ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΚΑΙ Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Πρακτικές εφαρμογής και παιδαγωγικά οφέλη

ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΒΛΑΧΑΚΗΣ, Γυμνάσιο-Λ.Τ. Ακραιφνίου

ΗΜΕΡΙΔΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

«Μοιραζόμαστε ιδέες, προτάσεις και καλές διδακτικές πρακτικές

στο ξεκίνημα της νέας σχολικής χρονιάς»Θήβα, 2 Οκτωβρίου 2014

Διοργάνωση: Στρατής ΜαϊστρέλληςΣχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ν. Βοιωτίας

 

1] ΣΎΝΤΟΜΗ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΤΟΎ ΟΡΟΎ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

• Ο όρος γνωστική σύγκρουση σχετίζεται με τις κονστρουκτιβιστικές ιδέες για τη μάθηση και για τη διδασκαλία.

• Γνωστική σύγκρουση λέγεται η διδακτική στρατηγική κατά την οποία προκαλείται «αντιπαράθεση» ανάμεσα σε δύο μορφές θεώρησης : τη βασιζόμενη στις ιδέες των μαθητών και την επιστημονική με σκοπό την εννοιολογική αλλαγή.

Ας εστιάσουμε στη γνωστική σύγκρουση

Σε πολλά από τα προτεινόμενα κονστρουκτιβιστικά μοντέλα διδασκαλίας, η διδασκαλία αρχίζει με την «εκμαίευση» των ιδεών των μαθητών και με την συνακόλουθη αξιολόγηση των ιδεών αυτών μέσα από διερεύνηση και συλλογισμούς. Σύμφωνα λοιπόν με αυτή τη στρατηγική της γνωστικής σύγκρουσης ο διδάσκων αφού παρουσιάσει στους μαθητές του και τις αποδεκτές από την επιστήμη ιδέες δημιουργεί ένα διδακτικό κλίμα εμπιστοσύνης μέσα στο οποίο εκείνος κρίνει και επικρίνει τις ιδέες των μαθητών με σκοπό να προκληθεί «γνωστική σύγκρουση», να προκληθεί δηλαδή αντιπαράθεση ανάμεσα στις δύο μορφές θεώρησης, τη βασιζόμενη στις ιδέες των μαθητών και στις ιδέες της επιστήμης.

ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΣΎΓΚΡΟΎΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΓΝΩΣΗ

• Η «γνωστική σύγκρουση» είναι δυνατόν να συμπληρωθεί με τις λεγόμενες διαδικασίες ΜΕΤΑΓΝΩΣΗΣ κατά τις οποίες οι μαθητές καλούνται να επιστρέψουν στις αρχικές ιδέες τους, να περιγράψουν το «πώς» οι ιδέες αυτές άλλαξαν και να συγκρίνουν τις ιδέες αυτές με τις επιστημονικές.

• Πρωτοποριακές είναι οι εργασίες του Gauld, (1988) και της Rosalind Driver (Children's Learning in Science project, 1989)

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΣΎΓΚΡΟΎΣΗ ΣΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ Η ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ

• Καταρχήν να επισημανθεί ότι στην συγκεκριμένη διδακτική ενότητα δεν αμφισβητείται μέσω της γνωστικής σύγκρουσης ο Περικλής ως μεγάλη ιστορική φυσιογνωμία ,όμως, όπως κάθε μεγάλη προσωπικότητα, έτσι και αυτός είχε όχι μόνο ένθερμους οπαδούς αλλά και σφοδρούς επικριτές που αντιτάχθηκαν σε πολλές πτυχές του έργου του και της πολιτικής του δράσης.

• Η γνωστική σύγκρουση ως μέθοδος διδακτικής προσέγγισης καλό θα ήταν να εφαρμοστεί σε επιλεγμένες μόνο ενότητες όπως σε αυτές που παρουσιάζουν ορισμένες μεγάλες ιστορικές φυσιογνωμίες, πχ Φίλιππος, Αλέξανδρος, Ιουστινιανός και όχι ‘καταχρηστικά’ ,απαιτεί επιπρόσθετο χρόνο εφαρμογής , τουλάχιστον διπλάσιο από μία συνηθισμένη διδακτική ώρα και ,κατά συνέπεια, απαιτεί έναν στοιχειώδη Προγραμματισμό Ύλης. [Αρχικό αλλά και Διαμορφωτικό.]

