ΜΥΣΤΡΑΣ

KYPIAKH 27 ΦEBPOYAPIOY 1994

2-20 AΦIEPΩMA� Mυστράς: H μεσαιω-νική π�λιτεία και τ�κάστρ�. Iστ�ρικ� �δ�ι-π�ρικ� στα ερειπωμέ-να παλάτια, τα σπίτιακαι τις εκκλησίες τηςένδ��ης π�λης.

� Φράγκ�ι και Παλαι�-λ�γ�ι. O Mυστράς απ�κάστρ� �ράγκικ� έγινεέδρα �υ�αντινής «κε-�αλής» και πρωτεύ�υ-σα τ�υ Δεσπ�τάτ�υ.

� Πνευματικ� κέντρ�.Oι σπ�υδαίες μ�ρ�έςτ�υ Πλήθωνα Γεμι-στ�ύ, τ�υ Nικη��ρ�υM�σ#�π�υλ�υ και τ�υHγ�ύμεν�υ Πα#ώμι�υ.

� T� κάστρ� και τα τεί-#η. Kατασκευάστηκαναπ� τ�ν Γ�υλιέλμ� Bι-λαρδ�υίν� στα 1249για να ελέγ#ει την πε-ρι�#ή.

� Tα παλάτια και τασπίτια. Mεγαλ�πρεπήκαι εντυπωσιακά κτί-σματα μαρτυρ�ύν τηδύναμη και τ�ν πλ�ύ-τ� της �υ�αντινής π�-λιτείας.

� Tα μνημεία τ�υ Mυ-στρά. H αρ#ιτεκτ�νική,� γλυπτ�ς διάκ�σμ�ςκαι �ι τ�ι#�γρα�ίεςτων εκκλησιών.

� O τελευταί�ς αυτ�-κράτ�ρας. O #αμ�ς τ�υKωνσταντίν�υ Παλαι-�λ�γ�υ ήταν η αρ#ήτ�υ τέλ�υς και για τ�Δεσπ�τάτ� τ�υ Mυ-στρά.

21 BIBΛIOBι�λία για τα παιδιά.Nέες εκδ�σεις.

22 ΘEAMATAKινηματ�γρά��ι καιΘέατρα.

23 KPITIKHKριτική θεάτρ�υ καιδίσκων.

24-31 THΛEOPAΣHT� πρ�γραμμα της ε-�δ�μάδας.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 ΦEBPOYAPIOY 1994

Mυστράς: H μεσαιωνικήπ�λιτεία και τ� κάστρ�

O Mυστράς περί τ� 1680. Xαλκ�γρα�ία τ�υ τέλ�υς τ�υ 17�υ αιώνα. (Aθήνα, Γεννάδει�ς Bι�λι�θήκη).

EINAI π�λλές �ι δεκαετίες π�υ πέρα-σαν απ� τ�τε π�υ έσ�ησε και τ� τε-λευταί� ί�ν�ς �ωής στ� Mυστρά. Kαι�μως στ� �ωρι� θυμ�ύνται πως ίσωςκαι ώς τ� τέλ�ς τ�υ 1990 �ρίσκ�ντανκάτ�ικ�ι π�υ κ�ύρνια�αν μέσα σταδίπατα αρ��ντ�σπιτά τ�υ τα �π�ία�ανα��ύσαν, μα�ί τ�υς τώρα, μια άλ-λη, ταπεινή �ωή.

Kάπ�ι�ι πίστευαν πως ήταν �ι �ε-πεσμέν�ι απ�γ�ν�ι των παλαιών αρ-��ντων π�υ δικαιωματικά έμεναν ε-κεί για να κρατ�ύν τη ρί�α τ�υς καιάλλ�ι πως ήταν καλύτερα ασ�αλι-σμέν�ι μέσα στ� κάστρ� τ�υ Mυστράαπ� �,τι στ�ν κάμπ� της Σπάρτης.Eπιδίδ�νταν στα ειρηνικά τ�υς έργα.Aνάμεσα σ’ εκκλησιές απείρ�υ κάλ-λ�υς και σπίτια αυστηρής αρ�ιτεκτ�-νικής έ�α�αν τ� αμπελάκι τ�υς, έ��-σκαν τα πρ��ατά τ�υς και καλλιερ-γ�ύσαν �σα μικρά κ�μμάτια γης δενήταν γκρί��ς �ρά��ς.

Kαι �σ� καιρ� υπήρ�αν έν�ικ�ι και

�ανα�ά��νταν �ι θε�ρατ�ι πέτριν�ιτ�ί��ι, με τις πα�ιές επιστρώσεις, α-π� τα π�λλά επι�ρίσματα και επι-σκευα��ταν η σκεπή και ασ�άλι�αντα �ύλινα παράθυρα στ�ν άνεμ� καιστ� δρ�λάπι και υπήρ�ε μέσα �εστα-σιά για τ�ν παγερ� �ειμώνα και η �ω-

τιά π�υ έπαιρνε την υγρασία αναμμέ-νη στην πατρ�παράδ�τη εστία, τααρ��ντ�σπιτα δεν έπε�ταν. Tα συ-ντηρ�ύσε η ανθρώπινη παρ�υσία.

Eπειτα, �ταν σιγά-σιγά ερήμωσε ηπ�λιτεία και �ι τελευταί�ι κάτ�ικ�ίτης τρα�ή�τηκαν στην πεδιάδα, �Mυστράς έμεινε α�ύλακτ�ς και α-πρ�στάτευτ�ς σε κάθε είδ�υς επεμ-�άσεις.

Σ’ αυτ�ν �ρήκαν έτ�ιμα υλικά για

να κτίσ�υν τα σπίτια τ�υς απ� τα γύ-ρω �ωριά και απ� τη Σπάρτη ακ�μα."ηλώθηκαν τ�τε τα μάρμαρα απ� ταδάπεδα, σηκώθηκαν τα αγκωνάριαγια θεμέλια και �ι μαρμάριν�ι κί�νεςτων ναών ρί�τηκαν στ� καμίνι για ναγίνει � ασ�έστης. Tα κεραμίδια τωνεκκλησιών ενισ�ύ�υν σκεπές στα �α-μ�σπιτα. Kι έτσι έγινε �,τι ακρι�ώςεί�ε γίνει και �ταν κτίστηκε � Mυ-στράς. T�τε π�υ �ι νέ�ι τ�υ κάτ�ικ�ισήκωσαν �σα υλικά μπ�ρ�ύσαν απ�τ�ν ερειπιώνα της αρ�αίας Σπάρτηςγια να κτίσ�υν τα καστρ�σπιτα τ�υMυστρά και κατέ�ασαν �σα αρ�ιτε-κτ�νικά μέλη αρ�αίων ναών μπ�ρ�ύ-σαν για να τα εντ�ι�ίσ�υν στις εκ-κλησίες τ�υ και να κάν�υν στέρεητην τ�ι��δ�μή τ�υς.

Eτσι � Mυστράς έμεινε �ρθι�ς μετα αρ��ντ�σπιτά τ�υ λεηλατημένααπ� κακ�ύς καιρ�ύς και απ� ανύπ�-πτ�υς για την ιστ�ρία τ�υ και τ�ν π�-λιτισμ� τ�υ, ανθρώπ�υς. Πρ�σ�ερε

Kείμενα α�ιερώματ�ς και �ωτ�γρα�ίες

Aννα Παναγιωταρέα

Iστ�ρικ� �δ�ιπ�ρικ� στα ερειπωμένα παλάτια, τα σπίτια

και τις εκκλησίες της ένδ��ης π�λης

KYPIAKH 27 ΦEBPOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 3

κατα�ύγι� στα αγρι�περίστερα αλλάκαι σε κ�ράκια π�υ ήρθαν στα σκ�-τεινά τ�υ κυπαρίσσια. Kαι μετά ήρθε� κισσ�ς και αναρρι�ήθηκε παντ�ύ,καλύπτ�ντας πληγές, ρωγμές, �ρ�-ν�λ�γίες.

Σήμερα, η παλιά π�λη με τα τεί�ητης να στέκ�υν αλλ�ύ �ρθια και αλ-λ�ύ σαν πέτρινα �έ�τια μένει ακατ�ί-κητη. I�νη �ωής είναι �ι σκαλωσιέςτης αναστήλωσης στις καμαρωτέςπύλες σε ένα ή δύ� αρ��ντ�σπιτα.Aλλά η κατάστασή τ�υ πρ�δίνει πωςέ��υν μείνει εκεί π�λύ καιρ� ά�ρη-στες, ίσα-ίσα για να κρατ�ύν τις πέ-τρες να μην διαλυθ�ύν �ι τ�ί��ι. Eυ-τυ�ώς, παρά τις �π�ιες αντιρρήσειςέ��υν �ι ειδικ�ί για τ� αν στάθηκεπαντ�ύ η αναστήλωση πετυ�ημένη,�ι εργασίες στις εκκλησιές σ�εδ�ν �-λ�κληρώθηκαν.

Aναστήλωση

Mέν�υν ακ�μη να συντηρηθ�ύνκάπ�ιες τ�ι��γρα�ίες π�λύτιμες αλ-λά και τα ε�ωτερικά στην Παντάνασ-σα. Δ�υλειά γίνεται και στα παλάτια,πάνω στ� πλάτωμα. Mα �ι ρυθμ�ί τηςαπ�κατάστασης και της αναστήλω-σης είναι απελπιστικά αργ�ί. Πι�ς �έ-ρει αν �ταίει τ� υπ�υργεί� Π�λιτι-σμ�ύ με τα περι�ρισμένα τ�υ κ�νδύ-λια ή �ι υπηρεσίες της ντ�πιας Bυ�α-ντινής E��ρείας π�υ αλέθ�νται απ�τη γρα�ει�κρατία και απ� την έλλει-ψη πρ�σωπικ�ύ. T� Mάη εί�ε τελειώ-σει ένα ��υκ�ρυ�� παράθυρ� στηνπρ�σ�ψη της αίθ�υσας τ�υ θρ�ν�υμε �λα τα στ�λίδια τ�υ και N�έμ�ρηπρ��ωρημέν�, εί�αν σ�εδ�ν �ι εργα-σίες �λ�κληρωθεί σε ένα ακ�μη. Tα�ύλα της σκεπής και τα κεραμίδια πα-ραμέν�υν στι�αγμένα κάτω στ� �ώ-μα, σκεπασμένα απ� μεγάλα νάιλ�νγια τις �ρ��ές.

H πρ�σ�αση πρ�ς τ� μεγάλ� ε�ώ-στη π�υ ελέγ�ει �λ�κληρ� τ�ν κάμπ�κάτω, είναι κλειστή με σανίδια. Eργ�μεγάλ� στα άλλα κτίρια, �πως στα�ράγκικα παλάτια, δεν �αίνεται ναγίνεται γιατί τ� �άρ�ς �λ� έ�ει πέσειστ� τελείωμα της μεγάλης αίθ�υσας.Eί�ε ακ�υστεί �τι �ταν τελειώσει ί-σως και να την �ρησιμ�π�ιήσ�υν γιαπ�λιτιστικές εκδηλώσεις...

T� Σά��ατ� π�υ πήγα αντιλαλ�ύσετ� παλάτι απ� �αρ�ύμενες �ωνές.O�ι εργατών, π�υ θα μπ�ρ�ύσαν ναδ�υλεύ�υν, α��ύ �αστ�ύσε ακ�μη �καιρ�ς. Hταν κάπ�ι�ι άλλ�ι π�υ �ρη-σιμ�π�ιώντας ως γρα�εί� ένα απ� τακάτω μικρά δωμάτια τ�υ παλατι�ύτων Παλαι�λ�γων, έπαι�αν πρέ�απερι�αρείς. Θέλω να ελπί�ω �τι η πα-ρ�υσία μ�υ δεν τ�υς πρ��ένησε κα-μία ιδιαίτερη ανησυ�ία.

Mια π�λη-�άντασμα λ�ιπ�ν � Mυ-στράς π�υ μ�ν�ν �ι �ιλ��ενες μ�να-�ές της πανέμ�ρ�ης Παντάνασσαςαντέ��υν τη σιωπή τ�υ. Hρθαν και έ-�τια�αν τ� δικ� τ�υς περι��λι, π�λύ-�ρωμ� και ευωδιαστ�, στην αυλή τηςπαλαιάς μ�νής, έτ�ιμες να πρ�σ�έ-ρ�υν απ� τ� υστέρημά τ�υς κα�έ, λι-κέρ και μ�υστ�κ�ύλ�υρ� σ’ �π�ι�ντα �ήματά της ευλα�είας τ�υ τ�ν �έ-ρ�υν ως εκεί. Aνταμ�ι�ή τ�υ �μωςκαι η ε�αίσια θέα απ� την αψιδωτήστ�ά τ�υ να�ύ, ως κάτω στην πεδιά-δα, π�υ άλλ�τε κυλ�ύσε τα νερά τ�υ� Eυρώτας και σήμερα λιμνά��υνσκ�τεινά παλι�νερα.

O πρώτ�ς πάντως επισκέπτης π�υπρ�σε�ε την �μ�ρ�ιά της Παντάνα-σας ήταν � K�υσ�, Γάλλ�ς αρ�ιτέ-κτ�νας π�υ πίστευε �τι η τέ�νη τηςαρ�ιτεκτ�νικής δεν ήταν μ�ν�ν �ι

συμμετρικ�ί αρ�αί�ι να�ί αλλά και �ιμικρές εκκλησίες π�υ κτί��νταν, συ-νήθως στα ερείπια ναών. Eγραψε ένα�ι�λί� για τις εκκλησίες της Aθήναςαλλά τα�ίδεψε και ώς τ�ν Mυστρά, �-π�υ γ�ητευμέν�ς απ� την �μ�ρ�ιάτης Παντάνασσας, της α�ιέρωσε μιαειδική μελέτη. Hταν εκείνα τα «δυτι-κά» στ�ι�εία στα παράθυρα και στιςκ�γ�ες π�υ τ�ν εί�αν τ�σ� παρα�ε-νέψει και η �μ�ρ�ιά των τ�ι��γρα-�ιών π�υ κράτησαν περισσ�τερ� τηνπρ�σ��ή τ�υ.

Περιηγητές

Ωστ�σ�, περιηγητές σαν τ� K�υσ�,ήταν λίγ�ι π�υ σκαρ�άλωναν στην α-π�τ�μη πλαγιά τ�υ Mυστρά, κινημέ-ν�ι απ� περιέργεια να δ�υν ένα κά-στρ� μεσαιωνικ�. Για τις �υ�αντινέςεκκλησίες �ύτε λ�γ�ς να γίνεται.

Συνήθως έ�ταναν περιηγητές ώςτη Σπάρτη ανα�ητώντας την αρ�αίαΣπάρτη τ�υ Mενελά�υ και της Eλέ-νης. Kαι ήταν συνηθισμένη πλέ�ν ι-στ�ρία, �ταν δεν εύρισκαν λαμπράαρ�αία ερείπια π�υ να ταιριά��υνστην ιδέα της ισ�υρής Λακεδαίμ�-ν�ς, να θεωρ�ύν πως � Mυστράς ή-ταν σίγ�υρα η αρ�αία Σπάρτη. Kαι ταπαλάτια των �υ�αντινών συμπέραι-ναν πως ήταν, �ωρίς άλλ�, τα �ασιλι-κά δώματα απ� �π�υ μια νύ�τα �ε-γλύστρησε κρυ�ά, τυλιγμένη στ� πέ-πλ� της, η πανώρια Eλένη ακ�λ�υ-θώντας τ�ν Πάρι και τη μ�ίρα της ώςτην Tρ�ία.

Eν π�λλ�ίς έ�ται�ε και � ...Γκαίτε.

Γιατί �ωρίς να επισκε�θεί π�τέ τηνEλλάδα, στ� δεύτερ� μέρ�ς τ�υ Φά-�υστ, έ�αλε τ�ν πρωταγωνιστή τ�υνα συναντά την Eλένη στα δώματάτης, στ� Mυστρά. Bέ�αια �ι τ�π�γρα-�ικές γνώσεις τ�υ Γκαίτε ήταν απ�...π�ιητική αδεία, αλλά υπήρ�ε μια ε-π��ή π�υ �λη η Eυρώπη μελετ�ύσεσυστηματικά και σαν ευαγγέλι� τ�νΦά�υστ και επ�μένως μάθαινε �τι �Mυστράς ήταν η ...αρ�αία Σπάρτη.

Περιέγρα�ε τ� Mυστρά ως μια �α-μηλή ��υν�κ�ρυ�ή π�υ υψων�τανπάνω απ� την Σπάρτη, πίσω απ� τ�νTαϋγετ�. Oσ� κι αν ήταν πράγματιγεωγρα�ικά ανα�ι�πιστη αυτή η επι-λ�γή τ�υ Γκαίτε, τ� σημεί� π�υ επέ-λε�ε ήταν άριστ� για να συναντηθεί� κλασικ�ς με τ� μεσαιωνικ� κ�σμ�.Γιατί πράγματι στ� Mυστρά �ι �υ�α-ντιν�ί δίδα�αν και �ύλα�αν με αγάπητ� αρ�αί� πνεύμα. Kι ήταν αυτ�ί, �ιδάσκαλ�ι και �ι �ιλ�σ��ι τ�υ Mυ-στρά, π�υ έ�εραν αργ�τερα στη Δύ-ση τ� πνεύμα της Aναγέννησης.

Eπρεπε να εκδώσει � Γα�ριήλ Mιλέτις μελέτες τ�υ για τις τ�ι��γρα�ίεςτων εκκλησιών τ�υ Mυστρά, για να ε-κτιμηθεί � πλ�ύτ�ς τ�υς και η �μ�ρ-�ιά τ�υς.

Kι ήταν λίγες δεκαετίες αργ�τεραπ�υ άρ�ισε και τ� ελληνικ� κράτ�ςνα αντιλαμ�άνεται �τι δεν μπ�ρ�ύσεη πέτρινη π�λιτεία να α�ήνεται στηντύ�η της. T�τε ανέλα�αν �ι πρώτ�ιαρ�ιτέκτ�νες και αρ�αι�λ�γ�ι τ� έρ-γ� της συντήρησής της. Eργ� π�υ �-σ� πρ��ωρά, με νω�ελείς ρυθμ�ύς,τ�σ� απ�δεικνύεται ε�αιρετικά αρ-

γ�π�ρημέν� στ� να καλύψει τις πλη-γές π�υ ά�ησε � �ρ�ν�ς.

Iσως �ταίει π�υ και μείς ως... αρ-�αι�πληκτ�ι π�λύ λίγ� εκτιμήσαμετην τέ�νη τ�υ Mυστρά και τη σημα-σία της παρ�υσίας των �υ�αντινώναυτ�κρατ�ρων πριν απ� μ�λις πε-ντακ�σια �ρ�νια στην Πελ�π�ννησ�.Eδώ �λ�κληρη �υ�αντινή τέ�νη τηναντιμετωπί�αμε, ως πρ�σ�ατα, α�’υψηλ�ύ και θα εκτιμ�ύσαμε τ� Mυ-στρά π�υ για π�λλ�ύς δεν ήταν τίπ�-τε περισσ�τερ� απ� μια �υ�αντινή ε-παρ�ία;

Eπρεπε να συνεκτιμήσ�υμε τ� Mυ-στρά, την τέ�νη, την ιστ�ρία τ�υ, μετις συγκεκριμένες π�λιτικές συγκυ-ρίες της επ��ής μας, για να τ�ν ανα-γνωρίσ�υμε ως κρίκ� καίρι� στην α-διάσπαστη ελληνική ιστ�ρία. Για νατ�υ απ�δώσ�υμε –και πάλι εν μέρει–τη θέση π�υ τ�υ αρμ��ει στην ιστ�-ρία μας και τ�ν π�λιτισμ� μας.

Aνδριάντας

Kαθώς �ι πι� π�λλ�ί απ� μας, �ια-στικ�ί παίρν�υμε με τ� αυτ�κίνητ�μας την κλειστή στρ��ή π�υ μας �-δηγεί έ�ω απ� τ� �ωρι� και σ�εδ�νμας εισάγει στ� κάστρ�, �ρισκ�μα-στε �α�νικά μπρ�στά στ�ν �άλκιν�ανδριάντα τ�υ αυτ�κράτ�ρα Kων-σταντίν�υ, π�υ έ�υγε απ� τ�ν Mυ-στρά, ως δεσπ�της τ�υ M�ρέως, γιανα �τάσει στη Bασιλεύ�υσα ως αυτ�-κράτωρ, κάτω απ� τα δακρυσμέναμάτια της μάνας τ�υ και των αδελ-�ών τ�υ, καθώς ήταν �λ��άνερ� τιτ�ν περίμενε. Kαι μπ�ρεί ίσως να μηνανταπ�κρίνεται η απεικ�νιση τ�υ τε-λευταί�υ αυτ�κράτ�ρα σ’ �π�ιαν ει-κ�να έ�ει η δική μας �αντασία δημι-�υργήσει για αυτ�ν τ�ν γενναί�στρατιώτη και επιδέ�ι� π�λιτικ� αλλάέ�ει κάτι τ� συγκινητικ� � τρ�π�ςπ�υ σηκώνει τ� σπαθί τ�υ για να υπε-ρασπιστεί, στην πύλη τ�υ Pωμαν�ύ,μια �αμένη υπ�θεση. Kαι π�υ τ� ή�ε-ρε απ� την αρ�ή πως ήταν έτσι.

Aν η ιστ�ρία δεν είναι μ�ν�ν γεγ�-ν�τα, ημερ�μηνίες, γενναί�υς αρ�η-γ�ύς και ηττημέν�υς λα�ύς, τ�τε �τ�π�ς τ�υ Mυστρά πρ�σ�έρεται σ’�σ�υς ακ�μη μπ�ρ�ύν να πλάθ�υνμε τη �αντασία τ�υς άρ��ντες να α-νε�αίν�υν πρ�ς τ� κάστρ�, πάνω σεμ�ύλες στ�λισμένες με �άμ�υρα�ρυσ�π�ίκιλτα και αρ��ντισσες ντυ-μένες στα μετά�ια να πρ�σκυν�ύνστη Mητρ�π�λη τις δεσπ�τικές εικ�-νες της Παναγίας και τ�υ Xριστ�ύ. Kιας είναι σήμερα �θαρμένες απ� τ��ρ�ν�.

O Mυστράς είναι γεμάτ�ς απ� ει-κ�νες εν�ς κ�σμ�υ λαμπρ�ύ π�υ α-γαπ�ύσε την Tέ�νη και την Aρ�ιτε-κτ�νική, π�υ εκτιμ�ύσε την αρετή να�εις στην ε��ή και συνταίρια�ε κατάτρ�π� θαυμαστ� τη γνώση τ�υ π�λε-μιστή με την ηρεμία τ�υ �ιλ�σ��υ.

Kαμιά ��ρά, αν �ρεθείτε στ� κά-στρ� ώρα παρά�ενη, καθώς πέ�τει ηνύ�τα νωρίς τώρα τ� κατα�είμων�,αν σας �ανεί πως ακ�ύτε ε�αίσιεςμ�υσικές, καθώς έ�ετε �γει στηνπλατεία, μπρ�στά τα παλάτια τωνΔεσπ�τών, δεν είναι τίπ�τε άλλ� α-π� τ�ν άνεμ� π�υ περνά μέσα απ�τις κ�γ�ες, τα τ��α και τις καμπύλεςτων αυτ�κρατ�ρικών δωμάτων. Iσως�μως, και να μην είναι. Mπ�ρεί να έ-μεινε � απ�η��ς απ� την υπ�δ��ήτ�υ τελευταί�υ γαλην�τάτ�υ στ�κάστρ� τ�υ Mυστρά... Mπ�ρεί κι �-λας να είναι ένα αλλ�κ�τ�, μα γ�η-τευτικ� παι�νίδι π�υ στήνει η �αντα-σία μας...

H Παντάνασσα απ� τα N.Δ. Σήμερα μέν�υν ακ�μη εκεί ευλα�ικές και �ιλ��ε-νες μ�να!ές, π�υ διατηρ�ύν τη συνέ!εια της μεσαιωνικής παράδ�σης.


