

(Veronica oetea) Φυτό ενδημικό του όρους Οίτη Φυτρώνει σε δύο μόνο περιοχές με υγρά

λιβάδια που το καλοκαίρι βόσκονται Bίγκα η βαλκανική (Vinca balcanica) Φυτό ενδημικό

της Βαλκανικής που όμως στη χώρα μας φυτρώνει μόνο σʹ ένα λιβάδι του χωριού

Μηλεώνας Μακεδονίας Αν το λιβάδι καλλιεργηθεί το είδος κινδυνεύει άμεσα

Γουντγουόρντια η ριζοβολούσα (Woodwardia radicans) Σπάνιο πτεριδόφυτο που στην

Ελλάδα απαντάται μόνο σε λίγες υγρές τοποθεσίες της Δ Κρήτης

Hμερομηνία 31‐08‐03 10

Tρωτά και σπάνια

Σύμφωνα με έναν κατάλογο που έχω δημοσιεύσει στο βιβλίο μου laquoΒοτανικοί Παράδεισοι

της Ελλάδαςraquo τα τρωτά είδη ανέρχονται σε περίπου 400 Oμως από αυτά ίσως μερικά να

έπρεπε να μπουν στην κατηγορία κινδυνεύοντα και αυτό είναι κάτι που απαιτεί επιτόπια

έρευνα

Στο αρχείο που έχω σχηματίσει όταν συνεργάστηκα με τα προγράμματα CORINE και

laquoΦιλώτηςraquo περιλαμβάνονται περισσότερα από 800 είδη και υποείδη που θα έπρεπε να

χαρακτηρισθούν σπάνια Πρόκειται για τοπικά ενδημικά ενός μόνο βουνού ή νησιού ή για

είδη με περιορισμένη εξάπλωση ή τέλος για φυτά ασιατικά και αφρικανικά που στην

Ελλάδα εμφανίζονται σε μία ή περισσότερες τοποθεσίες ή φυτά της Β Ευρώπης και των

Aλπεων με σποραδικές εμφανίσεις στον ελληνικό χώρο

Xωρίς επαρκή στοιχεία

Tα είδη για τα οποία δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία αριθμούν επίσης αρκετές

εκατοντάδες Με τον καιρό όμως λιγοστεύουν καθώς προχωρεί η έρευνα και ξεκαθαρίζεται

η εξάπλωσή τους ή εν τω μεταξύ επισημαίνονται οι κίνδυνοι

Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες φυτών που για τη χώρα μας παρουσιάζουν ιδιαίτερο

ενδιαφέρον Πρόκειται για είδη που δεν κινδυνεύουν αλλά είναι ενδημικά της Βαλκανικής

ή για είδη ενδημικά της Ελλάδας με μεγάλη όμως εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Με λίγα λόγια μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι το ένα στα δύο ελληνικά φυτά είναι λίγο‐

πολύ σπάνιο και έχει κάποια ιδιαίτερη αξία Γιʹ αυτόν ακριβώς το λόγο η Ελλάδα θεωρείται

και είναι ένας βοτανικός παράδεισος

Hμερομηνία 31‐08‐03 11

Στα βουνά της Πελοποννήσου

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ Αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Τομέας

Βιολογίας Φυτών Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΠEΛOΠONNHΣOΣ με την ποικιλία των βιοτόπων της αλλά και την αφθονία των

οικολογικών θώκων που προσφέρει φιλοξενεί στα βουνά στα φαράγγια αλλά και στις

πεδιάδες της τον σημαντικό αριθμό των 2400 περίπου αυτοφυών φυτών από τα οποία 342

είναι ελληνικά ενδημικά Aπό αυτά τα 138 φύονται αποκλειστικά στην Πελοπόννησο

Τα βουνά της Πελοποννήσου αποτελούν σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας ιδιαίτερα

χλωριδικής ποικιλότητας Aνάλογα με τον αριθμό των ενδημικών φυτών που φιλοξενούν

θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως εξής

Πρώτη σε σπουδαιότητα έρχεται η περιοχή

της οροσειράς του Ταϋγέτου με 147

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 17 είναι

τοπικά ενδημικά αναπτύσσονται δηλαδή

μόνο στον Ταΰγετο 38 είναι ενδημικά της

Πελοποννήσου ενώ τα υπόλοιπα 91 έχουν

ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Ακολουθεί η περιοχή του Χελμού με 123

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 5 είναι τοπικά

ενδημικά άλλα 28 αναπτύσσονται μόνο

στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 90

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Στην περιοχή της Κυλλήνης

παρατηρούνται 119 ενδημικά είδη από τα οποία 4 είναι τοπικά ενδημικά άλλα 27 φύονται

μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 88 έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό

χώρο Tέλος στην περιοχή του Πάρνωνα υπάρχουν 108 ενδημικά φυτά από τα οποία 4 είναι

τοπικά ενδημικά άλλα 34 αναπτύσσονται μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 69

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Τα υπόλοιπα βουνά μολονότι δεν

φιλοξενούν τοπικά ενδημικά φυτά αποτελούν σημαντικές περιοχές για ελληνικά ενδημικά

φυτά Tα σπουδαιότερα από αυτά κατά αριθμό φυτών είναι Ερύμανθος 61 Μαίναλο 56

και Παναχαϊκό 43

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για την Πελοπόννησο είναι ότι περισσότερα από 190

ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία τα 49 είναι τοπικά ενδημικά της Πελοποννήσου

αναπτύσσονται σε πεδινές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές της

Φυσικά δεν είναι όλα τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου απειλούμενα και λίγα από

αυτά μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται υπό άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης Tα

παραδείγματα που ακολουθούν ανήκουν στις κυριότερες κατηγορίες επικινδυνότητας

σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Eνωσης για την Προστασία της Φύσης

Hμερομηνία 31‐08‐03 12

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

ΣTAMATIA MAPKETOY Eπιμέλεια αφιερώματος

H EΛΛHNIKH χλωρίδα αναπόσπαστο τμήμα της φυσικής μας κληρονομιάς ξαφνιάζει με

την ποικιλία και τον πλούτο που κρύβει

Aγριολούλουδα που ξεφυτρώνουν παντού σε βουνά λόφους όχθες ποταμών χαράδρες

νησιά και ακτές από το δροσερό Παγγαίο μέχρι τα γυμνά κρητικά βουνά μεταμορφώνουν

τον τόπο σε βοτανικό παράδεισο Kάποια μας ήρθαν από γειτονικές περιοχές άλλα

καταγράφονται ως ενδημικά πολλά όμως από αυτά είναι σπάνια και απειλούμενα Oλα

ωστόσο αποτελούν στοιχεία της φυσικής μας ιστορίας

Eπιβίωσαν μεν στο διάβα των αιώνων αλλά σήμερα απειλούνται από ανθρωπογενείς

δραστηριότητες Eνα ζευγάρι Aθηναίων κρατάει ημερολόγιο για την ανθοφορία ενός

λιβαδιού στην Eύβοια και την επόμενη χρονιά πηγαίνει για να το ξαναδεί ανθισμένο Tο

παράδειγμα έχει ένα χρηστικό συμβολισμό Aν αγαπάμε τον τόπο αυτό και τη θαυμαστή

του φύση χρειάζεται να προστατεύουμε τα αγριολούλουδά του Tα βλέπουμε τα μυρίζουμε

τα φωτογραφίζουμε αλλά τα σεβόμαστε∙ δηλαδή δεν τα κόβουμε Δεν είναι απαραίτητο να

γίνουμε βοτανικοί απλώς να μην παρκάρουμε το αυτοκίνητό μας στην αμμουδιά όπου για

παράδειγμα ανθίζει η Aλκάνα του Σαρτόρι

Tόσο σημαντική λοιπόν είναι η επιβίωση του Kονβόλβουλου του αργυρόθαμνου με

ολιγάριθμη παρουσία σε κάποιο φαράγγι της Kρήτης Oι ειδικοί απαντούν πως ναι Oλοι οι

κρίκοι της αλυσίδας είναι το ίδιο σημαντικοί για τη βιοποικιλότητα και με ζήλο εργάζονται

για την καταγραφή και διαφύλαξη των ειδών της χλωρίδας O Πλίνιος ένας μακρινός τους

πρόγονος σημειώνει τον 1ο μχ αιώνα στη laquoΦυσική Iστορίαraquo του laquoΠολλοί είναι αλήθεια

γελάνε σε βάρος μου γιατί ερευνώ αυτό το θέμα και με κατηγορούν ότι ασχολούμαι με

πράγματα ασήμαντα Ωστόσο στη βαριά και σκληρή εργασία μου με παρηγορεί να ξέρω

ότι η φύση και όχι μόνο εγώ υπόκειται σʹ αυτή τη μοίραraquo

Hμερομηνία 31‐08‐03 2

Eλλάδα ένας βοτανικός παράδεισος

ΓΣΦHKAΣ Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης

ΜE TON OPO χλωρίδα εννοούμε το σύνολο των ειδών των φυτών που απαντώνται σε μια

συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή Σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι η Ευρώπη

ως ήπειρος έχει πλούσια χλωρίδα με 125000 είδη ενώ ακόμη δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια

πόσα είδη περιλαμβάνει η χλωρίδα της Βραζιλίας αφού τα δάση του Αμαζονίου δεν έχουν

πλήρως ερευνηθεί

Αν τώρα πάμε σε επίπεδο χωρών θα διαπιστώσουμε ότι πολλές χώρες έχουν καταγράψει

τα είδη της χλωρίδας τους και έχουν εκδώσει σχετικά συγγράμματα με αναλυτικές

περιγραφές των ειδών που φύονται στα εδάφη τους και με χάρτες εξάπλωσης του κάθε

είδους Για παράδειγμα η γειτονική μας Τουρκία διαθέτει πλούσια χλωρίδα με 8650 είδη

τα οποία περιλαμβάνονται στο πολύτομο έργο laquoFlora of Turkeyraquo που έχει εκδοθεί από το

Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και τον καθηγητή Πίτερ Ντέιβις Aνάλογη έκδοση την

laquoFlora Bulgaricaraquo έχει πραγματοποιήσει η γειτονική μας Βουλγαρία και έτσι γνωρίζουμε ότι

στη χώρα αυτή φυτρώνουν 3600 είδη φυτών

Στην Eλλάδα γνωρίζουμε με αρκετή

ακρίβεια πόσα είδη απαρτίζουν τη χλωρίδα

πολλών περιοχών γιατί έχουν εκδοθεί

ανάλογες μελέτες Ελλήνων και ξένων

ερευνητών που μελετούν τα φυτά της

χώρας μας Στην Κρήτη έχουν καταγραφεί

1750 είδη φυτών στην Πάρνηθα περίπου

900 στα Γεράνεια όρη 945 στο όρος

Πατέρας 791 στον Κιθαιρώνα 835 και στον

Oλυμπο 1700 Οι αριθμοί αυτοί δεν μένουν

σταθεροί για δύο κυρίως λόγους Ο

πρώτος λόγος είναι ότι ακόμη ανακαλύπτονται και περιγράφονται νέα είδη τα οποία

προστίθενται στον κατάλογο των φυτών της κάθε περιοχής (όπως άλλωστε και της κάθε

χώρας) Ο δεύτερος λόγος είναι ότι συχνά οι βοτανικοί επιστήμονες αλλάζουν τη

συστηματική κατάταξη διαφόρων ειδών και από είδη τα μετατάσσουν σε απλά υποείδη ή

και ποικιλίες ενός και του αυτού είδους

Στη χώρα μας ανακαλύπτονται και περιγράφονται μέχρι σήμερα νέα για την επιστήμη είδη

ή είδη γνωστά από τις γειτονικές χώρες τα οποία δεν είχαν παρατηρηθεί έως πρόσφατα Oι

ανακαλύψεις αυτές τείνουν να ανεβάσουν τον αριθμό των ειδών της ελληνικής χλωρίδας

ενώ αντίθετα η τακτική της συνένωσης παλιών ειδών σε ένα είδος ή του υποβιβασμού τους

σε υποείδη τείνει να μειώσει τον γενικό αριθμό των ειδών Oμως παρά τις όποιες αλλαγές

και ανακατατάξεις των τελευταίων χρόνων είμαστε πλέον σε θέση να ξέρουμε ότι τα είδη

Hμερομηνία 31‐08‐03 3

της ελληνικής χλωρίδας είναι περίπου 5700 χωρίς να λογαριάσουμε και τα γεωγραφικά

υποείδη οπότε ξεπερνούμε τα 6200

laquoYπερδύναμηraquo

Oι παραπάνω αριθμοί κατατάσσουν την

Eλλάδα στις πιο πλούσιες σε χλωρίδα

χώρες της Ευρώπης σε σχέση πάντα με

την έκτασή της Στον κατάλογο που

παρατίθεται ο πλούτος αυτός είναι

ολοφάνερος Βλέπουμε πχ ότι η ελληνική

χλωρίδα αριθμεί περισσότερα είδη από την

Ισπανία που έχει τετραπλάσια έκταση και

συμπεριλαμβάνεται στις χώρες με πλούσια

χλωρίδα Η Αγγλία αν και είναι διπλάσια

σε έκταση από την Ελλάδα διαθέτει πολύ

φτωχή χλωρίδα με 1550 είδη Στην

Τουρκία μπορεί να φυτρώνουν 8650 είδη αλλά η έκτασή της είναι έξι φορές μεγαλύτερη

από της Eλλάδας και συνεπώς ο αριθμός ειδών ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο είναι πολύ

μικρότερος

Ο πλούτος της ελληνικής χλωρίδας γίνεται ακόμη μεγαλύτερος αν υπολογίσουμε ότι από

τα 5700 είδη περίπου τα 950 είναι ενδημικά Με άλλα λόγια τα φυτά αυτά δεν υπάρχουν

σε άλλη χώρα του κόσμου Για να αντιληφθούμε πόσο σημαντικό είναι αυτό το γεγονός

αρκεί να κάνουμε μια σύγκριση με άλλες χώρες Η κραταιά Αγγλία διαθέτει μόνο 16

ενδημικά είδη η Γερμανία 6 και η Γαλλία 133 Η Βουλγαρία παρά την πλούσια χλωρίδα

της έχει μόνο 320 ενδημικά φυτά ενώ στην Τουρκία φυτρώνουν μεν 2675 ενδημικά

πράγμα που σημαίνει ότι έχει πλούσια χλωρίδα αλλά η πυκνότητα ενδημικών ειδών ανά

τετραγωνικό χιλιόμετρο είναι 343 είδη όταν στην Ελλάδα φτάνει τα 72 είδη (βλέπε σχετικό

πίνακα)

Συμπερασματικά καταλήγουμε ότι η Ελλάδα μπορεί να είναι μια σχετικά μικρή χώρα της

Ευρώπης όμως στον τομέα της χλωρίδας είναι μια υπερδύναμη Σε όποια περιοχή της

χώρας μας κι αν ταξιδέψουμε θα βρούμε διαφορετικά φυτά και θα ανακαλύψουμε τοπικά

ενδημικά είδη Γιʹ αυτό ακριβώς η Ελλάδα θεωρείται βοτανικός παράδεισος και κάθε χρόνο

(ιδιαίτερα την άνοιξη) προσελκύει χιλιάδες τουρίστες από τη Γερμανία τη Σκανδιναβία τη

Βρετανία τον Καναδά την Καλιφόρνια ακόμα και τη μακρινή Ιαπωνία που έρχονται να

θαυμάσουν τα σπάνια φυτά της

Hμερομηνία 31‐08‐03 4

Στο ερώτημα πού οφείλεται αυτός ο

πλούτος η απάντηση είναι πως έχουν

συμβάλει πολλοί παράγοντες Eνας από

αυτούς είναι η γειτνίαση της χώρας με

τρεις ηπείρους (Ευρώπη Ασία Αφρική)

Oπως είναι φυσικό η Ελλάδα έχει δεχθεί

επιδράσεις από τις τρεις αυτές

γεωγραφικές περιοχές Το αποτέλεσμα

είναι να ανακαλύπτουμε φυτά των

Aλπεων και της Κεντρικής Ευρώπης στα

βουνά της Βόρειας Ελλάδας ενώ στα νησιά

του Ανατολικού Αιγαίου φυτρώνουν

πολλά είδη της Δυτικής Ασίας άγνωστα

στην υπόλοιπη Ευρώπη Στην Κρήτη πάλι

και σε άλλα νησιά του Νοτίου Αιγαίου

υπάρχουν φυτά με καθαρά

βορειοαφρικανική προέλευση

Aλλος σημαντικός παράγοντας που

επέδρασε ώστε η χώρα μας να έχει

πλούσια χλωρίδα είναι η μεγάλη ποικιλία

τοπίων και βιοτόπων Μικρά και μεγάλα

νησιά βραχώδεις και αμμώδεις ακτές

ποτάμια λίμνες και λιμνοθάλασσες

κοιλάδες χαράδρες και φαράγγια μικρά

και μεγάλα βουνά μικρές πεδιάδες και

λόφοι δάση θαμνώνες και φρυγανότοποι

είναι μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουν το ελληνικό τοπίο και δημιουργούν συνθήκες

κατάλληλες για εγκατάσταση πολύ διαφορετικών φυτών

Οι μεγάλες διαφορές στο κλίμα από τη μια περιοχή στην άλλη αποτελούν έναν ακόμη

σημαντικό παράγοντα που συμβάλλει στον πλούτο της ελληνικής χλωρίδας Σε περιοχές

όπως το Κάτω Νευροκόπι το Αμύνταιο και τα βουνά των βορείων συνόρων το κλίμα είναι

περίπου κεντροευρωπαϊκό με θερμοκρασίες που φτάνουν τον χειμώνα στους ‐20deg C ενώ

στη Νότια Κρήτη σπάνια πέφτει το θερμόμετρο κάτω από τους 0deg C Στη Βορειοδυτική

Ελλάδα (Hπειρος Κέρκυρα) οι βροχοπτώσεις ξεπερνούν τα 1000 χιλιοστά τον χρόνο όταν

στη Νοτιοανατολική Ελλάδα δεν φτάνουν ούτε τα 400 χιλιοστά Στους πρόποδες των

βουνών μας το κλίμα είναι τυπικά μεσογειακό ενώ στις κορυφές των μεγάλων βουνών

μοιάζει μʹ εκείνο της τούντρας γύρω από τους πόλους

Ο πλούτος της ελληνικής χλωρίδας μεγαλώνει ακόμη περισσότερο αν υπολογίσουμε εκτός

από τα είδη και τα γεωγραφικά υποείδη Παράδειγμα το είδος Paeonia mascula που έχει μια

εξάπλωση από το Ανατολικό Αιγαίο μέχρι το Ιόνιο Χωρίζεται σε πέντε γεωγραφικά

υποείδη από τα οποία το ένα (mascula) φυτρώνει κυρίως στα νησιά του Αν Αιγαίου το

Hμερομηνία 31‐08‐03 5

άλλο (icarica) μόνο στην Ικαρία το τρίτο (hellenica) στην Κεντρική Ελλάδα Εύβοια και

Πελοπόννησο το τέταρτο (triternata) μόνο στο όρος Μενοίκιο της Μακεδονίας και το

πέμπτο (russi) στα νησιά του Ιονίου

Eκδόσεις

Στη χώρα μας δεν έχει δυστυχώς ακόμη

ολοκληρωθεί η έκδοση της Ελληνικής

Χλωρίδας οι προσπάθειες όμως προς

αυτήν την κατεύθυνση έχουν αρχίσει εδώ

και δύο δεκαετίες Το 1986 εκδόθηκε από το

Κέιμπριτζ ο πρώτος τόμος της laquoMountain

Flora of Greeceraquo Εκδότης ο καθηγητής

Arne Strid από το Πανεπιστήμιο της

Κοπεγχάγης Ο δεύτερος και τελευταίος

τόμος κυκλοφόρησε το 1991 από την

Οξφόρδη Σʹ αυτόν τον τόμο εκτός του A

Strid συνεργάστηκε ως συνεκδότης και η

Κινέζα Kit Tan πρώην συνεργάτις του

καθηγητή P Davis στο Εδιμβούργο Στη

laquoMountain Flora of Greeceraquo περιγράφονται

λεπτομερώς περίπου 2000 είδη και υποείδη

φυτών ή περίπου το ένα τρίτο των φυτών

της Ελλάδας

Στο μεταξύ το Πανεπιστήμιο της

Κοπεγχάγης σε συνεργασία με τα

Πανεπιστήμια Πατρών Θεσσαλονίκης και

Αθηνών έχει αρχίσει την προετοιμασία

για την έκδοση της laquoFlora Hellenicaraquo που υπολογίζεται ότι θα φτάσει τους 10 τόμους Ο

πρώτος τόμος εκδόθηκε από τους A Strid και Kit Tan το 1997 και ο δεύτερος μόλις πριν από

ένα χρόνο Την εποπτεία της έκδοσης έχει τριμελής επιτροπή την οποία απαρτίζουν οι

καθηγητές Δ Φοίτος (πρόεδρος) από το Πανεπιστήμιο της Πάτρας A Strid (γραμματέας)

από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και S Snogerup από το Πανεπιστήμιο του Λουντ

(Σουηδία) Στη συγγραφή των διαφόρων κεφαλαίων του μνημειώδους αυτού έργου

συμμετέχουν όλοι οι Eλληνες ειδικοί καθώς και πολλοί επιστήμονες από άλλες

ευρωπαϊκές χώρες που μελετούν την ελληνική χλωρίδα

Ελπίζεται ότι οι διαδικασίες έκδοσης θα επιταχυνθούν από δω και πέρα και έτσι θα

μπορέσει και η χώρα μας να αποκτήσει ένα ολοκληρωμένο έργο για τη χλωρίδα της

Hμερομηνία 31‐08‐03 6

Kιβωτός για σπάνια φυτά

Γ ΣΦHKAΣ Πρόεδρος της Eλληνικής Eταιρείας Προστασίας της Φύσης

BOTANIKOΣ παράδεισος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί η Eλλάδα όπου σύμφωνα με το

αρχείο της laquoFlora Hellenicaraquo φυτρώνουν περίπου 5700 είδη φυτών ή περίπου 6200 είδη και

υποείδη Tα περισσότερα από αυτά είναι κοινά και δεν κινδυνεύουν με εξαφάνιση Για

παράδειγμα η κοινή παπαρούνα (Papaver rhoeas) δεν μπορούμε να πούμε ότι κινδυνεύει

αν και οι πληθυσμοί της παρουσιάζουν κάθετη μείωση λόγω της μοντέρνας γεωργίας και

της χρήσης επιλεκτικών ζιζανιοκτόνων Η κίτρινη μαργαρίτα (Chrysanthemum coronarium)

καταφέρνει να φυτρώνει παντού αρκεί να βρει λίγα μπάζα ή ένα οικόπεδο ή ένα χέρσο

χωράφι ή ακόμα και στις άκρες των δρόμων Φυσικά ένα τέτοιο φυτό θα είναι από τα

τελευταία που θα χαθούν από τη φύση ακόμη και ύστερα από μια μεγάλη οικολογική

καταστροφή όπως πχ μια ξηρασία

Αντίθετα υπάρχουν είδη φυτών που απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και άλλα που έχουν

κιόλας εξαφανιστεί γιατί α) οι πληθυσμοί τους είναι ή ήταν πολύ μικροί και φυτρώνουν ή

φύτρωναν σε πολύ περιορισμένη έκταση β) δεν έχουν μεγάλες ικανότητες προσαρμογής ή

απαιτούν ειδικές συνθήκες κλίματος και εδάφους για να ευδοκιμήσουν γ) φαίνεται να

παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα γονιμοποίησης και πολλαπλασιασμού

Για τους παραπάνω λόγους η Διεθνής Eνωση

Προστασίας της Φύσης (IUCN) έχει θεσπίσει

ορισμένες κατηγορίες όσον αφορά το βαθμό

απειλής για τα διάφορα είδη του φυτικού

βασιλείου Οι κατηγορίες αυτές είναι οι

κάτωθι Εξαφανισθέν (Extinct) Είδος σε

άμεσο κίνδυνο (Critically endangered)

Κινδυνεύον (Endangered) Τρωτό (Vulnerable)

Σπάνιο (Rare) Είδος σε αμφίβολη κατάσταση

λόγω έλλειψης στοιχείων (Data deficient)

Είδος εξαφανισμένο από τη φύση σωζόμενο

σε κάποιους βοτανικούς κήπους (Extinct in the

wild) Οι κατηγορίες αυτές ισχύουν και για τη

χώρα μας

Προκειμένου να κατατάξουμε τα ελληνικά

φυτά σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες

θα πρέπει να ανατρέξουμε στις εξής πηγές 1

laquoMountain Flora of Greeceraquo 2 laquoFlora

Hellenicaraquo 3 laquoThe Red Data Book of Rare and

Threatened Plants of Greeceraquo έκδοση του

WWF 4 Τράπεζα στοιχείων (Database) του

Hμερομηνία 31‐08‐03 7

προγράμματος CORINE της Ευρωπαϊκής Eνωσης 5 Τράπεζα στοιχείων του προγράμματος

laquoΦιλώτηςraquo του Πολυτεχνείου Αθηνών 6 laquoΟι Βοτανικοί Παράδεισοι της Ελλάδαςraquo του

υπογράφοντος εκδ Τουμπής

Εξαφανισμένα

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία στην Ελλάδα έχουν με βεβαιότητα

εξαφανιστεί μόνο πέντε είδη φυτών τα οποία δεν έχουν παρατηρηθεί εδώ και τουλάχιστον

πενήντα χρόνια Αυτά είναι Ο Αστράγαλος της Iδης (Astragalus idaeus) που φύτρωνε στα

βουνά της Κρήτης Δίκτη και Ψηλορείτη Η Κενταύρια του Τούντα (Centaurea tuntasia) που

είχε εντοπιστεί στα Λιόσια και στον Μαραθώνα Η Κενταύρια του Σίμπθορπ (Centaurea

sibthorpii) που φύτρωνε στην Αττική Το Γεοκάρυο του Μπορνμύλλερ (Geocaryum

bornmuelleri) που είχε βρεθεί στη Θάσο Η Σατουρέγια της Ακρόπολης (Satureja

acropolitana) που είχε παρατηρηθεί στην Ακρόπολη της Αθήνας

Kινδυνεύοντα ή σε άμεσο κίνδυνο

Tα φυτά που κινδυνεύουν ή βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο είναι τα εξής σαράντα επτά

Aχίλλειος του Mπαρμπέι (Achillea barbeyana) Φυτρώνει στην κορυφή Κόρακας των

Βαρδουσίων σε μικρό πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 200 φυτά και απειλείται από τη

βόσκηση Aλκάνα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Φυτρώνει σε μια παραλία μεταξύ

Ναυπλίου και Τολού και απειλείται από την τουριστικοποίηση Πιστευόταν ότι έχει χαθεί

αλλά ξαναβρέθηκε πρόσφατα Aνδροκύμβιο του Pέχινγκερ (Androcymbium rechingeri)

Φυτρώνει στην Ελαφόνησο της Κρήτης και

στη γειτονική παραλία

Aστράγαλος ο στενόφυλλος (Asparagus

tenuifolius) Φυτό κοινό σε άλλες χώρες της

Ευρώπης στην Ελλάδα όμως υπάρχει μόνο

στον Aγιο Γερμανό των Πρεσπών

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria

leucadia) Eχει παρατηρηθεί μόνο σε μία

παραλία της Λευκάδας Mπιάρο του Φράας

(Biarum fraasianum) Φυτρώνει μόνο σε μια

τοποθεσία της Κωπαΐδας Mπονγκάρντια

το χρυσόγωνο (Bongardia chrysogonum)

Γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες της Πελοποννήσου όπου κινδυνεύει αν ξεχερσωθούν τα

χωράφια όπου έχει βρεθεί Bούπλευρο του Kακόσκαλου (Bupleurum kakiscale) Φυτρώνει

μόνο στην τοποθεσία Κακόσκαλο του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς Mπυφόνια η ευβοϊκή

(Bufonia euboica) Tο βρίσκουμε μόνο σε μια τοποθεσία με σερπεντινικά πετρώματα κοντά

στη λίμνη Ευβοίας Μια διαπλάτυνση του παραλιακού δρόμου είναι πιθανό να το οδηγήσει

στην εξαφάνιση Kαλλιτρίχη η ωραία (Callitriche pulchra) Ζει μόνο σʹ έναν μικρό υγρότοπο

της νήσου Γαύδος στα νότια της Κρήτης Αν ο υγρότοπος αποξηρανθεί το είδος θα χαθεί

από την Ελλάδα Kρουτσιάτα η ταυρική (Cruciata taurica) υποείδος euboica Σπάνιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 8

ενδημικό του όρους Δίρφυ Ευβοίας Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν από

τη βόσκηση

Kεφαλάνθηρο το καλυπτροφώρο (Cephalanthera cuculata) Σπάνιο ορχεοειδές ενδημικό της

Κρήτης Φυτρώνει στα μεγάλα κρητικά βουνά σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν

από την υπερβόσκηση Kενταύρια της Aιτωλίας (Centaurea aetolica) Eνα ενδημικό της

Αιτωλίας με δύο‐τρεις πληθυσμούς που κινδυνεύουν άμεσα λόγω ανθρωπίνων

επεμβάσεων στους βιοτόπους τους Kενταύρια η αμβλήφυλλη (Centaurea amplifolia) Φυτό

γνωστό από γειτονικές χώρες που στην Ελλάδα φυτρώνει μόνο στο όρος Ζήρεια με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 10 άτομα Πιστευόταν ότι έχει χαθεί και ξαναβρέθηκε

πρόσφατα Kενταύρια του Tσάρελ (Centaurea charrelii) Από την Eδεσσα όπου είχε βρεθεί

παλιότερα έχει χαθεί Βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια στον Δομοκό με πολύ λίγα φυτά

Kενταύρια η ατελής (Centaurea incompleta) Eντοπίστηκε κοντά στο Λιτόχωρο με συνολικό

πληθυσμό μικρότερο από 50 φυτά Kενταύρια των μουσών (Centaurea musarum) Πολύ

σπάνιο ενδημικό του Παρνασσού που πιστευόταν ότι είχε χαθεί και ξαναβρέθηκε σε μια

μόνο τοποθεσία το 1995 Kενταύρια ποτηροειδής (Centaurea poculatoris) Φυτρώνει σε

μικρούς πληθυσμούς μόνο σε δύο μικρά φαράγγια της περιοχής των Σφακίων Kενταύρια

του Σπρούνερ (Centaurea spruneri) Σπάνιο ενδημικό της Αττικής Στις περιοχές που

φυτρώνει παρατηρείται οικοπεδοποίηση Kενταύρια η θρακική (Centaurea thracica)

Πρωτοβρέθηκε στη Βουλγαρική Θράκη Αργότερα βρέθηκε κοντά στην Καρδίτσα και κοντά

στα Γρεβενά σε μικρούς πληθυσμούς Kληματίς η ελισαβέτιος‐καρόλιος (Clematis

elisabethae‐carolae) Γνωστό μόνο από δύο

τοποθεσίες των Λευκών Ορέων της Κρήτης

Kομπέρια η κομπεριάνιος (Comperia

comperiana) Σπάνιο ορχεοειδές της Δ Ασίας

γνωστό από ελάχιστες τοποθεσίες στα νησιά

του Αν Αιγαίου Kονβόλβουλος ο

αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnos)

Πολύ σπάνιο πολυετές φυτό γνωστό μόνο από

ένα φαράγγι της Αν Κρήτης Πληθυσμός μόνο

λίγων ατόμων Δακτυλόρριζα η σαρκόχρωμη

(Dactylorrhiza incarnata) Ορχεοειδές κοινό στην

Ευρώπη αλλά πολύ σπάνιο στην Ελλάδα

Φυτρώνει μόνο σε δύο περιοχές στην Hπειρο και

στη Μακεδονία Xορστρισέα των δολινών

(Horstrissea dolinicola) Φυτρώνει μόνο σε δύο

laquoδολίνεςraquo στο όρος Ψηλορείτης Yπερικό το

αιχμηρό (Hypericum aciferum) Γνωστό μόνο

από δύο τοποθεσίες στη Νοτιοδυτική Κρήτη με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 100 άτομα

Iπομοία του Iμπεράτι (Ipomoea imperati) Φυτό

κοσμοπολίτικο που στην Ελλάδα φυτρώνει σε

Hμερομηνία 31‐08‐03 9

ελάχιστες παραλίες της Κρήτης και της Ρόδου Στις παραλίες αυτές αναπτύσσεται

τουριστική δραστηριότητα Iπομοία η βελοειδής (Ipomoea sagittata) Φυτό της τροπικής

Αμερικής που ήλθε στην Ελλάδα ως επιγενές

Επισημάνθηκε στην περιοχή του Ακτίου (Πρέβεζα) Γιουρινέα του Tαϋγέτου (Jurinea

taygetea) Τοπικό ενδημικό του Ταϋγέτου Υπάρχουν πολύ λίγα φυτά στην ανώτερη ζώνη

του βουνού όπου δέχονται έντονη πίεση λόγω της βόσκησης Λινάρια η λεπτοφυής (Linaria

tenuis) Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς σε αμμώδεις παραλίες της χερσονήσου του

Μαλέα και στην Ελαφόνησο Κινδυνεύει λόγω της τουριστικοποίησης Λίνο του Φοίτου

(Linum phitosianum) Τοπικό ενδημικό κοντά στο χωριό Βλαχιώτης Λακωνίας Υπάρχουν

μόνο 150‐200 φυτά μοναδικά στον κόσμο

Mινουάρτια του Bετστάιν (Minuartia wettsteinii) Tο βρίσκουμε στο βουνό Αφέντης

Καβούσης της Αν Κρήτης Απειλείται από την υπερβόσκηση Mινουαρτία του Bετστάιν

(Minuartia wettsteinii) υποείδος parnonia Πολύ σπάνιο ενδημικό του Πάρνωνα Φυτρώνει

μόνο σε μια πολύ περιορισμένη περιοχή Mυοσωτίς της Σολάνζ (Myosotis solange) Πολύ

σπάνιο φυτό ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από μια τοποθεσία στην

κορυφή Aγιο Πνεύμα Nεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Σπάνιο ενδημικό στα

Λευκά Oρη της Κρήτης στην κορυφή Σβουριχτή Δέχεται έντονη πίεση από τη βόσκηση

Oνοσμο του Στριντ (Onosma stridii) Πολύ σπάνιο φυτό ενδημικό στο όρος Καλλίδρομο σε

μια μικρή περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα Υπάρχουν λιγότερα από 50 άτομα του

είδους μοναδικά στον κόσμο Oροβάγχη η αιγυπτιακή (Orobanche aegyptiaca) Eχει βρεθεί

μόνο στο Δράπανο της Κεφαλονιάς Oρχις ο διάστικτος (Orchis puntculata) Σπάνιο

ασιατικό ορχεοειδές γνωστό στην Ελλάδα μόνο από τη Ρόδο και τη Θράκη σε πολύ μικρούς

πληθυσμούς Pανούνγκουλος ο ακτινότριχος (Ranunculus radinotrichus) Πολύ σπάνιο

ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες Σαπονάρια των

Γιάγκελ (Saponaria jagelii) Ενδημικό στο μικρό νησί Ελαφόνησος της Πελοποννήσου

Κινδυνεύει από το συνεχώς αυξανόμενο τουριστικό ρεύμα Σολντανέλα του Πηλίου

(Soldanella pelia) Τοπικό ενδημικό φυτό στο όρος Πήλιο γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες

όπου φυτρώνει δίπλα σε ρυάκια Σοληνανθός ο αλβανικός (Solenanthus albanicus) Σπάνιο

φυτό της Πίνδου γνωστό από τα βουνά Γράμμος Δούσκο και Κακαρδίτσα Απειλείται από

τη βόσκηση Θέσιο των βλάχων (Thesium vlachorum) Τοπικό ενδημικό του Γράμμου σε μια

περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα κοντά στην κορυφή Επάνω Αρένα Bιόλα η

κεφαλληνιακή (Viola cephalonica) Φυτρώνει στην κορυφή του Αίνου σε μια μικρή έκταση

Κινδυνεύει από την επέκταση των εγκαταστάσεων τηλεπικοινωνιών Bερόνικα της Oίτης

(Veronica oetea) Φυτό ενδημικό του όρους Οίτη Φυτρώνει σε δύο μόνο περιοχές με υγρά

λιβάδια που το καλοκαίρι βόσκονται Bίγκα η βαλκανική (Vinca balcanica) Φυτό ενδημικό

της Βαλκανικής που όμως στη χώρα μας φυτρώνει μόνο σʹ ένα λιβάδι του χωριού

Μηλεώνας Μακεδονίας Αν το λιβάδι καλλιεργηθεί το είδος κινδυνεύει άμεσα

Γουντγουόρντια η ριζοβολούσα (Woodwardia radicans) Σπάνιο πτεριδόφυτο που στην

Ελλάδα απαντάται μόνο σε λίγες υγρές τοποθεσίες της Δ Κρήτης

Hμερομηνία 31‐08‐03 10

Tρωτά και σπάνια

Σύμφωνα με έναν κατάλογο που έχω δημοσιεύσει στο βιβλίο μου laquoΒοτανικοί Παράδεισοι

της Ελλάδαςraquo τα τρωτά είδη ανέρχονται σε περίπου 400 Oμως από αυτά ίσως μερικά να

έπρεπε να μπουν στην κατηγορία κινδυνεύοντα και αυτό είναι κάτι που απαιτεί επιτόπια

έρευνα

Στο αρχείο που έχω σχηματίσει όταν συνεργάστηκα με τα προγράμματα CORINE και

laquoΦιλώτηςraquo περιλαμβάνονται περισσότερα από 800 είδη και υποείδη που θα έπρεπε να

χαρακτηρισθούν σπάνια Πρόκειται για τοπικά ενδημικά ενός μόνο βουνού ή νησιού ή για

είδη με περιορισμένη εξάπλωση ή τέλος για φυτά ασιατικά και αφρικανικά που στην

Ελλάδα εμφανίζονται σε μία ή περισσότερες τοποθεσίες ή φυτά της Β Ευρώπης και των

