Άξιον εστί – Τα Πάθη Β’ Ψαλμός

«Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική»

Οδυσσέας Ελύτης

Τὴ γλῶσσα μοῦ ἔδωσαν ἑλληνική· τὸ σπίτι φτωχικὸ στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου.Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου.

Ἐκεῖ σπάροι καὶ πέρκες  ἀνεμόδαρτα ρήματα ρεύματα πράσινα μὲς στὰ γαλάζια  ὅσα εἶδα στὰ σπλάχνα μου ν' ἀνάβουνεσφουγγάρια, μέδουσες μὲ τὰ πρῶτα λόγια τῶν Σειρήνωνὄστρακα ρόδινα μὲ τὰ πρῶτα μαῦρα ρίγη... Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ πρῶτα μαῦρα ρίγη.Ἐκεῖ ρόδια, κυδώνια  θεοὶ μελαχροινοί, θεῖοι κ' ἐξάδελφοι τὸ λάδι ἀδειάζοντας μὲς στὰ πελώρια κιούπια.  καὶ πνοὲς ἀπὸ τὴ ρεμματιὰ εὐωδιάζοντας λυγαριὰ καὶ σχῖνο σπάρτο καὶ πιπερόριζαμὲ τὰ πρῶτα πιπίσματα τῶν σπίνων ψαλμῳδίες γλυκὲς μὲ τὰ πρῶτα-πρῶτα Δόξα Σοί.Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ πρῶτα-πρῶτα Δόξα Σοί!.. Ἐκεῖ δάφνες καὶ βάγιαθυμιατὸ καὶ λιβάνισμα τὶς πάλες εὐλογώντας καὶ τὰ καριοφίλιαΣτὸ χῶμα τὸ στρωμένο μὲ τ' ἀμπελομάντιλα, κνῖσες, τσουγκρίσματακαὶ Χριστὸς Ἀνέστη μὲ τὰ πρῶτα σμπάρα τῶν Ἑλλήνων! Ἀγάπες μυστικὲς μὲ τὰ πρῶτα λόγια του Ὕμνου...Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ πρῶτα λόγια του "Υμνου! 

«Άξιον Εστί»

Εκδόθηκε το 1959. Αποτελείται από τρεις ενότητες:

α) Η Γένεσιςβ) Τα Πάθη: 18 ψαλμούς, 12 άσματα, 6 αναγνώσματα (πεζά)γ) Το Δοξαστικόν

Ψαλμός Β΄

Λυρική Εξομολόγηση

Κεντρική ιδέα – προθέσεις του συγγραφέα

Σε ατομικό επίπεδο Σε εθνικό επίπεδο

Σχολιασμός Στίχων

1 Τὴ γλῶσσα μοῦ ἔδωσαν ἑλληνική·  ο ποιητής δηλώνει με περηφάνια την ελληνική του ιθαγένεια και την εθνική του ταυτότητα: η γλώσσα αποτελεί το πλέον ουσιαστικό και αναπόσπαστο στοιχείο της ταυτότητας.

έκφραση ατομικού

εγώ - πορεία του ποιητή

πορεία του έθνους

Επισήμανση στοιχείων που καθορίζουν την ελληνική ιθαγένεια του ποιητή.

Να δείξει ότι η γλώσσα και η παράδοση δίνουν τη ταυτότητα στο ποιητή και στο νέο ελληνισμό

Προσδιορισμός των παραγόντων διαμόρφωσης και εμπλουτισμού της συγκεκριμένης γλώσσας:

Πνευματική παράδοση Γεωγραφικός χώρος - Ελληνική φύση

Να δείξει τη συνέχεια και το αδιαίρετο της ελληνικής γλώσσας μέσα στους αιώνες - Διαχρονικότητα ελληνικής γλώσσας: παρά τις επιθέσεις και τη φθορά που υπέστη από τους κατακτητές τόσων χρόνων, αλλά και από ντόπιους εχθρούς, άντεξε, διατήρησε τον πλούτο, την αξία και την ομορφιά της. (Μ.Ε.Σ.Α)

Να δείξει ότι ελευθερία και γλώσσα ταυτίζονται

2

3

τὸ σπίτι φτωχικὸ στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου

Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου.