H ΣΠAPTH ήταν κέντρ� της ελληνι-κής �ωής απ� τα μυκηναϊκά �ρ�νια. Hκ�ιλάδα της Λακεδαίμ�ν�ς, �π�υ �α-σίλευσαν � Mενέλα�ς και η Eλένη,πρ��αλε �α�νικά κάτω απ� τ�ν Πάρ-νωνα, με πλ�ύσια �λάστηση, κ�μμέ-νη στα δύ� απ� τ�ν Eυρώτα π�υ κυ-λ�ύσε τα ήρεμα νερά τ�υ ανάμεσασε πικρ�δά�νες και �ρυσ�ύς π�ρτ�-καλεώνες.

H παράδ�ση ήθελε να κ�ιμ�ύνταισ’ ένα κ�ιν� μαυσωλεί�, στ� διπλαν�λ�� της Θεράπνης, � Mενέλα�ς μετην Eλένη, τη μ�νη γυναίκα για την�π�ία π�τέ ειπώθηκε �τι «η �μ�ρ�ιάτης ά�ι�ε ακ�μη και έναν π�λεμ�», α-��ύ την έ�ερε πίσω, ως λά�υρ� �λ�-�ώνταν�, απ� την Tρ�ία.

O τά��ς τ�υς δεν έμεινε π�τέ �ω-ρίς λ�υλ�ύδια, καθώς �ι γυναίκεςτης γύρω περι��ής πίστευαν �τι ήτανη Eλένη εκείνη π�υ μπ�ρ�ύσε, η �ά-ρη της, να μεσιτέψει για να γεννή-σ�υν ένα �μ�ρ�� παιδί. Kαι αυτή ηπαράδ�ση κράτησε ώς τα �ριστιανικά�ρ�νια, τ�τε π�υ � παγανιστικ�ς κ�-σμ�ς απ�σύρθηκε ώς τις ψηλ�τερεςκ�ρυ�ές τ�υ Oλύμπ�υ και δεν επέ-στρεψε, απ� τ�τε, π�τέ πάλι στη γηπ�υ τ�ν εί�ε γεννήσει...

Δωριείς

Mετά ήρθαν στη Σπάρτη �ι σιδερέ-νι�ι Δωριείς και έπειτα έ�ησε και ν�-μ�θέτησε � Λυκ�ύργ�ς ακρ��ατώ-ντας ανάμεσα στ� μύθ� και την Iστ�-ρία, εκεί γύρω στ�ν 8� π.X. αιώνα.E�τια�ε τ�υς ν�μ�υς της πατρίδαςτ�υ κι έπειτα έ�υγε σε μακριν� τα�ί-δι, για μισή �ιλιετία, ώστε �ι συμπ�-λίτες τ�υ να μην τ�υς αλλά��υν, αλ-λά να α�ήσ�υν να δ�κιμαστεί η δι-και�σύνη τ�υς απ� τ� �ρ�ν�.

E�ησαν, λ�ιπ�ν –τηρώντας με ευ-λά�εια την τά�η των πραγμάτων– εί-λωτες, περί�ικ�ι και Σπαρτιάτες, μεάρ��ντες, ε��ρ�υς και γερ�υσία καιδύ� �ασιλιάδες για να κάν�υν π�λε-μ�. O καθένας έπραττε καθώς �ρι-�αν ν�μ�ι και παραδ�σεις με γνώμ�-να πάντα τ� συμ�έρ�ν της πατρίδαςτ�υς, με πειθαρ�ία αταλάντευτη.Eτσι, δεν �ρειάστηκαν να κτιστ�ύνπ�τέ υψηλά τεί�η για να πρ�στατεύ-�υν τη Σπάρτη, ενώ τα ��υνά Πάρ-νωνας, Tαΰγετ�ς και Bαρδ�υν��ώ-ρια έστηναν �υσικ� ��υρ� για τηνπερι��ή.

H πρώτη ��ρά π�υ �ι Σπαρτιάτεςείδαν, έκπληκτ�ι, �έν� στρατ� ναπαρα�ιά�ει την αν��ύρωτη π�λητ�υς, ήταν τ�ν τέταρτ� αιώνα καιμετά ήρθαν �ι Pωμαί�ι και η Eλλάδα�λ�κληρη �έ�υγε και μετακύλησεστ�ν παραπ�ταμ� της ιστ�ρίας.

T�τε ήταν π�υ �ι άλλ�τε σκληρ�ίσπαρτιατικ�ί αγώνες για ένα στε�ά-νι πικρ�δά�νης γίν�νταν πρ�ς τέρ-ψη τ�υ «�ιλ�θεάμ�ν�ς κ�ιν�ύ» ήταν

τ�υρίστες της επ��ής εκείνης π�υέ�ταναν ώς τ�ν Eυρώτα ανα�ητώ-ντας στ�υς καλαμιώνες νέ�υς π�υλ�ύ��νταν γυμν�ί ή τ� ερωτικ� μυ-στήρι� της Eλένης. Mια ιστ�ρία...��λκλ�ρ, �π�υ η πρωτινή πειθαρ�η-μένη �ωή γιν�ταν θέαμα για τ�υς πε-ριηγητές.

Eτσι, � Λυκ�ύργ�ς, ε��ρι��ταν �υ-σιαστικά αυτή τη ��ρά, α��ύ η �-κνηρή �ωή δεν εί�ε καμία σ�έση μετ�υς δικ�ύς τ�υ �ραματισμ�ύς.

Xριστιανισμ ς

Eίναι αλήθεια �τι �ι Σπαρτιάτεςδεν έδει�αν μεγάλη πρ�θυμία ναπρ�σέλθ�υν στη νέα θρησκεία. M�-λις τ�ν 5� μ.X. αιώνα αναγρά�εταικάπ�ι� �ν�μα επισκ�π�υ Λακεδαίμ�-ν�ς. T�τε �ι αρ�αί�ι να�ί λεηλατήθη-καν πρ�σ�έρ�ντας υλικ� για την κα-τασκευή των �ώρων λατρείας τ�υ�ριστιανισμ�ύ. Kαι �σ�ι δεν λεηλα-τήθηκαν ερήμωσαν, α��ύ η ελπίδα«της ε� ύψ�υς ��ηθείας» εναπ�τέ-θηκε αλλ�ύ.

Eί�ε �έ�αια πρ�ηγηθεί τ� 395 μ.X.� Aλάρι��ς π�υ δεν εί�ε α�ήσει πέ-τρα πάνω σε πέτρα. Kι ύστερα κατέ-�ηκαν και �ι Σλά��ι. T�τε �ι Σπαρ-τιάτες, άλλ�ι απ�σύρθηκαν πρ�ς τηMάνη, άπαρτ� �υσικ� κάστρ�, άλλ�ι

�ρήκαν πρ�στασία στη M�νεμ�ασιά,άλλ�ι μετανάστευσαν ακ�μη και ώςτη μακρινή Σικελία και �ι υπ�λ�ιπ�ι�υτ��ω�ύσαν ανάμεσα στ� α�ανέςπαρ�ν και στ� ηρωικ� παρελθ�ν τηςιστ�ρίας τ�υς. Στ� τέλ�ς της επ��ήςτης Eιρήνης της Aθηναίας και τ�υδιαδ��υ της Nικη��ρ�υ τ�υ A΄,�ρήκε τ�υς Σλά��υς έ�ω απ� τηνΣπάρτη και σ�εδ�ν στ� σύν�λ� τ�υς�ριστιαν�ύς.

Eπειτα ήρθε � Nίκων � «Mεταν�εί-τε» γεννημέν�ς στ� Aργ�ς και μεκαταγωγή απ� τη μακρινή Aρμενίαγια να διώ�ει τ� λ�ιμ� απ� τη Σπάρ-τη. Πρώτα �μως �ήτησε να απ�μα-κρυνθ�ύν απ� την π�λη �ι... E�ραί�ι.Eτσι � «Mεταν�είτε» έγινε � πρ�-στάτης των Σπαρτιατών και διώκτηςτων E�ραίων. Aπ� τ� 1081 και ύστε-ρα η Λακεδαίμ�να �ν�μάστηκε Mη-τρ�π�λη.

Oλ�κληρ�ς � ενδέκατ�ς αλλά –μεμακρά διαστήματα– και � δωδέκατ�ςαιώνας κύλησαν με σ�ετική ηρεμία.Aυτή η ειρηνική περί�δ�ς ��ήθησεστην ανάπτυ�η τ�υ εμπ�ρί�υ, ενώ ηευημερία έδωσε τη δυνατ�τηταστ�υς Σπαρτιάτες να τα�ιδεύ�υν α-κ�μη και ώς την Bασιλεύ�υσα.

Γ’ αυτ� και δεν πρ�καλεί τ�σ� με-γάλη εντύπωση πως η Θε��ανώ απ�τη Σπάρτη, κ�ρη εν�ς πανδ��έα, έγι-

νε αυτ�κράτειρα τ�υ Bυ�αντί�υ. Tηνερωτεύθηκε σ��δρα � Pωμαν�ς � B΄και δεν υπάκ�υσε τ�ν πατέρα τ�υ,Kωνσταντίν� Z΄ π�υ τ�υ πρ��ένευεμια Bαυ�αρή πριγκίπισα, π�υ �μωςά�ησε εικ�να σκληρής γυναίκαςστην ευρωπαϊκή ιστ�ρία.

Mετά, �έ�αια, ακ�ύστηκε η �ήμη�τι και η Θε��ανώ έ�αλε τ� �έρι τηςγια να δ�λ��νήσ�υν αυλικ�ί καιτ�ν πεθερ� της και τ�ν άντρα της.Aλλά � πεθερ�ς της ήταν ήδη σεπρ��ε�ηκυία ηλικία, �σ� για τ�ν ά-ντρα της γιατί να θέλει να τ�ν δ�λ�-��νήσει, �ταν η απ�υσία τ�υ μ�ν�νπρ��λήματα της γέννησε;

Aλήθεια �αίνεται πως είναι �τι ηΘε��ανώ δ�λ��νησε τ�ν δεύτερ�άντρα της, α��ύ � Pωμαν�ς απεδή-μησε εις Kύρι�ν ενωρίς, τ�ν σκληρ�στρατηγ� Nικη��ρ� B΄, π�υ τ�ν εί�επαντρευτεί μ�ν�ν και μ�ν�ν για να�υλά�ει τ�ν θρ�ν� για τα παιδιά της.Πάντως, � γι�ς της Bασίλει�ς B΄ ή-ταν ένας μεγάλ�ς αυτ�κράτωρ–π�-λεμιστής και �ι ιστ�ρικ�ί υπ�στηρί-��υν πως ίσως να κληρ�ν�μησε απ�τη μάνα τ�υ τη σιδερένια σπαρτιατι-κή πειθαρ�ία. E�ησε μια στρατιωτική�ωή γεμάτη απ� κατ�ρθώματα.

Mε τ� τέλ�ς τ�υ ενδεκάτ�υ αιώναη πειρατεία εμ�ανί�εται και πάλι στ�Aιγαί�. T� κλείσιμ� των θαλασσίων

Mυστράς. M�νή Παντάνασσας. (Σ�έδι� Amand Freiher von Schweiger Lerchenfeld απ� τ� �ι�λί� τ�υ «Griechenlandin Wort und Bild». Leipzig 1882).

O Mυστράς απ κάστρ� �ράγκικ� έγινε έδρα �υ�αντινής «κε�αλής» και πρωτεύ�υσα τ�υ Δεσπ�τάτ�υ

Φράγκ�ι και Παλαι�λ�γ�ιAΦIEPΩMA


�δών α�ανί�ει τ� εμπ�ρι�. Oι ��ρ�ιγίν�νται για τ�υς �ωρικ�ύς δυσ�ά-στα�τ�ι και στ� τέλ�ς τ�υ δωδέκα-τ�υ αιώνα η Πελ�π�ννησ�ς έ�ει κα-ταλή�ει στα �έρια ελά�ιστων μεγά-λων �ικ�γενειών-γαι�κτημ�νων.

Στη Λακεδαιμ�νια άρ��ντες ήταν�ι Xαμάρετ�ι. Aλλά ήταν ακ�μη νω-ρίς για να πρ��λέψ�υν �ι Σπαρτιά-τες την καταστρ��ή π�υ πλησία�ετ� 1204 ως κατάλη�η της Δ΄ Σταυρ�-��ρίας: την κατάλυση της Bυ�αντι-νής Aυτ�κρατ�ρίας. Aς ήταν καλά ηαπληστία των Bενετών π�υ �πλισετα �έ�ηλα �έρια των Σταυρ��ρων.

Oι Φράγκ�ι

O κίνδυν�ς για την Πελ�π�ννησ�εμ�ανίστηκε με τ�υς ιππ�τες π�υσυν�δευαν τ�υς δύ� άρ��ντες απ�την Kαμπανία, τ�ν Γ�δε�ρείδ� Bι-λαρδ�υίν� και τ�ν ανιψι� τ�υ, επί-σης Γ�δε�ρείδ�. T� να α�ηγηθεί κα-νείς �λα �σα περίεργα έγιναν, μέσασε λίγ� �ρ�ν�, την επ��ή εκείνη θα�ρεια��ταν �ώρ�ς π�λύς. Eνα έ�ει, ί-σως, σημασία: �ι Eλληνες εί�αν �ε-μάθει να π�λεμ�ύν.

Δε ν�ιά��νταν πια �ύτε για τ� �ν�-μα τ�υ κυ�ερνήτη της περι��ής π�υάλλα�ε τ�σ� συ�νά, �πως �υσά � ά-νεμ�ς. T� μ�ν� π�υ πρ�σπαθ�ύσανήταν πώς να τ�υ επιτρέπ�υν να τ�υςεκμεταλλεύεται τ� λιγ�τερ� δυνατ�.Eπρεπε �ι Φράγκ�ι να πατήσ�υν τ�κάστρ� της Mεθώνης, να πάρ�υν τηνK�ρώνη και την Kαλαμάτα για να θ�-ρυ�ηθ�ύν �ι Xαμάρετ�ι στη Σπάρτη.Bε�αίως, �ωρίς κανένα απ�τέλεσμα.

Eτσι, � Γ�δε�ρείδ�ς έ�τασε στηΣπάρτη ως κατακτητής και έκτισε ε-κεί τ� παλάτι τ�υ, μέσα στην κ�ιλά-δα, μαγεμέν�ς απ� την �μ�ρ�ιά τ�υEυρώτα. Aπ� τ� παλάτι αυτ� δεν έ-μεινε �ύτε μια πέτρα.

Ωστ�σ� τ� πέρασμα των Bιλαρ-δ�υίνων σημάδεψε τη Λακεδαίμ�να.Yστερα απ� λίγα �ρ�νια δεν ήταν λί-γα τα παιδιά π�υ γεννήθηκαν απ� μά-να Eλληνίδα και πατέρα Φράγκ�. OιΓασμ�ύλ�ι. Mιλ�ύσαν καλά ελληνικάαπ� τη μάνα τ�υς, αλλά πήγαινανστις εκκλησίες των Λατίνων. Π�λλ�ίήταν κρυπτ��ρθ�δ��ι. Oι Φράγκ�ιτ�υς περι�ρ�ν�ύσαν, ενώ �ι Eλλη-νες τ�υς άν�ιγαν τα σπίτια τ�υς.

T�υς Φράγκ�υς συν�δευαν καιστρατιές απ� Λατίν�υς ιερείς π�υπρ�κλητικά συριάνι�αν στ�υς δρ�-μ�υς της Σπάρτης, �ητώντας τ�ν α-�ανισμ� της Oρθ�δ��ίας. Hταν αυ-τ�ί π�υ διέτα�αν την ε��ρία των επι-σκ�πων, π�υ λειτ�υργ�ύσαν στιςMητρ�π�λεις των π�λεων σε γλώσ-σα �ένη και ακαταν�ητη για τ�υςEλληνες.

Hταν αυτ�ί π�υ πήραν τις περι�υ-σίες απ� εκκλησίες και μ�ναστήρια.Kαι μ�ν�ν �άρη στην πρ�ν�ητικ�τη-τα τ�υ Γ�δε�ρείδ�υ, για να μη ε�α-ντληθεί η υπ�μ�νή των Eλλήνων, ά-�ηναν έναν �ρθ�δ�� ιερέα να λει-τ�υργεί στην κ�ιν�τητα σύμ�ωνα μετην παράδ�ση, �ωρίς να πληρώνει��ρ�υς, αν και τυπικά εί�ε πρ�ϊστά-μεν� τ�υς έναν Λατίν�.

O Γ�δε�ρείδ�ς, θεωρώντας τηΣπάρτη πρ�σωπική τ�υ ιδι�κτησία,έ��ντας στη δ�ύλεψή τ�υ Eλληνεςκαι μέν�ντας �σ� ελεύθερ� �ρ�ν�τ�υ ά�ηναν �ι εκστρατείες τ�υ στ�παλάτι τ�υ, έδινε με την αυλή π�υτ�ν περιέ�αλε εμπ�ρική �ωή στην

π�λη και δημι�υργ�ύσε με ��ρ�ύςκαι επίσημες υπ�δ��ές άλλων αρ��-ντων μεγάλη κ�σμική κίνηση. Oτανπέθανε τ� 1218 �ι �ριστιαν�ί τ�νπένθισαν αναγνωρί��ντας �τι εν μέ-τρω τ�υς παρεί�ε πρ�στασία απ� τις

ακρ�τητες των Φράγκων. O Γ�δε�ρείδ�ς B΄ �ρίστηκε ως

διάδ��ς τ�υ. Aνθρωπ�ς ευ�υήςπ�υ σε πρώτ� γάμ� παντρεύτηκετην Aγνή, αδελ�ή των δύ� τελευταί-ων Λατίνων αυτ�κρατ�ρων της Kων-

σταντιν�υπ�λεως.Δεν έ�ησε π�λύ και�ύτε εί�ε διαδ��υςκι ας έκτι�ε τ� έναμ�ναστήρι πάνω στ�άλλ� η Aγνή, �ητώ-ντας τη μεσιτεία τωνΛατίνων αγίων γιανα απ�κτήσει.

T� 1246 � Γ�υλιέλ-μ�ς Bιλαρδ�υίν�ς,π�υ εί�ε γεννηθείστην Kαλαμάτα καιθεωρ�ύσε την Eλλά-δα ως πατρίδα τ�υ,έγινε � άρ��νταςτης Σπάρτης. T�πρώτ� πράγμα π�υσκέ�τηκε ήταν πώςνα πρ��υλά�ει τ�πριγκιπάτ� τ�υ. T�νεν��λ�ύσε π�υ έ-στεκε ελεύθερ� τ�κάστρ� της M�νεμ-�ασιάς.

Tρία �ρ�νια τ� π�-λι�ρκησε. Ωσπ�υ �ιπ�λι�ρκημέν�ι έ�α-γαν �λα τα π�ντίκιακαι τέλ�ς, σκελετ�ίσωστ�ί, τ�υ παραδ�-θηκαν. Δεν πείρα�εκανέναν. Στ�υς αρ-�ηγ�ύς πρ�σ�ερεγη, στα μεσ�γαια,για να καλλιεργή-σ�υν. Aπάλλα�ετ�υς π�λίτες απ�τ�υς ��ρ�υς και �-

σ�ι θέλησαν να μπ�υν στη δ�ύλεψήτ�υ, τ�υς πλήρωνε καλά. Mετά ανη-συ��ύσε με τ�υς άγρι�υς Mηλιγ-γ�ύς π�υ εί�αν �ωλιάσει στα λαγκά-δια τ�υ Tαϋγέτ�υ. Δεν εί�ε άλλ�τρ�π� για να τ�υς απ�κ�ψει απ� τηΣπάρτη παρά μ�ν�ν αν έκτι�ε κά-στρ� μεγάλ�, π�υ να στέκεται εμπ�-δι� στην πρ�σ�ασή τ�υς.

T� κάστρ�

Tη λύση έδωσε ένας λ��ς μυτε-ρ�ς π�υ έστεκε πάνω απ� την πεδιά-δα: O Mυστράς ή Mυ�ηθράς, �μ�ι�ςείπαν με τυρί μεγάλ�, π�υ έμελλε ναμείνει στην ιστ�ρία της Bυ�αντινήςAυτ�κρατ�ρίας, κρίκ�ς αδιάσπαστ�ςτης ελληνικής ιστ�ρίας, ήταν επιλ�-γή εν�ς Φράγκ�υ. Για να κτισθεί τ�κάστρ�, την κ�ρυ�ή τ�υ λ��υ, μετ�υς πύργ�υς τ�υ, τις ��υρώσειςτ�υ, τ�υς ��ηθητικ�ύς τ�υ �ώρ�υς,τ�ν στρατώνα, �ρειάστηκαν τρία�ρ�νια. Aλλά δεν τ�υ έ�τανε αυτ�.Hθελε να αυ�ήσει τ� πριγκιπάτ� τ�υ.Hταν π�λύ �ιλ�δ��ς.

Eτσι, �ταν πέθανε η γυναίκα τ�υ,�ιάστηκε να παντρευτεί μια αρ��ντι-σα λ�μ�αρδιανή, π�υ ήταν κληρ�ν�-μ�ς στ� ένα τρίτ� της Eύ��ιας. Σε λί-γα �ρ�νια πέθανε και αυτή.

T�τε � Γ�υλιέλμ�ς διεκδίκησε τηνκληρ�ν�μιά της, απ� τ�υς συγγενείςτης, να μείνει στην κατ��ή και κυρι�-τητά τ�υ τ� μερίδι� της στην Eύ��ια,γιατί ήθελε να �άλει π�δι και στηνάλλη Eλλάδα. Oι Λ��αρδιαν�ί μ�ν�ιτ�υς δεν τα έ�γα�αν πέρα και �ήτη-σαν ενισ�ύσεις απ� τ�υς Bενετ�ύς.Aυτή ήταν μια καλή ευκαιρία γιατ�υς Bενετ�ύς π�υ δεν τ�ν �ώνευ-αν, επειδή π�τέ τ�υ δεν εί�ε απ�δε-�θεί την επικυριαρ�ία τ�υς και τ�υςO αυτ�κράτ�ρας Mαν�υήλ B΄ Παλαι�λ�γ�ς σε μια μι-

κρ�γρα�ία �ειρ�γρά��υ (Παρίσι, Eθνική Bι�λι�θήκη).

O Mυστράς. Xαρακτικ� τ�υ 17�υ αι. (Aθήνα, Γεννάδει�ς Bι�λι�θήκη).

Συνέ�εια στην 6η σελίδα


περι�ρ�ν�ύσε. O Γ�υλιέλμ�ς συμ-μά��υς δεν �ρήκε.

Kι έτσι τ� 1257 νικήθηκε κατά κρά-τ�ς και μα�εύτηκε την Πελ�π�ννησ�.Aργ�τερα, η ιστ�ρία λέει �τι �ρήκετρ�π� να τιμωρήσει τ�υς ε�θρ�ύςτ�υ μια και �ι Λατίν�ι στην Aνατ�λήεί�αν π�λύ �επέσει, ενώ αυτ�ς εί�εμείνει � μ�ν�ς σημαντικ�ς Φράγκ�ςτης περι��ής.

Πάντως η πρ�ίκα της τρίτης τ�υγυναίκας στάθηκε μ�ιραία για τ� δε-σπ�τάτ� τ�υ στ�ν Mυστρά. Kαθώςπαντρεύτηκε την Aννα, κ�ρη τ�υ Mι-�αήλ της Hπείρ�υ, πήρε πρ�ίκα �λ�-κληρη τη Θεσσαλία, ενώ έδωσε ταυ-τ��ρ�νη υπ�σ�εση στ�ν πεθερ� νατ�ν ��ηθήσει εναντί�ν τ�υ Eλληνααυτ�κράτ�ρα της Nίκαιας. Oπ�υ εί�εσυρρικνωθεί �λ�κληρη η ένδ��η Bυ-�αντινή Aυτ�κρατ�ρία.

Mι�αήλ Παλαι�λ γ�ς

Bρήκαν την κατάλληλη στιγμή, �-ταν πέθανε � Iωάννης Bατάτ�ης,γενναί�ς άνθρωπ�ς, και ά�ησε τ�νθρ�ν� τ�υ στ� μικρ� γι� τ�υ με α-ντι�ασιλέα τ�ν Mι�αήλ Παλαι�λ�-γ�, άρ��ντα αδίστακτ� και ικαν�.T�τε �εκίνησε � Mι�αήλ της Hπεί-ρ�υ με τ�ν Γ�υλιέλμ� απ� τη Θεσ-σαλία για να γίν�υν κύρι�ι και τηςMακεδ�νίας.

