Ι. Εισαγωγή - από το γενικό στο ειδικό:Όσο προοδεύει η τεχνολογία, που αναπότρεπτα ελέγχεται από ανώνυμες οικονομικές και

πολιτικές εξουσίες, τόσο επιβεβαιώνεται το δυσάρεστο φαινόμενο της φαλκίδευσης της ανθρώπινης ελευθερίας από επιτεύγματα που θεωρητικά τουλάχιστον υπόσχονται όχι τον περιορισμό αλλά τη διεύρυνσή της. Ένα από τα επιτεύγματα αυτά, που εξ ορισμού σκοπό έχει να αποτελεί χορηγό ελευθερίας, είναι τα μαζικά μέσα ενημέρωσης, των οποίων η συνεχής τελειοποίηση εγκυμονεί πολλούς κινδύνους για την ανθρώπινη ελευθερία.ΙΙ. Κυρίως θέμα:ΙΙα. Ανάλυση Κ.Ε.:

Τα μαζικά μέσα ενημέρωσης - ο τύπος, το βιβλίο, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, ο κινηματογράφος, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές - αποτελούν μέσα ταυτόχρονης μετάδοσης μηνυμάτων προς απεριόριστο αριθμό προσώπων, δηλαδή προς ένα ετερόκλητο, ανομοιογενές κοινό, που σήμερα είναι ολόκληρη η υφήλιος, το "πλανητικό χωριό". Σήμερα που η εποχή μας υφίσταται "πληροφοριοποίηση", δηλαδή εξαρτά τις πιο σημαντικές διεργασίες για την ανάπτυξή της από το βαθμό που είναι ικανή να εκμεταλλεύεται για την πρόοδό της την πληροφορία, ο ρόλος των μαζικών μέσων ενημέρωσης αποβαίνει θεμελιώδους σημασίας. Πολλοί μελετητές θεωρούν πως οι συνεχείς εξελίξεις στην τεχνολογία των μέσων ενημέρωσης θα συμβάλουν στον επαναπροσδιορισμό της φιλοσοφίας κυρίως των τηλεοπτικών προγραμμάτων. Μοιάζει να αρχίζει μια νέα εποχή, το πέρασμα από την επιβολή ενός είδους τηλεοπτικού προγράμματος, αφόρητα μονότονου, συντηρητικού και ανακυκλούμενου, στην ελεύθερη επιλογή.ΙΙβ. Ανάπτυξη α' άποψης:

Τα μέσα ενημέρωσης, όταν σέβονται τον εαυτό τους και το κοινό στο οποίο απευθύνονται, είναι σε θέση: Να συμβάλουν στη διεύρυνση της πνευματικής του ελευθερίας και στην ανάπτυξη της κριτικής και γόνιμης αμφιβολίας μέσω της αντικειμενικής και πολυφωνικής ενημέρωσης και διαφώτισης, απομακρύνοντάς το από την άγνοια και τη μονομέρεια. Να εξυψώσουν ηθικά τον άνθρωπο, με τον ελεύθερο διάλογο, προβάλλοντας όχι μόνο γενικά το πνεύμα ελευθερίας, ισότητας και δημοκρατίας, αλλά υποβάλλοντας την ανάγκη σεβασμού της γνώμης των άλλων και ενθαρρύνοντας την άρση του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας. Να ουσιαστικοποιήσουν την πολιτική του ελευθερία, διαμορφώνοντας την πολιτική του κουλτούρα και επιτρέποντάς του να ελέγχει τους διαχειριστές της εξουσίας, να καταδικάζει παραβιάσεις και ατασθαλίες, να προωθεί το διάλογο και να στηρίζει τη δημοκρατία. Να διευρύνουν την κοινωνική του ελευθερία - ισοτιμία, δικαιοσύνη, αξιοκρατία - εμπεδώνοντας το πνεύμα της συλλογικότητας και της συνεργασίας.ΙΙγ. Ανάπτυξη β' άποψης:

Τα μαζικά μέσα ενημέρωσης μπορούν, λοιπόν, να αποτελέσουν μέσα παιδείας για τον άνθρωπο, αλλά, όταν λειτουργούν εξυπηρετώντας σκοπιμότητες και συμφέροντα, είναι δυνατό να δεσμεύσουν την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου και να τον οδηγήσουν στον εξανδραποδισμό. Πιο συγκεκριμένα: Η ελευθερία των Μ.Μ.Ε. εμφανίζεται πλέον αντιθετική σε σχέση με πλείστα όσα ατομικά δικαιώματα και ιδίως με αυτά που διασφαλίζουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, την τιμή και την υπόληψή του, την εν γένει ιδιωτικότητά του - προστασία ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, άσυλο κατοικίας, απόρρητο ανταποκρίσεων. Επίσης, με τον τρόπο λειτουργίας τους θέτουν εν αμφιβόλω και την ουσία των πολιτικών δικαιωμάτων του πολίτη, τη δημοκρατική συμμετοχή και τον πολιτικό έλεγχο. Την εποχή της "τηλεκρατίας", η τηλεόραση καθίσταται πλέον ο σημαντικότερος διαμεσολαβητής ανάμεσα

Μερικοί υποστηρίζουν πως η υπερτελειοποίηση των μαζικών μέσων ενημέρωσης αποτελεί μιαν υπόσχεση ελευθερίας. Άλλοι, αντίθετα, ισχυρίζονται πως αποτελεί μιαν απειλή καινούριας δουλείας. Ποια η προσωπική σας άποψη για το θέμα;

στους πολιτικούς και το κοινό, σε μια εποχή που έχουν χαθεί οι παραδοσιακοί τρόποι επικοινωνίας των πολιτικών με τους πολίτες. Έτσι, ο ανελέητος βομβαρδισμός του πολίτη με ομοιόμορφα μηνύματα, η λαϊκιστική προβολή των πολιτικών προσώπων με στόχο να θεωρηθούν οικεία, η προσωποποίηση της πολιτικής ζωής, όλα αυτά δείχνουν πως στόχος της τηλεκρατούμενης πολιτικής είναι η ιδεολογικοποίηση της πολιτικής ουδετερότητας, με απώτερο στόχο τη διαμόρφωση ενός απολιτικού ανθρώπου. Εξάλλου, με την έντεχνη παραπληροφόρηση που παρέχουν, μπορούν να αλλοτριώσουν πνευματικά τους ανθρώπους σε παγκόσμια κλίμακα, καταργώντας την πνευματική τους αυτονομία και προπαγανδίζοντας έναν τρόπο ζωής, όπου κυριαρχούν ο αμοραλισμός, η κερδομανία και η βία. Στη σύγχρονη μαζική κοινωνία, οι άνθρωποι βασίζονται, αν όχι αποκλειστικά, όλο και περισσότερο στους "απόμακρους κατασκευαστές εικόνων" όσον αφορά την ψυχαγωγία και την ενημέρωσή τους. Και στις δύο περιπτώσεις τα ΜΜΕ δημιουργούν τη δική τους πραγματικότητα και με βάση αυτήν διαμορφώνουμε εμείς την "εικόνα" για τον πολιτικό, τον αστυνομικό, το στέλεχος επιχείρησης, το μετανάστη, τον τοξικομανή, κ.τ.λ. Οι εικόνες των ΜΜΕ που έχουμε στο νου επηρεάζουν με τη σειρά τους τον τρόπο με τον οποίον αντιλαμβανόμαστε μια σειρά από κοινωνικές πραγματικότητες, δυσχεραίνοντας έτσι την προσαρμογή μας στον κόσμο. Ζούμε τελικά σε έναν κόσμο ο οποίος επιλέγεται για μας από τα Μ.Μ.Ε. Η επιλεκτικότητα όμως των Μ.Μ.Ε. καθορίζεται όχι από τις ανάγκες των ανθρώπων ή τη διαφορετικότητά τους, αλλά από τις δικές τους προτεραιότητες. Τα Μ.Μ.Ε. επιλέγουν στις περισσότερες των περιπτώσεων τη βία, τις κρίσεις, τον πόλεμο, τις συγκρούσεις. Η εξουσία μέσα από αυτές τις ειδήσεις κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν τρωτοί, εξαρτημένοι. Με τον τρόπο αυτό μπορεί και τους ελέγχει. Είναι πιο εύκολο να ελέγξεις τους ανθρώπους, όταν τους κάνεις να πιστέψουν πως ζουν μέσα σε έναν ανασφαλή κόσμο.ΙΙδ. Συσχετισμός απόψεων:

Ουσιαστικά, και οι δύο απόψεις αληθεύουν, εφόσον τα μαζικά μέσα ενημέρωσης μπορούν να είναι όργανα μορφωτικά αλλά και παραμορφωτικά, εργαλεία παιδείας αλλά και εμπορικά προϊόντα. Μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση της ατομικής προσωπικότητας, όπως και στην ομοιόμορφη αγελοποίηση της προσωπικότητας. Η μόνη μας ένσταση έγκειται στο ότι τα μαζικά μέσα ενημέρωσης είναι απλά μέσα και σε καμία περίπτωση δεν ταυτίζονται με τα μηνύματα που εκπέμπουν. Το γνωστό αφορισμό πως το μέσο αποτελεί το μήνυμα δεν πρέπει να τον εκλαμβάνουμε κυριολεκτικά, επειδή ο Μακ Λούαν απλώς ήθελε να τονίσει την αποφασιστική σημασία που έχει για τη διαμόρφωση του μηνύματος το μέσο. Η μαζική επικοινωνία μπορεί σίγουρα να παρομοιαστεί με τον Ιανό, το διπλοπρόσωπο θεό των Ρωμαίων, μόνο που η χρησιμότητά της εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίον το κοινό αποκωδικοποιεί τις πληροφορίες που δέχεται.ΙΙε. Προσωπική θέση - Σύνθεση απόψεων (μέση οδός): Παρόλο που η κατάχρηση της δύναμης των ΜΜΕ στις δημοκρατικές κοινωνίες παίρνει συχνά διαστάσεις ύβρεως, δεν πρέπει να μας οδηγήσει σε ακρότητες, αλλά όσο γίνεται σε νηφάλια αντιμετώπιση, γεγονός που προϋποθέτει αυτογνωσία, υπευθυνότητα, μέτρο. Η λογοκρισία δεν αποτελεί λύση στον εκτροχιασμό των ΜΜΕ, γιατί σε όσο χαμηλό σκαλί κι αν έχουν κατακρυλήσει, ισχύει πάντοτε ο λόγος του Τόμας Τζέφερσον: Αν έπρεπε ν' αποφασίσω τι είναι προτιμότερο, να έχουμε κυβέρνηση χωρίς εφημερίδες ή εφημερίδες χωρίς κυβέρνηση, δεν θα δίσταζα να διαλέξω το δεύτερο. Τίθεται, λοιπόν, το ζήτημα της απελευθέρωσης από την καταχρηστική εξουσία που ασκούν σε μεγάλο βαθμό τα μέσα ενημέρωσης και της αποκατάστασης της ενημέρωσης, με παράλληλη όμως διασφάλιση της ελευθερίας λειτουργίας τους. Επειδή, λοιπόν, τα μέσα ενημέρωσης δεν είναι ούτε κόλαση ούτε παράδεισος - άρα από μόνα τους δεν μπορούν να οδηγήσουν ούτε στην απόλυτη ελευθερία ούτε στην απόλυτη δουλεία - η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Το κοινό - αναγνωστικό ή ραδιοτηλεοπτικό - πρέπει να αισθάνεται και να είναι κυρίαρχο απέναντι στην εξουσία των Μ.Μ.Ε., αφού κατά βάθος αυτή εξαρτάται από την ετυμηγορία του. Αυτό, με άλλα λόγια, σημαίνει πως πρέπει να υιοθετήσει το πρότυπο του κάκτου στην έρημο: όπως εκείνος ζει και εξελίσσεται απομυζώντας και την ελάχιστη σταγόνα πρωινής δροσιάς στο ερημικό τοπίο που φυτρώνει, έτσι και το κοινό μπορεί και οφείλει να πάρει από τα μέσα ενημέρωσης εκείνο που είναι δυνατό να συμβάλει στη συνεχή πολιτιστική του εξέλιξη. Λίγο δύσκολο αυτό βέβαια και πολύ ρομαντικό. Μήπως όμως ξέρει κάποιος από μας κάτι μεγάλο που φτιάχτηκε χωρίς κόπο και όνειρα;1 Και μήπως και απέναντι στην 1 από άρθρο του Πρ. Παυλόπουλου στο ΒΗΜΑ (1/6/1997)