Αναφορά στη φτωχή πατρίδα: ταλαιπωρημένη και αβοήθητη πατρίδα από τον πλούτο του Ομήρου διαφέρει πολύ η σημερινή μας γλώσσα, που την φτωχύναμε με τα ξενότροπα ρεύματα μας

Απαρχή / Ρίζες Γλώσσας έπη Ομήρου ελληνική γλώσσα: μια, ενιαία, συνεχής και αδιαίρετη (Μ.Ε.Σ.Α)

Επαναλαμβάνει το στίχο του Σολωμού: «Μήγαρις έχω άλλο στον νου μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;»

Μοναδική έγνοια του ποιητή και ευθύνη η γλώσσα : ҉ πρώτα από όλα να κατακτήσει αυτή τη γλώσσα, ҉ να τη διατηρήσει και ҉ ως λογοτέχνης να την εμπλουτίσει και να την προστατέψει.

-Με την επανάληψη της φράσης «στις αμμουδιές του Ομήρου», υπονοούνται τα Μικρασιατικά παράλια, όπου άκμασε ο Ελληνικός πολιτισμός, η φιλοσοφία, η ιστορία, που τόσο πλούτισαν και προήγαγαν την γλώσσα μας. 

456789

Ἐκεῖ σπάροι καὶ πέρκες ἀνεμόδαρτα ρήματα ρεύματα πράσινα μὲς στὰ γαλάζια ὅσα εἶδα στὰ σπλάχνα μου ν ἀνάβουνεσφουγγάρια, μέδουσεςμὲ τὰ πρῶτα λόγια τῶν Σειρήνων

Σπάρος, πέρκα = είδη ψαριών

Μέδουσα = διαφανές και γλοιώδες θαλάσσιο ζωντανό

Σειρήνες = μυθικά πλάσματα με μορφή γυναίκας και πουλιού με μαγευτική φωνή (Οδυσσέας, Όμηρος)

Αναφορά στην ομορφιά του ελληνικού τοπίου: υπαρξιακή σχέση Ελλήνων με ~θάλασσα, ~έρωτα, ~πάθος, ~μοίρα

Σύνθεση εικόνων της θάλασσας: λέξεις που σχετίζονται άμεσα με το νερό και τη θάλασσα δημιουργώντας παρήχηση του ρ = ροή = συνέχεια της γλώσσας.

Παρουσιάζεται: ο κόσμος του Ομήρου (ομηρικές λέξεις και εμπειρίες) οι εμπειρίες και τα βιώματα του ποιητή από την παιδική του ηλικία στη νησιώτικη Ελλάδα.

Όλες αυτές οι αναμνήσεις, οι εμπειρίες και η ομορφιά της θάλασσας γίνονται φωνές και κύτταρα για την ποίηση του Ελύτη και του δίνουν τη πρώτη αισθητική αγωγή:

o Ο Ελύτης πιστεύει ότι η μαγεία της φύσης διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες του ανθρώπου, καθορίζει τη κοσμοθεωρία ενός λαού και εμπλουτίζει την γλώσσα του

10

11

ὄστρακα ρόδινα μὲ τὰ πρῶτα μαῦρα ρίγη... Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ πρῶτα μαῦρα ρίγη.

Όστρακο:  το στερεό και ανθεκτικό κέλυφος ζώων της θάλασσας

o Περιγράφει την αισθητική αγωγή που δέχτηκε από την ομηρική ποίηση, ιδιαίτερα από τις θαλασσογραφίες του Ομήρου

o Κάνει και υπαινιγμούς για την ναυτική μας παράδοση

«Μαύρα ρίγη»: Οι πρώτοι παιδικοί φόβοι το ανατρίχιασμα του φόβου και της δυσκολίας του παιδιού να μάθει και να κατακτήσει τη γλώσσα.

Η παιδική νηπιακή φάση της γλωσσικής δημιουργίας.

Η μόνη ανησυχία του ποιητή είναι η φθορά της γλώσσας από τους κατακτητές, τους εχθρούς, ξένους και ντόπιους.