K�ντά στ� M�ναστήρι στη B. Mα-κεδ�νία, στήθηκαν αντιμέτωπα ταδύ� στρατ�πεδα, με σ�εδ�ν μ�ιρα-σμένες τις δυνάμεις τ�υς. T� �ρά-δυ �μως, πριν απ� την αναμέτρηση,ένας Φράγκ�ς τ�υ Γ�υλιέλμ�υ είπελ�για πρ�σ�λητικά για τη γυναίκατ�υ γι�υ τ�υ Mι�αήλ � �π�ί�ς εί�εέλθει με πεντακ�σι�υς άνδρες,�λά��υς στην καταγωγή. O γι�ς τ�είπε στ�ν πατέρα και εν��λημέν�ικαι �ι δύ� απ��άσισαν να απ�σύ-ρ�υν τις δυνάμεις τ�υς. Eτσι η αυ-γή �ρήκε τ�ν Γ�υλιέλμ� μ�ν�ν αυ-τ�ν απέναντι στις δυνάμεις τ�υ Mι-�αήλ Παλαι�λ�γ�υ.

Kι έπειτα για να σωθεί, άλλα�ε ταπλ�ύσια �ράγκικα, πριγκιπικά τ�υρ�ύ�α με εκείνα εν�ς άσημ�υ ��-σκ�ύ και �ώθηκε μέσα σε έναν α�υ-ρώνα. Eκεί τ�ν �ρήκαν �ι Eλληνεςπ�υ τ�ν αναγνώρισαν απ� τα πετα-�τά τ�υ δ�ντια. Aι�μάλωτ� τ�ν έ-�εραν στην αυλή τ�υ αυτ�κράτ�ραστη Nίκαια. Γρήγ�ρα έγινε συμπα-θής, καθώς μιλ�ύσε σαν Eλληναςτα ελληνικά.

Oταν τ� 1261 � Mι�αήλ εισήλθεθριαμ�ευτής στη Bασιλεύ�υσα, �Γ�υλιέλμ�ς ήταν ένας απ� αυτ�ύςπ�υ τ�ν ακ�λ�υθ�ύσαν, ως �ωντα-ν� λά�υρ�, στη θριαμ�ευτική τ�υείσ�δ� στην Π�λη των Π�λεων.

Λίγ�υς μήνες αργ�τερα � Mι�αήλπρ�τεινε στ�ν Γ�υλιέλμ� να τ�ν α-�ήσει ελεύθερ� να πάει �π�υ θέλειαρκεί να τ�υ παραδώσει τα κάστρατης M�νεμ�ασιάς, της Mάινας καιτ�υ Mυστρά, π�υ ήταν άλλωστε ηπρ�σωπική τ�υ περι�υσία. Hταν έ-�υπν�ς και δεν �ητ�ύσε να τ�υ πα-ραδ�θεί και � περι�άλλων �ώρ�ςγια να μην αντιδράσ�υν �ίαια �ι Λα-τίν�ι.

Oι Παλαι�λ γ�ι

T� καλακαίρι τ�υ 1261 η πρ�τασητ�υ αυτ�κράτ�ρ�ς έ�τασε στην

K�ύρτη, τ� ανώτατ� συμ��ύλι�των Φράγκων αρ��ντων, π�υ την α-π�τελ�ύσαν τώρα �ι γυναίκες τωναι�μαλώτων και �ι �ήρες τ�υς, καιμ�ν�ν δυ� άρ��ντες π�υ δεν εί�ανακ�λ�υθήσει λ�γω γήρατ�ς την εκ-στρατεία.

Aυτ�ί υπ�στήρι�αν πως � Γ�υ-λιέλμ�ς έπρεπε να μείνει στην ε��-ρία και να μην γίν�υν απ�δεκτ�ί �ι�ρ�ι τ�υ Παλαι�λ�γ�υ γιατί αν πα-τ�ύσε π�δι στα κάστρα απ� εκεί κιέπειτα τίπ�τε δεν τ�ν �ώρι�ε απ�την υπ�λ�ιπη γη.

Aλλά �ι γυναίκες ψή�ισαν ναπαρδ�θ�ύν τα κάστρα αμέσως γιανα γυρίσ�υν �ι άντρες τ�υς. Σε λίγ�τ� έμ�λημα των Παλαι�λ�γων, � δι-κέ�αλ�ς αετ�ς κυμάτι�ε στ�ν πι�ψηλ� πύργ� τ�υ Kάστρ�υ, στ� λ�-�� τ�υ Mυστρά. Hταν άν�ι�η τ�υ1262.

H κε�αλή, δηλαδή � νέ�ς �υ�α-ντιν�ς δι�ικητής στάλθηκε στη M�-νεμ�ασιά. Aλλά � Mυστράς γρήγ�-ρα αναδεί�θηκε ως κέντρ�. Γιατί �ιEλληνες εγκατάλειπαν τις γύρωκωμ�π�λεις, έ�ευγαν απ� τη Σπάρ-τη και ανέ�αιναν για να �ωλιάσ�υνκάτω απ� τ� κάστρ�, κτί��νταςπυργ�σπιτα και εκκλησιές. Eκεί�ρήκαν ά�θ�να νερά και την πρ�-στασία της Iεράς Mητρ�π�λεως τηςΛακεδαίμ�ν�ς.

Λίγ� αργ�τερα, �ι Φράγκ�ι πρ�-σπάθησαν να πάρ�υν πίσω τ� κά-στρ�. Γιατί � Λατίν�ς επίσκ�π�ς εί-πε στ�ν Γ�υλιέλμ� πως η έν�ρκη υ-π�σ�εσή τ�υ στ�ν Παλαι�λ�γ� δεντ�ν δέσμευε, α��ύ � Παλαι�λ�γ�ςήταν σ�ισματικ�ς· O Γ�υλιέλμ�ς έ-μεινε για λίγ� στην ερημωμένηΣπάρτη, στ� ερειπωμέν� τ�υ ανά-κτ�ρ� και έπειτα απ�γ�ητευμέν�ς,ανα�ώρησε.

O Mυστράς, ωστ�σ�, �ρωστ�ύσετη �ωή τ�υ και σε άλλη μια ιστ�ρικήσυγκυρία. Oταν � Kάρ�λ�ς, της

Γαλλίας σ�εδία�ε να �αδίσει κατάτης Kωνσταντιν�υπ�λεως έγινε ημεγάλη συνωμ�σία και �ι Σικελικ�ίEσπεριν�ί, �π�υ δεν έμεινε �ύτε έ-νας Γάλλ�ς να μην περάσει απ� τ�μα�αίρι των Σικελών, ενώ � γαλλι-κ�ς στ�λ�ς αγκυρ��λημέν�ς στηMεσσήνη, περίμενε τη διαταγή γιανα απ�πλεύσει εναντί�ν της Π�λης.

Eτσι, ανετράπηκαν τα σ�έδια τ�υKαρ�λ�υ, με την πλ�ύσια �ρηματι-κή συνδρ�μή τ�υ Aυτ�κράτ�ρ�ςMι�αήλ �πως καταγρά��υν �ι ιστ�-ρικ�ί της επ��ής. Aν έπε�τε στα�έρια τ�υ Kαρ�λ�υ η Π�λη, τ�τεδύσκ�λα θα έμενε ελεύθερ�ς και �Mυστράς.

T� Δεσπ�τάτ�

H αλήθεια είναι �τι π�λλές ��ρές� Mυστράς �ρέθηκε στ� επίκεντρ�της πρ�σ��ής των Φράγκων. M�ν�π�υ ήταν τ�σ� ισ�υρές �ι έριδες α-νάμεσα στις �ιλ�π�λεμες, �ιλ�δ�-�ες, ισ�υρές �ικ�γένειες των Φρά-γκων π�υ δεν περίσσευε �ρ�ν�ς ναστρα��ύν ενάντια στ� κάστρ�.

Aυτές π�λεμ�ύσαν η μία ενάντιαστην άλλη. T� 1289 μετα�έρθηκεκαι η έδρα της Kε�αλής στ� Mυ-στρά και έπαψε να δι�ρί�εται δι�ι-κητής μ�ν� για ένα �ρ�ν�.

Στ� Mυστρά πρώτη κε�αλή δι�ρί-στηκε Παλαι�λ�γ�ς π�υ δεν �έρ�υ-με τ� μικρ� τ�υ �ν�μα, παρά μ�ν�ν�τι ήταν νέ�ς, �μ�ρ��ς, δραστή-ρι�ς, αλλά πέθανε νωρίς. O αυτ�-κράτωρ Iωάννης Kαντακ�υ�ην�ςδι�ρισε δι�ικητή τ�ν γι� τ�υ Mα-ν�υήλ, π�υ μ�λις και εί�ε �τάσειστα είκ�σί τ�υ �ρ�νια. Aπ� κει κι έ-πειτα μιλάμε για τ� Δεσπ�τάτ� τ�υMυστρά.

O Mαν�υήλ παντρεύτηκε τη Λ�υ-�ινιάν, κ�ρη Kύπρι�υ ηγεμ�να. Mιαεπιγρα�ή στ� Mυστρά μας δίνει τ��ν�μά της: «ZAMPEA DE LEZI-

NAO». Mια άλλη, στη Λακωνία, τηνανα�έρει ως Mαρία... Iσως κάπ�ιαστιγμή να �α�τίστηκε �ρθ�δ��η.Π�ι�ς �έρει!

Oι Eλληνες τ�υ Mυστρά απ� εκείκι έπειτα έ�ησαν μάλλ�ν ήρεμα, ε-νώ �ι Λατίν�ι άρ��ντες, �σ�ι δενγύρισαν στην πατρίδα τ�υς, πρ�τί-μησαν να α��μ�ιωθ�ύν στις τά�ειςτων Eλλήνων ευγενών.

Aλλωστε � Mαν�υήλ κράτησε κα-λές σ�έσεις μα�ί τ�υς και με τη Λα-τινική Eκκλησία. Aκ�μη και τ�ν πά-πα Γρηγ�ρι� IA΄ εί�ε αλληλ�γρα�ία.Oι δυσκ�λίες για τ�ν Mαν�υήλ άρ-�ισαν �ταν � Iωάννης Kαντακ�υ�η-ν�ς, ντύθηκε τ� σ�ήμα τ�υ μ�να-��ύ και τ�ν διαδέ�θηκε � γαμπρ�ςτ�υ Iωάννης E΄ Παλαι�λ�γ�ς.

O γι�ς τ�υ Mατθαί�ς, συναυτ�-κράτωρ, δεν δέ�τηκε αυτή τη διευ-θέτηση. Hθελε � ίδι�ς να καθήσειστ�ν αυτ�κρατ�ρικ� θρ�ν�. Για ναλυθεί τ� πρ��λημα, � πατέρας τ�υτ�υ πρ�σ�ερε τ� θέμα της Πελ�-π�ννήσ�υ. Xωρίς, �μως, να �ητηθείη γνώμη τ�υ Mαν�υήλ π�υ τ�ν �ν�-μασαν δεσπ�τη της Λήμν�υ.

Aλλά � Mατθαί�ς δεν ησύ�ασεκαι �υσ�δ�μ�ύσε ενάντια στην πα-τρική επιλ�γή. Eτσι έ�ασε Mυστράκαι Πελ�π�ννησ�. O Iωάννης E΄ ε-πέμεινε να αντικατασταθεί � Mα-ν�υήλ και έστειλε τα δύ� �αδέλ�ιατ�υ, Mι�αήλ και Aνδρέα Aσάνη γιανα αναλά��υν τη δια�είριση τ�υπριγκιπάτ�υ. Hταν η άν�ι�η τ�υ1355.

Oταν �αρέθηκαν να περιμέν�υνγια να αναλά��υν –α��ύ εκ�υσίως� Mαν�υήλ δεν παρέδιδε– και α��ύέκαναν μερικές επιδρ�μές, εκνευ-ρί��ντας τ�υς Λατίν�υς, επέστρε-ψαν άπρακτ�ι στην Π�λη.

O Mαν�υήλ ισ�υρ�π�ιήθηκε στηθέση τ�υ. Kαι � Mυστράς εί�ε γίνειπλέ�ν η πρωτεύ�υσα της Πελ�π�ν-νήσ�υ.

Συνέ�εια απ� την 5η σελίδα

O Mυστράς περί τ� 1828. Σ�έδι� V. Adam. (Iδιωτική Συλλ�γή - M�υσεί� Mάνης. Θαλάμες Mεσσηνίας).

AΦIEPΩMA


Πνευματικ κέντρ Oι σπ�υδαίες μ�ρ�ές τ�υ Πλήθωνα Γεμιστ�ύ, τ�υ Nικη��ρ�υ M�σ��π�υλ�υ και τ�υ Hγ�ύμεν�υ Πα�ώμι�υ

H EIKONA π�υ μας δίνει σήμερα τ�κάστρ� τ�υ Mυστρά σίγ�υρα δεν εί-ναι εκείνη π�υ θα έδινε στ�ν επισκέ-πτη τ�ν καιρ� της ακμής τ�υ, «τ� κά-στρ�, τ’ ωρι�καστρ�, π�υ ’ναι στ�κ�ρ��ύνι», �πως ανα�έρει τ�Xρ�νικ� τ�υ M�ρέως, γραμμέν� ίσωςαπ� γασμ�ύλ�.

Σήμερα, �ταν � επισκέπτης αντι-κρί�ει απ� μακριά τ� κάστρ� τ�υ Mυ-στρά και την π�λη, περι�αλλ�μενη α-π� τα τεί�η, �ωρίς να μπ�ρεί να δια-κρίνει ευκρινώς τα �αλάσματα, τα ε-ρείπια, την εγκατάλειψη, καταλαμ�ά-νεται απ� δέ�ς. Δέ�ς για την πέτρινημεσαιωνική π�λιτεία στην �π�ία ��ρ�ν�ς τώρα μετρά με τη �θ�ρά π�υπρ�καλεί πάνω στα κτίσματα, εκείπ�ύ άλλ�τε πλημμύρι�ε η �ωή. T�ί��ι�ρθι�ι, μισ�γκρεμισμέν�ι, κρεμασμέ-ν�ι στ� κεν�. T�#α κ�μψά π�υ δεν έ-��υν π�υ να πρ�εκτείν�υν τη συνέ-�εια της καμπύλης τ�υς.

Παράθυρα �ωρίς τη διακ�σμησήτ�υς, αν�ικτά στ�ν αέρα, στ�ν ήλι�και στ� δρ�λάπι. Mαρμάρινες �αθμί-δες σπασμένες, κ�μμάτια απ� κί�νεςεδώ κι εκεί. Eκκλησίες - κ�μψ�τε-�νήματα και άλλες μικρές, ρημαγμέ-νες με πεσμένα τα καμπαναριά τ�υς.T�ι��γρα�ίες ε#αιρετικές, με σημα-σία στη λεπτ�μέρεια, �ωγρα�ικήπρ�άγγελ�ς της Aναγέννησης στηΔύση. Eμειναν �λα εκεί για να μαρτυ-ρ�ύν αδιάψευστα την αρ�ιτεκτ�νικήσ��ία των έμπειρων μαστ�ρων τ�υς.O Mυστράς μα�ί με την Kωνσταντι-ν�ύπ�λη, τ� Aγι�ν Oρ�ς και τα Mετέ-ωρα είναι #ακ�υστ�ς για τη �υ�αντι-νή τ�υ παράδ�ση, για τα περασμένατ�υ μεγαλεία.

O Φώτης K�ντ�γλ�υ ήταν � πρώ-τ�ς π�υ έγραψε για τ� Mυστρά:«...είναι μια στιειωμένη πλιτεία,γιατί ’ναι μεν ρημασμένη, μα στέκε-ται μ’ ύλα της τα σπίτια, ι δρ�μι,ι καμάρες, τα μνημ�ρια, τα τειιά,�πως ήταν �ωντανά. Kαι κάθε έθνςπυ πέρασε ά�ησε τα δικά τυ νά-ρια και για τύτ είναι μπερδεμένααναμετα�ύ τυς �υ�αντινά, �ράγκικακαι τύρκικα».

Πλήθων

Ωστ�σ� την ιδι�ρρυθμία αυτής τηςσιωπηλής π�λης θα πρέπει να ανα�η-τήσ�υμε και στην πνευματική πρ�-σ��ρά των σπ�υδαίων κατ�ίκων τηςτ�ν καιρ� της ακμής της. Aν δεν εί-�αμε πρ�σπαθήσει να επιδεί#�υμεπρ�ς την Eυρώπη τ�υ 19�υ, ως περ-γαμηνές για την ευρωπαϊκή μας υπ�-σταση, επιλεκτικά στ�ι�εία απ� τ�κλασικ� ελληνικ� παρελθ�ν της αρ-�ιτεκτ�νικής, της γλυπτικής, τηςγλωσσικής αρ�αι�πρέπειας, τ�τε �Mυστράς σίγ�υρα θα εί�ε εμπλ�υτί-σει τ�ν π�λιτισμ� και την ιστ�ρικήμας παράδ�ση.

T�τε σίγ�υρα θα εί�ε απ�τελέσειλαμπρή σελίδα, τελευταία ελπίδα,καθώς γρα��ταν τ� τέλ�ς της ιστ�-

ρίας τ�υ ένδ�#�υ Bυ�αντί�υ. Mε τ�Mυστρά ανανεώνεται και δυναμώνειτ� ελληνικ� στ�ι�εί�. Aπ� την ισ�ρ-ρ�πημένη πρ�σμι#η κλασικ�ύ και �υ-�αντιν�ύ π�λιτισμ�ύ στ� Mυστρά έ-��υμε την απαρ�ή τ�υ �υ�αντιν�ύελληνισμ�ύ. Kαι είναι � σ��ς διδά-σκαλ�ς και μέγας δικαστής, καθώςτ�ν ήθελε � Φώτης K�ντ�γλ�υ, Γε-ώργι�ς Γεμιστ�ς ή Πλήθων π�υ διδά-σκ�ντας στ�ν Mυ�ηθρά, απ�ρρίπτειως άγ�νη τη στείρα αρ�αι�λατρία, τηγρα�ει�κρατική �υ�αντινή θρησκευ-τική �ργάνωση τ�υ κράτ�υς και ανα-�ητεί ιδανικά π�υ θα �έρ�υν την α-ναγέννηση της Eλλάδας.

Δεν πρέπει να μας �αίνεται πε-ρίεργ� π�υ η διδασκαλία τ�υ Γεμι-στ�ύ �ρήκε γ�νιμ� έδα��ς και κάρ-πισε στην Aναγέννηση της Δύσης, ε-

νώ εί�ε καταδικαστεί απ� τη Bασι-λεύ�υσα «ως �λα�ερή διά τ� έθν�ς».

Nικ. M�σ��π�υλ�ς

Σπ�υδαία εκκλησιαστική μ�ρ�ήγια τ�ν Mυστρά στάθηκε και � Nικη-��ρ�ς M�σ��π�υλ�ς, μητρ�π�λίτηςKρήτης, επι�λέπων της μητρ�π�λιτι-κής έδρας της Λακεδαίμ�ν�ς. Eκκλη-σιαστικ�ς, με αν�ικτ� πνεύμα, έδει#εμεγάλ� ενδια�έρ�ν για τις τέ�νεςκαι την παιδεία. Eνα απ� τα πρώτατ�υ μελήματα ήταν να κτιστεί η Mη-τρ�π�λη, α�ιερωμένη στ�ν Aγι� Δη-μήτρι�. H επιγρα�ή π�υ σώ�εται, κά-πως �θαρμένη, μας πληρ��ρεί �τιτην έκτισε με τη συνδρ�μή τ�υ αδελ-��ύ τ�υ Aαρών, π�υ μπ�ρεί να ήτανκάπ�ι�ς πλ�ύσι�ς γαι�κτήμων, μάλ-

λ�ν λαϊκ�ς. Oι εργασίες στη Mητρ�-π�λη τέλειωσαν τ� 1309 ή 1310. O Nι-κη��ρ�ς M�σ��π�υλ�ς αλληλ�γρα-��ύσε με τ�υς λ�γί�υς της Bασιλεύ-�υσας, τ�ν Mά#ιμ� Πλαν�ύδη και τ�νMαν�υήλ Φιλή. O ιστ�ρικ�ς Πα�υμέ-ρης σκιαγρά�ησε τ� π�ρτρέτ�: Eναςκαθ’ �λα έντιμ�ς και α#ι�σέ�αστ�ςάνθρωπ�ς. O M�σ��π�υλ�ς μα�ί μετ�ν Πα�ώμι�, τ�ν κτίτ�ρα της μ�νήςτ�υ Bρ�ντ��ί�υ και τ�υ A�εντικ�ύ,έκαναν τ�ν Mυστρά πνευματικ� κέ-ντρ�, �ργανών�ντας περί�ημ� εργα-στήρι� αντιγρα�έων �ειρ�γρά�ωνκαι πρ�σ�έρ�ντας �ιλ�#ενη στέγησε καλλιτέ�νες πεν�μεν�υς.

Tώρα, μέσα στ� κατα�είμων�, �ι λί-γ�ι �ύλακες τ�υ �ώρ�υ π�υ λιά��-νται, άμα τ� επιτρέπει � καιρ�ς, στηναυλή τ�υ μ�υσεί�υ, στην Mητρ�π�-λη, και �ι �ιλ�#ενες καλ�γριες τηςΠαντάνασσας είναι τα μ�να πλάσμα-τα π�υ ��υν, δ�υλεύ�υν, συριαν�ύν,επιμέν�υν και υπ�μέν�υν ανάμεσαστα �αλάσματα. Aπ� την άν�ι#η � τ�-π�ς δέ�εται επισκέπτες π�υ ανα�η-τ�ύν άλλ�ι τ� μεγαλεί� της αρ�ιτε-κτ�νικής στα πέτρινα �ράγκικα κά-στρα τ�υ μεσαίωνα και άλλ�ι την αρ-μ�νία των γραμμών και των σ�ημά-των στις �υ�αντινές εκκλησιές μετ�ν ε#αίσι� �ωγρα�ικ� διάκ�σμ�.

Oι αρ�αι�λ�γ�ι, απ� την E��ρείαBυ�αντινών Mνημείων της Σπάρτης,μετρημέν�ι στα δάκτυλα της μιαςπαλάμης, δ�υλεύ�υν �ιλ�τιμα, τη-ρώντας την παράδ�ση τ�υ αείμνη-στ�υ καθηγητή Oρλάνδ�υ π�υ ήταν� πρώτ�ς π�υ εκπ�νησε συστηματι-κ� πρ�γραμμα αναστηλώσεων, τ�υκαθηγητή N. Δρανδάκη π�υ απ�κά-λυψε μερικά ερειπωμένα εκκλησά-κια, τ�υ καθηγητή Nίκ�υ Zία π�υ�ρ�ντισε να καθαριστ�ύν �ι τ�ι��-γρα�ίες π�υ σήμερα �αίρεται � επι-σκέπτης και των άλλων π�υ α�ιέρω-σαν π�λλά �ρ�νια της �ωής τ�υςστην π�λιτεία τ�υ Mυστρά. Aπ� τ�1984 άρ�ισε η συστηματική ανασκα-�ή στα παλάτια. Eργά��νται για τις α-ναστηλώσεις και λιγ�στ�ί συντηρη-τές σε ρυθμ�ύς ανάλ�γ�υς με τηνπρ�θυμία τ�υ ελληνικ�ύ κράτ�υς ναδιασώσει τη ρημαγμένη π�λιτεία.

O Mυστράς ασκεί μια #ε�ωριστήγ�ητεία στ�ν επισκέπτη γιατί επιτρέ-πει στη �αντασία τ�υ να �ρθώσει, μέ-σα απ� τα �αλάσματα, και πάλι τα σπί-τια, τα παλάτια, τα αρ��ντ�σπιτα. Σανένα τεράστι� πέτριν� πα�λ, απ�τε-λ�ύμεν� απ� �ιλιάδες μικρά γκρί�ακ�μμάτια, π�υ �ταν παίρν�υν τη σω-στή θέση στην εικ�να π�υ σ�ηματί�ε-ται, αναδεικνύ�υν έναν �λ�κληρ� κ�-σμ�. O Pάνσιμαν έγραψε στ� έργ�τ�υ «Mυστράς» �τι γι’ αυτ�ύς π�υ «ηιστρία δεν είναι μ�νν �ήτημα ανια-ρών και σκνισμένων αρείων, η �α-ντασία στν Mυστρά πρσ�έρει μιαθαυμάσια επιλγή». O Mυστράς, �-νειρ� και πραγματικ�τητα, �ει πέρα α-π� τ�ν καιρ� και πέρα απ� τ�ν κ�σμ�τ�ύτ� π�υ ��ύμε καθημερινά εμείς.

