O ενδιάμεσος χώρος του θηλασμού μια ιδιωτική πρακτική στον δημόσιο χώρο

Μυρτώ Χρονάκη Αρχιτέκτων μηχανικός UCL υποψήφια διδάκτωρ ΑΠΘ σύμβουλος θηλασμού LLLI

Περίληψη Αν και ο διαχωρισμός ιδιωτικό-δημόσιο και η αντιστοίχηση του με το ζεύγος γυναίκα-άνδρας έχει αμφισβητηθεί επανειλημμένα και πειστικά από το φεμινισμό και την αστική θεωρία σε κρίσιμες φάσεις της ζωής των γυναικών όπως η μητρότητα επανεμφανίζεται εκ νέου Ο μητρικός θηλασμός στους δημόσιους χώρους της πόλης αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη και έμμεσα επιβάλλεται η lsquoπαραδοσιακήrsquo τοποθέτηση των γυναικών στην ιδιωτική σφαίρα το παθητικό και τη φύση που διακρίνεται από το δημόσιο το ενεργητικό και τον πολιτισμό το οποίο λαμβάνει τη θέση του θετικού στοιχείου Όμως ο δημόσιος θηλασμός ενέχει τη δυνατότητα να θέσει αυτούς τους αξιολογικούς δυισμούς της δυτικής κουλτούρας σε κίνδυνο μας υπενθυμίζει ανοιχτά ότι παρrsquo όλες τις προόδους μας στην επιστήμη και την τεχνολογία είμαστε ακόμη εξαρτημένοι από τις φυσικές διαδικασίες του γυναικείου σώματος Αυτοί οι δαιχωρισμοί αμφισβητούνται έμπρακτα από τις μητέρες που θηλάζουν με τις οποίες έρχομαι σε επαφή ως Σύμβουλος Θηλασμού Ο θηλασμός συνδυάζει το ιδιωτικό με το δημόσιο Όμως στα αστικά πεδία ελεγχόμενου καταναλωτισμού και ανταγωνισμού δεν παρέχονται οι κατάλληλοι χώροι Αντίθετα ο θηλασμός αποτελεί μία ευκαιρία για τη δημιουργία νέων τόπων βασισμένων στην υλικότητα και την αισθησιακότητα της άμεσης σωματικής εμπειρίας πέρα από τις μορφολογικές αναζητήσεις της σύγχρονης αρχιτεκτονικής χώρων που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την επικοινωνία και τη συντροφικότητα

1

1 Ιδιωτικό-δημόσιο η συγκρότηση του διπόλου και η αμφισβήτηση του

Η σύγχρονη δυτική σκέψη από τον Καρτέσιο και μετά κυριαρχείται από το διαχωρισμό πνεύματος και σώματος με τον πρώτο όρο να κατέχει τη θετική σημασία Αυτός ο διαχωρισμός καθόρισε τις αντιλήψεις μας για τον κόσμο γενικότερα ο χρόνος ως αντίθετο του χώρου ο πολιτισμός ως αντίθετο της φύσης ο άνδρας ως αντίθετο της γυναίκας Στο χώρο αυτός ο δυισμός εκφράστηκε ως αντιπαράθεση του δημόσιου και του ιδιωτικού και αντιστοίχηση τους με τους έμφυλους ρόλους ανδρών και γυναικών στην laquoδιαδεδομένη αναπαράσταση των lsquoχωριστών σφαιρώνrsquo την κυρίαρχη δημόσια ανδρική περιοχή της παραγωγής (την πόλη) και από μια κατώτερη ιδιωτική θηλυκή περιοχή της αναπαραγωγής (το σπίτι)raquo (Rendell 2000102)

Το σπίτι ο γυναικείος ιδιωτικός χώρος της αναπαραγωγής φορτίστηκε αρνητικά σε σχέση με την ανδρική δημόσια σφαίρα της πόλης και της παραγωγής laquoΤο αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός συμβολικού σύμπαντοςraquo όπου ο δημόσιος χώρος συσχετίζεται με laquoτην ανδρική εξουσία το απρόσωπο και την ορθολογικότητα και το σπίτι με τη θηλυκή παθητικότητα φροντίδα και συναισθηματικότηταraquo (Weisman 199220)

Όμως στο φεμινιστικό κίνημα και στη θεωρία για το φύλο και το χώρο η εγκυρότητα αυτού του διαχωρισμού έχει αμφισβητηθεί με πολλαπλούς τρόπους από την προσπάθεια επαναξιολόγησης του και αντιστροφής του αρνητικού με το θετικό μέχρι την κατάρριψη του ίδιου του διπόλου Με μια laquoστρατηγική αντιστροφή των δυιστικών όρων η σημασία της ιδιωτικής οικιακής σφαίρας και της οικογενειακής ζωήςraquo (Rendell 2000104) μπορεί να επαναξιολογηθεί και να αποκτήσει θετικά χαρακτηριστικά και οι επονομαζόμενες θηλυκές ιδιότητες να αξιοποιηθούν μέσω της στρατηγικής της laquoμίμησηςraquo (Irigaray 1991 στο Whitford 1991124)

Ο ίδιος ο διαχωρισμός δημόσιο-ιδιωτικό θεωρείται ανεπαρκής ως τρόπος ερμηνείας της καθημερινότητας ανδρών γυναικών και δράσης μέσα σε αυτήν και συχνά επιλέγεται η laquoιδεολογική εικόνα του δικτύου που παραπέμπει σε μια πληθώρα χώρων και ταυτοτήτων και τη διαπερατότητα των ορίων στο προσωπικό σώμα και στο πολιτικό σώμαraquo (Haraway 1991170) Ένας lsquoτρίτοςrsquo δρόμος ή χώρος πέρα από τα δίπολα ή ένας επιλεκτικός συνδυασμός των δύο μπορεί να είναι η προτιμώμενη στρατηγική

Η συνεισφορά αυτής της εισήγησης είναι στην κατεύθυνση της καλύτερης κατανόησης των αναγκών των γυναικών ως μητέρων από το δημόσιο χώρο της υπέρβασης του διαχωρισμού ιδιωτικό-δημόσιο της επαναξιολόγησης της θηλυκότητας στο δημόσιο χώρο και της συγκρότησης μίας άποψης για την αρχιτεκτονική που θα τις λαμβάνει υπόψιν της και θα προσφέρει περισσότερες δυνατότητες για δημιουργία προσωπικών τόπων μέσα στο δημόσιο χώρο όχι μόνο για τις μητέρες και τα μωρά τους αλλά και για ένα ευρύτερο κοινό κατοίκων της πόλης

2 Η επανάκαμψη των διπόλων στη μητρότηταΟι γυναίκες στην επαγγελματική και κοινωνική τους ζωή δεν

περιορίζονται στο σπίτι όπως σε παλαιότερες εποχές τουλάχιστο όσον αφορά τη μεσαία τάξη Όμως σε κρίσιμες φάσεις της ζωής τους όπως στη μητρότητα αυτές οι δυιστικές εννοιολογήσεις διατηρούνται αλώβητες και επιβάλλουν εκ νέου την laquoπαραδοσιακήraquo τοποθέτηση τους στην ιδιωτική σφαίρα και τον ταυτόχρονο αποκλεισμό τους από τους

2

δημόσιους χώρους της πόλης Στην αποπομπή του θηλασμού από το δημόσιο χώρο και στον περιορισμό του στο σπίτι διαφαίνεται η παραδοσιακή εννοιολόγηση της γυναίκας ως αναπαραγωγικού όντος του οποίου ο φυσικόςκατάλληλος χώρος είναι το σπίτι ο τόπος της αναπαραγωγής Η γυναίκα ως μητέρα αντιστοιχίζεται με την ιδιωτική σφαίρα και καταλαμβάνει μία σαφώς υποδεέστερη θέση Δυναμικές επαγγελματίες με αναγνωρισμένο ρόλο στη δημόσια ζωή επανατοποθετούνται ιδεολογικά στην απαξιωμένη ιδιωτική σφαίρα της οικιακής εργασίας Ως μητέρες οι γυναίκες αποκλείονται από τη δημόσια σφαίρα οικονομικά επαγγελματικά ιδεολογικά και στην καθημερινότητα τους από τον δημόσιο χώρο της πόλης (πλην της αγοράς) Στον δημόσιο χώρο καταλαμβάνουν τον laquoπαραδοσιακόraquo ρόλο της ευάλωτης γυναίκας που κινδυνεύει ή που αποτελεί κίνδυνο για τους ορισμούς της θέσης των γυναικών και των ανδρών

Οι μητέρες σε όλο τον κόσμο θηλάζουν σε χωράφια σε αγορές σε πλοία σε παραλίες όπου μπορεί να πάει μία γυναίκα με ένα μωρό καθώς η φυσιολογία του θηλασμού τους επιτρέπει να δημιουργήσουν έναν δικό τους προσωπικό χώρο (φωτ 1)

φωτ 1Εντούτοις η ιδέα του θηλασμού στον δημόσιο χώρο της πόλης

αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη ή και αρνητικά ακόμη και από τις ίδιες τις γυναίκες Η παρουσία του μωρού και ο θηλασμός θεωρούνται ανάρμοστα όταν συμβαίνουν σε εκδηλώσεις και χώρους για κοινωνικές δραστηριότητες ενηλίκων1 Έτσι συχνά πολλές μητέρες δεν επιχειρούν καν να θηλάσουν σε καθαρά δημόσιους χώρους Προγραμματίζουν τις εξόδους τους ώστε είτε το μωρό να μην πεινάει είτε να βρεθούν κοντά σε ένα περιβάλλον όπου δεν θα νιώθουν εκτεθειμένες στα αδιάκριτα αντρικά βλέμματα ή ταΐζουν το μωρό με μπιμπερό το κατεξοχήν σύμβολο της βρεφικής ηλικίας Δεν είναι λίγες αυτές που έχουν άγχος με την ιδέα του να βγάλουν έξω το στήθος τους σε έναν δημόσιο χώρο ή ακόμη και σε ένα φιλικό σπίτι ειδικά στο πρώτο παιδί

Το στήθος μας προκαλεί αμηχανία όταν χρησιμοποιείται ως μέσο για την διατροφή και φροντίδα του παιδιού και όταν εμφανίζεται εκτός των καθιερωμένων πλαισίων που ορίζουν τη γυναικεία σεξουαλικότητα Αντίθετα στη διαφήμιση διαφόρων καταναλωτικών προϊόντων ή υπηρεσιών το γυναικείο στήθος κατέχει μια περίοπτη θέση στα ΜΜΕ αλλά και στον δημόσιο χώρο της πόλης Το στήθος είναι ένα σύμβολο νεότητας και ετεροφυλόφιλης σεξουαλικότητας Όταν εκτίθεται ως σεξουαλικό αντικείμενο στη δημόσια σφαίρα γίνεται εύκολα αποδεκτό ως κάτι laquoφυσιολογικόraquo ενώ ένα στήθος που ξεπροβάλλει για να θηλάσει ένα μωρό παραβαίνει τους κώδικες της ευπρέπειας γίνεται προκλητικό

3 Ο θηλασμός ως υπενθύμιση της φύσης Το γυναικείο στήθος όμως εκτός από σεξουαλικό αντικείμενο έχει

επίσης μια μακριά ιστορία κοινή με αυτή όλων των άλλων θηλαστικών είναι μέσο διατροφής των νέων μελών του είδους και στο μεγαλύτερο

3

μέρος της ανθρώπινης ιστορίας η επιβίωση μας εξαρτιόταν από αυτό Μία μητέρα που θηλάζει εντάσσεται εξ ορισμού στη δημόσια σφαίρα ταυτίζεται με το γένος των θηλαστικών με τα εκατομμύρια των γυναικών που θήλασαν πριν από αυτήν εκτελεί μία φυσική διαδικασία που αποτελεί προϋπόθεση για τη συνέχιση της κοινωνίας Όπως η εγκυμοσύνη και η γέννα μάς υπενθυμίζει ότι είμαστε ακόμη απόλυτα εξαρτημένοι από αυτές τις λειτουργίες του γυναικείου σώματος για την αναπαραγωγή και την επιβίωση μας παρrsquo όλες τις προόδους μας στην επιστήμη και την τεχνολογία Η αμηχανία και η μη-αποδοχή του θηλασμού σχετίζεται αναμφίβολα με τη διαταραγμένη σχέση μας με τη φύση Καθώς θεωρούμε ότι είμαστε προϊόντα του πολιτισμού αυτή η εξάρτηση μπορεί να προκαλέσει ψυχικές διαταραχές σε πολλούς ανθρώπους ακόμη και σε επαγγελματίες της υγείας Οι παιδίατροι είναι οι πρώτοι που παθαίνουν σύγχυση με το θηλασμό Έτσι προσπαθούμε να περιορίσουμε το θηλασμό σε μέρη όπως η ιδιωτική κατοικία όπου δεν θα γίνεται αντιληπτός Όταν συμβαίνει σε δημόσιο χώρο γίνεται άμεσα εμφανές ότι εξαρτώμαστε από τις φυσικές διαδικασίες για την επιβίωση μας Το να βλέπουμε μία μητέρα που θηλάζει σε μια πλατεία ή σε ένα εμπορικό κέντρο σε χώρους του πολιτισμού δηλαδή αποτελεί ήδη μια αντίφαση και μια αμφισβήτηση των διπόλων ιδιωτικό-δημόοσιο φύση-πολιτισμός γυναίκα-άνδρας Μπορεί να κλονίσει τη σταθερότητα των πατριαρχικών ιδεολογιών Ο θηλασμός μάς δείχνει ότι δεν είναι πάντα το ανδρικό στοιχείο ο πολιτισμός και η τεχνολογία που παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο στην επιβίωση και στην ποιότητα ζωής μαςmdashστην πραγματικότητα μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα δίνοντας μεγαλύτερη σημασία στα αντίθετα τους Η κατώτερη θέση της γυναίκας ως προσώπου λιγότερου σημαντικού από τον άνδρα αμφισβητείται έμπρακτα όταν αποδεικνύεται πέρα από κάθε αμφιβολία ότι κάθε νέο μέλος της κοινωνίας προέρχεται από τη μητέρα και μάλιστα από το σώμα της Ο δημόσιος θηλασμός γίνεται μερικές φορές μία πολιτική δήλωση για τις ικανότητες και τα δικαιώματα της γυναίκας

