ΤΑΚΗΣ ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ: Ο ΚΑΙΟΜΕΝΟΣ

Το ποίημα εντάσσεται στη συλλογή «Μεταίχμιο Β’» η οποία εκδόθηκε στα 1957. Αναφέρεται στην αυτοπυρπόληση, την έσχατη μορφή προσωπικής διαμαρτυρίας των διάφορων απελπισμένων ιδεολόγων. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η αυτοπυρπόληση αποτελεί πράξη διαμαρτυρίας, πολιτικής διαμαρτυρίας μάλιστα, σε ακραία μορφή. Για εκείνη την εποχή όμως, ήταν πράξη «ποιητικής φαντασίας». Λίγα χρόνια μετά τη συγγραφή του ποιήματος, έχουμε την αυτοπυρπόληση των βουδιστών μοναχών στο Βιετνάμ, τη διαμαρτυρία επίσης με αυτοπυρπόληση για την επέμβαση των σοβιετικών στη χώρα του από το φοιτητή Πάλαντς στην Τσεχοσλοβακία το 1968, καθώς και την αυτοπυρπόληση το 1969 του Έλληνα φοιτητή Γεωργάκη στην Ιταλία για τη δικτατορία του 1967. Ο ίδιος ο ποιητής έγραψε: «Κάποτε, στα 1957, έγινα προφήτης γράφοντας τον «καιόμενο».ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

Ένας άνθρωπος από το πλήθος βλέπει κάποιον να καίγεται και το δηλώνει ταραγμένος στους άλλους. Όλοι στρέφουν τα μάτια τους σε εκείνον που αυτοπυρπολείται μαζί και ο ποιητής, που αναγνωρίζει στο πρόσωπό του, τον άνθρωπο με τον οποίο πριν από λίγο προσπάθησαν να επικοινωνήσουν, αλλά εκείνος αρνήθηκε να μιλήσει. Ο ποιητής θλίβεται από την πράξη του αλλά δεν σπεύδει να του προσφέρει βοήθεια. Εξάλλου εκείνος δεν τη ζητά. Έτσι, παραμένει αμέτοχος, μια και η κατάσταση είναι δύσκολη και φοβάται τις συνέπειες από οποιαδήποτε συμμετοχή του στο γεγονός. Γι’ αυτό και μένει να παρακολουθεί τον άνθρωπο να αυτοπυρπολείται, σύμβολο ξεχωριστό και φωτεινό, σαν τον ήλιο. Αντιλαμβάνεται πως στη δύσκολη αυτή εποχή που ζει, δύο μπορεί να είναι οι στάσεις των ανθρώπων: να βρίσκονται μέσα στη φωτιά ή απ’ έξω και να χειροκροτούν όσους τολμούν να διαμαρτύρονται. Ο ποιητής διστάζει να πάρει κάποια θέση ανάμεσα στις δύο αυτές στάσεις και διχάζεται.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Το ποίημα μπορεί να διακριθεί στις εξής ενότητες:1η ενότητα: Στίχος 1: το πλήθος αντιλαμβάνεται πως κάποιος αυτοπυρπολείται.2η ενότητα: Στίχοι 2-13: ο ποιητής παρακολουθεί το γεγονός, χωρίς να αντιδρά, και3η ενότητα: Στίχοι 14-16: ο διχασμός του ποιητή.

1η ενότητα: Ο ποιητής με ιδιαίτερη δραματικότητα αναφέρεται στο γεγονός της αυτοπυρπόλησης. Μάλιστα, με το ρήμα «Κοιτάχτε», στρέφεται η προσοχή του πλήθους προς τη φωτιά, που γίνεται το κοινό σημείο αναφοράς τόσο του πλήθους όσο και του καιόμενου.