Mυστράς. Eκεί π�υ κάπ�τε πλημμύρι�ε η �ωή και �ι σπ�υδαίες μ�ρ�ές τ�υ Πλή-θωνα Γεμιστ�ύ και τ�υ Nικη��ρ�υ M�σ��π�υλ�υ κατέστησαν την π�λη σπ�υ-

δαί� πνευματικ� κέντρ�, �άσκ�υν τώρα ερείπια και �αλάσματα.


OTAN � Γ�υλιέλμ�ς � Bιλαρδ�υίν�ςκατέλα�ε τ� κάστρ� της M�νεμ�α-σιάς τ� 1249, ή�ερε πως για να πρ�-�υλά�ει τις πλάτες τ�υ, να είναι απ�-τελεσματική η άμυνά τ�υ, έπρεπε ναε�ασ�αλίσει και αυτή την πλευρά,την πι� ήμερη, τ�υ Tαϋγέτ�υ. Aπ�ν�τια και ν�τι�ανατ�λικά σίγ�υραδεν κινδύνευε α��ύ η πλαγιά γκρεμι-��ταν κατακ�ρυ�α σε �άθ�ς σκ�τει-ν�. Oι άλλες πλευρές με την �!ύρω-ση �� δεν εί!αν. T� κάστρ� ήταντ� κύρι� σημεί� αντίστασης στην α-μυντική �ργάνωση τ�υ ��υν�ύ. Tατεί!η δεν ήταν τίπ�τε άλλ� παρά μιατε!νική πρ�έκτασή τ�υ. H επιλ�γήτ�υ !ώρ�υ, καθώς γρά�ει τ� Xρ�νι-κ�ν τ�υ M�ρέως έγινε απ� τ� Bιλαρ-δ�υίν� ως ε�ής:

«Kαι �σ�ν εγύρισε καλά τα μέρη εκεί-να �λα εύρε

��υνίν παρά�εν�ν απ�κ�μμα εις �ρ�ςαπάνω της Mακεδ�νιάς κανένα μίλι

πλέ�νδια τ�υ άρεσε π�λλά να π�ιήση δυνα-

μάρινώρισεν απάνω στ� ��υνί και έκτισεν

εν κάστρ�νκαι Mυ�ηθρά τ’ ων�μασε, δι�τι τ� έ-

κρα�αν �ύτως.Kάστρ�ν λαμπρ�ν τ� έπ�ικε και μέγα

δυναμάριν».(Xρ�ν. M�ρ. στ. 2990–2991

Tρία κάστρα έκτισε � Bιλαρδ�υί-ν�ς: στη Mεγάλη Mάινη, για να υπ�-τά�ει ελά!ιστα απ�μεινάρια σκληρώνΣλά�ων στ� Λεύκτρ� και ��ρει�δυτι-κά της Σπάρτης, «τ� τρίτ�ν και ευ-μ�ρ�ώτερ�ν τ�υ Mυ�ηθρά τ� κά-στρ�ν» (Xρ. M�ρ. στ. 4331). H Σπάρ-τη, La Cremonie, για τ�υς άρ!�ντεςτων Φράγκων αλλά και για τ�ν Bιλαρ-δ�υίν� ήταν � εράσμι�ς τ�π�ς π�υ ε-πέλε�αν να μέν�υν, �ταν δεν π�λε-μ�ύσαν ανάμεσά τ�υς ή �ταν δεν έ-στηναν μά!η με τ�υς �υ�αντιν�ύς.Kαι στ� κείμεν� τ�υ !ρ�ν�γρά��υ(Ψευδ�) Δωρ�θε�υ της M�νεμ�α-σίας περιγρά�εται με λεπτ�μέρειες� τρ�π�ς με τ�ν �π�ί� � Bιλαρδ�υί-ν�ς κατέλη�ε στην απ��αση να κτί-σει τ� κάστρ� τ�υ Mυ�ηθρά. Eνα �-ν�μα π�υ κανείς με �ε�αι�τητα δενμπ�ρεί να πει απ� π�ύ τ� πήρε.

O Mυ�ηθράς

Iσως να �ν�μάστηκε έτσι απ� τ� �-ν�μα τ�υ ιδι�κτήτη της περι�!ής.Iσως επειδή � λ��ς εί!ε σ!ήμα μυ-�ήθρας. Yπάρ!ει ακ�μη και μια ντ�-πια παράδ�ση π�υ ανα�έρεται στ�υςT�ύρκ�υς. Mετά, λέει, απ� δύ� !ρ�-νια συνε!�ύς, σκληρής π�λι�ρκίαςτ�υ Mυστρά απ� τ�υς T�ύρκ�υς ε�α-ντλήθηκαν �λες �ι πρ�μήθειες τωνπ�λι�ρκημένων. Oι T�ύρκ�ι τ�τε πί-στεψαν πως θα πέσει τ� κάστρ� απ�ώρα σε ώρα στα !έρια τ�υς. T�τε �ινέες γυναίκες π�υ �ύ�αιναν τα μωράτ�υς έπη�αν τυρί με τ� δικ� τ�υς γά-λα και τ� κρέμασαν για να στεγνώσει

Γενική άπψη τυ Mυστρά. H επίκαιρη και κεντρική θέση τυ για τ Mριά, καθ�ρισαν την τύ�η τυ Mυστρά, πυ ή-ταν γρα�τ� να �υρωθεί απ� τυς Φράγκυς, για να περι�ρυρήσει διακ�σια �ρ�νια την ακμαία καρδιά τυ τελευ-

ταίυ μεσαιωνικύ Eλληνισμύ.

T κάστρ τυ Mυστρά. Στη σημερινή τυ μρ�ή διατηρεί ελά�ιστα απ� τ αρ�ικ� κτίσμα τυ Bιλαρδυίνυ τ 1249,γιατί ι αδιάκπες εργασίες για τη συντήρησή τυ απ� τυς Bυ!αντινύς κι έπειτα απ� τυς Tύρκυς, τ έ�υν α-

νανεώσει σ�εδ�ν λκληρωτικά.

Kατασκευάστηκαν απ� τ�ν Γ�υλιέλμ� Bιλαρδ�υίν� στα 1249 για να ελέγ�ει την περι��ή

T� κάστρ� και τα τεί�ηAΦIEPΩMA


στα τεί!η και να τ� �λέπει � ε!θρ�ς.Oι T�ύρκ�ι �λέπ�ντας πως �ι π�λι�ρ-κημέν�ι εί!αν ακ�μη και μυ�ήθρα γιανα �άνε, απ�γ�ητευμέν�ι έλυσαντην π�λι�ρκία. Πάντως � (Ψευδ�)Δω-ρ�θε�ς γρά�ει:

«Aπ� την M�νεμ�ασίαν εκα�αλίκευ-σεν � αυτ�ς πρίγκηπας ήλθε εις Mακε-δ�νίαν και εκεί έκαμε συμ��ύλι�ν μετάτων αρ��ντων αυτ�ύ δυνατ�ν και σί-γ�υρ�ν. Eσυμ��ύλευσεν αυτ�ν απάν�υεις τ� ��υν� της Λακεδαιμ�νίας, �π�υαπέ�ει έως μίλια εκεί να τ� κτίσ�υν, �τιδεν είναι άλλ�ς τ�π�ς καλλι�τερ�ς καιδυνατ�τερ�ς απ� εκείν�ν. Hρεσέ τ�υ η��λή τ�υς και � τ�π�ς και � τ�π�ς καιτης ώρας ώρισεν και εμα�ώ�θηκαν μα-στ�ρ�ι και υπ�υργ�ί και έ!εραν πάσανύλην και ασ�έστην και πέτρες, �ύλα καιάλλην υπηρεσίαν τ�υ κτίσματ�ς έτ�ιάρ�ισαν και έκτισαν τ� Kάστρ�ν, καιτ� ετελείωσαν και τ� ε��!λησαν υψη-λ�ν και ευμ�ρ!�τατ�ν και τ� ων�μα-σεν Mυ�ηθράν, δι�τι � τ�π�ς έτ�ι ελέ-γετ� Mυτ�ηθράς».

H ίδρυση τ�υ κάστρ�υ τ�υ Mυ�η-θρά, π�υ παρα�θαρμένα στις μέρεςμας έ�τασε ως Mυστράς, σηματ�δ�-τ�ύσε την στερνή πρ�σπάθεια τωνΦράγκων να ελέγ��υν την Πελ�π�ν-νησ� π�υ τ�υς εί!ε «επιδικαστεί», �-ταν μ�ίρασαν τ� 1204, τα ιμάτια τηςBυ�αντινής Aυτ�κρατ�ρίας. T� κά-στρ� έμεινε ελά!ιστα !ρ�νια στα !έ-ρια τ�υς. Mετά τ� κράτησαν για ενά-μιση αιώνα �ι Eλληνες. Kαι τριακ�σιαπενήντα !ρ�νια πατήθηκε απ� τ�υςT�ύρκ�υς, π�υ έκτισαν ακ�μη καιστ� παλι� ��ρ� των �υ�αντινών, στηκάτω π�λη, εκεί μπρ�στά και γύρω α-π� τα ανάκτ�ρα των Παλαι�λ�γων,δικά τ�υς ασήμαντα κτίσματα λεηλα-τώντας τα υλικά απ� τα πέτρινα αρ-!�ντικά.

T� κτίσμα

T� κάστρ� διατήρησε την αρ!ικήτ�υ μ�ρ�ή !ωρίς μεγάλες επεμ�ά-σεις στ�ν ε�ωτερικ� ή εσωτερικ� τ�υπερί��λ�. Bε�αίως τ� αρ!ικ� κτίσματ�υ Bιλαρδ�υίν�υ, ύστερα απ� τις α-διάκ�πες εργασίες συντήρησης π�υτ�υ έκαναν και �ι Φράγκ�ι και �ι Bυ-�αντιν�ί και �ι T�ύρκ�ι, δεν διατήρη-σε �λη την αρ!ική κατασκευή τ�υ. T�τεί!�ς �εκιν�ύσε ψηλά, απ� τη δυτι-κή πλευρά τ�υ κάστρ�υ, αγκάλια�ετη ��ρεια άκρη τ�υ πλατώματ�ς γιανα �τάσει ως την Παντάνασσα. Kαισήμερα η ανά�αση πρ�ς τ� κάστρ�,634 υψ�μετρ�, είναι ε�αιρετικά δύ-σκ�λη και επίπ�νη. O!ι ακατ�ρθωτηγια �π�ι�ν θέλει να θαυμάσει �λ�-κληρη τη Λακεδαίμ�να.

O A. Bon έγραψε πως � Mυστράςμας δίνει ένα τυπικ� δείγμα κάστρ�υ�ρειν�ύ με �μ�ι�γένεια στ� υλικ� �ι-κ�δ�μησής τ�υ. T� αμυντικ� τ�υ σύ-στημα είναι ε�αιρετικ� και για τ�ύτ�περίπλ�κ�. Στηρί�εται στ�υς διπλ�ύςπερι��λ�υς π�υ σ!ηματί��υν δύ� α-μυντικά συμπλέγματα. O πρώτ�ς πε-ρί��λ�ς ενισ!υμέν�ς απ� μια σειράπύργων, σε σ!ήματα τετράγωνα καικυκλικά, �εκινά απ� τα δυτικά τ�υ κά-στρ�υ για να περιλά�ει τα παλάτιακαθώς και τ� μ�ναστήρι της Παντά-νασας ως την άκρη τ�υ λ��υ, εκείπ�υ αρ!ί�ει � γκρεμ�ς και η πρ�σ�α-ση είναι αδύνατη. H είσ�δ�ς στην πε-ριτει!ισμένη !ώρα γιν�ταν απ� δύ�μεγάλες πύλες, την π�ρτα της M�-νεμ�ασιάς, ανατ�λικά, την π�ρτα τ�υAναπλι�ύ στα δυτικά, για τις �π�ίεςέ!ει λη�θεί ειδική �!υρωματικήπλευρά π�υ εμ�ανί��νται υπερενι-σ!υμένες. Tις δύ� π�ρτες ένωνε �

κεντρικ�ς δρ�μ�ς π�υ περν�ύσεμπρ�στά απ� τα παλάτια και �π�υ τ�πλάτ�ς τ�υ δεν �επερν�ύσε π�υθενάτα τρία μέτρα, !ωρί��ντας �υσιαστι-κά τη πάνω π�λη στα δύ�. Oταν πιαδεν !ωρ�ύσε άλλα σπίτια � πρώτ�ςπερί��λ�ς, τ�τε �ι κάτ�ικ�ι άρ!ι�αννα �ικ�δ�μ�ύν και έ�ω απ� τα τεί!η.

O δεύτερ�ς περί��λ�ς, νεώτερηκατασκευή απ� την πρώτη, π�υ �εκι-ν�ύσε απ� την Oδηγήτρια για να κα-ταλή�ει στην Περί�λεπτ�, περιέλα�ετ� μεγαλύτερ� μέρ�ς της κάτω π�-λης ή κάτω !ώρας. Θα έλεγε �μωςκανείς �τι � κύρι�ς λ�γ�ς της �ικ�δ�-μησής τ�υς ήταν για να έ!�υν ασ�ά-λεια τα τρία μ�ναστήρια, τ�υ A�εντι-κ�ύ, της Mητρ�π�λης, της Περί�λε-πτ�υ. Kαι � δεύτερ�ς περί��λ�ς ενι-!υ�ταν σ’ �λ� τ� μήκ�ς τ�υ απ� κα-λ��τιαγμέν�υς, υψηλ�ύς πύργ�υς.

Tα τεί�η

T� τμήμα των τει!ών π�υ περι�άλ-λει την πάνω π�λη σίγ�υρα είναι καιτ� παλι�τερ�, κάπ�υ στα τέλη τ�υ13�υ αιώνα. O αρ!ιτέκτ�νας πάντως

τ�υ κάστρ�υ εί!ε στ� ν�υ τ�υ �τι η�ρ�υριακή κατασκευή δεν έπρεπενα υπηρετεί μ�ν�ν την άμυνα τ�υ!ώρ�υ αλλά να δια�υλάσσει και τηνυπ�ταγή των κατ�ίκων της Λακεδαί-μ�ν�ς.

Στ�ν 15� αιώνα, �ταν � Mυστράς�ρισκ�ταν σε πλήρη ακμή, τ�τε �λ�-κληρη η πλαγιά τ�υ ήταν κατ�ικημέ-νη και �ι εκκλησιές και τα μ�ναστή-ρια π�υ στην αρ!ή ήταν στα άκρα τ�υ!ώρ�υ, �ρέθηκαν ανάμεσα στα σπί-τια, πρ�στατευμένα �!ι μ�ν� απ� τατεί!η, αλλά και απ� τη δική τ�υς �!ύ-ρωση π�υ �ρι�ε την έκταση π�υ κα-τελάμ�αναν.

Oι Bενετ�ί, κυρίαρ!�ι στη θάλασ-σα, δεν έδει�αν ιδιαίτερ� �ικ�δ�μικ�ενδια�έρ�ν, �ταν ήρθαν στ�ν Mυ-στρά. T� κάστρ� δεν �αίνεται να ε-�υπηρετ�ύσε ιδιαίτερα τα κατακτητι-κά σ!έδιά τ�υς και μάλλ�ν τ� ά�η-σαν στην τύ!η τ�υ. M�ν� � Σιγισμ�ν-δ�ς Mαλατέστας �ρήκε ενδια�έρ�ννα πάρει μα�ί τ�υ, τ� 1464, τα λείψα-να τ�υ Γεωργί�υ Γεμιστ�ύ –σ��τά-τ�υ �ιλ�σ��υ π�υ στη �ήμη ερ!�-ταν αμέσως μετά τ�ν Aριστ�τέλη, �-

πως γρά�ει � !ρ�ν�γρά��ς τ�υ Pίμι-νι– για να τα απ�θέσει κ�ντά στ�υςτά��υς των άλλων �ιλ�σ��ων π�υκ�σμ�ύσαν την αυλή τ�υ!

Oι T�ύρκ�ι

Oταν πάτησαν τ� κάστρ� �ι T�ύρ-κ�ι επέ�εραν κάπ�ιες �ελτιώσειςστην �!ύρωση. Πρ�σέθεσαν νέ�υςπύργ�υς. Eνίσ!υσαν τ�υς περι��-λ�υς και �λα αυτά γιατί τ� κάστρ�τ�υ Mυστρά απ�τέλεσε τ� �ρμητή-ρι� τ�υς. Ωστ�σ�, �ι περιηγητές ανα-�έρ�υν �τι �ι T�ύρκ�ι έκτισαν ελά!ι-στα τ�αμιά και δημ�σια κτίρια, γιατί!ρησιμ�π�ίησαν τα υπάρ!�ντα �μ�ρ-�α �υ�αντινά κτίρια αλλά��ντάςτ�υς !ρήση. Oπως έγινε με την AγίαΣ��ία π�υ την έκαναν τέμεν�ς.

Aπ� τ�ν 18� αιώνα και μετά κανείςδεν ενδια�έρθηκε για την κατάστα-ση τ�υ κάστρ�υ. Eτσι � π�λε�δ�μι-κ�ς !αρακτήρας τ�υ Mυστρά κρατή-θηκε αναλλ�ίωτ�ς. Oι περιηγητέςπ�υ έ�θαναν στη Σπάρτη ανα�ητώ-ντας τα κατάλ�ιπα των �μηρικών α-�ηγήσεων και της αρ!αι�τητας, π�λ-λές ��ρές ανιστ�ρητα συγ!έ�ντ�ςτην με τ� μεσαιωνικ� κάστρ�, �τανανέ�αιναν ως τ� �ρ�ύρι� σημείωναν�τι ήδη εί!ε αρ!ίσει να γίνεται έναςμεγάλ�ς ερειπιώνας. Παρ’ �λα αυτάδεν είναι λίγ�ι �ι τα�ιδιώτες τ�υ19�υ π�υ συγκινήθηκαν και απ�τύ-πωναν τ� κάστρ� στα σ!έδιά τ�υς, ε-ντυπωσιασμέν�ι απ� τ�ν περι�άλλ�-ντα !ώρ� και την αρ!ιτεκτ�νική δυ-ναμική τ�υς.

O Σατ�μπριάν π�υ ανέ�ηκε ως τηνκ�ρυ�ή, στ� δρ�μ� τ�υ για τα Iερ�-σ�λυμα, έγραψε πως ήδη (1805) εί!εκαταντήσει ένα ερείπι�: «... τα κενά α-νάμεσα στις επάλ�εις, �ι ρωγμές στ�υςθ�λ�υς και τα αν�ίγματα στις δε�αμενέςκάν�υν την π�ρεία π�λύ επικίνδυνη.Δεν υπάρ��υν πια �ύτε π�ρτες, �ύτε!ρ�υρ�ί, �ύτε τηλε��λα. Oλα είναι έρη-μα και εγκαταλελειμμένα. H θέα �μωςαπ� ψηλά, απ� τ�ν πύργ�, ανταμεί�ειτην κ�ύραση απ� την ανά�αση. Kαθι-σμέν�ς επάνω στις επάλ�εις τ�υ !ρ�υρί-�υ έ�λεπα με θαυμασμ� κάτω �λη τηΛακωνία».

H Π�ρτα της Mν$ασιάς. Eνας κεντρικ�ς δρ�μς, πυ τ πλάτς τυ δεν %ε-περνύσε τα τρία μέτρα, την ένωνε με την Π�ρτα τ’ Aναπλιύ.

H Π�ρτα τ’ Aναπλιύ. Mια απ� τις δύ �υρωμένες πύλες απ� την πία γιν�ταν η είσδς στην περιτει�ισμένη «�ώρα».


EIKOΣI �ιλιάδες κατ ίκ υς εί�ε Mυστράς τις μέρες π υ ήκμασε. EπίBυ�αντινών. Aν πριν απ� τ υς Φρά-γκ υς, π υ επέλε�αν τ ν τ�π για -�υρ� τ υς, υπήρ�αν άλλ ι κάτ ικ ιδεν �έρ υμε. Στ ν περί� λ της Mη-τρ�π λης, στ ν Aγι Δημήτρι , υ-π ψιασμέν ς επισκέπτης παρατηρείμια σαρκ !άγ , π υ !αίνεται πως�ρησίμευσε και σαν γ ύρνα για να υ-π δε�θεί τα νερά κάπ ιας κρήνης,στην τ π θεσία π υ ν μά�εταιMαρμάρα. Στις τέσσερις πλευρές της είναι σκα-λισμένες μαινάδες, γρύπες και μιασ!ίγγα. Aυτ ί π υ �έρ υν λένε πωςτα θέματά της, αλλά και η μέτρια τέ-�νη της, την πάνε πίσω στη ρωμαϊκήεπ �ή. Kάπ ι ι, στ �ωρι�, μ υ είπαν�τι υπήρ�ε μια ακ�μη σαρκ !άγ ς,και αυτή γ ύρνα σε άλλη �ρύση, δια-κ σμημένη με ερωτιδείς π υ κρα-τ ύσαν γιρλάντες, αλλά ύτε π υ �έ-ρ υν π�τε και πώς ε�α!ανίστηκε!

Για να �ρίσκ νταν εκεί απ� πρ η-γ ύμενες συν ικήσεις, σ’ ένα απώτε-ρ παρελθ�ν, ι σαρκ !άγ ι ή τα

σπασμένα αρ�αία μαρμάρινα αρ�ιτε-κτ νικά μέλη π υ διακρίν νται λ -κάθαρα ως υλικά εντ ι�ισμένα στηντ ι� δ μία των εκκλησιών, μάλλ νθεωρείται απίθαν . Iσως τα ανέ�α-σαν απ� τη Σπάρτη αυτ ί π υ ήλθαννα εγκατασταθ ύν κάτω απ� τηνπρ στασία τ υ κάστρ υ, �ταν έκτι-�αν τ Mυστρά.

O Π υκε�ίλ στην περιήγησή τ υγρά!ει για την π�λη και τα ικ δ μή-ματά της, ανα!έρεται στ υς κατ ί-κ υς της, Eλληνες, T ύρκ υς,E�ραί υς, π υ έ� υν και δική τ υςσυν ικία ακρι�ώς έ�ω απ� τ τεί� ςκαι επιδίδ νται στ εμπ�ρι . Για τιςπαλιές �μως, ένδ �ες επ �ές, ιπληρ ! ρίες τ υ είναι ελά�ιστες.

Oταν τ 1262 ι Eλληνες πάτησαντ κάστρ , α! ύ Bιλαρδ υίν ς έ-�ασε τη μά�η στην Πελαγ νία (1259)απ� τις αυτ κρατ ρικές δυνάμειςτ υ Mι�αήλ H΄ Παλαι λ�γ υ, δεν θαπρέπει να �ρήκαν άλλα κτίσματα πέ-ρα απ� τ τεί� ς, με τ υς πύργ υςστην κ ρυ!ή τ υ � υν ύ και ίσωςκαι μερικά !υλάκια, ασήμαντα κτί-

σματα των !ρ υρών. Yπήρ�ε μ�ν στη μέση της πλαγιάς μια μεγαλύτε-ρη κατ ικία, ίσως τ σπίτι τ υ στρα-τιωτικ ύ δι ικητή τ υ κάστρ υ.

Στην αρ�ή ι Eλληνες, απ� τηΣπάρτη και απ� τα γύρω κε!αλ �ώ-ρια, εγκαταστάθηκαν στη � ρει ανα-τ λική πλευρά της κάτω π�λης. H�ε-ραν πως η διακυ�έρνηση απ� τ υςBυ�αντιν ύς, η παρ υσία της Oρθ�-δ �ης Eκκλησίας, αλλά και η !υσική �υρή θέση της περι �ής, τ υς πα-ρεί�ε ασ!άλεια. Aρ� ντες, πλ ύσι ι,πτω� ί διάλε�αν τ ν τ�π π υ έκτι-σαν τ σπίτι τ υς, �ωρίς π λε δ μι-κ� σ�έδι ή πρ καθ ρισμένα �ρια ήεμ!ανείς τα�ικές διαιρέσεις.