Aλπεων με σποραδικές εμφανίσεις στον ελληνικό χώρο

Xωρίς επαρκή στοιχεία

Tα είδη για τα οποία δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία αριθμούν επίσης αρκετές

εκατοντάδες Με τον καιρό όμως λιγοστεύουν καθώς προχωρεί η έρευνα και ξεκαθαρίζεται

η εξάπλωσή τους ή εν τω μεταξύ επισημαίνονται οι κίνδυνοι

Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες φυτών που για τη χώρα μας παρουσιάζουν ιδιαίτερο

ενδιαφέρον Πρόκειται για είδη που δεν κινδυνεύουν αλλά είναι ενδημικά της Βαλκανικής

ή για είδη ενδημικά της Ελλάδας με μεγάλη όμως εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Με λίγα λόγια μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι το ένα στα δύο ελληνικά φυτά είναι λίγο‐

πολύ σπάνιο και έχει κάποια ιδιαίτερη αξία Γιʹ αυτόν ακριβώς το λόγο η Ελλάδα θεωρείται

και είναι ένας βοτανικός παράδεισος

Hμερομηνία 31‐08‐03 11

Στα βουνά της Πελοποννήσου

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ Αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Τομέας

Βιολογίας Φυτών Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΠEΛOΠONNHΣOΣ με την ποικιλία των βιοτόπων της αλλά και την αφθονία των

οικολογικών θώκων που προσφέρει φιλοξενεί στα βουνά στα φαράγγια αλλά και στις

πεδιάδες της τον σημαντικό αριθμό των 2400 περίπου αυτοφυών φυτών από τα οποία 342

είναι ελληνικά ενδημικά Aπό αυτά τα 138 φύονται αποκλειστικά στην Πελοπόννησο

Τα βουνά της Πελοποννήσου αποτελούν σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας ιδιαίτερα

χλωριδικής ποικιλότητας Aνάλογα με τον αριθμό των ενδημικών φυτών που φιλοξενούν

θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως εξής

Πρώτη σε σπουδαιότητα έρχεται η περιοχή

της οροσειράς του Ταϋγέτου με 147

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 17 είναι

τοπικά ενδημικά αναπτύσσονται δηλαδή

μόνο στον Ταΰγετο 38 είναι ενδημικά της

Πελοποννήσου ενώ τα υπόλοιπα 91 έχουν

ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Ακολουθεί η περιοχή του Χελμού με 123

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 5 είναι τοπικά

ενδημικά άλλα 28 αναπτύσσονται μόνο

στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 90

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Στην περιοχή της Κυλλήνης

παρατηρούνται 119 ενδημικά είδη από τα οποία 4 είναι τοπικά ενδημικά άλλα 27 φύονται

μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 88 έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό

χώρο Tέλος στην περιοχή του Πάρνωνα υπάρχουν 108 ενδημικά φυτά από τα οποία 4 είναι

τοπικά ενδημικά άλλα 34 αναπτύσσονται μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 69

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Τα υπόλοιπα βουνά μολονότι δεν

φιλοξενούν τοπικά ενδημικά φυτά αποτελούν σημαντικές περιοχές για ελληνικά ενδημικά

φυτά Tα σπουδαιότερα από αυτά κατά αριθμό φυτών είναι Ερύμανθος 61 Μαίναλο 56

και Παναχαϊκό 43

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για την Πελοπόννησο είναι ότι περισσότερα από 190

ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία τα 49 είναι τοπικά ενδημικά της Πελοποννήσου

αναπτύσσονται σε πεδινές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές της

Φυσικά δεν είναι όλα τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου απειλούμενα και λίγα από

αυτά μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται υπό άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης Tα

παραδείγματα που ακολουθούν ανήκουν στις κυριότερες κατηγορίες επικινδυνότητας

σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Eνωσης για την Προστασία της Φύσης

Hμερομηνία 31‐08‐03 12

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Eλλάδα ένας βοτανικός παράδεισος

ΓΣΦHKAΣ Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης

ΜE TON OPO χλωρίδα εννοούμε το σύνολο των ειδών των φυτών που απαντώνται σε μια

συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή Σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι η Ευρώπη

ως ήπειρος έχει πλούσια χλωρίδα με 125000 είδη ενώ ακόμη δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια

πόσα είδη περιλαμβάνει η χλωρίδα της Βραζιλίας αφού τα δάση του Αμαζονίου δεν έχουν

πλήρως ερευνηθεί

Αν τώρα πάμε σε επίπεδο χωρών θα διαπιστώσουμε ότι πολλές χώρες έχουν καταγράψει

τα είδη της χλωρίδας τους και έχουν εκδώσει σχετικά συγγράμματα με αναλυτικές

περιγραφές των ειδών που φύονται στα εδάφη τους και με χάρτες εξάπλωσης του κάθε

είδους Για παράδειγμα η γειτονική μας Τουρκία διαθέτει πλούσια χλωρίδα με 8650 είδη

τα οποία περιλαμβάνονται στο πολύτομο έργο laquoFlora of Turkeyraquo που έχει εκδοθεί από το

Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και τον καθηγητή Πίτερ Ντέιβις Aνάλογη έκδοση την

laquoFlora Bulgaricaraquo έχει πραγματοποιήσει η γειτονική μας Βουλγαρία και έτσι γνωρίζουμε ότι

στη χώρα αυτή φυτρώνουν 3600 είδη φυτών

Στην Eλλάδα γνωρίζουμε με αρκετή

ακρίβεια πόσα είδη απαρτίζουν τη χλωρίδα

πολλών περιοχών γιατί έχουν εκδοθεί

ανάλογες μελέτες Ελλήνων και ξένων

ερευνητών που μελετούν τα φυτά της

χώρας μας Στην Κρήτη έχουν καταγραφεί

1750 είδη φυτών στην Πάρνηθα περίπου

900 στα Γεράνεια όρη 945 στο όρος

Πατέρας 791 στον Κιθαιρώνα 835 και στον

Oλυμπο 1700 Οι αριθμοί αυτοί δεν μένουν

σταθεροί για δύο κυρίως λόγους Ο

πρώτος λόγος είναι ότι ακόμη ανακαλύπτονται και περιγράφονται νέα είδη τα οποία

προστίθενται στον κατάλογο των φυτών της κάθε περιοχής (όπως άλλωστε και της κάθε

χώρας) Ο δεύτερος λόγος είναι ότι συχνά οι βοτανικοί επιστήμονες αλλάζουν τη

συστηματική κατάταξη διαφόρων ειδών και από είδη τα μετατάσσουν σε απλά υποείδη ή

και ποικιλίες ενός και του αυτού είδους

Στη χώρα μας ανακαλύπτονται και περιγράφονται μέχρι σήμερα νέα για την επιστήμη είδη

ή είδη γνωστά από τις γειτονικές χώρες τα οποία δεν είχαν παρατηρηθεί έως πρόσφατα Oι

ανακαλύψεις αυτές τείνουν να ανεβάσουν τον αριθμό των ειδών της ελληνικής χλωρίδας

ενώ αντίθετα η τακτική της συνένωσης παλιών ειδών σε ένα είδος ή του υποβιβασμού τους

σε υποείδη τείνει να μειώσει τον γενικό αριθμό των ειδών Oμως παρά τις όποιες αλλαγές

και ανακατατάξεις των τελευταίων χρόνων είμαστε πλέον σε θέση να ξέρουμε ότι τα είδη

Hμερομηνία 31‐08‐03 3

της ελληνικής χλωρίδας είναι περίπου 5700 χωρίς να λογαριάσουμε και τα γεωγραφικά

υποείδη οπότε ξεπερνούμε τα 6200

laquoYπερδύναμηraquo

Oι παραπάνω αριθμοί κατατάσσουν την

Eλλάδα στις πιο πλούσιες σε χλωρίδα

χώρες της Ευρώπης σε σχέση πάντα με

την έκτασή της Στον κατάλογο που

παρατίθεται ο πλούτος αυτός είναι

ολοφάνερος Βλέπουμε πχ ότι η ελληνική

χλωρίδα αριθμεί περισσότερα είδη από την

Ισπανία που έχει τετραπλάσια έκταση και

συμπεριλαμβάνεται στις χώρες με πλούσια

χλωρίδα Η Αγγλία αν και είναι διπλάσια

σε έκταση από την Ελλάδα διαθέτει πολύ

φτωχή χλωρίδα με 1550 είδη Στην

Τουρκία μπορεί να φυτρώνουν 8650 είδη αλλά η έκτασή της είναι έξι φορές μεγαλύτερη

από της Eλλάδας και συνεπώς ο αριθμός ειδών ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο είναι πολύ

μικρότερος

Ο πλούτος της ελληνικής χλωρίδας γίνεται ακόμη μεγαλύτερος αν υπολογίσουμε ότι από

τα 5700 είδη περίπου τα 950 είναι ενδημικά Με άλλα λόγια τα φυτά αυτά δεν υπάρχουν

σε άλλη χώρα του κόσμου Για να αντιληφθούμε πόσο σημαντικό είναι αυτό το γεγονός

αρκεί να κάνουμε μια σύγκριση με άλλες χώρες Η κραταιά Αγγλία διαθέτει μόνο 16

ενδημικά είδη η Γερμανία 6 και η Γαλλία 133 Η Βουλγαρία παρά την πλούσια χλωρίδα

της έχει μόνο 320 ενδημικά φυτά ενώ στην Τουρκία φυτρώνουν μεν 2675 ενδημικά

πράγμα που σημαίνει ότι έχει πλούσια χλωρίδα αλλά η πυκνότητα ενδημικών ειδών ανά

τετραγωνικό χιλιόμετρο είναι 343 είδη όταν στην Ελλάδα φτάνει τα 72 είδη (βλέπε σχετικό

πίνακα)

Συμπερασματικά καταλήγουμε ότι η Ελλάδα μπορεί να είναι μια σχετικά μικρή χώρα της

Ευρώπης όμως στον τομέα της χλωρίδας είναι μια υπερδύναμη Σε όποια περιοχή της

χώρας μας κι αν ταξιδέψουμε θα βρούμε διαφορετικά φυτά και θα ανακαλύψουμε τοπικά

ενδημικά είδη Γιʹ αυτό ακριβώς η Ελλάδα θεωρείται βοτανικός παράδεισος και κάθε χρόνο

(ιδιαίτερα την άνοιξη) προσελκύει χιλιάδες τουρίστες από τη Γερμανία τη Σκανδιναβία τη

Βρετανία τον Καναδά την Καλιφόρνια ακόμα και τη μακρινή Ιαπωνία που έρχονται να

θαυμάσουν τα σπάνια φυτά της

Hμερομηνία 31‐08‐03 4

Στο ερώτημα πού οφείλεται αυτός ο

πλούτος η απάντηση είναι πως έχουν

συμβάλει πολλοί παράγοντες Eνας από

αυτούς είναι η γειτνίαση της χώρας με

τρεις ηπείρους (Ευρώπη Ασία Αφρική)

Oπως είναι φυσικό η Ελλάδα έχει δεχθεί

επιδράσεις από τις τρεις αυτές

γεωγραφικές περιοχές Το αποτέλεσμα

είναι να ανακαλύπτουμε φυτά των

Aλπεων και της Κεντρικής Ευρώπης στα

βουνά της Βόρειας Ελλάδας ενώ στα νησιά

του Ανατολικού Αιγαίου φυτρώνουν

πολλά είδη της Δυτικής Ασίας άγνωστα

στην υπόλοιπη Ευρώπη Στην Κρήτη πάλι

και σε άλλα νησιά του Νοτίου Αιγαίου

υπάρχουν φυτά με καθαρά

βορειοαφρικανική προέλευση

Aλλος σημαντικός παράγοντας που

επέδρασε ώστε η χώρα μας να έχει

πλούσια χλωρίδα είναι η μεγάλη ποικιλία

τοπίων και βιοτόπων Μικρά και μεγάλα

νησιά βραχώδεις και αμμώδεις ακτές

ποτάμια λίμνες και λιμνοθάλασσες

κοιλάδες χαράδρες και φαράγγια μικρά

και μεγάλα βουνά μικρές πεδιάδες και

λόφοι δάση θαμνώνες και φρυγανότοποι

είναι μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουν το ελληνικό τοπίο και δημιουργούν συνθήκες

κατάλληλες για εγκατάσταση πολύ διαφορετικών φυτών

Οι μεγάλες διαφορές στο κλίμα από τη μια περιοχή στην άλλη αποτελούν έναν ακόμη

σημαντικό παράγοντα που συμβάλλει στον πλούτο της ελληνικής χλωρίδας Σε περιοχές

όπως το Κάτω Νευροκόπι το Αμύνταιο και τα βουνά των βορείων συνόρων το κλίμα είναι

περίπου κεντροευρωπαϊκό με θερμοκρασίες που φτάνουν τον χειμώνα στους ‐20deg C ενώ

στη Νότια Κρήτη σπάνια πέφτει το θερμόμετρο κάτω από τους 0deg C Στη Βορειοδυτική

Ελλάδα (Hπειρος Κέρκυρα) οι βροχοπτώσεις ξεπερνούν τα 1000 χιλιοστά τον χρόνο όταν

στη Νοτιοανατολική Ελλάδα δεν φτάνουν ούτε τα 400 χιλιοστά Στους πρόποδες των

βουνών μας το κλίμα είναι τυπικά μεσογειακό ενώ στις κορυφές των μεγάλων βουνών

μοιάζει μʹ εκείνο της τούντρας γύρω από τους πόλους

Ο πλούτος της ελληνικής χλωρίδας μεγαλώνει ακόμη περισσότερο αν υπολογίσουμε εκτός

από τα είδη και τα γεωγραφικά υποείδη Παράδειγμα το είδος Paeonia mascula που έχει μια

εξάπλωση από το Ανατολικό Αιγαίο μέχρι το Ιόνιο Χωρίζεται σε πέντε γεωγραφικά

υποείδη από τα οποία το ένα (mascula) φυτρώνει κυρίως στα νησιά του Αν Αιγαίου το

Hμερομηνία 31‐08‐03 5

άλλο (icarica) μόνο στην Ικαρία το τρίτο (hellenica) στην Κεντρική Ελλάδα Εύβοια και

Πελοπόννησο το τέταρτο (triternata) μόνο στο όρος Μενοίκιο της Μακεδονίας και το

πέμπτο (russi) στα νησιά του Ιονίου

Eκδόσεις

Στη χώρα μας δεν έχει δυστυχώς ακόμη

ολοκληρωθεί η έκδοση της Ελληνικής

Χλωρίδας οι προσπάθειες όμως προς

αυτήν την κατεύθυνση έχουν αρχίσει εδώ

και δύο δεκαετίες Το 1986 εκδόθηκε από το

Κέιμπριτζ ο πρώτος τόμος της laquoMountain

Flora of Greeceraquo Εκδότης ο καθηγητής

Arne Strid από το Πανεπιστήμιο της

Κοπεγχάγης Ο δεύτερος και τελευταίος

τόμος κυκλοφόρησε το 1991 από την

Οξφόρδη Σʹ αυτόν τον τόμο εκτός του A

Strid συνεργάστηκε ως συνεκδότης και η

Κινέζα Kit Tan πρώην συνεργάτις του

καθηγητή P Davis στο Εδιμβούργο Στη

laquoMountain Flora of Greeceraquo περιγράφονται

λεπτομερώς περίπου 2000 είδη και υποείδη

φυτών ή περίπου το ένα τρίτο των φυτών

της Ελλάδας

Στο μεταξύ το Πανεπιστήμιο της

Κοπεγχάγης σε συνεργασία με τα

Πανεπιστήμια Πατρών Θεσσαλονίκης και

Αθηνών έχει αρχίσει την προετοιμασία

για την έκδοση της laquoFlora Hellenicaraquo που υπολογίζεται ότι θα φτάσει τους 10 τόμους Ο

πρώτος τόμος εκδόθηκε από τους A Strid και Kit Tan το 1997 και ο δεύτερος μόλις πριν από

ένα χρόνο Την εποπτεία της έκδοσης έχει τριμελής επιτροπή την οποία απαρτίζουν οι

καθηγητές Δ Φοίτος (πρόεδρος) από το Πανεπιστήμιο της Πάτρας A Strid (γραμματέας)

από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και S Snogerup από το Πανεπιστήμιο του Λουντ

(Σουηδία) Στη συγγραφή των διαφόρων κεφαλαίων του μνημειώδους αυτού έργου

συμμετέχουν όλοι οι Eλληνες ειδικοί καθώς και πολλοί επιστήμονες από άλλες

ευρωπαϊκές χώρες που μελετούν την ελληνική χλωρίδα

Ελπίζεται ότι οι διαδικασίες έκδοσης θα επιταχυνθούν από δω και πέρα και έτσι θα

μπορέσει και η χώρα μας να αποκτήσει ένα ολοκληρωμένο έργο για τη χλωρίδα της

Hμερομηνία 31‐08‐03 6

Kιβωτός για σπάνια φυτά

Γ ΣΦHKAΣ Πρόεδρος της Eλληνικής Eταιρείας Προστασίας της Φύσης

BOTANIKOΣ παράδεισος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί η Eλλάδα όπου σύμφωνα με το

αρχείο της laquoFlora Hellenicaraquo φυτρώνουν περίπου 5700 είδη φυτών ή περίπου 6200 είδη και

υποείδη Tα περισσότερα από αυτά είναι κοινά και δεν κινδυνεύουν με εξαφάνιση Για

παράδειγμα η κοινή παπαρούνα (Papaver rhoeas) δεν μπορούμε να πούμε ότι κινδυνεύει

αν και οι πληθυσμοί της παρουσιάζουν κάθετη μείωση λόγω της μοντέρνας γεωργίας και

της χρήσης επιλεκτικών ζιζανιοκτόνων Η κίτρινη μαργαρίτα (Chrysanthemum coronarium)

καταφέρνει να φυτρώνει παντού αρκεί να βρει λίγα μπάζα ή ένα οικόπεδο ή ένα χέρσο

χωράφι ή ακόμα και στις άκρες των δρόμων Φυσικά ένα τέτοιο φυτό θα είναι από τα

τελευταία που θα χαθούν από τη φύση ακόμη και ύστερα από μια μεγάλη οικολογική

καταστροφή όπως πχ μια ξηρασία

Αντίθετα υπάρχουν είδη φυτών που απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και άλλα που έχουν

κιόλας εξαφανιστεί γιατί α) οι πληθυσμοί τους είναι ή ήταν πολύ μικροί και φυτρώνουν ή

φύτρωναν σε πολύ περιορισμένη έκταση β) δεν έχουν μεγάλες ικανότητες προσαρμογής ή

απαιτούν ειδικές συνθήκες κλίματος και εδάφους για να ευδοκιμήσουν γ) φαίνεται να

παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα γονιμοποίησης και πολλαπλασιασμού

Για τους παραπάνω λόγους η Διεθνής Eνωση

Προστασίας της Φύσης (IUCN) έχει θεσπίσει

ορισμένες κατηγορίες όσον αφορά το βαθμό

απειλής για τα διάφορα είδη του φυτικού

βασιλείου Οι κατηγορίες αυτές είναι οι

κάτωθι Εξαφανισθέν (Extinct) Είδος σε

άμεσο κίνδυνο (Critically endangered)

Κινδυνεύον (Endangered) Τρωτό (Vulnerable)

Σπάνιο (Rare) Είδος σε αμφίβολη κατάσταση

λόγω έλλειψης στοιχείων (Data deficient)

Είδος εξαφανισμένο από τη φύση σωζόμενο

σε κάποιους βοτανικούς κήπους (Extinct in the

wild) Οι κατηγορίες αυτές ισχύουν και για τη

χώρα μας

Προκειμένου να κατατάξουμε τα ελληνικά

φυτά σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες

θα πρέπει να ανατρέξουμε στις εξής πηγές 1

laquoMountain Flora of Greeceraquo 2 laquoFlora

Hellenicaraquo 3 laquoThe Red Data Book of Rare and

Threatened Plants of Greeceraquo έκδοση του

WWF 4 Τράπεζα στοιχείων (Database) του

Hμερομηνία 31‐08‐03 7

προγράμματος CORINE της Ευρωπαϊκής Eνωσης 5 Τράπεζα στοιχείων του προγράμματος

laquoΦιλώτηςraquo του Πολυτεχνείου Αθηνών 6 laquoΟι Βοτανικοί Παράδεισοι της Ελλάδαςraquo του

υπογράφοντος εκδ Τουμπής

Εξαφανισμένα

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία στην Ελλάδα έχουν με βεβαιότητα

εξαφανιστεί μόνο πέντε είδη φυτών τα οποία δεν έχουν παρατηρηθεί εδώ και τουλάχιστον

πενήντα χρόνια Αυτά είναι Ο Αστράγαλος της Iδης (Astragalus idaeus) που φύτρωνε στα

βουνά της Κρήτης Δίκτη και Ψηλορείτη Η Κενταύρια του Τούντα (Centaurea tuntasia) που

είχε εντοπιστεί στα Λιόσια και στον Μαραθώνα Η Κενταύρια του Σίμπθορπ (Centaurea

sibthorpii) που φύτρωνε στην Αττική Το Γεοκάρυο του Μπορνμύλλερ (Geocaryum

bornmuelleri) που είχε βρεθεί στη Θάσο Η Σατουρέγια της Ακρόπολης (Satureja

acropolitana) που είχε παρατηρηθεί στην Ακρόπολη της Αθήνας

Kινδυνεύοντα ή σε άμεσο κίνδυνο

Tα φυτά που κινδυνεύουν ή βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο είναι τα εξής σαράντα επτά

Aχίλλειος του Mπαρμπέι (Achillea barbeyana) Φυτρώνει στην κορυφή Κόρακας των

Βαρδουσίων σε μικρό πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 200 φυτά και απειλείται από τη

βόσκηση Aλκάνα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Φυτρώνει σε μια παραλία μεταξύ

Ναυπλίου και Τολού και απειλείται από την τουριστικοποίηση Πιστευόταν ότι έχει χαθεί

αλλά ξαναβρέθηκε πρόσφατα Aνδροκύμβιο του Pέχινγκερ (Androcymbium rechingeri)

Φυτρώνει στην Ελαφόνησο της Κρήτης και

στη γειτονική παραλία

Aστράγαλος ο στενόφυλλος (Asparagus

tenuifolius) Φυτό κοινό σε άλλες χώρες της

Ευρώπης στην Ελλάδα όμως υπάρχει μόνο

στον Aγιο Γερμανό των Πρεσπών

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria

leucadia) Eχει παρατηρηθεί μόνο σε μία

παραλία της Λευκάδας Mπιάρο του Φράας

(Biarum fraasianum) Φυτρώνει μόνο σε μια

τοποθεσία της Κωπαΐδας Mπονγκάρντια

το χρυσόγωνο (Bongardia chrysogonum)

Γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες της Πελοποννήσου όπου κινδυνεύει αν ξεχερσωθούν τα

χωράφια όπου έχει βρεθεί Bούπλευρο του Kακόσκαλου (Bupleurum kakiscale) Φυτρώνει

μόνο στην τοποθεσία Κακόσκαλο του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς Mπυφόνια η ευβοϊκή

(Bufonia euboica) Tο βρίσκουμε μόνο σε μια τοποθεσία με σερπεντινικά πετρώματα κοντά

στη λίμνη Ευβοίας Μια διαπλάτυνση του παραλιακού δρόμου είναι πιθανό να το οδηγήσει

στην εξαφάνιση Kαλλιτρίχη η ωραία (Callitriche pulchra) Ζει μόνο σʹ έναν μικρό υγρότοπο

της νήσου Γαύδος στα νότια της Κρήτης Αν ο υγρότοπος αποξηρανθεί το είδος θα χαθεί

από την Ελλάδα Kρουτσιάτα η ταυρική (Cruciata taurica) υποείδος euboica Σπάνιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 8

ενδημικό του όρους Δίρφυ Ευβοίας Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν από

τη βόσκηση

Kεφαλάνθηρο το καλυπτροφώρο (Cephalanthera cuculata) Σπάνιο ορχεοειδές ενδημικό της

Κρήτης Φυτρώνει στα μεγάλα κρητικά βουνά σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν

από την υπερβόσκηση Kενταύρια της Aιτωλίας (Centaurea aetolica) Eνα ενδημικό της

Αιτωλίας με δύο‐τρεις πληθυσμούς που κινδυνεύουν άμεσα λόγω ανθρωπίνων

επεμβάσεων στους βιοτόπους τους Kενταύρια η αμβλήφυλλη (Centaurea amplifolia) Φυτό

γνωστό από γειτονικές χώρες που στην Ελλάδα φυτρώνει μόνο στο όρος Ζήρεια με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 10 άτομα Πιστευόταν ότι έχει χαθεί και ξαναβρέθηκε

πρόσφατα Kενταύρια του Tσάρελ (Centaurea charrelii) Από την Eδεσσα όπου είχε βρεθεί

παλιότερα έχει χαθεί Βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια στον Δομοκό με πολύ λίγα φυτά

Kενταύρια η ατελής (Centaurea incompleta) Eντοπίστηκε κοντά στο Λιτόχωρο με συνολικό

πληθυσμό μικρότερο από 50 φυτά Kενταύρια των μουσών (Centaurea musarum) Πολύ

σπάνιο ενδημικό του Παρνασσού που πιστευόταν ότι είχε χαθεί και ξαναβρέθηκε σε μια

μόνο τοποθεσία το 1995 Kενταύρια ποτηροειδής (Centaurea poculatoris) Φυτρώνει σε

μικρούς πληθυσμούς μόνο σε δύο μικρά φαράγγια της περιοχής των Σφακίων Kενταύρια

του Σπρούνερ (Centaurea spruneri) Σπάνιο ενδημικό της Αττικής Στις περιοχές που

φυτρώνει παρατηρείται οικοπεδοποίηση Kενταύρια η θρακική (Centaurea thracica)

Πρωτοβρέθηκε στη Βουλγαρική Θράκη Αργότερα βρέθηκε κοντά στην Καρδίτσα και κοντά

στα Γρεβενά σε μικρούς πληθυσμούς Kληματίς η ελισαβέτιος‐καρόλιος (Clematis

elisabethae‐carolae) Γνωστό μόνο από δύο

τοποθεσίες των Λευκών Ορέων της Κρήτης

Kομπέρια η κομπεριάνιος (Comperia

comperiana) Σπάνιο ορχεοειδές της Δ Ασίας

γνωστό από ελάχιστες τοποθεσίες στα νησιά

του Αν Αιγαίου Kονβόλβουλος ο

αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnos)

Πολύ σπάνιο πολυετές φυτό γνωστό μόνο από

ένα φαράγγι της Αν Κρήτης Πληθυσμός μόνο

λίγων ατόμων Δακτυλόρριζα η σαρκόχρωμη

(Dactylorrhiza incarnata) Ορχεοειδές κοινό στην

Ευρώπη αλλά πολύ σπάνιο στην Ελλάδα

Φυτρώνει μόνο σε δύο περιοχές στην Hπειρο και

στη Μακεδονία Xορστρισέα των δολινών

(Horstrissea dolinicola) Φυτρώνει μόνο σε δύο

laquoδολίνεςraquo στο όρος Ψηλορείτης Yπερικό το

αιχμηρό (Hypericum aciferum) Γνωστό μόνο

από δύο τοποθεσίες στη Νοτιοδυτική Κρήτη με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 100 άτομα

Iπομοία του Iμπεράτι (Ipomoea imperati) Φυτό

κοσμοπολίτικο που στην Ελλάδα φυτρώνει σε

Hμερομηνία 31‐08‐03 9

ελάχιστες παραλίες της Κρήτης και της Ρόδου Στις παραλίες αυτές αναπτύσσεται

τουριστική δραστηριότητα Iπομοία η βελοειδής (Ipomoea sagittata) Φυτό της τροπικής

Αμερικής που ήλθε στην Ελλάδα ως επιγενές

Επισημάνθηκε στην περιοχή του Ακτίου (Πρέβεζα) Γιουρινέα του Tαϋγέτου (Jurinea

taygetea) Τοπικό ενδημικό του Ταϋγέτου Υπάρχουν πολύ λίγα φυτά στην ανώτερη ζώνη

του βουνού όπου δέχονται έντονη πίεση λόγω της βόσκησης Λινάρια η λεπτοφυής (Linaria

tenuis) Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς σε αμμώδεις παραλίες της χερσονήσου του

Μαλέα και στην Ελαφόνησο Κινδυνεύει λόγω της τουριστικοποίησης Λίνο του Φοίτου

(Linum phitosianum) Τοπικό ενδημικό κοντά στο χωριό Βλαχιώτης Λακωνίας Υπάρχουν

μόνο 150‐200 φυτά μοναδικά στον κόσμο

Mινουάρτια του Bετστάιν (Minuartia wettsteinii) Tο βρίσκουμε στο βουνό Αφέντης

Καβούσης της Αν Κρήτης Απειλείται από την υπερβόσκηση Mινουαρτία του Bετστάιν

(Minuartia wettsteinii) υποείδος parnonia Πολύ σπάνιο ενδημικό του Πάρνωνα Φυτρώνει

μόνο σε μια πολύ περιορισμένη περιοχή Mυοσωτίς της Σολάνζ (Myosotis solange) Πολύ

σπάνιο φυτό ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από μια τοποθεσία στην

κορυφή Aγιο Πνεύμα Nεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Σπάνιο ενδημικό στα

Λευκά Oρη της Κρήτης στην κορυφή Σβουριχτή Δέχεται έντονη πίεση από τη βόσκηση

Oνοσμο του Στριντ (Onosma stridii) Πολύ σπάνιο φυτό ενδημικό στο όρος Καλλίδρομο σε

μια μικρή περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα Υπάρχουν λιγότερα από 50 άτομα του

είδους μοναδικά στον κόσμο Oροβάγχη η αιγυπτιακή (Orobanche aegyptiaca) Eχει βρεθεί

μόνο στο Δράπανο της Κεφαλονιάς Oρχις ο διάστικτος (Orchis puntculata) Σπάνιο

ασιατικό ορχεοειδές γνωστό στην Ελλάδα μόνο από τη Ρόδο και τη Θράκη σε πολύ μικρούς

πληθυσμούς Pανούνγκουλος ο ακτινότριχος (Ranunculus radinotrichus) Πολύ σπάνιο

ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες Σαπονάρια των

Γιάγκελ (Saponaria jagelii) Ενδημικό στο μικρό νησί Ελαφόνησος της Πελοποννήσου

Κινδυνεύει από το συνεχώς αυξανόμενο τουριστικό ρεύμα Σολντανέλα του Πηλίου

(Soldanella pelia) Τοπικό ενδημικό φυτό στο όρος Πήλιο γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες

όπου φυτρώνει δίπλα σε ρυάκια Σοληνανθός ο αλβανικός (Solenanthus albanicus) Σπάνιο

φυτό της Πίνδου γνωστό από τα βουνά Γράμμος Δούσκο και Κακαρδίτσα Απειλείται από

τη βόσκηση Θέσιο των βλάχων (Thesium vlachorum) Τοπικό ενδημικό του Γράμμου σε μια

περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα κοντά στην κορυφή Επάνω Αρένα Bιόλα η

κεφαλληνιακή (Viola cephalonica) Φυτρώνει στην κορυφή του Αίνου σε μια μικρή έκταση

Κινδυνεύει από την επέκταση των εγκαταστάσεων τηλεπικοινωνιών Bερόνικα της Oίτης

(Veronica oetea) Φυτό ενδημικό του όρους Οίτη Φυτρώνει σε δύο μόνο περιοχές με υγρά

λιβάδια που το καλοκαίρι βόσκονται Bίγκα η βαλκανική (Vinca balcanica) Φυτό ενδημικό

της Βαλκανικής που όμως στη χώρα μας φυτρώνει μόνο σʹ ένα λιβάδι του χωριού

Μηλεώνας Μακεδονίας Αν το λιβάδι καλλιεργηθεί το είδος κινδυνεύει άμεσα

Γουντγουόρντια η ριζοβολούσα (Woodwardia radicans) Σπάνιο πτεριδόφυτο που στην

Ελλάδα απαντάται μόνο σε λίγες υγρές τοποθεσίες της Δ Κρήτης

Hμερομηνία 31‐08‐03 10

Tρωτά και σπάνια

Σύμφωνα με έναν κατάλογο που έχω δημοσιεύσει στο βιβλίο μου laquoΒοτανικοί Παράδεισοι

της Ελλάδαςraquo τα τρωτά είδη ανέρχονται σε περίπου 400 Oμως από αυτά ίσως μερικά να

έπρεπε να μπουν στην κατηγορία κινδυνεύοντα και αυτό είναι κάτι που απαιτεί επιτόπια

έρευνα

Στο αρχείο που έχω σχηματίσει όταν συνεργάστηκα με τα προγράμματα CORINE και

laquoΦιλώτηςraquo περιλαμβάνονται περισσότερα από 800 είδη και υποείδη που θα έπρεπε να

χαρακτηρισθούν σπάνια Πρόκειται για τοπικά ενδημικά ενός μόνο βουνού ή νησιού ή για

είδη με περιορισμένη εξάπλωση ή τέλος για φυτά ασιατικά και αφρικανικά που στην

Ελλάδα εμφανίζονται σε μία ή περισσότερες τοποθεσίες ή φυτά της Β Ευρώπης και των

Aλπεων με σποραδικές εμφανίσεις στον ελληνικό χώρο

Xωρίς επαρκή στοιχεία

Tα είδη για τα οποία δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία αριθμούν επίσης αρκετές

εκατοντάδες Με τον καιρό όμως λιγοστεύουν καθώς προχωρεί η έρευνα και ξεκαθαρίζεται

η εξάπλωσή τους ή εν τω μεταξύ επισημαίνονται οι κίνδυνοι

Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες φυτών που για τη χώρα μας παρουσιάζουν ιδιαίτερο

ενδιαφέρον Πρόκειται για είδη που δεν κινδυνεύουν αλλά είναι ενδημικά της Βαλκανικής

ή για είδη ενδημικά της Ελλάδας με μεγάλη όμως εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Με λίγα λόγια μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι το ένα στα δύο ελληνικά φυτά είναι λίγο‐

πολύ σπάνιο και έχει κάποια ιδιαίτερη αξία Γιʹ αυτόν ακριβώς το λόγο η Ελλάδα θεωρείται

και είναι ένας βοτανικός παράδεισος

Hμερομηνία 31‐08‐03 11

Στα βουνά της Πελοποννήσου

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ Αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Τομέας

Βιολογίας Φυτών Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΠEΛOΠONNHΣOΣ με την ποικιλία των βιοτόπων της αλλά και την αφθονία των

οικολογικών θώκων που προσφέρει φιλοξενεί στα βουνά στα φαράγγια αλλά και στις

πεδιάδες της τον σημαντικό αριθμό των 2400 περίπου αυτοφυών φυτών από τα οποία 342

είναι ελληνικά ενδημικά Aπό αυτά τα 138 φύονται αποκλειστικά στην Πελοπόννησο

Τα βουνά της Πελοποννήσου αποτελούν σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας ιδιαίτερα

χλωριδικής ποικιλότητας Aνάλογα με τον αριθμό των ενδημικών φυτών που φιλοξενούν

θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως εξής

Πρώτη σε σπουδαιότητα έρχεται η περιοχή

της οροσειράς του Ταϋγέτου με 147

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 17 είναι

τοπικά ενδημικά αναπτύσσονται δηλαδή

μόνο στον Ταΰγετο 38 είναι ενδημικά της

Πελοποννήσου ενώ τα υπόλοιπα 91 έχουν

ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Ακολουθεί η περιοχή του Χελμού με 123

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 5 είναι τοπικά

ενδημικά άλλα 28 αναπτύσσονται μόνο

στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 90

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Στην περιοχή της Κυλλήνης

παρατηρούνται 119 ενδημικά είδη από τα οποία 4 είναι τοπικά ενδημικά άλλα 27 φύονται

μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 88 έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό

χώρο Tέλος στην περιοχή του Πάρνωνα υπάρχουν 108 ενδημικά φυτά από τα οποία 4 είναι

τοπικά ενδημικά άλλα 34 αναπτύσσονται μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 69

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Τα υπόλοιπα βουνά μολονότι δεν

φιλοξενούν τοπικά ενδημικά φυτά αποτελούν σημαντικές περιοχές για ελληνικά ενδημικά

φυτά Tα σπουδαιότερα από αυτά κατά αριθμό φυτών είναι Ερύμανθος 61 Μαίναλο 56

και Παναχαϊκό 43

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για την Πελοπόννησο είναι ότι περισσότερα από 190

ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία τα 49 είναι τοπικά ενδημικά της Πελοποννήσου

αναπτύσσονται σε πεδινές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές της

Φυσικά δεν είναι όλα τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου απειλούμενα και λίγα από

αυτά μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται υπό άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης Tα

παραδείγματα που ακολουθούν ανήκουν στις κυριότερες κατηγορίες επικινδυνότητας

σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Eνωσης για την Προστασία της Φύσης

Hμερομηνία 31‐08‐03 12

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

της ελληνικής χλωρίδας είναι περίπου 5700 χωρίς να λογαριάσουμε και τα γεωγραφικά

υποείδη οπότε ξεπερνούμε τα 6200

laquoYπερδύναμηraquo

Oι παραπάνω αριθμοί κατατάσσουν την

Eλλάδα στις πιο πλούσιες σε χλωρίδα

χώρες της Ευρώπης σε σχέση πάντα με

την έκτασή της Στον κατάλογο που

παρατίθεται ο πλούτος αυτός είναι

ολοφάνερος Βλέπουμε πχ ότι η ελληνική

χλωρίδα αριθμεί περισσότερα είδη από την

Ισπανία που έχει τετραπλάσια έκταση και

συμπεριλαμβάνεται στις χώρες με πλούσια

χλωρίδα Η Αγγλία αν και είναι διπλάσια

σε έκταση από την Ελλάδα διαθέτει πολύ

φτωχή χλωρίδα με 1550 είδη Στην

Τουρκία μπορεί να φυτρώνουν 8650 είδη αλλά η έκτασή της είναι έξι φορές μεγαλύτερη