4 Οι χώροι όπου θηλάζουν οι μητέρεςΜια άλλη αντίληψη για το θηλασμό και τη μητρότητα θα μπορούσε να

ενισχυθεί από διαφορετικές συμπεριφορές που θα υποστηρίζονται από διαφορετικούς χώρους ιδιωτικούς και δημόσιους Ο χώρος αλληλεπιδρά με τις ανθρώπινες δραστηριότητες για να συγκροτήσει ή να αναπαράγει διαφορετικές κοινωνικές αντιλήψεις

Αν και ο θηλασμός είναι μια πρακτική που μπορεί να εφαρμοστεί οπουδήποτε βρίσκεται η μητέρα και το παιδί έχει παρατηρηθεί ότι οι γυναίκες αλλά και τα μωρά τους αισθάνονται πιο άνετα και θηλάζουν καλύτερα όταν ισχύουν ορισμένες προϋποθέσεις

ένας άνετος χώρος με βολικά καθίσματα μαλακά αλλά σταθερά ή ακόμη και φυσικά δάπεδα από άμμο ή γρασίδι

καλές περιβαλλοντικές συνθήκες θερμοκρασία φωτισμός υγρασία αερισμός ιδιωτικότητα και όχι παρενοχλήσεις

ησυχία ή ευχάριστοι ήρεμοι ήχοι πχ ήχοι της φύσης νερό θρόισμα φύλλων κελάηδημα πουλιών ή ήρεμη μουσική ή χαμηλές φωνές ανθρώπων

Συνήθως είναι κλειστοί ιδιωτικοί χώροι που πληρούν τις περισσότερες από αυτές τις προϋποθέσεις όμως αντίστοιχες συνθήκες μπορούν να εξασφαλιστούν και σε υπαίθριους ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους Οι ανοιχτοί χώροι προσφέρουν τα επιπλέον πλεονεκτήματα του καθαρού αέρα και της επαφής με τα στοιχεία της φύσης τον ήλιο ίσως το νερό

4

(βρύσες συντριβάνια θέα στη θάλασσα) και το πράσινο (πάρκο μεγάλα δέντρα με σκιά και δροσιά) της φυσικής δροσιάς το καλοκαίρι και του ήλιου το χειμώνα (φωτ 3 φωτ 4)

φωτ 3 φωτ 4

Το σημαντικότερο πλεονέκτημα ίσως να είναι ότι εκτός σπιτιού οι νέες μητέρες μπορούν να έρθουν σε επαφή με άλλους ανθρώπους (φωτ 5 φωτ 6) με τρόπο που επιλέγουν οι ίδιες σε μέρη που να συνδυάζουν ποιότητες του ιδιωτικού και του δημόσιου μέρη όπου να μην αισθάνονται απομονωμένες αλλά ούτε και εκτεθειμένες που να μην είναι εντελώς ανοιχτοί σε κοινή θέα αλλά ημιπροστατευμένοι που να παρέχουν ιδιωτικότητα σε ένα οικείο μικροπεριβάλλον

φωτ 5 φωτ 6

Προτιμούν χώρους που να μην είναι απλώς περάσματα-χώροι κίνησης και συνεχούς ροής αλλά χώροι στάσεις και ξεκούρασης που να διευκολύνουν τη χαλάρωση σε εσοχές σε υποχώρηση με κάποιου είδους φράγματα στην θέα και στην κίνηση Ταυτόχρονα συνήθως επιθυμούν τη δυνατότητα επικοινωνίας με τους άλλους ανθρώπους η μητρότητα είναι άλλωστε μια κοινωνική δραστηριότητα εξ ορισμού

Ιδανικά θα αναζητήσουν ζεστούς φιλόξενους χώρους που δεν ικανοποιούν μόνο την όραση αλλά και τις άλλες σωματικές αισθήσεις (ακοή μυρωδιές γεύσεις) και κυρίως κιναισθητική αντίληψη) Η μικροκλίμακα και οι υφές παίζουν μεγαλύτερο ρόλο παρά η μορφή και το design Ένας κατάλληλος χώρος για το θηλασμό μπορεί να αντίθετο του μνημειακού χώρου δεν προσπαθεί να επιβάλλει μία εξουσία ή μια ιδέα αλλά να προσφέρει δυνατότητες ηρεμίας και συνεύρεσης

Ελλείψει όμως κατάλληλων κοινόχρηστων χώρων για τη χαλάρωση και την ιδιωτικότητα που απαιτείται για το θηλασμό οι μητέρες συχνά χρησιμοποιούν μέρη τα οποία προορίζονται για άλλες χρήσεις και δεν είναι πάντα αρκετά φιλόξενα για μια τέτοια δραστηριότητα όπως καφετέριες και εμπορικά κέντρα Οι ημιιδιωτικοί χώροι αναψυχής και της κατανάλωσης μπορεί να προσφέρουν προστασία από τις καιρικές συνθήκες αλλά όχι την αναγκαία ιδιωτικότητα ή αίσθηση προσωπικού ελέγχου Είναι μέρη που ανήκουν σε άλλα πρόσωπα και όχι στο κοινό ελεγχόμενα πεδία καταναλωτισμού και ανταγωνισμού τόποι που laquoδεν χρειάζονται την δική μας συμμετοχή ούτε τα δικά μας υλικά σώματαraquo (Lyotard 1991 στο Leach 1997 276)

5

5 Οι χώροι της άμεσης εμπειρίας του θηλασμούΑντίθετα ο δημόσιος θηλασμός μπορεί να αποτελέσει μια αφορμή για

το σχεδιασμό νέων αστικών τόπων βασισμένου στην άμεση εμπειρία του σώματος όπου να υποστηρίζονται νέες χρήσεις νέες μορφές υφές και ροές νέες εννοιολογήσεις του σώματος και του χώρου καθώς και της σχέσης μας με τη φύση

laquoΌταν αφήσουμε τα νερά της μήτρας πρέπει να κατασκευάσουμε ένα χώρο για τον εαυτό μας στον αέρα για το υπόλοιπο του χρόνου μας στη γηmdashαέρα στον οποίο θα μπορούμε να αναπνεύσουμε και να τραγουδήσουμε ελεύθερα στον οποίο θα μπορούμε να δρούμε και να κινούμαστε κατά τη βούληση μας Κάποτε ήμασταν ψάρια Φαίνεται ότι είμαστε προορισμένοι να γίνουμε πουλιάraquo (Irigaray 1993 στο Franck amp Lepori 200766)

Για να συμβεί αυτό ο σχεδιασμός αυτών των δημόσιων χώρων θα πρέπει να ακολουθεί αρχές διαφορετικές από αυτές των κλασικών μνημειακών διαμορφώσεων της μοντερνιστικής γεωμετρικής καθαρότητας ή μιας περιπέτειας μορφολογικών αναζητήσεων Απομακρυνόμενη από την επιδίωξη της τέλειας μορφής που θα ικανοποιεί την όραση η αρχιτεκτονική μπορεί να στραφεί στην ικανοποίηση των ψυχοσωματικών αναγκών στην άμεση εμπειρία και στην υλικότητα των αισθήσεων στον laquoαισθητηριακό ρεαλισμό σε αντίθεση με τον εννοιολογικό ιδεαλισμόraquo Μια laquoαναχώρηση από την κυρίαρχη οπτική και αρσενική ατμόσφαιρα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής προς μια απτική και θηλυκή ευαισθησίαraquo (Pallasmaa 2000) που αναδεικνύεται από το θηλασμό μπορεί να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά σε νέους τόπους και τρόπους σχεδιασμού και κατοίκησης Μπορεί να δημιουργήσει μέρη όπου η ευαίσθητη ομάδα των μητέρων και των παιδιών που θηλάζουν θα έχουν τη δυνατότητα να ορίσουν τον δικό τους προσωπικό χώρο μέσα στα αστικό τοπίο αλλά και οποιοιδήποτε άλλοι κάτοικοι της πόλης θα μπορούν να απολαύσουν στιγμές ξεκούρασης και ιδιωτικότητας σε ένα προστατευμένο περιβάλλον μικρής κλίμακας που θα συνδιαλέγεται με τη μεγαλύτερη κλίμακα της αστικής ζωής

Μπορεί να γίνει μια ευκαιρία για την άρση της διάκρισης ανάμεσα σε ιδιωτικό και δημόσιο για τη δημιουργία ενός laquoτρίτουraquo χώρου που να συνδυάζει ποιότητες του ιδιωτικού και του δημόσιου νέων τόπων που να διευκολύνουν την ομαλή συνύπαρξη μέσω του σεβασμού της ιδιωτικότητας και της κατανόησης των αναγκών των άλλων ταυτόχρονα υποστηρίζοντας τις δυνατότητες επικοινωνίας Εμμέσως μπορεί να προωθήσουν έτσι τη συντροφικότητα την αλληλεγγύη και την αλληλοϋποστήριξη

Υποσημειώσεις1 Νέες μητέρες με τα μωρά τους δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν στην πόλη τις λάθος ώρες ή στα λάθος μέρη πχ σε ταβέρνες εστιατόρια και καφετέριες αντιμετωπίζονται με καχυποψία όταν προσπαθούν να συμμετάσχουν σε δημόσιες δραστηριότητες δεν γίνονται δεκτές σε χώρους εργασίας ακόμη και αν τα μωρά τους δεν ενοχλούν 2 Τα παγκάκια πχ σε μια επίπεδη πλατεία οργανωμένη με έναν ομοιόμορφο τρόπο χωρίς διαφοροποιήσεις σε κάτοψη και τομή δεν προσφέρουν μέρη όπου μια μητέρα θα μπορεί να βρει μια laquoγωνιάraquo για να νιώσει άνετα να χαλαρώσει και να θηλάσει

Βιβλιογραφία

6

Franck K A amp Lepori R B (2007) Architecture from the Inside Out Chichester Wiley amp SonsHaraway Donna J (1991) lsquoSituated Knowledges The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspectiversquo στο Simians Cyborgs and Women The Reinvention of Nature London Free Association Books σσ 183-201La Leche League International (2004) The Womanly Art of Breastfeeding Schamburg Illinois LLLILyotard J-F (1991) Domus and Megalopolis Στο Leach N (Επιμ) (1997) Rethinking Architecture ndash a Reader in Cultural Theory (σσ 256-264) London New York RoutledgeMcDowell L amp Sharp J P (Επιμ) (1997) Space Gender Knowledge Feminist Readings (Readers in Geography) LondonArnoldRendell J (2000) lsquoIntroduction lsquoGender Space Architecturersquo lsquoστο Rendell (2000) Στο Rendell J Penner B amp Borden I (Επιμ) (2000) Gender Space Architecture London RoutledgePallasmaa J (2000) Hapticity and time notes on fragile architecture Architectural Review 207(1239) σσ 78-85Whitford Margaret (Επιμ) (1991) The Irigaray Reader Oxford amp Cambridge Massachusetts Blackwell σσ 118-132Yalom M (2006) Η ιστορία του γυναικείου στήθους Αθήνα Άγρα

Μυρτώ Χρονάκη Αρχιτέκτων μηχανικός DipArch UCL UK υποψήφια διδάκτωρ ΑΠΘ Σύμβουλος Θηλασμού La Leche League InternationalΚωνσταντά 262 Βόλος 38222myrto ch gmail com

Extended summaryThe intermediate space of breastfeeding a private practice in public spacesMyrto Chronaki

Despite the fact that the distinction between private and public and its correlation with the female-male pair has been repeatedly and persuasively contested by feminist thought and urban theory in critical phases in womensrsquo lives such as motherhood it appears anew Breastfeeding is such an instance in public spaces of the city it is regarded with apprehension or downright negatively Thus the lsquotraditionalrsquo positioning of mothers in the private sphere identified with passivity and with nature is indirectly enforced and distinguished from the public sphere the active element and lsquocivilizationrsquo Public breastfeeding though has the potential of putting this symbolic universe of binary pairs of western culture in danger it reminds us that despite all our advances in science and technology we are still dependent on nature and on the physiological processes of the female body for our reproduction and survival The conventional distinction between male and female and the corresponding evaluation of gendered roles is challenged by the practices and views of breastfeeding mothers Breastfeeding is an activity that combines the public and the private therefore it requires and ldquoproducesrdquo spaces that need to be both The mothers themselves feel more comfortable in places that offer some protection both from public activities and weather conditions but also provide chances for interaction with people and contact with the elements of nature If given the chance