Eτσι τ υλά�ιστ ν !ανερών υν τααπ μεινάρια, σπίτια μεγάλα και μι-κρά, π υ επιμέν υν να στέκ νται α-κ�μη �ρθια παρά την πλήρη αδια! -ρία τ υ ελληνικ ύ κράτ υς.

O Πα�ώμι�ς

Oταν σιγά σιγά άρ�ισε να μεγαλώ-νει η δύναμη τ υ Mυστρά, ενώ �λ

και απ δυναμών νταν ι Φράγκ ι,τ�τε κτίστηκαν και ι μεγάλες �υ�α-ντινές εκκλησιές καθώς εί�ε ρίσει πρωτ σύγγελ ς της επαρ�ίας μ -να��ς Πα�ώμι ς, ά�ι ς ιερέας π υτ ν σέ� νταν σε �λη την επαρ�ίαγια τις γνώσεις τ υ και την π ι�τητατ υ �αρακτήρ ς τ υ. E�ησε στ τέ-λ ς τ υ 13 υ αι. ιδρύ ντας τη M νήτ υ Bρ ντ �ί υ και πέθανε ως η-γ ύμεν�ς της.

Στ μ ναστήρι αυτ� ενσωμάτωσεκαι την κ μψή εκκλησία των AγίωνΘε δώρων και λίγ αργ�τερα, τιμώ-ντας την Παναγιά την Oδηγήτρια,αυτή π υ δεί�νει τ σωστ� δρ�μ ,έκτισε μιαν άλλη μεγάλη εκκλησιάπ υ έμεινε στην ιστ ρία τ υ Mυ-στρά με την επωνυμία «τ A!εντι-κ�». Aυτή ήταν και η πι σπ υδαίαεκκλησία τ υ μ ναστηρι ύ.

Πρ καλεί εντύπωση η μ ρ!ιάτ υ κτίσματ ς, π υ �μως μαρτυράπ�σ σημαντικ�ς ήταν Mυστράςτην επ �ή εκείνη, α! ύ έρ� ντανκαι δ ύλευαν σ’ αυτ�ν σπ υδαί ιτε�νίτες, �ωγρά! ι και αρ�ιτέκτ -

Mυστράς. Tα Παλάτια. Tα �γκώδη αυτά κτίρια σ�ηματί��υν δύ� πτέρυγες π�υ ενών�νται στ� ��ριν� σημεί� τ�υ πλατώματ�ς, κλείν�ντας έτσι τη δυτική καιτην ανατ�λική πλευρά της τετράγωνης πλατείας.

Mεγαλ�πρεπή και εντυπωσιακά κτίσματα μαρτυρ�ύν τη δύναμη και τ�ν πλ�ύτ� της �υ�αντινής π�λιτείας

Tα παλάτια και τα σπίτια


νες απ� τη Bασιλεύ υσα. Φαίνεται�τι Πα�ώμι ς εί�ε συ�νές επα!έςμε την αυλή. Aπ�δει�η θεωρείται ηύπαρ�η των τεσσάρων αυτ κρατ -ρικών �ρυσ�� υλλων π υ εκδ�θη-καν στη δεκαετία 1312-1322, παρα-�ωρώντας ��ι μ�ν μεγάλα κτήματαστη μ νή Bρ ντ �ί υ, σε �λη τηνελληνική επικράτεια, αλλά και την ε-π πτεία μικρ�τερων μ νών.

O Πα�ώμι ς έθεσε τη δική τ υ μ -νή υπ� την επί�λεψη τ υ Πατριαρ-�εί υ Kωνσταντιν υπ�λεως. Eτσι, ιεκκλησιαστικές αρ�ές της περι �ήςεστερ ύντ τ υ δικαιώματ ς της ε-πέμ�ασης στη μ νή κι εκείν ς απε-λάμ�ανε υσιαστικής αυτ ν μίαςστη δια�είρισή της.

Πρ�σθήκες

O Aνδρ�νικ ς Παλαι λ�γ ς Aσάν,δεσπ�της τ υ Mυστρά απ� τ 1316ώς τ 1321, πέτυ�ε να κατακτήσειτην Aκ �α και την Kαρύταινα, δύ σημαντικές !ράγκικες �αρωνίες,και ενέτα�ε τις δυνάμεις τ υς στ Δεσπ τάτ .

H μακρ��ρ νη δεσπ τεία τ υ Mα-ν υήλ Kαντακ υ�ην ύ, π υ ακ -λ ύθησε απ� τ 1348 έως και τ 1383, δημι ύργησε τις πρ ϋπ θέ-σεις για την ικ ν μική άνθηση τ υMυστρά. H μικρή, π λυτελής ίσως, ικία τ υ δι ικητή π υ �ρήκε Mα-ν υήλ �ταν έ!τασε εκεί, ως κε!α-λή, ήταν μάλλ ν ασήμαντη για ναστεγάσει τ Δεσπ�τη τ υ Mυστρά.

Eτσι στ υπάρ� ν !ράγκικ κτί-σμα, με τα παράθυρα π υ κ σμ ύνσπασμένα γ τθικά τ��α, πρ�σθεσετη ��ρεια πτέρυγα με τις μεγάλεςαίθ υσες υπ δ �ής στ ισ�γει καιτα διαμερίσματα για την ικ γένειάτ υ και τ υς αυλικ ύς τ υ στ νπρώτ �ρ ! .

T � ρει�τερ τμήμα κ σμ ύσε ηαναστηλωμένη, εστεγασμένη στ ά,στηριγμένη σε πέντε πεσσ ύς καιστ λισμένη με μια σειρά απ� μικράτ��α, �αρακτηριστικά της αστικής ικ δ μής τ υ �υ�αντιν ύ Mυστρά.H ρ !ή της δημι υργ ύσε έναν ε-�ώστη με έ� �η θέα, στη μαγευτικήκ ιλάδα τ υ Eυρώτα. T μεσαί δω-μάτι τ υ ρ�! υ μ ιά�ει με παρεκ-κλήσι , έ� ντας και κ�γ�η. Eλά�ι-στα ί�νη τ ι� γρα!ιών σώ� νται.

O δεσπ�της Mαν υήλ ανήγειρε α-κ�μη τ ν �αριτωμέν να� της AγίαςΣ !ίας, ως εκκλησία των ανακτ�-ρων. Για να πρ σευ�ηθεί πήγαινεώς εκεί με τα π�δια, �ωρίς επίσημεςπ μπές και συν δεία αυλικών, �πωςθα γιν�ταν τις επίσημες ημέρες π υθα έπρεπε να κατε�αίνει στην Mη-τρ�π λη, στ ν Aγι Δημήτρι για ναεκκλησιαστεί με τη λαμπρ�τητα π υάρμ �ε στ ν εκπρ�σωπ τ υ Aυτ -κράτ ρ ς τ υ Bυ�αντί υ.

Σπ υδαία επ �ή για τ δεσπ τάτ τ υ Mυστρά στάθηκε και εκείνη τωνΠαλαι λ�γων: Aπ� τ 1384 έως καιτ 1460.

Oι Παλαι λ�γ ι, α! ύ εί�αν κατα-λαγιάσει ι ενδ ικ γενειακές τ υςέριδες, επέκτειναν την κυριαρ�ίατ υ δεσπ τάτ υ και ενίσ�υσαν τ υςδεσμ ύς –πνευματικ ύς και ικ ν -μικ ύς– με τη Bασιλεύ υσα. O Mυ-στράς έμ ια�ε ως ασ!αλής πρ έ-κτασή της σ’ έναν �ώρ �π υ η α-πειλή των T ύρκων !αιν�ταν π λύμακρινή.

Oταν ήλθαν στ Mυστρά ι δεσπ�-τες Παλαι λ�γ ι �ρήκαν πως ι κτι-ριακές πρ σθήκες στ !ράγκικ κτί-ρι και ι νέες κτιριακές εγκαταστά-σεις τ υ Mαν υήλ δεν ήταν ικαν -π ιητικές για να τ υς στεγάσει ευ-πρεπώς.

Tα ανάκτ�ρα

T ανάκτ ρ ήταν μικρ� και κάπωςμί�ερ για να !ιλ �ενεί επι!ανή μέ-λη της αυτ κρατ ρικής ικ γένειας.T�τε έκτισαν ένα ρθ γώνι , παραλ-ληλ�γραμμ συγκρ�τημα πρ ς ταδυτικά, με τη μεγάλη πλευρά 33,50μέτρα και τη μικρή 10,65.

Mεγάλ ι �ώρ ι για την απ θήκευ-ση τρ !ίμων και υλικών κατελάμ�α-ναν τ ημιυπ�γει με την καμαρωτή ρ !ή, ενώ στ �αμηλ� πρώτ �ρ -! δημι υργήθηκαν κτώ μεγάλαδωμάτια, �ωρίς να επικ ινων ύν με-τα�ύ τ υς, σκεπασμένα τ καθένα μεημικυλινδρική καμάρα. Iσως να �ρη-σίμευαν ως γρα!εία για τις δι ικητι-κές και ικ ν μικές υπηρεσίες τ υδεσπ τάτ υ. Eπάνω σ’ αυτά στηρι��-ταν δεύτερ ς �ρ ! ς, π υ ήταν -λ�κληρ ς μια μεγάλη αίθ υσα τελε-τών, «�ρυσ τρίκλιν ς» των �υ�α-ντινών. H υψηλή αυτή αίθ υσα εί�εδυ σειρές απ� παράθυρα. H πρώτηεί�ε κτώ μεγάλα παράθυρα, στην α-νατ λική της πρ�σ ψη, με πλαίσια υ-στερ γ τθικά.

H δεύτερη εί�ε έ�ι κυκλικά παρά-θυρα. Oλα μα�ί ά!ηναν τ !ως ναμπαίνει άπλετ και να !τάνει ώς την�τια πλευρά, �π υ μέσα σε μια κ�γ-�η υπήρ�ε θρ�ν ς τ υ δεσπ�τη.Γύρω γύρω απ� τ θρ�ν ήταν κτι-σμέν ένα �αμηλ� πέτριν πε� ύλι,σίγ υρα σκεπασμέν με πλ ύσιαστρωσίδια, �π υ θα κάθ νταν ι

πρ ς ακρ�ασιν ταπειν ί υπήκ ι αλ-λά και ι άρ� ντες και αυλικ ί και ισύμ� υλ ι τ υ δεσπ�τη.

Για να �εσταθεί τις κρύες νύ�τεςτ υ �ειμώνα η αίθ υσα τ υ θρ�ν υ, αρ�ιτέκτ νας εί�ε πρ �λέψει στ δυτικ� τ ί� ένα σύστημα απ� κτώκαμινάδες π υ !αίν νταν ε�ωτερικάσαν αντηρίδες.

H πρ�σ ψη πρ ς την πλατεία εί�εακ�μη ως κύρι �αρακτηριστικ� τηςμια μεγάλη δίπατη στ ά π υ ελά!ρυ-νε σημαντικά τ υς �γκ υς π υ ακ υ-μπ ύσαν επάνω της και έδινε μια �α-ριτωμένη γραμμή στη μ ν κ�μματη�ψη τ υ μεγάλ υ ικ δ μήματ ς. H ρ !ή σ�ημάτι�ε «ηλιακ�» δηλαδή,ε�ώστη. Aπ� τη στ ά αυτή �ρέθηκανστις ανασκα!ές μ�ν ν κάπ ιες �ά-

σεις απ� τ υς ε�ωτερικ ύς πεσσ ύς.Aλλά !αίνεται πως ακ�μη και στ ν17 αιώνα σω��ταν κάπ ι μέρ ςτης, α! ύ περιηγητές, σε πλήρησύγ�υση, έ!ταναν στ σημεί να τηνταυτί� υν με την «περσική στ ά» τηςαρ�αίας Σπάρτης.

Oι τ ί� ι είναι κτισμέν ι με απλήλιθ δ μή. Eπειδή τ ί� ς της πι παλιάς πτέρυγας !αίνεται να έ�ειδ υλευτεί καλά με τ μυστρί, ίσωςκαι να μην εί�ε ανάγκη άλλ υ επι�ρί-σματ ς.

O τ ί� ς �μως, της BΔ πλευράς,!έρει ί�νη απ� πα�ύ κ νίαμα, ενώ ί-�νη απ� κ�κκινες ρι��ντιες ταινίεςαναπαριστάν υν τη συνήθη δ μή μετ ύ�λα. Eνα τερτίπι τ υ αρ�ιτέκτ -

Πρ��πτική αναπαράσταση της ��ρειας πτέρυγας τ�υ κτιρί�υ (Δ) στ� συγκρ�-τημα των παλατιών, τ� �π�ί� θα �ρησίμευε ως κατ�ικία των Δεσπ�τών.

Mυστράς. H Aίθ�υσα τ�υ Θρ�ν�υ στα Παλάτια των Παλαι�λ�γων.

Συνέ�εια στην 12η σελίδα


να, π υ ίσως και να δια!ων ύσε μετη λιτ�τητα της κατασκευής.

Στην αίθ υσα τ υ θρ�ν υ τ ί� ςέ�ει κ νίαμα και σίγ υρα θα εί�ε καιτ ι� γρα!ίες π υ, �μως, ι άσ�ημεςκαιρικές συνθήκες, καθώς έπεσε ηστέγη, λ σ�ερώς κατέστρεψαν.

Mεγαλ�πρεπές

Xωρίς αμ!ι� λία, η πτέρυγα π υ έ-κτισαν ι Παλαι λ�γ ι με τ μεγάλ της �γκ , την περίτε�νη στ ά και τηδιπλή, αυστηρή διάτα�η των παραθύ-ρων, δίν υν στ ικ δ�μημα έναμνημειώδη �αρακτήρα π υ απεικ νί-�ει τη δύναμη και τ ν πλ ύτ της δυ-ναστείας.

Kι ενώ σ�εδιασμ�ς τ υ κτιρί υείναι ανάλ γ ς με εκείν ν των �υ�α-ντινών κτιρίων, η διακ�σμηση τωνμεγάλων παραθύρων και τ κυκλικ�σ�ήμα των άλλων, θυμί� υν έντ νατα ιταλικά παλάτια στην πρώιμη Aνα-γέννηση.

Σήμερα τ ικ δ�μημα, με τα έργασυντήρησης π υ γίν νται, επανακτάτην πρ�τερη μεγαλ πρέπειά τ υ.

Aλλά τ ερώτημα παραμένει: Π�τενα κτίστηκε άραγε αυτ� τ συγκρ�-τημα; Iσως λίγ πριν απ� την περί!η-μη αυτ κρατ ρική επίσκεψη τ υ Mα-ν υήλ τ 1408, στ Mυστρά.

Γιατί πώς θα υπ δέ� νταν και θα!ιλ �εν ύσαν τ ν αυτ κράτ ρα σ’ έ-να κτίσμα π υ θα έμ ια�ε με σπίτι �α-μηλ��αθμ υ αυλικ ύ, σε σύγκρισημε τ ιερ�ν παλάτι ν της Bασιλεύ υ-σας... Iσως, λ ιπ�ν, κύρι ς λ�γ ςπ υ ικ δ μήθηκαν ι νέες πτέρυ-γες θα ήταν για να στεγάσ υν α�ι -πρεπώς τ ν Aυτ κράτ ρα, π υ τ�σ αγάπησε τ Mυστρά ώστε τ 1415�αναγύρισε για να �αρεί, κάμπ σ καιρ�, την ηρεμία και την μ ρ!ιάτης Λακεδαίμ ν ς.

Aπ� τ�τε κι έπειτα η π�λη τ υ

Mυστρά, κάτω απ� τ κάστρ , πήρετις διαστάσεις π υ ώς σήμερα �λέ-π υμε.

Iδιαίτερη συν ικία για να μέν υν ι

άρ� ντες και ι τιτ υλάρι ι δεν !αί-νεται να εί�ε Mυστράς. Aν και δυτι-κά απ� τ παλάτι, στ άν ιγμα, υπήρ-�αν αρκετά κτίσματα, πιθαν�τατα τα

αρ� ντικά των αυλικών. Πάντως, δί-πλα στα αρ� ντ�σπιτα και πάνωστ υς γερ ύς τ υς τ ί� υς στήρι�ανκι έ!τια�ναν τα σπίτια τ υς και ι!τω� ί, �πως μαρτυρά �γκ ς της ικ δ μής τ υς.

Ωστ�σ η μ ρ!ή των κτισμάτωνκαθ ρίστηκε απ λύτως απ� τ ανω-!ερές τ υ λ�! υ και απ� τη γενικ�-τερη π λε δ μική ιδι μ ρ!ία τηςπ λιτείας. Στ ν Mυ�ηθρά, �ώρ ς γιαμεγάλες πλατείες, για κήπ υς και άλ-λη σ�εδιασμένα, καθώς στη Bασιλεύ- υα ή στη Δύση, δεν υπήρ�ε.

O Σατωμπριάν, αρ�ές τ υ 19 υ,γρά!ει πως είδε π λλ ύς κήπ υςστ ν Mυστρά. Oμως τ�τε ήταν και-ρ�ς π υ η π λιτεία εί�ε αρ�ίσει ναπαρακμά�ει, τ�π ς ερημων�ταν καιέτσι περίσσευε �ώρ ς απ� τις ακα-τ ίκητες διπλανές κατ ικίες για ναγίν υν και κήπ ι.

T ν καιρ� της ακμής �μως τ ένασπίτι στριμω�ν�ταν δίπλα στ άλλ ,πρ σανατ λισμένα στ ν ά� να τηςπλαγιάς, και ήταν τ�σ κ ντά κτισμέ-να, π υ τα δύ μπαλκ νάκια ενών -νταν σε μια καμάρα ή κάτω, στ ισ�-γει , π υ μπ ρεί η πίσω τ υ πλευράνα �ρισκ�ταν και μέσα στη γη, περ-ν ύσε δημ�σι ς δρ�μ ς, τ δια�α-τικ�ν. Eτσι ερ��ταν !υσικ� τ σ�ήματ υ σπιτι ύ, κάπως μακρ υλ� και ρ-θ γώνι , με δύ ή τρία πατώματαψηλ�.

O πι συνηθισμέν ς τύπ ς σπιτι ύήταν αυτ�ς με τα δύ πατώματα, �ω-ρίς πύργ . Aλλ ς ήταν εκείν ς με τ λιακωτ� π υ �λέπει πρ ς την κ ιλά-δα. Mάλλ ν σπίτια πλ υσίων. Tα αρ-� ντ�σπιτα �μως εί�αν γερ� πύργ ,π υ πρ στατευτικά παρέστεκε στηνκυρίως κατ ικία.

H ικ γένεια περν ύσε τη �ωή τηςστ ανώγι. T κατώγι, �ώρ ς για τ υςστά�λ υς ή για τις απ θήκες, εί�εσ�ισμές μικρές για τ !ως και ��ι πα-ράθυρα, για λ�γ υς πρ στασίας. T ανώγι είναι ένα μεγάλ δωμάτι μεγύρω γύρω μεγάλ παράθυρ καιπ λλές κ�γ�ες π υ �ρησίμευαν γιαντ υλάπια. T μέτωπ τ υ λιακωτ ύκυριαρ�είται απ� μια σειρά με μικράτ��α, π λύ �μ ρ!α δ υλεμένα. Oλ τ κτίρι στηρι��ταν πάνω ένα σύ-στημα μεγάλων τ��ων.

Eτσι, πατ ύσε στέρεα στ έδα! ςπ υ ήταν άνισ , δημι υργώντας ταυ-τ��ρ να μια ισ ρρ πημένη �ψη στηνκατασκευή. T τ�� απ τελεί για τηναρ�ιτεκτ νική τ υ Mυστρά κύρι στ ι�εί αρ�ιτεκτ νικ�. H στέγη ή-ταν δίρρα�η. Για δώμα ύτε λ�γ ς.Γιατί τ �αρύ κλίμα με τ υς σκλη-ρ ύς �ειμώνες, τις �ρ �ές και τ �ι�-νι, δεν τ επέτρεπε. Mερικά σπίτιακατ�ρθωσαν να !τάσ υν ώς τις μέ-ρες μας σε καλή κατάσταση.

T πι σύνθετ , αρ�ιτεκτ νικά,σπίτι τ υ Mυστρά είναι αυτ� π υ -ν�μασαν Παλατάκι, λίγ πι πάνω α-π� τ ν Aγι Nικ�λα . O Oρλάνδ ς υ-π στηρί�ει �τι στ Παλατάκι έ� υμεδύ κτίσματα π υ κτίστηκαν σε δύ δια! ρετικές επ �ές. E�ει τρία πα-τώματα, μεγάλα παράθυρα, μεγάληαυλή.

Σήμερα, παράθυρα, δώματα, αυ-λές, �λα πρέπει να τα σ�εδιά�εις μετ ν υ σ υ, α! ύ κισσ�ς έ�ει πνί�ειτα πάντα στ σ!ι�ταγκάλιασμά τ υμε τα ερείπια. Π ι ι άραγε να έ�ησανσε αυτ� τ συγκρ�τημα με τ ν ενδια-!έρ ντα ε�ωτερικ� διάκ σμ και τη

Συνέ�εια απ� την 10η σελίδα

T� αρ��ντικ� τ�υ Φραγκ�π�υλ�υ. E�ει υπ�γεια στέρνα και μάλλ�ν κτίστηκε στην αρ�ή τ�υ 15�υ αιώνα.

Λιθ�στρωτ� δρ�μάκι π�υ �δηγεί στα Παλάτια.


λιτή εσωτερική παρ υσία κι ήταν ευ-τυ�ισμέν ι...

Aρ��ντ�σπιτα

Στ υς πρ�π δες της πλαγιάς υ-πάρ�ει και τ αρ� ντ�σπιτ τ υ Λά-σκαρη, κ ντά στη Mητρ�π λη, με με-γάλ ημικυκλικ� άν ιγμα μπρ στά,π υ πάνω τ υ στηρί�εται τ λιακωτ�με θέα ε�αίσια πρ ς την κ ιλάδα.Oλ σ�εδιά� υν ι διά! ρες υπηρε-σίες να τ σώσ υν, �λ λένε πως θατ αναστηλώσ υν και �λ �ρ�ν ςαδυσώπητ ς κάθε μέρα τ κερδί�ει.Iσως και Aγι ς Xριστ�! ρ ς, ώςδιακ�σια μέτρα πι πέρα, να ήταν τ παρεκκλήσι των Λασκάρεων. O Mυ-στράς είναι �ώρ ς �π υ σήμεραμπ ρεί επισκέπτης να δει τ υς πι αυθεντικ ύς τύπ υς των �υ�αντινώνσπιτιών.

Kάτω απ� την Παντάνασσα α�ι�λ -γ είναι τ αρ� ντικ� τ υ Φραγκ�-π υλ υ. Tα σημερινά ρθ γώνια πα-ράθυρά τ υ είναι κακ�τε�νη πρ -σπάθεια μιας παλι�τερης αναστήλω-σης. Oι !ύλακες λένε με σιγ υριάπως αυτ� είναι τ αρ� ντ�σπιτ τ υΦραγκ�π υλ υ, π υ στάθηκε κάτισαν πρωθυπ υργ�ς για τ ν Mυστρά,και δεί�ν υν σαν απ�δει�η τ γράμ-μα ! π υ υπάρ�ει �ωγρα!ισμέν , σ’ένα μικρ� σημεί , στ ν ε�ωτερικ�τ ί� �π υ σώθηκε λίγ κ νίαμα.

E�ει υπ�γεια στέρνα και !αίνεταιπως κτίστηκε στην αρ�ή τ υ 15 υ.Mεγάλ ικ δ�μημα, σαν των Λα-σκάρεων, σίγ υρα δεν είναι. Aλλά ε�ώστης τ υ έ�λεπε και αυτ�ς πρ ςτην κ ιλάδα και δέσπ �ε στην πε-ρι �ή.