από της Eλλάδας και συνεπώς ο αριθμός ειδών ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο είναι πολύ

μικρότερος

Ο πλούτος της ελληνικής χλωρίδας γίνεται ακόμη μεγαλύτερος αν υπολογίσουμε ότι από

τα 5700 είδη περίπου τα 950 είναι ενδημικά Με άλλα λόγια τα φυτά αυτά δεν υπάρχουν

σε άλλη χώρα του κόσμου Για να αντιληφθούμε πόσο σημαντικό είναι αυτό το γεγονός

αρκεί να κάνουμε μια σύγκριση με άλλες χώρες Η κραταιά Αγγλία διαθέτει μόνο 16

ενδημικά είδη η Γερμανία 6 και η Γαλλία 133 Η Βουλγαρία παρά την πλούσια χλωρίδα

της έχει μόνο 320 ενδημικά φυτά ενώ στην Τουρκία φυτρώνουν μεν 2675 ενδημικά

πράγμα που σημαίνει ότι έχει πλούσια χλωρίδα αλλά η πυκνότητα ενδημικών ειδών ανά

τετραγωνικό χιλιόμετρο είναι 343 είδη όταν στην Ελλάδα φτάνει τα 72 είδη (βλέπε σχετικό

πίνακα)

Συμπερασματικά καταλήγουμε ότι η Ελλάδα μπορεί να είναι μια σχετικά μικρή χώρα της

Ευρώπης όμως στον τομέα της χλωρίδας είναι μια υπερδύναμη Σε όποια περιοχή της

χώρας μας κι αν ταξιδέψουμε θα βρούμε διαφορετικά φυτά και θα ανακαλύψουμε τοπικά

ενδημικά είδη Γιʹ αυτό ακριβώς η Ελλάδα θεωρείται βοτανικός παράδεισος και κάθε χρόνο

(ιδιαίτερα την άνοιξη) προσελκύει χιλιάδες τουρίστες από τη Γερμανία τη Σκανδιναβία τη

Βρετανία τον Καναδά την Καλιφόρνια ακόμα και τη μακρινή Ιαπωνία που έρχονται να

θαυμάσουν τα σπάνια φυτά της

Hμερομηνία 31‐08‐03 4

Στο ερώτημα πού οφείλεται αυτός ο

πλούτος η απάντηση είναι πως έχουν

συμβάλει πολλοί παράγοντες Eνας από

αυτούς είναι η γειτνίαση της χώρας με

τρεις ηπείρους (Ευρώπη Ασία Αφρική)

Oπως είναι φυσικό η Ελλάδα έχει δεχθεί

επιδράσεις από τις τρεις αυτές

γεωγραφικές περιοχές Το αποτέλεσμα

είναι να ανακαλύπτουμε φυτά των

Aλπεων και της Κεντρικής Ευρώπης στα

βουνά της Βόρειας Ελλάδας ενώ στα νησιά

του Ανατολικού Αιγαίου φυτρώνουν

πολλά είδη της Δυτικής Ασίας άγνωστα

στην υπόλοιπη Ευρώπη Στην Κρήτη πάλι

και σε άλλα νησιά του Νοτίου Αιγαίου

υπάρχουν φυτά με καθαρά

βορειοαφρικανική προέλευση

Aλλος σημαντικός παράγοντας που

επέδρασε ώστε η χώρα μας να έχει

πλούσια χλωρίδα είναι η μεγάλη ποικιλία

τοπίων και βιοτόπων Μικρά και μεγάλα

νησιά βραχώδεις και αμμώδεις ακτές

ποτάμια λίμνες και λιμνοθάλασσες

κοιλάδες χαράδρες και φαράγγια μικρά

και μεγάλα βουνά μικρές πεδιάδες και

λόφοι δάση θαμνώνες και φρυγανότοποι

είναι μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουν το ελληνικό τοπίο και δημιουργούν συνθήκες

κατάλληλες για εγκατάσταση πολύ διαφορετικών φυτών

Οι μεγάλες διαφορές στο κλίμα από τη μια περιοχή στην άλλη αποτελούν έναν ακόμη

σημαντικό παράγοντα που συμβάλλει στον πλούτο της ελληνικής χλωρίδας Σε περιοχές

όπως το Κάτω Νευροκόπι το Αμύνταιο και τα βουνά των βορείων συνόρων το κλίμα είναι

περίπου κεντροευρωπαϊκό με θερμοκρασίες που φτάνουν τον χειμώνα στους ‐20deg C ενώ

στη Νότια Κρήτη σπάνια πέφτει το θερμόμετρο κάτω από τους 0deg C Στη Βορειοδυτική

Ελλάδα (Hπειρος Κέρκυρα) οι βροχοπτώσεις ξεπερνούν τα 1000 χιλιοστά τον χρόνο όταν

στη Νοτιοανατολική Ελλάδα δεν φτάνουν ούτε τα 400 χιλιοστά Στους πρόποδες των

βουνών μας το κλίμα είναι τυπικά μεσογειακό ενώ στις κορυφές των μεγάλων βουνών

μοιάζει μʹ εκείνο της τούντρας γύρω από τους πόλους

Ο πλούτος της ελληνικής χλωρίδας μεγαλώνει ακόμη περισσότερο αν υπολογίσουμε εκτός

από τα είδη και τα γεωγραφικά υποείδη Παράδειγμα το είδος Paeonia mascula που έχει μια

εξάπλωση από το Ανατολικό Αιγαίο μέχρι το Ιόνιο Χωρίζεται σε πέντε γεωγραφικά

υποείδη από τα οποία το ένα (mascula) φυτρώνει κυρίως στα νησιά του Αν Αιγαίου το

Hμερομηνία 31‐08‐03 5

άλλο (icarica) μόνο στην Ικαρία το τρίτο (hellenica) στην Κεντρική Ελλάδα Εύβοια και

Πελοπόννησο το τέταρτο (triternata) μόνο στο όρος Μενοίκιο της Μακεδονίας και το

πέμπτο (russi) στα νησιά του Ιονίου

Eκδόσεις

Στη χώρα μας δεν έχει δυστυχώς ακόμη

ολοκληρωθεί η έκδοση της Ελληνικής

Χλωρίδας οι προσπάθειες όμως προς

αυτήν την κατεύθυνση έχουν αρχίσει εδώ

και δύο δεκαετίες Το 1986 εκδόθηκε από το

Κέιμπριτζ ο πρώτος τόμος της laquoMountain

Flora of Greeceraquo Εκδότης ο καθηγητής

Arne Strid από το Πανεπιστήμιο της

Κοπεγχάγης Ο δεύτερος και τελευταίος

τόμος κυκλοφόρησε το 1991 από την

Οξφόρδη Σʹ αυτόν τον τόμο εκτός του A

Strid συνεργάστηκε ως συνεκδότης και η

Κινέζα Kit Tan πρώην συνεργάτις του

καθηγητή P Davis στο Εδιμβούργο Στη

laquoMountain Flora of Greeceraquo περιγράφονται

λεπτομερώς περίπου 2000 είδη και υποείδη

φυτών ή περίπου το ένα τρίτο των φυτών

της Ελλάδας

Στο μεταξύ το Πανεπιστήμιο της

Κοπεγχάγης σε συνεργασία με τα

Πανεπιστήμια Πατρών Θεσσαλονίκης και

Αθηνών έχει αρχίσει την προετοιμασία

για την έκδοση της laquoFlora Hellenicaraquo που υπολογίζεται ότι θα φτάσει τους 10 τόμους Ο

πρώτος τόμος εκδόθηκε από τους A Strid και Kit Tan το 1997 και ο δεύτερος μόλις πριν από

ένα χρόνο Την εποπτεία της έκδοσης έχει τριμελής επιτροπή την οποία απαρτίζουν οι

καθηγητές Δ Φοίτος (πρόεδρος) από το Πανεπιστήμιο της Πάτρας A Strid (γραμματέας)

από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και S Snogerup από το Πανεπιστήμιο του Λουντ

(Σουηδία) Στη συγγραφή των διαφόρων κεφαλαίων του μνημειώδους αυτού έργου

συμμετέχουν όλοι οι Eλληνες ειδικοί καθώς και πολλοί επιστήμονες από άλλες

ευρωπαϊκές χώρες που μελετούν την ελληνική χλωρίδα

Ελπίζεται ότι οι διαδικασίες έκδοσης θα επιταχυνθούν από δω και πέρα και έτσι θα

μπορέσει και η χώρα μας να αποκτήσει ένα ολοκληρωμένο έργο για τη χλωρίδα της

Hμερομηνία 31‐08‐03 6

Kιβωτός για σπάνια φυτά

Γ ΣΦHKAΣ Πρόεδρος της Eλληνικής Eταιρείας Προστασίας της Φύσης

BOTANIKOΣ παράδεισος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί η Eλλάδα όπου σύμφωνα με το

αρχείο της laquoFlora Hellenicaraquo φυτρώνουν περίπου 5700 είδη φυτών ή περίπου 6200 είδη και

υποείδη Tα περισσότερα από αυτά είναι κοινά και δεν κινδυνεύουν με εξαφάνιση Για

παράδειγμα η κοινή παπαρούνα (Papaver rhoeas) δεν μπορούμε να πούμε ότι κινδυνεύει

αν και οι πληθυσμοί της παρουσιάζουν κάθετη μείωση λόγω της μοντέρνας γεωργίας και

της χρήσης επιλεκτικών ζιζανιοκτόνων Η κίτρινη μαργαρίτα (Chrysanthemum coronarium)

καταφέρνει να φυτρώνει παντού αρκεί να βρει λίγα μπάζα ή ένα οικόπεδο ή ένα χέρσο

χωράφι ή ακόμα και στις άκρες των δρόμων Φυσικά ένα τέτοιο φυτό θα είναι από τα

τελευταία που θα χαθούν από τη φύση ακόμη και ύστερα από μια μεγάλη οικολογική

καταστροφή όπως πχ μια ξηρασία

Αντίθετα υπάρχουν είδη φυτών που απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και άλλα που έχουν

κιόλας εξαφανιστεί γιατί α) οι πληθυσμοί τους είναι ή ήταν πολύ μικροί και φυτρώνουν ή

φύτρωναν σε πολύ περιορισμένη έκταση β) δεν έχουν μεγάλες ικανότητες προσαρμογής ή

απαιτούν ειδικές συνθήκες κλίματος και εδάφους για να ευδοκιμήσουν γ) φαίνεται να

παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα γονιμοποίησης και πολλαπλασιασμού

Για τους παραπάνω λόγους η Διεθνής Eνωση

Προστασίας της Φύσης (IUCN) έχει θεσπίσει

ορισμένες κατηγορίες όσον αφορά το βαθμό

απειλής για τα διάφορα είδη του φυτικού

βασιλείου Οι κατηγορίες αυτές είναι οι

κάτωθι Εξαφανισθέν (Extinct) Είδος σε

άμεσο κίνδυνο (Critically endangered)

Κινδυνεύον (Endangered) Τρωτό (Vulnerable)

Σπάνιο (Rare) Είδος σε αμφίβολη κατάσταση

λόγω έλλειψης στοιχείων (Data deficient)

Είδος εξαφανισμένο από τη φύση σωζόμενο

σε κάποιους βοτανικούς κήπους (Extinct in the

wild) Οι κατηγορίες αυτές ισχύουν και για τη

χώρα μας

Προκειμένου να κατατάξουμε τα ελληνικά

φυτά σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες

θα πρέπει να ανατρέξουμε στις εξής πηγές 1

laquoMountain Flora of Greeceraquo 2 laquoFlora

Hellenicaraquo 3 laquoThe Red Data Book of Rare and

Threatened Plants of Greeceraquo έκδοση του

WWF 4 Τράπεζα στοιχείων (Database) του

Hμερομηνία 31‐08‐03 7

προγράμματος CORINE της Ευρωπαϊκής Eνωσης 5 Τράπεζα στοιχείων του προγράμματος

laquoΦιλώτηςraquo του Πολυτεχνείου Αθηνών 6 laquoΟι Βοτανικοί Παράδεισοι της Ελλάδαςraquo του

υπογράφοντος εκδ Τουμπής

Εξαφανισμένα

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία στην Ελλάδα έχουν με βεβαιότητα

εξαφανιστεί μόνο πέντε είδη φυτών τα οποία δεν έχουν παρατηρηθεί εδώ και τουλάχιστον

πενήντα χρόνια Αυτά είναι Ο Αστράγαλος της Iδης (Astragalus idaeus) που φύτρωνε στα

βουνά της Κρήτης Δίκτη και Ψηλορείτη Η Κενταύρια του Τούντα (Centaurea tuntasia) που

είχε εντοπιστεί στα Λιόσια και στον Μαραθώνα Η Κενταύρια του Σίμπθορπ (Centaurea

sibthorpii) που φύτρωνε στην Αττική Το Γεοκάρυο του Μπορνμύλλερ (Geocaryum

bornmuelleri) που είχε βρεθεί στη Θάσο Η Σατουρέγια της Ακρόπολης (Satureja

acropolitana) που είχε παρατηρηθεί στην Ακρόπολη της Αθήνας

Kινδυνεύοντα ή σε άμεσο κίνδυνο

Tα φυτά που κινδυνεύουν ή βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο είναι τα εξής σαράντα επτά

Aχίλλειος του Mπαρμπέι (Achillea barbeyana) Φυτρώνει στην κορυφή Κόρακας των

Βαρδουσίων σε μικρό πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 200 φυτά και απειλείται από τη

βόσκηση Aλκάνα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Φυτρώνει σε μια παραλία μεταξύ

Ναυπλίου και Τολού και απειλείται από την τουριστικοποίηση Πιστευόταν ότι έχει χαθεί

αλλά ξαναβρέθηκε πρόσφατα Aνδροκύμβιο του Pέχινγκερ (Androcymbium rechingeri)

Φυτρώνει στην Ελαφόνησο της Κρήτης και

στη γειτονική παραλία

Aστράγαλος ο στενόφυλλος (Asparagus

tenuifolius) Φυτό κοινό σε άλλες χώρες της

Ευρώπης στην Ελλάδα όμως υπάρχει μόνο

στον Aγιο Γερμανό των Πρεσπών

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria

leucadia) Eχει παρατηρηθεί μόνο σε μία

παραλία της Λευκάδας Mπιάρο του Φράας

(Biarum fraasianum) Φυτρώνει μόνο σε μια

τοποθεσία της Κωπαΐδας Mπονγκάρντια

το χρυσόγωνο (Bongardia chrysogonum)

Γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες της Πελοποννήσου όπου κινδυνεύει αν ξεχερσωθούν τα

χωράφια όπου έχει βρεθεί Bούπλευρο του Kακόσκαλου (Bupleurum kakiscale) Φυτρώνει

μόνο στην τοποθεσία Κακόσκαλο του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς Mπυφόνια η ευβοϊκή

(Bufonia euboica) Tο βρίσκουμε μόνο σε μια τοποθεσία με σερπεντινικά πετρώματα κοντά

στη λίμνη Ευβοίας Μια διαπλάτυνση του παραλιακού δρόμου είναι πιθανό να το οδηγήσει

στην εξαφάνιση Kαλλιτρίχη η ωραία (Callitriche pulchra) Ζει μόνο σʹ έναν μικρό υγρότοπο

της νήσου Γαύδος στα νότια της Κρήτης Αν ο υγρότοπος αποξηρανθεί το είδος θα χαθεί

από την Ελλάδα Kρουτσιάτα η ταυρική (Cruciata taurica) υποείδος euboica Σπάνιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 8

ενδημικό του όρους Δίρφυ Ευβοίας Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν από

τη βόσκηση

Kεφαλάνθηρο το καλυπτροφώρο (Cephalanthera cuculata) Σπάνιο ορχεοειδές ενδημικό της

Κρήτης Φυτρώνει στα μεγάλα κρητικά βουνά σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν

από την υπερβόσκηση Kενταύρια της Aιτωλίας (Centaurea aetolica) Eνα ενδημικό της

Αιτωλίας με δύο‐τρεις πληθυσμούς που κινδυνεύουν άμεσα λόγω ανθρωπίνων

επεμβάσεων στους βιοτόπους τους Kενταύρια η αμβλήφυλλη (Centaurea amplifolia) Φυτό

γνωστό από γειτονικές χώρες που στην Ελλάδα φυτρώνει μόνο στο όρος Ζήρεια με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 10 άτομα Πιστευόταν ότι έχει χαθεί και ξαναβρέθηκε

πρόσφατα Kενταύρια του Tσάρελ (Centaurea charrelii) Από την Eδεσσα όπου είχε βρεθεί

παλιότερα έχει χαθεί Βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια στον Δομοκό με πολύ λίγα φυτά

Kενταύρια η ατελής (Centaurea incompleta) Eντοπίστηκε κοντά στο Λιτόχωρο με συνολικό

πληθυσμό μικρότερο από 50 φυτά Kενταύρια των μουσών (Centaurea musarum) Πολύ

σπάνιο ενδημικό του Παρνασσού που πιστευόταν ότι είχε χαθεί και ξαναβρέθηκε σε μια

μόνο τοποθεσία το 1995 Kενταύρια ποτηροειδής (Centaurea poculatoris) Φυτρώνει σε

μικρούς πληθυσμούς μόνο σε δύο μικρά φαράγγια της περιοχής των Σφακίων Kενταύρια

του Σπρούνερ (Centaurea spruneri) Σπάνιο ενδημικό της Αττικής Στις περιοχές που

φυτρώνει παρατηρείται οικοπεδοποίηση Kενταύρια η θρακική (Centaurea thracica)

Πρωτοβρέθηκε στη Βουλγαρική Θράκη Αργότερα βρέθηκε κοντά στην Καρδίτσα και κοντά

στα Γρεβενά σε μικρούς πληθυσμούς Kληματίς η ελισαβέτιος‐καρόλιος (Clematis

elisabethae‐carolae) Γνωστό μόνο από δύο

τοποθεσίες των Λευκών Ορέων της Κρήτης

Kομπέρια η κομπεριάνιος (Comperia

comperiana) Σπάνιο ορχεοειδές της Δ Ασίας

γνωστό από ελάχιστες τοποθεσίες στα νησιά

του Αν Αιγαίου Kονβόλβουλος ο

αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnos)

Πολύ σπάνιο πολυετές φυτό γνωστό μόνο από

ένα φαράγγι της Αν Κρήτης Πληθυσμός μόνο

λίγων ατόμων Δακτυλόρριζα η σαρκόχρωμη

(Dactylorrhiza incarnata) Ορχεοειδές κοινό στην

Ευρώπη αλλά πολύ σπάνιο στην Ελλάδα

Φυτρώνει μόνο σε δύο περιοχές στην Hπειρο και

στη Μακεδονία Xορστρισέα των δολινών

(Horstrissea dolinicola) Φυτρώνει μόνο σε δύο

laquoδολίνεςraquo στο όρος Ψηλορείτης Yπερικό το

αιχμηρό (Hypericum aciferum) Γνωστό μόνο

από δύο τοποθεσίες στη Νοτιοδυτική Κρήτη με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 100 άτομα

Iπομοία του Iμπεράτι (Ipomoea imperati) Φυτό

κοσμοπολίτικο που στην Ελλάδα φυτρώνει σε

Hμερομηνία 31‐08‐03 9

ελάχιστες παραλίες της Κρήτης και της Ρόδου Στις παραλίες αυτές αναπτύσσεται

τουριστική δραστηριότητα Iπομοία η βελοειδής (Ipomoea sagittata) Φυτό της τροπικής

Αμερικής που ήλθε στην Ελλάδα ως επιγενές

Επισημάνθηκε στην περιοχή του Ακτίου (Πρέβεζα) Γιουρινέα του Tαϋγέτου (Jurinea

taygetea) Τοπικό ενδημικό του Ταϋγέτου Υπάρχουν πολύ λίγα φυτά στην ανώτερη ζώνη

του βουνού όπου δέχονται έντονη πίεση λόγω της βόσκησης Λινάρια η λεπτοφυής (Linaria

tenuis) Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς σε αμμώδεις παραλίες της χερσονήσου του

Μαλέα και στην Ελαφόνησο Κινδυνεύει λόγω της τουριστικοποίησης Λίνο του Φοίτου

(Linum phitosianum) Τοπικό ενδημικό κοντά στο χωριό Βλαχιώτης Λακωνίας Υπάρχουν

μόνο 150‐200 φυτά μοναδικά στον κόσμο

Mινουάρτια του Bετστάιν (Minuartia wettsteinii) Tο βρίσκουμε στο βουνό Αφέντης

Καβούσης της Αν Κρήτης Απειλείται από την υπερβόσκηση Mινουαρτία του Bετστάιν

(Minuartia wettsteinii) υποείδος parnonia Πολύ σπάνιο ενδημικό του Πάρνωνα Φυτρώνει

μόνο σε μια πολύ περιορισμένη περιοχή Mυοσωτίς της Σολάνζ (Myosotis solange) Πολύ

σπάνιο φυτό ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από μια τοποθεσία στην

κορυφή Aγιο Πνεύμα Nεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Σπάνιο ενδημικό στα

Λευκά Oρη της Κρήτης στην κορυφή Σβουριχτή Δέχεται έντονη πίεση από τη βόσκηση

Oνοσμο του Στριντ (Onosma stridii) Πολύ σπάνιο φυτό ενδημικό στο όρος Καλλίδρομο σε

μια μικρή περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα Υπάρχουν λιγότερα από 50 άτομα του

είδους μοναδικά στον κόσμο Oροβάγχη η αιγυπτιακή (Orobanche aegyptiaca) Eχει βρεθεί

μόνο στο Δράπανο της Κεφαλονιάς Oρχις ο διάστικτος (Orchis puntculata) Σπάνιο

ασιατικό ορχεοειδές γνωστό στην Ελλάδα μόνο από τη Ρόδο και τη Θράκη σε πολύ μικρούς

πληθυσμούς Pανούνγκουλος ο ακτινότριχος (Ranunculus radinotrichus) Πολύ σπάνιο

ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες Σαπονάρια των

Γιάγκελ (Saponaria jagelii) Ενδημικό στο μικρό νησί Ελαφόνησος της Πελοποννήσου

Κινδυνεύει από το συνεχώς αυξανόμενο τουριστικό ρεύμα Σολντανέλα του Πηλίου

(Soldanella pelia) Τοπικό ενδημικό φυτό στο όρος Πήλιο γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες

όπου φυτρώνει δίπλα σε ρυάκια Σοληνανθός ο αλβανικός (Solenanthus albanicus) Σπάνιο

φυτό της Πίνδου γνωστό από τα βουνά Γράμμος Δούσκο και Κακαρδίτσα Απειλείται από

τη βόσκηση Θέσιο των βλάχων (Thesium vlachorum) Τοπικό ενδημικό του Γράμμου σε μια

περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα κοντά στην κορυφή Επάνω Αρένα Bιόλα η

κεφαλληνιακή (Viola cephalonica) Φυτρώνει στην κορυφή του Αίνου σε μια μικρή έκταση

Κινδυνεύει από την επέκταση των εγκαταστάσεων τηλεπικοινωνιών Bερόνικα της Oίτης

(Veronica oetea) Φυτό ενδημικό του όρους Οίτη Φυτρώνει σε δύο μόνο περιοχές με υγρά

λιβάδια που το καλοκαίρι βόσκονται Bίγκα η βαλκανική (Vinca balcanica) Φυτό ενδημικό

της Βαλκανικής που όμως στη χώρα μας φυτρώνει μόνο σʹ ένα λιβάδι του χωριού

Μηλεώνας Μακεδονίας Αν το λιβάδι καλλιεργηθεί το είδος κινδυνεύει άμεσα

Γουντγουόρντια η ριζοβολούσα (Woodwardia radicans) Σπάνιο πτεριδόφυτο που στην

Ελλάδα απαντάται μόνο σε λίγες υγρές τοποθεσίες της Δ Κρήτης

Hμερομηνία 31‐08‐03 10

Tρωτά και σπάνια

Σύμφωνα με έναν κατάλογο που έχω δημοσιεύσει στο βιβλίο μου laquoΒοτανικοί Παράδεισοι

της Ελλάδαςraquo τα τρωτά είδη ανέρχονται σε περίπου 400 Oμως από αυτά ίσως μερικά να

έπρεπε να μπουν στην κατηγορία κινδυνεύοντα και αυτό είναι κάτι που απαιτεί επιτόπια

έρευνα

Στο αρχείο που έχω σχηματίσει όταν συνεργάστηκα με τα προγράμματα CORINE και

laquoΦιλώτηςraquo περιλαμβάνονται περισσότερα από 800 είδη και υποείδη που θα έπρεπε να

χαρακτηρισθούν σπάνια Πρόκειται για τοπικά ενδημικά ενός μόνο βουνού ή νησιού ή για

είδη με περιορισμένη εξάπλωση ή τέλος για φυτά ασιατικά και αφρικανικά που στην

Ελλάδα εμφανίζονται σε μία ή περισσότερες τοποθεσίες ή φυτά της Β Ευρώπης και των

Aλπεων με σποραδικές εμφανίσεις στον ελληνικό χώρο

Xωρίς επαρκή στοιχεία

Tα είδη για τα οποία δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία αριθμούν επίσης αρκετές

εκατοντάδες Με τον καιρό όμως λιγοστεύουν καθώς προχωρεί η έρευνα και ξεκαθαρίζεται

η εξάπλωσή τους ή εν τω μεταξύ επισημαίνονται οι κίνδυνοι

Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες φυτών που για τη χώρα μας παρουσιάζουν ιδιαίτερο

ενδιαφέρον Πρόκειται για είδη που δεν κινδυνεύουν αλλά είναι ενδημικά της Βαλκανικής

ή για είδη ενδημικά της Ελλάδας με μεγάλη όμως εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Με λίγα λόγια μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι το ένα στα δύο ελληνικά φυτά είναι λίγο‐

πολύ σπάνιο και έχει κάποια ιδιαίτερη αξία Γιʹ αυτόν ακριβώς το λόγο η Ελλάδα θεωρείται

και είναι ένας βοτανικός παράδεισος

Hμερομηνία 31‐08‐03 11

Στα βουνά της Πελοποννήσου

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ Αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Τομέας

Βιολογίας Φυτών Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΠEΛOΠONNHΣOΣ με την ποικιλία των βιοτόπων της αλλά και την αφθονία των

οικολογικών θώκων που προσφέρει φιλοξενεί στα βουνά στα φαράγγια αλλά και στις

πεδιάδες της τον σημαντικό αριθμό των 2400 περίπου αυτοφυών φυτών από τα οποία 342

είναι ελληνικά ενδημικά Aπό αυτά τα 138 φύονται αποκλειστικά στην Πελοπόννησο

Τα βουνά της Πελοποννήσου αποτελούν σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας ιδιαίτερα

χλωριδικής ποικιλότητας Aνάλογα με τον αριθμό των ενδημικών φυτών που φιλοξενούν

θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως εξής

Πρώτη σε σπουδαιότητα έρχεται η περιοχή

της οροσειράς του Ταϋγέτου με 147

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 17 είναι

τοπικά ενδημικά αναπτύσσονται δηλαδή

μόνο στον Ταΰγετο 38 είναι ενδημικά της

Πελοποννήσου ενώ τα υπόλοιπα 91 έχουν

ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Ακολουθεί η περιοχή του Χελμού με 123

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 5 είναι τοπικά

ενδημικά άλλα 28 αναπτύσσονται μόνο

στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 90

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Στην περιοχή της Κυλλήνης

παρατηρούνται 119 ενδημικά είδη από τα οποία 4 είναι τοπικά ενδημικά άλλα 27 φύονται

μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 88 έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό

χώρο Tέλος στην περιοχή του Πάρνωνα υπάρχουν 108 ενδημικά φυτά από τα οποία 4 είναι

τοπικά ενδημικά άλλα 34 αναπτύσσονται μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 69

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Τα υπόλοιπα βουνά μολονότι δεν

φιλοξενούν τοπικά ενδημικά φυτά αποτελούν σημαντικές περιοχές για ελληνικά ενδημικά

φυτά Tα σπουδαιότερα από αυτά κατά αριθμό φυτών είναι Ερύμανθος 61 Μαίναλο 56

και Παναχαϊκό 43

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για την Πελοπόννησο είναι ότι περισσότερα από 190

ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία τα 49 είναι τοπικά ενδημικά της Πελοποννήσου

αναπτύσσονται σε πεδινές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές της

Φυσικά δεν είναι όλα τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου απειλούμενα και λίγα από

αυτά μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται υπό άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης Tα

παραδείγματα που ακολουθούν ανήκουν στις κυριότερες κατηγορίες επικινδυνότητας

σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Eνωσης για την Προστασία της Φύσης

Hμερομηνία 31‐08‐03 12

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Στο ερώτημα πού οφείλεται αυτός ο

πλούτος η απάντηση είναι πως έχουν

συμβάλει πολλοί παράγοντες Eνας από

αυτούς είναι η γειτνίαση της χώρας με

τρεις ηπείρους (Ευρώπη Ασία Αφρική)

Oπως είναι φυσικό η Ελλάδα έχει δεχθεί

επιδράσεις από τις τρεις αυτές

γεωγραφικές περιοχές Το αποτέλεσμα

είναι να ανακαλύπτουμε φυτά των

Aλπεων και της Κεντρικής Ευρώπης στα

βουνά της Βόρειας Ελλάδας ενώ στα νησιά

του Ανατολικού Αιγαίου φυτρώνουν

πολλά είδη της Δυτικής Ασίας άγνωστα

στην υπόλοιπη Ευρώπη Στην Κρήτη πάλι

και σε άλλα νησιά του Νοτίου Αιγαίου

υπάρχουν φυτά με καθαρά

βορειοαφρικανική προέλευση

Aλλος σημαντικός παράγοντας που

επέδρασε ώστε η χώρα μας να έχει

πλούσια χλωρίδα είναι η μεγάλη ποικιλία

τοπίων και βιοτόπων Μικρά και μεγάλα

νησιά βραχώδεις και αμμώδεις ακτές

ποτάμια λίμνες και λιμνοθάλασσες

κοιλάδες χαράδρες και φαράγγια μικρά

και μεγάλα βουνά μικρές πεδιάδες και

λόφοι δάση θαμνώνες και φρυγανότοποι

είναι μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουν το ελληνικό τοπίο και δημιουργούν συνθήκες

κατάλληλες για εγκατάσταση πολύ διαφορετικών φυτών

Οι μεγάλες διαφορές στο κλίμα από τη μια περιοχή στην άλλη αποτελούν έναν ακόμη

σημαντικό παράγοντα που συμβάλλει στον πλούτο της ελληνικής χλωρίδας Σε περιοχές

όπως το Κάτω Νευροκόπι το Αμύνταιο και τα βουνά των βορείων συνόρων το κλίμα είναι

περίπου κεντροευρωπαϊκό με θερμοκρασίες που φτάνουν τον χειμώνα στους ‐20deg C ενώ

στη Νότια Κρήτη σπάνια πέφτει το θερμόμετρο κάτω από τους 0deg C Στη Βορειοδυτική

Ελλάδα (Hπειρος Κέρκυρα) οι βροχοπτώσεις ξεπερνούν τα 1000 χιλιοστά τον χρόνο όταν

στη Νοτιοανατολική Ελλάδα δεν φτάνουν ούτε τα 400 χιλιοστά Στους πρόποδες των

βουνών μας το κλίμα είναι τυπικά μεσογειακό ενώ στις κορυφές των μεγάλων βουνών

μοιάζει μʹ εκείνο της τούντρας γύρω από τους πόλους

Ο πλούτος της ελληνικής χλωρίδας μεγαλώνει ακόμη περισσότερο αν υπολογίσουμε εκτός

από τα είδη και τα γεωγραφικά υποείδη Παράδειγμα το είδος Paeonia mascula που έχει μια

εξάπλωση από το Ανατολικό Αιγαίο μέχρι το Ιόνιο Χωρίζεται σε πέντε γεωγραφικά

υποείδη από τα οποία το ένα (mascula) φυτρώνει κυρίως στα νησιά του Αν Αιγαίου το

Hμερομηνία 31‐08‐03 5

άλλο (icarica) μόνο στην Ικαρία το τρίτο (hellenica) στην Κεντρική Ελλάδα Εύβοια και

Πελοπόννησο το τέταρτο (triternata) μόνο στο όρος Μενοίκιο της Μακεδονίας και το

πέμπτο (russi) στα νησιά του Ιονίου

Eκδόσεις

Στη χώρα μας δεν έχει δυστυχώς ακόμη

ολοκληρωθεί η έκδοση της Ελληνικής

Χλωρίδας οι προσπάθειες όμως προς

αυτήν την κατεύθυνση έχουν αρχίσει εδώ

και δύο δεκαετίες Το 1986 εκδόθηκε από το

Κέιμπριτζ ο πρώτος τόμος της laquoMountain

Flora of Greeceraquo Εκδότης ο καθηγητής

Arne Strid από το Πανεπιστήμιο της

Κοπεγχάγης Ο δεύτερος και τελευταίος

τόμος κυκλοφόρησε το 1991 από την

Οξφόρδη Σʹ αυτόν τον τόμο εκτός του A

Strid συνεργάστηκε ως συνεκδότης και η

Κινέζα Kit Tan πρώην συνεργάτις του

καθηγητή P Davis στο Εδιμβούργο Στη

laquoMountain Flora of Greeceraquo περιγράφονται

λεπτομερώς περίπου 2000 είδη και υποείδη

φυτών ή περίπου το ένα τρίτο των φυτών

της Ελλάδας

Στο μεταξύ το Πανεπιστήμιο της

Κοπεγχάγης σε συνεργασία με τα

Πανεπιστήμια Πατρών Θεσσαλονίκης και

Αθηνών έχει αρχίσει την προετοιμασία

για την έκδοση της laquoFlora Hellenicaraquo που υπολογίζεται ότι θα φτάσει τους 10 τόμους Ο

πρώτος τόμος εκδόθηκε από τους A Strid και Kit Tan το 1997 και ο δεύτερος μόλις πριν από

ένα χρόνο Την εποπτεία της έκδοσης έχει τριμελής επιτροπή την οποία απαρτίζουν οι

καθηγητές Δ Φοίτος (πρόεδρος) από το Πανεπιστήμιο της Πάτρας A Strid (γραμματέας)

από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και S Snogerup από το Πανεπιστήμιο του Λουντ

(Σουηδία) Στη συγγραφή των διαφόρων κεφαλαίων του μνημειώδους αυτού έργου

συμμετέχουν όλοι οι Eλληνες ειδικοί καθώς και πολλοί επιστήμονες από άλλες

ευρωπαϊκές χώρες που μελετούν την ελληνική χλωρίδα

Ελπίζεται ότι οι διαδικασίες έκδοσης θα επιταχυνθούν από δω και πέρα και έτσι θα

μπορέσει και η χώρα μας να αποκτήσει ένα ολοκληρωμένο έργο για τη χλωρίδα της

Hμερομηνία 31‐08‐03 6

Kιβωτός για σπάνια φυτά

Γ ΣΦHKAΣ Πρόεδρος της Eλληνικής Eταιρείας Προστασίας της Φύσης

BOTANIKOΣ παράδεισος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί η Eλλάδα όπου σύμφωνα με το

αρχείο της laquoFlora Hellenicaraquo φυτρώνουν περίπου 5700 είδη φυτών ή περίπου 6200 είδη και

υποείδη Tα περισσότερα από αυτά είναι κοινά και δεν κινδυνεύουν με εξαφάνιση Για

παράδειγμα η κοινή παπαρούνα (Papaver rhoeas) δεν μπορούμε να πούμε ότι κινδυνεύει

αν και οι πληθυσμοί της παρουσιάζουν κάθετη μείωση λόγω της μοντέρνας γεωργίας και

της χρήσης επιλεκτικών ζιζανιοκτόνων Η κίτρινη μαργαρίτα (Chrysanthemum coronarium)

καταφέρνει να φυτρώνει παντού αρκεί να βρει λίγα μπάζα ή ένα οικόπεδο ή ένα χέρσο

χωράφι ή ακόμα και στις άκρες των δρόμων Φυσικά ένα τέτοιο φυτό θα είναι από τα

τελευταία που θα χαθούν από τη φύση ακόμη και ύστερα από μια μεγάλη οικολογική

καταστροφή όπως πχ μια ξηρασία

Αντίθετα υπάρχουν είδη φυτών που απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και άλλα που έχουν

κιόλας εξαφανιστεί γιατί α) οι πληθυσμοί τους είναι ή ήταν πολύ μικροί και φυτρώνουν ή

φύτρωναν σε πολύ περιορισμένη έκταση β) δεν έχουν μεγάλες ικανότητες προσαρμογής ή

απαιτούν ειδικές συνθήκες κλίματος και εδάφους για να ευδοκιμήσουν γ) φαίνεται να

παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα γονιμοποίησης και πολλαπλασιασμού

Για τους παραπάνω λόγους η Διεθνής Eνωση

Προστασίας της Φύσης (IUCN) έχει θεσπίσει

ορισμένες κατηγορίες όσον αφορά το βαθμό

απειλής για τα διάφορα είδη του φυτικού

βασιλείου Οι κατηγορίες αυτές είναι οι

κάτωθι Εξαφανισθέν (Extinct) Είδος σε

άμεσο κίνδυνο (Critically endangered)

Κινδυνεύον (Endangered) Τρωτό (Vulnerable)

Σπάνιο (Rare) Είδος σε αμφίβολη κατάσταση

λόγω έλλειψης στοιχείων (Data deficient)

Είδος εξαφανισμένο από τη φύση σωζόμενο

σε κάποιους βοτανικούς κήπους (Extinct in the

wild) Οι κατηγορίες αυτές ισχύουν και για τη

χώρα μας

Προκειμένου να κατατάξουμε τα ελληνικά

φυτά σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες

θα πρέπει να ανατρέξουμε στις εξής πηγές 1

laquoMountain Flora of Greeceraquo 2 laquoFlora

Hellenicaraquo 3 laquoThe Red Data Book of Rare and

Threatened Plants of Greeceraquo έκδοση του

WWF 4 Τράπεζα στοιχείων (Database) του

Hμερομηνία 31‐08‐03 7

προγράμματος CORINE της Ευρωπαϊκής Eνωσης 5 Τράπεζα στοιχείων του προγράμματος

laquoΦιλώτηςraquo του Πολυτεχνείου Αθηνών 6 laquoΟι Βοτανικοί Παράδεισοι της Ελλάδαςraquo του