7

1 Ιδιωτικό-δημόσιο η συγκρότηση του διπόλου και η αμφισβήτηση του

Η σύγχρονη δυτική σκέψη από τον Καρτέσιο και μετά κυριαρχείται από το διαχωρισμό πνεύματος και σώματος με τον πρώτο όρο να κατέχει τη θετική σημασία Αυτός ο διαχωρισμός καθόρισε τις αντιλήψεις μας για τον κόσμο γενικότερα ο χρόνος ως αντίθετο του χώρου ο πολιτισμός ως αντίθετο της φύσης ο άνδρας ως αντίθετο της γυναίκας Στο χώρο αυτός ο δυισμός εκφράστηκε ως αντιπαράθεση του δημόσιου και του ιδιωτικού και αντιστοίχηση τους με τους έμφυλους ρόλους ανδρών και γυναικών στην laquoδιαδεδομένη αναπαράσταση των lsquoχωριστών σφαιρώνrsquo την κυρίαρχη δημόσια ανδρική περιοχή της παραγωγής (την πόλη) και από μια κατώτερη ιδιωτική θηλυκή περιοχή της αναπαραγωγής (το σπίτι)raquo (Rendell 2000102)

Το σπίτι ο γυναικείος ιδιωτικός χώρος της αναπαραγωγής φορτίστηκε αρνητικά σε σχέση με την ανδρική δημόσια σφαίρα της πόλης και της παραγωγής laquoΤο αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός συμβολικού σύμπαντοςraquo όπου ο δημόσιος χώρος συσχετίζεται με laquoτην ανδρική εξουσία το απρόσωπο και την ορθολογικότητα και το σπίτι με τη θηλυκή παθητικότητα φροντίδα και συναισθηματικότηταraquo (Weisman 199220)

Όμως στο φεμινιστικό κίνημα και στη θεωρία για το φύλο και το χώρο η εγκυρότητα αυτού του διαχωρισμού έχει αμφισβητηθεί με πολλαπλούς τρόπους από την προσπάθεια επαναξιολόγησης του και αντιστροφής του αρνητικού με το θετικό μέχρι την κατάρριψη του ίδιου του διπόλου Με μια laquoστρατηγική αντιστροφή των δυιστικών όρων η σημασία της ιδιωτικής οικιακής σφαίρας και της οικογενειακής ζωήςraquo (Rendell 2000104) μπορεί να επαναξιολογηθεί και να αποκτήσει θετικά χαρακτηριστικά και οι επονομαζόμενες θηλυκές ιδιότητες να αξιοποιηθούν μέσω της στρατηγικής της laquoμίμησηςraquo (Irigaray 1991 στο Whitford 1991124)

Ο ίδιος ο διαχωρισμός δημόσιο-ιδιωτικό θεωρείται ανεπαρκής ως τρόπος ερμηνείας της καθημερινότητας ανδρών γυναικών και δράσης μέσα σε αυτήν και συχνά επιλέγεται η laquoιδεολογική εικόνα του δικτύου που παραπέμπει σε μια πληθώρα χώρων και ταυτοτήτων και τη διαπερατότητα των ορίων στο προσωπικό σώμα και στο πολιτικό σώμαraquo (Haraway 1991170) Ένας lsquoτρίτοςrsquo δρόμος ή χώρος πέρα από τα δίπολα ή ένας επιλεκτικός συνδυασμός των δύο μπορεί να είναι η προτιμώμενη στρατηγική

Η συνεισφορά αυτής της εισήγησης είναι στην κατεύθυνση της καλύτερης κατανόησης των αναγκών των γυναικών ως μητέρων από το δημόσιο χώρο της υπέρβασης του διαχωρισμού ιδιωτικό-δημόσιο της επαναξιολόγησης της θηλυκότητας στο δημόσιο χώρο και της συγκρότησης μίας άποψης για την αρχιτεκτονική που θα τις λαμβάνει υπόψιν της και θα προσφέρει περισσότερες δυνατότητες για δημιουργία προσωπικών τόπων μέσα στο δημόσιο χώρο όχι μόνο για τις μητέρες και τα μωρά τους αλλά και για ένα ευρύτερο κοινό κατοίκων της πόλης

2 Η επανάκαμψη των διπόλων στη μητρότηταΟι γυναίκες στην επαγγελματική και κοινωνική τους ζωή δεν

περιορίζονται στο σπίτι όπως σε παλαιότερες εποχές τουλάχιστο όσον αφορά τη μεσαία τάξη Όμως σε κρίσιμες φάσεις της ζωής τους όπως στη μητρότητα αυτές οι δυιστικές εννοιολογήσεις διατηρούνται αλώβητες και επιβάλλουν εκ νέου την laquoπαραδοσιακήraquo τοποθέτηση τους στην ιδιωτική σφαίρα και τον ταυτόχρονο αποκλεισμό τους από τους

2

δημόσιους χώρους της πόλης Στην αποπομπή του θηλασμού από το δημόσιο χώρο και στον περιορισμό του στο σπίτι διαφαίνεται η παραδοσιακή εννοιολόγηση της γυναίκας ως αναπαραγωγικού όντος του οποίου ο φυσικόςκατάλληλος χώρος είναι το σπίτι ο τόπος της αναπαραγωγής Η γυναίκα ως μητέρα αντιστοιχίζεται με την ιδιωτική σφαίρα και καταλαμβάνει μία σαφώς υποδεέστερη θέση Δυναμικές επαγγελματίες με αναγνωρισμένο ρόλο στη δημόσια ζωή επανατοποθετούνται ιδεολογικά στην απαξιωμένη ιδιωτική σφαίρα της οικιακής εργασίας Ως μητέρες οι γυναίκες αποκλείονται από τη δημόσια σφαίρα οικονομικά επαγγελματικά ιδεολογικά και στην καθημερινότητα τους από τον δημόσιο χώρο της πόλης (πλην της αγοράς) Στον δημόσιο χώρο καταλαμβάνουν τον laquoπαραδοσιακόraquo ρόλο της ευάλωτης γυναίκας που κινδυνεύει ή που αποτελεί κίνδυνο για τους ορισμούς της θέσης των γυναικών και των ανδρών

Οι μητέρες σε όλο τον κόσμο θηλάζουν σε χωράφια σε αγορές σε πλοία σε παραλίες όπου μπορεί να πάει μία γυναίκα με ένα μωρό καθώς η φυσιολογία του θηλασμού τους επιτρέπει να δημιουργήσουν έναν δικό τους προσωπικό χώρο (φωτ 1)

φωτ 1Εντούτοις η ιδέα του θηλασμού στον δημόσιο χώρο της πόλης

αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη ή και αρνητικά ακόμη και από τις ίδιες τις γυναίκες Η παρουσία του μωρού και ο θηλασμός θεωρούνται ανάρμοστα όταν συμβαίνουν σε εκδηλώσεις και χώρους για κοινωνικές δραστηριότητες ενηλίκων1 Έτσι συχνά πολλές μητέρες δεν επιχειρούν καν να θηλάσουν σε καθαρά δημόσιους χώρους Προγραμματίζουν τις εξόδους τους ώστε είτε το μωρό να μην πεινάει είτε να βρεθούν κοντά σε ένα περιβάλλον όπου δεν θα νιώθουν εκτεθειμένες στα αδιάκριτα αντρικά βλέμματα ή ταΐζουν το μωρό με μπιμπερό το κατεξοχήν σύμβολο της βρεφικής ηλικίας Δεν είναι λίγες αυτές που έχουν άγχος με την ιδέα του να βγάλουν έξω το στήθος τους σε έναν δημόσιο χώρο ή ακόμη και σε ένα φιλικό σπίτι ειδικά στο πρώτο παιδί

Το στήθος μας προκαλεί αμηχανία όταν χρησιμοποιείται ως μέσο για την διατροφή και φροντίδα του παιδιού και όταν εμφανίζεται εκτός των καθιερωμένων πλαισίων που ορίζουν τη γυναικεία σεξουαλικότητα Αντίθετα στη διαφήμιση διαφόρων καταναλωτικών προϊόντων ή υπηρεσιών το γυναικείο στήθος κατέχει μια περίοπτη θέση στα ΜΜΕ αλλά και στον δημόσιο χώρο της πόλης Το στήθος είναι ένα σύμβολο νεότητας και ετεροφυλόφιλης σεξουαλικότητας Όταν εκτίθεται ως σεξουαλικό αντικείμενο στη δημόσια σφαίρα γίνεται εύκολα αποδεκτό ως κάτι laquoφυσιολογικόraquo ενώ ένα στήθος που ξεπροβάλλει για να θηλάσει ένα μωρό παραβαίνει τους κώδικες της ευπρέπειας γίνεται προκλητικό

3 Ο θηλασμός ως υπενθύμιση της φύσης Το γυναικείο στήθος όμως εκτός από σεξουαλικό αντικείμενο έχει

επίσης μια μακριά ιστορία κοινή με αυτή όλων των άλλων θηλαστικών είναι μέσο διατροφής των νέων μελών του είδους και στο μεγαλύτερο

3

μέρος της ανθρώπινης ιστορίας η επιβίωση μας εξαρτιόταν από αυτό Μία μητέρα που θηλάζει εντάσσεται εξ ορισμού στη δημόσια σφαίρα ταυτίζεται με το γένος των θηλαστικών με τα εκατομμύρια των γυναικών που θήλασαν πριν από αυτήν εκτελεί μία φυσική διαδικασία που αποτελεί προϋπόθεση για τη συνέχιση της κοινωνίας Όπως η εγκυμοσύνη και η γέννα μάς υπενθυμίζει ότι είμαστε ακόμη απόλυτα εξαρτημένοι από αυτές τις λειτουργίες του γυναικείου σώματος για την αναπαραγωγή και την επιβίωση μας παρrsquo όλες τις προόδους μας στην επιστήμη και την τεχνολογία Η αμηχανία και η μη-αποδοχή του θηλασμού σχετίζεται αναμφίβολα με τη διαταραγμένη σχέση μας με τη φύση Καθώς θεωρούμε ότι είμαστε προϊόντα του πολιτισμού αυτή η εξάρτηση μπορεί να προκαλέσει ψυχικές διαταραχές σε πολλούς ανθρώπους ακόμη και σε επαγγελματίες της υγείας Οι παιδίατροι είναι οι πρώτοι που παθαίνουν σύγχυση με το θηλασμό Έτσι προσπαθούμε να περιορίσουμε το θηλασμό σε μέρη όπως η ιδιωτική κατοικία όπου δεν θα γίνεται αντιληπτός Όταν συμβαίνει σε δημόσιο χώρο γίνεται άμεσα εμφανές ότι εξαρτώμαστε από τις φυσικές διαδικασίες για την επιβίωση μας Το να βλέπουμε μία μητέρα που θηλάζει σε μια πλατεία ή σε ένα εμπορικό κέντρο σε χώρους του πολιτισμού δηλαδή αποτελεί ήδη μια αντίφαση και μια αμφισβήτηση των διπόλων ιδιωτικό-δημόοσιο φύση-πολιτισμός γυναίκα-άνδρας Μπορεί να κλονίσει τη σταθερότητα των πατριαρχικών ιδεολογιών Ο θηλασμός μάς δείχνει ότι δεν είναι πάντα το ανδρικό στοιχείο ο πολιτισμός και η τεχνολογία που παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο στην επιβίωση και στην ποιότητα ζωής μαςmdashστην πραγματικότητα μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα δίνοντας μεγαλύτερη σημασία στα αντίθετα τους Η κατώτερη θέση της γυναίκας ως προσώπου λιγότερου σημαντικού από τον άνδρα αμφισβητείται έμπρακτα όταν αποδεικνύεται πέρα από κάθε αμφιβολία ότι κάθε νέο μέλος της κοινωνίας προέρχεται από τη μητέρα και μάλιστα από το σώμα της Ο δημόσιος θηλασμός γίνεται μερικές φορές μία πολιτική δήλωση για τις ικανότητες και τα δικαιώματα της γυναίκας

4 Οι χώροι όπου θηλάζουν οι μητέρεςΜια άλλη αντίληψη για το θηλασμό και τη μητρότητα θα μπορούσε να

ενισχυθεί από διαφορετικές συμπεριφορές που θα υποστηρίζονται από διαφορετικούς χώρους ιδιωτικούς και δημόσιους Ο χώρος αλληλεπιδρά με τις ανθρώπινες δραστηριότητες για να συγκροτήσει ή να αναπαράγει διαφορετικές κοινωνικές αντιλήψεις

Αν και ο θηλασμός είναι μια πρακτική που μπορεί να εφαρμοστεί οπουδήποτε βρίσκεται η μητέρα και το παιδί έχει παρατηρηθεί ότι οι γυναίκες αλλά και τα μωρά τους αισθάνονται πιο άνετα και θηλάζουν καλύτερα όταν ισχύουν ορισμένες προϋποθέσεις

ένας άνετος χώρος με βολικά καθίσματα μαλακά αλλά σταθερά ή ακόμη και φυσικά δάπεδα από άμμο ή γρασίδι

καλές περιβαλλοντικές συνθήκες θερμοκρασία φωτισμός υγρασία αερισμός ιδιωτικότητα και όχι παρενοχλήσεις

ησυχία ή ευχάριστοι ήρεμοι ήχοι πχ ήχοι της φύσης νερό θρόισμα φύλλων κελάηδημα πουλιών ή ήρεμη μουσική ή χαμηλές φωνές ανθρώπων