• Συχνά η συνηθισμένη προσέγγιση διδασκαλίας του μαθήματος δημιουργεί σε ορισμένους ‘καλούς’ μαθητές ιδίως του Λυκείου αίσθησή ανούσιας επανάληψης μιας και για τον Περικλή και το Χρυσό Αιώνα ακούν από το Δημοτικό και το Γυμνάσιο . Εδώ μπορεί επομένως να βρει απήχηση και εφαρμογή η γνωστική σύγκρουση, ακόμα και στην ‘light‘ εκδοχή της πατώντας στον ‘συγκρουσιακό’ και αρκετά συχνά ανατρεπτικό χαρακτήρα της εφηβικής φύσης και ηλικίας.

ΣΤΟΧΟΙ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Α] ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ • Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τις πτυχές

του έργου του Περικλή στον οικονομικό , κοινωνικό ,πολιτικό και πολιτισμικό τομέα.

• Να εκτιμήσουν τη συνεισφορά του για την ανάδειξη και προβολή του Αθηναϊκού μεγαλείου και του ελληνισμού γενικότερα στον ευρύτερο μεσογειακό χώρο προσεγγίζοντας κριτικά το έργο του.

Β] ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΙΣΤΟΧΟΙ

• Να εξοικειωθούν με τη χρήση του προγράμματος word και power point.

• Nα προσεγγίζουν κριτικά την ιστορική πληροφορία στο internet με στοιχειώδη χρήση παραπομπών και αναφορά στο συντάκτη των εκάστοτε ιστορικών πηγών και στην αξιοπιστία του.

Γ] ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΙΣΤΟΧΟΙ

*Ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων.*Καλλιέργεια ικανότητας για βιωματική

προσέγγιση της γνώσης και ενσυναίσθησης μέσω δραματοποιημένου διαλόγου.

*Αυτοπραγμάτωση των αδύναμων μαθητών μεσά από ομαδοσυνεργατική μέθοδο διδασκαλίας

*Ολιστική –διαθεματική και επικαιροποιημένη προσέγγιση της ιστορικής γνώσης μέσω της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου.

ΣΕΝΑΡΙΟ ΤΡΙΩΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΩΡΩΝ ΣΕ ΤΑΞΗ 20 ΜΑΘΗΤΩΝ

• ΑΦΟΡΜΗΣΗ: Λχ μια ερώτηση για το τί τους έρχεται στο νου όταν ακούν το όνομα Περικλής [ΜΕΘΟΔΟΣ:ΜΑΙΕΎΤΙΚΗ, ΙΔΕΟΘΎΕΛΛΑ ]

• ΑΝΑΛΎΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΎΓΚΎΡΙΑΣ,ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΜΕΣΩ ΧΑΡΤΗ,ΔΙΕΎΚΡΙΝΙΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΚΎΡΙΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ.[ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΚΡΟΑΜΜΑΤΙΚΗ-ΑΦΗΓΗΣΗ]

ΕΝΑΡΞΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΣΎΓΚΡΟΎΣΗΣ- ΤΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΟΎ ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΜΟΎ

• ΠΡΟΒΟΛΗ ΒΙΝΤΕΟ 3 ΛΕΠΤΩΝ ΣΚΑΪ «ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ-ΤΕΛΙΚΟΣ»ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΟΎ ΠΕΡΙΚΛΗ.ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΑΝΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΣ ΟΜΑΔΕΣ ΤΩΝ 6-7 ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ Η ΙΔΙΑ ΦΩΤΟΤΎΠΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΎΠΟΧΡΕΩΣΗ ΚΑΘΕ ΟΜΑΔΑ ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΔΙΚΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΘΕΜΑ.[μέθοδος ΔΙΕΡΕΎΝΗΤΙΚΗ –ΟΜΑΔΟΣΎΝΕΡΓΑΤΙΚΗ]

