τεύχος 1, καλοκαίρι ΄09περιοδικό του Πολιτιστικού Συλλόγου Κεφαλοβρύσου

Τεύχος 1ο καλοκαίρι 2009

Εξαμηνιαία περιοδική έκδοση του Πολιτιστικού Συλλόγου ΚεφαλοβρύσουΈδρα: Κεφαλόβρυσο, Τ.Κ. 44006 - τηλ. επικοινωνίας 6997263482

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ:Μεντής Θεοχάρης, Μεντής Ελευθέριος, Κούρος Θεόδωρος, Πορίκης Αθανάσιος, Μεντή Κεντρούλα

e-mail: isvourou@hotmail.com website: www.isvourou.page.tlετήσια συνδρομή: συνδρομές-ενίσχυση:

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Αντί προλόγου 1Συντακτική επιτροπήΕικόνες και μνήμες 2

“Και αν είσαι ρόκ, πές μου ένα παραμύθι” 3Της Βασιλικής ΣιούτηΠροφορική παράδοση 9

“Τα χειμαδιά των Βλάχων στο Κεφαλόβρυσο” 11Του Κωνσταντίνου Κούρου

Οικολογικά:Κομποστοποίηση: Τσι έστι ατσά; 18 του Θεοχάρη Μεντή

Τα μυστικά της Ντάντας 23

Συνέντευξη του Ελ. Αλεξάκη στο περιοδικό μας 24

ταινία, μουσική, internet 26

“Το ταξίδι για τα χειμαδιά” 27του Θοδωρή Κούρου

H βλάχικη κοινωνία κι ο παππούς μου 31 του Σάκη ΠορίκηΒιβλιοκριτικές 33

Νέα-Εκδηλώσεις 34

Κοινωνικά 35

“Το χωριό μου” 36του Κώστα Κούρου

Αντί...Προλόγου1-2

Το περιοδικό που κρατάτε στα χέρια σας είναι µια προσπάθεια, µια πρωτοβουλία κάποιων ανθρώ-πων για αναζήτηση. Ψάχνουµε µέσα από δω να βρούµε τα διαµάντια µέσα στα ερείπια της σύγ-κρουσης του “παλιού” και του “καινούργιου”. Και είναι δύσκολο. Γιατί η σύγκρουση ήταν και είναιοδυνηρή και βίαιη. Κάποιοι έµειναν στο παλιό, κάποιοι µεταπήδησαν στο καινούργιο, κάποιοι ανά-µεσα. Χρειάστηκε να περάσει κάποιο διάστηµα για να γυρίσουµε πίσω, να ψάξουµε τα χαλάσµαταµε καινούργια εργαλεία, µε νέες δανεικές από άλλους εµπειρίες. Το στάδιο της αποδοχής της ιδιαι-τερότητας έρχεται µετά την απόρριψή της. Ιδιαιτερότητα πλέον ανοιχτή σε ζυµώσεις και επιρροές,χωρίς περιχαράκωση. Ελπίζουµε ο καθένας να νιώσει αυτή την αναζήτηση και δική του, συνεισφέ-ροντας µε κάθε τρόπο στην προσπάθειά µας αυτή.

Ίσβουρου λοιπόν, ως φόρος τιµής και συνέχεια της “Πηγής”, ανοιχτός χώρος διαλόγου. Κάθεάποψη (που δεν προσβάλλει την ελευθερία άλλων) σεβαστή, κάθε λιθαράκι αποδεκτό. Ελπίζουµε να είναι καλοτάξιδο και κυρίως να εµπνέει...

Ευχαριστούµε από καρδιάς το ∆.Σ. του πολιτιστικού συλλόγου και όλους όσους προσέφερανυλικό για την έκδοση αυτή.

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΦΟΥΚΗ, ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΟΥ

Χαιρετίζω αυτή την προσπάθεια, σαν πρόεδρος του συλλόγου και εύχοµαι στο περιοδικό καλή τύχηκαι µακροζωία. Ελπίζω να συνεχιστεί αυτή η πολύ καλή προσπάθεια ανάδειξης του πολιτισµού καιτης παράδοσης του χωριού µας, αλλά και των προβληµάτων που αντιµετωπίζουµε στην καθηµερι-νότητά µας. Ελπίζω επίσης οι χωριανοί µας να αγκαλιάσουν αυτή την προσπάθεια, συµµετέχονταςενεργά στην υπόθεση της συνέχισής της. Μπράβο παιδιά και καλή συνέχεια.

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΝΤΟΝΤΗ, ΔΗΜΑΡΧΟ ΑΝΩ ΠΩΓΩΝΙΟΥΑγαπητοί φίλοι,

Με ιδιαίτερη χαρά και τιµή χαιρετίζω την πρωτοβουλία έκδοσης του νέου περιοδικού µε τίτλο«Ίσβουρου», µε στόχο την πληροφόρηση την παρουσίαση αλλά και φιλοξενία όλων των απόψεωνκαι προτάσεων σε θέµατα που άπτονται του χωριού µας αλλά και της ευρύτερης περιοχής µας.

Η έκδοση του περιοδικού σας αποτελεί µια σηµαντική πρωτοβουλία και ένα δύσκολο εγχείρηµα.Γι’ αυτό και σας αξίζει µόνο έπαινος. Η ενηµέρωση για τα θέµατα του χωριού µας, αποτελεί σήµεραανάγκη, τόσο για την ανάδειξη θεµάτων που µας απασχολούν και µας ενδιαφέρουν, όσο και γιατην καταγραφή και διάσωση στοιχείων της ιστορίας και του πολιτισµού µας.

Η ιστορία µας ήταν γεµάτη ιδρώτα στον αγώνα για επιβίωση, µε ξενιτειά, τραγούδι και χορό,γέλια και κλάµατα, στον αγώνα για να γίνει η ζωή µας καλύτερη. Μία ιστορία που έγινε µοιρολόι,αλλά παράλληλα και τραγούδι αγάπης και αισιοδοξίας.

Αγαπητοί φίλοι, σας δηλώνω την απόλυτη ικανοποίηση µου για το εγχείρηµά σας και σας δια-βεβαιώνω ότι θα µε βρείτε αρωγό και συµπαραστάτη στα βήµατά σας.

Εύχοµαι σε όλους τους συντελεστές του περιοδικού σας καλή δύναµη και καλή συνέχεια µε τηνελπίδα να αποτελέσετε µία δυνατή και καθαρή φωνή για την υλοποίηση των στόχων που έχετεθέσει.

Με εκτίµηση,Ο ∆ΗΜΑΡΧΟΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΝΤΟΝΤΗΣ

Εικόνες και Μνήμες

από γιορτή στο “Ηρώων”, στατέλη της δεκαετίας του ‘60.

*Ευχαριστούµε την Μαρία Πότση για την φωτογραφία

(αναγνωρίζετε κανέναν;)

ΓΙΑΓΙΑΔΕΣ ΜΕ ΤΑΤΟΥΑΖ*Της ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΣΙΟΥΤΗ

Φωτ:ΠΑΝΟΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ/FASMA

ΚΑΙ ΑΝ ΕΙΣΑΙ ΡΟΚ ΠΕΣΚΑΙ ΑΝ ΕΙΣΑΙ ΡΟΚ ΠΕΣ

ΜΟΥ ΜΟΥ ΕΝΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙ!ΕΝΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙ!