Kαμιά πρ σπάθεια σ �αρή για νασωθεί τ αρ� ντ�σπιτ δεν γίνεται.Π ι ς να ν ιά�εται τώρα για Φραγκ�-π υλ υς και Λάσκαρεις. Xάθηκαν καιαυτ ί μέσα στ �ρ�ν , �εγλιστρώ-ντας ανάμεσα στις λέ�εις της �υ�α-ντινής ιστ ρίας μας, π υ τ�σ λίγ άλλωστε, ως λ�γι ι, εκτιμάμε...

Δρ�μ�ι

Bε�αίως, στ Mυστρά !αρδείςδρ�μ ι δεν υπήρ�αν. O πι !αρδύς

είναι αυτ�ς π υ περνά μπρ στά απ�τ Παλάτι και τ πλάτ ς τ υ δεν είναιμεγαλύτερ απ� τρία μέτρα.

Aμά�ια π λυτελή ή �ρυσ π ίκιλτεςάμα�ες απ� εκείνες π υ είδε η ανα-γεννησιακή Δύση, ύτε λ�γ ς να γί-νεται. T π λύ π λύ ι άρ� ντες ναανέ�αιναν πρ ς τ παλάτι και τ !�-ρ έ!ιππ ι και ι αρ��ντισσες ίσωςνα κατέ�αιναν στις εκκλησίες, �α-πλωμένες αναπαυτικά πάνω σε ανά-κλιντρα, π υ θα τα κρατ ύσαν στι-�αρ ί υπηρέτες.

H μ�νη πλατεία, τ πλάτωμα, π υαπ τελ ύσε και τ κέντρ της π λι-τείας, ήταν μπρ στά στα δώματα τωνδεσπ τών και ήταν πρ σήλι και α-πάγκι . Eκεί, μέρες γι ρτινές, στήν -νταν και ι κ νταρ μα�ίες ανάμεσασε αυλικ ύς και σπ υδαί υς !ιλ �ε-ν ύμεν υς, ικαν ύς ιππείς, εκεί γί-ν νταν και ι δημ�σιες τελετές.

Eκεί μα�εύ νταν και ι κάτ ικ ιτ υ Mυστρά για να ανταλλά� υν ιδέ-ες και απ�ψεις. Nα μαθαίν υν τα κα-λά και τα κακά νέα απ� τη �ασιλεύ-

υσα και απ� την υπ�λ ιπη Πελ π�ν-νησ . Eκεί άκ υαν και για τις !ραγκι-κές κακίες.

Πάνω π�λη

Στην πάνω π�λη δεν κτίστηκαν ύτε π λλά σπίτια ύτε εκκλησιές ύτε άλλα, δημ�σια, ικ δ μήματα.O λ�! ς σκαρ!άλωνε απ�τ μ ς καιδεν ά!ηνε καθ�λ υ περιθώρια, ενώτ νερ� δεν μπ ρ ύσε να !τάσει ώςεδώ πάνω. M�ν ι δε�αμενές έδι-ναν νερ� στα σπίτια της πάνω π�-λης και ι κρήνες π υ ήταν για τ νερ� των !τω�ών. Eλλειψη νερ ύπάντως δεν πρέπει να υπήρ�ε.

Aπ� τη μια στιγμή στην άλλη, εκείπ υ ήλι ς λάμπει ψηλά, έρ�εται ημπ�ρα �α!νικά, ρμητική και μ υ-σκεύει τα πάντα στ Mυστρά. Θαγέμι�ε και τις δε�αμενές της πάνωπ�λης. Kαι σε λίγ να, ήλι ς π υαστρά!τει πάνω απ� τ κάστρ .

Aπ� τις ημέρες π υ � ύσε ακ�μη Mυστράς, η πύλη τ υ Nαυπλί υ ή-ταν η καλύτερη πρ�σ�αση πρ ς τηνπάνω π�λη, α! ύ έκανε τ ν ανή! -ρ λιγ�τερ δύσκ λ και μικρ�τερητην κ ύραση τ υ επισκέπτη. Tηνπάνω απ� την κάτω π�λη �ώρι�ε ηπύλη της M νεμ�ασιάς.

O δρ�μ ς ανάμεσά τ υς είναιστεν�ς και εύκ λα θα απ κ ��ταναπ� τ υς !ρ υρ ύς αν κάπ ι ς ε-�θρ�ς έ�α�ε με τ ν υ τ υ να πατή-σει τα δώματα τ υ δεσπ�τη, αν κά-π ια ε�έγερση για τ δίκαι τ υ λα- ύ γιν�ταν, στην κάτω π�λη. Kαι πά-νω απ� την πύλη, ώς σήμερα, στέ-κ υν μάρτυρες τα απ μεινάρια ε-ν�ς αρ� ντικ ύ, ίσως κάπ ι υ α�ιω-ματ ύ� υ π υ θα ήταν υπ �ρεωμέ-ν ς να ελέγ�ει την ασ!άλεια τ υΔεσπ�τη και της π�λης.

Mαγα�ιά, απ θήκες, εργαστήρια,σπίτια ήταν �λα μα�ί σ!ικτ κτισμέ-να στην κάτω π�λη. Δρ�μ ι ελικ ει-δείς, με λα�εμένα σκαλιά στ �ρά-� , � ηθ ύσαν στην πρ σπέλασήτ υς. Eδώ �λέπ υμε και αρ� ντικάπ υ διαθέτ υν μπρ στά ή στ πλάικάπ ι �ώρ αν ικτ�. Iσως κάπ ι νμικρ� μα καλ σ�εδιασμέν κήπ .

E�ω απ� τα τεί�η τ υ Mυστρά!αίνεται πως κ ύρνιασαν μετανά-στες, μεταπράτες και ι E�ραί ι.Eδώ άλλωστε στην�ταν τ πα�άριγια άλ γα και για τα άλλα μεγαλ�-σωμα �ώα. H π�λη δεν πρ�σ!ερε α-ν ικτ ύς �ώρ υς για τέτ ι υ εί-δ υς ελεύθερες εμπ ρικές συναλ-λαγές.

O Mυστράς, μια π�λη π υ η αρ�ι-τεκτ νική της !έρνει μνήμες τηςΔύσης. O Mυστράς, μια π�λη π υεκκλησιές και μ ναστήρια τηρ ύνευλα�ικά τ υς καν�νες της �υ�α-ντινής αρ�ιτεκτ νικής.

H πρ�σμει�η των δύ στ ι�είων,σε ενιαί πλ �μ� Aνατ λής και Δύ-σης μας ά!ησαν έναν τ�π πανέ-μ ρ! , π υ δεν μάθαμε ύτε την ι-στ ρία τ υ να εκτιμάμε ύτε την αι-σθητική τ υ α�ία να απ λαμ�άν υ-με. Δεν �ρειά�εται να πρ σκ μίσωαπ δεί�εις. T !ανερώνει, ακ�μηκαι στ ν πι ανίδε �έν , η κατά-σταση των μνημείων τ υ.

Πρ��πτική αναπαράσταση αστικ�ύ σπιτι�ύ (Aρ��ντικ� A) τ� �π�ί� �ρίσκεται στην Aνω Xώρα κ�ντά στην εκκλησία τ�υAγί�υ Nικ�λά�υ.

T� σπίτι τ�υ «Λάσκαρη». Πρ��πτική αναπαράσταση.

Tα σ�έδια είναι απ� τ� έργ� τ�υAναστ. K. Oρλάνδυ «Παλάτια καισπίτια τ�υ Mυστρά», εκδ. «Eστία»,

Aθήνα, 1937.

H Aγία Σ��ία και τα Aνάκτ�ρα. «Mαν�υήλ Kατακ�υ�ην�ς Παλαι�λ�γ�ς Δεσπ�της Kτίτωρ» είναι τα μ�ν�γράμματα π�υ δια�ά��νται πάνω στ�υς κί�-νες και τις ψευδ�παραστάδες για να παραδίδ�υν στη μνήμη των μεταγενεστέρων τ�ν κτίτ�ρα αυτής της εκκλησίας, π�υ υπήρ�ε καθ�λικ� κάπ�ι�υ

μικρ�ύ μ�ναστηρι�ύ.

T� A�εντικ�, ε�ωτερική άπ�ψη. T� κτίρι� έ#ει τη μ�ρ�ή διώρ��υ πεντάτρ�υλλ�υ σταυρ�ειδ�ύς να�ύ, σ#ήμα αρκετά νεωτεριστικ� για τ�ν Mυστρά, αν σκε�θ�ύμε �τι απ� την παραδ�σιακή �ικ�δ�μηση των Aγίων Θε�δώρων μεσ�λά�ησαν μ�ν�ν είκ�σι #ρ�νια.


AΦIEPΩMA

Tα μνημεία τ�υ MυστράH αρ�ιτεκτ�νική, � γλυπτ�ς διάκ�σμ�ς και �ι τ�ι��γρα�ίες των εκκλησιών

H Mητρ�π�λη (Aγι�ς Δημήτρι�ς). Kτίτ�ρας της M�νής � Nικη��ρ�ς M�σ#�π�υλ�ς, μητρ�π�λίτης Λακεδαιμ�νίας (1286-1289), γνωστ�ς καλλιγρά��ς κωδίκων και κά-τ�#�ς σημαντικής �ι�λι�θήκης.

ΣTH ΠYΛH π�υ μας αν�ίγει τ� δρ�μ�για τη μαγεμένη π�λιτεία και �δηγείτα �ήματά μας πρ�ς τις εκκλησιέςκαι τα μ�ναστήρια τ�υ Mυστρά είναιαπ� τη θέση Mάρμαρα. Eίναι η κάτωείσ�δ�ς στην παλιά π�λη, στα ε�ωτε-ρικά τεί�η. Aν ακ�λ�υθήσ�υμε τ�δρ�μ� αυτ�, στα δε�ιά μας, η πρώτημεγάλη εκκλησιά π�υ συναντάμε εί-ναι η Mητρ�π�λη.

Kαι αν συνε�ίσ�υμε τ�ν δρ�μ� μαςακ�λ�υθ�ύν η Eυαγγελίστρια, �ι Aγι-�ι Θε�δωρ�ι, τ� A#εντικ�. Aπ� τ�υςAγί�υς Θε�δώρ�υς ένας στεν�ς καικακ�τρά�αλ�ς δρ�μ�ς μας #έρνειστην Παντάνασσα, �π�υ η �μ�ρ#ιάτων τ�ι��γρα#ιών και η κ�μψ�τητατ�υ κτίσματ�ς μας απ�%ημιώνει γιατ�ν κ�π� της ανά�ασής μας

H Mητρ�π�λη

T�ν επισκέπτη στη Mητρ�π�λη,

πάνω απ� την κύρια είσ�δ� της π�υείναι και νεώτερη, υπ�δέ�εται η κτι-τ�ρική επιγρα#ή, γραμμένη σε ιάμ-��υς τρίμετρ�υς:

«T�ν θεί�ν �ίκ�ν τνδε καιν�υργεί πθωKρήτης πρεδρ�ς ευτελής Nικη�ρ�ς,έ�ων αδελ�ν Aαρών συνεργάτηνσκηπτ�κρατ�ύντ�ς Aυσνων Aνδρ�νίκ�υΠαλαι�λγ�υ συν Mι�αήλ υεί...».Kαι για να μην �αστ��ήσει � επι-

σκέπτης πως κτίτ�ρας της Mητρ�π�-λης είναι � αρ�ιερεύς Nικη#�ρ�ςM�σ��π�υλ�ς, πρ�εδρ�ς της Mη-τρ�π�λεως Kρήτης, στη δυτική είσ�-δ� τ�υ να�ύ, στ� υπέρθυρ� και άλληεπιγρα#ή:

«...μνώε� Nικη�ρι� δ�μήτηρ�ς αρ-�ιερή�ς...».Aλλά και η μετέπειτα ιστ�ρία της

Mητρ�π�λης ιστ�ρείται πάνω στηνπρώτη κ�λώνα τ�υ να�ύ, καθώςμπαίν�υμε δε�ιά, ενώ πάνω στις άλ-λες κ�λώνες, άλλ�ι αρ�ιερείς έ��υν

�αρά�ει, σαν συμ��λαι�γρα#ικ�ύςκώδικες, τα κτηματ�λ�για και ταπρ�ν�μια π�υ πήραν απ� τις αρ�έςγια τη Mητρ�π�λη.

O να�ς έ�ει �άσει τ� αρ�ικ� τ�υσ�ήμα, της τρίκλιτης �ασιλικής, αρ-�ιτεκτ�νικής ρυθμ�ς στ�ν �π�ί� πα-ραδ�σιακά υπάκ�υαν �ι μητρ�π�-λεις. Oι αρ�αι�λ�γ�ι ε�ηγ�ύν πως έ-��υμε διά#�ρες #άσεις στην �ικ�-δ�μηση της εκκλησίας και τ� μαρτυ-ρ�ύν �ι διά#�ρες αρ�ιτεκτ�νικέςπρ�σμί�εις καθώς και τα υλικά τωνεπεμ�άσεων. Eτσι σήμερα � να�ς εί-ναι στ� κάτω μέρ�ς τ�υ �ασιλική καιστ� πάνω σταυρ�ειδής με τρ�ύλ�.Aσυνήθιστη αρ�ιτεκτ�νική σύνθεσηγια τ� Bυ%άντι�, αλλά ιδιαίτερα αγα-πητή στ� Mυστρά. Στ� A#εντικ� α-ναγνωρί%�υμε την τελει�π�ίησή τ�υ.O μητρ�π�λίτης Mατθαί�ς, 15�ς αι-ώνας, π�υ τ�σ� μαται�δ��α �άρα�επαντ�ύ τ� �ν�μά τ�υ, πρ�κειμέν�υ

να κάνει τις πρ�σθήκες τ�υ στ� αρ-�ικ� αρ�ιτεκτ�νικ� σ�έδι�, «απ�κε-#άλισε» �λη τη σειρά των τ�ι��γρα-#ιών π�υ εί�αν ως θέμα τ�υς τ�ν �ί�τ�υ Iησ�ύ, στη ν�τια πλευρά, στ� με-σαί�ν κλίτ�ς.

Tα κι�ν�κρανα δεν είναι της ίδιαςτε�ν�τρ�πίας. Aλλα παλαι��ριστιανι-κά και άλλα μεταγενέστερα,ενώ στ�τέμπλ� π�λλές τε�ν�τρ�πίες και διά-#�ρες επ��ές συνθέτ�υν στ� τέλ�ςένα αρμ�νικ� σύν�λ�. Στ� δάπεδ�κάτω απ� τ�ν τρ�ύλ�, �ρίσκεται ίσωςτ� πι� συγκινητικ� σύμ��λ� της ι-στ�ρίας και των λαμπρών ημερώντ�υ Mυστρά: � δικέ#αλ�ς αετ�ς τωνΠαλαι�λ�γων, πάνω στ�ν �π�ί�, σύμ-#ωνα με την παράδ�ση, μια και είναιμετεγενέστερη η κατασκευή τ�υ, γ�-νάτισε για να στε#θεί αυτ�κράτωρ �γενναί�ς Kωνσταντίν�ς.

E�ωτερικά, � να�ς στ� κάτω μέ-ρ�ς είναι απλ�ς. Πλινθ�περίκλειστη


τ�ι��δ�μή με ε�αίσια �ρώματα γης.Tα παράθυρα περιγρά#�νται με �-δ�ντωτ� κ�σμημα. Aπ� τ� διά%ωμακαι πάνω τ� κτίσμα τ�υ Mατθαί�υ#αίνεται κάπως πρ��ειρ� στην κα-τασκευή τ�υ.

T� μ�υσεί�

Στα διώρ�#α κτίρια της αυλής, �-π�υ στεγά%εται τ� μ�υσεί� τ�υ Mυ-στρά, � πρ�σεκτικ�ς επισκέπτης δια-κρίνει �τι έ��υν εντ�ι�ιστεί εδώ καιεκεί αρ�αία αρ�ιτεκτ�νικά μέλη,δείγμα της αρ�αι�λατρείας π�υ π�τέδεν έλειψε απ� τ� Mυστρά. Aλλωστε� ερειπίωνας των παλαιών εκκλησιώνκαι κτισμάτων της Σπάρτης τρ�#�-δ�τησε πλ�υσι�πάρ��α τις εμπνεύ-σεις των αρ�ιτεκτ�νων π�υ δ�ύλε-ψαν στην π�λιτεία.

Δύ� #άσεις διακρίν�υν �ι ειδικ�ίστην εικ�ν�γρά#ηση της Mητρ�π�-λης, στ� τέλ�ς τ�υ 13�υ αιώνα. Bε-�αίως, π�λλές τ�ι��γρα#ίες έ��υνσ�ηστεί απ� τ� �ρ�ν�. Στ� νάρθηκαμεγαλειώδης είναι η Δευτέρα Πα-ρ�υσία. Eνεργέστατα απεικ�νί%�-νται �ι κ�λασμέν�ι, #ίδια πράσινατυλίγ�υν τ� σώμα της αμαρτίας καιδιά#�ρες σκηνές εκτυλίσσ�νται μεαιρετικ�ύς αρ�ιερείς, ενώ �ι #λ�γεςτης κ�λασης είναι τ� στ�ι�εί� π�υσυνδέει �λη την παράσταση. Eντυ-πωσιακή είναι και η τ�ι��γρα#ία τηςγέννησης της Θε�τ�κ�υ, καθώς καιεκείνη π�υ απεικ�νί%ει την παρα��-λή απ� τ� γάμ� εν Kανά. Στ� Διακ�-νικ� απεικ�νί%�νται �ι Aγγελ�ι τ�υXριστ�ύ εν Δ��η, σε θαυμαστή συμ-μετρία και �λ�%ώντανη κίνηση. T�λ-μηρ�ς ήταν � %ωγρά#�ς π�υ συνέ-λα�ε να απ�δώσει έτσι, σαν στρα-τιές παρελαύν�υσες, τα τάγματατων αγγέλων.

Oι δια#�ρές στς τε�ν�τρ�πίες των%ωγρά#ων π�υ κατά καιρ�ύς δ�ύλε-ψαν στη Mητρ�π�λη δεν αλλ�ιών�υντ� αισθητικ� απ�τέλεσμα.

H M�νή τ�υ Bρ�ντ��ί�υ

H M�νή τ�υ Bρ�ντ��ί�υ: Oι Aγι�ιΘε�δωρ�ι και Oδηγήτρια (A#εντικ�)π�υ ίδρυσε και έκτισε � αρ�ιμανδρί-της Πα�ώμι�ς –και αργ�τερα ηγ�ύ-μεν�ς τ�υς– είναι �ι μεγαλύτερεςεκκλησιές στ� Mυστρά. Για τ�υς Aγί-�υς Θε�δώρ�υς δια�ά%�υμε στ� επι-στύλι� τ�υ τέμπλ�υ, π�υ #υλάσσεταιστ� μ�υσεί�, �τι κτίστηκαν απ� τ�νΠα�ώμι� με τη ��ήθεια τ�υ Δανιήλ.Oι Aγι�ι Θε�δωρ�ι κτίστηκαν ίσωςτην τελευταία δεκαετία τ�υ 13�υ αι-ώνα. Δύ� δεκαετίες αργ�τερα κτί-στηκε η Oδηγήτρια. O πρ��ληματι-σμ�ς των ειδικών για τ� πώς έγινεκαι κτίστηκαν δύ� να�ί στ� ίδι� μ�-ναστήρι δεν απασ��λεί ιδιαίτερα τ�νεπισκέπτη. Xαίρεται την αισθητική �-μ�ρ#ιά των δύ� κτισμάτων π�υ ανκαι κτίστηκαν τ�σ� κ�ντά �ρ�νικά εί-ναι τ�σ� δια#�ρετικ�ύ αρ�ιτεκτ�νι-κ�ύ ύ#�υς.

Oι Aγι�ι Θε�δωρ�ι έ��υν τ� σ�ήμασταυρ�ειδές �κταγωνικ�, δηλαδή, �-κτώ τ��α π�υ γρά#�υν ένα �κτάγω-ν� κρατ�ύν τ� μεγάλ� τρ�ύλ�. Eτσιτ� �άρ�ς τ�υ #αίνεται να τ� σηκώ-ν�υν ισ�μερώς �ι τ�ί��ι. Oι ειδικ�ίλένε �τι δεν πέτυ�ε η αναστύλωσητ�υ τεράστι�υ τρ�ύλ�υ, � �π�ί�ς εί-�ε �ρεθεί πεσμέν�ς στ� έδα#�ς.Aκ�μη και αν είναι έτσι, � επισκέπτηςαναγνωρί%ει τη συμμετρία και την �-μ�ρ#ιά αυτ�ύ τ�υ κτίσματ�ς, π�υ

κύρι� �αρακτηριστικ� τ�υ είναι � τε-ράστι�ς τρ�ύλ�ς π�υ μ�ιά%ει �τι επι-κάθηται �λ�υ τ�υ �ικ�δ�μήματ�ς.

Σε ανάλ�γ� ρυθμ� –και μάλισταστ� απ�κ�ρύ#ωμά τ�υ– έ��υν κτι-στεί � Oσι�ς Λ�υκάς, τ� Δα#νί, η Pω-σική Eκκλησία στην Aθήνα. Στ�υς

Aγί�υς Θε�δώρ�υς δεν υπάρ�ει �γυναικωνίτης –#υσική αρ�ιτεκτ�νικήπρ�σαρμ�γή α#�ύ στ� μ�ναστήριδεν θα επιτρεπ�ταν η είσ�δ�ς τωνγυναικών– και �ρησιμ�π�ι�ύνται �ικαμάρες. Eδώ δεν υπάρ�ει και � νάρ-θηκας. Aυτ� τ� κλειστ� των �ώρων

–απ� τη δημι�υργία τεσσάρων μι-κρών τμημάτων στ� κεντρικ� �ώρ�–δημι�υργ�ύν μια κατανυκτική, ήρε-μη, ατμ�σ#αιρα.

Oι εσωτερικές επι#άνειες τ�υ να-�ύ καλύπτ�νται με τ�ι��γρα#ίες π�υ�μως δεν έ#τασαν σε καλή κατάστα-ση ως τις μέρες μας. Στ� κάτω μέρ�ςτων τ�ί�ων μ�ιά%ει σαν να ήθελε �%ωγρά#�ς να μιμηθεί με τα �ρώματάτ�υ μάρμαρα. H �ρθ�μαρμάρωση,περίτε�νη και π�λυδάπανη τε�νική,δίνεται απ� τη %ωγρα#ική δε�ι�τητατ�υ καλλιτέ�νη. Kαι πάνω απ� τησύνθεση αυτή διαγρά#εται μια σειράπ�λεμικών αγίων.

Στ� παρεκκλήσι� σώ%εται μεγαλύ-τερ� μέρ�ς απ� την εικ�ν�γρά#ησηαλλά και αυτή σε κακή κατάσταση.Σκηνές α#ιερωμένες στην Παναγίαως %ω�δ�� πηγή είναι τ� κύρι� θέ-μα της εικ�ν�γρα#ίας εδώ.

Στ� παρεκκλήσι υπάρ�ει και έναςτά#�ς, ενώ στην απέναντι πλευράεμ#ανί%εται η εικ�να εν�ς Παλαι�λ�-γ�υ, γ�νατιστ�ύ μπρ�στά στην �ρθιαΠαναγία π�υ είναι �ρε#�κρατ�ύσα.O Παλαι�λ�γ�ς απεικ�νί%εται με #�-ρεμα �αθύ γαλά%ι� και κίτρινη %ω-στήρα, π�υ έ�ει περάσει, με �άρη, τ�μαντήλι τ�υ. Στην επιγρα#ή δια�ά-%�υμε... Mαν�υ-ήλ Παλαι�λ�γ�ς η-κεττικ�ς... Λένε πως είναι � αυτ�-κράτωρ Mαν�υήλ Παλαι�λ�γ�ς π�υπέθανε τ� 1425 αλλά η ιστ�ρία δεν α-να#έρει �τι θά#τηκε στ� Mυστρά.Eγ�είρημα ε�αιρετικά δύσκ�λ� ναμετα#ερθεί η σωρ�ς τ�υ εδώ. Γιατίτ�ν απεικ�νισαν εκεί; Iσως γιατί αγά-

Oι Aγι�ι Θε�δωρ�ι, ν�τι�ανατ�λική πλευρά. Mε την ίδρυση της M�νής συνδέεται τ’ �ν�μα μιας απ� τις σημαντικ�τερες μ�ρ-�ές της νε�ϊδρυμένης �υ�αντινής π�λιτείας, τ�υ αρ#ιμανδρίτη Πα#ώμι�υ, π�υ ήταν ηγ�ύμεν�ς διαδ�#ικά της M�νής των

Aγίων Θε�δώρων και της M�νής της Oδηγήτριας.

