Σύγχρονη διάκριση δικαιοπραξιών ΜονομερείςΜε τη δήλωση βουλήσεως ενός προσώπουΠαράδειγμα: διαθήκηΜε τη δήλωση βουλήσεως περισσοτέρων

που ενεργούν με το ίδιο συμφέρον Διμερείς ή πολυμερείς (συμβάσεις)Σύμπτωση βουλήσεως δύο ή περισσοτέρων

προσώπων με διαφορετικά συμφέροντα. Παράδειγμα: αγοραπωλησία

Οι Ρωμαίοι δεν έχουν γενική τεχνική ορολογία για τις «δικαιοπραξίες»

Όροι όπως negotium, actus, pactum, conventio, contractus δεν είναι γενικοί, αλλά αναφέρονται σε ειδικές κατηγορίες ενοχικών συμβάσεων

Ρωμαϊκή ορολογία

Διακρίσεις δικαιοπραξιών 1

ΑιτιώδειςCausa (iusta – legitima): o σκοπός στον

οποίο αποβλέπει η δικαιοπραξίαΤο κύρος τους εξαρτάται από την ύπαρξη

και το κύρος της υποκειμένης αιτίας Αφηρημένες – αναιτιώδειςΤο κύρος τους δεν εξαρτάται από την αιτία Το ρωμαϊκό δίκαιο γνωρίζει πολλές

αφηρημένες δικαιοπραξίες, π.χ. In iure cessio, mancipatio

Διακρίσεις δικαιοπραξιών 2

Mortis causa (αιτία θανάτου)H επέλευση των αποτελεσμάτων συνδέεται

προς το θάνατο προσώπου.Μονομερής: διαθήκηΔιμερείς: δωρεά αιτία θανάτου (donatio

mortis causa) Inter vivos (εν ζωή)

Διακρίσεις δικαιοπραξιών 3

Eπαχθείς: προϋποθέτουν παροχές και από τα δύο

μέρη Χαριστικέςπροϋποθέτουν παροχές μόνο από το ένα

μέρος

Διακρίσεις δικαιοπραξιών 4

Τυπικές Άτυπες

Η διάκριση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική για το Ρωμαϊκό Δίκαιο, εξαιτίας της σημασίας του τύπου

Tύπος των δικαιοπραξιών

Πανηγυρικές (τελετουργικές) πράξειςΜε τη σύμπραξη της πολιτείας

Άρχοντα που δικαιοδοτεί, π.χ. Ιn iure cessio) Λαϊκών Συνελεύσεων (comitia curiata), π.χ.

εισποίηση, δημόσια διαθήκη Ιδιωτών: δικαιοπραξίες Per aes et libram, π.χ.

manicpatio-nexum

Πανηγυρικοί λόγοιStipulatio (επερώτηση)

Άτυπες δικαιοπραξίες: αγοραπωλησία, μίσθωση, εντολή, εταιρία

Ο έγγραφος τύπος αρχικά χρησιμοποιείται ελάχιστα

Εικονική δίκη διεκδίκησης (Legis actio sacramento in rem)

Για τη μεταβίβαση κυριότητας ή άλλων δικαιωμάτων

Τα δύο μέρη εμφανίζονται ενώπιον του Πραίτορα ή Διοικητή της Επαρχίας

Ο δικαιοδόχος ακουμπά π.χ. το δούλο και λέγει τους πανηγυρικούς λόγους «Hunc ego hominem ex iure Quiritium meum esse aio»

Ο δικαιοπάροχος είτε συμφωνεί ρητά, είτε δεν αντιλέγει

Ο Πραίτορας επιδικάζει το μεταβιβαζόμενο πράγμα στο δικαιοδόχο

In iure cessio

Πανάρχαια δικαιοπραξία, «με χαλκό και ζυγό»