Χέρια και μέτωπα χαραγμένα με τατουάζ και ρυτίδες. Οι ρυτίδες συμβολίζουν το

χρόνο που κυλάει. Τα τατουάζ τις πεισματικές ροκ συνήθειες που επιβιώνουν…

3-4

Δεν είναι πάνκ, ούτε «φρι-κιά» κάποιας ηλικίας. Το ποι-νικό τους μητρώο είναι λευκό,τα μέτωπα και τα χέρια τους,όμως, είναι σημαδεμένα μεθεαματικά τατουάζ! Οι 70χρο-νες γιαγιάδες στο Κεφαλό-βρυσο Ιωαννίνων ήθελαν,βλέπετε, στα νιάτα τους ναγίνουν πιο όμορφες και χά-ραζαν το δέρμα τους με βελό-νες, κάρβουνο και… τσίπουρο.Στην πολιτεία, όμως, δενχαμπαριάζουν σήμερα απόπαμπάλαιες ροκ συνήθειες

των γιαγιάδων …

πορεί η Σερ και η Καρέ Ότιςνα νιώθουν περήφανες όταν επιδεικνύουν τα τα-

τουάζ τους, που έχουν πράγµατιπολυσυζητηθεί σίγουρα όµως δενείναι πρωτοποριακές. Τις έχουνπρολάβει οι δικές µας… ΠΑΝΚ-γιαγιάδες. Στο Κεφαλόβρυσο έναχωριό έξω από τα Γιάννινα, δεν θαδείτε σε κανέναν νεαρό τατουάζ, θατα δείτε όµως σε όλες τις γιαγιάδεςαπό 75 χρονών και πάνω.

ΛΕΥΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΜΗΤΡΩΟ, ΣΗΜΑΔΕΜΕΝΟ ΔΕΡΜΑ

Γιαγιάδες- πανκ ή µήπως πειρατί-νες; Τίποτα από τα δύο! Και µηνβιαστείτε να φανταστείτε εκκεντρι-κές σατανικές γριές, γιατί πρόκειταιακριβώς για το

Μ

→→

αντίθετο. Όσο για το ποινικό τους µη-τρώο, είναι ολοκάθαρο, δεν έχουν κάνειούτε µια µέρα φυλακή. Έτσι, αποκλείστετο ενδεχόµενο να έχουν κάνει παρέα µεβαρυποινίτες που τις έχουν µυήσει στητέχνη του τατουάζ. Κατά τα άλλα έχουνµια απολύτως φυσιολογική εµφάνιση,όπως όλες οι άλλες ηλικιωµένες γυναίκεςτης ελληνικής υπαίθρου και κανείς στοχωριό αυτό δεν σκανδαλίζεται από τηνιδιαιτερότητα τους. Βέβαια όταν αναγκά-ζονται να πάνε στην πόλη, συνήθως γιανα επισκεφθούν τον γιατρό, γίνονται τοαντικείµενο της προσοχής όλων όσωνσυναντάνε. Οι πιο συνηθισµένες ερωτή-σεις που δέχονται είναι αν τα σύµβολαπου έχουν είναι µασονικά ή αν έχουνκάνει φυλακή. Και όµως, οι γυναίκεςείχαν κεντήσει το σώµα τους απλώς γιανα είναι όµορφες και γιατί όταν ήταν νέεςήταν µόδα. Αυτήν την απάντηση δίνουνόλες, και εύλογα όποιος τ’ ακούει αναρω-τιέται περί ποιάς µόδας πρόκειται. Η εξή-γηση είναι λιγότερο τρελή καιπερισσότερο ενδιαφέρουσα απ’ ότι φαν-τάζεται κανείς. Το τατουάζ στις γυναίκεςαυτές, που είναι Βλάχες, είναι φαινόµενοαχρονολόγητο. Συνήθεια αιώνων. Οι ίδιεςθυµούνται τις µητέρες και τις γιαγιάδεςτους που είχαν τα ίδια σηµάδια. Οι σηµε-ρινές εβδοµηνταπενηντάχρονες είναι ητελευταία γενιά που διασώζει αυτή τηπαµπάλαια συνήθεια. Η ΚωνσταντίναΜεντή, 83 χρονών, γεννηµένη το 1910,έχει τατουάζ από τα 15 της χρόνια. Η ίδιαθυµάται τη µητέρα της και τη γιαγιά τηςπου είχαν πολύ περισσότερα «κεντή-µατα» όπως τα λέει. «Σε µένα το έκανεµια γυναίκα 40 χρονών όταν ήµουναπολύ µικρή. Ήτανε µόδα τότε, είχανε όλεςεδώ στο χωριό. ∆εν γινότανε εγώ να µηνέχω. Οι παλιές το λέγανε βούλα. Τα ση-µάδια αυτά τα είχανε µόνο οι Βλάχες. Με-ρικές φορές, όµως, και

Ο λαογράφος Βασίλης Νιτσιά-κος συµπληρώ νειότι πίσω από τοτατουάζ κρυβότανη αγωνία για µιακαλύτερη κοινω-νική θέση, αλλάκαι ο συµβολισµόςεθνολογικού δια-χωρισµού.

5-6

κάποιες άλλες που τα έβλεπαν από µας,ήθελαν να έχουν και κείνες. Οι µανάδεςµας όχι µόνο δεν αντιδρούσαν αλλά σεπολλές κοπέλες τα έκαναν οι ίδιες».

ΜΠΡΟΣ ΤΑ ΚΑΛΛΗ ΤΙ’ ΕΙΝ’ Ο ΠΟΝΟΣ!

«Πιστεύαµε ότι µε τα κεντήµατα αυτά Στοµέτωπο και στα χέρια γινόµασταν πιοόµορφες», λέει η Αλεξάνδρα Μεντή. «Όσο πιο πολλά, τόσο πιο όµορφες. Εγώέχω µόνο ένα µικρό στο µέτωπο γιατί δενάντεχα το πόνο. Έπρεπε, όµως, να κάνωτουλάχιστον ένα» .Η τεχνική ήταν απλή,ο πόνος όµως µεγάλος. Πολλές φορές,αρκετές γυναίκες κινδύνευσαν να πάθουνµόλυνση. Το τατουάζ τότε ήταν πολύ επώ-δυνο. Η Βασιλική Σιδέρη, 76 χρονών,που έκανε τατουάζ σε ηλικία 5 ετών, θυ-µάται: «Παίρναµε κάρβουνα και τα κοπα-νάγαµε µε µια πέτρα, µέχρι να γίνουνσκόνη, σαν αλεύρι. Μετά, τα ανακατεύαµεµε τσίπουρο για να γίνει σαν λάσπη. Ότανφτιάχναµε το µείγµα παίρναµε ένα ξυλάκικαι σχεδιάζαµε µε αυτό στο χέρι ή στο µέ-τωπο το σηµάδι που θέλαµε. Έπειτα,παίρναµε δυο βελόνες και τρυπάγαµεπάνω στις γραµµές που είχαµε χαράξει.Έτρεχε αίµα πολύ. Πονάγαµε. Έπρεπεόµως να έχουµε την βούλα. Τυλίγαµε τοχέρι ή το µέτωπο µε ένα πανί και το ση-µείο αυτό φούσκωνε και πρηζότανε. Τοξετυλίγαµε ύστερα από δέκα µέρες, τοκάρβουνο είχε µπει στο µέρος που είχαµετρυπήσει, και το τατουάζ ήταν έτοιµο. Συ-νήθως το κάναµε οι φίλες µεταξύµας».Τώρα όλες έχουν µετανιώσει.