Συνήθως είναι κλειστοί ιδιωτικοί χώροι που πληρούν τις περισσότερες από αυτές τις προϋποθέσεις όμως αντίστοιχες συνθήκες μπορούν να εξασφαλιστούν και σε υπαίθριους ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους Οι ανοιχτοί χώροι προσφέρουν τα επιπλέον πλεονεκτήματα του καθαρού αέρα και της επαφής με τα στοιχεία της φύσης τον ήλιο ίσως το νερό

4

(βρύσες συντριβάνια θέα στη θάλασσα) και το πράσινο (πάρκο μεγάλα δέντρα με σκιά και δροσιά) της φυσικής δροσιάς το καλοκαίρι και του ήλιου το χειμώνα (φωτ 3 φωτ 4)

φωτ 3 φωτ 4

Το σημαντικότερο πλεονέκτημα ίσως να είναι ότι εκτός σπιτιού οι νέες μητέρες μπορούν να έρθουν σε επαφή με άλλους ανθρώπους (φωτ 5 φωτ 6) με τρόπο που επιλέγουν οι ίδιες σε μέρη που να συνδυάζουν ποιότητες του ιδιωτικού και του δημόσιου μέρη όπου να μην αισθάνονται απομονωμένες αλλά ούτε και εκτεθειμένες που να μην είναι εντελώς ανοιχτοί σε κοινή θέα αλλά ημιπροστατευμένοι που να παρέχουν ιδιωτικότητα σε ένα οικείο μικροπεριβάλλον

φωτ 5 φωτ 6

Προτιμούν χώρους που να μην είναι απλώς περάσματα-χώροι κίνησης και συνεχούς ροής αλλά χώροι στάσεις και ξεκούρασης που να διευκολύνουν τη χαλάρωση σε εσοχές σε υποχώρηση με κάποιου είδους φράγματα στην θέα και στην κίνηση Ταυτόχρονα συνήθως επιθυμούν τη δυνατότητα επικοινωνίας με τους άλλους ανθρώπους η μητρότητα είναι άλλωστε μια κοινωνική δραστηριότητα εξ ορισμού

Ιδανικά θα αναζητήσουν ζεστούς φιλόξενους χώρους που δεν ικανοποιούν μόνο την όραση αλλά και τις άλλες σωματικές αισθήσεις (ακοή μυρωδιές γεύσεις) και κυρίως κιναισθητική αντίληψη) Η μικροκλίμακα και οι υφές παίζουν μεγαλύτερο ρόλο παρά η μορφή και το design Ένας κατάλληλος χώρος για το θηλασμό μπορεί να αντίθετο του μνημειακού χώρου δεν προσπαθεί να επιβάλλει μία εξουσία ή μια ιδέα αλλά να προσφέρει δυνατότητες ηρεμίας και συνεύρεσης

Ελλείψει όμως κατάλληλων κοινόχρηστων χώρων για τη χαλάρωση και την ιδιωτικότητα που απαιτείται για το θηλασμό οι μητέρες συχνά χρησιμοποιούν μέρη τα οποία προορίζονται για άλλες χρήσεις και δεν είναι πάντα αρκετά φιλόξενα για μια τέτοια δραστηριότητα όπως καφετέριες και εμπορικά κέντρα Οι ημιιδιωτικοί χώροι αναψυχής και της κατανάλωσης μπορεί να προσφέρουν προστασία από τις καιρικές συνθήκες αλλά όχι την αναγκαία ιδιωτικότητα ή αίσθηση προσωπικού ελέγχου Είναι μέρη που ανήκουν σε άλλα πρόσωπα και όχι στο κοινό ελεγχόμενα πεδία καταναλωτισμού και ανταγωνισμού τόποι που laquoδεν χρειάζονται την δική μας συμμετοχή ούτε τα δικά μας υλικά σώματαraquo (Lyotard 1991 στο Leach 1997 276)

5

5 Οι χώροι της άμεσης εμπειρίας του θηλασμούΑντίθετα ο δημόσιος θηλασμός μπορεί να αποτελέσει μια αφορμή για

το σχεδιασμό νέων αστικών τόπων βασισμένου στην άμεση εμπειρία του σώματος όπου να υποστηρίζονται νέες χρήσεις νέες μορφές υφές και ροές νέες εννοιολογήσεις του σώματος και του χώρου καθώς και της σχέσης μας με τη φύση

laquoΌταν αφήσουμε τα νερά της μήτρας πρέπει να κατασκευάσουμε ένα χώρο για τον εαυτό μας στον αέρα για το υπόλοιπο του χρόνου μας στη γηmdashαέρα στον οποίο θα μπορούμε να αναπνεύσουμε και να τραγουδήσουμε ελεύθερα στον οποίο θα μπορούμε να δρούμε και να κινούμαστε κατά τη βούληση μας Κάποτε ήμασταν ψάρια Φαίνεται ότι είμαστε προορισμένοι να γίνουμε πουλιάraquo (Irigaray 1993 στο Franck amp Lepori 200766)

Για να συμβεί αυτό ο σχεδιασμός αυτών των δημόσιων χώρων θα πρέπει να ακολουθεί αρχές διαφορετικές από αυτές των κλασικών μνημειακών διαμορφώσεων της μοντερνιστικής γεωμετρικής καθαρότητας ή μιας περιπέτειας μορφολογικών αναζητήσεων Απομακρυνόμενη από την επιδίωξη της τέλειας μορφής που θα ικανοποιεί την όραση η αρχιτεκτονική μπορεί να στραφεί στην ικανοποίηση των ψυχοσωματικών αναγκών στην άμεση εμπειρία και στην υλικότητα των αισθήσεων στον laquoαισθητηριακό ρεαλισμό σε αντίθεση με τον εννοιολογικό ιδεαλισμόraquo Μια laquoαναχώρηση από την κυρίαρχη οπτική και αρσενική ατμόσφαιρα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής προς μια απτική και θηλυκή ευαισθησίαraquo (Pallasmaa 2000) που αναδεικνύεται από το θηλασμό μπορεί να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά σε νέους τόπους και τρόπους σχεδιασμού και κατοίκησης Μπορεί να δημιουργήσει μέρη όπου η ευαίσθητη ομάδα των μητέρων και των παιδιών που θηλάζουν θα έχουν τη δυνατότητα να ορίσουν τον δικό τους προσωπικό χώρο μέσα στα αστικό τοπίο αλλά και οποιοιδήποτε άλλοι κάτοικοι της πόλης θα μπορούν να απολαύσουν στιγμές ξεκούρασης και ιδιωτικότητας σε ένα προστατευμένο περιβάλλον μικρής κλίμακας που θα συνδιαλέγεται με τη μεγαλύτερη κλίμακα της αστικής ζωής

Μπορεί να γίνει μια ευκαιρία για την άρση της διάκρισης ανάμεσα σε ιδιωτικό και δημόσιο για τη δημιουργία ενός laquoτρίτουraquo χώρου που να συνδυάζει ποιότητες του ιδιωτικού και του δημόσιου νέων τόπων που να διευκολύνουν την ομαλή συνύπαρξη μέσω του σεβασμού της ιδιωτικότητας και της κατανόησης των αναγκών των άλλων ταυτόχρονα υποστηρίζοντας τις δυνατότητες επικοινωνίας Εμμέσως μπορεί να προωθήσουν έτσι τη συντροφικότητα την αλληλεγγύη και την αλληλοϋποστήριξη

Υποσημειώσεις1 Νέες μητέρες με τα μωρά τους δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν στην πόλη τις λάθος ώρες ή στα λάθος μέρη πχ σε ταβέρνες εστιατόρια και καφετέριες αντιμετωπίζονται με καχυποψία όταν προσπαθούν να συμμετάσχουν σε δημόσιες δραστηριότητες δεν γίνονται δεκτές σε χώρους εργασίας ακόμη και αν τα μωρά τους δεν ενοχλούν 2 Τα παγκάκια πχ σε μια επίπεδη πλατεία οργανωμένη με έναν ομοιόμορφο τρόπο χωρίς διαφοροποιήσεις σε κάτοψη και τομή δεν προσφέρουν μέρη όπου μια μητέρα θα μπορεί να βρει μια laquoγωνιάraquo για να νιώσει άνετα να χαλαρώσει και να θηλάσει

Βιβλιογραφία

6

Franck K A amp Lepori R B (2007) Architecture from the Inside Out Chichester Wiley amp SonsHaraway Donna J (1991) lsquoSituated Knowledges The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspectiversquo στο Simians Cyborgs and Women The Reinvention of Nature London Free Association Books σσ 183-201La Leche League International (2004) The Womanly Art of Breastfeeding Schamburg Illinois LLLILyotard J-F (1991) Domus and Megalopolis Στο Leach N (Επιμ) (1997) Rethinking Architecture ndash a Reader in Cultural Theory (σσ 256-264) London New York RoutledgeMcDowell L amp Sharp J P (Επιμ) (1997) Space Gender Knowledge Feminist Readings (Readers in Geography) LondonArnoldRendell J (2000) lsquoIntroduction lsquoGender Space Architecturersquo lsquoστο Rendell (2000) Στο Rendell J Penner B amp Borden I (Επιμ) (2000) Gender Space Architecture London RoutledgePallasmaa J (2000) Hapticity and time notes on fragile architecture Architectural Review 207(1239) σσ 78-85Whitford Margaret (Επιμ) (1991) The Irigaray Reader Oxford amp Cambridge Massachusetts Blackwell σσ 118-132Yalom M (2006) Η ιστορία του γυναικείου στήθους Αθήνα Άγρα

Μυρτώ Χρονάκη Αρχιτέκτων μηχανικός DipArch UCL UK υποψήφια διδάκτωρ ΑΠΘ Σύμβουλος Θηλασμού La Leche League InternationalΚωνσταντά 262 Βόλος 38222myrto ch gmail com

Extended summaryThe intermediate space of breastfeeding a private practice in public spacesMyrto Chronaki

Despite the fact that the distinction between private and public and its correlation with the female-male pair has been repeatedly and persuasively contested by feminist thought and urban theory in critical phases in womensrsquo lives such as motherhood it appears anew Breastfeeding is such an instance in public spaces of the city it is regarded with apprehension or downright negatively Thus the lsquotraditionalrsquo positioning of mothers in the private sphere identified with passivity and with nature is indirectly enforced and distinguished from the public sphere the active element and lsquocivilizationrsquo Public breastfeeding though has the potential of putting this symbolic universe of binary pairs of western culture in danger it reminds us that despite all our advances in science and technology we are still dependent on nature and on the physiological processes of the female body for our reproduction and survival The conventional distinction between male and female and the corresponding evaluation of gendered roles is challenged by the practices and views of breastfeeding mothers Breastfeeding is an activity that combines the public and the private therefore it requires and ldquoproducesrdquo spaces that need to be both The mothers themselves feel more comfortable in places that offer some protection both from public activities and weather conditions but also provide chances for interaction with people and contact with the elements of nature If given the chance

7

δημόσιους χώρους της πόλης Στην αποπομπή του θηλασμού από το δημόσιο χώρο και στον περιορισμό του στο σπίτι διαφαίνεται η παραδοσιακή εννοιολόγηση της γυναίκας ως αναπαραγωγικού όντος του οποίου ο φυσικόςκατάλληλος χώρος είναι το σπίτι ο τόπος της αναπαραγωγής Η γυναίκα ως μητέρα αντιστοιχίζεται με την ιδιωτική σφαίρα και καταλαμβάνει μία σαφώς υποδεέστερη θέση Δυναμικές επαγγελματίες με αναγνωρισμένο ρόλο στη δημόσια ζωή επανατοποθετούνται ιδεολογικά στην απαξιωμένη ιδιωτική σφαίρα της οικιακής εργασίας Ως μητέρες οι γυναίκες αποκλείονται από τη δημόσια σφαίρα οικονομικά επαγγελματικά ιδεολογικά και στην καθημερινότητα τους από τον δημόσιο χώρο της πόλης (πλην της αγοράς) Στον δημόσιο χώρο καταλαμβάνουν τον laquoπαραδοσιακόraquo ρόλο της ευάλωτης γυναίκας που κινδυνεύει ή που αποτελεί κίνδυνο για τους ορισμούς της θέσης των γυναικών και των ανδρών

Οι μητέρες σε όλο τον κόσμο θηλάζουν σε χωράφια σε αγορές σε πλοία σε παραλίες όπου μπορεί να πάει μία γυναίκα με ένα μωρό καθώς η φυσιολογία του θηλασμού τους επιτρέπει να δημιουργήσουν έναν δικό τους προσωπικό χώρο (φωτ 1)

φωτ 1Εντούτοις η ιδέα του θηλασμού στον δημόσιο χώρο της πόλης

αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη ή και αρνητικά ακόμη και από τις ίδιες τις γυναίκες Η παρουσία του μωρού και ο θηλασμός θεωρούνται ανάρμοστα όταν συμβαίνουν σε εκδηλώσεις και χώρους για κοινωνικές δραστηριότητες ενηλίκων1 Έτσι συχνά πολλές μητέρες δεν επιχειρούν καν να θηλάσουν σε καθαρά δημόσιους χώρους Προγραμματίζουν τις εξόδους τους ώστε είτε το μωρό να μην πεινάει είτε να βρεθούν κοντά σε ένα περιβάλλον όπου δεν θα νιώθουν εκτεθειμένες στα αδιάκριτα αντρικά βλέμματα ή ταΐζουν το μωρό με μπιμπερό το κατεξοχήν σύμβολο της βρεφικής ηλικίας Δεν είναι λίγες αυτές που έχουν άγχος με την ιδέα του να βγάλουν έξω το στήθος τους σε έναν δημόσιο χώρο ή ακόμη και σε ένα φιλικό σπίτι ειδικά στο πρώτο παιδί