Μόνο για «res mancipi» Και για την μεταβίβαση της εξουσίας επί

ελευθέρων, π.χ. Manus επί της συζύγου. Τα μέρη πρέπει να είναι έφηβοι, Ρωμαίοι

πολίτες, ή Λατίνοι, ή peregrini με ius commercii

Ενώπιον πέντε μαρτύρων, εφήβων Ρωμαίων πολιτών

Και ένας ζυγοστάτης (libripens) που κρατά τη ζυγαριά

Ο Γάιος ορίζει την mancipatio ως εικονική πώληση

Mancipatio

Res mancipi – res nec mancipi Res mancipiΤα ιταλικά ακίνητα, αστικά και αγροτικάΟι δούλοιΟρισμένα ζώα (άλογα, βόδια, γαϊδούρια,

ημίονοι)Αγροτικές δουλείες σε αγροτικά ακίνητα

Res nec mancipiΤα ακίνητα στις επαρχίεςΌλα τα άλλα κινητά

Παρουσία των μαρτύρων και του ζυγοστάτη Ο δικαιοδόχος κρατά με το ένα χέρι

κομμάτι χαλκού (aes), αργότερα χάλκινο νόμισμα

Με το άλλο χέρι πιάνει (manum capere) το αντικείμενο (π.χ. δούλο) και προφέρει τα πανηγυρικά λόγια: «Hunc ego hominem ex iure Quiritium meum esse aio isque mihi emptus esto hoc aere aeneaque libra».

Χτυπά με το χαλκό τη ζυγαριά και τον παραδίδει στο δικαιοπάροχο «αντί για τίμημα» (pretii loco)

To πράγμα πρέπει να βρίσκεται εκεί αν είναι κινητό, για ακίνητο φέρνουν χώμα ή πέτρα (αγρός), ή κεραμίδι (οίκημα).

Τυπικό της κλασικής mancipatio

Τόσο η mancipatio όσο και η in iure cessio έπεσαν σε αχρησία από τη μετακλασική περίοδο (3ος αι. μ.Χ.)

Σύμβαση με πανηγυρικούς λόγους (ρήμα spondeo) O μελλοντικός δανειστής (stipulator) ρωτά το

μελλοντικό οφειλέτη: «dari spondes?» Ο μελλοντικός οφειλέτης απαντά :«spondeo!»

(μόνο Ρωμαίοι πολίτες χρησιμοποιούν το ρήμα αυτό, κατά το ius civile)

«Ομολογείς;», «-Ομολογώ!» και άλλα ρήματα (ius gentium)

Πρέπει να χρησιμοποιηθεί το ίδιο ακριβώς ρήμα για να είναι ισχυρή η συμφωνία (επί Λέοντα Α’, 472 μ.Χ., γίνεται δεκτή η χρήση άλλων ρημάτων)

Συντάσσεται συχνά έγγραφο (cautio), που έχει αποδεικτική σημασία

Stipulatio (επερώτηση)

Stipulatio (επερώτηση)

Μετά την Constitutio Antoniniana, στην εξελληνισμένη Ανατολή, όπου από πολύ παλιά χρησιμοποιείται ο έγγραφος τύπος, σε όλα τα συμβόλαια μπαίνει η φράση «και επερωτηθείς ωμολόγησα», για να φαίνεται ότι τηρήθηκε και το ρωμαϊκό δίκαιο

Αρχικά το έγγραφο δεν είναι γνωστό στη Ρώμη ως συστατικός ή αποδεικτικός τύπος

Εισάγεται τον 3ο αι. π.Χ., υπό ελληνική νομική επιρροή

Δικαιοπραξίες: σε tabulae ceratae, δίπτυχες, τρίπτυχες, πολύπτυχες

Δυό φορές: εξωτερικά και εσωτερικά

Έγγραφος τύπος

Tabulae ceratae

Πάπυροι – περγαμηνές

Σύμβαση παρακαταθήκης χρημάτων

Περγαμηνή

Το έγγραφο ως συστατικός τύπος, απαραίτητος για το κύρος της δικαιοπραξίας χρησιμοποιείται μόνο την κλασική περίοδο και περιορισμένα. Kυρίως έχει αποδεικτική χρήση, για την κατάρτιση προφορικής δικαιοπραξίας

Στις εγγράφως καταρτιζόμενες συμβάσεις (litteris)

Στα βιβλία εσόδων –εξόδων (codex accepti et expensi)

Στην Ελληνική ανατολή, το έγγραφο χρησιμοποιείται ευρύτατα ως συστατικός τύπος για όλες τις σημαντικές δικαιοπραξίες.