12

13

14

Ἐκεῖ ρόδια, κυδώνια 

θεοὶ μελαχροινοί, θεῖοι κ' ἐξάδελφοι 

τὸ λάδι ἀδειάζοντας μὲς στὰ πελώρια κιούπια. 

Κιούπι = πιθάρι

Ασύνδετες εντυπώσεις και εμπειρίες από την παιδική του ηλικία στην Κρήτη (αναφορά σε ρόδια και κυδώνια που είναι άφθονα στην Κρήτη).

Στίχος 13 Εξοικείωση του ελληνικού λαού με τους Θεούς και μυθολογία του.Ανθρωποκεντρικό στοιχείο της ελληνικής ειδωλολατρίας. Οι θεοί δεν είναι κάτι μακρινό και ξένο, είναι μέρος του οικογενειακού περιβάλλοντος, είναι θείοι και ξάδελφοι. Μόνο ο ελληνικός λαός είχε θεούς με ανθρώπινα χαρακτηριστικά, προτερήματα και ελαττώματα, που πολλές φορές συνεργάζονταν και συνέτρωγαν με τους ανθρώπους. Αντίθετα, άλλοι λαοί, Αιγύπτιοι, Σουμέριοι, Πέρσες έτρεμαν τους θεούς τους, γιατί ήταν τερατόμορφοι. Γενικά θέλει να τονίσει τη μεγάλη σημασία της ελληνικής μυθολογίας, ως πηγή εμπλουτισμού της γλώσσας.

Με το στίχο αυτό μεταφερόμαστε σε άλλη ιστορική περίοδο. Η εικόνα πρέπει να αναφέρεται στην περίοδο της Μινωικής Κρήτης (Κνωσός) ή στην Τίρυνθα του Μυκηναϊκού πολιτισμού. 

΄

Όσφρηση

ΌρασηΑκοή

Υφή

Γεύση

Περιγραφή

15

161718

καὶ πνοὲς ἀπὸ τὴ ρεμματιὰ εὐωδιάζοντας λυγαριὰ καὶ σχῖνοσπάρτο καὶ πιπερόριζαμὲ τὰ πρῶτα πιπίσματα τῶν σπίνων

Λυγαριά = φυτό με ευλύγιστα κλαδιά

Σκίνο= είδος αειθαλούς θάμνου

Σπάρτο = είδος θάμνου με τα κλαδιά του οποίου φτιάχνονται πλεκτά αντικείμενα

Πιπερόριζα = αρωματικό φυτό

Πίπισμα =η φωνή του μικρού πουλιού

Σπίνος =μικρό πουλί με συμπαθητικό κελάηδημα

Πάρηχηση «π»: κελαηδίσματα πουλιών

Εντυπώσεις, εμπειρίες και αναμνήσεις από τη παιδική ηλικία στη Κρήτη:

o Γεωργικά προϊόντα: ρόδια, κυδώνια, λάδι

o Εικόνες από την ελληνική ύπαιθρο – φύση – χλωρίδα:

o Ηχητικές : πιπισμα των σπίνων, ανεμόδαρτα ρήματα

o Οπτικές : σπάροι, πέργκες, όστρακα, πράσινα, γαλάζια, ρόδινα

o Οσφρητικές : λυγαριά, σχίνο, πιπερόριζα

Οι πιο πάνω εικόνες κινητοποιούν όλες μας τις αισθήσεις και παρουσιάζουν αισθητικά την μαγεία της ελληνικής

φύσης, που εμπλουτίζει την ελληνική γλώσσα

19

20

ψαλμῳδίες γλυκὲς μὲ τὰ πρῶτα-πρῶτα

Δόξα Σοί.

Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ

Βυζαντινή μελωδία και υμνογραφία:

Βυζάντιο άλλος μεγάλος σταθμός στην εξέλιξη

πρῶτα-πρῶτα Δόξα Σοί!της ελληνικής γλώσσας.

Εμπλουτίζει τη γλώσσα όπως και η φύση ο εμπλουτισμός της γλώσσας από την χριστιανική εκκλησιαστική μας παράδοση την οποία έχουμε χρέος να διαφυλάξουμε.