H Θεραπεία τ�υ Παραλυτικ�ύ. B�ρει� κλίτ�ς M�νής Mητρ�π�λεως. Συνέ#εια στη 16η σελίδα

πησε π�λύ αυτ�ν τ�ν τ�π�.Tα υλικά απ� τ� A#εντικ�, π�υ

στεκ�ταν σ�εδ�ν ακέραι� �ρησίμευ-σαν για να κτίσ�υν κάπ�ια εκκλησίατης νέας Σπάρτης στα μέσα τ�υ19�υ. Eτσι, α#αίρεσαν τις κ�λώνεςπ�υ υπ��άστα%αν τ�ν τρ�ύλ�. T�τεκατέρρευσε και � τρ�ύλ�ς και έναμέρ�ς απ� τις καμάρες. H αναστύλω-ση τ�υ καθηγητή Oρλάνδ�υ �ανάδω-σε στην εκκλησία την πρ�ηγ�ύμενηε�ωτερική �ψη της.

T� A�εντικ�

O Πα�ώμι�ς έκτισε τ� A#εντικ�στ� �ν�μα της Oδηγήτριας, #ημι-σμένης εκκλησιάς της Kωνσταντι-ν�υπ�λεως και είναι #ανερ� πως τημεγαλ�πρέπεια εκείνης ήθελε να μι-μηθεί, αν ήταν δυνατ�ν, σ’ αυτήν τηνεκκλησιά τ�υ Mυστρά. T� κτίρι� έ�ειτη μ�ρ#ή τ�υ διώρ�#�υ πεντάτρ�υ-λ�υ σταυρ�ειδ�ύς να�ύ, σ�ήμα αρ-κετά νεωτεριστικ� για τ�ν Mυστρά,αν σκε#θ�ύμε �τι απ� την παραδ�-σιακή �ικ�δ�μηση των Aγίων Θε�-δώρων μεσ�λα��ύσαν μ�ν�ν είκ�σιέτη. H ιδι�τυπία τ�υ κτίσματ�ς είναι�τι με τ� σ�ήμα αυτ� επιτρέπει τηδημι�υργία εν�ς «περιπάτ�υ» π�υ#θάνει ως πάνω απ� τ� διακ�νικ�.Eνώ ψηλά, στ� θ�λ�, στ� κέντρ� τ�υσ�ηματί%εται μια #ωτεινή εστία π�υδια�έει τ� #ως με τις καμάρες και τακαμπυλωτά τ��α.

H εκκλησιά περι�άλλεται γύρω α-π� στ�ά, μνήμη απ� τ�ν περίπτερ�αρ�αί� να�. Πρ�σαρμ�%εται �μωςστην ιδι�ρρυθμία τ�υ εδά#�υς καιείναι μια ακ�μη απ�δει�η πως � αρ�ι-τέκτ�νας επέλε�ε μια π�ικίλη πρ�-σμι�η αρ�ιτεκτ�νικών σ�ημάτων μετ�λμη, �ωρίς κ�ν#�ρμισμ� αλλά μεγνώση της αρ�αίας ελληνικής παρά-δ�σης. H Oδηγήτρια �ωρίς άλλ� επη-ρέασε και τ�ν αρ�ιτέκτ�να της Πα-ντάνασσας.

Eδώ στ� A#εντικ� η �ρθ�μαρμά-ρωση δεν είναι %ωγρα#ική απ�μίμη-ση. E��υμε έναν συνδυασμ� π�λυέ-��δης �ρθ�μαρμάρωσης και τ�ι��-γρα#ιών, π�υ �έ�αια σήμερα δενσώ%�νται. Kαι μ�ν�ν στην αψίδα τ�υδιακ�νικ�ύ υπάρ�ει ένα ελά�ιστ�τμήμα με διακ�σμηση, μάρμαρ� μεγλυπτ� κ�σμημα και κλαδιά %ωγρα-#ιστά με #ύλλα, π�υ μας υπ�ψιά%ειγια τ� πώς θα μπ�ρ�ύσε να είναι τ�σύν�λ�.

Πάντως, η π�ικιλία των �ώρων π�υδημι�ύργησε τ� σ�ήμα τ�υ να�ύ έ-δωσε την ευκαιρία στ�υς %ωγρά#�υςπ�υ εργάστηκαν για την ιστ�ρησήτ�υ να σ�ηματίσ�υν �ωριστές εικ�-ν�γρα#ικές εν�τητες για τ�ν κάτωκαι πάνω �ρ�#�. Yπάρ��υν �λ�σω-μ�ι Aγι�ι, �ερ�υ�είμ, μάρτυρες, ιε-ράρ�ες σε διπλή σειρά και �λ�ς � κύ-κλ�ς της Θείας Eυ�αριστίας και άγ-γελ�ι - καρυάτιδες να #έρ�υν επί τηςκε#αλής τ�υς τη δ��α τ�υ Iησ�ύ.

E�αιρετικά απ�δίδεται και � κύ-κλ�ς των θαυμάτων απ� τ�ν Iησ�ύ.Xρώματα και τ�λμη στην απ�δ�σητων θεμάτων είναι τα �αρακτηριστι-κά της ιστ�ρησης τ�υ A#εντικ�ύ.Mαλλιά π�υ πέ#τ�υν στ�υς ώμ�υςτων αγίων και γένια σαν καταρρά-κτες και πλ�ύσια #τερά στα Xερ�υ-�είμ π�υ μ�ιά%�υν σαν να έ��υν πά-ρει #ωτιά στις άκρες τ�υς και μ�ρ-#ές τ�π�θετημένες, κατά τρ�π� θε-ατρικ�, για να υπηρετήσ�υν την �ι-κ�ν�μία της �λης σύλληψης.

Tρεις τρ�π�ι δια#�ρετικ�ί καιστ�υς �ρωματισμ�ύς ενδυμάτων και

σκηνικής παρ�υσίασης �ωρίς αυτ�να σημαίνει πως δ�ύλεψαν και τρειςδια#�ρετικ�ί %ωγρά#�ι, μας λένε �ιειδικ�ί.

O τά��ς

τ�υ Πα�ώμι�υ

Στ� ��ρει� παρεκκλήσι τ�υ να�ύ�ρίσκεται � τά#�ς τ�υ Πα�ώμι�υ. Oίδι�ς παρ�υσιά%εται γ�νατιστ�ς ναπρ�σ#έρει την εκκλησία στην Πανα-γιά. Yπάρ�ει κι ένας ακ�μη τά#�ςτ�υ δεσπ�τη Θε�δώρ�υ A΄ π�υ �μωςστ� τέλ�ς της %ωής τ�υ περιε�λήθητ� μ�να�ικ� σ�ήμα. Mια ε�αιρετική�υ%αντινή πρ�σωπ�γρα#ία, π�υ �-μως σπάνια την �αίρεται � επισκέ-πτης α#�ύ � #ύλακας και κλειδακρά-τ�ρας δεν επιτρέπει την είσ�δ� εκεί.

Στ� ν�τι� παρεκκλήσι τ� ενδια#έ-ρ�ν είναι πως �ι τ�ί��ι τ�υ καλύ#θη-καν �λ�ι με αντίγρα#α απ� τα �ρυ-σ��υλα π�υ ε�έδιδαν κατά καιρ�ύς�ι αυτ�κράτ�ρες για την Oδηγήτρια.A�νά διαγρά#�νται τέσσερις άγγε-λ�ι στην �ρ�#ή, π�υ �μως είναι απ�τις ωραι�τερες μ�ρ#ές τ�υ A#εντι-κ�ύ. Mε κίνηση στ� σ�ήμα τ�υς, λ�-γω τ�υ κυκλικ�ύ τ�υ �ώρ�υ, με �άρηκαι πνευματικ�τητα διαγρά#�νται.Yπάρ�ει ακ�μη ένα μικρ� παρεκλήσ-σι ν�τι�ανατ�λικά αλλά �ι τ�ι��γρα-#ίες τ�υ με τ� Mυστικ� Δείπν�, τ�υςτρεις ιεράρ�ες, #αίν�νται να υπά-κ�υσαν σε μια πρ��ειρη %ωγρα#ικήεκτέλεση. Tέλ�ς, στη ν�τια στ�ά υ-πάρ�ει ένα κ�ιμητήρι� αρ��ντων.+ε�ωρί%ει η παράσταση εν�ς άρ��-ντα π�υ #�ρά πλ�ύσι� κ�κκιν� #�-ρεμα υ#ασμέν� με κίτρινα σ�έδια.

Aγία Σ��ία

Στα παλάτια κ�ντά, στην πλαγιά, ί-σως και σαν παρεκκλήσι τ�υς, κτί-στηκε η Aγία Σ�#ία. «Mαν�υήλ Kα-ντακ�υ%ην�ς Παλαι�λ�γ�ς Δεσπ�-της κτήτωρ» είναι τα μ�ν�γράμματαπ�υ δια�ά%�νται πάνω στ�υς κί�νεςκαι στις ψευδ�παραστάσεις για ναπαραδίδ�υν στη μνήμη των μετεγε-νέστερων τ�ν κτήτ�ρα αυτής της εκ-κλησίας π�υ υπήρ�ε καθ�λικ� κάπ�ι-�υ μικρ�ύ μ�ναστηρι�ύ. Oι αρ�αι�-λ�γ�ι ταύτισαν τ� να� της Aγίας Σ�-#ίας με τ� να� τ�υ Xριστ�ύ Zω�δ�-τ�υ π�υ ίδρυσε � Mαν�υήλ και ένασιγίλλι� πατριαρ�ικ� στα μισά τ�υδεκάτ�υ τέταρτ�υ αιώνα επέτρεψενα μετα�ληθεί σε ανδρικ� μ�ναστή-ρι. Στ� μ�ναστήρι αυτ� θά#τηκε ηΘε�δώρα, σύ%υγ�ς τ�υ Kωνσταντί-ν�υ Παλαι�λ�γ�υ αλλά και η σύ%υ-γ�ς τ�υ Δεσπ�τη Θε�δώρ�υ, Kλε�-πα Mαλατέστα. O να�ς �ρισκ�ταν σεκακή κατάσταση, �πως τ�ν περιγρά-#ει � Oρλάνδ�ς αλλά με την επί�λε-ψή τ�υ �αναναστήθηκε � τρ�ύλ�ς,�ανακτίστηκε η στ�ά τ�υ, άν�ι�αν ταπαράθυρα στις αψίδες και μια και-ν�ύργια κ�λωνα πήρε τη θέση εν�ςαναπληρωματικ�ύ πεσσ�ύ. O να�ςείναι αρ�ιτεκτ�νικά απλ�ς δίστυλ�ς,δηλαδή, � τρ�ύλ�ς τ�υ �ασί%εται σεδύ� κί�νες δυτικά και ανατ�λικά α-κ�υμπά πάνω στ�υς δύ� τ�ί��υς π�υδιαιρ�ύν τ� ιερ�. Eίναι ένας τύπ�ςπ�λύ διαδ�μέν�ς στ�ν ελλαδικ� �ώ-ρ� με ψηλές και στενές αναλ�γίες,π�υ παρέ��υν �μως #ως στ� εσωτε-ρικ� τ�υ να�ύ απ� ψηλά, δίν�νταςστις τελετές τ� ύ#�ς μυσταγωγίας.

T� ύψ�ς αυτ� ε�ωτερικά δε #αίνε-ται δυσανάλ�γ�, ίσως και γιατί περι-�άλλεται απ� δύ� κ�μψές στ�ές, ημια με θέα την κ�ιλάδα τ�υ Eυρώτα.


Συνέ#εια απ� τη 15η σελίδα


Παναγία Oδηγήτρια. A�εντικ�. B�ρει�δυτικ� παρεκκλήσι. Oι μάρτυρες.

Oι άγγελ�ι τ�υ Xριστ�ύ εν Δ��η. Διακ�νικ�ν, M�νή Mητρ�π�λεως.


H άλλη στ�ά ακ�μη δεν έ�ει αναστη-λωθεί. Aπ� τ� καμπαναρι� στην άκρητης ��ρεινής στ�άς, σώ%�νται δύ� �-ρ�#�ι καθώς και η εσωτερική τ�υςσκάλα, π�λύ στενή για έναν επισκέ-πτη. Στην T�υρκ�κρατία έγινε μινα-ρές και σήμερα κλείνεται με ένα σι-δερένι� κάγκελ�.

Oύτε � διάκ�σμ�ς της Aγίας Σ�-#ίας είναι πλ�ύσι�ς, �πως σώθηκε.Oμως υπάρ�ει κι εδώ � δικέ#αλ�ς α-ετ�ς των Παλαι�λ�γων, πάνω στα ε-πιστήλια. T� γλυπτ� κ�μμάτι στ� τέ-μπλ� με τ� λι�ντάρι –και άλλ� ένακ�μμάτι μέσα στ� μ�υσεί� με γρύπα–είναι μέλη απ� μεγαλύτερες συνθέ-σεις τ�υ 12�υ αιώνα π�υ �ανα�ρησι-μ�π�ιήθηκαν ως υλικά για να καλύ-ψ�υν #θ�ρές. Aπ� την εικ�ν�γρα#ίασημαντική είναι η παράσταση τ�υ έν-θρ�ν�υ Xριστ�ύ, ενώ κι εδώ έ��υμετ�υς ιεράρ�ες και τ�ν κύκλ� της Θεί-ας Eυ�αριστίας. Στ� παρεκκκλήσι,��ρει�δυτικά, �ι δύ� αντικριστ�ί άγ-γελ�ι, καθώς και η υπ�γεια κρύπτη,σα#ώς μεταγενέστερη, #ανερών�υντ� τα#ικ� �αρακτήρα τ�υ μνημεί�υ.

Στ� ��ρειανατ�λικ� παρεκκλήσι ηδιακ�σμηση σα#ώς σώ%εται καλύτε-ρα αλλά δεν είναι σπ�υδαίας τέ�νηςπαρ’ �λ� π�υ τ�π�θετείται στ� πλαί-σι� της παλαι�λ�γειας %ωγρα#ικής.Σώ%εται και ένα μέρ�ς απ� τ� διώρ�-#� εστιατ�ρι� της μ�νής �π�υ ανα-γνωρί%�νται #θαρμένες τ�ι��γρα-#ίες με απ�μίμηση υ#άσματ�ς καιμαρμάρ�υ και με ί�νη %ωγρα#ισμέ-νων π�ρτρέτων αγίων στις κ�γ�ες.

H Eυαγγελίστρια

Πηγαίν�ντας απ� τη μ�νή Bρ�ντ�-�ί�υ στη Mητρ�π�λη, αριστερά είναικτισμένη μια μικρή εκκλησία π�υ ηαυλή της είναι νεκρ�τα#εί�. Πρέπεινα κτίστηκε στις αρ�ές τ�υ 15�υ αιώ-να. Oύτε επιγρα#ή, �ύτε μ�ν�γράμ-ματα, �ύτε αναθήματα, �ύτε κτήτ�-ρες ά#ησαν τα σημάδια τ�υς στηνEυαγγελίστρια, ώστε να έ��υμε έστωκαι ελά�ιστη πληρ�#�ρηση για τ�να� αυτ�.

Tα τα#ικά μνημεία των παλαιώνκατ�ίκων τ�υ Mυστρά π�υ περι�άλ-λ�υν την Eυαγγελίστρια δημι�υρ-γ�ύν μια μελαγ��λική ατμ�σ#αιρα.Δίστυλ�ς σταυρ�ειδής είναι � ρυθ-μ�ς της, �πως της Aγίας Σ�#ίας. Mι-κρές διαστάσεις αλλά με κ�μψές α-ναλ�γίες. Tίπ�τε ιδιαίτερ� στην ε�ω-τερική τ�ι��δ�μία της και � τρ�ύλ�ς

στηρί%εται πάνω σε τέσσερα παράθυ-ρα π�υ συνδέ�νται μετα�ύ τ�υς μετέσσερις κ�γ�ες.

Ωστ�σ� έ�ει πλ�ύσι� γλυπτ� διά-κ�σμ�, π�υ θεωρείται ως δείγμα τηςγλυπτικής π�υ αναπτύ�θηκε στ� Mυ-στρά. Kι�ν�κρανα σ�εδ�ν στ� σ�ήματ�υ κύ��υ π�υ #έρ�υν πλ�ύσι� #υ-τικ� διάκ�σμ� με κλαδιά και σταυρ�.

T� τέμπλ� είναι κτιστ� και η ωραίαπύλη στ�λί%εται με περιθύρωμα, μάλ-λ�ν δυτικής τε�ν�τρ�πίας. Oι τ�ι��-γρα#ίες είναι σ�εδ�ν κατεστραμμέ-νες. Στ�ν τρ�ύλ� μπ�ρεί κανείς ναδιακρίνει εικ�ν�γρά#ηση αγγέλων,στ� �ήμα � αμν�ς τ�υ Θε�ύ. Eνδια-

#έρ�υσες μ�ρ#ές είναι εν�ς ιεράρ-�η και εν�ς ευαγγελιστή.

H Περί�λεπτ�ς

K�λλημένη πάνω στ�ν απ�τ�μ��ρά��, ν�τι�ανατ�λικά τ�υ ε�ωτερι-κ�ύ τεί��υς κτίστηκε η Περί�λεπτ�ς.H ωραι�τερη ώρα να επισκε#θεί κα-νείς τ� μ�ναστήρι είναι αργά τ� πρωί.Γιατί μετά τ� μεσημέρι σ’ αυτ� τ�κ�μμάτι τ�υ Mυστρά � ήλι�ς #εύγεινωρίς. Σκ�τεινιά%ει γρήγ�ρα. Για τηνιστ�ρία της Περι�λέπτ�υ δεν �έρ�υ-με π�λλά πράγματα. Eνα %ευγάρι αρ-��ντων, καθώς #ανερών�υν τα εν-δύματά τ�υς, είναι �ι κτήτ�ρες τηςεκκλησίας αλλά τ� �ν�μά τ�υς δεν α-ναγρά#εται. Yπάρ�ει πάνω απ� τηνπ�ρτα τ�υ πλάγι�υ νάρθηκα τ� μ�ν�-γραμμα τ�υ Λέ�ντ�ς Mαυρ�παπα–γνωστής �υ%αντινής �ικ�γένειας–ενώ στα μέσα τ�υ 18�υ π�υ ανακαινί-στηκε � να�ς �έρ�υμε πως τα έ��δαέκανε � Παναγιώτης Θη�αί�ς, επίBενετών. Διά#�ρα #ράγκικα σημά-δια μέσα στ� να� πρ�έρ��νται απ�τη �ρήση παλαι�τερων υλικών στηναν�ικ�δ�μηση τ�υ να�ύ. Kανείς δεν�έρει γιατί επελέγη αυτ�ς � �ώρ�ς,δίπλα στ�ν �ρά�� για να κτιστεί τ�μ�ναστήρι της Περι�λέπτ�υ. Iσωςμέσα στ� �ρά�� να υπήρ�ε παλαι�τε-ρ�ς �ριστιανικ�ς να�ς. Σήμερα � να-�ς και τ� κάπως παραμελημέν� ε-στιατ�ρι� τ�υ μ�ναστηρι�ύ είναι ταμ�να κτίρια π�υ μπ�ρεί να δει � επι-σκέπτης.

Bε�αίως η επίσκεψη στην Περί�λε-πτ� είναι ε�αιρετικά ενδια#έρ�υσα,καθώς η εκκλησία και τα παρεκκλή-σια π�υ την περι�άλλ�υν σ�ηματί-%�υν ένα εντελώς ιδι�τυπ� κτιριακ�

συγκρ�τημα, α#�ύ � αρ�ιτέκτ�ναςπρ�σπάθησε να δώσει λύση παρακ�-λ�υθώντας την ιδι�μ�ρ#ία τ�υ �ρά-��υ. T� παρεκκλήσι της Aγίας Aικα-τερίνης σ�ηματί%εται πάνω στ� �ρά-��, ενώ κάτω απ� τις αψίδες τ�υ να-�ύ, έ�ω, έ��υν κτιστεί άλλα δύ� μι-κρά παρεκκλήσια π�υ σ�ηματί%�υνμε τις αψίδες τ�υς κάτι σαν ε�ώστη.Aν περάσει � επισκέπτης δίπλα απ�τις αψίδες, μπει στη μικρή και �αμη-λή π�ρτα και ακ�λ�υθήσει τ� στεν�και �αμηλ� διάδρ�μ� κάτω απ� τ��ρά��, �ρίσκεται �α#νικά μέσα στ�κύρι� μέρ�ς τ�υ να�ύ. Yπάρ�ει μιαευ�άριστη αντίθεση στ� πέρασμα α-π� τ� σκ�τάδι τ�υ διαδρ�μ�υ στ�#ως τ�υ να�ύ.

Π�λεμικ�ί Aγι�ι

Aπλ�ς δίστυλ�ς είναι � ρυθμ�ς,πρ�σαρμ�σμέν�ς στην ιδι�μ�ρ#ίατης παρά�ενης τ�π�θεσίας τ�υ. Xα-ρακτηριστική είναι η διακ�σμησηστις πενταγωνικές αψίδες με τ� αυ-λάκι στ� γείσ� και με τη �ρησιμ�π�ί-ηση παλι�τερων υλικών π�υ τ�σ� έ-ντε�να έ��υν εντ�ι�ιστεί. E�ωτερικά�ι αψίδες είναι πλινθ�περίκλειστες,ενώ η υπ�λ�ιπη τ�ι��δ�μία είναι λι-τή. Aντίθετα η εικ�γρά#ηση στις με-γάλες επι#άνειες δεν είναι απλή. Oιτρεις εικ�ν�γρα#ικ�ί κύκλ�ι, τηςΘείας Eυ�αριστίας, τ�υ �ί�υ της Θε-�τ�κ�υ και � ευαγγελικ�ς με τιςγι�ρτές και τα πάθη τ�υ Iησ�ύ εκτυ-λίσσ�νται σ�εδ�ν κατά μήκ�ς �λωντων επι#ανειών. Στις τρεις αψίδες ει-κ�ν�γρα#�ύνται συμ��λικές παρα-στάσεις, ενώ � τρ�ύλ�ς κατέ�εται α-π� την εικ�να τ�υ Παντ�κράτ�ραπ�υ στηρί%εται σε �κτώ %ωγρα#ιστέςκ�λώνες, στ�λισμένες με κλαδιά. Oιπλάγι�ι τ�ί��ι έ��υν �λ�σωμ�υς άγι-�υς π�λεμικ�ύς. Aνάμεσά τ�υς �ιAγι�ι Δημήτρι�ς και Γεώργι�ς υπερ-μεγέθεις.

H %ωγρα#ική της Περι�λέπτ�υ δενπαρ�υσιά%ει π�ικιλία τε�ν�τρ�πιών,παρ’ �λ� π�υ εργάστηκαν σ’ αυτήντ�υλά�ιστ�ν τέσσερις %ωγρά#�ι. Oιειδικ�ί λένε �τι δια#έρ�υν στ�ν τρ�-π� εκτέλεσης τ�υ θέματ�ς π�υ επι-λέγ�υν. Φαίνεται �τι ανήκαν σε μιασ��λή. Xαρακτηριστικά τ�υς είναι ησυμμετρία, η α�ίαστη κίνηση, �πωςστην Πρ�θεση, με τη θεία λειτ�υργίατων αγγέλων, η ευγένεια στη στάση,�πως στ� Mυστικ� Δείπν� και τη �αϊ-#�ρ� με τα παιδιά π�υ παί%�υν καιτ�υς I�υδαί�υς π�υ #�ρ�ύν ενδυμα-σίες ε�αιρετικής π�ικιλίας και απ�-�ρώσεων, ενώ � %ωγρά#�ς δεν δι-στά%ει να απεικ�νίσει κτίρια, ε�ώ-στες και αν�ικτά παράθυρα �π�υ, μέ-σα σ’ αυτ� τ� κυκλικ� σκηνικ�, εντε-λώς θεατρικά, τ�π�θετείται η ε�έλι-�η τ�υ θέματ�ς. Oι τ�ι��γρα#ίες τηςΠερι�λέπτ�υ, επηρεασμένες απ� τηνπαράδ�ση της Kωνσταντιν�ύπ�λης,είναι σπ�υδαία δείγματα της �υ%α-ντινής %ωγρα#ικής στ� τελευταί� τέ-ταρτ� τ�υ 14�υ αιώνα.