Οι περισσότερες προσπάθησαν, µάταια όµως, νατα σβήσουν. Αυτό συνέβη µόνο σε αυτή τη τε-λευταία γενιά, όταν η επαφή τους µε τον έξω απότο κλειστό κύκλωµα του χωριού κόσµο έγινε µε-γαλύτερη. Η Αλεξάνδρα Μάρκου,72 ετών σήµερα,έχει τατουάζ από τότε που ήταν τεσσάρων. Τηςτο είχε κάνει η αδερφή της. Αυτό που λέει είναι οιπρώτες κουβέντες όλων των γιαγιάδων στο Κε-φαλόβρυσο σήµερα: «Ήµασταν χαζές. ∆εν είχαµεµυαλό. Πονάγαµε, έτρεχε αίµα, αλλά εµείς καθό-µασταν να µας φτιάξουν για να γίνουµε όµορφες.Νοµίζαµε πως ήµασταν πιο ωραίες έτσι. Αργό-τερα µου ήρθε το µυαλό αλλά δεν µπόρεσα να τασβήσω. Όλες, πάντως τα φτιάχνανε σε νεαρή ηλι-κία από τεσσάρων έως 15 χρονών».

→→

«∆ηλαδή, µεβάζεις να δια-βάζω κόµιξεπειδή µου λεςότι ταιριάζουνµε τα τατουάζ;µα αφού σουλέω ότι τα δικάµου σηµάδιαδεν είναι σαναυτά που έχουντώρα τα παι-διά!» Κάποτεήταν περήφανεςγια τα ιερογλυ-φικά που τιςστόλιζαν. Ήτανµέσα στηνµόδα. Ύστερακ α τ έ β η κ α νστην πόλη καιµ ε τ ά ν ι ω σ α ν .Γ ι α γ ι ά , ζ η -λεύουν αυτοίστην πολιτεία...

ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΔΕΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ…

Η Βασιλική Σιδέρη διηγείται τι της συµβαίνει όποτε κατεβαίνει στα Γιάννενα για εξετάσεις σεκάποιο νοσοκοµείο. «Την τελευταία φορά που πήγα στο γιατρό είχανε µαζευτεί όλες οι νο-σοκόµες και µε κοιτάγανε παράξενα. «Τι είναι αυτά γιαγιά;» µου λέγανε, «Μασονικά σηµά-δια;». Εγώ τους είπα ότι µου τα έκανε µια φίλη όταν ήµουνα µικρή, γιατί ήταν µόδα και κάναµεόλες. Γέλαγαν. Μετά, ο γιατρός µε ρώτησε αν έχω πάει φυλακή. Στην αρχή νόµισα ότι µουέλεγε για την κατοχή. Όχι εγώ, του είπα, τον άντρα µου είχαν βάλει φυλακή για λίγο, τότε στονεµφύλιο «Αυτά τα σηµάδια γιαγιά που έχεις στο µέτωπο γιαγιά», µου λέει, «Τα φτιάχνουνε οιφυλακισµένοι». Ε, από τότε και εγώ ντρέποµαι όταν κατεβαίνω στην πόλη και µε κοιτάζουνέτσι παράξενα». Οι γυναίκες αυτές αγνοούν ότι είναι οι τελευταίες που διασώζουν τα σηµά-δια της πανάρχαιας αυτής συνήθειας. Ο Βασίλης Νιτσιάκος, λαογράφος, λέκτορας του Πα-νεπιστηµίου Ιωαννίνων, µας δίνει µια πιο συνολική εικόνα:

7-8

«Το τατουάζ το συναντάµε αρχικά στους πρω-τόγονους λαούς. Το χρησιµοποιούσαν στην κοι-νωνική ιεραρχία για το διαχωρισµό τωνκοινωνικών οµάδων. Είχε, βεβαίως, αισθητικήλειτουργία αλλά ήταν και σύµβολο ταυτότητας.Οι Βλάχοι, πολύ αργότερα, το χρησιµοποιούσανπροφανώς ως σύµβολο εθνολογικού διαχωρι-σµού. Η πρωταρχική λειτουργία του τατουάζείναι διαφοροποιητική. Η αισθητική έπεται, ανκαι µόνο αυτή έχει µείνει στην µνήµη των αν-θρώπων σήµερα. Τώρα αν ρωτήσετε, θα σαςπουν ότι το κάναµε για να είµαστε όµορφες. Μά-λιστα συναγωνίζονται η µια την άλλη ποια θακάνει πιο ωραία σχέδια. Υπήρχε ένας αισθητι-κός ανταγωνισµός, ο οποίος εξέφραζε και τηναγωνία για µια καλύτερη κοινωνική θέση µέσααπό την αισθητική ανωτερότητα και την οµορ-φιά. Η οµορφιά πάντα λειτουργούσε ως διεκδί-κηση κοινωνικού στάτους. Οι πιο περήφανες,που είχαν και καλύτερη κοινωνική θέση, χρησι-µοποιούσαν ωραιότερα και εντυπωσιακότερασύµβολα. ∆εν µπορώ να διανοηθώ πάντως ότιένα τόσο σηµαντικό φαινόµενο, ως προς την ση-µειολογία των κοινωνιών, δεν χρησιµοποιούντανγια διαφοροποιητικούς σκοπούς. Υπήρχε, όµως,και µαγική λειτουργία στο τατουάζ. Το θεωρού-σαν σύµβολο αποτροπής του κακού. Ο σταυ-ρός, ένα από τα πιο συνηθισµένα σύµβολα είναιτο κατεξοχήν σύµβολο αποτροπής του κακού.Άλλα σύµβολα που χρησιµοποιούν οι Βλάχεςείναι δέντρα, φούρκες που γνέθουν, ηµεροµη-νίες, σκορπιοί και κάποια που δεν δηλώνουνκάτι συγκεκριµένο. Το ότι η συνήθεια αυτή δια-σώζεται στη χώρα µόνο στους Βλάχους αποδει-κνύει πως τέτοιες αρχέγονες συνήθειεςεπιβιώνουν µόνο σε κλειστές οµάδες.Οι άντρες Βλάχοι, αντίθετα µε τις άλλες οµάδεςπου συναντάµε να έχουν τατουάζ, δεν έχουν. Οιγυναίκες το χρησιµοποιούν και ως µέσο έλξηςγια το άλλο φύλο. Αυτό βέβαια ήταν υπόγεια σ’αυτές τις κοινωνίες γιατί οι κώδικες της ήτανπολύ αυστηροί. Είναι κάτι που δεν οµολογούν-ταν, αλλά είχε τη δική του κρυφή λειτουργία…».