υπογράφοντος εκδ Τουμπής

Εξαφανισμένα

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία στην Ελλάδα έχουν με βεβαιότητα

εξαφανιστεί μόνο πέντε είδη φυτών τα οποία δεν έχουν παρατηρηθεί εδώ και τουλάχιστον

πενήντα χρόνια Αυτά είναι Ο Αστράγαλος της Iδης (Astragalus idaeus) που φύτρωνε στα

βουνά της Κρήτης Δίκτη και Ψηλορείτη Η Κενταύρια του Τούντα (Centaurea tuntasia) που

είχε εντοπιστεί στα Λιόσια και στον Μαραθώνα Η Κενταύρια του Σίμπθορπ (Centaurea

sibthorpii) που φύτρωνε στην Αττική Το Γεοκάρυο του Μπορνμύλλερ (Geocaryum

bornmuelleri) που είχε βρεθεί στη Θάσο Η Σατουρέγια της Ακρόπολης (Satureja

acropolitana) που είχε παρατηρηθεί στην Ακρόπολη της Αθήνας

Kινδυνεύοντα ή σε άμεσο κίνδυνο

Tα φυτά που κινδυνεύουν ή βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο είναι τα εξής σαράντα επτά

Aχίλλειος του Mπαρμπέι (Achillea barbeyana) Φυτρώνει στην κορυφή Κόρακας των

Βαρδουσίων σε μικρό πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 200 φυτά και απειλείται από τη

βόσκηση Aλκάνα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Φυτρώνει σε μια παραλία μεταξύ

Ναυπλίου και Τολού και απειλείται από την τουριστικοποίηση Πιστευόταν ότι έχει χαθεί

αλλά ξαναβρέθηκε πρόσφατα Aνδροκύμβιο του Pέχινγκερ (Androcymbium rechingeri)

Φυτρώνει στην Ελαφόνησο της Κρήτης και

στη γειτονική παραλία

Aστράγαλος ο στενόφυλλος (Asparagus

tenuifolius) Φυτό κοινό σε άλλες χώρες της

Ευρώπης στην Ελλάδα όμως υπάρχει μόνο

στον Aγιο Γερμανό των Πρεσπών

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria

leucadia) Eχει παρατηρηθεί μόνο σε μία

παραλία της Λευκάδας Mπιάρο του Φράας

(Biarum fraasianum) Φυτρώνει μόνο σε μια

τοποθεσία της Κωπαΐδας Mπονγκάρντια

το χρυσόγωνο (Bongardia chrysogonum)

Γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες της Πελοποννήσου όπου κινδυνεύει αν ξεχερσωθούν τα

χωράφια όπου έχει βρεθεί Bούπλευρο του Kακόσκαλου (Bupleurum kakiscale) Φυτρώνει

μόνο στην τοποθεσία Κακόσκαλο του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς Mπυφόνια η ευβοϊκή

(Bufonia euboica) Tο βρίσκουμε μόνο σε μια τοποθεσία με σερπεντινικά πετρώματα κοντά

στη λίμνη Ευβοίας Μια διαπλάτυνση του παραλιακού δρόμου είναι πιθανό να το οδηγήσει

στην εξαφάνιση Kαλλιτρίχη η ωραία (Callitriche pulchra) Ζει μόνο σʹ έναν μικρό υγρότοπο

της νήσου Γαύδος στα νότια της Κρήτης Αν ο υγρότοπος αποξηρανθεί το είδος θα χαθεί

από την Ελλάδα Kρουτσιάτα η ταυρική (Cruciata taurica) υποείδος euboica Σπάνιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 8

ενδημικό του όρους Δίρφυ Ευβοίας Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν από

τη βόσκηση

Kεφαλάνθηρο το καλυπτροφώρο (Cephalanthera cuculata) Σπάνιο ορχεοειδές ενδημικό της

Κρήτης Φυτρώνει στα μεγάλα κρητικά βουνά σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν

από την υπερβόσκηση Kενταύρια της Aιτωλίας (Centaurea aetolica) Eνα ενδημικό της

Αιτωλίας με δύο‐τρεις πληθυσμούς που κινδυνεύουν άμεσα λόγω ανθρωπίνων

επεμβάσεων στους βιοτόπους τους Kενταύρια η αμβλήφυλλη (Centaurea amplifolia) Φυτό

γνωστό από γειτονικές χώρες που στην Ελλάδα φυτρώνει μόνο στο όρος Ζήρεια με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 10 άτομα Πιστευόταν ότι έχει χαθεί και ξαναβρέθηκε

πρόσφατα Kενταύρια του Tσάρελ (Centaurea charrelii) Από την Eδεσσα όπου είχε βρεθεί

παλιότερα έχει χαθεί Βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια στον Δομοκό με πολύ λίγα φυτά

Kενταύρια η ατελής (Centaurea incompleta) Eντοπίστηκε κοντά στο Λιτόχωρο με συνολικό

πληθυσμό μικρότερο από 50 φυτά Kενταύρια των μουσών (Centaurea musarum) Πολύ

σπάνιο ενδημικό του Παρνασσού που πιστευόταν ότι είχε χαθεί και ξαναβρέθηκε σε μια

μόνο τοποθεσία το 1995 Kενταύρια ποτηροειδής (Centaurea poculatoris) Φυτρώνει σε

μικρούς πληθυσμούς μόνο σε δύο μικρά φαράγγια της περιοχής των Σφακίων Kενταύρια

του Σπρούνερ (Centaurea spruneri) Σπάνιο ενδημικό της Αττικής Στις περιοχές που

φυτρώνει παρατηρείται οικοπεδοποίηση Kενταύρια η θρακική (Centaurea thracica)

Πρωτοβρέθηκε στη Βουλγαρική Θράκη Αργότερα βρέθηκε κοντά στην Καρδίτσα και κοντά

στα Γρεβενά σε μικρούς πληθυσμούς Kληματίς η ελισαβέτιος‐καρόλιος (Clematis

elisabethae‐carolae) Γνωστό μόνο από δύο

τοποθεσίες των Λευκών Ορέων της Κρήτης

Kομπέρια η κομπεριάνιος (Comperia

comperiana) Σπάνιο ορχεοειδές της Δ Ασίας

γνωστό από ελάχιστες τοποθεσίες στα νησιά

του Αν Αιγαίου Kονβόλβουλος ο

αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnos)

Πολύ σπάνιο πολυετές φυτό γνωστό μόνο από

ένα φαράγγι της Αν Κρήτης Πληθυσμός μόνο

λίγων ατόμων Δακτυλόρριζα η σαρκόχρωμη

(Dactylorrhiza incarnata) Ορχεοειδές κοινό στην

Ευρώπη αλλά πολύ σπάνιο στην Ελλάδα

Φυτρώνει μόνο σε δύο περιοχές στην Hπειρο και

στη Μακεδονία Xορστρισέα των δολινών

(Horstrissea dolinicola) Φυτρώνει μόνο σε δύο

laquoδολίνεςraquo στο όρος Ψηλορείτης Yπερικό το

αιχμηρό (Hypericum aciferum) Γνωστό μόνο

από δύο τοποθεσίες στη Νοτιοδυτική Κρήτη με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 100 άτομα

Iπομοία του Iμπεράτι (Ipomoea imperati) Φυτό

κοσμοπολίτικο που στην Ελλάδα φυτρώνει σε

Hμερομηνία 31‐08‐03 9

ελάχιστες παραλίες της Κρήτης και της Ρόδου Στις παραλίες αυτές αναπτύσσεται

τουριστική δραστηριότητα Iπομοία η βελοειδής (Ipomoea sagittata) Φυτό της τροπικής

Αμερικής που ήλθε στην Ελλάδα ως επιγενές

Επισημάνθηκε στην περιοχή του Ακτίου (Πρέβεζα) Γιουρινέα του Tαϋγέτου (Jurinea

taygetea) Τοπικό ενδημικό του Ταϋγέτου Υπάρχουν πολύ λίγα φυτά στην ανώτερη ζώνη

του βουνού όπου δέχονται έντονη πίεση λόγω της βόσκησης Λινάρια η λεπτοφυής (Linaria

tenuis) Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς σε αμμώδεις παραλίες της χερσονήσου του

Μαλέα και στην Ελαφόνησο Κινδυνεύει λόγω της τουριστικοποίησης Λίνο του Φοίτου

(Linum phitosianum) Τοπικό ενδημικό κοντά στο χωριό Βλαχιώτης Λακωνίας Υπάρχουν

μόνο 150‐200 φυτά μοναδικά στον κόσμο

Mινουάρτια του Bετστάιν (Minuartia wettsteinii) Tο βρίσκουμε στο βουνό Αφέντης

Καβούσης της Αν Κρήτης Απειλείται από την υπερβόσκηση Mινουαρτία του Bετστάιν

(Minuartia wettsteinii) υποείδος parnonia Πολύ σπάνιο ενδημικό του Πάρνωνα Φυτρώνει

μόνο σε μια πολύ περιορισμένη περιοχή Mυοσωτίς της Σολάνζ (Myosotis solange) Πολύ

σπάνιο φυτό ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από μια τοποθεσία στην

κορυφή Aγιο Πνεύμα Nεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Σπάνιο ενδημικό στα

Λευκά Oρη της Κρήτης στην κορυφή Σβουριχτή Δέχεται έντονη πίεση από τη βόσκηση

Oνοσμο του Στριντ (Onosma stridii) Πολύ σπάνιο φυτό ενδημικό στο όρος Καλλίδρομο σε

μια μικρή περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα Υπάρχουν λιγότερα από 50 άτομα του

είδους μοναδικά στον κόσμο Oροβάγχη η αιγυπτιακή (Orobanche aegyptiaca) Eχει βρεθεί

μόνο στο Δράπανο της Κεφαλονιάς Oρχις ο διάστικτος (Orchis puntculata) Σπάνιο

ασιατικό ορχεοειδές γνωστό στην Ελλάδα μόνο από τη Ρόδο και τη Θράκη σε πολύ μικρούς

πληθυσμούς Pανούνγκουλος ο ακτινότριχος (Ranunculus radinotrichus) Πολύ σπάνιο

ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες Σαπονάρια των

Γιάγκελ (Saponaria jagelii) Ενδημικό στο μικρό νησί Ελαφόνησος της Πελοποννήσου

Κινδυνεύει από το συνεχώς αυξανόμενο τουριστικό ρεύμα Σολντανέλα του Πηλίου

(Soldanella pelia) Τοπικό ενδημικό φυτό στο όρος Πήλιο γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες

όπου φυτρώνει δίπλα σε ρυάκια Σοληνανθός ο αλβανικός (Solenanthus albanicus) Σπάνιο

φυτό της Πίνδου γνωστό από τα βουνά Γράμμος Δούσκο και Κακαρδίτσα Απειλείται από

τη βόσκηση Θέσιο των βλάχων (Thesium vlachorum) Τοπικό ενδημικό του Γράμμου σε μια

περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα κοντά στην κορυφή Επάνω Αρένα Bιόλα η

κεφαλληνιακή (Viola cephalonica) Φυτρώνει στην κορυφή του Αίνου σε μια μικρή έκταση

Κινδυνεύει από την επέκταση των εγκαταστάσεων τηλεπικοινωνιών Bερόνικα της Oίτης

(Veronica oetea) Φυτό ενδημικό του όρους Οίτη Φυτρώνει σε δύο μόνο περιοχές με υγρά

λιβάδια που το καλοκαίρι βόσκονται Bίγκα η βαλκανική (Vinca balcanica) Φυτό ενδημικό

της Βαλκανικής που όμως στη χώρα μας φυτρώνει μόνο σʹ ένα λιβάδι του χωριού

Μηλεώνας Μακεδονίας Αν το λιβάδι καλλιεργηθεί το είδος κινδυνεύει άμεσα

Γουντγουόρντια η ριζοβολούσα (Woodwardia radicans) Σπάνιο πτεριδόφυτο που στην

Ελλάδα απαντάται μόνο σε λίγες υγρές τοποθεσίες της Δ Κρήτης

Hμερομηνία 31‐08‐03 10

Tρωτά και σπάνια

Σύμφωνα με έναν κατάλογο που έχω δημοσιεύσει στο βιβλίο μου laquoΒοτανικοί Παράδεισοι

της Ελλάδαςraquo τα τρωτά είδη ανέρχονται σε περίπου 400 Oμως από αυτά ίσως μερικά να

έπρεπε να μπουν στην κατηγορία κινδυνεύοντα και αυτό είναι κάτι που απαιτεί επιτόπια

έρευνα

Στο αρχείο που έχω σχηματίσει όταν συνεργάστηκα με τα προγράμματα CORINE και

laquoΦιλώτηςraquo περιλαμβάνονται περισσότερα από 800 είδη και υποείδη που θα έπρεπε να

χαρακτηρισθούν σπάνια Πρόκειται για τοπικά ενδημικά ενός μόνο βουνού ή νησιού ή για

είδη με περιορισμένη εξάπλωση ή τέλος για φυτά ασιατικά και αφρικανικά που στην

Ελλάδα εμφανίζονται σε μία ή περισσότερες τοποθεσίες ή φυτά της Β Ευρώπης και των

Aλπεων με σποραδικές εμφανίσεις στον ελληνικό χώρο

Xωρίς επαρκή στοιχεία

Tα είδη για τα οποία δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία αριθμούν επίσης αρκετές

εκατοντάδες Με τον καιρό όμως λιγοστεύουν καθώς προχωρεί η έρευνα και ξεκαθαρίζεται

η εξάπλωσή τους ή εν τω μεταξύ επισημαίνονται οι κίνδυνοι

Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες φυτών που για τη χώρα μας παρουσιάζουν ιδιαίτερο

ενδιαφέρον Πρόκειται για είδη που δεν κινδυνεύουν αλλά είναι ενδημικά της Βαλκανικής

ή για είδη ενδημικά της Ελλάδας με μεγάλη όμως εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Με λίγα λόγια μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι το ένα στα δύο ελληνικά φυτά είναι λίγο‐

πολύ σπάνιο και έχει κάποια ιδιαίτερη αξία Γιʹ αυτόν ακριβώς το λόγο η Ελλάδα θεωρείται

και είναι ένας βοτανικός παράδεισος

Hμερομηνία 31‐08‐03 11

Στα βουνά της Πελοποννήσου

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ Αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Τομέας

Βιολογίας Φυτών Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΠEΛOΠONNHΣOΣ με την ποικιλία των βιοτόπων της αλλά και την αφθονία των

οικολογικών θώκων που προσφέρει φιλοξενεί στα βουνά στα φαράγγια αλλά και στις

πεδιάδες της τον σημαντικό αριθμό των 2400 περίπου αυτοφυών φυτών από τα οποία 342

είναι ελληνικά ενδημικά Aπό αυτά τα 138 φύονται αποκλειστικά στην Πελοπόννησο

Τα βουνά της Πελοποννήσου αποτελούν σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας ιδιαίτερα

χλωριδικής ποικιλότητας Aνάλογα με τον αριθμό των ενδημικών φυτών που φιλοξενούν

θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως εξής

Πρώτη σε σπουδαιότητα έρχεται η περιοχή

της οροσειράς του Ταϋγέτου με 147

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 17 είναι

τοπικά ενδημικά αναπτύσσονται δηλαδή

μόνο στον Ταΰγετο 38 είναι ενδημικά της

Πελοποννήσου ενώ τα υπόλοιπα 91 έχουν

ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Ακολουθεί η περιοχή του Χελμού με 123

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 5 είναι τοπικά

ενδημικά άλλα 28 αναπτύσσονται μόνο

στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 90

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Στην περιοχή της Κυλλήνης

παρατηρούνται 119 ενδημικά είδη από τα οποία 4 είναι τοπικά ενδημικά άλλα 27 φύονται

μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 88 έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό

χώρο Tέλος στην περιοχή του Πάρνωνα υπάρχουν 108 ενδημικά φυτά από τα οποία 4 είναι

τοπικά ενδημικά άλλα 34 αναπτύσσονται μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 69

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Τα υπόλοιπα βουνά μολονότι δεν

φιλοξενούν τοπικά ενδημικά φυτά αποτελούν σημαντικές περιοχές για ελληνικά ενδημικά

φυτά Tα σπουδαιότερα από αυτά κατά αριθμό φυτών είναι Ερύμανθος 61 Μαίναλο 56

και Παναχαϊκό 43

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για την Πελοπόννησο είναι ότι περισσότερα από 190

ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία τα 49 είναι τοπικά ενδημικά της Πελοποννήσου

αναπτύσσονται σε πεδινές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές της

Φυσικά δεν είναι όλα τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου απειλούμενα και λίγα από

αυτά μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται υπό άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης Tα

παραδείγματα που ακολουθούν ανήκουν στις κυριότερες κατηγορίες επικινδυνότητας

σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Eνωσης για την Προστασία της Φύσης

Hμερομηνία 31‐08‐03 12

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

άλλο (icarica) μόνο στην Ικαρία το τρίτο (hellenica) στην Κεντρική Ελλάδα Εύβοια και

Πελοπόννησο το τέταρτο (triternata) μόνο στο όρος Μενοίκιο της Μακεδονίας και το

πέμπτο (russi) στα νησιά του Ιονίου

Eκδόσεις

Στη χώρα μας δεν έχει δυστυχώς ακόμη

ολοκληρωθεί η έκδοση της Ελληνικής

Χλωρίδας οι προσπάθειες όμως προς

αυτήν την κατεύθυνση έχουν αρχίσει εδώ

και δύο δεκαετίες Το 1986 εκδόθηκε από το

Κέιμπριτζ ο πρώτος τόμος της laquoMountain

Flora of Greeceraquo Εκδότης ο καθηγητής

Arne Strid από το Πανεπιστήμιο της

Κοπεγχάγης Ο δεύτερος και τελευταίος

τόμος κυκλοφόρησε το 1991 από την

Οξφόρδη Σʹ αυτόν τον τόμο εκτός του A

Strid συνεργάστηκε ως συνεκδότης και η

Κινέζα Kit Tan πρώην συνεργάτις του

καθηγητή P Davis στο Εδιμβούργο Στη

laquoMountain Flora of Greeceraquo περιγράφονται

λεπτομερώς περίπου 2000 είδη και υποείδη

φυτών ή περίπου το ένα τρίτο των φυτών

της Ελλάδας

Στο μεταξύ το Πανεπιστήμιο της

Κοπεγχάγης σε συνεργασία με τα

Πανεπιστήμια Πατρών Θεσσαλονίκης και

Αθηνών έχει αρχίσει την προετοιμασία

για την έκδοση της laquoFlora Hellenicaraquo που υπολογίζεται ότι θα φτάσει τους 10 τόμους Ο

πρώτος τόμος εκδόθηκε από τους A Strid και Kit Tan το 1997 και ο δεύτερος μόλις πριν από

ένα χρόνο Την εποπτεία της έκδοσης έχει τριμελής επιτροπή την οποία απαρτίζουν οι

καθηγητές Δ Φοίτος (πρόεδρος) από το Πανεπιστήμιο της Πάτρας A Strid (γραμματέας)

από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και S Snogerup από το Πανεπιστήμιο του Λουντ

(Σουηδία) Στη συγγραφή των διαφόρων κεφαλαίων του μνημειώδους αυτού έργου

συμμετέχουν όλοι οι Eλληνες ειδικοί καθώς και πολλοί επιστήμονες από άλλες

ευρωπαϊκές χώρες που μελετούν την ελληνική χλωρίδα

Ελπίζεται ότι οι διαδικασίες έκδοσης θα επιταχυνθούν από δω και πέρα και έτσι θα

μπορέσει και η χώρα μας να αποκτήσει ένα ολοκληρωμένο έργο για τη χλωρίδα της

Hμερομηνία 31‐08‐03 6

Kιβωτός για σπάνια φυτά

Γ ΣΦHKAΣ Πρόεδρος της Eλληνικής Eταιρείας Προστασίας της Φύσης

BOTANIKOΣ παράδεισος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί η Eλλάδα όπου σύμφωνα με το

αρχείο της laquoFlora Hellenicaraquo φυτρώνουν περίπου 5700 είδη φυτών ή περίπου 6200 είδη και

υποείδη Tα περισσότερα από αυτά είναι κοινά και δεν κινδυνεύουν με εξαφάνιση Για

παράδειγμα η κοινή παπαρούνα (Papaver rhoeas) δεν μπορούμε να πούμε ότι κινδυνεύει

αν και οι πληθυσμοί της παρουσιάζουν κάθετη μείωση λόγω της μοντέρνας γεωργίας και

της χρήσης επιλεκτικών ζιζανιοκτόνων Η κίτρινη μαργαρίτα (Chrysanthemum coronarium)

καταφέρνει να φυτρώνει παντού αρκεί να βρει λίγα μπάζα ή ένα οικόπεδο ή ένα χέρσο

χωράφι ή ακόμα και στις άκρες των δρόμων Φυσικά ένα τέτοιο φυτό θα είναι από τα

τελευταία που θα χαθούν από τη φύση ακόμη και ύστερα από μια μεγάλη οικολογική

καταστροφή όπως πχ μια ξηρασία

Αντίθετα υπάρχουν είδη φυτών που απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και άλλα που έχουν

κιόλας εξαφανιστεί γιατί α) οι πληθυσμοί τους είναι ή ήταν πολύ μικροί και φυτρώνουν ή

φύτρωναν σε πολύ περιορισμένη έκταση β) δεν έχουν μεγάλες ικανότητες προσαρμογής ή

απαιτούν ειδικές συνθήκες κλίματος και εδάφους για να ευδοκιμήσουν γ) φαίνεται να

παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα γονιμοποίησης και πολλαπλασιασμού

Για τους παραπάνω λόγους η Διεθνής Eνωση

Προστασίας της Φύσης (IUCN) έχει θεσπίσει

ορισμένες κατηγορίες όσον αφορά το βαθμό

απειλής για τα διάφορα είδη του φυτικού

βασιλείου Οι κατηγορίες αυτές είναι οι

κάτωθι Εξαφανισθέν (Extinct) Είδος σε

άμεσο κίνδυνο (Critically endangered)

Κινδυνεύον (Endangered) Τρωτό (Vulnerable)

Σπάνιο (Rare) Είδος σε αμφίβολη κατάσταση

λόγω έλλειψης στοιχείων (Data deficient)

Είδος εξαφανισμένο από τη φύση σωζόμενο

σε κάποιους βοτανικούς κήπους (Extinct in the

wild) Οι κατηγορίες αυτές ισχύουν και για τη

χώρα μας

Προκειμένου να κατατάξουμε τα ελληνικά

φυτά σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες

θα πρέπει να ανατρέξουμε στις εξής πηγές 1

laquoMountain Flora of Greeceraquo 2 laquoFlora

Hellenicaraquo 3 laquoThe Red Data Book of Rare and

Threatened Plants of Greeceraquo έκδοση του

WWF 4 Τράπεζα στοιχείων (Database) του

Hμερομηνία 31‐08‐03 7

προγράμματος CORINE της Ευρωπαϊκής Eνωσης 5 Τράπεζα στοιχείων του προγράμματος

laquoΦιλώτηςraquo του Πολυτεχνείου Αθηνών 6 laquoΟι Βοτανικοί Παράδεισοι της Ελλάδαςraquo του

υπογράφοντος εκδ Τουμπής

Εξαφανισμένα

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία στην Ελλάδα έχουν με βεβαιότητα

εξαφανιστεί μόνο πέντε είδη φυτών τα οποία δεν έχουν παρατηρηθεί εδώ και τουλάχιστον

πενήντα χρόνια Αυτά είναι Ο Αστράγαλος της Iδης (Astragalus idaeus) που φύτρωνε στα

βουνά της Κρήτης Δίκτη και Ψηλορείτη Η Κενταύρια του Τούντα (Centaurea tuntasia) που

είχε εντοπιστεί στα Λιόσια και στον Μαραθώνα Η Κενταύρια του Σίμπθορπ (Centaurea

sibthorpii) που φύτρωνε στην Αττική Το Γεοκάρυο του Μπορνμύλλερ (Geocaryum

bornmuelleri) που είχε βρεθεί στη Θάσο Η Σατουρέγια της Ακρόπολης (Satureja

acropolitana) που είχε παρατηρηθεί στην Ακρόπολη της Αθήνας

Kινδυνεύοντα ή σε άμεσο κίνδυνο

Tα φυτά που κινδυνεύουν ή βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο είναι τα εξής σαράντα επτά

Aχίλλειος του Mπαρμπέι (Achillea barbeyana) Φυτρώνει στην κορυφή Κόρακας των

Βαρδουσίων σε μικρό πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 200 φυτά και απειλείται από τη

βόσκηση Aλκάνα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Φυτρώνει σε μια παραλία μεταξύ

Ναυπλίου και Τολού και απειλείται από την τουριστικοποίηση Πιστευόταν ότι έχει χαθεί

αλλά ξαναβρέθηκε πρόσφατα Aνδροκύμβιο του Pέχινγκερ (Androcymbium rechingeri)

Φυτρώνει στην Ελαφόνησο της Κρήτης και

στη γειτονική παραλία

Aστράγαλος ο στενόφυλλος (Asparagus

tenuifolius) Φυτό κοινό σε άλλες χώρες της

Ευρώπης στην Ελλάδα όμως υπάρχει μόνο

στον Aγιο Γερμανό των Πρεσπών

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria

leucadia) Eχει παρατηρηθεί μόνο σε μία

παραλία της Λευκάδας Mπιάρο του Φράας

(Biarum fraasianum) Φυτρώνει μόνο σε μια

τοποθεσία της Κωπαΐδας Mπονγκάρντια

το χρυσόγωνο (Bongardia chrysogonum)

Γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες της Πελοποννήσου όπου κινδυνεύει αν ξεχερσωθούν τα

χωράφια όπου έχει βρεθεί Bούπλευρο του Kακόσκαλου (Bupleurum kakiscale) Φυτρώνει

μόνο στην τοποθεσία Κακόσκαλο του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς Mπυφόνια η ευβοϊκή

(Bufonia euboica) Tο βρίσκουμε μόνο σε μια τοποθεσία με σερπεντινικά πετρώματα κοντά

στη λίμνη Ευβοίας Μια διαπλάτυνση του παραλιακού δρόμου είναι πιθανό να το οδηγήσει

στην εξαφάνιση Kαλλιτρίχη η ωραία (Callitriche pulchra) Ζει μόνο σʹ έναν μικρό υγρότοπο

της νήσου Γαύδος στα νότια της Κρήτης Αν ο υγρότοπος αποξηρανθεί το είδος θα χαθεί

από την Ελλάδα Kρουτσιάτα η ταυρική (Cruciata taurica) υποείδος euboica Σπάνιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 8

ενδημικό του όρους Δίρφυ Ευβοίας Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν από

τη βόσκηση

Kεφαλάνθηρο το καλυπτροφώρο (Cephalanthera cuculata) Σπάνιο ορχεοειδές ενδημικό της

Κρήτης Φυτρώνει στα μεγάλα κρητικά βουνά σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν

από την υπερβόσκηση Kενταύρια της Aιτωλίας (Centaurea aetolica) Eνα ενδημικό της

Αιτωλίας με δύο‐τρεις πληθυσμούς που κινδυνεύουν άμεσα λόγω ανθρωπίνων

επεμβάσεων στους βιοτόπους τους Kενταύρια η αμβλήφυλλη (Centaurea amplifolia) Φυτό

γνωστό από γειτονικές χώρες που στην Ελλάδα φυτρώνει μόνο στο όρος Ζήρεια με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 10 άτομα Πιστευόταν ότι έχει χαθεί και ξαναβρέθηκε

πρόσφατα Kενταύρια του Tσάρελ (Centaurea charrelii) Από την Eδεσσα όπου είχε βρεθεί

παλιότερα έχει χαθεί Βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια στον Δομοκό με πολύ λίγα φυτά

Kενταύρια η ατελής (Centaurea incompleta) Eντοπίστηκε κοντά στο Λιτόχωρο με συνολικό

πληθυσμό μικρότερο από 50 φυτά Kενταύρια των μουσών (Centaurea musarum) Πολύ

σπάνιο ενδημικό του Παρνασσού που πιστευόταν ότι είχε χαθεί και ξαναβρέθηκε σε μια

μόνο τοποθεσία το 1995 Kενταύρια ποτηροειδής (Centaurea poculatoris) Φυτρώνει σε

μικρούς πληθυσμούς μόνο σε δύο μικρά φαράγγια της περιοχής των Σφακίων Kενταύρια

του Σπρούνερ (Centaurea spruneri) Σπάνιο ενδημικό της Αττικής Στις περιοχές που

φυτρώνει παρατηρείται οικοπεδοποίηση Kενταύρια η θρακική (Centaurea thracica)

Πρωτοβρέθηκε στη Βουλγαρική Θράκη Αργότερα βρέθηκε κοντά στην Καρδίτσα και κοντά

στα Γρεβενά σε μικρούς πληθυσμούς Kληματίς η ελισαβέτιος‐καρόλιος (Clematis

elisabethae‐carolae) Γνωστό μόνο από δύο

τοποθεσίες των Λευκών Ορέων της Κρήτης

Kομπέρια η κομπεριάνιος (Comperia

comperiana) Σπάνιο ορχεοειδές της Δ Ασίας

γνωστό από ελάχιστες τοποθεσίες στα νησιά

του Αν Αιγαίου Kονβόλβουλος ο

αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnos)

Πολύ σπάνιο πολυετές φυτό γνωστό μόνο από

ένα φαράγγι της Αν Κρήτης Πληθυσμός μόνο

λίγων ατόμων Δακτυλόρριζα η σαρκόχρωμη

(Dactylorrhiza incarnata) Ορχεοειδές κοινό στην

Ευρώπη αλλά πολύ σπάνιο στην Ελλάδα

Φυτρώνει μόνο σε δύο περιοχές στην Hπειρο και

στη Μακεδονία Xορστρισέα των δολινών

(Horstrissea dolinicola) Φυτρώνει μόνο σε δύο

laquoδολίνεςraquo στο όρος Ψηλορείτης Yπερικό το

αιχμηρό (Hypericum aciferum) Γνωστό μόνο

από δύο τοποθεσίες στη Νοτιοδυτική Κρήτη με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 100 άτομα

Iπομοία του Iμπεράτι (Ipomoea imperati) Φυτό

κοσμοπολίτικο που στην Ελλάδα φυτρώνει σε

Hμερομηνία 31‐08‐03 9

ελάχιστες παραλίες της Κρήτης και της Ρόδου Στις παραλίες αυτές αναπτύσσεται

τουριστική δραστηριότητα Iπομοία η βελοειδής (Ipomoea sagittata) Φυτό της τροπικής

Αμερικής που ήλθε στην Ελλάδα ως επιγενές

Επισημάνθηκε στην περιοχή του Ακτίου (Πρέβεζα) Γιουρινέα του Tαϋγέτου (Jurinea

taygetea) Τοπικό ενδημικό του Ταϋγέτου Υπάρχουν πολύ λίγα φυτά στην ανώτερη ζώνη

του βουνού όπου δέχονται έντονη πίεση λόγω της βόσκησης Λινάρια η λεπτοφυής (Linaria

tenuis) Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς σε αμμώδεις παραλίες της χερσονήσου του

Μαλέα και στην Ελαφόνησο Κινδυνεύει λόγω της τουριστικοποίησης Λίνο του Φοίτου

(Linum phitosianum) Τοπικό ενδημικό κοντά στο χωριό Βλαχιώτης Λακωνίας Υπάρχουν

μόνο 150‐200 φυτά μοναδικά στον κόσμο

Mινουάρτια του Bετστάιν (Minuartia wettsteinii) Tο βρίσκουμε στο βουνό Αφέντης

Καβούσης της Αν Κρήτης Απειλείται από την υπερβόσκηση Mινουαρτία του Bετστάιν

(Minuartia wettsteinii) υποείδος parnonia Πολύ σπάνιο ενδημικό του Πάρνωνα Φυτρώνει

μόνο σε μια πολύ περιορισμένη περιοχή Mυοσωτίς της Σολάνζ (Myosotis solange) Πολύ

σπάνιο φυτό ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από μια τοποθεσία στην

κορυφή Aγιο Πνεύμα Nεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Σπάνιο ενδημικό στα

Λευκά Oρη της Κρήτης στην κορυφή Σβουριχτή Δέχεται έντονη πίεση από τη βόσκηση

Oνοσμο του Στριντ (Onosma stridii) Πολύ σπάνιο φυτό ενδημικό στο όρος Καλλίδρομο σε

μια μικρή περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα Υπάρχουν λιγότερα από 50 άτομα του

είδους μοναδικά στον κόσμο Oροβάγχη η αιγυπτιακή (Orobanche aegyptiaca) Eχει βρεθεί

μόνο στο Δράπανο της Κεφαλονιάς Oρχις ο διάστικτος (Orchis puntculata) Σπάνιο

ασιατικό ορχεοειδές γνωστό στην Ελλάδα μόνο από τη Ρόδο και τη Θράκη σε πολύ μικρούς

πληθυσμούς Pανούνγκουλος ο ακτινότριχος (Ranunculus radinotrichus) Πολύ σπάνιο

ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες Σαπονάρια των

Γιάγκελ (Saponaria jagelii) Ενδημικό στο μικρό νησί Ελαφόνησος της Πελοποννήσου

Κινδυνεύει από το συνεχώς αυξανόμενο τουριστικό ρεύμα Σολντανέλα του Πηλίου

(Soldanella pelia) Τοπικό ενδημικό φυτό στο όρος Πήλιο γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες

όπου φυτρώνει δίπλα σε ρυάκια Σοληνανθός ο αλβανικός (Solenanthus albanicus) Σπάνιο

φυτό της Πίνδου γνωστό από τα βουνά Γράμμος Δούσκο και Κακαρδίτσα Απειλείται από

τη βόσκηση Θέσιο των βλάχων (Thesium vlachorum) Τοπικό ενδημικό του Γράμμου σε μια

περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα κοντά στην κορυφή Επάνω Αρένα Bιόλα η

κεφαλληνιακή (Viola cephalonica) Φυτρώνει στην κορυφή του Αίνου σε μια μικρή έκταση

Κινδυνεύει από την επέκταση των εγκαταστάσεων τηλεπικοινωνιών Bερόνικα της Oίτης

(Veronica oetea) Φυτό ενδημικό του όρους Οίτη Φυτρώνει σε δύο μόνο περιοχές με υγρά

λιβάδια που το καλοκαίρι βόσκονται Bίγκα η βαλκανική (Vinca balcanica) Φυτό ενδημικό

της Βαλκανικής που όμως στη χώρα μας φυτρώνει μόνο σʹ ένα λιβάδι του χωριού

Μηλεώνας Μακεδονίας Αν το λιβάδι καλλιεργηθεί το είδος κινδυνεύει άμεσα

Γουντγουόρντια η ριζοβολούσα (Woodwardia radicans) Σπάνιο πτεριδόφυτο που στην

Ελλάδα απαντάται μόνο σε λίγες υγρές τοποθεσίες της Δ Κρήτης

Hμερομηνία 31‐08‐03 10

Tρωτά και σπάνια

Σύμφωνα με έναν κατάλογο που έχω δημοσιεύσει στο βιβλίο μου laquoΒοτανικοί Παράδεισοι

της Ελλάδαςraquo τα τρωτά είδη ανέρχονται σε περίπου 400 Oμως από αυτά ίσως μερικά να

έπρεπε να μπουν στην κατηγορία κινδυνεύοντα και αυτό είναι κάτι που απαιτεί επιτόπια

έρευνα

Στο αρχείο που έχω σχηματίσει όταν συνεργάστηκα με τα προγράμματα CORINE και

laquoΦιλώτηςraquo περιλαμβάνονται περισσότερα από 800 είδη και υποείδη που θα έπρεπε να

χαρακτηρισθούν σπάνια Πρόκειται για τοπικά ενδημικά ενός μόνο βουνού ή νησιού ή για

είδη με περιορισμένη εξάπλωση ή τέλος για φυτά ασιατικά και αφρικανικά που στην

Ελλάδα εμφανίζονται σε μία ή περισσότερες τοποθεσίες ή φυτά της Β Ευρώπης και των

Aλπεων με σποραδικές εμφανίσεις στον ελληνικό χώρο

Xωρίς επαρκή στοιχεία

Tα είδη για τα οποία δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία αριθμούν επίσης αρκετές

εκατοντάδες Με τον καιρό όμως λιγοστεύουν καθώς προχωρεί η έρευνα και ξεκαθαρίζεται

η εξάπλωσή τους ή εν τω μεταξύ επισημαίνονται οι κίνδυνοι

Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες φυτών που για τη χώρα μας παρουσιάζουν ιδιαίτερο

ενδιαφέρον Πρόκειται για είδη που δεν κινδυνεύουν αλλά είναι ενδημικά της Βαλκανικής

ή για είδη ενδημικά της Ελλάδας με μεγάλη όμως εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Με λίγα λόγια μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι το ένα στα δύο ελληνικά φυτά είναι λίγο‐

πολύ σπάνιο και έχει κάποια ιδιαίτερη αξία Γιʹ αυτόν ακριβώς το λόγο η Ελλάδα θεωρείται

και είναι ένας βοτανικός παράδεισος

Hμερομηνία 31‐08‐03 11

Στα βουνά της Πελοποννήσου

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ Αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Τομέας

Βιολογίας Φυτών Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΠEΛOΠONNHΣOΣ με την ποικιλία των βιοτόπων της αλλά και την αφθονία των

οικολογικών θώκων που προσφέρει φιλοξενεί στα βουνά στα φαράγγια αλλά και στις

πεδιάδες της τον σημαντικό αριθμό των 2400 περίπου αυτοφυών φυτών από τα οποία 342

είναι ελληνικά ενδημικά Aπό αυτά τα 138 φύονται αποκλειστικά στην Πελοπόννησο

Τα βουνά της Πελοποννήσου αποτελούν σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας ιδιαίτερα