Α] ΟΜΑΔΑ• Τούτο κυρίως από όλα τα πολιτικά έργα του Περικλή φθονούσαν οι εχθροί

του και τον κατηγορούσαν στις συνελεύσεις του λαού ότι η πόλη ατιμάζεται και κακολογείται επειδή μετέφερε σαν δικά της από τη Δήλο τα κοινά χρήματα των Ελλήνων ,τη δε πρόφαση που θα μπορούσε η πόλη εύλογα να αντιτάξει ,ότι δηλαδή πήρε από εκεί τα χρήματα για να τα φυλάξει σε ασφαλές σημείο από φόβο των Περσών και αυτήν την αναίρεσε ο Περικλής και φαίνεται η Ελλάδα να εξευτελίζεται απροκάλυπτα και να τυραννιέται όταν βλέπει πως με όσα αυτή από ανάγκη έχει συνεισφέρει για τον πόλεμό[κατά των Περσών]εμείς να στολίζουμε την πόλη μας και με χρυσαφικά να την καλλωπίζουμε σαν αυτάρεσκή γυναίκα..[Πλούταρχος Περικλής ΧΙΙ,2-3] ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

• Ποια βασική κατηγορία διατυπώνεται στο παράθεμα ενάντια στην πολιτική του Περικλή απέναντι στους συμμάχους και με ποια παρομοίωση αυτή η κατηγορία αισθητοποιείται;

• Πώς κρίνετε την ενέργεια αυτή του Περικλή να χρησιμοποιήσει τα συμμαχικά χρήματα για την κατασκευή έργων μνημειακών διαστάσεων στην πόλη του; Σε ποιο βαθμό θα μπορούσατε να τη δικαιολογήσετε;

Β ΟΜΑΔΑ

• Α] παράθεμα: Επιπλέον έστειλε χίλιους κληρούχους στη

Χερσόνησο, πεντακόσιους στη Νάξο, διακόσιους πενήντα στην Άνδρο , χίλιους στη Θράκη..Αυτό ο Περικλής το έκανε αφενός για να ανακουφίσει την Αθήνα από τον άεργο όχλο αφετέρου δε για να θεραπεύσει τη φτώχια του λαού και να εγκαταστήσει επίφοβη φρουρά πλησίον των συμμάχων ώστε να μην μπορούν να αποστατήσουν.[Πλούταρχος Περικλής ΧΙ]

Β ΟΜΑΔΑ

• Β ΠΑΡΑΘΕΜΑ: Οι επεμβάσεις έπαιρναν διάφορες μορφές : Παρουσία Αθηναίων Επισκόπων για την επίβλεψη των συμφερόντων της Αθήνας , παρουσία στρατιωτικών φρουρών στο έδαφος ‘προβληματικών’ συμμάχων και ακόμη περισσότερο παρουσία των λεγόμενων κληρουχιών που φαίνεται πως γινόταν ένα από τα κύρια πολιτικά εργαλεία στα χέρια του Περικλή . Κατά τον Πλούταρχο 10.000 Αθηναίοι είχαν εγκατασταθεί με αυτό τον τρόπο στις επικράτειες των συμμαχικών πόλεων που όφειλαν παρέχοντάς τους κλήρους να τους συντηρούν.[C.MOSSE – A.SCHNAPP. Επίτομη Ιστορία Αρχαίας Ελλάδας.266-267]

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: Με βάση τα παραθέματα ποιες μορφές έπαιρναν κατά καιρούς οι αθηναϊκές επεμβάσεις απέναντι στους συμμάχους τους ; Γιατί ο Περικλής ωστόσο επέμεινε στην εφαρμογή του θεσμού των κληρουχιών;