Το στήθος μας προκαλεί αμηχανία όταν χρησιμοποιείται ως μέσο για την διατροφή και φροντίδα του παιδιού και όταν εμφανίζεται εκτός των καθιερωμένων πλαισίων που ορίζουν τη γυναικεία σεξουαλικότητα Αντίθετα στη διαφήμιση διαφόρων καταναλωτικών προϊόντων ή υπηρεσιών το γυναικείο στήθος κατέχει μια περίοπτη θέση στα ΜΜΕ αλλά και στον δημόσιο χώρο της πόλης Το στήθος είναι ένα σύμβολο νεότητας και ετεροφυλόφιλης σεξουαλικότητας Όταν εκτίθεται ως σεξουαλικό αντικείμενο στη δημόσια σφαίρα γίνεται εύκολα αποδεκτό ως κάτι laquoφυσιολογικόraquo ενώ ένα στήθος που ξεπροβάλλει για να θηλάσει ένα μωρό παραβαίνει τους κώδικες της ευπρέπειας γίνεται προκλητικό

3 Ο θηλασμός ως υπενθύμιση της φύσης Το γυναικείο στήθος όμως εκτός από σεξουαλικό αντικείμενο έχει

επίσης μια μακριά ιστορία κοινή με αυτή όλων των άλλων θηλαστικών είναι μέσο διατροφής των νέων μελών του είδους και στο μεγαλύτερο

3

μέρος της ανθρώπινης ιστορίας η επιβίωση μας εξαρτιόταν από αυτό Μία μητέρα που θηλάζει εντάσσεται εξ ορισμού στη δημόσια σφαίρα ταυτίζεται με το γένος των θηλαστικών με τα εκατομμύρια των γυναικών που θήλασαν πριν από αυτήν εκτελεί μία φυσική διαδικασία που αποτελεί προϋπόθεση για τη συνέχιση της κοινωνίας Όπως η εγκυμοσύνη και η γέννα μάς υπενθυμίζει ότι είμαστε ακόμη απόλυτα εξαρτημένοι από αυτές τις λειτουργίες του γυναικείου σώματος για την αναπαραγωγή και την επιβίωση μας παρrsquo όλες τις προόδους μας στην επιστήμη και την τεχνολογία Η αμηχανία και η μη-αποδοχή του θηλασμού σχετίζεται αναμφίβολα με τη διαταραγμένη σχέση μας με τη φύση Καθώς θεωρούμε ότι είμαστε προϊόντα του πολιτισμού αυτή η εξάρτηση μπορεί να προκαλέσει ψυχικές διαταραχές σε πολλούς ανθρώπους ακόμη και σε επαγγελματίες της υγείας Οι παιδίατροι είναι οι πρώτοι που παθαίνουν σύγχυση με το θηλασμό Έτσι προσπαθούμε να περιορίσουμε το θηλασμό σε μέρη όπως η ιδιωτική κατοικία όπου δεν θα γίνεται αντιληπτός Όταν συμβαίνει σε δημόσιο χώρο γίνεται άμεσα εμφανές ότι εξαρτώμαστε από τις φυσικές διαδικασίες για την επιβίωση μας Το να βλέπουμε μία μητέρα που θηλάζει σε μια πλατεία ή σε ένα εμπορικό κέντρο σε χώρους του πολιτισμού δηλαδή αποτελεί ήδη μια αντίφαση και μια αμφισβήτηση των διπόλων ιδιωτικό-δημόοσιο φύση-πολιτισμός γυναίκα-άνδρας Μπορεί να κλονίσει τη σταθερότητα των πατριαρχικών ιδεολογιών Ο θηλασμός μάς δείχνει ότι δεν είναι πάντα το ανδρικό στοιχείο ο πολιτισμός και η τεχνολογία που παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο στην επιβίωση και στην ποιότητα ζωής μαςmdashστην πραγματικότητα μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα δίνοντας μεγαλύτερη σημασία στα αντίθετα τους Η κατώτερη θέση της γυναίκας ως προσώπου λιγότερου σημαντικού από τον άνδρα αμφισβητείται έμπρακτα όταν αποδεικνύεται πέρα από κάθε αμφιβολία ότι κάθε νέο μέλος της κοινωνίας προέρχεται από τη μητέρα και μάλιστα από το σώμα της Ο δημόσιος θηλασμός γίνεται μερικές φορές μία πολιτική δήλωση για τις ικανότητες και τα δικαιώματα της γυναίκας

4 Οι χώροι όπου θηλάζουν οι μητέρεςΜια άλλη αντίληψη για το θηλασμό και τη μητρότητα θα μπορούσε να

ενισχυθεί από διαφορετικές συμπεριφορές που θα υποστηρίζονται από διαφορετικούς χώρους ιδιωτικούς και δημόσιους Ο χώρος αλληλεπιδρά με τις ανθρώπινες δραστηριότητες για να συγκροτήσει ή να αναπαράγει διαφορετικές κοινωνικές αντιλήψεις

Αν και ο θηλασμός είναι μια πρακτική που μπορεί να εφαρμοστεί οπουδήποτε βρίσκεται η μητέρα και το παιδί έχει παρατηρηθεί ότι οι γυναίκες αλλά και τα μωρά τους αισθάνονται πιο άνετα και θηλάζουν καλύτερα όταν ισχύουν ορισμένες προϋποθέσεις

ένας άνετος χώρος με βολικά καθίσματα μαλακά αλλά σταθερά ή ακόμη και φυσικά δάπεδα από άμμο ή γρασίδι

καλές περιβαλλοντικές συνθήκες θερμοκρασία φωτισμός υγρασία αερισμός ιδιωτικότητα και όχι παρενοχλήσεις

ησυχία ή ευχάριστοι ήρεμοι ήχοι πχ ήχοι της φύσης νερό θρόισμα φύλλων κελάηδημα πουλιών ή ήρεμη μουσική ή χαμηλές φωνές ανθρώπων

Συνήθως είναι κλειστοί ιδιωτικοί χώροι που πληρούν τις περισσότερες από αυτές τις προϋποθέσεις όμως αντίστοιχες συνθήκες μπορούν να εξασφαλιστούν και σε υπαίθριους ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους Οι ανοιχτοί χώροι προσφέρουν τα επιπλέον πλεονεκτήματα του καθαρού αέρα και της επαφής με τα στοιχεία της φύσης τον ήλιο ίσως το νερό

4

(βρύσες συντριβάνια θέα στη θάλασσα) και το πράσινο (πάρκο μεγάλα δέντρα με σκιά και δροσιά) της φυσικής δροσιάς το καλοκαίρι και του ήλιου το χειμώνα (φωτ 3 φωτ 4)

φωτ 3 φωτ 4

Το σημαντικότερο πλεονέκτημα ίσως να είναι ότι εκτός σπιτιού οι νέες μητέρες μπορούν να έρθουν σε επαφή με άλλους ανθρώπους (φωτ 5 φωτ 6) με τρόπο που επιλέγουν οι ίδιες σε μέρη που να συνδυάζουν ποιότητες του ιδιωτικού και του δημόσιου μέρη όπου να μην αισθάνονται απομονωμένες αλλά ούτε και εκτεθειμένες που να μην είναι εντελώς ανοιχτοί σε κοινή θέα αλλά ημιπροστατευμένοι που να παρέχουν ιδιωτικότητα σε ένα οικείο μικροπεριβάλλον

φωτ 5 φωτ 6

Προτιμούν χώρους που να μην είναι απλώς περάσματα-χώροι κίνησης και συνεχούς ροής αλλά χώροι στάσεις και ξεκούρασης που να διευκολύνουν τη χαλάρωση σε εσοχές σε υποχώρηση με κάποιου είδους φράγματα στην θέα και στην κίνηση Ταυτόχρονα συνήθως επιθυμούν τη δυνατότητα επικοινωνίας με τους άλλους ανθρώπους η μητρότητα είναι άλλωστε μια κοινωνική δραστηριότητα εξ ορισμού

Ιδανικά θα αναζητήσουν ζεστούς φιλόξενους χώρους που δεν ικανοποιούν μόνο την όραση αλλά και τις άλλες σωματικές αισθήσεις (ακοή μυρωδιές γεύσεις) και κυρίως κιναισθητική αντίληψη) Η μικροκλίμακα και οι υφές παίζουν μεγαλύτερο ρόλο παρά η μορφή και το design Ένας κατάλληλος χώρος για το θηλασμό μπορεί να αντίθετο του μνημειακού χώρου δεν προσπαθεί να επιβάλλει μία εξουσία ή μια ιδέα αλλά να προσφέρει δυνατότητες ηρεμίας και συνεύρεσης

Ελλείψει όμως κατάλληλων κοινόχρηστων χώρων για τη χαλάρωση και την ιδιωτικότητα που απαιτείται για το θηλασμό οι μητέρες συχνά χρησιμοποιούν μέρη τα οποία προορίζονται για άλλες χρήσεις και δεν είναι πάντα αρκετά φιλόξενα για μια τέτοια δραστηριότητα όπως καφετέριες και εμπορικά κέντρα Οι ημιιδιωτικοί χώροι αναψυχής και της κατανάλωσης μπορεί να προσφέρουν προστασία από τις καιρικές συνθήκες αλλά όχι την αναγκαία ιδιωτικότητα ή αίσθηση προσωπικού ελέγχου Είναι μέρη που ανήκουν σε άλλα πρόσωπα και όχι στο κοινό ελεγχόμενα πεδία καταναλωτισμού και ανταγωνισμού τόποι που laquoδεν χρειάζονται την δική μας συμμετοχή ούτε τα δικά μας υλικά σώματαraquo (Lyotard 1991 στο Leach 1997 276)

5

5 Οι χώροι της άμεσης εμπειρίας του θηλασμούΑντίθετα ο δημόσιος θηλασμός μπορεί να αποτελέσει μια αφορμή για

το σχεδιασμό νέων αστικών τόπων βασισμένου στην άμεση εμπειρία του σώματος όπου να υποστηρίζονται νέες χρήσεις νέες μορφές υφές και ροές νέες εννοιολογήσεις του σώματος και του χώρου καθώς και της σχέσης μας με τη φύση

laquoΌταν αφήσουμε τα νερά της μήτρας πρέπει να κατασκευάσουμε ένα χώρο για τον εαυτό μας στον αέρα για το υπόλοιπο του χρόνου μας στη γηmdashαέρα στον οποίο θα μπορούμε να αναπνεύσουμε και να τραγουδήσουμε ελεύθερα στον οποίο θα μπορούμε να δρούμε και να κινούμαστε κατά τη βούληση μας Κάποτε ήμασταν ψάρια Φαίνεται ότι είμαστε προορισμένοι να γίνουμε πουλιάraquo (Irigaray 1993 στο Franck amp Lepori 200766)

Για να συμβεί αυτό ο σχεδιασμός αυτών των δημόσιων χώρων θα πρέπει να ακολουθεί αρχές διαφορετικές από αυτές των κλασικών μνημειακών διαμορφώσεων της μοντερνιστικής γεωμετρικής καθαρότητας ή μιας περιπέτειας μορφολογικών αναζητήσεων Απομακρυνόμενη από την επιδίωξη της τέλειας μορφής που θα ικανοποιεί την όραση η αρχιτεκτονική μπορεί να στραφεί στην ικανοποίηση των ψυχοσωματικών αναγκών στην άμεση εμπειρία και στην υλικότητα των αισθήσεων στον laquoαισθητηριακό ρεαλισμό σε αντίθεση με τον εννοιολογικό ιδεαλισμόraquo Μια laquoαναχώρηση από την κυρίαρχη οπτική και αρσενική ατμόσφαιρα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής προς μια απτική και θηλυκή ευαισθησίαraquo (Pallasmaa 2000) που αναδεικνύεται από το θηλασμό μπορεί να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά σε νέους τόπους και τρόπους σχεδιασμού και κατοίκησης Μπορεί να δημιουργήσει μέρη όπου η ευαίσθητη ομάδα των μητέρων και των παιδιών που θηλάζουν θα έχουν τη δυνατότητα να ορίσουν τον δικό τους προσωπικό χώρο μέσα στα αστικό τοπίο αλλά και οποιοιδήποτε άλλοι κάτοικοι της πόλης θα μπορούν να απολαύσουν στιγμές ξεκούρασης και ιδιωτικότητας σε ένα προστατευμένο περιβάλλον μικρής κλίμακας που θα συνδιαλέγεται με τη μεγαλύτερη κλίμακα της αστικής ζωής

Μπορεί να γίνει μια ευκαιρία για την άρση της διάκρισης ανάμεσα σε ιδιωτικό και δημόσιο για τη δημιουργία ενός laquoτρίτουraquo χώρου που να συνδυάζει ποιότητες του ιδιωτικού και του δημόσιου νέων τόπων που να διευκολύνουν την ομαλή συνύπαρξη μέσω του σεβασμού της ιδιωτικότητας και της κατανόησης των αναγκών των άλλων ταυτόχρονα υποστηρίζοντας τις δυνατότητες επικοινωνίας Εμμέσως μπορεί να προωθήσουν έτσι τη συντροφικότητα την αλληλεγγύη και την αλληλοϋποστήριξη