χλωριδικής ποικιλότητας Aνάλογα με τον αριθμό των ενδημικών φυτών που φιλοξενούν

θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως εξής

Πρώτη σε σπουδαιότητα έρχεται η περιοχή

της οροσειράς του Ταϋγέτου με 147

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 17 είναι

τοπικά ενδημικά αναπτύσσονται δηλαδή

μόνο στον Ταΰγετο 38 είναι ενδημικά της

Πελοποννήσου ενώ τα υπόλοιπα 91 έχουν

ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Ακολουθεί η περιοχή του Χελμού με 123

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 5 είναι τοπικά

ενδημικά άλλα 28 αναπτύσσονται μόνο

στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 90

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Στην περιοχή της Κυλλήνης

παρατηρούνται 119 ενδημικά είδη από τα οποία 4 είναι τοπικά ενδημικά άλλα 27 φύονται

μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 88 έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό

χώρο Tέλος στην περιοχή του Πάρνωνα υπάρχουν 108 ενδημικά φυτά από τα οποία 4 είναι

τοπικά ενδημικά άλλα 34 αναπτύσσονται μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 69

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Τα υπόλοιπα βουνά μολονότι δεν

φιλοξενούν τοπικά ενδημικά φυτά αποτελούν σημαντικές περιοχές για ελληνικά ενδημικά

φυτά Tα σπουδαιότερα από αυτά κατά αριθμό φυτών είναι Ερύμανθος 61 Μαίναλο 56

και Παναχαϊκό 43

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για την Πελοπόννησο είναι ότι περισσότερα από 190

ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία τα 49 είναι τοπικά ενδημικά της Πελοποννήσου

αναπτύσσονται σε πεδινές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές της

Φυσικά δεν είναι όλα τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου απειλούμενα και λίγα από

αυτά μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται υπό άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης Tα

παραδείγματα που ακολουθούν ανήκουν στις κυριότερες κατηγορίες επικινδυνότητας

σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Eνωσης για την Προστασία της Φύσης

Hμερομηνία 31‐08‐03 12

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Kιβωτός για σπάνια φυτά

Γ ΣΦHKAΣ Πρόεδρος της Eλληνικής Eταιρείας Προστασίας της Φύσης

BOTANIKOΣ παράδεισος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί η Eλλάδα όπου σύμφωνα με το

αρχείο της laquoFlora Hellenicaraquo φυτρώνουν περίπου 5700 είδη φυτών ή περίπου 6200 είδη και

υποείδη Tα περισσότερα από αυτά είναι κοινά και δεν κινδυνεύουν με εξαφάνιση Για

παράδειγμα η κοινή παπαρούνα (Papaver rhoeas) δεν μπορούμε να πούμε ότι κινδυνεύει

αν και οι πληθυσμοί της παρουσιάζουν κάθετη μείωση λόγω της μοντέρνας γεωργίας και

της χρήσης επιλεκτικών ζιζανιοκτόνων Η κίτρινη μαργαρίτα (Chrysanthemum coronarium)

καταφέρνει να φυτρώνει παντού αρκεί να βρει λίγα μπάζα ή ένα οικόπεδο ή ένα χέρσο

χωράφι ή ακόμα και στις άκρες των δρόμων Φυσικά ένα τέτοιο φυτό θα είναι από τα

τελευταία που θα χαθούν από τη φύση ακόμη και ύστερα από μια μεγάλη οικολογική

καταστροφή όπως πχ μια ξηρασία

Αντίθετα υπάρχουν είδη φυτών που απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και άλλα που έχουν

κιόλας εξαφανιστεί γιατί α) οι πληθυσμοί τους είναι ή ήταν πολύ μικροί και φυτρώνουν ή

φύτρωναν σε πολύ περιορισμένη έκταση β) δεν έχουν μεγάλες ικανότητες προσαρμογής ή

απαιτούν ειδικές συνθήκες κλίματος και εδάφους για να ευδοκιμήσουν γ) φαίνεται να

παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα γονιμοποίησης και πολλαπλασιασμού

Για τους παραπάνω λόγους η Διεθνής Eνωση

Προστασίας της Φύσης (IUCN) έχει θεσπίσει

ορισμένες κατηγορίες όσον αφορά το βαθμό

απειλής για τα διάφορα είδη του φυτικού

βασιλείου Οι κατηγορίες αυτές είναι οι

κάτωθι Εξαφανισθέν (Extinct) Είδος σε

άμεσο κίνδυνο (Critically endangered)

Κινδυνεύον (Endangered) Τρωτό (Vulnerable)

Σπάνιο (Rare) Είδος σε αμφίβολη κατάσταση

λόγω έλλειψης στοιχείων (Data deficient)

Είδος εξαφανισμένο από τη φύση σωζόμενο

σε κάποιους βοτανικούς κήπους (Extinct in the

wild) Οι κατηγορίες αυτές ισχύουν και για τη

χώρα μας

Προκειμένου να κατατάξουμε τα ελληνικά

φυτά σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες

θα πρέπει να ανατρέξουμε στις εξής πηγές 1

laquoMountain Flora of Greeceraquo 2 laquoFlora

Hellenicaraquo 3 laquoThe Red Data Book of Rare and

Threatened Plants of Greeceraquo έκδοση του

WWF 4 Τράπεζα στοιχείων (Database) του

Hμερομηνία 31‐08‐03 7

προγράμματος CORINE της Ευρωπαϊκής Eνωσης 5 Τράπεζα στοιχείων του προγράμματος

laquoΦιλώτηςraquo του Πολυτεχνείου Αθηνών 6 laquoΟι Βοτανικοί Παράδεισοι της Ελλάδαςraquo του

υπογράφοντος εκδ Τουμπής

Εξαφανισμένα

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία στην Ελλάδα έχουν με βεβαιότητα

εξαφανιστεί μόνο πέντε είδη φυτών τα οποία δεν έχουν παρατηρηθεί εδώ και τουλάχιστον

πενήντα χρόνια Αυτά είναι Ο Αστράγαλος της Iδης (Astragalus idaeus) που φύτρωνε στα

βουνά της Κρήτης Δίκτη και Ψηλορείτη Η Κενταύρια του Τούντα (Centaurea tuntasia) που

είχε εντοπιστεί στα Λιόσια και στον Μαραθώνα Η Κενταύρια του Σίμπθορπ (Centaurea

sibthorpii) που φύτρωνε στην Αττική Το Γεοκάρυο του Μπορνμύλλερ (Geocaryum

bornmuelleri) που είχε βρεθεί στη Θάσο Η Σατουρέγια της Ακρόπολης (Satureja

acropolitana) που είχε παρατηρηθεί στην Ακρόπολη της Αθήνας

Kινδυνεύοντα ή σε άμεσο κίνδυνο

Tα φυτά που κινδυνεύουν ή βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο είναι τα εξής σαράντα επτά

Aχίλλειος του Mπαρμπέι (Achillea barbeyana) Φυτρώνει στην κορυφή Κόρακας των

Βαρδουσίων σε μικρό πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 200 φυτά και απειλείται από τη

βόσκηση Aλκάνα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Φυτρώνει σε μια παραλία μεταξύ

Ναυπλίου και Τολού και απειλείται από την τουριστικοποίηση Πιστευόταν ότι έχει χαθεί

αλλά ξαναβρέθηκε πρόσφατα Aνδροκύμβιο του Pέχινγκερ (Androcymbium rechingeri)

Φυτρώνει στην Ελαφόνησο της Κρήτης και

στη γειτονική παραλία

Aστράγαλος ο στενόφυλλος (Asparagus

tenuifolius) Φυτό κοινό σε άλλες χώρες της

Ευρώπης στην Ελλάδα όμως υπάρχει μόνο

στον Aγιο Γερμανό των Πρεσπών

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria

leucadia) Eχει παρατηρηθεί μόνο σε μία

παραλία της Λευκάδας Mπιάρο του Φράας

(Biarum fraasianum) Φυτρώνει μόνο σε μια

τοποθεσία της Κωπαΐδας Mπονγκάρντια

το χρυσόγωνο (Bongardia chrysogonum)

Γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες της Πελοποννήσου όπου κινδυνεύει αν ξεχερσωθούν τα

χωράφια όπου έχει βρεθεί Bούπλευρο του Kακόσκαλου (Bupleurum kakiscale) Φυτρώνει

μόνο στην τοποθεσία Κακόσκαλο του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς Mπυφόνια η ευβοϊκή

(Bufonia euboica) Tο βρίσκουμε μόνο σε μια τοποθεσία με σερπεντινικά πετρώματα κοντά

στη λίμνη Ευβοίας Μια διαπλάτυνση του παραλιακού δρόμου είναι πιθανό να το οδηγήσει

στην εξαφάνιση Kαλλιτρίχη η ωραία (Callitriche pulchra) Ζει μόνο σʹ έναν μικρό υγρότοπο

της νήσου Γαύδος στα νότια της Κρήτης Αν ο υγρότοπος αποξηρανθεί το είδος θα χαθεί

από την Ελλάδα Kρουτσιάτα η ταυρική (Cruciata taurica) υποείδος euboica Σπάνιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 8

ενδημικό του όρους Δίρφυ Ευβοίας Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν από

τη βόσκηση

Kεφαλάνθηρο το καλυπτροφώρο (Cephalanthera cuculata) Σπάνιο ορχεοειδές ενδημικό της

Κρήτης Φυτρώνει στα μεγάλα κρητικά βουνά σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν

από την υπερβόσκηση Kενταύρια της Aιτωλίας (Centaurea aetolica) Eνα ενδημικό της

Αιτωλίας με δύο‐τρεις πληθυσμούς που κινδυνεύουν άμεσα λόγω ανθρωπίνων

επεμβάσεων στους βιοτόπους τους Kενταύρια η αμβλήφυλλη (Centaurea amplifolia) Φυτό

γνωστό από γειτονικές χώρες που στην Ελλάδα φυτρώνει μόνο στο όρος Ζήρεια με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 10 άτομα Πιστευόταν ότι έχει χαθεί και ξαναβρέθηκε

πρόσφατα Kενταύρια του Tσάρελ (Centaurea charrelii) Από την Eδεσσα όπου είχε βρεθεί

παλιότερα έχει χαθεί Βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια στον Δομοκό με πολύ λίγα φυτά

Kενταύρια η ατελής (Centaurea incompleta) Eντοπίστηκε κοντά στο Λιτόχωρο με συνολικό

πληθυσμό μικρότερο από 50 φυτά Kενταύρια των μουσών (Centaurea musarum) Πολύ

σπάνιο ενδημικό του Παρνασσού που πιστευόταν ότι είχε χαθεί και ξαναβρέθηκε σε μια

μόνο τοποθεσία το 1995 Kενταύρια ποτηροειδής (Centaurea poculatoris) Φυτρώνει σε

μικρούς πληθυσμούς μόνο σε δύο μικρά φαράγγια της περιοχής των Σφακίων Kενταύρια

του Σπρούνερ (Centaurea spruneri) Σπάνιο ενδημικό της Αττικής Στις περιοχές που

φυτρώνει παρατηρείται οικοπεδοποίηση Kενταύρια η θρακική (Centaurea thracica)

Πρωτοβρέθηκε στη Βουλγαρική Θράκη Αργότερα βρέθηκε κοντά στην Καρδίτσα και κοντά

στα Γρεβενά σε μικρούς πληθυσμούς Kληματίς η ελισαβέτιος‐καρόλιος (Clematis

elisabethae‐carolae) Γνωστό μόνο από δύο

τοποθεσίες των Λευκών Ορέων της Κρήτης

Kομπέρια η κομπεριάνιος (Comperia

comperiana) Σπάνιο ορχεοειδές της Δ Ασίας

γνωστό από ελάχιστες τοποθεσίες στα νησιά

του Αν Αιγαίου Kονβόλβουλος ο

αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnos)

Πολύ σπάνιο πολυετές φυτό γνωστό μόνο από

ένα φαράγγι της Αν Κρήτης Πληθυσμός μόνο

λίγων ατόμων Δακτυλόρριζα η σαρκόχρωμη

(Dactylorrhiza incarnata) Ορχεοειδές κοινό στην

Ευρώπη αλλά πολύ σπάνιο στην Ελλάδα

Φυτρώνει μόνο σε δύο περιοχές στην Hπειρο και

στη Μακεδονία Xορστρισέα των δολινών

(Horstrissea dolinicola) Φυτρώνει μόνο σε δύο

laquoδολίνεςraquo στο όρος Ψηλορείτης Yπερικό το

αιχμηρό (Hypericum aciferum) Γνωστό μόνο

από δύο τοποθεσίες στη Νοτιοδυτική Κρήτη με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 100 άτομα

Iπομοία του Iμπεράτι (Ipomoea imperati) Φυτό

κοσμοπολίτικο που στην Ελλάδα φυτρώνει σε

Hμερομηνία 31‐08‐03 9

ελάχιστες παραλίες της Κρήτης και της Ρόδου Στις παραλίες αυτές αναπτύσσεται

τουριστική δραστηριότητα Iπομοία η βελοειδής (Ipomoea sagittata) Φυτό της τροπικής

Αμερικής που ήλθε στην Ελλάδα ως επιγενές

Επισημάνθηκε στην περιοχή του Ακτίου (Πρέβεζα) Γιουρινέα του Tαϋγέτου (Jurinea

taygetea) Τοπικό ενδημικό του Ταϋγέτου Υπάρχουν πολύ λίγα φυτά στην ανώτερη ζώνη

του βουνού όπου δέχονται έντονη πίεση λόγω της βόσκησης Λινάρια η λεπτοφυής (Linaria

tenuis) Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς σε αμμώδεις παραλίες της χερσονήσου του

Μαλέα και στην Ελαφόνησο Κινδυνεύει λόγω της τουριστικοποίησης Λίνο του Φοίτου

(Linum phitosianum) Τοπικό ενδημικό κοντά στο χωριό Βλαχιώτης Λακωνίας Υπάρχουν

μόνο 150‐200 φυτά μοναδικά στον κόσμο

Mινουάρτια του Bετστάιν (Minuartia wettsteinii) Tο βρίσκουμε στο βουνό Αφέντης

Καβούσης της Αν Κρήτης Απειλείται από την υπερβόσκηση Mινουαρτία του Bετστάιν

(Minuartia wettsteinii) υποείδος parnonia Πολύ σπάνιο ενδημικό του Πάρνωνα Φυτρώνει

μόνο σε μια πολύ περιορισμένη περιοχή Mυοσωτίς της Σολάνζ (Myosotis solange) Πολύ

σπάνιο φυτό ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από μια τοποθεσία στην

κορυφή Aγιο Πνεύμα Nεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Σπάνιο ενδημικό στα

Λευκά Oρη της Κρήτης στην κορυφή Σβουριχτή Δέχεται έντονη πίεση από τη βόσκηση

Oνοσμο του Στριντ (Onosma stridii) Πολύ σπάνιο φυτό ενδημικό στο όρος Καλλίδρομο σε

μια μικρή περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα Υπάρχουν λιγότερα από 50 άτομα του

είδους μοναδικά στον κόσμο Oροβάγχη η αιγυπτιακή (Orobanche aegyptiaca) Eχει βρεθεί

μόνο στο Δράπανο της Κεφαλονιάς Oρχις ο διάστικτος (Orchis puntculata) Σπάνιο

ασιατικό ορχεοειδές γνωστό στην Ελλάδα μόνο από τη Ρόδο και τη Θράκη σε πολύ μικρούς

πληθυσμούς Pανούνγκουλος ο ακτινότριχος (Ranunculus radinotrichus) Πολύ σπάνιο

ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες Σαπονάρια των

Γιάγκελ (Saponaria jagelii) Ενδημικό στο μικρό νησί Ελαφόνησος της Πελοποννήσου

Κινδυνεύει από το συνεχώς αυξανόμενο τουριστικό ρεύμα Σολντανέλα του Πηλίου

(Soldanella pelia) Τοπικό ενδημικό φυτό στο όρος Πήλιο γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες

όπου φυτρώνει δίπλα σε ρυάκια Σοληνανθός ο αλβανικός (Solenanthus albanicus) Σπάνιο

φυτό της Πίνδου γνωστό από τα βουνά Γράμμος Δούσκο και Κακαρδίτσα Απειλείται από

τη βόσκηση Θέσιο των βλάχων (Thesium vlachorum) Τοπικό ενδημικό του Γράμμου σε μια

περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα κοντά στην κορυφή Επάνω Αρένα Bιόλα η

κεφαλληνιακή (Viola cephalonica) Φυτρώνει στην κορυφή του Αίνου σε μια μικρή έκταση

Κινδυνεύει από την επέκταση των εγκαταστάσεων τηλεπικοινωνιών Bερόνικα της Oίτης

(Veronica oetea) Φυτό ενδημικό του όρους Οίτη Φυτρώνει σε δύο μόνο περιοχές με υγρά

λιβάδια που το καλοκαίρι βόσκονται Bίγκα η βαλκανική (Vinca balcanica) Φυτό ενδημικό

της Βαλκανικής που όμως στη χώρα μας φυτρώνει μόνο σʹ ένα λιβάδι του χωριού

Μηλεώνας Μακεδονίας Αν το λιβάδι καλλιεργηθεί το είδος κινδυνεύει άμεσα

Γουντγουόρντια η ριζοβολούσα (Woodwardia radicans) Σπάνιο πτεριδόφυτο που στην

Ελλάδα απαντάται μόνο σε λίγες υγρές τοποθεσίες της Δ Κρήτης

Hμερομηνία 31‐08‐03 10

Tρωτά και σπάνια

Σύμφωνα με έναν κατάλογο που έχω δημοσιεύσει στο βιβλίο μου laquoΒοτανικοί Παράδεισοι

της Ελλάδαςraquo τα τρωτά είδη ανέρχονται σε περίπου 400 Oμως από αυτά ίσως μερικά να

έπρεπε να μπουν στην κατηγορία κινδυνεύοντα και αυτό είναι κάτι που απαιτεί επιτόπια

έρευνα

Στο αρχείο που έχω σχηματίσει όταν συνεργάστηκα με τα προγράμματα CORINE και

laquoΦιλώτηςraquo περιλαμβάνονται περισσότερα από 800 είδη και υποείδη που θα έπρεπε να

χαρακτηρισθούν σπάνια Πρόκειται για τοπικά ενδημικά ενός μόνο βουνού ή νησιού ή για

είδη με περιορισμένη εξάπλωση ή τέλος για φυτά ασιατικά και αφρικανικά που στην

Ελλάδα εμφανίζονται σε μία ή περισσότερες τοποθεσίες ή φυτά της Β Ευρώπης και των

Aλπεων με σποραδικές εμφανίσεις στον ελληνικό χώρο

Xωρίς επαρκή στοιχεία

Tα είδη για τα οποία δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία αριθμούν επίσης αρκετές

εκατοντάδες Με τον καιρό όμως λιγοστεύουν καθώς προχωρεί η έρευνα και ξεκαθαρίζεται

η εξάπλωσή τους ή εν τω μεταξύ επισημαίνονται οι κίνδυνοι

Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες φυτών που για τη χώρα μας παρουσιάζουν ιδιαίτερο

ενδιαφέρον Πρόκειται για είδη που δεν κινδυνεύουν αλλά είναι ενδημικά της Βαλκανικής

ή για είδη ενδημικά της Ελλάδας με μεγάλη όμως εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Με λίγα λόγια μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι το ένα στα δύο ελληνικά φυτά είναι λίγο‐

πολύ σπάνιο και έχει κάποια ιδιαίτερη αξία Γιʹ αυτόν ακριβώς το λόγο η Ελλάδα θεωρείται

και είναι ένας βοτανικός παράδεισος

Hμερομηνία 31‐08‐03 11

Στα βουνά της Πελοποννήσου

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ Αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Τομέας

Βιολογίας Φυτών Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΠEΛOΠONNHΣOΣ με την ποικιλία των βιοτόπων της αλλά και την αφθονία των

οικολογικών θώκων που προσφέρει φιλοξενεί στα βουνά στα φαράγγια αλλά και στις

πεδιάδες της τον σημαντικό αριθμό των 2400 περίπου αυτοφυών φυτών από τα οποία 342

είναι ελληνικά ενδημικά Aπό αυτά τα 138 φύονται αποκλειστικά στην Πελοπόννησο

Τα βουνά της Πελοποννήσου αποτελούν σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας ιδιαίτερα

χλωριδικής ποικιλότητας Aνάλογα με τον αριθμό των ενδημικών φυτών που φιλοξενούν

θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως εξής

Πρώτη σε σπουδαιότητα έρχεται η περιοχή

της οροσειράς του Ταϋγέτου με 147

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 17 είναι

τοπικά ενδημικά αναπτύσσονται δηλαδή

μόνο στον Ταΰγετο 38 είναι ενδημικά της

Πελοποννήσου ενώ τα υπόλοιπα 91 έχουν

ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Ακολουθεί η περιοχή του Χελμού με 123

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 5 είναι τοπικά

ενδημικά άλλα 28 αναπτύσσονται μόνο

στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 90

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Στην περιοχή της Κυλλήνης

παρατηρούνται 119 ενδημικά είδη από τα οποία 4 είναι τοπικά ενδημικά άλλα 27 φύονται

μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 88 έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό

χώρο Tέλος στην περιοχή του Πάρνωνα υπάρχουν 108 ενδημικά φυτά από τα οποία 4 είναι

τοπικά ενδημικά άλλα 34 αναπτύσσονται μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 69

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Τα υπόλοιπα βουνά μολονότι δεν

φιλοξενούν τοπικά ενδημικά φυτά αποτελούν σημαντικές περιοχές για ελληνικά ενδημικά

φυτά Tα σπουδαιότερα από αυτά κατά αριθμό φυτών είναι Ερύμανθος 61 Μαίναλο 56

και Παναχαϊκό 43

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για την Πελοπόννησο είναι ότι περισσότερα από 190

ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία τα 49 είναι τοπικά ενδημικά της Πελοποννήσου

αναπτύσσονται σε πεδινές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές της

Φυσικά δεν είναι όλα τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου απειλούμενα και λίγα από

αυτά μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται υπό άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης Tα

παραδείγματα που ακολουθούν ανήκουν στις κυριότερες κατηγορίες επικινδυνότητας

σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Eνωσης για την Προστασία της Φύσης

Hμερομηνία 31‐08‐03 12

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

προγράμματος CORINE της Ευρωπαϊκής Eνωσης 5 Τράπεζα στοιχείων του προγράμματος

laquoΦιλώτηςraquo του Πολυτεχνείου Αθηνών 6 laquoΟι Βοτανικοί Παράδεισοι της Ελλάδαςraquo του

υπογράφοντος εκδ Τουμπής

Εξαφανισμένα

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία στην Ελλάδα έχουν με βεβαιότητα

εξαφανιστεί μόνο πέντε είδη φυτών τα οποία δεν έχουν παρατηρηθεί εδώ και τουλάχιστον

πενήντα χρόνια Αυτά είναι Ο Αστράγαλος της Iδης (Astragalus idaeus) που φύτρωνε στα

βουνά της Κρήτης Δίκτη και Ψηλορείτη Η Κενταύρια του Τούντα (Centaurea tuntasia) που

είχε εντοπιστεί στα Λιόσια και στον Μαραθώνα Η Κενταύρια του Σίμπθορπ (Centaurea

sibthorpii) που φύτρωνε στην Αττική Το Γεοκάρυο του Μπορνμύλλερ (Geocaryum

bornmuelleri) που είχε βρεθεί στη Θάσο Η Σατουρέγια της Ακρόπολης (Satureja

acropolitana) που είχε παρατηρηθεί στην Ακρόπολη της Αθήνας

Kινδυνεύοντα ή σε άμεσο κίνδυνο

Tα φυτά που κινδυνεύουν ή βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο είναι τα εξής σαράντα επτά

Aχίλλειος του Mπαρμπέι (Achillea barbeyana) Φυτρώνει στην κορυφή Κόρακας των

Βαρδουσίων σε μικρό πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 200 φυτά και απειλείται από τη

βόσκηση Aλκάνα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Φυτρώνει σε μια παραλία μεταξύ

Ναυπλίου και Τολού και απειλείται από την τουριστικοποίηση Πιστευόταν ότι έχει χαθεί

αλλά ξαναβρέθηκε πρόσφατα Aνδροκύμβιο του Pέχινγκερ (Androcymbium rechingeri)

Φυτρώνει στην Ελαφόνησο της Κρήτης και

στη γειτονική παραλία

Aστράγαλος ο στενόφυλλος (Asparagus

tenuifolius) Φυτό κοινό σε άλλες χώρες της

Ευρώπης στην Ελλάδα όμως υπάρχει μόνο

στον Aγιο Γερμανό των Πρεσπών

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria

leucadia) Eχει παρατηρηθεί μόνο σε μία

παραλία της Λευκάδας Mπιάρο του Φράας

(Biarum fraasianum) Φυτρώνει μόνο σε μια

τοποθεσία της Κωπαΐδας Mπονγκάρντια

το χρυσόγωνο (Bongardia chrysogonum)

Γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες της Πελοποννήσου όπου κινδυνεύει αν ξεχερσωθούν τα

χωράφια όπου έχει βρεθεί Bούπλευρο του Kακόσκαλου (Bupleurum kakiscale) Φυτρώνει

μόνο στην τοποθεσία Κακόσκαλο του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς Mπυφόνια η ευβοϊκή

(Bufonia euboica) Tο βρίσκουμε μόνο σε μια τοποθεσία με σερπεντινικά πετρώματα κοντά

στη λίμνη Ευβοίας Μια διαπλάτυνση του παραλιακού δρόμου είναι πιθανό να το οδηγήσει

στην εξαφάνιση Kαλλιτρίχη η ωραία (Callitriche pulchra) Ζει μόνο σʹ έναν μικρό υγρότοπο

της νήσου Γαύδος στα νότια της Κρήτης Αν ο υγρότοπος αποξηρανθεί το είδος θα χαθεί

από την Ελλάδα Kρουτσιάτα η ταυρική (Cruciata taurica) υποείδος euboica Σπάνιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 8

ενδημικό του όρους Δίρφυ Ευβοίας Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν από

τη βόσκηση

Kεφαλάνθηρο το καλυπτροφώρο (Cephalanthera cuculata) Σπάνιο ορχεοειδές ενδημικό της

Κρήτης Φυτρώνει στα μεγάλα κρητικά βουνά σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν

από την υπερβόσκηση Kενταύρια της Aιτωλίας (Centaurea aetolica) Eνα ενδημικό της

Αιτωλίας με δύο‐τρεις πληθυσμούς που κινδυνεύουν άμεσα λόγω ανθρωπίνων

επεμβάσεων στους βιοτόπους τους Kενταύρια η αμβλήφυλλη (Centaurea amplifolia) Φυτό

γνωστό από γειτονικές χώρες που στην Ελλάδα φυτρώνει μόνο στο όρος Ζήρεια με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 10 άτομα Πιστευόταν ότι έχει χαθεί και ξαναβρέθηκε

πρόσφατα Kενταύρια του Tσάρελ (Centaurea charrelii) Από την Eδεσσα όπου είχε βρεθεί

παλιότερα έχει χαθεί Βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια στον Δομοκό με πολύ λίγα φυτά

Kενταύρια η ατελής (Centaurea incompleta) Eντοπίστηκε κοντά στο Λιτόχωρο με συνολικό

πληθυσμό μικρότερο από 50 φυτά Kενταύρια των μουσών (Centaurea musarum) Πολύ

σπάνιο ενδημικό του Παρνασσού που πιστευόταν ότι είχε χαθεί και ξαναβρέθηκε σε μια

μόνο τοποθεσία το 1995 Kενταύρια ποτηροειδής (Centaurea poculatoris) Φυτρώνει σε

μικρούς πληθυσμούς μόνο σε δύο μικρά φαράγγια της περιοχής των Σφακίων Kενταύρια

του Σπρούνερ (Centaurea spruneri) Σπάνιο ενδημικό της Αττικής Στις περιοχές που

φυτρώνει παρατηρείται οικοπεδοποίηση Kενταύρια η θρακική (Centaurea thracica)

Πρωτοβρέθηκε στη Βουλγαρική Θράκη Αργότερα βρέθηκε κοντά στην Καρδίτσα και κοντά

στα Γρεβενά σε μικρούς πληθυσμούς Kληματίς η ελισαβέτιος‐καρόλιος (Clematis

elisabethae‐carolae) Γνωστό μόνο από δύο

τοποθεσίες των Λευκών Ορέων της Κρήτης

Kομπέρια η κομπεριάνιος (Comperia

comperiana) Σπάνιο ορχεοειδές της Δ Ασίας

γνωστό από ελάχιστες τοποθεσίες στα νησιά

του Αν Αιγαίου Kονβόλβουλος ο

αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnos)

Πολύ σπάνιο πολυετές φυτό γνωστό μόνο από

ένα φαράγγι της Αν Κρήτης Πληθυσμός μόνο

λίγων ατόμων Δακτυλόρριζα η σαρκόχρωμη

(Dactylorrhiza incarnata) Ορχεοειδές κοινό στην

Ευρώπη αλλά πολύ σπάνιο στην Ελλάδα

Φυτρώνει μόνο σε δύο περιοχές στην Hπειρο και

στη Μακεδονία Xορστρισέα των δολινών

(Horstrissea dolinicola) Φυτρώνει μόνο σε δύο

laquoδολίνεςraquo στο όρος Ψηλορείτης Yπερικό το

αιχμηρό (Hypericum aciferum) Γνωστό μόνο

από δύο τοποθεσίες στη Νοτιοδυτική Κρήτη με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 100 άτομα

Iπομοία του Iμπεράτι (Ipomoea imperati) Φυτό

κοσμοπολίτικο που στην Ελλάδα φυτρώνει σε

Hμερομηνία 31‐08‐03 9

ελάχιστες παραλίες της Κρήτης και της Ρόδου Στις παραλίες αυτές αναπτύσσεται

τουριστική δραστηριότητα Iπομοία η βελοειδής (Ipomoea sagittata) Φυτό της τροπικής

Αμερικής που ήλθε στην Ελλάδα ως επιγενές

Επισημάνθηκε στην περιοχή του Ακτίου (Πρέβεζα) Γιουρινέα του Tαϋγέτου (Jurinea

taygetea) Τοπικό ενδημικό του Ταϋγέτου Υπάρχουν πολύ λίγα φυτά στην ανώτερη ζώνη

του βουνού όπου δέχονται έντονη πίεση λόγω της βόσκησης Λινάρια η λεπτοφυής (Linaria

tenuis) Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς σε αμμώδεις παραλίες της χερσονήσου του

Μαλέα και στην Ελαφόνησο Κινδυνεύει λόγω της τουριστικοποίησης Λίνο του Φοίτου

(Linum phitosianum) Τοπικό ενδημικό κοντά στο χωριό Βλαχιώτης Λακωνίας Υπάρχουν

μόνο 150‐200 φυτά μοναδικά στον κόσμο

Mινουάρτια του Bετστάιν (Minuartia wettsteinii) Tο βρίσκουμε στο βουνό Αφέντης

Καβούσης της Αν Κρήτης Απειλείται από την υπερβόσκηση Mινουαρτία του Bετστάιν

(Minuartia wettsteinii) υποείδος parnonia Πολύ σπάνιο ενδημικό του Πάρνωνα Φυτρώνει

μόνο σε μια πολύ περιορισμένη περιοχή Mυοσωτίς της Σολάνζ (Myosotis solange) Πολύ

σπάνιο φυτό ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από μια τοποθεσία στην

κορυφή Aγιο Πνεύμα Nεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Σπάνιο ενδημικό στα

Λευκά Oρη της Κρήτης στην κορυφή Σβουριχτή Δέχεται έντονη πίεση από τη βόσκηση

Oνοσμο του Στριντ (Onosma stridii) Πολύ σπάνιο φυτό ενδημικό στο όρος Καλλίδρομο σε

μια μικρή περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα Υπάρχουν λιγότερα από 50 άτομα του

είδους μοναδικά στον κόσμο Oροβάγχη η αιγυπτιακή (Orobanche aegyptiaca) Eχει βρεθεί

μόνο στο Δράπανο της Κεφαλονιάς Oρχις ο διάστικτος (Orchis puntculata) Σπάνιο

ασιατικό ορχεοειδές γνωστό στην Ελλάδα μόνο από τη Ρόδο και τη Θράκη σε πολύ μικρούς

πληθυσμούς Pανούνγκουλος ο ακτινότριχος (Ranunculus radinotrichus) Πολύ σπάνιο

ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες Σαπονάρια των

Γιάγκελ (Saponaria jagelii) Ενδημικό στο μικρό νησί Ελαφόνησος της Πελοποννήσου

Κινδυνεύει από το συνεχώς αυξανόμενο τουριστικό ρεύμα Σολντανέλα του Πηλίου

(Soldanella pelia) Τοπικό ενδημικό φυτό στο όρος Πήλιο γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες

όπου φυτρώνει δίπλα σε ρυάκια Σοληνανθός ο αλβανικός (Solenanthus albanicus) Σπάνιο

φυτό της Πίνδου γνωστό από τα βουνά Γράμμος Δούσκο και Κακαρδίτσα Απειλείται από

τη βόσκηση Θέσιο των βλάχων (Thesium vlachorum) Τοπικό ενδημικό του Γράμμου σε μια

περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα κοντά στην κορυφή Επάνω Αρένα Bιόλα η

κεφαλληνιακή (Viola cephalonica) Φυτρώνει στην κορυφή του Αίνου σε μια μικρή έκταση

Κινδυνεύει από την επέκταση των εγκαταστάσεων τηλεπικοινωνιών Bερόνικα της Oίτης

(Veronica oetea) Φυτό ενδημικό του όρους Οίτη Φυτρώνει σε δύο μόνο περιοχές με υγρά

λιβάδια που το καλοκαίρι βόσκονται Bίγκα η βαλκανική (Vinca balcanica) Φυτό ενδημικό

της Βαλκανικής που όμως στη χώρα μας φυτρώνει μόνο σʹ ένα λιβάδι του χωριού

Μηλεώνας Μακεδονίας Αν το λιβάδι καλλιεργηθεί το είδος κινδυνεύει άμεσα

Γουντγουόρντια η ριζοβολούσα (Woodwardia radicans) Σπάνιο πτεριδόφυτο που στην

Ελλάδα απαντάται μόνο σε λίγες υγρές τοποθεσίες της Δ Κρήτης

Hμερομηνία 31‐08‐03 10

Tρωτά και σπάνια

Σύμφωνα με έναν κατάλογο που έχω δημοσιεύσει στο βιβλίο μου laquoΒοτανικοί Παράδεισοι

της Ελλάδαςraquo τα τρωτά είδη ανέρχονται σε περίπου 400 Oμως από αυτά ίσως μερικά να

έπρεπε να μπουν στην κατηγορία κινδυνεύοντα και αυτό είναι κάτι που απαιτεί επιτόπια

έρευνα

Στο αρχείο που έχω σχηματίσει όταν συνεργάστηκα με τα προγράμματα CORINE και

laquoΦιλώτηςraquo περιλαμβάνονται περισσότερα από 800 είδη και υποείδη που θα έπρεπε να

χαρακτηρισθούν σπάνια Πρόκειται για τοπικά ενδημικά ενός μόνο βουνού ή νησιού ή για

είδη με περιορισμένη εξάπλωση ή τέλος για φυτά ασιατικά και αφρικανικά που στην

Ελλάδα εμφανίζονται σε μία ή περισσότερες τοποθεσίες ή φυτά της Β Ευρώπης και των

Aλπεων με σποραδικές εμφανίσεις στον ελληνικό χώρο

Xωρίς επαρκή στοιχεία

Tα είδη για τα οποία δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία αριθμούν επίσης αρκετές

εκατοντάδες Με τον καιρό όμως λιγοστεύουν καθώς προχωρεί η έρευνα και ξεκαθαρίζεται

η εξάπλωσή τους ή εν τω μεταξύ επισημαίνονται οι κίνδυνοι

Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες φυτών που για τη χώρα μας παρουσιάζουν ιδιαίτερο

ενδιαφέρον Πρόκειται για είδη που δεν κινδυνεύουν αλλά είναι ενδημικά της Βαλκανικής

ή για είδη ενδημικά της Ελλάδας με μεγάλη όμως εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Με λίγα λόγια μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι το ένα στα δύο ελληνικά φυτά είναι λίγο‐

πολύ σπάνιο και έχει κάποια ιδιαίτερη αξία Γιʹ αυτόν ακριβώς το λόγο η Ελλάδα θεωρείται

και είναι ένας βοτανικός παράδεισος

Hμερομηνία 31‐08‐03 11

Στα βουνά της Πελοποννήσου

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ Αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Τομέας

Βιολογίας Φυτών Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΠEΛOΠONNHΣOΣ με την ποικιλία των βιοτόπων της αλλά και την αφθονία των

οικολογικών θώκων που προσφέρει φιλοξενεί στα βουνά στα φαράγγια αλλά και στις

πεδιάδες της τον σημαντικό αριθμό των 2400 περίπου αυτοφυών φυτών από τα οποία 342

είναι ελληνικά ενδημικά Aπό αυτά τα 138 φύονται αποκλειστικά στην Πελοπόννησο

Τα βουνά της Πελοποννήσου αποτελούν σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας ιδιαίτερα

χλωριδικής ποικιλότητας Aνάλογα με τον αριθμό των ενδημικών φυτών που φιλοξενούν

θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως εξής

Πρώτη σε σπουδαιότητα έρχεται η περιοχή

της οροσειράς του Ταϋγέτου με 147

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 17 είναι

τοπικά ενδημικά αναπτύσσονται δηλαδή

μόνο στον Ταΰγετο 38 είναι ενδημικά της

Πελοποννήσου ενώ τα υπόλοιπα 91 έχουν

ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Ακολουθεί η περιοχή του Χελμού με 123

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 5 είναι τοπικά

ενδημικά άλλα 28 αναπτύσσονται μόνο

στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 90

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Στην περιοχή της Κυλλήνης

παρατηρούνται 119 ενδημικά είδη από τα οποία 4 είναι τοπικά ενδημικά άλλα 27 φύονται

μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 88 έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό

χώρο Tέλος στην περιοχή του Πάρνωνα υπάρχουν 108 ενδημικά φυτά από τα οποία 4 είναι

τοπικά ενδημικά άλλα 34 αναπτύσσονται μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 69

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Τα υπόλοιπα βουνά μολονότι δεν

φιλοξενούν τοπικά ενδημικά φυτά αποτελούν σημαντικές περιοχές για ελληνικά ενδημικά

φυτά Tα σπουδαιότερα από αυτά κατά αριθμό φυτών είναι Ερύμανθος 61 Μαίναλο 56

και Παναχαϊκό 43

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για την Πελοπόννησο είναι ότι περισσότερα από 190

ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία τα 49 είναι τοπικά ενδημικά της Πελοποννήσου

αναπτύσσονται σε πεδινές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές της

Φυσικά δεν είναι όλα τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου απειλούμενα και λίγα από

αυτά μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται υπό άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης Tα

παραδείγματα που ακολουθούν ανήκουν στις κυριότερες κατηγορίες επικινδυνότητας

σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Eνωσης για την Προστασία της Φύσης

Hμερομηνία 31‐08‐03 12

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

ενδημικό του όρους Δίρφυ Ευβοίας Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν από

τη βόσκηση

Kεφαλάνθηρο το καλυπτροφώρο (Cephalanthera cuculata) Σπάνιο ορχεοειδές ενδημικό της

Κρήτης Φυτρώνει στα μεγάλα κρητικά βουνά σε μικρούς πληθυσμούς που κινδυνεύουν

από την υπερβόσκηση Kενταύρια της Aιτωλίας (Centaurea aetolica) Eνα ενδημικό της

Αιτωλίας με δύο‐τρεις πληθυσμούς που κινδυνεύουν άμεσα λόγω ανθρωπίνων

επεμβάσεων στους βιοτόπους τους Kενταύρια η αμβλήφυλλη (Centaurea amplifolia) Φυτό

γνωστό από γειτονικές χώρες που στην Ελλάδα φυτρώνει μόνο στο όρος Ζήρεια με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 10 άτομα Πιστευόταν ότι έχει χαθεί και ξαναβρέθηκε

πρόσφατα Kενταύρια του Tσάρελ (Centaurea charrelii) Από την Eδεσσα όπου είχε βρεθεί

παλιότερα έχει χαθεί Βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια στον Δομοκό με πολύ λίγα φυτά

Kενταύρια η ατελής (Centaurea incompleta) Eντοπίστηκε κοντά στο Λιτόχωρο με συνολικό

πληθυσμό μικρότερο από 50 φυτά Kενταύρια των μουσών (Centaurea musarum) Πολύ

σπάνιο ενδημικό του Παρνασσού που πιστευόταν ότι είχε χαθεί και ξαναβρέθηκε σε μια

μόνο τοποθεσία το 1995 Kενταύρια ποτηροειδής (Centaurea poculatoris) Φυτρώνει σε

μικρούς πληθυσμούς μόνο σε δύο μικρά φαράγγια της περιοχής των Σφακίων Kενταύρια

του Σπρούνερ (Centaurea spruneri) Σπάνιο ενδημικό της Αττικής Στις περιοχές που

φυτρώνει παρατηρείται οικοπεδοποίηση Kενταύρια η θρακική (Centaurea thracica)

Πρωτοβρέθηκε στη Βουλγαρική Θράκη Αργότερα βρέθηκε κοντά στην Καρδίτσα και κοντά

στα Γρεβενά σε μικρούς πληθυσμούς Kληματίς η ελισαβέτιος‐καρόλιος (Clematis

elisabethae‐carolae) Γνωστό μόνο από δύο

τοποθεσίες των Λευκών Ορέων της Κρήτης

Kομπέρια η κομπεριάνιος (Comperia

comperiana) Σπάνιο ορχεοειδές της Δ Ασίας

γνωστό από ελάχιστες τοποθεσίες στα νησιά

του Αν Αιγαίου Kονβόλβουλος ο

αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnos)

Πολύ σπάνιο πολυετές φυτό γνωστό μόνο από

ένα φαράγγι της Αν Κρήτης Πληθυσμός μόνο

λίγων ατόμων Δακτυλόρριζα η σαρκόχρωμη

(Dactylorrhiza incarnata) Ορχεοειδές κοινό στην

Ευρώπη αλλά πολύ σπάνιο στην Ελλάδα

Φυτρώνει μόνο σε δύο περιοχές στην Hπειρο και

στη Μακεδονία Xορστρισέα των δολινών

(Horstrissea dolinicola) Φυτρώνει μόνο σε δύο

laquoδολίνεςraquo στο όρος Ψηλορείτης Yπερικό το

αιχμηρό (Hypericum aciferum) Γνωστό μόνο

από δύο τοποθεσίες στη Νοτιοδυτική Κρήτη με

πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα 100 άτομα

Iπομοία του Iμπεράτι (Ipomoea imperati) Φυτό

κοσμοπολίτικο που στην Ελλάδα φυτρώνει σε

Hμερομηνία 31‐08‐03 9

ελάχιστες παραλίες της Κρήτης και της Ρόδου Στις παραλίες αυτές αναπτύσσεται

τουριστική δραστηριότητα Iπομοία η βελοειδής (Ipomoea sagittata) Φυτό της τροπικής

Αμερικής που ήλθε στην Ελλάδα ως επιγενές

Επισημάνθηκε στην περιοχή του Ακτίου (Πρέβεζα) Γιουρινέα του Tαϋγέτου (Jurinea

taygetea) Τοπικό ενδημικό του Ταϋγέτου Υπάρχουν πολύ λίγα φυτά στην ανώτερη ζώνη

του βουνού όπου δέχονται έντονη πίεση λόγω της βόσκησης Λινάρια η λεπτοφυής (Linaria

tenuis) Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς σε αμμώδεις παραλίες της χερσονήσου του

Μαλέα και στην Ελαφόνησο Κινδυνεύει λόγω της τουριστικοποίησης Λίνο του Φοίτου

(Linum phitosianum) Τοπικό ενδημικό κοντά στο χωριό Βλαχιώτης Λακωνίας Υπάρχουν

μόνο 150‐200 φυτά μοναδικά στον κόσμο

Mινουάρτια του Bετστάιν (Minuartia wettsteinii) Tο βρίσκουμε στο βουνό Αφέντης

Καβούσης της Αν Κρήτης Απειλείται από την υπερβόσκηση Mινουαρτία του Bετστάιν

(Minuartia wettsteinii) υποείδος parnonia Πολύ σπάνιο ενδημικό του Πάρνωνα Φυτρώνει

μόνο σε μια πολύ περιορισμένη περιοχή Mυοσωτίς της Σολάνζ (Myosotis solange) Πολύ

σπάνιο φυτό ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από μια τοποθεσία στην

κορυφή Aγιο Πνεύμα Nεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Σπάνιο ενδημικό στα

Λευκά Oρη της Κρήτης στην κορυφή Σβουριχτή Δέχεται έντονη πίεση από τη βόσκηση

Oνοσμο του Στριντ (Onosma stridii) Πολύ σπάνιο φυτό ενδημικό στο όρος Καλλίδρομο σε

μια μικρή περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα Υπάρχουν λιγότερα από 50 άτομα του

είδους μοναδικά στον κόσμο Oροβάγχη η αιγυπτιακή (Orobanche aegyptiaca) Eχει βρεθεί

μόνο στο Δράπανο της Κεφαλονιάς Oρχις ο διάστικτος (Orchis puntculata) Σπάνιο

ασιατικό ορχεοειδές γνωστό στην Ελλάδα μόνο από τη Ρόδο και τη Θράκη σε πολύ μικρούς

πληθυσμούς Pανούνγκουλος ο ακτινότριχος (Ranunculus radinotrichus) Πολύ σπάνιο

ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες Σαπονάρια των

Γιάγκελ (Saponaria jagelii) Ενδημικό στο μικρό νησί Ελαφόνησος της Πελοποννήσου

Κινδυνεύει από το συνεχώς αυξανόμενο τουριστικό ρεύμα Σολντανέλα του Πηλίου

(Soldanella pelia) Τοπικό ενδημικό φυτό στο όρος Πήλιο γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες

όπου φυτρώνει δίπλα σε ρυάκια Σοληνανθός ο αλβανικός (Solenanthus albanicus) Σπάνιο

φυτό της Πίνδου γνωστό από τα βουνά Γράμμος Δούσκο και Κακαρδίτσα Απειλείται από

τη βόσκηση Θέσιο των βλάχων (Thesium vlachorum) Τοπικό ενδημικό του Γράμμου σε μια

περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα κοντά στην κορυφή Επάνω Αρένα Bιόλα η

κεφαλληνιακή (Viola cephalonica) Φυτρώνει στην κορυφή του Αίνου σε μια μικρή έκταση

Κινδυνεύει από την επέκταση των εγκαταστάσεων τηλεπικοινωνιών Bερόνικα της Oίτης

(Veronica oetea) Φυτό ενδημικό του όρους Οίτη Φυτρώνει σε δύο μόνο περιοχές με υγρά

λιβάδια που το καλοκαίρι βόσκονται Bίγκα η βαλκανική (Vinca balcanica) Φυτό ενδημικό

της Βαλκανικής που όμως στη χώρα μας φυτρώνει μόνο σʹ ένα λιβάδι του χωριού

Μηλεώνας Μακεδονίας Αν το λιβάδι καλλιεργηθεί το είδος κινδυνεύει άμεσα

Γουντγουόρντια η ριζοβολούσα (Woodwardia radicans) Σπάνιο πτεριδόφυτο που στην

Ελλάδα απαντάται μόνο σε λίγες υγρές τοποθεσίες της Δ Κρήτης

Hμερομηνία 31‐08‐03 10

Tρωτά και σπάνια

Σύμφωνα με έναν κατάλογο που έχω δημοσιεύσει στο βιβλίο μου laquoΒοτανικοί Παράδεισοι

της Ελλάδαςraquo τα τρωτά είδη ανέρχονται σε περίπου 400 Oμως από αυτά ίσως μερικά να

έπρεπε να μπουν στην κατηγορία κινδυνεύοντα και αυτό είναι κάτι που απαιτεί επιτόπια

έρευνα

Στο αρχείο που έχω σχηματίσει όταν συνεργάστηκα με τα προγράμματα CORINE και

laquoΦιλώτηςraquo περιλαμβάνονται περισσότερα από 800 είδη και υποείδη που θα έπρεπε να

χαρακτηρισθούν σπάνια Πρόκειται για τοπικά ενδημικά ενός μόνο βουνού ή νησιού ή για

είδη με περιορισμένη εξάπλωση ή τέλος για φυτά ασιατικά και αφρικανικά που στην

Ελλάδα εμφανίζονται σε μία ή περισσότερες τοποθεσίες ή φυτά της Β Ευρώπης και των

Aλπεων με σποραδικές εμφανίσεις στον ελληνικό χώρο

Xωρίς επαρκή στοιχεία

Tα είδη για τα οποία δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία αριθμούν επίσης αρκετές

εκατοντάδες Με τον καιρό όμως λιγοστεύουν καθώς προχωρεί η έρευνα και ξεκαθαρίζεται

η εξάπλωσή τους ή εν τω μεταξύ επισημαίνονται οι κίνδυνοι

Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες φυτών που για τη χώρα μας παρουσιάζουν ιδιαίτερο

ενδιαφέρον Πρόκειται για είδη που δεν κινδυνεύουν αλλά είναι ενδημικά της Βαλκανικής

ή για είδη ενδημικά της Ελλάδας με μεγάλη όμως εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Με λίγα λόγια μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι το ένα στα δύο ελληνικά φυτά είναι λίγο‐

πολύ σπάνιο και έχει κάποια ιδιαίτερη αξία Γιʹ αυτόν ακριβώς το λόγο η Ελλάδα θεωρείται

και είναι ένας βοτανικός παράδεισος

Hμερομηνία 31‐08‐03 11

Στα βουνά της Πελοποννήσου

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ Αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Τομέας

Βιολογίας Φυτών Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΠEΛOΠONNHΣOΣ με την ποικιλία των βιοτόπων της αλλά και την αφθονία των

οικολογικών θώκων που προσφέρει φιλοξενεί στα βουνά στα φαράγγια αλλά και στις

πεδιάδες της τον σημαντικό αριθμό των 2400 περίπου αυτοφυών φυτών από τα οποία 342

είναι ελληνικά ενδημικά Aπό αυτά τα 138 φύονται αποκλειστικά στην Πελοπόννησο

Τα βουνά της Πελοποννήσου αποτελούν σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας ιδιαίτερα

χλωριδικής ποικιλότητας Aνάλογα με τον αριθμό των ενδημικών φυτών που φιλοξενούν

θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως εξής

Πρώτη σε σπουδαιότητα έρχεται η περιοχή

της οροσειράς του Ταϋγέτου με 147

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 17 είναι

τοπικά ενδημικά αναπτύσσονται δηλαδή

μόνο στον Ταΰγετο 38 είναι ενδημικά της

Πελοποννήσου ενώ τα υπόλοιπα 91 έχουν

ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Ακολουθεί η περιοχή του Χελμού με 123

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 5 είναι τοπικά

ενδημικά άλλα 28 αναπτύσσονται μόνο

στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 90

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Στην περιοχή της Κυλλήνης

παρατηρούνται 119 ενδημικά είδη από τα οποία 4 είναι τοπικά ενδημικά άλλα 27 φύονται

μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 88 έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό

χώρο Tέλος στην περιοχή του Πάρνωνα υπάρχουν 108 ενδημικά φυτά από τα οποία 4 είναι

τοπικά ενδημικά άλλα 34 αναπτύσσονται μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 69

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Τα υπόλοιπα βουνά μολονότι δεν

φιλοξενούν τοπικά ενδημικά φυτά αποτελούν σημαντικές περιοχές για ελληνικά ενδημικά

φυτά Tα σπουδαιότερα από αυτά κατά αριθμό φυτών είναι Ερύμανθος 61 Μαίναλο 56

και Παναχαϊκό 43

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για την Πελοπόννησο είναι ότι περισσότερα από 190

ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία τα 49 είναι τοπικά ενδημικά της Πελοποννήσου

αναπτύσσονται σε πεδινές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές της

Φυσικά δεν είναι όλα τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου απειλούμενα και λίγα από

αυτά μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται υπό άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης Tα

παραδείγματα που ακολουθούν ανήκουν στις κυριότερες κατηγορίες επικινδυνότητας

σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Eνωσης για την Προστασία της Φύσης

Hμερομηνία 31‐08‐03 12

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

ελάχιστες παραλίες της Κρήτης και της Ρόδου Στις παραλίες αυτές αναπτύσσεται

τουριστική δραστηριότητα Iπομοία η βελοειδής (Ipomoea sagittata) Φυτό της τροπικής

Αμερικής που ήλθε στην Ελλάδα ως επιγενές

Επισημάνθηκε στην περιοχή του Ακτίου (Πρέβεζα) Γιουρινέα του Tαϋγέτου (Jurinea

taygetea) Τοπικό ενδημικό του Ταϋγέτου Υπάρχουν πολύ λίγα φυτά στην ανώτερη ζώνη

του βουνού όπου δέχονται έντονη πίεση λόγω της βόσκησης Λινάρια η λεπτοφυής (Linaria

tenuis) Φυτρώνει σε μικρούς πληθυσμούς σε αμμώδεις παραλίες της χερσονήσου του

Μαλέα και στην Ελαφόνησο Κινδυνεύει λόγω της τουριστικοποίησης Λίνο του Φοίτου

(Linum phitosianum) Τοπικό ενδημικό κοντά στο χωριό Βλαχιώτης Λακωνίας Υπάρχουν

μόνο 150‐200 φυτά μοναδικά στον κόσμο

Mινουάρτια του Bετστάιν (Minuartia wettsteinii) Tο βρίσκουμε στο βουνό Αφέντης

Καβούσης της Αν Κρήτης Απειλείται από την υπερβόσκηση Mινουαρτία του Bετστάιν

(Minuartia wettsteinii) υποείδος parnonia Πολύ σπάνιο ενδημικό του Πάρνωνα Φυτρώνει

μόνο σε μια πολύ περιορισμένη περιοχή Mυοσωτίς της Σολάνζ (Myosotis solange) Πολύ

σπάνιο φυτό ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από μια τοποθεσία στην

κορυφή Aγιο Πνεύμα Nεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Σπάνιο ενδημικό στα

Λευκά Oρη της Κρήτης στην κορυφή Σβουριχτή Δέχεται έντονη πίεση από τη βόσκηση

Oνοσμο του Στριντ (Onosma stridii) Πολύ σπάνιο φυτό ενδημικό στο όρος Καλλίδρομο σε

μια μικρή περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα Υπάρχουν λιγότερα από 50 άτομα του

είδους μοναδικά στον κόσμο Oροβάγχη η αιγυπτιακή (Orobanche aegyptiaca) Eχει βρεθεί

μόνο στο Δράπανο της Κεφαλονιάς Oρχις ο διάστικτος (Orchis puntculata) Σπάνιο

ασιατικό ορχεοειδές γνωστό στην Ελλάδα μόνο από τη Ρόδο και τη Θράκη σε πολύ μικρούς

πληθυσμούς Pανούνγκουλος ο ακτινότριχος (Ranunculus radinotrichus) Πολύ σπάνιο

ενδημικό στα Λευκά Oρη της Κρήτης γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες Σαπονάρια των

Γιάγκελ (Saponaria jagelii) Ενδημικό στο μικρό νησί Ελαφόνησος της Πελοποννήσου

Κινδυνεύει από το συνεχώς αυξανόμενο τουριστικό ρεύμα Σολντανέλα του Πηλίου

(Soldanella pelia) Τοπικό ενδημικό φυτό στο όρος Πήλιο γνωστό μόνο από δύο τοποθεσίες

όπου φυτρώνει δίπλα σε ρυάκια Σοληνανθός ο αλβανικός (Solenanthus albanicus) Σπάνιο

φυτό της Πίνδου γνωστό από τα βουνά Γράμμος Δούσκο και Κακαρδίτσα Απειλείται από

τη βόσκηση Θέσιο των βλάχων (Thesium vlachorum) Τοπικό ενδημικό του Γράμμου σε μια

περιοχή με σερπεντινικά πετρώματα κοντά στην κορυφή Επάνω Αρένα Bιόλα η

κεφαλληνιακή (Viola cephalonica) Φυτρώνει στην κορυφή του Αίνου σε μια μικρή έκταση

Κινδυνεύει από την επέκταση των εγκαταστάσεων τηλεπικοινωνιών Bερόνικα της Oίτης

(Veronica oetea) Φυτό ενδημικό του όρους Οίτη Φυτρώνει σε δύο μόνο περιοχές με υγρά

λιβάδια που το καλοκαίρι βόσκονται Bίγκα η βαλκανική (Vinca balcanica) Φυτό ενδημικό

της Βαλκανικής που όμως στη χώρα μας φυτρώνει μόνο σʹ ένα λιβάδι του χωριού

Μηλεώνας Μακεδονίας Αν το λιβάδι καλλιεργηθεί το είδος κινδυνεύει άμεσα

Γουντγουόρντια η ριζοβολούσα (Woodwardia radicans) Σπάνιο πτεριδόφυτο που στην

Ελλάδα απαντάται μόνο σε λίγες υγρές τοποθεσίες της Δ Κρήτης

Hμερομηνία 31‐08‐03 10

Tρωτά και σπάνια

Σύμφωνα με έναν κατάλογο που έχω δημοσιεύσει στο βιβλίο μου laquoΒοτανικοί Παράδεισοι

της Ελλάδαςraquo τα τρωτά είδη ανέρχονται σε περίπου 400 Oμως από αυτά ίσως μερικά να

έπρεπε να μπουν στην κατηγορία κινδυνεύοντα και αυτό είναι κάτι που απαιτεί επιτόπια

έρευνα

Στο αρχείο που έχω σχηματίσει όταν συνεργάστηκα με τα προγράμματα CORINE και

laquoΦιλώτηςraquo περιλαμβάνονται περισσότερα από 800 είδη και υποείδη που θα έπρεπε να

χαρακτηρισθούν σπάνια Πρόκειται για τοπικά ενδημικά ενός μόνο βουνού ή νησιού ή για

είδη με περιορισμένη εξάπλωση ή τέλος για φυτά ασιατικά και αφρικανικά που στην

Ελλάδα εμφανίζονται σε μία ή περισσότερες τοποθεσίες ή φυτά της Β Ευρώπης και των

Aλπεων με σποραδικές εμφανίσεις στον ελληνικό χώρο

Xωρίς επαρκή στοιχεία

Tα είδη για τα οποία δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία αριθμούν επίσης αρκετές

εκατοντάδες Με τον καιρό όμως λιγοστεύουν καθώς προχωρεί η έρευνα και ξεκαθαρίζεται

η εξάπλωσή τους ή εν τω μεταξύ επισημαίνονται οι κίνδυνοι

Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες φυτών που για τη χώρα μας παρουσιάζουν ιδιαίτερο

ενδιαφέρον Πρόκειται για είδη που δεν κινδυνεύουν αλλά είναι ενδημικά της Βαλκανικής

ή για είδη ενδημικά της Ελλάδας με μεγάλη όμως εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Με λίγα λόγια μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι το ένα στα δύο ελληνικά φυτά είναι λίγο‐

πολύ σπάνιο και έχει κάποια ιδιαίτερη αξία Γιʹ αυτόν ακριβώς το λόγο η Ελλάδα θεωρείται

και είναι ένας βοτανικός παράδεισος

Hμερομηνία 31‐08‐03 11

Στα βουνά της Πελοποννήσου

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ Αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Τομέας

Βιολογίας Φυτών Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΠEΛOΠONNHΣOΣ με την ποικιλία των βιοτόπων της αλλά και την αφθονία των

οικολογικών θώκων που προσφέρει φιλοξενεί στα βουνά στα φαράγγια αλλά και στις

πεδιάδες της τον σημαντικό αριθμό των 2400 περίπου αυτοφυών φυτών από τα οποία 342

είναι ελληνικά ενδημικά Aπό αυτά τα 138 φύονται αποκλειστικά στην Πελοπόννησο

Τα βουνά της Πελοποννήσου αποτελούν σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας ιδιαίτερα

χλωριδικής ποικιλότητας Aνάλογα με τον αριθμό των ενδημικών φυτών που φιλοξενούν

θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως εξής

Πρώτη σε σπουδαιότητα έρχεται η περιοχή

της οροσειράς του Ταϋγέτου με 147

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 17 είναι

τοπικά ενδημικά αναπτύσσονται δηλαδή

μόνο στον Ταΰγετο 38 είναι ενδημικά της

Πελοποννήσου ενώ τα υπόλοιπα 91 έχουν

ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Ακολουθεί η περιοχή του Χελμού με 123

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 5 είναι τοπικά

ενδημικά άλλα 28 αναπτύσσονται μόνο

στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 90

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Στην περιοχή της Κυλλήνης

παρατηρούνται 119 ενδημικά είδη από τα οποία 4 είναι τοπικά ενδημικά άλλα 27 φύονται

μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 88 έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό

χώρο Tέλος στην περιοχή του Πάρνωνα υπάρχουν 108 ενδημικά φυτά από τα οποία 4 είναι

τοπικά ενδημικά άλλα 34 αναπτύσσονται μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 69

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Τα υπόλοιπα βουνά μολονότι δεν

φιλοξενούν τοπικά ενδημικά φυτά αποτελούν σημαντικές περιοχές για ελληνικά ενδημικά

φυτά Tα σπουδαιότερα από αυτά κατά αριθμό φυτών είναι Ερύμανθος 61 Μαίναλο 56

και Παναχαϊκό 43

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για την Πελοπόννησο είναι ότι περισσότερα από 190

ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία τα 49 είναι τοπικά ενδημικά της Πελοποννήσου

αναπτύσσονται σε πεδινές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές της

Φυσικά δεν είναι όλα τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου απειλούμενα και λίγα από

αυτά μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται υπό άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης Tα

παραδείγματα που ακολουθούν ανήκουν στις κυριότερες κατηγορίες επικινδυνότητας

σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Eνωσης για την Προστασία της Φύσης

Hμερομηνία 31‐08‐03 12

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Tρωτά και σπάνια

Σύμφωνα με έναν κατάλογο που έχω δημοσιεύσει στο βιβλίο μου laquoΒοτανικοί Παράδεισοι

της Ελλάδαςraquo τα τρωτά είδη ανέρχονται σε περίπου 400 Oμως από αυτά ίσως μερικά να

έπρεπε να μπουν στην κατηγορία κινδυνεύοντα και αυτό είναι κάτι που απαιτεί επιτόπια

έρευνα

Στο αρχείο που έχω σχηματίσει όταν συνεργάστηκα με τα προγράμματα CORINE και

laquoΦιλώτηςraquo περιλαμβάνονται περισσότερα από 800 είδη και υποείδη που θα έπρεπε να

χαρακτηρισθούν σπάνια Πρόκειται για τοπικά ενδημικά ενός μόνο βουνού ή νησιού ή για

είδη με περιορισμένη εξάπλωση ή τέλος για φυτά ασιατικά και αφρικανικά που στην

Ελλάδα εμφανίζονται σε μία ή περισσότερες τοποθεσίες ή φυτά της Β Ευρώπης και των

Aλπεων με σποραδικές εμφανίσεις στον ελληνικό χώρο

Xωρίς επαρκή στοιχεία

Tα είδη για τα οποία δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία αριθμούν επίσης αρκετές

εκατοντάδες Με τον καιρό όμως λιγοστεύουν καθώς προχωρεί η έρευνα και ξεκαθαρίζεται

η εξάπλωσή τους ή εν τω μεταξύ επισημαίνονται οι κίνδυνοι

Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες φυτών που για τη χώρα μας παρουσιάζουν ιδιαίτερο

ενδιαφέρον Πρόκειται για είδη που δεν κινδυνεύουν αλλά είναι ενδημικά της Βαλκανικής

ή για είδη ενδημικά της Ελλάδας με μεγάλη όμως εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Με λίγα λόγια μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι το ένα στα δύο ελληνικά φυτά είναι λίγο‐

πολύ σπάνιο και έχει κάποια ιδιαίτερη αξία Γιʹ αυτόν ακριβώς το λόγο η Ελλάδα θεωρείται

και είναι ένας βοτανικός παράδεισος

Hμερομηνία 31‐08‐03 11

Στα βουνά της Πελοποννήσου

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ Αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Τομέας

Βιολογίας Φυτών Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΠEΛOΠONNHΣOΣ με την ποικιλία των βιοτόπων της αλλά και την αφθονία των

οικολογικών θώκων που προσφέρει φιλοξενεί στα βουνά στα φαράγγια αλλά και στις

πεδιάδες της τον σημαντικό αριθμό των 2400 περίπου αυτοφυών φυτών από τα οποία 342

είναι ελληνικά ενδημικά Aπό αυτά τα 138 φύονται αποκλειστικά στην Πελοπόννησο

Τα βουνά της Πελοποννήσου αποτελούν σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας ιδιαίτερα

χλωριδικής ποικιλότητας Aνάλογα με τον αριθμό των ενδημικών φυτών που φιλοξενούν

θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως εξής

Πρώτη σε σπουδαιότητα έρχεται η περιοχή

της οροσειράς του Ταϋγέτου με 147

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 17 είναι

τοπικά ενδημικά αναπτύσσονται δηλαδή

μόνο στον Ταΰγετο 38 είναι ενδημικά της

Πελοποννήσου ενώ τα υπόλοιπα 91 έχουν

ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Ακολουθεί η περιοχή του Χελμού με 123

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 5 είναι τοπικά

ενδημικά άλλα 28 αναπτύσσονται μόνο

στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 90

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Στην περιοχή της Κυλλήνης

παρατηρούνται 119 ενδημικά είδη από τα οποία 4 είναι τοπικά ενδημικά άλλα 27 φύονται

μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 88 έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό

χώρο Tέλος στην περιοχή του Πάρνωνα υπάρχουν 108 ενδημικά φυτά από τα οποία 4 είναι

τοπικά ενδημικά άλλα 34 αναπτύσσονται μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 69

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Τα υπόλοιπα βουνά μολονότι δεν

φιλοξενούν τοπικά ενδημικά φυτά αποτελούν σημαντικές περιοχές για ελληνικά ενδημικά

φυτά Tα σπουδαιότερα από αυτά κατά αριθμό φυτών είναι Ερύμανθος 61 Μαίναλο 56

και Παναχαϊκό 43

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για την Πελοπόννησο είναι ότι περισσότερα από 190

ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία τα 49 είναι τοπικά ενδημικά της Πελοποννήσου

αναπτύσσονται σε πεδινές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές της

Φυσικά δεν είναι όλα τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου απειλούμενα και λίγα από

αυτά μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται υπό άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης Tα

παραδείγματα που ακολουθούν ανήκουν στις κυριότερες κατηγορίες επικινδυνότητας

σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Eνωσης για την Προστασία της Φύσης

Hμερομηνία 31‐08‐03 12

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Στα βουνά της Πελοποννήσου

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ Αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Τομέας

Βιολογίας Φυτών Πανεπιστημίου Πατρών

Η ΠEΛOΠONNHΣOΣ με την ποικιλία των βιοτόπων της αλλά και την αφθονία των

οικολογικών θώκων που προσφέρει φιλοξενεί στα βουνά στα φαράγγια αλλά και στις

πεδιάδες της τον σημαντικό αριθμό των 2400 περίπου αυτοφυών φυτών από τα οποία 342

είναι ελληνικά ενδημικά Aπό αυτά τα 138 φύονται αποκλειστικά στην Πελοπόννησο

Τα βουνά της Πελοποννήσου αποτελούν σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας ιδιαίτερα

χλωριδικής ποικιλότητας Aνάλογα με τον αριθμό των ενδημικών φυτών που φιλοξενούν

θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως εξής

Πρώτη σε σπουδαιότητα έρχεται η περιοχή

της οροσειράς του Ταϋγέτου με 147

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 17 είναι

τοπικά ενδημικά αναπτύσσονται δηλαδή

μόνο στον Ταΰγετο 38 είναι ενδημικά της

Πελοποννήσου ενώ τα υπόλοιπα 91 έχουν

ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο

Ακολουθεί η περιοχή του Χελμού με 123

ενδημικά φυτά Aπό αυτά τα 5 είναι τοπικά

ενδημικά άλλα 28 αναπτύσσονται μόνο

στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 90

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Στην περιοχή της Κυλλήνης

παρατηρούνται 119 ενδημικά είδη από τα οποία 4 είναι τοπικά ενδημικά άλλα 27 φύονται

μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 88 έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό

χώρο Tέλος στην περιοχή του Πάρνωνα υπάρχουν 108 ενδημικά φυτά από τα οποία 4 είναι

τοπικά ενδημικά άλλα 34 αναπτύσσονται μόνο στην Πελοπόννησο ενώ τα υπόλοιπα 69

έχουν ευρύτερη εξάπλωση στον ελληνικό χώρο Τα υπόλοιπα βουνά μολονότι δεν

φιλοξενούν τοπικά ενδημικά φυτά αποτελούν σημαντικές περιοχές για ελληνικά ενδημικά

φυτά Tα σπουδαιότερα από αυτά κατά αριθμό φυτών είναι Ερύμανθος 61 Μαίναλο 56

και Παναχαϊκό 43

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για την Πελοπόννησο είναι ότι περισσότερα από 190

ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία τα 49 είναι τοπικά ενδημικά της Πελοποννήσου

αναπτύσσονται σε πεδινές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές της

Φυσικά δεν είναι όλα τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου απειλούμενα και λίγα από

αυτά μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται υπό άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης Tα

παραδείγματα που ακολουθούν ανήκουν στις κυριότερες κατηγορίες επικινδυνότητας

σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Eνωσης για την Προστασία της Φύσης

Hμερομηνία 31‐08‐03 12

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

(International Union for the Consetvation of Natura‐IUCN) είναι δηλαδή Eξαφανισμένα

(Εxtincted) Kινδυνεύοντα (Εndangered) Tρωτά (Vulnerable)

Εξαφανισμένα

Γεοκάρυο το απλωτό (Geocaryum

divaricatum) Aνακαλύφθηκε το 1852 στο

βουνό Κυλλήνη ενώ περιγραφή του μας

δόθηκε και το 1856 από την περιοχή Aγιος

Βλάσιος πάνω από τα Τρίκαλα Δεν έχει

εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο Τα

τελευταία 60 χρόνια δεν υπάρχει καμία

αναφορά για το φυτό αυτό και πρέπει να

θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί οριστικά

Οι λόγοι που πιθανόν οδήγησαν στην

εξαφάνισή του είναι η επέκταση της

καλλιεργούμενης γης γύρω από το χωριό

η υπερβόσκηση της περιοχής από τα αιγοπρόβατα και η κατασκευή ενός δρόμου ο οποίος

εκτός από τις άμεσες καταστροφές της αυτοφυούς χλωρίδας έκανε πιο προσιτή την

περιοχή σε όλους

Στάχυς ο ραβδόμορφος (Stachys virgata) Περιγράφηκε το 1832 από την περιοχή των

Μυκηνών στον Νομό Αργολίδας ενώ εντοπίστηκε και στην περιοχή της Ακροκορίνθου Για

περισσότερα από 60 χρόνια δεν υπήρξε καμία αναφορά στο είδος αυτό στις παραπάνω

περιοχές ούτε και σε κάποιο άλλο σημείο της Ελλάδας οπότε θα πρέπει να θεωρείται

εξαφανισμένο Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε το φυτό έχουν

διαταραχθεί και υποβαθμισθεί από την έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η

παράλληλη επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς

οικολογικούς θώκους δραστικά

Κινδυνεύοντα

Αλκάννα του Σαρτόρι (Alkanna sartoriana) Eίδος γνωστό μόνο από την περιοχή της

Αργολίδας ανάμεσα στο Ναύπλιο και το Τολό Στον κατάλογο της IUCN έχει τοποθετηθεί

στην κατηγορία laquoIraquo (απειλούμενο αλλά όχι με γνωστή την κατάσταση του πληθυσμού

του) Το φυτό θεωρείτο εξαφανισμένο αφού δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και πολύ καιρό

Oλοι οι βιότοποι στο οικοσύστημα που ευδοκιμούσε έχουν διαταραχθεί από την έντονη

τουριστική και οικιστική ανάπτυξη ενώ η παράλληλη επέκταση των αγροτικών

καλλιεργειών έχει περιορίσει τους φυσικούς οικολογικούς θώκους δραστικά Η πρόσφατη

ανακάλυψη ελάχιστων ατόμων σε μια μικρή νησίδα απέναντι από το Τολό δίνει ελπίδες για

την ανάκαμψη και επιβίωση του είδους

Hμερομηνία 31‐08‐03 13

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Αστράγαλος η δρυποειδής (Astragalus

drupaceus) Tο φυτό ήταν γνωστό από δύο

πληθυσμούς Ο πρώτος παρατηρήθηκε στο

όρος Κυλλήνη πάνω από το χωριό

Τρίκαλα Σήμερα δεν υπάρχει Ο δεύτερος

πληθυσμός βρίσκεται στον Νομό

Λακωνίας και αποτελείται από λίγα άτομα

εκατέρωθεν του δρόμου και σε ελαιώνες

στο μέσον περίπου της απόστασης μεταξύ

των χωριών Χάνια και Κροκεές

Οποιαδήποτε προσπάθεια του πληθυσμού

να εξαπλωθεί αποτυχαίνει διότι όλη η

περιοχή καλλιεργείται τακτικά Tο φυτό

τοποθετήθηκε στην κατηγορία

laquoRraquo(σπάνιο) στους πίνακες της IUCN

αλλά οι διαταραχές στο περιβάλλον

συνεχίζουν να υφίστανται με αποτέλεσμα

ο ήδη μικρός πληθυσμός να αντιμετωπίζει

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης από ξαφνικές

πυρκαγιές φαινόμενο συχνό τα τελευταία

χρόνια Παράλληλα το όργωμα των

ελαιώνων καταστρέφει κάθε άτομο του

είδους στην περιοχή Η πρόσφατη

ανακάλυψη ενός μικρού πληθυσμού στον

Φενεό Κορινθίας αναβιώνει της ελπίδες

για την παρουσία του και στη βόρεια

Πελοπόννησο

Ποτεντίλα της Αρκαδίας (Potentilla arcadiensis) Aνακαλύφθηκε και περιγράφηκε

πρόσφατα (1985) από το Μοναστήρι της Eλωνας στις πλαγιές του όρους Πάρνωνα του

Νομού Αρκαδίας Είναι ένα τυπικό χασμόφυτο που αναπτύσσεται σε απότομα

ασβεστολιθικά βράχια με σχεδόν κάθετη κλίση (75deg‐100deg) Η συνολική γεωγραφική του

εξάπλωση περιορίζεται σε δύο πληθυσμούς που καταλαμβάνουν συνολική έκταση 350 μ2

σε απόσταση 500 μ ο ένας από τον άλλο Kάθε πληθυσμός αριθμεί 30 με 35 περίπου άτομα

τα οποία κρέμονται από τους βράχους Η εγκατάσταση και η ανάπτυξη νέων φυτών είναι

πολύ δύσκολη εάν λάβουμε υπόψη το σκληρό ασβεστολιθικό υπόστρωμα και τον

ανταγωνισμό των γειτονικών φυτών Αυτό σημαίνει ότι αν οποιοδήποτε άτομο του

πληθυσμού καταστραφεί είναι σχεδόν αναντικατάστατο Η διπλοειδής Potentilla arcadiensis

ανήκει στα πολύ παλαιά και απομονωμένα συστηματικά είδη που έχουν μία εξαιρετικά

μικρή ή ασυνεχή και διακεκομμένη περιοχή εξάπλωσης η οποία προδίδει πολύ παλαιά

προέλευση Η παρουσία της Potentilla arcadiensis στην Πελοπόννησο όπως και η παρουσία