*Το παρόν άρθρο αποτελεί αναδηµοσίευση από το πε-ριοδικό “Ε” της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας

Βλάχικα:Μιντζιντέι βρούτεεράι νε χαράουλιέ λιέ λα ντουνιάουΠατρουτζέτσι σινέασπουνιά µούλτου ου-ρούτελιέ λιέ λα ντουνιάουΝτιτ βατάνι ανόστετζέσερ σνι µούτελιέ λιέ λα ντουνιάουΝι βίνι ταλιάνουσ’ µα νιπόι γερµάνουλιέ λιέ λα ντουνιάουΧόρε τούτι λι άρσιπεζάρε λι ασπάρσιλιέ λιέ λα ντουνιάουΟυ νε θάµε µάριγια αρούκεµ του αµάριλιέ λιέ λα ντουνιάουΑρουπλάνι µούλτισόρε λο αµβελίρελιέ λιέ λα ντουνιάουΕλλάδε µεράτετσι τι νικισίρελιέ λιέ λα ντουνιάου

Ελληνικά:Μιτζιντέι (Κεφαλόβρυσο)αγαπηµένοήσουν µια χαράΑχ αχ κόσµεΗ χρονιά του ‘40έδειχνε πολύ άσχηµοΑχ αχ κόσµεΑπό τα µέρη µαςείπαν να µας διώξουνΑχ αχ κόσµεΜας ήρθε ο Ιταλόςκαι πιο µετά ο ΓερµανόςΑχ αχ κόσµεΤα χωριά όλα τα έκαψετις πόλεις τις κατάστρεψεΑχ αχ κόσµεΈνα µεγάλο θαύµατους ρίξαµε στη θάλλασσαΑχ αχ κόσµεΑεροπλάνα πολλάσκέπασαν τον ήλιοΑχ αχ κόσµεΕλλάδα καηµένηπου σε νίκησανΑχ αχ κόσµε

Προφορική παράδοση

Το τραγούδι, µαζί µε άλλα, µπορείτε να το ακούσετε,αλλά και να το κατεβάσετε στο site του περιοδικού:

www.isvourou.page.tl

Παροιμίες-παραμύθια-τραγούδια-αινίγματα-ιστορίες

ΤΡΑΓΟΥ∆ΙΓια το πρώτο τεύχος επιλέξαµε το “Μιτζιντέι

Βρούτε” (του Νίκου Νάτσια):

9-10

ΠΑΡΟΙΜΙΑ“κα νβιάστε πι νούµτε”, ή “κα

νβιάστε νάου”.(=Όπως η νύφη στον γάµο, ή

όπως η καινούργια νύφη)Παροιµία που λεγόταν όταν κά-ποιος ή κάποια ήταν ντροπαλός

ή ντροπαλή, αντίστοιχα.(την παροιµία αυτή µας είπε ο Αν-δρέας Μεντής)

των Χάρη Μεντή-Θοδωρή Κούρου

το πολυφωνικό μας συγκρότημαΤο πολυφωνικό συγκρότηµα Κεφαλοβρύσου αποτελεί τονδεσµό του παρελθόντος µε το παρόν καθώς διαγράφει τηνπορεία των ανθρώπων και των προγόνων τους που έκαναντον πόνο και την χαρά, τραγούδι. Ένα µακρόσυρτο µοιρολόιγεµάτο από τους καηµούς και τα βάσανα, από την ζωή καιτον θάνατο.

Η συγγένεια καταγωγής και πολιτιστικές ταυτίσεις µε τουςβλάχους της Νότιας Αλβανίας αναδεικνύουν έναν αποκαλυ-πτικό τόπο συνάντησης της πολυφωνίας του Κεφαλόβρυ-σου µε εκείνη του χωριού Andon Poçi, βόρεια τουΑργυρόκαστρου. Ίδια επίθετα, ίδια γλώσσα, ίδια τραγούδια. Οι εκδηλώσεις στο Κε-φαλόβρυσο από τις πλέον µαζικές στα Πολυφωνικά Καραβάνια. Μια µεγάλη πλατείαγεµάτη από κόσµο.

Το συγκρότηµα απαρτίζεται σήµερα απότα εξής µέλη:∆εµίρης Σπυρίδων, Μεντής Αντρέας,Μεντής Νικόλαος, Σιδέρης Απόστολος,Σιδέρης Λάζαρος, Τζιαβάρας Βασίλειος,Φούκης Βασίλειος, Φούκης Γεράσιµος,Φούκης ∆ηµήτριοςΜεντή Σταµατία, Να-τσίκου Σοφία, Σιούτη Μαριάννα, ΦούκηΑναστασία

“γκρόπα αλί Μαρίνι”

Το τοπωνύμιο “γκρόπα αλί Μαρίνι” αναφέρεται στο σημείο, όπου σύμφωνα με την ιστορία,σκοτώθηκε η Μαρίνα. Η Μαρίνα λοιπόν, στην προσπάθειά τη να ζαλωθεί μόνη τη μεγάλοφορτίο, γύρισε η τροιχιά, τη τύλιξε τον λαιμό και πνίγηκε. Ετσι λοιπόν, το σημείο εκείνο, επι-κράτησε να λέγεται έτσι. Τα τοπωνύμια, κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικό οδηγό για την κα-τανόηση τόσο τη ιστορία ενό τόπου, όσο και για τι επαγγελματικέ και άλλε συνήθειετων κατοίκων του. Επίση, μια άλλη εξαιρετικά σημαντική λειτουργία που επιτελούν είναι ναβοηθούν του ανθρώπου να προσανατολίζονται στον χώρο, αλλά και να τον “κάνουν δικότου”, να τον οικειοποιούνται. Το περιστατικό που περιγράψαμε πιο πάνω, ανεξάρτητα ανπραγματικά συνέβη, αποτελεί ένα σημείο στον “νοητό χάρτη” σημείων που συνιστά το σύνολοτων τοπωνυμίων. Επίση, αποτελεί δίδαγμα για τα νεαρά κορίτσια, αλλά και ιστορικό στοιχείογια το χωριό. (την ιστορία μα είπε η Αικατερίνη Φούκη)

τοπωνύμια του χωριού μας

ΤΑ ΧΕΙΜΑΔΙΑ ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ ΣΤΟΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΟ*

ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΟΥΡΟΥ

ζωή των βλάχων χωρίζεται σε δυο επο-χές. Την καλοκαιρινή και την χειµωνιάτ-ικη. Εκείνο που έχει περισσότερη σηµα-

σία για τους βλάχους είναι ηζωή τους το καλοκαίρι πάνωστα βουνά και τούτο τοντρόπο ζωής έχουν αποδεχθείκαι τραγουδήσει, ενώ τα χει-µαδιά είναι κάτι που τους επι-βάλλεται σαν δεύτεροςτρόπος ζωής µια και είναιυποχρεωµένοι να κατεβαί-νουν στα χειµαδιά, αφού ταποίµνια τους δεν ζούνε σταχιόνια.