Γ ΟΜΑΔΑ Κάθε τέσσερα χρόνια οι Αθηναίοι Λειτουργοί έκαναν επανεκτίμηση

του φόρου της συμμαχίας .Ο Περικλής ωστόσο ήταν προσεκτικός στις σχέσεις με τους συμμάχους λέγοντας : ’Το να υποστηρίζουμε τα δίκαια μας απέναντι ίσων , το να φερόμαστε με σύνεση στους ανωτέρους μας και με μετριοπάθεια στους κατωτέρους μας είναι ο τρόπος που μας κάνει ασφαλείς .’ Όμως τόσο για εμπορικούς λόγους όσο και από περηφάνια για την ηγεμονική τους εξουσία ανάγκασαν τους συμμάχους να δεχτούν το δικό τους νόμισμα και τα δικά τους μέτρα και σταθμά έχοντας γίνει μέσα στην ίδια τους τη συμμαχία αντιπαθητικοί[BOTSFORD & ROBINSON .Αρχαία Ελληνική Ιστορία,233]

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ : Για ποιους λόγους , με βάση το παράθεμα, οι Αθηναίοι δεν

τήρησαν στην πράξη αυτήν την αρχική διακήρυξη του Περικλή έναντι των συμμάχων τους ; Η απώλεια της νομισματικής αυτοτέλειας τι κινδύνους εγκυμονεί διαχρονικά για ένα κράτος ακόμη και σήμερα;

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Προφορικό ερώτημα προς όλες τις ομάδες :Τι γνώριζαν πριν για τον Περικλή και το έργο του και τι καινούργιο έμαθαν μετά το πέρας του σεναρίου ; Αυτά που είδαν και άκουσαν κατά πόσο ανταποκρίνονται στις προϋπάρχουσες γνώσεις τους και κατά πόσο τις επηρέασαν;

Γραπτές εργασίες

• α]Πρώτη ομάδα :Ο ιμπεριαλισμός διαχρονικά και οι συνέπειές του για άτομα και λαούς μέσα από ταινία Forest Gump.[ΒΙΕΤΝΑΜ-ΧΙΠΙΣ]

• B ΟΜΑΔΑ : Με δεδομένο ότι ο Περικλής ευνόησε την παρουσία του ελληνισμού στην Κάτω Ιταλία –Μεγάλη Ελλάδα ιδρύοντας την πρώτη πανελλήνια αποικία στους Θούριους για να προωθήσει όμως τα μεγάλα οικονομικά και ιμπεριαλιστικά συμφέροντα κυρίως της πόλης του και με βάση το ποίημα Ποσειδωνιάται να αναφερθείτε στο λόγο εκείνο που κυρίως συντέλεσε ώστε σταδιακά η κυριαρχία του ελληνικού στοιχείου στην Κάτω Ιταλία να σβήσει μέσα σε έναν μόλις αιώνα από το θάνατο του Περικλή.

Ποσειδωνιάται • Την γλώσσα την ελληνική οι Ποσειδωνιάται

εξέχασαν τόσους αιώνας ανακατευμένοιμε Τυρρηνούς, και με Λατίνους, κι άλλους ξένους.Το μόνο που τους έμενε προγονικόήταν μια ελληνική γιορτή, με τελετές ωραίες,με λύρες και με αυλούς, με αγώνας και στεφάνους.Κ’ είχαν συνήθειο προς το τέλος της γιορτήςτα παλαιά τους έθιμα να διηγούνται,και τα ελληνικά ονόματα να ξαναλένε,που μόλις πια τα καταλάμβαναν ολίγοι.Και πάντα μελαγχολικά τελείων’ η γιορτή τους.Γιατί θυμούνταν που κι αυτοί ήσαν Έλληνες —Ιταλιώται έναν καιρό κι αυτοί·και τώρα πώς εξέπεσαν, πώς έγιναν,να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικάβγαλμένοι — ω συμφορά! — απ’ τον Ελληνισμό.

Κ.Π ΚΑΒΑΦΗΣ•

Γ ΟΜΑΔΑ

• Δραματοποιημένος διάλογος : Με βάση τις τελικές εκτιμήσεις και πιστεύω των μαθητών της ομάδας αυτή χωρίζεται σε δύο υποομάδες οπού η μία μιλάει δια στόματος ενός κύριου εκπροσώπου-οπαδού του Περικλή υπέρ και η άλλη δια στόματος ενός εκπροσώπου –πολέμιου κατά των πολιτικών του επιλογών και πράξεων.