Το εκκλησιαστικό δοξαστικό, η βυζαντινή υμνολογία του, είναι από τις πρώτες μουσικές εντυπώσεις του κάθε ελληνόπουλου. Ο ποιητής καταφεύγει στην βυζαντινή υμνογραφία για να αντλήσει γλωσσικό υλικό.

212223

24

Ἐκεῖ δάφνες καὶ βάγιαθυμιατὸ καὶ λιβάνισμα τὶς πάλες εὐλογώντας καὶ τὰ καριοφίλια

Βάγια = κλαδιά δέντρων που κρατάμε την Κυριακή των Βαΐων

Καριοφίλια = εμπροσθογεμές πυροβόλο όπλο

Πάλα = πλατύ, κυρτό σπαθί

Στὸ χῶμα τὸ στρωμένο μὲ τ' ἀμπελομάντιλα,

Εικόνες από την χριστιανική εκκλησιαστική μας παράδοση και σύνδεση με το μαχόμενο ελληνισμό μαχόμενη ζωντανή Ορθοδοξία της νεοελληνικής φάσης

Συμμετοχή της ορθοδοξίας στους αγώνες της φυλής:

Οι ιερείς ευλογούν τα όπλα της επανάστασης Η Ανάσταση του Χριστού συνάπτεται με την ανεξαρτησία του Γένους του 1821, με το Πάσχα των Ελλήνων.

Σκηνές από τη ζωή των κλεφτών και τους αγώνες της κλεφτουριάς που είναι και αυτή μια πηγή εμπλουτισμού της γλώσσας.

Σκηνές από την λαϊκή μας παράδοση (λαμπριάτικα

25

2627

28

29

κνῖσες, τσουγκρίσματα

Κνίσα= η τσίκνα, δηλαδή ο καπνός και μυρωδιά από το κρέας που ψήνεται

καὶ Χριστὸς Ἀνέστη μὲ τὰ πρῶτα σμπάρα τῶν Ἑλλήνων! 

σμπάρος= πυροβολισμός

Ἀγάπες μυστικὲς μὲ τὰ πρῶτα λόγια του Ὕμνου...Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ πρῶτα λόγια του "Υμνου! 

έθιμα, τσουγκρίσματα)

«σμπάρα» συνδετικός κρίκος που συνδέει το 21’ με το νέο ξεσηκωμό στους Βαλκανικούς πολέμους και στον ελληνοϊταλικό πόλεμο.

Αναφορά στον αγώνα του '21 που αποτελεί άλλο μεγάλο εξελικτικό σταθμό της γλώσσας μας. Οι

αγώνες της ελευθερίας με τη σειρά τους εμπλουτίζουν τη γλώσσα μας. Είναι μια διαχρονική

σύνδεση όπου φαίνεται το ενιαίο και αδιάκριτο της ελληνικής γλώσσας.

Ο ποιητής δηλώνει την εθνική και την προσωπική αισθητική αγωγή δηλαδή:

Η μαθητεία των Ελλήνων στο αίσθημα της Ελευθερίας

Η μαθητεία του ποιητή στην Σολωμική ποίηση («Ύμνος εις την Ελευθερίαν») και γενικότερα στην πνευματική παράδοση του νεοελληνισμού.

Οι «αγάπες μυστικές» είναι η αγάπη και η συγκίνηση που νιώθουμε για την ελευθερία ακούγοντας τα πρώτα λόγια του εθνικού μας ύμνου.

Αλληλένδετο Γλώσσας – Ορθοδοξίας – Ελευθερίας:

Αποτελούν το τρίπτυχο του ελληνικού έθνους.Συνθέτουν το ελληνικό έθνος, την ελληνική ιθαγένεια.

Στο ποίημα συμπλέκονται οι προσωπικές εμπειρίες του ποιητή με τις εθνικές, το ατομικό εγώ και το συλλογικό.