Από τον 2ο µ.Χ.αιώνα, που άρχισε η Λατινο-φωνία, και εποµένως και ηγέννεση των βλάχων, οχώρος από τον Αίµο και το∆υράχιο µέχρι το Ταίναροήταν ενιαίος ∆ιοικητικά (Ρώµη, Βυζάντιο, Τουρ-κοκρατία) και αυτό βοηθούσε τον τρόπο ζωήςτους, µια και µπορούσαν από τα καλοκαιρινάβοσκοτόπια, να κατεβαίνουν στα χειµερινά,χωρίς δυσκολίες και διατυπώσεις.

Ο κορµός της Πίνδου, µε τις παραφυά-δες της ήταν η σπουδαιότερη περιοχή των κα-λοκαιρινών βοσκότοπων, όπου ανέπτυξαν καιτους οικισµούς τους, που αργότερα εξελίχθηκανσε σπουδαία οικονοµικά και πνευµατικά κέντραόπως η Μοσχόπολις, η Γραµµούστα, η Σαµα-ρίνα, το Μέτσοβο, ενώ οι χειµερινοί βοσκότοποιεκτείνονται στις παράλιες πεδινές εκτάσεις τουΙονίου από το ∆υράχιο µέχρι την Αιτωλοακαρ-νανία και την ∆υτ. Πελοπόννησο καθώς και στιςπεδιάδες της Θεσσαλίας και Μακεδονίας.

Όσες φορές ο χώρος αυτός δεν τελούσευπό ενιαία ∆ιοίκηση οι Βλάχοι αντιµετώπιζανπρόβληµα επιβιώσεως γι' αυτό και πολιτεύον-ταν πάντα κατά τρόπον που να µπορούν ναέχουν ελεύθερες διαβάσεις προς τα χειµαδιά καιαντίστροφα.

Στα νεώτερα χρόνια, 17ος αιώνας, οιβλάχοι της περιοχής Κορυτσάς, της Φράσιαρης,της Κολωνίας και της Νεµέρτσικας, οι και Αρβα-νιτόβλαχοι αποκαλούµενοι, τον χειµώνα κατέ-

βαιναν στην περιοχή Αγ.Σαράντα, Εξαµίλιων της Αλ-βανίας και στην περιοχή τηςΣαγιάδας, Φιλιατών καιΗγουµενίτσας καθώς επίσηςκαι στην πεδινή Θεσσαλία.

Πριν το 1822 οι Βλάχοι τηςΝεµέρτσικας, που κατοικού-σαν στο Μπιτσκόπουλο,τοσηµερινό Παλαιοχώρι, είχανγια χειµαδιά την περιοχή τουΞηρόµερου. Μετά όµως τονθάνατο του Αλή Πασά, οι τσε-λιγκάδες εκείνοι όπως ο Γιάν-κος Τσιαρχώσης, στενόςφίλος του Αλή, ο Κουτσοµπί-νας και πολλοί άλλοι µικρότε-

ροι εγκαταστάθηκαν µόνιµα στο Ξηρόµεροόπου ίδρυσαν τα χωριά Στράτος, Όχθια, Παλαι-οµανίννα, Κατσαρού κ.ά.

Όταν αργότερα, περί το 1840, έγινε τοΚεφαλόβρυσο, από βλάχικες κτηνοτροφικέςφάρες των παραπάνω περιοχών, αλλά και απόφάρες που ήρθαν από το Ξηρόµερο της Αιτω-λοακαρνανίας, είχαν για χειµαδιά τους την πε-ριοχή των Εξαµίλλιων της Κονίσπολης, από τοακρωτήριο Στύλος µέχρι τη Σαγιάδα των Φιλια-τών.

Στις περιοχές αυτές οι Κεφαλοβρυσίτεςεξακολουθούσαν να ξεχειµάζουν µέχρι το 1940και µετά την ίδρυση του Αλβανικού Κράτους δη-λαδή το 1912.

Εξακολουθούσαν δηλαδή να είναι οι τσε-λιγκάδες χωρίς σύνορα.

Μετά το 1940 και την κατάκτησητης Αλ βανίας από το στρατό του Μουσολίνι,το προηγούµενο ειδικό καθεστώς της ελεύ-θερης δηλαδή διάβασης των ποιµνίων σταΕλληνολβανικά σύνορα, σταµάτησε ναισχύει και οι Κεφαλοβρυσίτες ξεχείµαζαν

Η

11-12

*αναδηµοσίευση από τα “Πωγωνιακά Χρονικά”, Τόµος 2, 1996

µόνο σε Ελληνικά εδάφη ήτοι στις περιοχές απότο ακρωτήριο Στύλος µέχρι Σαγιάδα, Φιλιάτεςκαι Ηγουµενίτσα που τότε ήταν ένας µικρός οι-κισµός.

Οι τσελιγκάδες της περιοχής του Πωγω-νίου Βλάχοι, Κεφαλοβρυσίτες ως επί το πλεί-στον αλλά και άλλοι Πωγωνήσιοι, πριν ακόµααναπτυχθεί η αστική τάξη στο Πωγώνι, σαν κα-λοκαιρινούς βοσκότοπους, είχαν όλο σχεδόν τοΠωγώνι και πιο συγκεκριµένα: Νεµέρτσικα,Κουτσόκρανο, Λέπενο, Λαµπάντζα, Μπούρτσια,Μυρµήγκιαρη, Πύργος, Καραγιάννη, Βροσίνα,Μπιτσκόπουλο, Παλιοχώρι, Κουλούρι Γιάνκου,Κρανιά, Μπασµπάλλη, Μουντόπουλο, Σταυρο-σκιάδι, Παππαλάκκος, κ.λπ.

Σε καθένα από αυτά τα µέρη ξεκαλοκαί-ριαζε και µια στάνη, ένα τσελιγγάτο που οι Βλά-χοι του Κεφαλόβρυσου, την λέγανε (Tureshti).Η λέξη είναι λατινική Turma=Koπάδι. Κάθε τσέ-λιγγας νοίκιαζε για τα κοπάδια του, στα οποίαυπολόγιζε και τα πρόβατα των άλλων τσοµπα-ναραίων που είχε µαζί του, κάποια περιοχή κρα-τική, κοινοτική ή και ιδιωτική, για έξη µήνες (απότο τέλος Απριλίου έως του Αγίου ∆ηµητρίου) γιανα ξεκαλοκαιριάσει και από το τέλος του Οκτω-βρίου µέχρι τέλος Απριλίου για να ξεχειµωνιά-σει. (Χειµαδιά ariu). Μερικοί είχαν ιδιόκτηταχεµαδιά ή καλοκαιρινούς βοσκότοπους όπως οΊντζιος από τον Παλαιόπυργο, ο Παπαδόπου-λος από το Βασιλικό, ο Μπαδήµας από το ∆ελ-βινάκι και παλιότερα ο Κιτσώνας από τονΑγ.Κοσµά.