Υποσημειώσεις1 Νέες μητέρες με τα μωρά τους δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν στην πόλη τις λάθος ώρες ή στα λάθος μέρη πχ σε ταβέρνες εστιατόρια και καφετέριες αντιμετωπίζονται με καχυποψία όταν προσπαθούν να συμμετάσχουν σε δημόσιες δραστηριότητες δεν γίνονται δεκτές σε χώρους εργασίας ακόμη και αν τα μωρά τους δεν ενοχλούν 2 Τα παγκάκια πχ σε μια επίπεδη πλατεία οργανωμένη με έναν ομοιόμορφο τρόπο χωρίς διαφοροποιήσεις σε κάτοψη και τομή δεν προσφέρουν μέρη όπου μια μητέρα θα μπορεί να βρει μια laquoγωνιάraquo για να νιώσει άνετα να χαλαρώσει και να θηλάσει

Βιβλιογραφία

6

Franck K A amp Lepori R B (2007) Architecture from the Inside Out Chichester Wiley amp SonsHaraway Donna J (1991) lsquoSituated Knowledges The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspectiversquo στο Simians Cyborgs and Women The Reinvention of Nature London Free Association Books σσ 183-201La Leche League International (2004) The Womanly Art of Breastfeeding Schamburg Illinois LLLILyotard J-F (1991) Domus and Megalopolis Στο Leach N (Επιμ) (1997) Rethinking Architecture ndash a Reader in Cultural Theory (σσ 256-264) London New York RoutledgeMcDowell L amp Sharp J P (Επιμ) (1997) Space Gender Knowledge Feminist Readings (Readers in Geography) LondonArnoldRendell J (2000) lsquoIntroduction lsquoGender Space Architecturersquo lsquoστο Rendell (2000) Στο Rendell J Penner B amp Borden I (Επιμ) (2000) Gender Space Architecture London RoutledgePallasmaa J (2000) Hapticity and time notes on fragile architecture Architectural Review 207(1239) σσ 78-85Whitford Margaret (Επιμ) (1991) The Irigaray Reader Oxford amp Cambridge Massachusetts Blackwell σσ 118-132Yalom M (2006) Η ιστορία του γυναικείου στήθους Αθήνα Άγρα

Μυρτώ Χρονάκη Αρχιτέκτων μηχανικός DipArch UCL UK υποψήφια διδάκτωρ ΑΠΘ Σύμβουλος Θηλασμού La Leche League InternationalΚωνσταντά 262 Βόλος 38222myrto ch gmail com

Extended summaryThe intermediate space of breastfeeding a private practice in public spacesMyrto Chronaki

Despite the fact that the distinction between private and public and its correlation with the female-male pair has been repeatedly and persuasively contested by feminist thought and urban theory in critical phases in womensrsquo lives such as motherhood it appears anew Breastfeeding is such an instance in public spaces of the city it is regarded with apprehension or downright negatively Thus the lsquotraditionalrsquo positioning of mothers in the private sphere identified with passivity and with nature is indirectly enforced and distinguished from the public sphere the active element and lsquocivilizationrsquo Public breastfeeding though has the potential of putting this symbolic universe of binary pairs of western culture in danger it reminds us that despite all our advances in science and technology we are still dependent on nature and on the physiological processes of the female body for our reproduction and survival The conventional distinction between male and female and the corresponding evaluation of gendered roles is challenged by the practices and views of breastfeeding mothers Breastfeeding is an activity that combines the public and the private therefore it requires and ldquoproducesrdquo spaces that need to be both The mothers themselves feel more comfortable in places that offer some protection both from public activities and weather conditions but also provide chances for interaction with people and contact with the elements of nature If given the chance

7

μέρος της ανθρώπινης ιστορίας η επιβίωση μας εξαρτιόταν από αυτό Μία μητέρα που θηλάζει εντάσσεται εξ ορισμού στη δημόσια σφαίρα ταυτίζεται με το γένος των θηλαστικών με τα εκατομμύρια των γυναικών που θήλασαν πριν από αυτήν εκτελεί μία φυσική διαδικασία που αποτελεί προϋπόθεση για τη συνέχιση της κοινωνίας Όπως η εγκυμοσύνη και η γέννα μάς υπενθυμίζει ότι είμαστε ακόμη απόλυτα εξαρτημένοι από αυτές τις λειτουργίες του γυναικείου σώματος για την αναπαραγωγή και την επιβίωση μας παρrsquo όλες τις προόδους μας στην επιστήμη και την τεχνολογία Η αμηχανία και η μη-αποδοχή του θηλασμού σχετίζεται αναμφίβολα με τη διαταραγμένη σχέση μας με τη φύση Καθώς θεωρούμε ότι είμαστε προϊόντα του πολιτισμού αυτή η εξάρτηση μπορεί να προκαλέσει ψυχικές διαταραχές σε πολλούς ανθρώπους ακόμη και σε επαγγελματίες της υγείας Οι παιδίατροι είναι οι πρώτοι που παθαίνουν σύγχυση με το θηλασμό Έτσι προσπαθούμε να περιορίσουμε το θηλασμό σε μέρη όπως η ιδιωτική κατοικία όπου δεν θα γίνεται αντιληπτός Όταν συμβαίνει σε δημόσιο χώρο γίνεται άμεσα εμφανές ότι εξαρτώμαστε από τις φυσικές διαδικασίες για την επιβίωση μας Το να βλέπουμε μία μητέρα που θηλάζει σε μια πλατεία ή σε ένα εμπορικό κέντρο σε χώρους του πολιτισμού δηλαδή αποτελεί ήδη μια αντίφαση και μια αμφισβήτηση των διπόλων ιδιωτικό-δημόοσιο φύση-πολιτισμός γυναίκα-άνδρας Μπορεί να κλονίσει τη σταθερότητα των πατριαρχικών ιδεολογιών Ο θηλασμός μάς δείχνει ότι δεν είναι πάντα το ανδρικό στοιχείο ο πολιτισμός και η τεχνολογία που παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο στην επιβίωση και στην ποιότητα ζωής μαςmdashστην πραγματικότητα μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα δίνοντας μεγαλύτερη σημασία στα αντίθετα τους Η κατώτερη θέση της γυναίκας ως προσώπου λιγότερου σημαντικού από τον άνδρα αμφισβητείται έμπρακτα όταν αποδεικνύεται πέρα από κάθε αμφιβολία ότι κάθε νέο μέλος της κοινωνίας προέρχεται από τη μητέρα και μάλιστα από το σώμα της Ο δημόσιος θηλασμός γίνεται μερικές φορές μία πολιτική δήλωση για τις ικανότητες και τα δικαιώματα της γυναίκας

4 Οι χώροι όπου θηλάζουν οι μητέρεςΜια άλλη αντίληψη για το θηλασμό και τη μητρότητα θα μπορούσε να

ενισχυθεί από διαφορετικές συμπεριφορές που θα υποστηρίζονται από διαφορετικούς χώρους ιδιωτικούς και δημόσιους Ο χώρος αλληλεπιδρά με τις ανθρώπινες δραστηριότητες για να συγκροτήσει ή να αναπαράγει διαφορετικές κοινωνικές αντιλήψεις

Αν και ο θηλασμός είναι μια πρακτική που μπορεί να εφαρμοστεί οπουδήποτε βρίσκεται η μητέρα και το παιδί έχει παρατηρηθεί ότι οι γυναίκες αλλά και τα μωρά τους αισθάνονται πιο άνετα και θηλάζουν καλύτερα όταν ισχύουν ορισμένες προϋποθέσεις

ένας άνετος χώρος με βολικά καθίσματα μαλακά αλλά σταθερά ή ακόμη και φυσικά δάπεδα από άμμο ή γρασίδι

καλές περιβαλλοντικές συνθήκες θερμοκρασία φωτισμός υγρασία αερισμός ιδιωτικότητα και όχι παρενοχλήσεις

ησυχία ή ευχάριστοι ήρεμοι ήχοι πχ ήχοι της φύσης νερό θρόισμα φύλλων κελάηδημα πουλιών ή ήρεμη μουσική ή χαμηλές φωνές ανθρώπων

Συνήθως είναι κλειστοί ιδιωτικοί χώροι που πληρούν τις περισσότερες από αυτές τις προϋποθέσεις όμως αντίστοιχες συνθήκες μπορούν να εξασφαλιστούν και σε υπαίθριους ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους Οι ανοιχτοί χώροι προσφέρουν τα επιπλέον πλεονεκτήματα του καθαρού αέρα και της επαφής με τα στοιχεία της φύσης τον ήλιο ίσως το νερό

4

(βρύσες συντριβάνια θέα στη θάλασσα) και το πράσινο (πάρκο μεγάλα δέντρα με σκιά και δροσιά) της φυσικής δροσιάς το καλοκαίρι και του ήλιου το χειμώνα (φωτ 3 φωτ 4)

φωτ 3 φωτ 4

Το σημαντικότερο πλεονέκτημα ίσως να είναι ότι εκτός σπιτιού οι νέες μητέρες μπορούν να έρθουν σε επαφή με άλλους ανθρώπους (φωτ 5 φωτ 6) με τρόπο που επιλέγουν οι ίδιες σε μέρη που να συνδυάζουν ποιότητες του ιδιωτικού και του δημόσιου μέρη όπου να μην αισθάνονται απομονωμένες αλλά ούτε και εκτεθειμένες που να μην είναι εντελώς ανοιχτοί σε κοινή θέα αλλά ημιπροστατευμένοι που να παρέχουν ιδιωτικότητα σε ένα οικείο μικροπεριβάλλον

φωτ 5 φωτ 6

Προτιμούν χώρους που να μην είναι απλώς περάσματα-χώροι κίνησης και συνεχούς ροής αλλά χώροι στάσεις και ξεκούρασης που να διευκολύνουν τη χαλάρωση σε εσοχές σε υποχώρηση με κάποιου είδους φράγματα στην θέα και στην κίνηση Ταυτόχρονα συνήθως επιθυμούν τη δυνατότητα επικοινωνίας με τους άλλους ανθρώπους η μητρότητα είναι άλλωστε μια κοινωνική δραστηριότητα εξ ορισμού

Ιδανικά θα αναζητήσουν ζεστούς φιλόξενους χώρους που δεν ικανοποιούν μόνο την όραση αλλά και τις άλλες σωματικές αισθήσεις (ακοή μυρωδιές γεύσεις) και κυρίως κιναισθητική αντίληψη) Η μικροκλίμακα και οι υφές παίζουν μεγαλύτερο ρόλο παρά η μορφή και το design Ένας κατάλληλος χώρος για το θηλασμό μπορεί να αντίθετο του μνημειακού χώρου δεν προσπαθεί να επιβάλλει μία εξουσία ή μια ιδέα αλλά να προσφέρει δυνατότητες ηρεμίας και συνεύρεσης

Ελλείψει όμως κατάλληλων κοινόχρηστων χώρων για τη χαλάρωση και την ιδιωτικότητα που απαιτείται για το θηλασμό οι μητέρες συχνά χρησιμοποιούν μέρη τα οποία προορίζονται για άλλες χρήσεις και δεν είναι πάντα αρκετά φιλόξενα για μια τέτοια δραστηριότητα όπως καφετέριες και εμπορικά κέντρα Οι ημιιδιωτικοί χώροι αναψυχής και της κατανάλωσης μπορεί να προσφέρουν προστασία από τις καιρικές συνθήκες αλλά όχι την αναγκαία ιδιωτικότητα ή αίσθηση προσωπικού ελέγχου Είναι μέρη που ανήκουν σε άλλα πρόσωπα και όχι στο κοινό ελεγχόμενα πεδία καταναλωτισμού και ανταγωνισμού τόποι που laquoδεν χρειάζονται την δική μας συμμετοχή ούτε τα δικά μας υλικά σώματαraquo (Lyotard 1991 στο Leach 1997 276)

5

5 Οι χώροι της άμεσης εμπειρίας του θηλασμούΑντίθετα ο δημόσιος θηλασμός μπορεί να αποτελέσει μια αφορμή για

το σχεδιασμό νέων αστικών τόπων βασισμένου στην άμεση εμπειρία του σώματος όπου να υποστηρίζονται νέες χρήσεις νέες μορφές υφές και ροές νέες εννοιολογήσεις του σώματος και του χώρου καθώς και της σχέσης μας με τη φύση

laquoΌταν αφήσουμε τα νερά της μήτρας πρέπει να κατασκευάσουμε ένα χώρο για τον εαυτό μας στον αέρα για το υπόλοιπο του χρόνου μας στη γηmdashαέρα στον οποίο θα μπορούμε να αναπνεύσουμε και να τραγουδήσουμε ελεύθερα στον οποίο θα μπορούμε να δρούμε και να κινούμαστε κατά τη βούληση μας Κάποτε ήμασταν ψάρια Φαίνεται ότι είμαστε προορισμένοι να γίνουμε πουλιάraquo (Irigaray 1993 στο Franck amp Lepori 200766)

