1

Με τον όρο «ποινή» εννοούμε κάθε τιμωρία που επιβάλλεται για κολάσιμη πράξη σε πολλούς τομείς της ζωής. Για παράδειγμα, ο γονέας τιμωρεί το άτακτο παιδί , ο δάσκαλος τον αδιάφορο μαθητή, ο εργοδότης τον ανεύθυνο εργαζόμενο, η διεθνής κοινότητα τα κράτη που παρανομούν κ.λ.π. Από νομικής πλευράς, «ποινή» είναι η τιμωρία που επιβάλλεται κατόπιν δικαστικής απόφασης και ισοδυναμεί με τη στέρηση της προσωπικής ελευθερίας, της περιουσίας ή της ζωής ή με την επιβολή προστίμου.

Η ύπαρξη της ποινής είναι απαραίτητη στις δημοκρατικά οργανωμένες κοινωνίες, αφού χωρίς αυτήν δεν έχουν ισχύ οι νόμοι. Ο σκοπός της είναι πολυδιάστατος . Αποτελεί μέσο αντιμετώπισης φαινομένων βίας και εγκληματικότητας και μία πολύπλευρη κοινωνική λειτουργία με πολλούς αποδέκτες: το θύτη, το θύμα και την κοινωνία. Ο χαρακτήρας της ποινής είναι τριπλός:

r Ανταποδοτικός, με την έννοια ότι επιβάλλεται τιμωρία ανάλογη του αδικήματος, οπότε πρόκειται για μια μορφή κοινωνικής δικαιοσύνης.

1

r Προληπτικός-αποτρεπτικός, που σημαίνει ότι λειτουργεί εκφοβιστικά και παραδειγματικά για τους εν δυνάμει μελλοντικούς παραβάτες (κοινωνική άμυνα).

r Παιδαγωγικός-σωφρονιστικός, αφού μέσω της τιμωρίας ο θύτης μπορεί να μετανοήσει συνειδητά, να συνετιστεί και να επιστρέψει στην ομάδα κοινωνικοποιημένος.

Με βάση αυτές τις λειτουργίες της ποινής, οι κυρώσεις επιδρούν θετικά στο άτομο και στην κοινωνία, υπό ορισμένες όμως προϋποθέσεις:

r Υπενθυμίζουν ότι οφείλουμε να αναλάβουμε το ελάχιστο των ευθυνών μας και να πειθαρχούμε στους κανόνες της οργανωμένης κοινωνίας, για να μπορεί να υπάρξει γενικότερη πρόοδος (εθνική, οικονομική, επιστημονική…).

r Περιορίζουν τα φαινόμενα ασυδοσίας, εκμετάλλευσης, αυτοδικίας και βίας που πλήττουν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

r Οι πολίτες αισθάνονται ασφάλεια και σιγουριά, αφού θεωρούν ότι απονέμεται δικαιοσύνη.

r Διασφαλίζουν την κοινωνική τάξη και γαλήνη σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.

r Προστατεύουν τη δημοκρατία, εφόσον ελέγχονται οι κρατούντες, οπότε ο πολίτης βιώνει την ισότητα και εμπιστεύεται το κράτος.

r Είναι πιθανό να ηθικοποιήσουν τους θύτες, ώστε να οδηγηθούν σε αποδοχή των κοινωνικών κανόνων.

Είναι γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις η ποινική νομοθεσία ή καλύτερα η επιβολή κυρώσεων αστοχεί. Αντί να αποτελεί δηλαδή μέσο σωφρονισμού και δικαιοσύνης , μετατρέπεται σε εργαλείο υπονόμευσης της κοινωνικής συνοχής:

r Εξαγριώνει και εξαχρειώνει τους θύτες.r Αναπαράγει τη βία και την αδικία.r Προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.r Υπονομεύει τον ανθρωπισμό και τη δημοκρατία.r Καλλιεργεί το φόβο.r Ενισχύει τον αυταρχισμό της εξουσίας.r Αποκλείει τους ανθρώπους που διέπραξαν ολίσθημα στη ζωή τους από

το δικαίωμα να μετανοήσουν και να συμμορφωθούν.

Την ευθύνη γι’ αυτό φέρουν:

r Ο χαρακτήρας των ανθρώπων και η αγωγή που έχουν λάβει.r Οι υπερβολικά αυστηρές, παράλογες και επομένως, άδικες ποινές που

πηγάζουν από την αντίληψη ότι η ποινή είναι μέσο εκδίκησης και όχι

1

σωφρονισμού, αλλά και από την εμπάθεια, τη μεροληψία και την προκατάληψη αυτών που επιβάλλουν κυρώσεις.

r Η ρατσιστική και βάρβαρη αντιμετώπιση των θυτών από την πλευρά της κοινωνίας.

r Η μεγάλη χρονοτριβή από την παράνομη πράξη μέχρι την επιβολή της ποινής.

r Οι απαράδεκτες συνθήκες που επικρατούν στις φυλακές. Η ποινή, λοιπόν, είναι κυρίως μέσο καταστολής και όχι πρόληψης, διότι συνδέεται περισσότερο με τα συμπτώματα και λιγότερο με τη ρίζα του κακού. Είναι χρήσιμη, όταν μπορεί να τη διαχειριστεί σωστά , τόσο η κοινωνία, όσο και ο θύτης. Ωστόσο, είναι πασιφανές ότι η αντιμετώπιση της παραβατικότητας είναι πρωτίστως έργο της παιδείας.

Με τη χρήση της τιμωρίας από τους δασκάλους ως ένα από τα μέσα διαπαιδαγώγησης των μαθητών, υπηρετούνται οι ακόλουθοι στόχοι:

r Συνετισμός του μαθητή-παραβάτη και μύηση στο νόημα της πραγματικής ελευθερίας.

r Εθισμός στην ιδέα της πειθαρχίας και του σεβασμού και δημιουργία υπεύθυνων μελών της κοινωνίας.

r Καλλιέργεια της ιδέας της απονομής της δικαιοσύνης και ενίσχυση της αυτοκριτικής και αυτογνωσίας.

r Παραδειγματισμός και αποτροπή των παραβάσεων.

Ωστόσο, ανεξάρτητα από την ορατή αναγκαιότητα της τιμωρίας στα πλαίσια της κοινωνίας του σχολείου, επιβάλλεται να γίνονται αντικείμενο σοβαρής και υπεύθυνης εκτίμησης οι ακόλουθες παράμετροι:

r Ο πραγματικός σκοπός της ποινής: σωφρονισμός και όχι εκδίκηση.r Το μέγεθος της ποινής.r Ο χαρακτήρας του μαθητή.r Το επαναλαμβανόμενο της παραβατικής δράσης των μαθητών.r Το συγγενικό και ευρύτερα κοινωνικό περιβάλλον του μαθητή λόγω

του κινδύνου διασυρμού και διαπόμπευσης.r Το πνεύμα δικαιοσύνης που επιβάλλει την αμεροληψία και την ίση

μεταχείριση των μαθητών.r Το μέλλον του παιδιού.