καταλυτική δύναμη των μέσων ενημέρωσης δεν έχει θέση η προτροπή του Οδυσσέα Ελύτη, με το λόγο του Αντιφωνητή προς τη Μαρία Νεφέλη: Κάνε άλμα πιο γρήγορα από τη φθορά. Παράλληλα, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε, αντιγράφοντας τον Ουμπέρτο Έκο, πως τη μάχη για την επιβίωση του ανθρώπου ως υπεύθυνου όντος στην εποχή των επικοινωνιών δεν την κερδίζει κάποιος εκεί όπου η επικοινωνία αρχίζει, αλλά εκεί όπου τελειώνει. Η μόνη λύση, ίσως να βρίσκεται σ' αυτό που πρότεινε ο ίδιος ο Έκο ήδη το 1967, ένα σημειολογικό ανταρτοπόλεμο: θα πρέπει να είμαστε ικανοί να επινοήσουμε συστήματα συμπληρωματικής επικοινωνίας που να μας επιτρέπουν να πλησιάζουμε κάθε ομάδα, κάθε μέλος του οικουμενικού ακροατηρίου, για να εξετάσουμε μαζί του το μήνυμα κάτω από το φως των διάφορων κωδίκων, συγκρίνοντάς τους με τους κώδικες της πηγής (του πομπού)... Η απειλή που κρύβεται κάτω από την ιδέα "το μέσο είναι το μήνυμα" θα μπορούσε τότε να εξαφανιστεί, για να γίνει επιστροφή στην ατομική ευθύνη. Μπρος στην ανώνυμη θεότητα της τεχνολογικής επικοινωνίας, η απάντησή μας θα μπορούσε να είναι: «Όχι το δικό σου, αλλά το δικό μας θέλημα γεννηθήτω» . Η δυνατότητα του κοινού να ελέγχει κριτικά τα μηνύματα που δέχεται είναι θέμα παιδείας και κατάλληλης αγωγής. Σ' αυτήν την κατεύθυνση μπορεί να βοηθήσει το σχολείο, προωθώντας την Παιδαγωγική των Μέσων. Η Παιδαγωγική των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης συνίσταται αφενός σε μια θεωρητική προσέγγιση του πολύπλευρου ρόλου που διαδραματίζουν τα Μ.Μ.Ε. στις σύγχρονες κοινωνίες και αφετέρου στην αναζήτηση πρακτικών πεδίων εφαρμογών στην εκπαίδευση και αξιοποίηση όλων των εκπαιδευτικών δυνατοτήτων που αυτά προσφέρουν. Η αναγκαιότητα της Παιδαγωγικής των Μ.Μ.Ε. πηγάζει από το γεγονός ότι το κύριο πρόβλημα των σημερινών παιδιών δεν είναι η έλλειψη γνώσεων, αντίθετα είναι η υπερπληροφόρηση που δέχονται, από τη στιγμή που κατακλύζονται συνεχώς από νέες τεχνολογίες και νέες πηγές πληροφοριών. Η καθεμιά από αυτές έχει τις δικές της δυνατότητες να συμβάλει στην ανάπτυξη της γνωστικής και ψυχοσυναισθηματικής κατάστασης των παιδιών. Γι' αυτό το λόγο επιβάλλεται το σχολείο, εγκαταλείποντας την "τραπεζική" αντίληψη της μετάδοσης γνώσεων, να εξοπλίζει τα παιδιά με κατάλληλους μηχανισμούς αποκωδικοποίησης, οργάνωσης και ερμηνείας πληροφοριών.ΙΙΙ. Επίλογος - γενική ανακεφαλαίωση:

Σε τελική ανάλυση, επιβεβαιώνεται για πολλοστή φορά η διαπίστωση του Άλντους Χάξλεϋ, πως η μαζική επικοινωνία δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή, είναι απλώς μια δύναμη και, όπως οποιαδήποτε άλλη δύναμη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί καλά ή άσχημα. Από εμάς εξαρτάται εάν χρησιμοποιήσουμε αυτόν το γιγάντιο πολύποδα για να γίνει "υπηρέτης" μας ή εμείς δουλικά υποχείριά του.