Έγγραφο ως συστατικός τύπος

Αποδεικτικά έγγραφα

Τestatio (μαρτυρία): έγγραφο σε τρίτο πρόσωπο («αντικειμενικά»), σε πινακίδες που σφραγίζονται εξωτερικά στις ταινίες από τα μέρη και επτά μάρτυρες

Χειρόγραφο (chirographum): σε πρώτο πρόσωπο («υποκειμενικά»), με ιδιόχειρη υπογραφή αν το συνέταξε ο ίδιος, ή επικυρώνει το περιεχόμενό του. Χωρίς μάρτυρες

Έγγραφα tabelliones (δημοσίων γραφέων, που εδρεύουν στην αγορά σε stationes): από την εποχή των Σευήρων, είναι ιδιωτικά, αλλά με μεγαλύτερη αποδεικτική δύναμη

Ο Ιουστιανός ορίζει την κρατική άδεια ως προϋπόθεση για την άσκηση του λειτουργήματος των δημοσίων γραφέων

Έγγραφα με δήλωση ενώπιον δημόσιας αρχής (apud acta), με σύνταξη πρωτοκόλλου

Συμβολαιογράφοι (tabularii). Tη βυζαντινή περίοδο συγχέονται με τους γραφείς (tabelliones). Aσκούν το λειτούργημα με κρατική άδεια

Έγγραφα ενώπιον αρχής

Ακόμη και αν τηρήθηκε ο τύπος του νόμου, η δικαιοπραξία μπορεί να πάσχει

Αν δεν υπήρχε η βούληση να καταρτιστεί

η δικαιοπραξία

ακούσια

εκούσια

Αν παρεμβλήθηκε ελάττωμα

Ελαττώματα δικαιοπρακτικής βούλησης

Πλάνη (error), εκείνου που προβαίνει στη δήλωση

Άγνοια πραγματικής κατάστασης ή κανόνα δικαίου ή εσφαλμένη γνώση τους

Στο αρχαϊκό Ρ.Δ. η πλάνη, λόγω τυπικότητας, δεν ασκεί επιρροή

Στο κλασικό Ρ.Δ. η πλάνη ασκεί επιρροή, για τις solo consensu συμβάσεις

Ακούσια έλλειψη δικαιοπρακτικής βούλησης

Ποια πλάνη;

Ουσιώδης Να αφορά τα

πραγματικά περιστατικά και όχι κανόνες δικαίου

Η πλάνη σχετικά με τα παραγωγικά αίτια της βουλήσεως δεν θεωρείται ουσιώδης

Ουσιώδης είναι η πλάνη:Για το είδος της

δικαιοπραξίαςΓια το αντικείμενο

της δικαιοπραξίαςΠερί το ποσό:

ισχύει για το μικρότερο ποσό που είχαν θελήσει τα μέρη.

Περί την ταυτότητα του προσώπου: αν προκύπτει από τη δικαιοπραξία

Περί τις ιδιότητες (ασαφές)

Εκούσια έλλειψη δικαιοπρακτικής βούλης Αστεϊσμός Σε θεατρική παράστασηΧάριν διδασκαλίας