2η ενότητα: Στην ενότητα αυτή ο ποιητής τονίζει τις αντιδράσεις του πλήθους αλλά και τα χαρακτηριστικά του καιόμενου. Το πλήθος στρέφει την προσοχή του στον καιόμενο και παρακολουθεί τη θυσία του με κάποια επιφανειακή συγκίνηση που δεν είναι παρά αδιαφορία στην ουσία της. Ο καιόμενος έχει απομονωθεί και αποστασιοποιηθεί από το πλήθος. Η διαμαρτυρία του είναι βουβή. Δεν αντιδρά, δε ζητά βοήθεια. Επιλέγει το συγκεκριμένο τρόπο να διαμαρτυρηθεί για την απεμπόληση των ιδανικών του και σηκώνει το σταυρό του μαρτυρίου του βουβά αλλά και μοναχικά. Κανείς δεν του συμπαραστέκεται. Έτσι, με τη θυσία του, με την αποφασιστικότητά του να σταθεί ενάντια στην αδιαφορία και τη φθορά αναδεικνύεται σε σύμβολο αγώνα και θυσίας που φωτίζει στους ανθρώπους το δρόμο για ανάλογη δράση. Όσο για τον ποιητή, εκείνος διστάζει να πάρει κάποια θέση ανάμεσα στον καιόμενο και το πλήθος. Συγκινείται από τη θυσία του καιόμενου αλλά φοβάται να τον βοηθήσει ή έστω να τον αγγίξει, μια κι εκείνος δε ζητά βοήθεια. Εξάλλου, οι καιροί

1

είναι δύσκολοι και οποιαδήποτε επαφή με τον καιόμενο μπορεί να θεωρηθεί αντίδραση απέναντι στο κατεστημένο. Όπως εξάλλου τον συμβουλεύουν οι άλλοι: «Ξένη φωτιά μην την ανακατεύεις», γεγονός που δείχνει την απειλή που θα υπάρξει σε βάρος του αν αναμιχθεί στη θυσία του καιόμενου, απειλή που αποτελεί και την αιτία της αναστολής του.

Δεν είναι τυχαίο πως το ποίημα αναφέρεται στη μετεμφυλιακή εποχή, σε μια περίοδο μίσους και όξυνσης των παθών που η συμμετοχή με τη μία ή την άλλη πλευρά εγκυμονούσε κινδύνους.

3η ενότητα: Τα δίλημμα και ο διχασμός του ποιητή είναι πια φανερός, γεγονός που τον καθιστά τραγικό πρόσωπο, αφού δυσκολεύεται να πάρει σαφή θέση ανάμεσα στη διαμαρτυρία και τη σιωπηλή αποδοχή της κρίσης και της φθοράς. «Αυτός ο ατέρμων αγώνας, δημιουργεί άλλο δράμα, μέσα πια στην ανειρήνευτη καρδιά του ποιητή (που είναι κι αυτή ο στίβος της πάλης), ο οποίος, αφομοιώνοντας τα αλληλοσυγκρουόμενα, μεταβάλλεται αυτός στο μοναδικό πρωταγωνιστή. Έτσι, γέρνει πότε προς τον ένα, πότε προς τον άλλο» (Μ. Μερακλής, «Η ποίησή μας, ο διχασμός, τοΜεταίχμιο», Καλαμάτα 1959, σελ. 52).

Η διαχρονικότητα του ποιήματος εξασφαλίζεται με τους τελευταίους στίχους : «Στην εποχή μας, όπως και σε περασμένες εποχές, άλλοι είναι μέσα στη φωτιά και άλλοι χειροκροτούνε. Ο ποιητής μοιράζεται στα δύο». Και στην περίπτωση του Τάκη Σινόπουλου μιλάμε όχι μόνον για έναν ποιητή,αλλά και για ένα γιατρό, ο οποίος μάλιστα έζησε τις εμπειρίες του ελληνοϊταλικού πολέμου και του Εμφυλίου ως στρατεύσιμος. Ο συνδυασμός αυτός, γιατρός – ποιητής, είναι καθοριστικός για την ποιητική μας κληρονομιά, αφού ως γιατρός γνωρίζει καλά τα άλγη του σώματος, αλλά ως ποιητής κοιτάζει να τα γιατρέψει με τα φάρμακα της ψυχής.Αισθητική αποτίμηση

Ο καιόμενος συνιστά μια τραγωδία με κοινωνιολογικές προεκτάσεις. Με τη θυσία του εξαγνίζεται κοινωνία και η σκοτεινή χώρα προς στιγμήν εξυγιαίνεται από το υπερφυσικό φως του προσώπου του.