της Potentilla crassinervia στην Κορσική επιβεβαιώνουν τον ρόλο των μεσογειακών βουνών

Hμερομηνία 31‐08‐03 14

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

στη διατήρηση των παλαιών ειδών τα οποία ήλθαν στην περιοχή από την κεντρική

Ευρώπη κάτω από την πίεση των παγετώνων

Τα είδη Λινάρι του Φοίτου (Linum phitosianum) Ονοβρυχίς της Πελοποννήσου (Onobrychis

peloponnesiaca ) και Αστράγαλος της Λακωνίας (Astragalus laconicus) ανακαλύφθηκαν και

περιγράφηκαν πρόσφατα (1994 1999 και 1999 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από

τις πεδινές περιοχές ανάμεσα Βλαχιώτη και Μακρινάρα στον Νομό Λακωνίας Οι φυσικές

περιοχές ανάπτυξης των ειδών αυτών καταστρέφονται συχνά από πυρκαγιές και

αντικαθίστανται από ελαιώνες και οπωρώνες με αποτέλεσμα οι ήδη μικροί πληθυσμοί

τους να περιορίζονται επικίνδυνα στα περιθώρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων Είναι

γεγονός ότι τα παραπάνω είδη χρειάζονται άμεση και επείγουσα προστασία

H Ασπέρουλα της Eλωνας (Asperula elonea) είδος που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της

Παναγίας της Eλωνας και τα είδη Μινουάρτια του Φαβαρζέ (Minuartia favargeri)

Πετροράγια η μεγαλανθής (Petrorhagia grandiflora) και Μινουάρτια του Πάρνωνα

(Minuartia parnonia) ανακαλύφθηκαν και περιγράφηκαν πρόσφατα (1984 1985 1985 και

2001 αντίστοιχα) για πρώτη φορά στον κόσμο από το Φαράγγι της Eλωνας στην περιοχή

του Λεωνιδίου Νομού Αρκαδίας Αναπτύσσονται μόνο σε αυτήν την περιοχή του πλανήτη

και κάθε διαταραχή στα βράχια και την ευρύτερη περιοχή του Φαραγγιού θα επιφέρει την

πλήρη και οριστική εξαφάνιση των ήδη μικρών σε αριθμό ατόμων πληθυσμών τους

Τα είδη Υπερικό του Ταϋγέτου (Hypericum taygeteum) Μικρομέρια του Ταϋγέτου

(Micromeria taygetea) και Φοιτόσια η κροκόφυλλη (Phitosia crocifolia) σχηματίζουν

ολιγομελείς πληθυσμούς Φύονται αποκλειστικά σε μικρές περιοχές του Ταϋγέτου και

απειλούνται άμεσα από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες Το πρώτο υπάρχει μόνο σε

κάποια κάθετα βράχια στη Λαγκάδα της Τρύπης Πρόσφατα η μοναδική στο κόσμο περιοχή

στην οποία ευδοκιμεί έχει γίνει πάρκο για τους ορειβάτες Το δεύτερο θεωρείτο

εξαφανισμένο αλλά ένας πολύ μικρός πληθυσμός του ανακαλύφθηκε πάλι επίσης στη

Λαγκάδα αλλά σε διαφορετική τοποθεσία σε βράχια πάνω ακριβώς από ένα μαντρί Το

τελευταίο είδος υπάρχει πάνω από το καταφύγιο του Ταϋγέτου και υποφέρει από την

έντονη βόσκηση

Το Aλλιο του Ρίτσου (Allium ritsii) που

ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ποιητή

Γιάννη Ρίτσου ανακαλύφθηκε στη

Mονεμβασία και περιγράφηκε πρόσφατα

(1995) Το είδος αυτό είναι ένας μοναδικός

φυτογεωγραφικός θησαυρός που δείχνει

τις συγγένειες της χλωρίδας της

Πελοποννήσου με αυτές της βόρειας

Αφρικής και των νησιών Σαρδηνία και

Σικελία κατά την εποχή του Μεσσήνιου

όταν η Μεσόγειος είχε αποξηρανθεί (κρίση

αλατότητας) Το είδος αυτό με δυσκολία

Hμερομηνία 31‐08‐03 15

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

επιζεί σήμερα στο φυσικό του βιότοπο και κινδυνεύει με άμεση και οριστική εξαφάνιση

λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής και της καταστροφής των φυσικών

του βιοτόπων

Το είδος Βερμπάσκο της Κυλλήνης (Verbascum cylleneum) ευδοκιμεί αποκλειστικά στις

κορυφές του όρους Κυλλήνη και συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της υπερβόσκησης

Το είδος Κενταύρια του Νιέντερ (Centaurea niederi) αναπτύσσεται σε ολιγάριθμους

πληθυσμούς στα μαύρα βουνά της Kαλογριάς (Πελοπόννησος) και στα βράχια της

Kλεισούρας κοντά στο Μεσολόγγι Είναι είδος που προστατεύεται από την οδηγία 9243 της

ΕΕ και οι πληθυσμοί του απειλούνται από τη μετατροπή των βραχωδών οικοσυστημάτων

στα οποία φύεται σε νταμάρια

Τέλος το είδος Τουλίπα του Γουλιμή (Tulipa goulimyi ) είναι μια μοναδική τουλίπα με

εξάπλωση στη νότια Πελοπόννησο στα Κύθηρα στα Αντικύθηρα και στη βορειοδυτική

Κρήτη Είναι φυτό με μεγάλη φυτογεωγραφική αξία αφού δείχνει την παλιά γέφυρα ξηράς

που ένωνε τις περιοχές αυτές σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες Οι πληθυσμοί της

κινδυνεύουν από έντονη συλλογή για εμπορικούς και καλλωπιστικούς λόγους αλλά και

επειδή ο υπόγειος βολβός του χρησιμοποιείται ως εδώδιμος από τις τοπικές κοινωνίες

(γλυκοκάστανο)

Θα πρέπει επίσης να κατατάξουμε στην κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) περισσότερα από 150

ενδημικά είδη της χλωρίδας της Πελοποννήσου

Hμερομηνία 31‐08‐03 16

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Kύθηρα δύο φυτά ζητούν προστασία

ΓPHΓOPHΣ IATPOΣ

ΤA ΚYΘHPA φιλοξενούν 48 ελληνικά ενδημικά είδη φυτών Πέντε από αυτά είναι τοπικά

ενδημικά Πρόκειται για τα είδη Scutellaria rupestris ssp cytherea Polygala hellenae

Centaurea redempta ssp cytherea και για δύο είδη του γένους Limonium τα L aphroditae

και L cythereum τα οποία ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο νησί

Ιδιαίτερη επιστημονική αξία έχει η παρουσία 8 ειδών από τα ελληνικά ενδημικά τα οποία

έχουν αποκλειστική εξάπλωση στη Ν Πελοπόννησο και στα Κύθηρα Η παρουσία τους

ενισχύει την άποψη ότι η Πελοπόννησος και τα Κύθηρα ήταν ενωμένα σε παλαιότερες

εποχές

Από τα φυτά της περιοχής δύο φαίνεται

να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες

απειλές και κίνδυνο εξαφάνισης

Polygala hellenae (Πολύγαλα της

Ελένης) Το σπανιότατο αυτό είδος

αναπτύσσεται μόνο σε ένα μέρος του

νησιού (νότια της περιοχής Κάλαμος) και

πουθενά αλλού στον κόσμο

Καταλαμβάνει μικρή έκταση και ο

βιότοπός του υφίσταται την πίεση της

βόσκησης των πυρκαγιών και της

μερικής εκχέρσωσης και καταστροφής

των φυσικών οικοτόπων Στα φυσικά

οικοσυστήματα επιβιώνουν ελάχιστα

άτομα τα οποία αναπτύσσονται κάτω

από τους αγκαθωτούς θάμνους της

Genista acanthoclada (αφάνα) χάρη στους

οποίους προστατεύονται από τη βόσκηση Οι πιέσεις συνεχίζονται για χρόνια στον

εναπομείναντα πληθυσμό και το είδος θα πρέπει να μετατεθεί από την κατηγορία

κινδυνεύοντα (Εn) στην κατηγορία απειλούμενα(V)

Centaurea redempta ssp cytherea Tο υποείδος αυτό είναι τυπικό χασμόφυτο (φύεται σε

σχισμές βράχων) Eίναι τοπικό ενδημικό και αναπτύσσεται σε βραχώδη οικοσυστήματα

του νησιού Ο μικρός αριθμός των ατόμων που αποτελούν τους πληθυσμούς του οι

ανθρώπινες δραστηριότητες σε βιοτόπους του και η απομόνωση είναι οι κύριες απειλές

που αντιμετωπίζει το είδος Κάθε άτομο που καταστρέφεται είναι αναντικατάστατο λόγω

της δύσκολης έως αδύνατης εγκατάστασής του στο σκληρό βραχώδες ασβεστολιθικό

οικοσύστημα όπου ευδοκιμεί και θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία απειλούμενο(V)

H Πολύγαλα της Eλένης (Polygala hellenae)

Eίναι στενότοπο ενδημικό των Kυθήρων Λόγω

των πιέσεων που υφίσταται ο βιότοπός του

(βόσκηση πυρκαγιές κά) το είδος θα πρέπει

να μετατεθεί από την κατηγορία κινδυνεύοντα

στην κατηγορία απειλούμενα (φωτ Γρ

Iατρού)

Hμερομηνία 31‐08‐03 17

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Hμερομηνία 31‐08‐03 18

Στα Iόνια νησιά

ΤA ΙONIA νησιά φιλοξενούν 80 ελληνικά

ενδημικά φυτά από τα οποία 25 είναι

τοπικά ενδημικά Tα περισσότερα

φύονται στην Kεφαλονιά (59 ελληνικά

και 6 τοπικά ενδημικά) και ακολουθούν η

Ζάκυνθος (27 και 2 αντίστοιχα) και η

Λευκάδα (28 και ένα αντίστοιχα)

Από τα τοπικά ενδημικά φυτά το μόνο

που φαίνεται να κινδυνεύει άμεσα και

θα πρέπει να ενταχθεί στην κατηγορία laquo

Enraquo (κινδυνεύοντα) είναι η Αρενάρια της

Λευκάδας (Arenaria leucadia) Το είδος

αυτό ανακαλύφθηκε στη Λευκάδα πριν

από 10 περίπου χρόνια ευδοκιμεί σε

αμμώδη παραλιακά οικοσυστήματα στα

βόρεια του νησιού και υπάρχει σε πολύ

περιορισμένο αριθμό ατόμων Ο

βιότοπος του είδους χρησιμοποιείται για τουριστικούς σκοπούς και υφίσταται έντονες και

συνεχείς πιέσεις αν και το καλοκαίρι στην περιοχή υπάρχουν μόνον τα σπέρματα του

φυτού

Τα περισσότερα από τα άλλα τοπικά ενδημικά φυτά των Ιονίων αν και ανήκουν στη

κατηγορία laquoRraquo (σπάνια) αναπτύσσονται σε βραχώδη οικοσυστήματα στο εσωτερικό ή

στις ακτές των νησιών και πέραν του περιορισμένου αριθμού των πληθυσμών τους δεν

φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιον άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Aρενάρια της Λευκάδας (Arenaria Leucadia) Tο

σπάνιο αυτό φυτό ανακαλύφθηκε πριν από 10

χρόνια ζεί σε αμμώδη παραλιακά

οικοσυστήματα της Λευκάδας Yπάρχει σε

πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων και

κινδυνεύει από την τουριστική χρήση των

βιοτόπων του

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Aκριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης

ΘEOΦANHΣ KΩNΣTANTINIΔHΣ Λέκτορας Συστηματικής Βοτανικής Γεωπονικού

Πανεπιστημίου Αθηνών

laquoΗ ΑTTIKH είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήποςraquo είπε ο καθηγητής με ένα μειδίαμα όταν

ανέλαβε να παρακολουθήσει την εκπόνηση της διδακτορικής μου μελέτης πάνω στη

χλωρίδα των ορέων Γεράνεια Πατέρας Κιθαιρώνας και Πάστρα τα οποία καταλαμβάνουν

τμήμα της Δυτικής Αττικής και επεκτείνονται στη Βοιωτία και στην Κορινθία Για να είμαι

ειλικρινής αν θα με ρωτούσαν τότε θα προτιμούσα να ασχοληθώ με κάποια βουνοκορφή

της Πίνδου ή με τα ψηλά βουνά των ελληνικών συνόρων Eπρεπε να περάσουν αρκετά

χρόνια για να καταλάβω ότι όσον αφορά στα φυτά της Αττικής ο καθηγητής είχε απόλυτο

δίκιο

Η σημερινή Αττική παρά τη συνεχιζόμενη

υποβάθμιση του φυσικού της τοπίου και

τον επεκτατισμό που χαρακτηρίζει όλες

τις οικιστικές δραστηριότητες

εξακολουθεί να διατηρεί μία σαφή εικόνα

του χλωριδικού της πλούτου Εκατοντάδες

ενδεχομένως χιλιάδες φυτικά είδη και

υποείδη αξιοποιούν κάθε οικολογικό της

θώκο και συνθέτουν ποικίλες

βιοκοινότητες Μεταξύ αυτών υπάρχουν

ορισμένα που καταλαμβάνουν ξεχωριστή

θέση επειδή λόγω της σπανιότητάς τους

η συνέχεια της ύπαρξής τους μπορεί

άμεσα να απειλείται Σε αυτά τα σπάνια

και απειλούμενα είδη έχει δοθεί τελευταία

ιδιαίτερη σημασία και αποτελούν ένα από

τα θέματα προτεραιότητας και συζήτησης

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Οι γνώσεις μας για τα συγκεκριμένα είδη δεν είναι πάντοτε

λεπτομερείς άλλωστε τα ίδια είναι εξ ορισμού σπάνια και ακριβοθώρητα Ορισμένα έχουν

ενδεχομένως ήδη εξαφανισθεί κυρίως όταν καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο

μικροπεριβάλλον και η παρουσία τους εκεί είναι από ανθρώπινης πλευράς αδιάφορη έως

ανεπιθύμητη Eνα καλό παράδειγμα αποτελεί η μυστηριώδης Micromeria acropolitana

(Μικρομέρια της Ακρόπολης) μικρό και ταπεινό πολυετές είδος που φύτρωνε αποκλειστικά

στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε

στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού

Kίνδυνοι

Ευτυχώς η σπάνια Asperula pulvinaris (Ασπερούλα η προσκεφαλοειδής) δεν είχε την τύχη

Οι πληθυσμοί της Ασπερούλας της

προσκεφαλοειδούς (Asperula pulvinaris) είδος

που φύεται αποκλειστικά σε λίγα όρη της

Αττικής δέχονται πιέσεις από την ισοπέδωση

των κορυφών για την εγκατάσταση κεραιών

τηλεπικοινωνίας

Hμερομηνία 31‐08‐03 19

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

της Micromeria acropolitana Εμφανίζεται αποκλειστικά σε πέντε όρη της Αττικής (Υμηττός

Πάρνηθα Πεντέλη Πατέρας και Γεράνεια) σκαρφαλωμένη στις πετρώδεις κορυφές τους

Σπανιότατα συναντάται σε υψόμετρα χαμηλότερα των 1000 μ και τότε εμφανίζεται σε

απότομες χαράδρες και σε ψηλούς βράχους Oταν ανθίζει συνήθως στα τέλη Μαΐου και τον

Ιούνιο σχηματίζει μικρούς χαμηλούς τάπητες που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στους γκρίζους

ασβεστολιθικούς βράχους Στους πληθυσμούς της Asperula pulvinaris μπορεί να βρεθούν

άτομα με κιτρινωπά άνθη ή με άνθη στο χρώμα της σάρκας συχνά αναμεμιγμένα Κάποιος

θα θεωρούσε ότι καθώς το φυτό βρίσκεται απομονωμένο στις κορυφές των ορέων πολύ

λίγοι κίνδυνοι θα ήταν δυνατόν να το απειλήσουν Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει Οι

κορυφές ορισμένων βουνών της Αττικής είτε υπερβόσκονται συνήθως ανεξέλεγκτα είτε

αποτελούν τον αγαπημένο τόπο των κεραιών τηλεπικοινωνίας που για να στηθούν στις

σπανιότατα επίπεδες κορυφές μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματά τους ισοπεδώνονται και

στρώνονται με τσιμέντο

Η Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi

(Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος του

Aτσλεϋ) αναφέρθηκε για πρώτη φορά το

1937 όταν εντοπίστηκε στον Κιθαιρώνα

Πρόκειται για ένα σπάνιο βολβώδες φυτό

ενδημικό της Ελλάδας Μικρό σε μέγεθος

αλλά με έντονα γαλάζια άνθη (laquoείναι

περισσότερο χρώμα παρά ποσότηταraquo είχε

αναφωνήσει ένας φίλος όταν το είχε

πρωτοδεί) εντοπίζεται εύκολα όταν είναι

σε ανθοφορία διαφορετικά παραμένει

απαρατήρητο Σε χαμηλά υψόμετρα τα

φυτά αρχίζουν να ανθίζουν νωρίς τον

Φεβρουάριο και ολόκληρο τον Μάρτιο ενώ

στα μεγαλύτερα υψόμετρα μπορεί να

βρεθούν ανθισμένα φυτά μέχρι τον

Απρίλιο Στον Κιθαιρώνα η Hyacinthella

leucophaea subsp atchleyi είναι πολύ

σπάνια και ο συνολικός πληθυσμός της

δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 150 άτομα Σε χαμηλότερες περιοχές οι πληθυσμοί της

φαίνεται να απειλούνται από τη χρήση της γης Η μετατροπή των χαμηλών εύφορων

περιοχών όπου φύεται σε γεωργικές εκτάσεις προκαλεί ομαδική εξόντωση των φυτών

Ευτυχώς ένας μεγάλος πληθυσμός που βρέθηκε το 2003 στα σύνορα Βοιωτίας και

Φθιώτιδας δίνει περισσότερες ελπίδες για τη διαιώνιση του σπάνιου αυτού υποείδους

Συγγενείς του γαρύφαλλου και της βιολέτας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο Dianthus serratifolius subsp serratifolius (Δίανθος ο

πριονόφυλλος υποείδος πριονόφυλλος) ήταν αποκλειστικά γνωστός από τις ορεινές

περιοχές της Αττικής συνήθως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 600 μ Πληθυσμοί του

Το βύθισμα που σχηματίζει εύφορες εκτάσεις

στο Μεγάλο Βαθυχώρι του όρους Πατέρας

καλλιεργείται με σιτηρά Στις παρυφές των

καλλιεργημένων εκτάσεων ιδιαίτερα εκεί όπου

ακόμα χρησιμοποιούνται παραδοσιακές

τεχνικές εμφανίζονται πολλά φυτικά είδη

ορισμένα από τα οποία έχουν γίνει πολύ

σπάνια

Hμερομηνία 31‐08‐03 20

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

βρίσκονται στα όρη Πάρνηθα Πεντέλη Υμηττός Πατέρας και Κιθαιρώνας Μία παλαιά

αναφορά του από το Σούνιο έχει αμφισβητηθεί επειδή το υψόμετρο σε αυτές τις περιοχές

είναι χαμηλό Παρʹ όλα αυτά το ίδιο είδος ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε υψόμετρο σχεδόν

10 μ κοντά στο επίπεδο της θάλασσας Νέες αναφορές από ορεινές περιοχές της βόρειας

Πελοποννήσου επεκτείνουν την εξάπλωσή του Πρόκειται για πολυετές φυτό με λεπτά και

μακριά στελέχη τα οποία στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίζουν λευκά ή ανοιχτορόδινα

άνθη Ο Dianthus serratifolius ανήκει στο ίδιο γένος με το καλλιεργούμενο γαρύφαλλο και

παρʹ όλη τη σπανιότητά του προς το παρόν δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεσους

κινδύνους με μοναδική ίσως εξαίρεση την υπερβόσκηση

Από τα φυτά που παρουσιάζονται εδώ η Matthiola longipetala subsp bicornis (Ματθίολα η

μακρυπέταλη υποείδος δικέρατη) είναι το μόνο που δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα αφού

πληθυσμοί του εμφανίζονται τόσο στη δυτική Ασία όσο και σε περιοχές της βόρειας

Αφρικής Παρʹ όλα αυτά όλες σχεδόν οι γνωστές θέσεις του στην Ελλάδα βρίσκονται στα

χαμηλά υψόμετρα της Αττικής περιοχές που συχνά δέχονται μεγάλες οικιστικές πιέσεις

και υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η Matthiola longipetala subsp bicornis είναι συγγενικό

είδος με την καλλωπιστική βιολέτα και προτιμά θέσεις με αραιή βλάστηση πετρώδεις

θέσεις και περιοχές κοντά σε παραδοσιακά καλλιεργημένους ή χέρσους αγρούς Τα άνθη

της αποσκοπώντας προφανώς στο να έλξουν έντομα που τα επικονιάζουν αναδύουν μία

ευχάριστη οσμή τις απογευματινές και πρώτες βραδινές ώρες Οι πληθυσμοί της ήταν

παλαιότερα περισσότερο εκτεταμένοι από ότι είναι σήμερα Η σημερινή τους μείωση

φαίνεται να σχετίζεται με την επέκταση των οικισμών την εντατική καλλιέργεια και την

ανεξέλεγκτη χρήση ζιζανιοκτόνων

Τοπικά αινιγματικά εύτρωτα

Η Centaurea attica subsp megarensis

(Κενταύρια η αττική υποείδος μεγαρική)

είχε θεωρηθεί για πολλά χρόνια

εξαιρετικά σπάνιο φυτό γνωστό μόνο από

τα Γεράνεια όρη της δυτικής Αττικής

Εξαιτίας της σπανιότητάς του έχει

συμπεριληφθεί σε επίσημους καταλόγους

φυτών της Ευρωπαϊκής Eνωσης τα οποία

απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση και

Hμερομηνία 31‐08‐03 21

πρέπει να προστατευθούν Μια

λεπτομερής έρευνα ωστόσο της χλωρίδας

των Γερανείων ορέων αποκάλυψε ότι το

φυτό ευτυχώς δεν είναι τόσο σπάνιο όσο

είχε αρχικά θεωρηθεί Αρκετοί πληθυσμοί

του διαβιούν σε περιοχές των ορέων που

καλύπτονται με οφιολιθικά πετρώματα

σε υψόμετρα μεταξύ 500 και 1150 μ Τα οφιολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τους

ασβεστόλιθους παρουσιάζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο σίδηρο και πυρίτιο

Η σπάνια Υακινθέλλα η λευκόφαιη υποείδος

Aτσλεϊ (Hyacinthella leucophaea subsp atchleyi)

ανθίζει από τα τέλη του χειμώνα στα δυτικά

σύνορα της Αττικής προαναγγέλλοντας τον

ερχομό της άνοιξης

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

ενώ είναι σχετικά φτωχά σε ασβέστιο Η Centaurea attica subsp megarensis είναι ένα πολύ

σπάνιο και τοπικό φυτό αλλά οι πληθυσμοί της τουλάχιστον προς το παρόν δεν

βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

Η Trinia guicciardii (Τρίνια του Γκουιτσιάρντι) είναι ίσως το περισσότερο αινιγματικό από τα

φυτά που παρουσιάζονται εδώ Μικρό άχρωμο και συχνά απαρατήρητο είναι ωστόσο

εξαιρετικά σπάνιο και γνωστό με βεβαιότητα μόνο από τα όρη Πάρνηθα και Κιθαιρώνας

σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 800 μ Η ταξινομική του θέση παραμένει ακόμα

αδιευκρίνιστη από τους βοτανικούς ίσως γιατί είναι τόσο σπάνιο που ελάχιστοι το έχουν

δει Σε αντίθεση με τα προηγούμενα είδη η Trinia guicciardii είναι δίοικο φυτό δηλαδή

άλλα φυτά φέρουν άρρενα και άλλα θήλεα άνθη Για να επιτελεσθεί η επικονίαση θα

πρέπει κάθε χρόνο τα άρρενα και τα θήλεα άτομα να ανθίζουν ταυτόχρονα Κάτι τέτοιο

είναι δύσκολο αφού ο συνολικός αριθμός των φυτών που παραμένουν σε διάφορες θέσεις

του Κιθαιρώνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 70 ενώ για την Πάρνηθα δεν υπάρχουν

στοιχεία Εξαιτίας της σπανιότητάς της και του βιολογικού της κύκλου η Trinia guicciardii

είναι ιδιαίτερα εύτρωτη και είναι πραγματικά άγνωστο αν θα συνεχίσει να υφίσταται στην

περίπτωση που οι λιγοστοί βιότοποι που τη φιλοξενούν δεχθούν έστω και μικρές αλλαγές

Τα παραπάνω φυτά δεν είναι τα μόνα σπάνια της Αττικής Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα

μπορούσαν να συζητηθούν Ελπίζουμε όμως αυτή η μικρή συμβολή να λειτουργήσει ως

έναυσμα για όλες εκείνες τις ενέργειες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον χλωριδικό

πλούτο και την ποικιλότητα της Αττικής γης ως διαρκή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές

γενεές

Hμερομηνία 31‐08‐03 22

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Σπάνια φυτά της Kρήτης

ΔP ΖAXAPIA KYΠPIΩTAKH Εργαστήριο ταξινόμησης και Διαχείρισης Αυτοφυούς

Xλωρίδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Ηρακλείου ΑΤΕΙ Κρήτης

Η ΚPHTH είναι ορεινό νησί με πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα η οποία αριθμεί 1800

είδη και υποείδη φυτών (μαζί με τα καλλιεργούμενα) Από αυτά τα 190 είναι ενδημικά Ο

πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική θέση του νησιού στη

γεωλογική του ιστορία και στην ποικιλία των μικροκλιματικών συνθηκών Επίσης ο

πολυσχιδής διαμελισμός του σε βουνά φαράγγια νησίδες κτλ δημιουργεί ποικιλία

βιοτόπων με ιδιαίτερες συνθήκες Στο πλαίσιο του προγράμματος Natura 2000 σε σύνολο

109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55

Η αξία της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται

περισσότερο αντιληπτή αν λάβουμε

υπόψη ότι σε μια έκταση 8306 τ χλμ που

αντιπροσωπεύει περίπου το 6 της

συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου

βρίσκουμε το 30 περίπου του συνόλου

των γνωστών φυτών της ελληνικής

χλωρίδας Περιοχές στις οποίες φαίνεται νʹ

απαντούν ενδημικά είδη είναι κυρίως οι

ορεινοί όγκοι τα κρεμνά και τα νησάκια

Το ένα τρίτο των ενδημικών φυτών της

Κρήτης είναι άμεσα κινδυνεύοντα ή

εύτρωτα Τα ενδημικά φυτά

προστατεύονται από την ελληνική

νομοθεσία (ΦΕΚ 23Α30‐1‐1981) και

καταγράφονται από διάφορες οργανώσεις

και προγράμματα προστασίας της Φύσης

Ορισμένα σπάνια είδη υπάρχουν σε λίγους

βοτανικούς κήπους Στην Ελλάδα αν και φύονται περίπου τα μισά φυτά της Ευρώπης δεν

υπάρχει ένας καλά οργανωμένος βοτανικός κήπος

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum

doerferi) Eίναι από τα πιο όμορφα αμάραντα

της χώρας μας και μπορεί να διασωθεί

χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική

αξία σε βοτανικού κήπους και πάρκα Eχει

χαρακτηρισθεί σπάνιο είδος και προστατεύεται

από την ελληνική νομοθεσία

Ανθεμίς η λεία (Anthemis glaberrima) Οικ Asteraceae (Αστερώδη)

Είναι μια μικρή ανθεμίδα που απαντά στη νησίδα Aγρια Γραμβούσα της Δ Κρήτης Εκεί

φυτρώνει ένας μικρός πληθυσμός ενώ μερικά άτομα έχουν εντοπιστεί στο διπλανό νησάκι

την Hμερη Γραμβούσα Το φυτό είναι ετήσιο μοιάζει με μικρή μαργαρίτα ύψους μέχρι 30

εκ Ολόκληρο το φυτό είναι λείο ή με αραιές τρίχες Τα φύλλα του είναι μικρά κολπωτά

τρισχιδή ή ακέραια Τα άνθη του βγαίνουν σε μικρά κεφάλια διαμέτρου μέχρι 1 εκ

Hμερομηνία 31‐08‐03 23

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Αναπτύσσεται στις βραχώδεις παραλιακές περιοχές μαζί με άλλα αλόφυτα (παραλιακά

φυτά)

Eχει χαρακτηριστεί είδος σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο

Βιβλίο με τα κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως

φυτό προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

Το φυτό κινδυνεύει λόγω του μικρού πληθυσμού του και της βόσκησης που υφίσταται η

βραχονησίδα Aγρια Γραμβούσα η οποία έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί εκεί

απαντούν εννέα ενδημικά είδη της ελληνικής χλωρίδας Η περιοχή αν και έχει ενταχθεί

στη ζώνη Natura 2000 δεν προστατεύεται επαρκώς Το φυτό καλλιεργείται στον μικρό

Βοτανικό κήπο του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου στα Χανιά και σπέρματά του

φυλάγονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού στο ίδιο Ινστιτούτο

Κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος (Convolvulus argyrothamnus) Οικ Convolvulaceae

(Κονβολβουλώδη)

Θεωρείται το σπανιότερο φυτό της

Ευρώπης και αριθμεί μονάχα 6 άτομα στο

φυσικό του βιότοπο όπου και

ανακαλύφθηκε

Είναι ένας κρεμοκλαδής χνουδωτός

αργυρόφυλλος θάμνος που φτάνει τα 80

εκ ύψος Eχει φύλλα μακρόστενα αιχμηρά

και τα άνθη του είναι λευκά και βγαίνουν

σε μπουκέτα των 2‐6 λουλουδιών Τα

πέταλα του άνθους είναι ενωμένα και

σχηματίζουν χωνί αλλά όταν ωριμάσουν

σχίζονται σε 3‐5 μέρη Ανθίζει τέλος

Ιουνίου

Ο μοναδικός πληθυσμός του φυτού

απαντάται στα απόκρημνα βράχια ενός

φαραγγιού κοντά στις Μάλες Ιεράπετρας

Eχει χαρακτηριστεί είδος που βρίσκεται σε

άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους των

IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες Λόγω του μικρού αριθμού που μετράει ο

πληθυσμός του μπορεί εύκολα να εξαφανιστεί από ένα τυχαίο γεγονός πχ μια

κατολίσθηση ή πυρκαγιά Η περιοχή που φυτρώνει έχει ενταχθεί στη ζώνη Natura 2000

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum

kakiskalae) Eχει εντοπιστεί μόνο στον Eθνικό

Δρυμό της Σαμαριάς όπου φύεται σε

απόκρημνα βράχια Eίναι είδος σε άμεσο

κίνδυνο εξαφάνισης σπέρματά του

φυλάσσονται στο Aγρονομικό Iνστιτούτο

Xανίων ενώ προσπάθειες καλλιέργειάς του

στα Xανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε

τις θερμοκρασίες του καλοκαιριού

Hμερομηνία 31‐08‐03 24

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Το φυτό θα μπορούσε να διασωθεί με την καλλιέργειά του στους βοτανικούς κήπους ώστε

αν κάποτε χαθεί από το φυσικό βιότοπό του να υπάρχει η δυνατότητα επανεγκατάστασής

του στη Φύση Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό σε κάθε κήπο ή

πάρκο Η κηποτεχνική αξία του οφείλεται στην αντοχή του στην ξηρασία και στο ωραίο

φύλλωμα και άνθος του

Ο πολλαπλασιασμός του μπορεί να γίνει με μοσχεύματα Τα τελευταία χρόνια δύο φυτά

ευδοκιμούν χωρίς προβλήματα στο Αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Ηρακλείου Η μαζική του

παραγωγή ελπίζουμε ότι θα γίνει με μικροπολλαπλασιασμό δηλαδή με καλλιέργεια ιστών

Είναι μια πειραματική προσπάθεια που γίνεται στα εργαστήρια του ΑΤΕΙ Κρήτης και ήδη

έχουμε τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Νεπέτα η Σφακιώτικη (Nepeta sphaciotica) Οικ Labiatae (Χειλανθή)

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum

purpureospathum) Aνακαλύφθηκε

πρόσφατα (1993) απαντά σε τρεις θέσεις

στην περιοχή των Σφακίων και θεωρείται

ότι διατρέχει άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

γιατί οι πληθυσμοί του είναι πολύ μικροί

και βρίσκονται σε περιοχές με τουριστική

ανάπτυξη

Mυρωδάτο βότανο που φυτρώνει αποκλειστικά

στα Λευκά Oρη Είναι ένας χαμηλός θάμνος με

φύλλα χνουδωτά και ωραία λευκά άνθη που

βγαίνουν σε ομάδες στις κορυφές των

βλαστών Ανθίζει τον Αύγουστο Φυτρώνει σε

βραχώδεις πλαγιές της Σβουριχτής μιας από

τις 52 κορυφές των Λευκών Ορέων Μέχρι το

1966 ήταν γνωστό από ένα μικρό πληθυσμό 40‐

50 περίπου ατόμων και εθεωρείτο από τα πιο

απειλούμενα με εξαφάνιση φυτά Το 1987 είχα

την τύχη να συναντήσω στην ίδια περιοχή ένα

μεγαλύτερο πληθυσμό αποτελούμενο από 600

άτομα περίπου Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης (Ε) και

περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους καταλόγους

των IUCN Corine Natura 2000 αναφέρεται

στις συμφωνίες της Βέρνης και ως φυτό

προτεραιότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές

οδηγίες

Η κυριότερη απειλή του φυτού προέρχεται από

τη βόσκηση της περιοχής που είναι φτωχή σε

βλάστηση και το φθινόπωρο όταν η βοσκή

είναι ελάχιστη τα πρόβατα αναγκαστικά

τρώνε τις Νεπέτες

Η περιοχή όπου απαντά το φυτό ανήκει στη

ζώνη Natura 2000 και σπέρματά του

Hμερομηνία 31‐08‐03 25

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Μερικά φυτά καλλιεργούνται επίσης

στον βοτανικό του κήπο Φαρμακολογικά δεν έχει ερευνηθεί

Αμάραντο το Δοιρφλέρειο (Helichrysum doerferi) Οικογ Asteraceae (Αστερώδη)

Θεωρείται από τα πιο όμορφα και σπάνια αμάραντα της χώρας μας Απαντά στην

Ανατολική Κρήτη στα βουνά της Θρυπτής και σε περιοχές που βρίσκονται στα όρια των

επαρχιών Σητείας και Ιεράπετρας Είναι ένας μικρός laquoέρπωνraquo θάμνος ύψους μέχρι 15 εκ

με γκρίζα χνουδωτά φύλλα και κίτρινα άνθη σαν μικρές μπάλες διαμ 15 εκ Ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες Τα άνθη του δεν χάνουν το χρώμα τους ακόμη και όταν

αποξηρανθούν όπως όλα τα αμάραντα Φυτρώνει σε βραχώδεις πλαγιές και λόφους μαζί

με άλλους ξηροθερμικούς θάμνους (φρύγανα)

Προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία και αναφέρεται στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους ως σπάνιο είδος (R)

Τα βουνά της Θρυπτής αν και είναι σχετικά χαμηλά (1476 μ) και μικρά σε έκταση είναι

σπουδαίος βιότοπος γιατί εδώ απαντούν 46 από τα 190 ενδημικά φυτά της Κρήτης ενώ 3

από αυτά είναι αποκλειστικά ενδημικά της περιοχής Η βιολογική αξία της περιοχής

φαίνεται αν σκεφτούμε ότι το τεράστιο σε όγκο και υψόμετρο (2456 μ) βουνό του

Ψηλορείτη έχει ένα μόνο τοπικό ενδημικό φυτό

Το φυτό κινδυνεύει από την υπερβόσκηση και τα τεχνικά έργα Στην περιοχή αν και ανήκει

στη ζώνη Natura 2000 συνεχίζονται ανεξέλεγκτα οι ανθρώπινες επεμβάσεις Στην κορυφή

του βουνού πριν από μερικά χρόνια είχε τοποθετηθεί μια κεραία κινητής τηλεφωνίας στη

συνέχεια η κεραία ξηλώθηκε αλλά η ζημιά είχε γίνει Επίσης μια άλλη σοβαρή καταστροφή

του βιότοπου έγινε σε παλαιότερα χρόνια με τη διάνοιξη δρόμου προσπέλασης σε

ξωκκλήσι της περιοχής Στο τέλος του δρόμου δημιουργήθηκε χώρος στάθμευσης

αυτοκινήτων έκτασης 1200 τμ Στο χώρο αυτό ο αμάραντος είχε τη μεγαλύτερη πυκνότητά

του Oλα τα έργα έγιναν χωρίς άδεια από τις αρμόδιες αρχές

Το φυτό μπορεί να διασωθεί χρησιμοποιούμενο ως είδος με καλλωπιστική αξία σε

βοτανικούς κήπους και πάρκα Μια ποσότητα σπερμάτων φυλάσσεται στην Τράπεζα

Γενετικού Υλικού του Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων ενώ στον Βοτανικό του κήπο

καλλιεργούνται μερικά φυτά

Βούπλευρο της Κακής Σκάλας (Bupleurum kakiskalae) Οικ Umbelliferae (Σκιαδανθή)

Ενα πολύ σπάνιο φυτό των Λευκών Ορέων με ιδιαιτερότητα που αφορά τον βιολογικό του

κύκλο Eχει εντοπιστεί μόνο ένας μικρός πληθυσμός του μέσα στον Εθνικό Δρυμό της

Σαμαριάς Το φυτό είναι πολυετές μονοκαρπικό δηλαδή αφού φυτρώσει παραμένει για

πολλά χρόνια μόνο με τα φύλλα της βάσης του Oταν αποθηκεύσει αρκετές θρεπτικές

ουσίες στη διογκωμένη ρίζα του αναπτύσσεται ένας βλαστός που ανθίζει καρποφορεί και