ΕικονικότηταΗ δικαιοπραξία γίνεται νομότυπαΤα μέρη κρύβουν έναντι των τρίτων την

αληθινή βούλησή τουςΈχουν συμφωνήσει η δικαιοπραξία να μην

παράγει αποτελέσματα

Το αρχαϊκό και κλασικό ρωμαϊκό δίκαιο δεν αναγνωρίζει την εικονικότητα

Η εικονικότητα αναγνωρίζεται τη μετακλασική περίοδο

Ο εικονικός γάμος δεν έχει καμία ισχύ Αγοραπωλησία χωρίς τίμημα και

μίσθωση χωρίς μίσθωμα, είναι άκυρες

Ελαττώματα στο σχηματισμό της δικαιοπρακτικής βούλησης Φόβος – απειλή Δόλος

Αρχικά η δικαιοπραξία που καταρτίστηκε υπό την επίδραση φόβου ή απειλής είναι ισχυρή

Formula Octaviana (80 π.Χ.): παροχή προστασίας από τον πραίτορα σε αφαίρεση περιουσίας με την απειλή βίας

Αδριανός: αγωγή περί φόβου, ποινική Αν εγερθεί σε ένα έτος, εκείνος που απείλησε

καταδικάζεται στο 4πλάσιο της αξίας όσων είχε αποκτήσει χάρη στην απειλή. Μετά το ένα έτος, στην απλή αξία

Αctiones arbitrariae: αν εκείνος που έχει απειλήσει, προσκαλούμενος από το δικαστή, επιστρέψει ό,τι απέκτησε, αποφεύγει την καταδίκη

Η απειλή πρέπει να προξενεί φόβο σε συνετό άνθρωπο Ένσταση του φόβου: αν του ζητηθεί να εκτελέσει ό,τι

υποσχέθηκε υπό φόβο Ένσταση αποκατάσταση στο ακέραιο: αν έχει ήδη

εκτελέσει

Φόβος (metus)

Χρήση δόλου κατά την κατάρτιση της δικαιοπραξίας.

Πραίτορας Aquilius Gallus (66 π.Χ.): εισάγει την αγωγή περί δόλου

Εισάγεται αν δεν υπάρχει ειδικότερη αγωγή

Αποκατάσταση απλής ζημίας Πρέπει να ασκηθεί εντός έτους Είναι ατιμωτική αγωγή Ένσταση του δόλου (exceptio doli)

Δόλος (dolus malus)

Η δικαιοπραξία που δεν παράγει τα έννομα αποτελέσματα στα οποία απέβλεπαν εκείνοι που την πραγματοποίησαν είναι άκυρη (negotium nullum)

Αν δεν συντρέχουν οι όροι σύμφωνα με τους οποίους καταρτίζεται κατά το Ius civile

Μία έγκυρη δικαιοπραξία κατά το ius civile, μπορεί να μην παράγει αποτελέσματα κατά το ius praetorium, ανάλογα με την παρέμβαση του Πραίτορα, ο οποίος «διορθώνει» τα αποτελέσματά της ανάλογα με τα ένδικα μέσα που χορηγεί

Ακυρότητα - ακυρωσία

Είδη ακυρότητας

Απόλυτη ακυρότητα Ισχύει erga omnes Καθένας έχει έννομο συμφέρον να την

επικαλεστεί Σχετική ακυρότητα (σπάνια)Μόνο ορισμένα πρόσωπα μπορούν να την

επικαλεστούν Ακυρωσία: Η δικαιοπραξία είναι ισχυρή, μπορεί όμως να

προσβληθεί από κάποιον που έχει έννομο συμφέρον και να ανατραπεί

Οι περιπτώσεις που παρεμβαίνει ο Πραίτορας για να διορθώσει τη δικαιοπραξία θεωρούνται ακυρωσίες

Η άκυρη δικαιοπραξία δεν μπορεί να γίνει έγκυρη κατ’αρχάς. Ενίοτε με επικύρωσή της, ή κατά μετατροπή σε άλλη έγκυρη

Όταν αντιβαίνει σε διάταξη νόμου, αν ο νόμος προβλέπει ρητά την ακυρότητα (lex perfecta)

Aν είναι αντίθετη προς τα χρηστά ήθη (contra bonos mores)Ως προς το αντικείμενοΩς προς την αιτία (causa) της δικαιοπραξίαςΟ Πραίτορας αρνείται τη χορήγηση ένδικης