Κανένας όµως Κεφαλοβρυσίτης τσέλιγ-γας στα νεώτερα χρόνια δεν είχε ιδιόκτητο βο-σκότοπο. Αυτό γινόταν διότι οι Κεφαλοβρυσίτεςτσελιγγάδες, δεν είχαν την αίσθηση του ντό-πιου, του µόνιµα εγκατεστηµένου κάπου, πα-ρόλο που είχαν δηµιουργήσει χωριό, τοΚεφαλόβρυσο, δεν σιγουρεύονταν ότι θα ήτανπάντα εδώ. Κάτι θα συνέβαινε και θα αναγκά-ζονταν να φύγουν όπως είχε συµβεί, µε τόσεςάλλες περιπτώσεις. Σίψυχα, Μοσχόπολη, Γράµ-µοστα, Θοδωρίτσα, Λέπενο κ.λπ.

Ύστερα επικρατούσα αντίληψη σε αυ-τούς ήταν ότι κοινωνικά καταξιωµένος ήτανόποιος είχε πολλά πρόβατα-κοπάδια κι όχιόποιος είχε πολλά κτήµατα. Οι µεγάλοι Κεφα-λοβρυσίτες τσελιγκάδες Γιαννάκη Γιάννος καιΠήλιο Κούρος, που είχαν µεγάλες ιδιοκτησίεςστην Αλβανία, εγκατέλειψαν το χωριό µε τα γε-γονότα του πρώτου παγκοσµίου πολέµου, το1917 και εγκαταστάθηκαν στην Αλβανία.

Το τσελιγγάτο (tureshti) αποτελούσαν οι τσοµ-παναρέοι, βοσκοί, καρβανάρηδες (υπεύθυνοιγια τα µεγάλα φορτηγά ζώα άλογα, µουλάρια,κ.λπ.) που ήταν συνήθως συγγενείς. Αδέλφια,ξαδέλφια, γαµπροί του τσέλιγγα (πατριαρχικήοικογένεια), οι οποίοι έπαιρναν µισθό, που οιβλάχοι το λένε ruga, σαν τσοµπαναρέοι, ανείχαν όµως δικά τους πρόβατα, συµµετείχανστα έξοδα και έσοδα του τσελιγγάτου, ήταν δη-λαδή τούτοι οι τσοµπαναρέοι υπάλληλοι και µέ-τοχοι, αλλά λέγονταν και πιστικοί σαν οιέµπιστοι του κοινοβίου, διότι πέρα από τα άλλαήταν υποχρεωµένοι να προστατεύουν τα συµ-φέροντα του τσελιγγάτου, από κάθε επιβουλή,ακόµα και ένοπλη, γιαυτό και οπλοφορούσανόλοι τους.

Το καλοκαίρι όλες οι Tureshties έµενανστο Κεφαλόβρυσο, ενώ το χειµώνα έµεναν σεκαλύβες η κάθε µια στο δικό της χειµάδι.

Κάθε Φθινόπωρο, συνήθως µετά τουΑγίου ∆ηµητρίου, ο τσέλιγγας καθόριζε τηνηµέρα της αναχώρησης. Ξεκινούσαν από ταγύρω βουνά τα κοπάδια και από το Κεφαλό-βρυσο οι οικογένειες και έδιναν ραντεβού στονπρώτο σταθµό που το λέγανε κονάκι, όπου θαδιανυκτέρευαν.

Τα κονάκια ήταν γνωστά σε όλους καιβρίσκονταν στο δροµολόγιο από Κεφαλόβρυσοµέχρι την Σαγιάδα η δε απόσταση µεταξύ τουςποίκιλε ανάλογα µε την εδαφική διαµόρφωση.Μπορούµε όµως να πούµε ότι ήταν µια µέραπορεία του κοπαδιού βόσκοντας. Τα κοπάδιαπρωί πρωί ξεκινούσαν για το επόµενο κονάκι,αφού πρώτα οι τσοµπαναραίοι φόρτωναν τολιτό τους νοικοκυριό στα µουλάρια ή άλογα. Γαϊ-δούρια οι βλάχοι δεν χρησιµοποιούσαν, παράµόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις. Τα συµπαθη-τικά τετράποδα, οι Κεφαλοβρυσίτες δεν τα είχανσε υπόληψη. Στο καραβάνι των φορτηγών, πουεπόπτευε ο καρβανάρης, υπήρχε µόνο ένα γαϊ-δούρι κι αυτό µόνο για αναπαραγωγή.

Στα κονάκια έφταναν πρώτα οι οικογέ-νειες, διότι τα πρόβατα πήγαιναν βόσκοντας,στήνανε τις σκηνές, που οι βλάχοι τις λένε τέν-τες, τις οποίες κουβάλαγαν µε τα ζώα µαζί µε τιςφούρκες (ορθοστάτες).

Μια τέντα (σκηνή) αποτελούνταν απότέσσερα-πέντε τραγιόµαλα φύλλα µε ένα µέτροπλάτος και πέντε µέτρα µήκος, τα οποία ύφαι-ναν στον αργαλιό µόνες τους οι γυναίκες.

Από το ίδιο ύφασµα φτιάχνανε και την κάπα,που οι Βλάχοι την λένε καπότα, ενώ ένα άλλοείδος κάπας, πιο ελαφριά και πιο κοµψή, τηνφτιάχνανε πάλι οι ίδιες στον αργαλειό από µάλ-λινο ύφασµα και την λέγανε timbari. Η kapotaήταν ένα είδος αντιανεµικού και αδιάβροχουπαλτού, διότι το τραγιόµαλο προστατεύει απο-τελεσµατικά από την βροχή, ενώ η timbara ήτανπιο ζεστή και χρησίµευε και για κουβέρτα.

Μόλις ξεφόρτωναν, στήνανε τις σκηνές,άναβαν φωτιές, ετοίµαζαν πρόχειρο φαί, στή-νανε πρόχειρα µαντριά µε βάτα και παλιούρια,άλλα για τα πρόβατα και άλλα για τα γίδια καιπερίµεναν τους τσοµπαναρέους που θάρχον-ταν λίγο πριν νυχτώσει, αν όλα πήγαιναν καλά,διότι δεν ήταν λίγες οι φορές, που συνέβαινανδιάφορα έκτακτα περιστατικά (ραγδαίες βροχές,πληµµυρισµένα ποτάµια, επίθεση κλεφτών,ιδίως Λιάπηδων ή και λύκων κ.λπ.).

Επί Τουρκοκρατίας, υπήρχε σε κάθε µε-γάλο τσελιγγάτο και ένας Αλβανός Μουσουλµά-νος, Τσάµης ή Λιάπης που λέγονταν Κοµπόρκαι δουλειά του ήταν να προστατεύει το τσελιγ-γάτο από διάφορους κλέφτες, ληστές κ.λπ. ΟιΚοµπόρ ήταν και αυτοί αρχηγοί Φαρών ή είχανυπό την επιρροή τους ένοπλους φίλους ή συγ-γενείς, όπως ήταν και οι ληστρικές οµάδες τηςεποχής, και η µόνη διαφορά τους ήταν ότι αυτοίεπέβαλαν τον νόµο ή το έθιµο και όχι λίγεςφορές έρχονταν σε σύγκρουση, λόγω των κα-θηκόντων τους µε τους ληστές, µε τους οποίουςµπορεί να ήταν οµόθρησκοι, οµοεθνείς και γε-νικά άνθρωποι της ίδιας κοινωνίας.