Επίσης, πρέπει να εξαρθεί η σοφή αρχιτεκτονική του ποιήματος. Ο ποιητής δομεί το μύθο σε επίπεδα, σε πλάνα (όπως φαίνεται από τη διαίρεση σε οκτώ ενότητες σύμφωνα με την πρόταση του ποιητή), με διάκενα μεταξύ τους που φορτίζουν τη δραματική ένταση, καθώς ενισχύεται από τα κενά της αφήγησης.

Το ποίημα λειτουργεί με τη μέθοδο μιας κινηματογραφικής απεικόνισης που δίνει την ευχέρεια στον αφηγητή να αποδώσει ένα γεγονός εισάγοντας ταυτόχρονα τον αναγνώστη στο χώρο του ποιητικού υποκειμένου.Επισημαίνουμε, προς τούτοις, την πολυπρόσωπη αφήγηση. Στο ποίημα συνυπάρχουν σαφώς πολλές αφηγηματικές φωνές.

Η αφήγηση αρχίζει in medias res. Κάποιος ξεχωρίζει από το πλήθος και φωνάζει «κοιτάχτε». Έπειτα ο κύριος αφηγητής που αποτελεί ένα τυχαίο άτομο του πλήθους χρησιμοποιεί πρώτο πληθυντικό πρόσωπο για να διηγηθεί όσα ως αυτόπτης μάρτυρας παρατηρεί («γυρίσαμε», «μιλήσαμε»), ενώ δίνονται σε ενικό πρόσωπο οι κινήσεις του καιομένου («ήταν», «απόστρεψε το πρόσωπό του»). Εν συνεχεία. Όπως ήδη αναφέραμε, ο αφηγητής αυτονομείται από το πλήθος, μιλώντας στο πρώτο ενικό πρόσωπο: «Διστάζω. Λέω να πάω εκεί…». Η συνύπαρξη των διαφόρων αφηγηματικών φωνών συναρτάται άμεσα με το δισυπόστατο ρόλο, το μετεωρισμό του ποιητή-αφηγητή σε δύο οπτικές του κόσμου.

2

Ο ΚΑΙΟΜΕΝΟΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣΑ.Ο ΤΟΠΟΣ

ΣΤ.

Ο ΧΡΟΝΟΣΣΤ.

Β. ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

ΤΑΠΡΟΣΩΠΑ

ΣΤΙΧΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗ

Γ. ΠΟΙΗΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

1. ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΝΤΑΣΗ

2.ΛΑΙΤ ΜΟΤΙΦ- ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ:

Α) ΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ

Β) Ο ΗΛΙΟΣ

Γ) Η ΜΟΝΑΞΙΑ

Δ. Ο ΚΑΙΟΜΕΝΟΣ- Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥΠΟΙΗΤΗ

Ο ΚΑΙΟΜΕΝΟΣ Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

3

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ναζίμ Χικμέτ : Όπως ο Κερέμ

Είναι βαρύς ο αγέρας σαν μολύβι

Φωνάζω, φωνάζω, φωνάζω

Ελάτε γρήγορα σας φωνάζω

Να λιώσουμε το μολύβι

Κάποιος μου λέει

Φωτιά θα πάρεις απ’ την ίδια σου φωνή

Θα γίνεις στάχτη

Στάχτη σαν τον Κερέμ

Που κάηκε απ’ τον έρωτά του

Κι εγώ του λέω

Ας καώ, ας γίνω στάχτη σαν τον Κερέμ

Αν δεν καώ εγώ

Αν δεν καείς εσύ

Αν δεν καούμε εμείς

Πώς θα γενούνε τα σκοτάδια λάμψη;

Να συσχετιστούν νοηματικά τα δυο κείμενα

4