προστασίας Αν δεν τηρήθηκε ο συστατικός τύπος του

νόμου Αν είναι αδύνατη (π.χ. πράγμα εκτός

συναλλαγής) Αν ο δικαιοπρακτών δεν έχει ικανότητα ή

βούληση

Περιπτώσεις ακυρότητας δικαιοπραξίας

Ρήτρα σε δικαιοπραξία. H ενέργειά της εξαρτάται από την επέλευση γεγονότος μέλλοντος και αβέβαιου

Αναβλητικές αιρέσεις: Από την εποχή του ΔωδεκάδελτουΧρησιμοποιούνται σε κάθε είδους

δικαιοπραξίαΕξαιρούνται ορισμένες «νόμιμες πράξεις»,

π.χ. χειραφεσία. Η δικαιοπραξία βρίσκεται σε εκκρεμότητα

(«ήρτηται») και τα αποτελέσματά της δεν επέρχεται

Δικαίωμα προσδοκίας υπέρ αυτού που θα ωφεληθεί από την πλήρωση της αιρέσεως.

Ιουστινιάνειο δίκαιο: όταν πληρωθεί, τα αποτελέσματά της ανατρέχουν στο χρόνο κατάρτισής της.

Οι διαλυτικές αιρέσεις δεν αναγνωρίζονται στο Ρ.Δ.

Αίρεση (condicio)

Γνήσιες: η ενέργειά τους εξαρτάται από γεγονός μελλοντικό και αβέβαιο

Καταχρηστικές : Η ενέργειά τους εξαρτάται από γεγονός

τωρινό ή περασμένοΑπό γεγονός που είναι βέβαιο ότι θα

επέλθει (κρύβουν πολλές φορές προθεσμία, θεωρείται ότι δεν έχουν γραφεί).

Επέρχονται από το νόμο (νομικές αιρέσεις). Είναι αδύνατες ή αθέμιτες.

Διακρίσεις αιρέσεων

Ρήτρα σε δικαιοπραξία που εξαρτά την επέλευση των αποτελεσμάτων από γεγονός μέλλον, αλλά βέβαιο.

Αναβλητική. Διαλυτική. Αληθινή προθεσμία: Δήλη μέρα (dies certus quando)Άδηλη μέρα

Προθεσμία (dies)

Ημερονύχτιο: 24 ώρες, από μεσάνυχτα σε μεσάνυχτα.

Ότι συμβαίνει μετά τα μεσάνυχτα =επόμενη ημέρα.

Διαίρεση της νύχτας: 4 φυλακές (αλλαγές φρουράς, vigiliae).

Ηλιακά –υδραυλικά ρολόγια Εβδομάδα = επτά ημέρες Έτη = αρχικά 10 μηνών, 304

ημερών (έτος Ρωμύλου) Μετά:12 μηνών, 355 ημέρες +

κάθε δύο έτη ένας παρέμβλητος μήνας

Ιούλιος Καίσαρ: 45 π.Χ., Ιουλιανό ημερολόγιο, έτος 365 ημερών + 1 ημέρα κάθε τέταρτο έτος (annus bissextus).

Υπολογισμός χρόνου

Για τις προθεσμίες: υπολογίζονται όλες οι μέρες (συνεχής χρόνος, tempus continuum).

Ius praetorium, tempus utilis, ωφέλιμος χρόνος: εξαιρούνται οι ημέρες κατά τις οποίες δεν μπορεί να γίνει ή να συνεχιστεί η ωφέλιμη ενέργεια (dies nefasti).

Για την έναρξη των προθεσμιών συνυπολογίζεται και η μέρα κατά την οποία έγινε το γεγονός.

Για τη λήξη: Απόκτηση δικαιώματος: η μέρα θεωρείται

συμπληρωμένη. Απώλεια δικαιώματος: η τελευταία μέρα

πρέπει να συμπληρωθεί.

ΕΝΑΡΞΗ – ΛΗΞΗ ΠΡΟΘΕΣΜΙΩΝ