Η προσωπικότητα και το κύρος, πουείχαν στην περιοχή οι κοµπόρ, ήταν µέτροαπο-τροπής των ληστών, οι οποίοι ήξεραν ποιοςκοµπόρ προστάτευε το κάθε τσελιγγάτο και εάναποτολµούσαν ληστεία θα είχαν να κάνουν πε-ρισσότερο µε τον κοµπόρ παρά µε τον τσέλιγγα.

Είναι χαρακτηριστικό το περιστατικό κά-ποιου τσέλιγγα ο οποίος όταν έµαθε ποιοί τουκλέψανε τα πρόβατα είπε στον κοµπόρ του τσε-λιγγάτου του, να αφήσει να περάσει έτσι το πε-ριστατικό, εκείνος όµως πήγε στους ληστές καιαπαίτησε να του επιστραφούν τα πρόβατα.Όταν οι ληστές αρνήθηκαν τους σκότωσε επίτόπου. Ηταν µια µικρογραφία αρµατωλών καικλεφτών µεταξύ µουσουλµάνων, αλλά δεν θαήταν και άσχετο αν λέγαµε ότι ήταν µετεξέλιξητων µπορτζηλήδων της κραταιός Μοσχόπολης,οι οποίοι τελικά έγιναν οι καταστροφείς της.

Όσα κοπάδια ξεκινούσαν από την Νεµέρτσικας,∆ρυµάδες, κάνανε το πρώτο κονάκι στην Βο-στίνα (Πωγωνιανή), το δεύτερο στο Γκούβερι(Φαράγγι) και συναντιόνταν µε τις οικογένειεςτους στην Στρατίνιστα, και απο εκεί και κάτωπορεύονταν µαζί.

Όσα ξεκινούσαν από το Κεφαλόβρυσοκαι τα γύρω από αυτό µέρη, κάνανε το πρώτοκονάκι στο Μέγα (la kebu di la mega) ή στην το-ποθεσία Λέπενο, το άλλο κεφαλοχώρι του Πω-γωνίου που καταστράφηκε από Τουρκαλβανούςτον 18ο αιώνα.

Απ' εκεί κατέβαιναν στο Ρέµα Γαλάνη,και διέσχιζαν την γραφική κοιλάδα του Γυφτο-πόταµου µέχρι την Κάτω Λάβδανη. Ο Γαλάνηςήταν Λιάπης και λέγονταν Ζέπας που αλλαξο-πίστησε και είχε τα µαντριά του σε τούτο τοµέρος.

Η διαδροµή µέσα από αυτή την κοιλάδαείναι µαγευτική. Τα πρώτα νερά του Γυφτοπό-ταµου ξεκινούν από τον αυχένα του Αη Νικόλα,µαζεύει νερά από τους λοφίσκους του Κασι-διάρη και της Μουργκάνας, διασχίζει την µικρήκοιλάδα µε τα χέρσα χωράφια και κάτω από βα-θύσκια πλατάνια συναντά, πέρα από το ΡέµαΓαλάνη, τον ∆ρίνο και από εκεί στο Αργυρόκα-στρο και Ιόνιο.

Ο κακοκουρεµένος Κασιδιάρης, από τηναριστερή µεριά και ο αγριωπός όγκος τηςΜουργκάνας, από την δεξιά µεριά, όρθιοι σανµυθικοί γίγαντες, που ζυγιάζει ο ένας την δύ-ναµη του άλλου, µοιάζουν να δείχνουν τονδρόµο στους αιώνιους τόπους ανεβοκατεβάτες,τους «κάρτα-πολυπλάνητες» και να τους προ-στατεύουν από τους κακούς δαίµονες και ταστοιχεία της φύσης, ενώ η Παναγιά πάνω αποτο µοναστήρι του Μακραλέξη, χτισµένο στιςµούργκες πλαγιές της Μουργκάνας από τηνεποχή του Βυζαντίου, στέλνει το αιώνιο γλυκότης φως πάνω από τα κοπάδια και τις οικογέ-νειες τους.

Εχοντας την Στρατίνιστα αριστερά καιτην Καστάνιανη δεξιά εκεί κοντά στην γέφυραπου ενώνει τώρα τα δυο χωριά κάνουν το δεύ-τερο κονάκι.

Απ' εκεί περνούσαν το ρέµα της Ασπρης,άφηναν αριστερά το Ψηλόκαστρο, ∆ηµοκόρη,Λάβδανη µέχρι τον αυχένα του Αη-Νίκο, ΚάτωΛάβδανης, όπου εγκατέλειπαν την κοιλάδα τουΓυφτοπόταµου, άφηναν αριστερά το χωριό Βρί-στοβο και ακολουθούσαν την κοιλάδα Λαγκαβί-τσα, παραποτάµου του Καλαµά µέχρι την ΚάτωΛάβδανη, όπου κάνανε το τρίτο κονάκι,

13-14

ενώ άλλοι κάνανε το τρίτο κονάκι στο παραπάνωαυχένα του Αη Νικόλα.

Μετά, περνούσαν τις δυο µικρές πέτρινεςγέφυρες της Κάτω Λάβδανης, κι ακολουθούσαντο ρέµα του Κοσοβίτικου ποταµού, που πηγάζειαπό το χωριό Κοσοβίτσα της Β. Ηπείρου, δέχεταιτα νερά των πηγών της Μουργκάνας και των Νό-τιων αντερισµάτων του Κασιδιάρη, λίγο παρα-κάτω πλουτίζεται µε τα νερά των πηγώνΚεφαλόβρυσου και οι Βλάχοι το λένε Isvuru etsellailioy (πηγή µε τα µαύρα νερά) και παραπάνωαπό την Βροσύνα χύνεται στον Κα-λαµά και από εκεί στο Ιόνιο.

Όσο ωραία ήταν τούτη ηδιαδροµή την Ανοιξη, µέσα απο θε-όρατα πλατάνια και πλούσιους βο-σκότοπους της κοιλάδας, τόσογίνονταν κόλαση, το Φθινόπωροόταν έβρεχε και πληµµύριζαν ταποτάµια και λάσπιαζε ο τόπος,ιδίως από την Γλούτσα µέχρι τοΒορτόπι.

Η διαδροµή άφηνε δεξιά ταχωριά Κουρεµάδι, Λίστα, ενώ αρι-στερά απέναντι από το ποτάµιήταν το χωριό Τσιµπουκάτες (Καλ-λιθέα) ακολουθούσε πότε την δεξιάκαι πότε την αριστερή κοίτη τουποταµού, µέχρι τις πηγές Κεφαλόβρυσου, οπότεέπιαναν την δεξιά κοίτη, διότι µετά τον εµπλουτι-σµό του από τις πηγές, το ποτάµι γίνονταν αδιά-βατο και κάνανε το τέταρτο κονάκι στο εκκλησάκιτης Παναγιάς, η στην θέση Λία Ντούκα.