μετά ξεραίνεται Τα φύλλα της βάσης είναι μακρόστενα και φυτρώνουν πολλά μαζί σαν

Hμερομηνία 31‐08‐03 26

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

ρόδακες Οι βλαστοί φτάνουν το 1 μ περίπου Τα άνθη του είναι κίτρινα και ανθίζει τους

καλοκαιρινούς μήνες

Παραθαλάσσια χλωρίδα και βραχονησίδες

όπου απαντούν σπάνια και ενδιαφέροντα

Φυτρώνει σε ορθοπλαγιές με απόκρημνα

βράχια στα 1500 μ μαζί με άλλα φυτά των

βράχων πολλά από τα οποία είναι σπάνια

ενδημικά της Κρήτης

Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο λόγω

του μικρού πληθυσμού του και της

βόσκησης Eχει χαρακτηριστεί είδος που

βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης

(Ε) και περιέχεται στο Κόκκινο Βιβλίο με τα

κινδυνεύοντα και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδας Καταγράφεται στους

καταλόγους των IUCN Corine Natura

2000 αναφέρεται στις συμφωνίες της

Βέρνης και ως φυτό προτεραιότητας σε

όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες

ενδημικά φυτά Οι βιότοποι της Κρήτης είναι

ευάλωτοι λόγω της τουριστικής ανάπτυξης

Αν και φυτρώνει μέσα στο Δρυμό βόσκεται από τα ζώα τα οποία μαζεύονται για να πιουν

νερό σε κοντινή πηγή Ευτυχώς το φυτό προφυλάσσεται από μόνο του στα άγρια κρεμνά

των βράχων Oσα φυτά όμως φυτρώνουν χαμηλά ή στη βάση των βράχων δεν θα ανθίσουν

ποτέ

Σπέρματά του φυλάσσονται στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Προσπάθειες

καλλιέργειάς του στα Χανιά δεν ευδοκίμησαν γιατί δεν άντεξε τις θερμοκρασίες του

καλοκαιριού Iσως πρέπει να καλλιεργηθεί σε βοτανικούς κήπους της Β Ευρώπης

Δρακοντιά η κοκκινοσπαθάτη (Arum purpureospathum) Οικ Araceae (Αροΐδες)

Είναι μία από τις πιο όμορφες και σπάνιες δρακοντιές Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (1993)

Κονδυλώδες πολυετές φυτό με μεγάλα φύλλα Το καλλωπιστικό μέρος του φυτού είναι η

κόκκινη σπάθη του Στη βάση της σχηματίζεται μια κυλινδρική laquoθήκηraquo όπου βρίσκονται τα

άνθη που βγαίνουν πάνω σε ένα παχύ κυλινδρικό άξονα τον σπάδικα Τα άνθη είναι

ασήμαντα αλλά όταν laquoδέσουνraquo σχηματίζουν μια ωραία ρόκα όπως του καλαμποκιού αλλά

με κόκκινες laquoράγεςraquo Ανθίζει νωρίς την άνοιξη και το καλοκαίρι αποξηραίνεται το υπέργειο

μέρος του

Απαντά σε τρεις θέσεις στην περιοχή Σφακιών σε χαμηλά υψόμετρα Περιέχεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και κινδυνευόντων φυτών της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς

καταλόγους και στις συμφωνίες της Βέρνης Η περιοχή όπου φυτρώνει ανήκει στη ζώνη

Natura 2000

Hμερομηνία 31‐08‐03 27

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Θεωρείται ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης γιατί οι πληθυσμοί του είναι μικροί

και βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές όπου προβλέπεται μελλοντική ανοικοδόμηση

Επίσης φυτρώνει κοντά σε δρόμους και οι περαστικοί παίρνουν τους βολβούς για ιδιωτική

χρήση

Παρουσιάζει κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό

φυτό σε κήπους Καλλιεργείται στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης και γίνεται έρευνα για τη

μαζική του παραγωγή με μικροπολλαπλασιασμό Υπάρχει σε μερικούς βοτανικούς και

ιδιωτικούς κήπους

Hμερομηνία 31‐08‐03 28

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Mη μαζεύετε ορχιδέες

MAPIA ΠETPOY

ΤA OPXEOEIΔH είναι η νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου Βρίσκονται ακόμα στο

στάδιο της εξέλιξης και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες Για την αναπαραγωγή τους

οι ελληνικές ορχιδέες βασίζονται αποκλειστικά στα έντομα Προκειμένου να τα

προσελκύσουν έχουν διαμορφώσει πολύπλοκες εξελικτικές προσαρμογές όπως ο

χρωματικός μιμητισμός και η σεξουαλική εξαπάτηση Λίγες όμως κατορθώνουν να

γονιμοποιηθούν Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και ευαίσθητοι και για να βλαστήσουν

εξαρτώνται από ριζομύκητες που συμβιώνουν με το έμβρυο στο οποίο παρέχουν τις

απαραίτητες θρεπτικές ουσίες (στις παρασιτικές ορχιδέες αυτή η συμβίωση διατηρείται εφ

όρου ζωής) Απαιτούν σταθερό και προστατευμένο περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν

επειδή η ανάπτυξή τους είναι εξαιρετικά αργή Ακόμα και με τις ιδανικότερες συνθήκες

μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ανθίσουν

Oρχις ο στρατιωτικός (Orchis militaris)

ένα από τα ομορφότερα ευρωπαϊκά

ορχεοειδή Περιλαμβάνεται στο Kόκκινο

Bιβλίο για τα Σπάνια και Aπειλούμενα

φυτά της Eυρώπης Στην Eλλάδα

συναντάται μόνο στην υποαλπική και

αλπική ζώνη του όρους Φαλακρού σε

σποραδικούς ολιγάριθμους

πληθυσμούς

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές τα

ελληνικά ορχεοειδή αριθμούν περίπου 175 είδη

Από αυτά σχεδόν 50 είναι ενδημικά Δυστυχώς η

εργασία πεδίου στην Ελλάδα είναι ελλιπής Η

κατάσταση πολλών ειδών (κυρίως σπάνιων ή

προσφάτως ανακαλυφθέντων ενδημικών και

ειδών με μεγάλη παραλλακτικότητα) είναι

ασαφής και η πραγματική τους κατανομή

αγνοείται Το ίδιο ισχύει και για άλλες

οικογένειες Eτσι οι κατάλογοι των

απειλούμενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας

στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία και

χρειάζονται αναθεώρηση Είδη που θεωρούνται

απειλούμενα στην πραγματικότητα δεν

κινδυνεύουν ενώ δεν περιλαμβάνονται άλλα που

πράγματι απειλούνται

Oλιγάριθμα και απομονωμένα

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι τα περισσότερα

ελληνικά ορχεοειδή απειλούνται ακόμα και αυτά

που θεωρούνται κοινά Η σπανιότητα ενός είδους

καθορίζεται από την περιορισμένη γεωγραφική

του εξάπλωση καιή τους αριθμούς το μέγεθος

και τη διασπορά των πληθυσμών του

Τέτοια φυτά είναι συνήθως

Ευρωπαϊκά ή ασιατικά ορχεοειδή που έχουν στην

Hμερομηνία 31‐08‐03 29

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Ελλάδα το απώτατο όριο κατανομής τους καιή συναντώνται σε ελάχιστες περιοχές ή μόνο

σε μια με πληθυσμούς λίγων ατόμων Ανάμεσά τους ο Orchis militaris και η Nigritella

rhellicani που βρίσκονται στο όρος Φαλακρό η Comperia comperiana σε τρία νησιά του

Ανατολικού Αιγαίου ο Orchis punctulata που ίσως υπάρχει στη Θράκη και θεωρείται

εξαφανισθείς από τη Ρόδο η Ophrys bertolonii που αναφέρεται πως φυτρώνει στην

Κέρκυρα η Ophrys insectifera καταγεγραμμένη μόνο σε τρεις βιότοπους από τους οποίους ο

ένας καταστράφηκε και η Dactylorhiza incarnata με μία θέση στην Hπειρο και μία στη

Μακεδονία

Στενότοπα ενδημικά όπως οι Cephalanthera cuculata Epipactis cretica και Ophrys gortynia

της Κρήτης η Dactylorhiza graeca με έναν μικρό πληθυσμό στα όρη της Βροντού και οι

Ophrys cephalonica Ophrys icariensis και Ophrys delphinensis

Aυτά τα είδη κινδυνεύουν σοβαρά όχι μόνο από την παράνομη συλλογή και την

καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους αλλά και από τη γεωγραφική

τους απομόνωση που λόγω της αναγκαστικής ενδογαμίας οδηγεί στον εκφυλισμό των

γενετικών χαρακτηριστικών των φυτών και τα καθιστά ευαίσθητα σε ασθένειες Το έντονο

ορεινό ανάγλυφο και τα πολλά νησιά της χώρας μας έχουν καταδικάσει αρκετές ορχιδέες

σε γεωγραφική απομόνωση

Ακόμα και σχετικά κοινά είδη διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο όταν οι πληθυσμοί τους

βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους ενώ υπάρχουν στενότοπα ενδημικά που

εμφανίζουν ικανούς πληθυσμούς εξελίσσονται ακόμα και απειλούνται περισσότερο από

την αλλοίωση των βιοτόπων τους

Aπό τι απειλούνται

Πολλά είδη που θεωρούνται κοινά και μη απειλούμενα επειδή απαντώνται σʹ ολόκληρη

την Ελλάδα σε μεγάλους πληθυσμούς κινδυνεύουν γιατί είναι εξαρτημένα από

συγκεκριμένους οικότοπους Σε αυτά ανήκει ο Orchis laxiflora που φυτρώνει αποκλειστικά

σε υγρότοπους Στην πατρίδα μας οι υγρότοποι αποξηραίνονται με όλο και γοργότερους

ρυθμούς και παραδίνονται στην καλλιέργεια ή την τουριστική εκμετάλλευση Τα

περισσότερα είδη των γενών Οrchis και Ophrys προτιμούν τα ακαλλιέργητα ή

παραμελημένα χωράφια που έχουν την ίδια μοίρα με τους υγρότοπους ιδίως τα τελευταία

χρόνια που αρκετές τέτοιες δραστηριότητες επιδοτούνται Επίσης είδη όπως οι Orchis

mascula και Orchis quadripunctata επιδεικνύουν ακόμα μεγάλους πληθυσμούς όμως

εκατοντάδες φυτά ξεριζώνονται παράνομα κάθε χρόνο για να παρασκευαστεί το

(υπερεκτιμημένο κατά τη γνώμη μου) σαλέπι

Hμερομηνία 31‐08‐03 30

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Η συνεχής τα τελευταία χρόνια

κατασκευή νέων δασικών δρόμων η

υπερβόσκηση που έχει απογυμνώσει από

τη βλάστηση ολόκληρα βουνά ιδίως στα

νησιά και η χρήση χημικών λιπασμάτων

ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που

εκτός από τα φυτά εξολοθρεύουν και τα

έντομα‐επικονιαστές τους επιβαρύνουν

την ήδη διαταραγμένη ισορροπία πολλών

βιότοπων

Τέλος οι περισσότερες ορχιδέες για να

εξασφαλίσουν αρκετό φως συνηθίζουν να

φυτρώνουν στα όρια των δασών ή των

λιβαδιών και στα πρανή των δρόμων

ορατές από κάθε περαστικό και προσιτές

σε κάθε χέρι που θα θελήσει να τις κόψει

Tα μόνα που δεν απειλούνται ‐προς το

παρόν‐ είναι λίγα είδη με μεγάλους πληθυσμούς που προτιμούν τη βαθιά σκιά και υγρασία

των ορεινών δασών όπως οι Cephalanthera longifolia Epipactis helleborine Dactylorhiza

saccifera και Neotinea maculata είδη κοινά και πολυπληθή σε ορεινές περιοχές που είναι

ακόμα δυσπρόσιτες ή άγνωστες στον πολύ κόσμο επομένως ελάχιστα αλλοιωμένες από

ανθρώπινες δραστηριότητες Φοβάμαι πως αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα γιατί ο

τουρισμός έχει φτάσει και στα πιο απομονωμένα χωριουδάκια της Πίνδου της Ροδόπης και

άλλων μέχρι πρότινος αγνοημένων περιοχών

Oφρύς των Δελφών (Ophrys delphinensis)

Σπάνιο ελληνικό ενδημικό το οποίο

αναγνωρίζεται αμέσως από το πυκνό λευκό

τρίχωμα που καλύπτει τους πλευρικούς λοβούς

του χείλους Πήρε το ονομά της από τους

Δελφούς και φυτρώνει στην περιοχή του

Kορινθιακού κόλπου Eχει βρεθεί και σε δύο

θέσεις στην Eύβοια

Δεν ζουν στη γλάστρα

Δυστυχώς οι διατάξεις για την προστασία των ορχεοειδών είναι ασαφείς και άγνωστες στο

ευρύ κοινό Οι ευρωπαϊκές οδηγίες δεν εφαρμόζονται Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής

Ενωσης θεωρεί όλες τις ορχιδέες απειλούμενες και απαγορεύει αυστηρά την καταστροφή

των βιοτόπων τους την κοπή και την εκρίζωσή τους Στην Ελλάδα η συνήθεια να

μαζεύουμε λουλούδια στις εκδρομές ή να τα ξεριζώνουμε για να τα φυτέψουμε στον κήπο

μας είναι ευρύτατα διαδεδομένη Ο κόσμος δεν γνωρίζει ότι πολλά δεν θα ξαναφυτρώσουν

την επόμενη χρονιά Μη μαζεύετε ορχιδέες Δεν ζουν στη γλάστρα μακριά από το

περιβάλλον τους κι αν τις κόψετε το υπόγειο τμήμα του φυτού θα δυσκολευτεί πολύ να

επιβιώσει Βοηθήστε τις γιατί το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό

Hμερομηνία 31‐08‐03 31

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Σημείωση

Δεν μπορώ να μιλήσω με απόλυτους αριθμούς επειδή οι βοτανολόγοι δεν συμφωνούν ότι

όλα τα φυτά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα είναι νέα είδη κι όχι απλώς υποείδη ή

ποικιλίες Eπίσης ορισμένοι ερευνητές μιλούν για νέα ενδημικά που όμως δεν έχουν

μελετηθεί ακόμα ενώ είδη που θεωρούνταν ενδημικά εντοπίσθηκαν και σε άλλες χώρες

Hμερομηνία 31‐08‐03 32

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Παιώνια η βασίλισσα των βοτάνων

MAKHΣ AΠEPΓHΣ Γενικός Γραμματέας της EEΠΦ

MYPTΩ AΠEPΓH Mέλος της EEΠΦ

ΚAΠOY ΣTHN APXH της δεκαετίας του ʹ70 καθώς προχωρούσαμε στον Παρνασσό μας

κόπηκε η ανάσα από την ομορφιά μιας πλαγιάς που πρόβαλε μπροστά μας γεμάτη

σκουρόχρωμα άνθη στο χρώμα του κόκκινου κρασιού Hταν ανθισμένες παιώνιες του

είδους που αργότερα ονομάσθηκε Παιώνια του Παρνασσού σπανιότατη και ενδημική του

βουνού αυτού και του Ελικώνα γνωστή από ελάχιστες τοποθεσίες

Από τότε χρονολογείται η γοητεία που ασκεί

επάνω μας το άνθος αυτό η laquoβασίλισσα όλων

των βοτάνωνraquo Eνας βιότοπος με ανθισμένες

παιώνιες αποτελεί μια αξέχαστη όσο και

φευγαλέα εικόνα αφού η άνθηση διαρκεί το

πολύ 2‐3 εβδομάδες όσο χρειάζεται για να

γονιμοποιηθούν τα άνθη από τα ειδικά σκαθάρια

που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους Αν σταθείς

τυχερός αυτό που αντικρύζεις είναι μοναδικό

άσπροι καταρράκτες να κατηφορίζουν τις

βουνοπλαγιές της Δίρφης και της Oχης στην

Εύβοια ένας laquoμυστικόςraquo κήπος ανάμεσα σε ψηλά

βράχια στον Παρνασσό ένα ξέφωτο στο Παγγαίο

με μεγάλα έντονα πορφυρά άνθη πεζούλες στη

Μυτιλήνη σκεπασμένες με εκατοντάδες ρόδινες

παιώνιες

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό

και κυρίως οι γερόντισσες είναι συνήθως καλή

πηγή πληροφοριών Oι ονομασίες του ποικίλουν

από τόπο σε τόπο Tο συναντούμε ως πηγουνιά

παγώνι τσαλαπετεινό τριαντάφυλλο του

βουνού αψουνιά και αγριομαντζουράνα Ομως οι

άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή

για την παιώνια Η ομορφιά του άνθους τους

παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη

ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους

τους ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών

σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της Στα

30 σχεδόν χρόνια που ταξιδεύουμε ανά την

Ελλάδα έχουμε εντοπίσει μόνο σαράντα περίπου τοποθεσίες παιωνιών γεγονός που

επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia

parnassica) Eυδοκιμεί στον Παρνασσό

και τον Eλικώνα θεωρείται

απειλούμενο είδος και τα

μελανοπόρφυρα άνθη της διαφέρουν

τελείως από τα άνθη οποιασδήποτε

άλλης παιώνιας

Hμερομηνία 31‐08‐03 33

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

ο άνθρωπος Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της

ελληνικής γης Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι

δηλητηριώδη

Φαρμακευτικό

Το φυτό οφείλει το όνομά του στον μυθικό Παιώνα μαθητή του γιατρού των θεών

Ασκληπιού ο οποίος θεράπευσε ένα τραύμα του Πλούτωνα που του είχε προκαλέσει ο

Ηρακλής Ο Ασκληπιός σκότωσε τον μαθητή του από φθόνο αλλά ο Πλούτων τον

μεταμόρφωσε στο άνθος που πήρε το όνομά του Εξ άλλου η λέξη laquoπαιάνraquo που

υποδηλώνει δοξαστικό ύμνο απευθυνόταν αρχικά στον Απόλλωνα Παιάνα ως ένδειξη

ευγνωμοσύνης για κάποια θεραπεία με το φυτό

Από την αρχαιότητα λοιπόν η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση Κατά τον Διοσκουρίδη

το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία Κατά τον

Πλίνιο είναι εμμηναγωγό κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών των εντέρων τους

κολικούς τα δαγκώματα των φιδιών και επί πλέον διώχνει τους εφιάλτες Η συλλογή του

φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι ρίζες έπρεπε

να συλλέγονται τη νύχτα αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση

δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα

Στη σύγχρονη ιατρική η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες

Aπό λευκά έως μελανοπόρφυρα

Το γένος Paeonia που απαντάται σε

πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου

περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με

την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή

ποώδη φυτά τα οποία διατηρούν

πρωτόγονα χαρακτηριστικά που

πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους

τους

Στην Ελλάδα οι παιώνιες είναι αυτοφυή

πολυετή ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως

περιοχών Προτιμούν ασβεστολιθικά

εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε

μακκία βλάστηση και δάση Το υπέργειο

τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την

ανθοφορία ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω

από το έδαφος Ο βλαστός είναι συνήθως

κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα δις τρισχιδή

με πολλές διαιρέσεις Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα

ποικίλουν σε μέγεθος σχήμα και αριθμό καθώς και σε χρώμα από λευκά έως

Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii)

Eνδημική της Kρήτης και της Kαρπάθου Mε

τους κερασόχροους βλαστούς τα

λεπτοκομμένα φύλλα και τα μεγάλα λευκά

άνθη της που μυρίζουν σαν γαρύφαλο είναι

από τις πιο κομψές παιώνιες της Eλλάδας

Hμερομηνία 31‐08‐03 34

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

μελανοπόρφυρα Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι με κίτρινους ανθήρες και τα στίγματα

ρόδινα ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου

γεμάτους μεγάλα στρογγυλά μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα Το φυτό που μπορεί να

προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4‐5 χρόνια

Eίδη

Στην Ελλάδα αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη

1 Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina) Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη ανθίζει

Απρίλιο‐Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα

2 Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) Eχει μελανοπόρφυρα άνθη και ανθίζει τον

Μάιο Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη

Kάψα της Παιώνιας της ελληνικής

(υποείδος hellenica) Διακρίνονται οι

μαύροι γόνιμοι σπόροι και οι άγονοι

κόκκινοι

3 Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula)

Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία και

παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα

αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες Eχει διάφορα

υποείδη

Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula) με άνθη

ρόδινα Aνθίζει Απρίλιο‐Μάιο στον Ελικώνα τη

Λέσβο και τη Σάμο

Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi) με

πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο‐Απρίλιο

και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη Tην βρίσκουμε

στην Κεφαλονιά τη Λευκάδα τη Ζάκυνθο και τα

Ακαρνανικά Oρη

Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica) με

άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με

ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων

Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο‐Μάιο και έχει

εξάπλωση στον Ταΰγετο την Πάρνηθα την

Aνδρο και κυρίως την Εύβοια με παραλλαγή και

στην Ικαρία

Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος triternata) με

άνθη ρόδινα Eχει παρατηρηθεί μόνο στο

Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας Aνθίζει

τον Μάιο

Hμερομηνία 31‐08‐03 35

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

4 Παιώνια του Κλούζιους (Paeonia clusii) Eίναι ενδημική της Κρήτης και της Καρπάθου με

άνθη λευκά που μυρίζουν σαν γαρύφαλλο και φύλλα με πολλές υποδιαιρέσεις Ανθίζει

Απρίλιο και Μάιο

5 Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia) Eνδημική του νησιού και απειλούμενη με λευκά

επίσης άνθη Παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την προηγουμένη και ανθίζει Φεβρουάριο

και Απρίλιο

Βιβλιογραφία

PhitosD StridA SnogerupS και GreuterW (εκδ) laquoThe Red Data Book of rare and

threatened plants of Greeceraquo Αθήνα 1995

StearnW και DavisP laquoΠαιώνιες της Ελλάδοςraquo Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Κηφισιά 1984

Τζανουδάκης Δ laquoΚυτταρολογική μελέτη του γένους Paeonia L εν Ελλάδιraquo Πάτρα 1977

Hμερομηνία 31‐08‐03 36

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Tο πείραμα της Bαλένθια

EMILIO LAGUNA Bιολόγος επικεφαλής του Tμήματος για την Προστασία

Φυσικών Πόρων Bαλένθια Iσπανία

ΣTHN IΣΠANIA φυτρώνει μεγάλο μέρος των φυτών που απαρτίζουν τη φυτική

βιοποικιλότητα της Δυτικής Eυρώπης H χλωρίδα της χώρας περιλαμβάνει πάνω από 7500

είδη ανωτέρων φυτών από τα οποία 1400 είναι ενδημικά δεν ζουν δηλαδή σε άλλες

περιοχές του πλανήτη Στην Iσπανία συγκαταλέγονται επίσης πέντε από τις κύριες εστίες

φυτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη μας H Bαλένθια στην ανατολική ακτή της

Iσπανίας είναι η μόνη περιοχή της χώρας που περιλαμβάνει περισσότερες των δύο από τις

κύριες αυτές εστίες

Φυτεία της Λαδανιάς της Kαρθαγένης (Cistus

carthaginensis) Eίναι ένα από τα πλέον

απειλούμενα φυτά της Iσπανίας από το οποίο

έχουν βρεθεί μόνο πέντε αυτοφυή δείγματα

στη φύση Aπό το 1998 φυτεύτηκαν νέα φυτά

που προέρχονται από μικροαναπαραγωγή

μέσα σε προστατευμένες περιοχές Aριστερά

ενδεικτική πινακίδα προστασίας σε μια από τις

πολλές μικρορεζέρβες που έχουν δημιουργηθεί

στη Bαλένθια για τα σπάνια είδη φυτών

H περιοχή της Bαλένθια πιο γνωστή για

τα τουριστικά της θέρετρα (Mπενιδόρμ) ή

για την αγροτική της παραγωγή

(πορτοκάλια κυρίως και μανταρίνια) είναι

ακριβώς τοποθετημένη μεταξύ του

βροχερού κλίματος της Bορειοανατολικής

Iσπανίας (Kαταλονία) και του θερμού και

ξηρού κλίματος της Nοτιοανατολικής

Iσπανίας (Mούρθια και Aνδαλουσία) Tα

βουνά της φθάνουν στα 1832 μ ύψος και η

βροχόπτωση κυμαίνεται από 250 έως 1000

mm τον χρόνο Eχει έκταση 23260 τετρ

χλμ μόνο αλλά η χλωρίδα της αριθμεί

πάνω από 3100 είδη ανωτέρων φυτών ‐

φτέρες πόες θάμνους και δέντρα ‐ από τα

οποία 350 είναι ενδημικά της Iσπανίας

Eξήντα από τα ενδημικά ισπανικά είδη

φύονται αποκλειστικά στην περιοχή

Eπιπρόσθετα 80 άγρια είδη της Bαλένθια

συγκαταλέγονται στον Kόκκινο Kατάλογο

των Aπειλουμένων Φυτών τον οποίο

δημοσίευσε η Διεθνής Eνωση για την

Προστασίας της Φύσης (IUCN)

Στρατηγική προστασίας

Tο ισπανικό Σύνταγμα παρέχει στην Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα την τοπική αυτοδιοίκηση

την πλήρη εξουσία για την θέσπιση νομοθεσίας και την ανάπτυξη μέτρων υπέρ της

προστασίας του φυτικού κόσμου Γνωρίζοντας την εξαιρετική αξία της άγριας χλωρίδας της

περιοχής η τοπική αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Bαλένθια έχει καταστρώσει από το

Hμερομηνία 31‐08‐03 37

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

1994 μια στρατηγική για την προστασία της φύσης βασισμένη πάνω στην ανάπτυξη

laquoοριζοντίωνraquo μέτρων εκείνων δηλαδή που ωφελούν ταυτόχρονα πολλά είδη Για την

περαιτέρω προώθηση της στρατηγικής αυτής έχουν επιλεγεί 550 σπάνια είδη στα οποία

περιλαμβάνονται όλα τα ενδημικά και απειλούμενα φυτά της περιοχής

Oι τρεις άξονες της πολιτικής αυτής είναι οι εξής Πρώτον η εξασφάλιση της

μακροπρόθεσμης προστασίας των σπάνιων ειδών μέσω της τοπικής τράπεζας

μικροβιοπλάσματος (germ plasm) στον Bοτανικό Kήπο του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Δεύτερον η σύνταξη καταλόγων των σπάνιων φυτών η δημιουργία ενός δικτύου

υποδομών και εγκαταστάσεων (εργαστηρίων θερμοκηπίων κά) και η χρηματοδότηση της

ανάπτυξης δραστηριοτήτων ex situ (εκτός τόπου) για την αναπαραγωγή τους με

διαδικασίες μικροαναπαραγωγής και με τρόπους κλασικούς (σπορά) Eπίσης η ανάπτυξη

ενός μεγάλου προγράμματος επιτόπιων προσπαθειών (φυτεύσεις μεταφυτεύσεις κά)

Tρίτον η δημιουργία ενός δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών ώστε να καταστεί βέβαιο ότι

ένας τουλάχιστον πληθυσμός του κάθε σχετικού είδους μπορεί να ελέγχεται και να

προστατεύεται και ότι περισσότεροι του ενός μπορούν να είναι αντικειμενο μίας in situ

(επιτόπιας) πρακτικής προστασίας

Oι τρεις αυτοί βασικοί άξονες συνδέονται με την ενίσχυση της βοτανικής έρευνας την

περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη δημόσια ενημέρωση Aκριβώς γιʹ αυτό έχουν

χρηματοδοτηθεί κατά τα παρελθόντα έτη περισσότερα από 50 ερευνητικά προγράμματα

προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη γνώση της χλωρίδας της Bαλένθια και να

ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα Eπιπλέον δημιουργείται δίκτυο ενημερωτικών και

εκπαιδευτικών δομών όπως τέσσερις βραχόκηποι οι οποίοι περιέχουν χαρακτηριστικές

σειρές ενδημικών φυτών

Πλάντα Eουρόπα

Eικόνα από την περιοχή Las Sabinas Blancas

Eδώ σώζεται μια μοναδική φυτοκοινωνία από

αιωνόβια ισπανικά αγριόκεδρα (Juniperus

thurifera) η οποία έχει περιληφθεί στο

H ανάπτυξη της πολιτικής αυτής

προχώρησε με την υποστήριξη του

προγράμματος Life της Eυρωπαϊκής

Eπιτροπής η οποία συγχρηματοδοτεί τη

δράση από το 1994 Tο θεαματικότερο

αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία από τη

διοίκηση της Bαλένθια ενός πυκνού

δικτύου από μικρορεζέρβες φυτών που δεν

υπάρχει σε άλλα μέρη της Iσπανίας

Σκοπός είναι να αναπτυχθούν ένας ή

περισσότεροι πληθυσμοί φυτών που

ενδημούν στην περιοχή ώστε να

εξασφαλισθεί το μέλλον τους με τον

συντονισμένο έλεγχο της τοπικής φυτικής

βιοποικιλότητας και την ανάπτυξη

πρακτικής εμπειρίας για την προστασία

πρόγραμμα για την προστασία της χλωρίδας

της Bαλένθια

Hμερομηνία 31‐08‐03 38

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

του φυτικού κόσμου

Oι μικρορεζέρβες φυτών είναι αυστηρά φυλασσόμενοι τόποι έκτασης 20 περίπου εκταρίων

ο καθένας που βρίσκονται μέσα σε δημόσια πάρκα αλλά και σε ιδιωτικούς κήπους έπειτα

από αίτηση των ιδιοκτητών τους να δημιουργηθούν στους χώρους τους τέτοιες

εγκαταστάσεις φυτικής προστασίας Tο πρόγραμμα είναι ανοικτό μόνο για laquoοικολόγουςraquo

γαιοκτήμονες που ενδιαφέρονται για την προστασία της φύσης και υλοποιείται με ειδικού

τύπου συμβόλαια ‐ συμφωνίες

Στο τέλος του 2002 η περιοχή της Bαλένθια είχε ήδη 202 επίσημους μικροσυνοικισμούς με

συγκεκριμένα όρια και διαχείρηση δημοσιευμένα στην εφημερίδα της τοπικής

αυτοδιοίκησης Oι μικροσυνοικισμοί αυτοί έχουν συνολική έκταση 6300 εκταρίων περίπου

και 28 από αυτούς ανήκουν σε ιδιώτες οι οποίοι τους διαχειρίζονται απʹ ευθείας

Oι μικρορεζέρβες φυτών δεν είναι τόποι όπου η φύση αφήνεται να εξελίσσεται ελεύθερα

Eίναι ζώνες αφιερωμένες στην ανάπτυξη νέων μεθόδων προστασίας του φυσικού

περιβάλλοντος όπου επιτρέπονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες μόνο εάν δεν

εμποδίζουν την ανάπτυξη της άγριας χλωρίδας (κυνήγι μελισσοκομία κά) ή εάν κριθούν

βασικής σημασίας για την σωτηρία των απειλούμενων φυτικών πληθυσμών

H στήριξη του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου κάλυψε και την ανάπτυξη της δράσης για τη

διατήρηση και διαχείριση 17 οικοσυστημάτων σε 38 από τις 96 τοποθεσίες της Bαλένθια

που ανήκουν στο δικτύο Natura 2000 Eν συνόλω 225 τοποθεσίες έκτασης 900 εκταρίων

αποτελούμενες κυρίως από ελεγχόμενες φυτείες με κατάλληλα για το κάθε οικοσύστημα

είδη διαχειρίζονται σήμερα κατʹ αυτόν τον τρόπο με κλάδεμα και ξεβοτάνισμα

H Xεντραλιτάτ Bαλενθιάνα η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μέλος της Πλάντα Eουρόπα

(Planta Europa) ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που μέλη του είναι οργανώσεις οι οποίες

κινητοποιούνται για τη σωτηρία της άγριας χλωρίδας της Eυρώπης H δράση αυτών των

οργανώσεων καλύπτει ποικίλους στόχους του Eυρωπαϊκού Προγράμματος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου για τους οποίους υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Πλάντα

Eουρόπα και του Συμβουλίου της Eυρώπης Aπό τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2004 στην

πρωτεύουσα της περιοχής Bαλένθια θα πραγματοποιηθεί η 4η Eυρωπαϊκή Σύνοδος για τη

Διατήρηση του Φυτικού Πλούτου την οποία συνδιοργανώνουν η τοπική Διοίκηση της

Bαλένθια και ο Bοτανικός Kήπος του Πανεπιστημίου της Bαλένθια

Bιβλιογραφία

E Laguna laquoThe micro‐reserves as a tool for threatened plants conservation in Europeraquo laquoNature

and Environment series no 121raquo Council of Europe Publishing Strasbourg

Hμερομηνία 31‐08‐03 39

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ Ομότ Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28

Οκτωβρίου 1982) για τον laquoΠαγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύσηraquo αναφέρεται μεταξύ

άλλων laquoΟ άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση για το πώς θα διατηρήσει και θα

επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η

διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων προς όφελος των σημερινών και των

μελλοντικών γενεώνraquo (Νέζης 1992)

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την

πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο

άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως

αποτελούν το προοίμιο της αρχής της

αειφορίας Είναι δε τόση η σαφήνειά τους

ώστε νομίζουμε περιττεύει κάθε άλλος

σχολιασμός Ας περιορισθούμε λοιπόν

στο επί μέρους θέμα στο οποίον είναι

αφιερωμένο το παρόν τεύχος

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής

χλωρίδας όπως επίσης και το

εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών

ειδών της Σχετικά στοιχεία άλλωστε

αναφέρονται στα άρθρα αυτού του

τεύχους Δεν είναι όμως επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη που δεν είναι

απαραιτήτως ενδημικά απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών

τους Παραμένει συνεπώς πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και

ακριβών πληροφοριών σε ότι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής

χλωρίδας καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους Και είναι γεγονός ότι

προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ιδίως τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτες

προσπάθειες μεμονωμένες ή συλλογικές Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας των

οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση είναι δυνατόν λόγω κυρίως

των ανθρωπίνων επεμβάσεων να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων Oπως

άλλα είδη τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα απεδείχθη με τις επίμονες ερευνητικές

αναζητήσεις ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως όμως επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών

μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις κατορθώνουν να επιβιώνουν στη

μοναξιά τους Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri)

Σπάνιο είδος στενότοπο ενδημικό στα νησάκια

Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο

Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

Hμερομηνία 31‐08‐03 40

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

μετά την επανεύρεσή τους προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων

Βοτανικών για τη συλλογή τους Βεβαίως πολλά αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή

σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες

προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι

εξασφαλισμένη Λυπούμαι να πω ότι άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας

των Δρυμών μας άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων

των επισκεπτών η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά

ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας η

οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Διαβάζοντας όμως το

πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο laquoΠροστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα

ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισηςraquo (Αθήνα 2003) και για τα όσα πρόκειται να

νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα

δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα

Τι λείπει λοιπόν και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των

άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και

της πανίδας του τόπου μας Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών λείπει η

γνώση Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες οργανώσεις τα

Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κλπ έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση

Επιβάλλεται όμως σήμερα ως οικουμενική αξία η οικολογική‐περιβαλλοντική εκπαίδευση

των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο Για τη Φύση και τον

άνθρωπο Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου αλλά ιστορική αναγκαιότητα

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Σε ότι αφορά τη γνώση μας ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας έχουν

γίνει όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας αξιοσημείωτες πρόοδοι

μεμονωμένες ή συλλογικές Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο laquoThe

Red Data Book of rare and threatened plants of Greeceraquo το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι

αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων Ελλήνων amp αλλοδαπών Η μετάφραση του

τίτλου στα ελληνικά είναι laquoΒιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα

φυτά της Ελλάδοςraquo Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του

Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το οποίο το

χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής

εκμεταλλεύσεώς του εκτός των φωτογραφιών ανήκει στο WWF‐Ελλάς Ο σκοπός της

εκδόσεως του laquoβιβλίου των ερυθρών δεδομένωνraquo ήταν να αποτελέσει μία πρώτη σοβαρή

προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας

και να προτείνει μέτρα προστασίας τους Περιελήφθησαν σʹ αυτό 263 είδη κατανεμημένα

σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN ήτοι εξαφανισμένα

κινδυνεύοντα απειλούμενα και σπάνια Το βιβλίο από την άποψη του αριθμού των ειδών

των ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες Απαιτείται η συμπλήρωσή του

αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα περιόρισε ασφαλώς

Hμερομηνία 31‐08‐03 41

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988

Hμερομηνία 31‐08‐03 42

τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό Πάντως παρόμοια βιβλία με

επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους

Βοτανικούς αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας στις περιβαλλοντικές

οργανώσεις τους δασολόγους τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της

χώρας κλπ Εάν θέλουμε βέβαια να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την

έκδοση του laquoβιβλίου ερυθρών δεδομένων

για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της

Ελλάδοςraquo το οποίο νομίζουμε έχει ήδη

εξαντληθεί Και στο εν τω μεταξύ

διάστημα δεν μας εδόθη δυστυχώς η

οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή

του στα ελληνικά αλλά ούτε και για τη

συμπλήρωσή του Παραδίδοντάς το όμως

στον αναγνώστη διατηρούμε την ελπίδα

ότι του δώσαμε την ευκαιρία να

προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με

αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη

προστασίας τους Αν αυτό έγινε έστω εν

μέρει τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής

της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει

επιτευχθεί Και ελπίζουμε ακόμη ότι η

επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται

στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε

απαρατήρητη laquoΗ γνώση είναι δύναμη Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη

διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψειςraquo

Γιατί κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το

συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη

Βιβλιογραφία

Ν Νέζης laquoΤο ανθρώπινο περιβάλλον ‐ Αρχές και τρόποι προστασίαςraquo Πιτσιλός Αθήνα

1992

Phitos D Strid A Snogerup S amp Greuter W (ed) laquoThe Red Data Book of rare and threatened

plants of Greeceraquo K Michalas Athens 1995

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την

εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του

Nικηφόρου Bρεττάκου laquoH φιλοσοφία των

λουλουδιώνraquo Aθήνα 1988