Για να συμβεί αυτό ο σχεδιασμός αυτών των δημόσιων χώρων θα πρέπει να ακολουθεί αρχές διαφορετικές από αυτές των κλασικών μνημειακών διαμορφώσεων της μοντερνιστικής γεωμετρικής καθαρότητας ή μιας περιπέτειας μορφολογικών αναζητήσεων Απομακρυνόμενη από την επιδίωξη της τέλειας μορφής που θα ικανοποιεί την όραση η αρχιτεκτονική μπορεί να στραφεί στην ικανοποίηση των ψυχοσωματικών αναγκών στην άμεση εμπειρία και στην υλικότητα των αισθήσεων στον laquoαισθητηριακό ρεαλισμό σε αντίθεση με τον εννοιολογικό ιδεαλισμόraquo Μια laquoαναχώρηση από την κυρίαρχη οπτική και αρσενική ατμόσφαιρα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής προς μια απτική και θηλυκή ευαισθησίαraquo (Pallasmaa 2000) που αναδεικνύεται από το θηλασμό μπορεί να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά σε νέους τόπους και τρόπους σχεδιασμού και κατοίκησης Μπορεί να δημιουργήσει μέρη όπου η ευαίσθητη ομάδα των μητέρων και των παιδιών που θηλάζουν θα έχουν τη δυνατότητα να ορίσουν τον δικό τους προσωπικό χώρο μέσα στα αστικό τοπίο αλλά και οποιοιδήποτε άλλοι κάτοικοι της πόλης θα μπορούν να απολαύσουν στιγμές ξεκούρασης και ιδιωτικότητας σε ένα προστατευμένο περιβάλλον μικρής κλίμακας που θα συνδιαλέγεται με τη μεγαλύτερη κλίμακα της αστικής ζωής

Μπορεί να γίνει μια ευκαιρία για την άρση της διάκρισης ανάμεσα σε ιδιωτικό και δημόσιο για τη δημιουργία ενός laquoτρίτουraquo χώρου που να συνδυάζει ποιότητες του ιδιωτικού και του δημόσιου νέων τόπων που να διευκολύνουν την ομαλή συνύπαρξη μέσω του σεβασμού της ιδιωτικότητας και της κατανόησης των αναγκών των άλλων ταυτόχρονα υποστηρίζοντας τις δυνατότητες επικοινωνίας Εμμέσως μπορεί να προωθήσουν έτσι τη συντροφικότητα την αλληλεγγύη και την αλληλοϋποστήριξη

Υποσημειώσεις1 Νέες μητέρες με τα μωρά τους δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν στην πόλη τις λάθος ώρες ή στα λάθος μέρη πχ σε ταβέρνες εστιατόρια και καφετέριες αντιμετωπίζονται με καχυποψία όταν προσπαθούν να συμμετάσχουν σε δημόσιες δραστηριότητες δεν γίνονται δεκτές σε χώρους εργασίας ακόμη και αν τα μωρά τους δεν ενοχλούν 2 Τα παγκάκια πχ σε μια επίπεδη πλατεία οργανωμένη με έναν ομοιόμορφο τρόπο χωρίς διαφοροποιήσεις σε κάτοψη και τομή δεν προσφέρουν μέρη όπου μια μητέρα θα μπορεί να βρει μια laquoγωνιάraquo για να νιώσει άνετα να χαλαρώσει και να θηλάσει

Βιβλιογραφία

6

Franck K A amp Lepori R B (2007) Architecture from the Inside Out Chichester Wiley amp SonsHaraway Donna J (1991) lsquoSituated Knowledges The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspectiversquo στο Simians Cyborgs and Women The Reinvention of Nature London Free Association Books σσ 183-201La Leche League International (2004) The Womanly Art of Breastfeeding Schamburg Illinois LLLILyotard J-F (1991) Domus and Megalopolis Στο Leach N (Επιμ) (1997) Rethinking Architecture ndash a Reader in Cultural Theory (σσ 256-264) London New York RoutledgeMcDowell L amp Sharp J P (Επιμ) (1997) Space Gender Knowledge Feminist Readings (Readers in Geography) LondonArnoldRendell J (2000) lsquoIntroduction lsquoGender Space Architecturersquo lsquoστο Rendell (2000) Στο Rendell J Penner B amp Borden I (Επιμ) (2000) Gender Space Architecture London RoutledgePallasmaa J (2000) Hapticity and time notes on fragile architecture Architectural Review 207(1239) σσ 78-85Whitford Margaret (Επιμ) (1991) The Irigaray Reader Oxford amp Cambridge Massachusetts Blackwell σσ 118-132Yalom M (2006) Η ιστορία του γυναικείου στήθους Αθήνα Άγρα

Μυρτώ Χρονάκη Αρχιτέκτων μηχανικός DipArch UCL UK υποψήφια διδάκτωρ ΑΠΘ Σύμβουλος Θηλασμού La Leche League InternationalΚωνσταντά 262 Βόλος 38222myrto ch gmail com

Extended summaryThe intermediate space of breastfeeding a private practice in public spacesMyrto Chronaki

Despite the fact that the distinction between private and public and its correlation with the female-male pair has been repeatedly and persuasively contested by feminist thought and urban theory in critical phases in womensrsquo lives such as motherhood it appears anew Breastfeeding is such an instance in public spaces of the city it is regarded with apprehension or downright negatively Thus the lsquotraditionalrsquo positioning of mothers in the private sphere identified with passivity and with nature is indirectly enforced and distinguished from the public sphere the active element and lsquocivilizationrsquo Public breastfeeding though has the potential of putting this symbolic universe of binary pairs of western culture in danger it reminds us that despite all our advances in science and technology we are still dependent on nature and on the physiological processes of the female body for our reproduction and survival The conventional distinction between male and female and the corresponding evaluation of gendered roles is challenged by the practices and views of breastfeeding mothers Breastfeeding is an activity that combines the public and the private therefore it requires and ldquoproducesrdquo spaces that need to be both The mothers themselves feel more comfortable in places that offer some protection both from public activities and weather conditions but also provide chances for interaction with people and contact with the elements of nature If given the chance

7

(βρύσες συντριβάνια θέα στη θάλασσα) και το πράσινο (πάρκο μεγάλα δέντρα με σκιά και δροσιά) της φυσικής δροσιάς το καλοκαίρι και του ήλιου το χειμώνα (φωτ 3 φωτ 4)

φωτ 3 φωτ 4

Το σημαντικότερο πλεονέκτημα ίσως να είναι ότι εκτός σπιτιού οι νέες μητέρες μπορούν να έρθουν σε επαφή με άλλους ανθρώπους (φωτ 5 φωτ 6) με τρόπο που επιλέγουν οι ίδιες σε μέρη που να συνδυάζουν ποιότητες του ιδιωτικού και του δημόσιου μέρη όπου να μην αισθάνονται απομονωμένες αλλά ούτε και εκτεθειμένες που να μην είναι εντελώς ανοιχτοί σε κοινή θέα αλλά ημιπροστατευμένοι που να παρέχουν ιδιωτικότητα σε ένα οικείο μικροπεριβάλλον

φωτ 5 φωτ 6

Προτιμούν χώρους που να μην είναι απλώς περάσματα-χώροι κίνησης και συνεχούς ροής αλλά χώροι στάσεις και ξεκούρασης που να διευκολύνουν τη χαλάρωση σε εσοχές σε υποχώρηση με κάποιου είδους φράγματα στην θέα και στην κίνηση Ταυτόχρονα συνήθως επιθυμούν τη δυνατότητα επικοινωνίας με τους άλλους ανθρώπους η μητρότητα είναι άλλωστε μια κοινωνική δραστηριότητα εξ ορισμού

Ιδανικά θα αναζητήσουν ζεστούς φιλόξενους χώρους που δεν ικανοποιούν μόνο την όραση αλλά και τις άλλες σωματικές αισθήσεις (ακοή μυρωδιές γεύσεις) και κυρίως κιναισθητική αντίληψη) Η μικροκλίμακα και οι υφές παίζουν μεγαλύτερο ρόλο παρά η μορφή και το design Ένας κατάλληλος χώρος για το θηλασμό μπορεί να αντίθετο του μνημειακού χώρου δεν προσπαθεί να επιβάλλει μία εξουσία ή μια ιδέα αλλά να προσφέρει δυνατότητες ηρεμίας και συνεύρεσης

Ελλείψει όμως κατάλληλων κοινόχρηστων χώρων για τη χαλάρωση και την ιδιωτικότητα που απαιτείται για το θηλασμό οι μητέρες συχνά χρησιμοποιούν μέρη τα οποία προορίζονται για άλλες χρήσεις και δεν είναι πάντα αρκετά φιλόξενα για μια τέτοια δραστηριότητα όπως καφετέριες και εμπορικά κέντρα Οι ημιιδιωτικοί χώροι αναψυχής και της κατανάλωσης μπορεί να προσφέρουν προστασία από τις καιρικές συνθήκες αλλά όχι την αναγκαία ιδιωτικότητα ή αίσθηση προσωπικού ελέγχου Είναι μέρη που ανήκουν σε άλλα πρόσωπα και όχι στο κοινό ελεγχόμενα πεδία καταναλωτισμού και ανταγωνισμού τόποι που laquoδεν χρειάζονται την δική μας συμμετοχή ούτε τα δικά μας υλικά σώματαraquo (Lyotard 1991 στο Leach 1997 276)

5

5 Οι χώροι της άμεσης εμπειρίας του θηλασμούΑντίθετα ο δημόσιος θηλασμός μπορεί να αποτελέσει μια αφορμή για

το σχεδιασμό νέων αστικών τόπων βασισμένου στην άμεση εμπειρία του σώματος όπου να υποστηρίζονται νέες χρήσεις νέες μορφές υφές και ροές νέες εννοιολογήσεις του σώματος και του χώρου καθώς και της σχέσης μας με τη φύση

laquoΌταν αφήσουμε τα νερά της μήτρας πρέπει να κατασκευάσουμε ένα χώρο για τον εαυτό μας στον αέρα για το υπόλοιπο του χρόνου μας στη γηmdashαέρα στον οποίο θα μπορούμε να αναπνεύσουμε και να τραγουδήσουμε ελεύθερα στον οποίο θα μπορούμε να δρούμε και να κινούμαστε κατά τη βούληση μας Κάποτε ήμασταν ψάρια Φαίνεται ότι είμαστε προορισμένοι να γίνουμε πουλιάraquo (Irigaray 1993 στο Franck amp Lepori 200766)

Για να συμβεί αυτό ο σχεδιασμός αυτών των δημόσιων χώρων θα πρέπει να ακολουθεί αρχές διαφορετικές από αυτές των κλασικών μνημειακών διαμορφώσεων της μοντερνιστικής γεωμετρικής καθαρότητας ή μιας περιπέτειας μορφολογικών αναζητήσεων Απομακρυνόμενη από την επιδίωξη της τέλειας μορφής που θα ικανοποιεί την όραση η αρχιτεκτονική μπορεί να στραφεί στην ικανοποίηση των ψυχοσωματικών αναγκών στην άμεση εμπειρία και στην υλικότητα των αισθήσεων στον laquoαισθητηριακό ρεαλισμό σε αντίθεση με τον εννοιολογικό ιδεαλισμόraquo Μια laquoαναχώρηση από την κυρίαρχη οπτική και αρσενική ατμόσφαιρα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής προς μια απτική και θηλυκή ευαισθησίαraquo (Pallasmaa 2000) που αναδεικνύεται από το θηλασμό μπορεί να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά σε νέους τόπους και τρόπους σχεδιασμού και κατοίκησης Μπορεί να δημιουργήσει μέρη όπου η ευαίσθητη ομάδα των μητέρων και των παιδιών που θηλάζουν θα έχουν τη δυνατότητα να ορίσουν τον δικό τους προσωπικό χώρο μέσα στα αστικό τοπίο αλλά και οποιοιδήποτε άλλοι κάτοικοι της πόλης θα μπορούν να απολαύσουν στιγμές ξεκούρασης και ιδιωτικότητας σε ένα προστατευμένο περιβάλλον μικρής κλίμακας που θα συνδιαλέγεται με τη μεγαλύτερη κλίμακα της αστικής ζωής

Μπορεί να γίνει μια ευκαιρία για την άρση της διάκρισης ανάμεσα σε ιδιωτικό και δημόσιο για τη δημιουργία ενός laquoτρίτουraquo χώρου που να συνδυάζει ποιότητες του ιδιωτικού και του δημόσιου νέων τόπων που να διευκολύνουν την ομαλή συνύπαρξη μέσω του σεβασμού της ιδιωτικότητας και της κατανόησης των αναγκών των άλλων ταυτόχρονα υποστηρίζοντας τις δυνατότητες επικοινωνίας Εμμέσως μπορεί να προωθήσουν έτσι τη συντροφικότητα την αλληλεγγύη και την αλληλοϋποστήριξη

Υποσημειώσεις1 Νέες μητέρες με τα μωρά τους δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν στην πόλη τις λάθος ώρες ή στα λάθος μέρη πχ σε ταβέρνες εστιατόρια και καφετέριες αντιμετωπίζονται με καχυποψία όταν προσπαθούν να συμμετάσχουν σε δημόσιες δραστηριότητες δεν γίνονται δεκτές σε χώρους εργασίας ακόμη και αν τα μωρά τους δεν ενοχλούν 2 Τα παγκάκια πχ σε μια επίπεδη πλατεία οργανωμένη με έναν ομοιόμορφο τρόπο χωρίς διαφοροποιήσεις σε κάτοψη και τομή δεν προσφέρουν μέρη όπου μια μητέρα θα μπορεί να βρει μια laquoγωνιάraquo για να νιώσει άνετα να χαλαρώσει και να θηλάσει