H Παντάνασσα

Για την Παντάνασσα, π�υ κτίστηκετ�ν 15� αιώνα και είναι τ� πι� λα-μπρ� δείγμα της αρ�ιτεκτ�νικής π�υάνθησε στ�ν Mυστρά -σε απ�λυτηαρμ�νία με τη �υ%αντινή παράδ�ση–για την ιστ�ρία της, την �μ�ρ#ιά της,υπάρ��υν ανα#�ρές διάσπαρτες σε�λ� τ� α#ιέρωμα τ�υ Mυστρά. Iσωςγιατί αυτή η μ�νή, με την πεντάτρ�υ-λη εκκλησία π�υ κτίστηκε στην κατη-#�ρική ανατ�λική πλευρά τ�υ ��υ-

Συνέ#εια απ� τη 16η σελίδα

Eυαγγελίστρια. Mικρή εκκλησία κτισμένη στα μέσα της διαδρ�μής απ� τη Mητρ�-π�λη στη M�νή Bρ�ντ�#ί�υ, π�υ η αυλή της #ρησιμεύει ακ�μα για νεκρ�τα�εί�.

Στρατιωτικ�ί Aγι�ι. B�ρει�ς τ�ί#�ς, M�νή Περι�λέπτ�υ.


ν�ύ, έτσι π�υ να #αίνεται απ� �λ�ντ�ν Mυστρά και π�υ έ�ει κρατηθείως σήμερα σε αρίστη κατάσταση, εί-ναι τ� μ�ν� μνημεί� π�υ η %ωή δεν έ-παψε να κυλάει στις #λέ�ες τ�υ, μετην παρ�υσία των μ�να�ών.

Iδρυτής � Iωάννης Φραγγ�π�υλ�ς,π�υ �άρα�ε τ� μ�ν�γραμμά τ�υ με �-ν�μα και τίτλ�υς στα επάνω δυτικάπαράθυρα αλλά και στ� ν�τι�δυτικ�κι�ν�κραν� της εκκλησίας. Στη �άσητ�υ τρ�ύλ�υ έγραψε και μια έμμετρηεπιγρα#ή, π�υ δύσκ�λα δια�ά%εται,αλλά π�υ πρ�θυμα �ι μ�να�ές τηςΠαντάνασσας απ� στήθ�υς πλέ�ν α-παγγέλλ�υν:

«Π�λλών τυ�ών σ�υ των �αρίτων Παρθένεμικρν κ�μί�ω σ�ι δώρ�ν ναν τνδεIωάννης Φραγγπ�υλ�ς πρωτ�στάτωρθε�πρ!λητ�ς εν δε"ιώ τυ�είν θέλων».Mια επιγρα#ή π�υ έ�ει �αθεί έγρα-

#ε πως τα εγκαίνια της μ�νής έγιναντ�ν Σεπτέμ�ρι� τ�υ 1428.

Aπ� τη δυτική είσ�δ�, π�υ δεν έ�ειπια μεγάλη εμ#ανισιακή σ�έση μετην αρ�αία είσ�δ�, μπαίν�υμε σε μιαστενή και μακριά αυλή. Kι ενώ συνη-θίσαμε στις άλλες μ�νές να μας υπ�-δέ�εται η σιωπή και η ερημία ή κά-π�ι�ς �αρυεστημέν�ς #ύλακας, εδώελα#ρ�πάτητες μ�να�ές, με επικε-#αλής τη �αμ�γελαστή ηγ�υμένη εί-ναι έτ�ιμες να πρ�σ#έρ�υν την #ι-λ��ενία τ�υς. Mικρή η αυλή αλλά γε-μάτη απ� γλάστρες με πανέμ�ρ#αλ�υλ�ύδια και γάτες νω�ελικές π�υ�γαίν�υν να λιαστ�ύν στη λιακάδατ�υ �ειμώνα.

Aπ� τη μικρή αυλή δύ� σκάλες�γά%�υν στην εκκλησία π�υ έ�ει κτι-στεί πάνω σε ένα τε�νητ� πλάτωμαγια να πρ�σαρμ�στεί η �ικ�δ�μήστην ιδι�μ�ρ#ία τ�υ εδά#�υς. Oρυθμ�ς είναι �μ�ι�ς με εκείν�ν στ�A#εντικ�: Kάτω �ασιλική τρίκλιτη,πάνω σταυρ�ειδής πεντάτρ�υλη. Oιαψίδες είναι ψηλές με πλ�ύσια ε�ω-τερική διακ�σμηση. H επι#άνεια �ω-ρί%εται απ� δύ� γείσα σε τρεις %ώνες.Oι δύ� ανώτερες %ώνες έ��υν μεγά-λα παράθυρα, διαδ��ικά, αλλ�ύπραγματικά και αλλ�ύ κτισμένα. Tαπαράθυρα στη μεσαία %ώνη ακαν�νι-στα αλλ�ύ κλειστά και αλλ�ύ αν�ι-κτά, στ�λί%�νται με ανθέμια γ�τθικάκαι �ωρί%�νται απ� κι�νίσκ�υς. Mιακυματ�ειδής ταινία με ανάπ�δα τ��αδένει τ�ν τρ�ύλ� γύρω γύρω ακρι-�ώς κάτω απ� τα παράθυρα. Δεν υ-πάρ�ει αρ�ιτεκτ�νική �μ�ι�γένειαστην τε�ν�τρ�πία αλλά αυτ� δεν ε-μπ�δί%ει σε τίπ�τε τ� σύν�λ� να είναι�αριτωμέν� και καλαίσθητ�. T� τε-τραώρ�#� καμπαναρι� έ�ει δε�θείπερισσ�τερες γ�τθικές επιδράσεις,κτισμέν� με πλινθ�περίκλειστ� σύ-στημα, με παράθυρα π�υ στ�λί%�νταιαπ� σπασμένα γ�τθικά τ��α. Δένειαρμ�νικά με τ� υπ�λ�ιπ� κτίρι�.

H στ�ά

Aλλά τ� στ�λίδι της Παντάνασσαςείναι η στ�ά της, η ��ρεινή, π�υ δια-τηρείται �λ�κληρη με τις τρεις κ�λω-νες της και σκεπασμένη με μικρ�ύςτρ�ύλ�υς, επιτρέπει στ�ν επισκέπτημια ε�αίσια θέα πρ�ς την κ�ιλάδα τ�υEυρώτα.

Στ� εσωτερικ� �λέπ�υμε τρία ει-δών κι�ν�κρανα. Aλλών σαν εκείνατα Mητρ�π�λης, άλλα κάπως κ�ριν-θιακά, άλλα πι� κυ�ικά, �λα πάντωςμε #υτικ� διάκ�σμ�. Eίναι παρμένααπ� παλαι�τερ�υς να�ύς και τα επι-θήματα #έρ�υν κλαδί και τ� ένα έ�ει�αραγμέν� τ� μ�ν�γραμμα τ�υΦραγγ�π�υλ�υ. Mερικά σ�ήματα πά-

νω απ� την πύλη π�υ �δηγεί στ�ν κυ-ρίως να� θυμί%�υν κ�σμήματα π�υ α-παντ�ύται στα τεμένη. Mια σειρά απ�γλυπτά, με μ�τί�� κυρίως τ�ν αετ�,�ρίσκ�νται στ� μ�υσεί�.

H εικ�ν�γρά#ηση της Παντάνασ-σας, ψηλά, είναι σε π�λύ καλή κατά-σταση. Στ� ισ�γει� �μως πάνω στιςπαλιές τ�ι��γρα#ίες έγινε νεώτερηεικ�ν�γρά#ηση. Tα θαύματα τ�υ Xρι-στ�ύ, � �ί�ς της Παναγίας και �λα τασυνήθη πρ�σ#ιλή θέματα κ�σμ�ύν τ�μέρ�ς αυτ�. Στη ν�τια πλευρά τ�υνάρθηκα ένας άρ��ντας π�υ #�ράκαπέλ� σαν εκείν� τ�υ Iωάννη Παλαι-�λ�γ�υ, � Xατ%ιδάκις, μας κ�ιτά%ει ε-�εταστικά και με ευγένεια. Eκεί είναικαι � τά#�ς τ�υ. Tα %ωγρα#ικά σύν�-

λα, Eυαγελισμ�ς, Γέννηση, Bάπτισηκ.λπ. έ��υν διαμ�ιραστεί στις κυρτέςεπι#άνειες τ�υ σταυρ�ύ, ενώ η Aνά-ληψη με την πλαστική κίνηση των σω-μάτων και η Πεντηκ�στή καλύπτ�υντην καμάρα τ�υ ιερ�ύ.

Oι επιδράσεις απ� τ� A#εντικ� αλ-λά και η παρακ�λ�ύθηση των εικ�ν�-γρα#ικών κύκλ�υ της Περι�λέπτ�υείναι #ανερές, με μια τε�ν�τρ�πία �-μως εκλεκτική. P�λ� σημαντικ� παί-%�υν και εδώ �ι απ��ρώσεις και �ιμ�ρ#ές τ�π�θετ�ύνται κατά τρ�π�στημέν� και θεατρικ� με σκηνικά απ�κτίρια π�υ �ετυλίγ�νται στ� �άθ�ςτ�υ πίνακα. Aλλ�ύ, �πως στ�ν Λά%α-ρ�, η σκην�γρα#ία γίνεται με τ�υς�ρά��υς και τα γαλα%ωπά ��υνά ενώ

ένας σ�εδ�ν πράσιν�ς I�υδαί�ς κρα-τάει με αηδία τη μύτη τ�υ για να απ�-δεί�ει τ� ευαγγελικ� �τι «ήδη Λά%α-ρ�ς �%ει». H �αϊ�#�ρ�ς έ�ει σημαντι-κές �μ�ι�τητες με εκείνη της Περι-�λέπτ�υ αν και η εκτέλεση είναι δια-#�ρετική. Kι εδώ τα μικρά παί%�υν α-νάμεσα σε σπίτια και �ρύσες και δύ�«��ρ�ί» � ένας των I�υδαίων και �άλλ�ς των μαθητών περι�άλλ�υν τηνκεντρική μ�ρ#ή π�υ είναι � Iησ�ύςπ�υ #τάνει πάνω σε λευκ� άλ�γ�. OιAπ�στ�λ�ι έ��υν κι εδώ τη διάτα�ητ�υ A#εντικ�ύ μ�ν� π�υ τα ενδύμα-τά τ�υς #έρ�υν π�λλές πτυ�ώσεις,κάπως παγωμένες. Πάντως η %ωγρα-#ική στην Παντάνασσα έ�ει �μ�ι�γέ-νεια και �αρακτηριστικ� της είναι η ά-ψ�γη τε�νική εκτέλεση και η επιμ�νήτης πρ��λής λεπτ�μερειών εν�ςσυν�λ�υ. H τέ�νη της Παντάνασσας,παλαι�λ�γεια %ωγρα#ική στην καλύ-τερή της ώρα, ά#ησε τα ί�νη τηςστην κρητική σ��λή, αργ�τερα.

ΠαρεκκλήσιαΣτ� Mυστρά συναντάμε και π�λλά

παρεκκλήσια. Πάνω απ� είκ�σι είναισκ�ρπισμένα εδώ κι εκεί, σε δύσ�αταμέρη και ανάμεσα σε ερείπια. Σε με-ρικά έγιναν εργασίες αναστύλωσηςκαι σε άλλα έγινε ανασκα#ή για νααναγνωριστ�ύν σημαντικά τμήματατης αρ�ιτεκτ�νικής τ�υς ή να στερε-ωθεί μέρ�ς της σω%�μενης εικ�ν�-γρά#ησης. Tα πι� π�λλά #αίνεται νακτίστηκαν για να «σκεπάσ�υν» τ�υςτά#�υς των αρ��ντων τ�υ Mυστρά.T� πι� σημαντικά ίσως είναι εκείν�τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ στα ν�τια καιτ�υ Aγί�υ Xριστ�#�ρ�υ, δίπλα στ�δρ�μ� π�υ μας #έρνει απ� την Mη-τρ�π�λη στην Περί�λεπτ�, ακ�μη καιτ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υ, μεταγενέστερ�π�λύ αλλά με ωραίες τ�ι��γρα#ίες.

H M�νή της Παντάνασσας. Iδρυτής της είναι � Iωάννης Φραγγ�π�υλ�ς, είδ�ς πρωθυπ�υργ�ύ τ�υ Δεσπ�τάτ�υ, π�υ #άρα�εμ�ν�γράμματα με τ’ �ν�μα και τ�υς τίτλ�υς τ�υ στα επάνω δυτικά παράθυρα και τ� ν�τι�δυτικ� κι�ν�κραν� της εκκλησίας.

H Παντάνασσα. H ε�ωτερική διακ�σμηση των αψίδων και η B�ρεια Στ�ά. Tα πα-ράθυρα στη μεσαία �ώνη είναι ακαν�νιστα, αλλ�ύ κλειστά και αλλ�ύ αν�ικτά,

στ�λί��νται με ανθέμια γ�τθικά και #ωρί��νται απ� κι�νίσκ�υς.

Eυ�αριστ�ύμε την «Eκδ�τική Aθη-νών A.E.» για την παρα�ώρηση �ω-τ�γρα�ιών απ� τ� έργ� «Mυστράς,H Mεσαιωνική Π�λιτεία και τ� Kά-στρ�» (Aθήνα 1992) τ�υ ακαδημαϊ-κ�ύ Mαν�λη Xατ�ηδάκη.

AΦIEPΩMA


O τελευταί�ς αυτ�κράτ�ραςO �αμ�ς τυ Kωνσταντίνυ Παλαιλ�γυ ήταν η αρ�ή τυ τέλυς και για τ Δεσπτάτ τυ Mυστρά

THN ANOI�H τ�υ 1443 � Kωνσταντί-ν�ς Παλαι�λ�γ�ς έ�θασε στ� Mυ-στρά. Hταν η τελευταία ��ρά π�υ �ιEλληνες της Πελ�π�ννήσ�υν γεύ�-νταν τη δ��α. Στις 31 Oκτω�ρί�υ1448, πέντε !ρ�νια μετά, � Iωάννης� H΄, άκληρ�ς, α�ήν�ντας την τε-λευταία τ�υ πν�ή, ανήσυ!�ς για τ�μέλλ�ν της Aυτ�κρατ�ρίας, παρήγ-γειλε να τ�ν διαδε!θεί στ� θρ�ν� �αδελ��ς τ�υ Kωνσταντίν�ς «γιατίήταν � ικαν�τερ�ς απ� τ�υς αδελ-��ύς τ�υ». T�ν Kωνσταντίν� πρ�τι-μ�ύσε και η μάνα τ�υς, εστεμμένηαυτ�κράτειρα, γιατί έ�ερε τ� �ν�-μα και της δικής της �ικ�γένειας:Kωνσταντίν�ς IA Παλαι�λ�γ�ς, �Δραγάσης.

Πρ�ικισμέν�ς με α�ι�λ�γα πρ�σ�-ντα � Kωνσταντίν�ς εί!ε αναπτύ�εισημαντική δράση. H π�λιτική τ�υ έ-τεινε στ�ν πρ�σεταιρισμ� των �αλ-κανικών δυνάμεων, έ!�ντας απ�κα-ταστήσει καλές διπλωματικές σ!έ-σεις ακ�μη και με τη Δημ�κρατίατης Pαγ�ύ%ας, πρ�σ�λέπ�νταςστ�ν περι�ρισμ� της �ενετικής ε-πιρρ�ής. Πίστευε πως ήταν δυνα-τ�ν, ενωμέν�ι �λ�ι �ι !ριστιαν�ί, ναπρ��άλλ�υν αντίσταση στην επερ-!�μενη τ�υρκική λαίλαπα.

H αυτ�κράτειρα έδωσε αμέσως ε-ντ�λή στ�ν Aλέ�ι� Λάσκαρη Φιλαν-θρωπιν� και στ�ν Mαν�υήλ Παλαι�-λ�γ� Iάγρ� να �ύγ�υν, !ωρίς καμιάκαθυστέρηση, για τ�ν Mυστρά, πρ�-σ�έρ�ντας στ�ν Kωνσταντίν� τ�αυτ�κρατ�ρικ� στέμμα. Πρώτα �-μως %ητήθηκε επίσημα απ� την αυ-τ�κρατ�ρική αυλή η συγκατάθεση–τι �επεσμ�ς και αυτ�ς– τ�υ M�υ-ράτ B΄ για την απ�δ�!ή τ�υ νέ�υαυτ�κράτ�ρα.

H στέψη

Hταν αρ!ές τ�υ κρύ�υ Δεκέμ�ρη�ταν έ�θασαν �ι αυτ�κρατ�ρικ�ί α-πεσταλμέν�ι στ�ν Mυστρά. Στις 6 Iα-ν�υαρί�υ 1449 � μητρ�π�λίτης Λακε-δαίμ�ν�ς έστεψε στην Mητρ�π�λη,στ�ν Aγι� Δημήτρι�, τ�ν Kωνσταντί-ν� ως αυτ�κράτ�ρα. Mικρ�ς να�ς γιαμια τέτ�ια μεγάλη στιγμή. H παράδ�-ση θέλει τ�ν Kωνσταντίν� να δέ!ε-ται, δακρύων, τ� ύψιστ� α�ίωμα γ�-νατί%�ντας ακρι�ώς πάνω στ� δικέ-�αλ� αετ� τ�υ δαπέδ�υ, π�υ σήμεραπρ�στατεύει ένα κιγκλίδωμα.

Aυτή ήταν η πι� σημαντική και συ-γκινητική τελετή στην ιστ�ρία τ�υδεσπ�τάτ�υ τ�υ Mυστρά. Hταν συγ-!ρ�νως και άκρως μελαγ!�λική γιατί�λ�ι ή�εραν πως τα μεγαλεία εί!ανπεράσει και μ�ν�ν γυαλάκια αντί π�-λυτίμων λίθων στ�λι%αν πλέ�ν τ�στέμμα της άλλ�τε κραταιάς αυτ�-κρατ�ρίας. H γενική της κατάστασηήταν τραγική. Πρ�σ�υγες εί!αν κα-ταλά�ει κάθε ελεύθερ� !ώρ� μέσα

στη Bασιλεύ�υσα. O επισιτισμ�ς γι-ν�ταν με μεγάλη δυσκ�λία. Tα νέαπ�υ έ�ταναν έρι!ναν �λ� και πι� !α-μηλά τ� ηθικ� τ�υ κ�σμ�υ. T� Tαμεί�εί!ε ε�αντληθεί. Kαι ενώ η Bασιλεύ-�υσα ψυ!�ρραγ�ύσε, στ� ιερ�ν πα-λάτι�ν επικρατ�ύσε π�λιτικ�ϊδε�λ�-γική διαμά!η και μεγάλη ταρα!ή γιαασ�αλώς επερ!�μενα.

Λίγες ε�δ�μάδες μετά � Kωνστα-ντίν�ς ά�ηνε για πάντα τ�ν Mυστρά,π�υ τ�σ� εί!ε αγαπήσει. Δύ� μήνεςαργ�τερα, άν�ι�η και πάλι, γιν�τανδεκτ�ς στη Bασιλεύ�υσα «παρά πά-ντων ασπασίως»...

H πτώση

O M�υράτ B΄ ήταν στην αρ!ή ιδιαί-τερα διαλλακτικ�ς μα%ί τ�υ. Aνανέω-σε την υπάρ!�υσα συνθήκη π�υ εί!ευπ�γρα�εί απ� τ�ν πατέρα τ�υ και ε-πέστρεψε στ�ν Kωνσταντίν� τηνHράκλεια, παρα!ωρώντας και την πε-ρι�!ή Δ��μπ�υς, κ�ντά στ�ν π�τα-μ� Στρυμώνα, για τις δαπάνες τ�υOρ!άν, μέλ�υς της �θωμανικής δυ-ναστείας π�υ %�ύσε στην Kωνσταντι-ν�ύπ�λη για να μην απ�τελεί κίνδυ-ν� για τ� θρ�ν� τ�υ M�υράτ B΄.

Oλ�ι καθησύ!α%αν τ� νέ� αυτ�-κράτ�ρα για τις πρ�θέσεις τ�υ M�υ-

ράτ και μ�ν�ν � Σ�ραντ%ής, καλάπληρ��ρημέν�ς, ανησυ!�ύσε σ��-δρα για την άν�δ� τ�υ Mωάμεθ. OKωνσταντίν�ς εκτίμησε �τι � M�υ-ράτ ήταν ανίκαν�ς για μεγάλα έργα.Ωσπ�υ ήρθε η πικρή στιγμή, πέντε!ρ�νια μετά, για να τ�υ πει:

«T� δεν την πλιν σ�ι δ�ύναι,�υτ’ εμν εστίν�υτ’ άλλ�υ των κατ�ικ�ύντων εν ταύτη.K�ινή γαρ γνώμη πάντες αυτ�πρ�αιρέτως

απ�θαν�ύμεν και �υ �εισμεθα της �ωήςημών».

A�ησε την τελευταία τ�υ πν�ήστην πύλη τ�υ Pωμαν�ύ. Θα πίστευεπως υπερασπι%�ταν μ�ν�ν την Bασε-λεύ�υσα. Kι �μως � !αμ�ς τ�υ ήταν ηαρ!ή τ�υ τέλ�υς και για τ� δεσπ�τά-τ� τ�υ Mυστρά, τ�ν !ώρ� της στερ-νής ακμής τ�υ Bυ%αντί�υ. Hταν καιπάλι άν�ι�η. M�ν�ν π�υ αυτή ήταν ητελευταία...

1. Corpus Scriptorum HistoriaeByzantinae, B�ννη. Σπάνια έκδ�ση�υ�αντινών συγγρα�έων π�υ περι-λαμ�άνει και τα έργα των Πα�υμέρη,Iωάννη Kαντακ�υ�ην�ύ, Γρηγ�ράκ.ά.

2. Eλ. Bαλα�άνη, «Στ� Mυστρά των Πα-λαι�λ�γων. Γεώργι�ς Γεμιστ�ς - Πλή-θων», Aθήνα, 1971.

3. N. Δρανδάκης «Aνασκα�ές στα πα-ρεκκλήσια τ�υ Mυστρά. Πρακτικάτης Aρ�αι�λ�γικής Eταιρείας», Aθή-ναι,1952.

4. Δ. Zακυθιν�ς, «Le Despotat grec de laMorée», τ. I. Παρίσι 1932.II τ. Aθήναι1953. Kαταγρα�ή έργων πρωτ�τυπωνγια την Πελ�π�ννησ�, την περί�δ�

κατά την �π�ία � Mυστράς άκμα�ε.5. H.H. Kαλ�νάρ�ς, «T� �ρ�νικ�ν τ�υ

M�ρέως», Aθήναι 1940.6. E�. Kαρπ�δίνη - Δημητριάδη, «Kά-

στρα της Πελ�π�ννήσ�υ».7. A. Oρλάνδ�ς, «Παλάτια και σπίτια

τ�υ Mυστρά», Aθήναι, 1937.8. Στ. Pάνσιμαν, «Mυστράς». Aθήνα,

1986.9. M. Σωτηρί�υ, «Mistra, une ville

morte», Aθήναι, 1956.10. Aθ. Tαρσ�ύλη, «Kάστρα και Π�λι-

τείες τ�υ M�ριά», Aθήνα.11. M. Xατ�ιδάκι, «Mυστράς. Iστ�ρία,

μνημεία, τέ�νη», Aθήναι 1948. Πρ�-σ�ατη έκδ�ση. Eκδ�τική Aθηνών,1992.

Bι�λι�γραία

Mυστράς. Mερική άπ ψη των Παλατιών με την πτέρυγα των Kαντακ υ�ηνών δε�ιά και των Παλαι λ�γων αριστερά.

ΜΥΣΤΡΑΣ

Documents

Transcript of ΜΥΣΤΡΑΣ