ΓΛΩΣΣΑ:

ρίζες στον Όμηρο

μια-ενιαία-συνεχής και αδιαίρετη (Μ.Ε.Σ.Α)

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ:

γλύκες Βυζαντινές μελωδίες

υμνογραφία

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ:

υμνεί ο Σολωμός

Η γλώσσα

Για τον ποιητή

Τα όπλα του

Η περιουσία του - Πολύτιμη κληρονομιά

Η ταυτότητα του

Η συνείδηση της φυλής του

Για το έθνος – πατρίδα

Η ταυτότητα της φυλής – του Νέου Ελληνισμού

Καθρέφτης του πολιτισμού

Παράγοντες που διαμορφώνουν και εμπλουτίζουν τη γλώσσα

Γεωγραφική θέση: μαγευτική ελληνική φύση ιδιαίτερα από τη θάλασσα

Τέχνη

Ιστορία: αγώνες για ελευθερία

Θρησκευτική και Εκκλησιαστική παράδοση

Πνευματική παράδοση: λογοτεχνία (από τον Όμηρο μέχρι σήμερα), πολιτισμός

Σταθμοί στη πορεία της ελληνικής γλώσσας και του ποιητή

1) Αρχαία εποχή: Όμηρος, ελληνική μυθολογία, μινωικός πολιτισμός (1η κ 2η στροφή)

2) Βυζαντινή μουσική παράδοση και υμνογραφία - Ορθοδοξία (3η στροφή)

3) Νεοελληνική παράδοση ( 4η στροφή)

Αγώνας 1821

Εθνικός ύμνος – σύνδεση με την ελευθερία

Μορφές Παράδοσης

Α) Αρχαία πνευματική κληρονομιά – Όμηρος

Β) Βυζαντινή παράδοση – υμνογραφία, γλυκιές μελωδίες

Γ) Νεοελληνική πνευματική δημιουργία – Σολωμός

Δ) Λαϊκή παράδοση – λαμπριάτικα έθιμα (κνίσες, τσουγκρίσματα)

Ε) Εθνική παράδοση – αγώνας του 1821, ελληνοϊταλικός πόλεμος

Συναισθήματική εξελικτική κίνηση:

Περηφάνια – ομορφιά, νοσταλγία

Αυτοαναγνώριση και αυτοεκτίμηση

Κατανόηση της ελληνικότητας

Τεχνική

Παρηχήσεις ‘ρ’ και ‘π’: Ο ποιητής χρησιμοποιεί τις πλούσιες παρηχήσεις του Ομήρου. Πιο συχνή η παρήχηση του ρ που υποδηλώνει τη ροή, τη διαρκή εξέλιξη και τον εμπλουτισμό της γλώσσας.

Εικόνες οπτικές, ακουστικές, χρωματικές, οσφρητικές

Ηχοποιημένες λέξεις (πλασμένες από ήχους) π.χ πιπίσματα

Λυρικό μουσικό στοιχείο: συναισθηματική κίνηση, ομορφιά, θαυμασμός, νοσταλγία, κατάνυξη

Επανάληψη

Ερωτήσεις για το Σπίτι

1. Να σχολιάσετε το ρόλο-σημασία της γλώσσας για το ποιητή, για τον κάθε Έλληνα κατά συνέπεια

2. Ποιοι είναι οι βασικοί σταθμοί από τους οποίους περνά η Ελληνική γλώσσα; Να σχολιάσετε την πορεία της

3. Από πού εμπλουτίζεται η ελληνική γλώσσα;

Ελένη Βακανά

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Αξιον Εστι, Τα Πάθη, Ψαλμός Β΄

‘Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική’

Η γλώσσα

Για τον ποιητή

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

Για το έθνος – πατρίδα

______________________________________

______________________________________

Παράγοντες που διαμορφώνουν και εμπλουτίζουν τη γλώσσα

Α)____________________________________________________________________________Β)____________________________________________________________________________ Γ)____________________________________________________________________________ Δ)____________________________________________________________________________ Ε)____________________________________________________________________________

Σταθμοί στη πορεία της ελληνικής γλώσσας και του ποιητή

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Φαντάσου την Γλώσσα σαν μια όμορφη γυναίκα που ξεκινά από τις «αμμουδιές» του Ομήρου και περπατάει μέχρι να φτάσει στις μέρες μας.

Ποιά στοιχεία συλλέγει καθ’ όλη την διάρκεια του ταξιδιού, ώστε να γίνεται όλο και πιο πλούσια και όμορφη; Σημείωσε τα στοιχεία αυτά γύρω από την εικόνα