Βιβλιογραφία

6

Franck K A amp Lepori R B (2007) Architecture from the Inside Out Chichester Wiley amp SonsHaraway Donna J (1991) lsquoSituated Knowledges The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspectiversquo στο Simians Cyborgs and Women The Reinvention of Nature London Free Association Books σσ 183-201La Leche League International (2004) The Womanly Art of Breastfeeding Schamburg Illinois LLLILyotard J-F (1991) Domus and Megalopolis Στο Leach N (Επιμ) (1997) Rethinking Architecture ndash a Reader in Cultural Theory (σσ 256-264) London New York RoutledgeMcDowell L amp Sharp J P (Επιμ) (1997) Space Gender Knowledge Feminist Readings (Readers in Geography) LondonArnoldRendell J (2000) lsquoIntroduction lsquoGender Space Architecturersquo lsquoστο Rendell (2000) Στο Rendell J Penner B amp Borden I (Επιμ) (2000) Gender Space Architecture London RoutledgePallasmaa J (2000) Hapticity and time notes on fragile architecture Architectural Review 207(1239) σσ 78-85Whitford Margaret (Επιμ) (1991) The Irigaray Reader Oxford amp Cambridge Massachusetts Blackwell σσ 118-132Yalom M (2006) Η ιστορία του γυναικείου στήθους Αθήνα Άγρα

Μυρτώ Χρονάκη Αρχιτέκτων μηχανικός DipArch UCL UK υποψήφια διδάκτωρ ΑΠΘ Σύμβουλος Θηλασμού La Leche League InternationalΚωνσταντά 262 Βόλος 38222myrto ch gmail com

Extended summaryThe intermediate space of breastfeeding a private practice in public spacesMyrto Chronaki

Despite the fact that the distinction between private and public and its correlation with the female-male pair has been repeatedly and persuasively contested by feminist thought and urban theory in critical phases in womensrsquo lives such as motherhood it appears anew Breastfeeding is such an instance in public spaces of the city it is regarded with apprehension or downright negatively Thus the lsquotraditionalrsquo positioning of mothers in the private sphere identified with passivity and with nature is indirectly enforced and distinguished from the public sphere the active element and lsquocivilizationrsquo Public breastfeeding though has the potential of putting this symbolic universe of binary pairs of western culture in danger it reminds us that despite all our advances in science and technology we are still dependent on nature and on the physiological processes of the female body for our reproduction and survival The conventional distinction between male and female and the corresponding evaluation of gendered roles is challenged by the practices and views of breastfeeding mothers Breastfeeding is an activity that combines the public and the private therefore it requires and ldquoproducesrdquo spaces that need to be both The mothers themselves feel more comfortable in places that offer some protection both from public activities and weather conditions but also provide chances for interaction with people and contact with the elements of nature If given the chance

7

5 Οι χώροι της άμεσης εμπειρίας του θηλασμούΑντίθετα ο δημόσιος θηλασμός μπορεί να αποτελέσει μια αφορμή για

το σχεδιασμό νέων αστικών τόπων βασισμένου στην άμεση εμπειρία του σώματος όπου να υποστηρίζονται νέες χρήσεις νέες μορφές υφές και ροές νέες εννοιολογήσεις του σώματος και του χώρου καθώς και της σχέσης μας με τη φύση

laquoΌταν αφήσουμε τα νερά της μήτρας πρέπει να κατασκευάσουμε ένα χώρο για τον εαυτό μας στον αέρα για το υπόλοιπο του χρόνου μας στη γηmdashαέρα στον οποίο θα μπορούμε να αναπνεύσουμε και να τραγουδήσουμε ελεύθερα στον οποίο θα μπορούμε να δρούμε και να κινούμαστε κατά τη βούληση μας Κάποτε ήμασταν ψάρια Φαίνεται ότι είμαστε προορισμένοι να γίνουμε πουλιάraquo (Irigaray 1993 στο Franck amp Lepori 200766)

Για να συμβεί αυτό ο σχεδιασμός αυτών των δημόσιων χώρων θα πρέπει να ακολουθεί αρχές διαφορετικές από αυτές των κλασικών μνημειακών διαμορφώσεων της μοντερνιστικής γεωμετρικής καθαρότητας ή μιας περιπέτειας μορφολογικών αναζητήσεων Απομακρυνόμενη από την επιδίωξη της τέλειας μορφής που θα ικανοποιεί την όραση η αρχιτεκτονική μπορεί να στραφεί στην ικανοποίηση των ψυχοσωματικών αναγκών στην άμεση εμπειρία και στην υλικότητα των αισθήσεων στον laquoαισθητηριακό ρεαλισμό σε αντίθεση με τον εννοιολογικό ιδεαλισμόraquo Μια laquoαναχώρηση από την κυρίαρχη οπτική και αρσενική ατμόσφαιρα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής προς μια απτική και θηλυκή ευαισθησίαraquo (Pallasmaa 2000) που αναδεικνύεται από το θηλασμό μπορεί να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά σε νέους τόπους και τρόπους σχεδιασμού και κατοίκησης Μπορεί να δημιουργήσει μέρη όπου η ευαίσθητη ομάδα των μητέρων και των παιδιών που θηλάζουν θα έχουν τη δυνατότητα να ορίσουν τον δικό τους προσωπικό χώρο μέσα στα αστικό τοπίο αλλά και οποιοιδήποτε άλλοι κάτοικοι της πόλης θα μπορούν να απολαύσουν στιγμές ξεκούρασης και ιδιωτικότητας σε ένα προστατευμένο περιβάλλον μικρής κλίμακας που θα συνδιαλέγεται με τη μεγαλύτερη κλίμακα της αστικής ζωής

Μπορεί να γίνει μια ευκαιρία για την άρση της διάκρισης ανάμεσα σε ιδιωτικό και δημόσιο για τη δημιουργία ενός laquoτρίτουraquo χώρου που να συνδυάζει ποιότητες του ιδιωτικού και του δημόσιου νέων τόπων που να διευκολύνουν την ομαλή συνύπαρξη μέσω του σεβασμού της ιδιωτικότητας και της κατανόησης των αναγκών των άλλων ταυτόχρονα υποστηρίζοντας τις δυνατότητες επικοινωνίας Εμμέσως μπορεί να προωθήσουν έτσι τη συντροφικότητα την αλληλεγγύη και την αλληλοϋποστήριξη

Υποσημειώσεις1 Νέες μητέρες με τα μωρά τους δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν στην πόλη τις λάθος ώρες ή στα λάθος μέρη πχ σε ταβέρνες εστιατόρια και καφετέριες αντιμετωπίζονται με καχυποψία όταν προσπαθούν να συμμετάσχουν σε δημόσιες δραστηριότητες δεν γίνονται δεκτές σε χώρους εργασίας ακόμη και αν τα μωρά τους δεν ενοχλούν 2 Τα παγκάκια πχ σε μια επίπεδη πλατεία οργανωμένη με έναν ομοιόμορφο τρόπο χωρίς διαφοροποιήσεις σε κάτοψη και τομή δεν προσφέρουν μέρη όπου μια μητέρα θα μπορεί να βρει μια laquoγωνιάraquo για να νιώσει άνετα να χαλαρώσει και να θηλάσει

Βιβλιογραφία

6

Franck K A amp Lepori R B (2007) Architecture from the Inside Out Chichester Wiley amp SonsHaraway Donna J (1991) lsquoSituated Knowledges The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspectiversquo στο Simians Cyborgs and Women The Reinvention of Nature London Free Association Books σσ 183-201La Leche League International (2004) The Womanly Art of Breastfeeding Schamburg Illinois LLLILyotard J-F (1991) Domus and Megalopolis Στο Leach N (Επιμ) (1997) Rethinking Architecture ndash a Reader in Cultural Theory (σσ 256-264) London New York RoutledgeMcDowell L amp Sharp J P (Επιμ) (1997) Space Gender Knowledge Feminist Readings (Readers in Geography) LondonArnoldRendell J (2000) lsquoIntroduction lsquoGender Space Architecturersquo lsquoστο Rendell (2000) Στο Rendell J Penner B amp Borden I (Επιμ) (2000) Gender Space Architecture London RoutledgePallasmaa J (2000) Hapticity and time notes on fragile architecture Architectural Review 207(1239) σσ 78-85Whitford Margaret (Επιμ) (1991) The Irigaray Reader Oxford amp Cambridge Massachusetts Blackwell σσ 118-132Yalom M (2006) Η ιστορία του γυναικείου στήθους Αθήνα Άγρα

Μυρτώ Χρονάκη Αρχιτέκτων μηχανικός DipArch UCL UK υποψήφια διδάκτωρ ΑΠΘ Σύμβουλος Θηλασμού La Leche League InternationalΚωνσταντά 262 Βόλος 38222myrto ch gmail com

Extended summaryThe intermediate space of breastfeeding a private practice in public spacesMyrto Chronaki

Despite the fact that the distinction between private and public and its correlation with the female-male pair has been repeatedly and persuasively contested by feminist thought and urban theory in critical phases in womensrsquo lives such as motherhood it appears anew Breastfeeding is such an instance in public spaces of the city it is regarded with apprehension or downright negatively Thus the lsquotraditionalrsquo positioning of mothers in the private sphere identified with passivity and with nature is indirectly enforced and distinguished from the public sphere the active element and lsquocivilizationrsquo Public breastfeeding though has the potential of putting this symbolic universe of binary pairs of western culture in danger it reminds us that despite all our advances in science and technology we are still dependent on nature and on the physiological processes of the female body for our reproduction and survival The conventional distinction between male and female and the corresponding evaluation of gendered roles is challenged by the practices and views of breastfeeding mothers Breastfeeding is an activity that combines the public and the private therefore it requires and ldquoproducesrdquo spaces that need to be both The mothers themselves feel more comfortable in places that offer some protection both from public activities and weather conditions but also provide chances for interaction with people and contact with the elements of nature If given the chance

7

Franck K A amp Lepori R B (2007) Architecture from the Inside Out Chichester Wiley amp SonsHaraway Donna J (1991) lsquoSituated Knowledges The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspectiversquo στο Simians Cyborgs and Women The Reinvention of Nature London Free Association Books σσ 183-201La Leche League International (2004) The Womanly Art of Breastfeeding Schamburg Illinois LLLILyotard J-F (1991) Domus and Megalopolis Στο Leach N (Επιμ) (1997) Rethinking Architecture ndash a Reader in Cultural Theory (σσ 256-264) London New York RoutledgeMcDowell L amp Sharp J P (Επιμ) (1997) Space Gender Knowledge Feminist Readings (Readers in Geography) LondonArnoldRendell J (2000) lsquoIntroduction lsquoGender Space Architecturersquo lsquoστο Rendell (2000) Στο Rendell J Penner B amp Borden I (Επιμ) (2000) Gender Space Architecture London RoutledgePallasmaa J (2000) Hapticity and time notes on fragile architecture Architectural Review 207(1239) σσ 78-85Whitford Margaret (Επιμ) (1991) The Irigaray Reader Oxford amp Cambridge Massachusetts Blackwell σσ 118-132Yalom M (2006) Η ιστορία του γυναικείου στήθους Αθήνα Άγρα

Μυρτώ Χρονάκη Αρχιτέκτων μηχανικός DipArch UCL UK υποψήφια διδάκτωρ ΑΠΘ Σύμβουλος Θηλασμού La Leche League InternationalΚωνσταντά 262 Βόλος 38222myrto ch gmail com

Extended summaryThe intermediate space of breastfeeding a private practice in public spacesMyrto Chronaki

Despite the fact that the distinction between private and public and its correlation with the female-male pair has been repeatedly and persuasively contested by feminist thought and urban theory in critical phases in womensrsquo lives such as motherhood it appears anew Breastfeeding is such an instance in public spaces of the city it is regarded with apprehension or downright negatively Thus the lsquotraditionalrsquo positioning of mothers in the private sphere identified with passivity and with nature is indirectly enforced and distinguished from the public sphere the active element and lsquocivilizationrsquo Public breastfeeding though has the potential of putting this symbolic universe of binary pairs of western culture in danger it reminds us that despite all our advances in science and technology we are still dependent on nature and on the physiological processes of the female body for our reproduction and survival The conventional distinction between male and female and the corresponding evaluation of gendered roles is challenged by the practices and views of breastfeeding mothers Breastfeeding is an activity that combines the public and the private therefore it requires and ldquoproducesrdquo spaces that need to be both The mothers themselves feel more comfortable in places that offer some protection both from public activities and weather conditions but also provide chances for interaction with people and contact with the elements of nature If given the chance

7

they choose to nurse sitting close to water grass flowers birds the sunmdashplaces that satisfy both bodily and psychological needs For the creation of appropriate places we need recognition of the value of direct experience by the body and the senses beyond formal concerns and the visual syntax of monumental impressive forms or the morphological adventures of much of current architecture Breastfeeding in public and its requirements are not satisfied by the field of consumption and competition of market forces that covers much of our cities today it needs and simultaneously offers possibilities for the creation of new places which could support practices of mutual respect support and solidarity

Myrto ChronakiArchitect UCL UK PhD candidate Aristotle University of ThessalonikiLa Leche League Leader (breastfeeding counsellor)Konstanta 262 Volos 38222Tel 24210 30758 myrtochgmailcom

8