Η τοποθεσία πήρε το όνοµα της απο τονΚεφαλοβρυσίτη Βλάχο Λία Ντούκα, που δολοφο-νήθηκε από ληστές στην εκκλησία της Παναγίας.Τούτος έρχονταν απο την περιοχή της Τσαµου-ριάς, µε πολλούς άλλους Κεφαλοβρυσίτες και µεπολλά ζώα φορτωµένα λάδι και σε συµπλοκήπου έγινε σε αυτό το µέρος οι ληστέςσκότωσαν τον Λία Ντούκα και τραυµάτισαν αρ-κετούς άλλους της παρέας του.

Απο εκεί η πορεία εξακολουθούσε έχον-τας αριστερά το ποτάµι της Αγ. Μαρίνας πουµετά τον εµπλουτισµό του απο τις πηγές του Κε-φαλόβρυσου, αλλάζει όνοµα και λέγεται Λαγκα-βίτσα, αφήνουν δεξιά το χωριό Γλούστα(Κεφαλοχώρι) περνούσε µέσα από τους λασπό-τοπους των οικισµών Γιωτάτικα, Εξαρχάτικα, Λα-πάτικα, αφήνει δεξιά το χωριό Γαρδίκι,κόβουνκάθετα τον δηµόσιο δρόµο που συνδέει ταχωριά της Μουργκάνας µε την Βροσύνα, περ-νάνε το Ρέµα Τουρίτσας,

που έρχεται από το Μπαµπούρι και στο ύψος τουχωριού Τσιµπουκάτες, εγκατέλειπαν την κοίτητου Λαγκαβίτσα και ανηφορούσαν τις πλαγιές τουόρους Βελούνα, όπου στο ύψωµα αλώνι δίπλααπό την εκκλησία κάνανε το πέµπτο κονάκι.

Τούτη είναι η πιο δύσκολη και κοπιαστικήδιαδροµή, ιδίως το Φθινόπωρο, διότι ο δρόµοςαπό το Γαρδίκι µέχρι το ρέµα Τουρίτσα, είναι βαλ-τώδης και τα ζώα, φορτωµένα όπως ήταν βάλ-τωναν στην λάσπη και πολλές φορές ήταναδύνατο να προχωρήσουν και η κατάσταση γι-

νόταν αφόρητη όταν για να τα βγά-λουν από την λάσπη,αναγκάζονταν να τα ξεφορτώσουνκαι τούτο δεν ήταν καθόλου εύκολοδιότι βούλιαζαν και οι ίδιοι µέσα στηλάσπη.Άλλη µια δυσκολία ήταν το πέρα-σµα του ποταµού Τουρίτσα, διότιήταν ένα ύπουλο ποτάµι. Οι ντό-πιοι το περνούσαν µπαίνονταςµέσα σε ένα καλάθι που είχαν κρε-µάσει πάνω σε ένα σχοινί, δεµένοσε πλατάνια της δεξιάς και αριστε-ρής όχθης. Άλλοτε, περνούσανπάνω σε µια πρόχειρη γέφυρα, κα-µωµένη από ξύλα και σχοινιά δε-µένα σε κορµούς πλατάνων από τη

µια µέχρι την άλλη όχθη. Το πέρασµα επικίνδυνοδιότι έπρεπε να ισορροπεί κανείς πάνω στα δυοσχοινιά που ταλαντεύονταν λόγω της µεγάληςαπόστασης.

Από τούτη τη γέφυρα περνούσαν µόνο οιοικογένειες. Οι Κεφαλοβρυσίτες όµως, πολλέςφορές, αν το ρέµα είχε πολλά νερά από τις βρο-χές, αναγκάζονταν να περνάνε και τα πρόβαταπάνω από την.. .αερογέφυρα.

Τραβάγανε πρώτα το γκεσέµι πάνω στηναερογέφυρα, για να ακολουθήσει το κοπάδι. Οιλοιποί τσοµπαναρέοι µε φωνές άγριες, που γι-νόταν ακόµα πιο άγριες από τον αντίλαλο της χα-ράδρας και το συνεχές βουητό του ορµητικούχειµάρου, αλλά και από την απελπισία τους, όταναπό το στριµοξίδι και την αγωνία κάποια πρό-βατα παραπατούσαν πέφτανε στο ρέµα και χά-νονταν στα θολά του νερά. Άλλες φορές, πάλιπερνούσαν τα κοπάδια µέσα από το ρέµα τουποταµού. Τότε πάθαιναν τις µεγαλύτερες ζηµιές,διότι, όπως είπαµε, τούτο το ρέµα ήταν, ύπουλο,βουβό. Ενώ δηλαδή έδειχνε ήρεµο ξαφνικά αγρί-ευε και κατέβαζε θολούρα και κούτσουρα και πα-ρέσερνε τα πρόβατα ακόµα και ανθρώπους.

ο τσέλιγκας Βασίλης Φούκηςτο 1928

Μετά το αλώνι, άφηναν δεξιά το χωριό, Βορτόπι(Ανάβρυτον) περνούσαν από το χωριό Γιουλέκα(Σουγιώτου, Μπαδήµα) και στον αυχένα της Κε-ραµίτσας στη θέση Πρέσπα κάνανε το έκτο κο-νάκι.

Η θέση Μπαδήµα ονοµάστηκε έτσι διότιεδώ ο Κεφαλοβρυσίτης, Κώστα Γκότσης σκό-τωσε τον ∆ελβινακιώτη τσέλιγγα Μπαδήµα πουείχε ιδιόκτητο χειµαδιό στο βουνό Μαυροβούνιστην Σκουπίτσα (Κεστρίνη), δίπλα από τηνΜαντούκα, το χειµαδιό του Μεβγεζινού (Παλαι-οπυργίτη) τσέλιγγαΝικόλα Ίντζου.

Και τούτο τοδροµολόγιο ήταν έναδύσκολο πέρασµα,διότι µετά το ξεµπέρ-δεµα, µε την λάσπηκαι το πέρασµα τουχειµάρρου Τουρίτσα,άρχιζε η δύσκοληανηφόρα στις πλα-γιές του βουνού Βε-λούνα, όπωςαναφέρθηκε παρα-πάνω.

Τα πρόβατα,εξαντληµένα από τηνπολυήµερη πορεία,δυσκολεύονταν ναπερπατήσουν στιςαπότοµες πλαγιές καιείτε µένανε και ψο-φούσαν είτε αναγκάζονταν οι τσοµπαναρέοι νατα παίρνουν αγκαλιά είτε ακόµα ξεκόβοντανπολλά µαζί και αν δεν παίρνανε είδηση, µένανεεκεί και τα έβρισκαν οι Βορτοπιώτες. ∆εν ήτανλίγες οι φορές που οι τσοµπαναρέοι, όταν παίρ-νανε είδηση ότι λείπαν πρόβατα, ψάχνανε όλητη νύχτα ή και την άλλη µέρα να βρουν το χα-µένο τους βιός. Ετσι το βλέπανε.

Μπορεί να ήταν του τσέλιγγα τα πρό-βατα, αλλά µια τέτοια απώλεια, έδινε τηναί-σθηση στην µικρή κοινωνία του τσελιγγάτου καιόλων γενικά των µπιστικών τσοµπαναρέων, ότιο απρόσεκτος τσοµπάνος, δεν ήταν άξιος ναφυλάξει κοπάδι και τούτο δεν το επέτρεπε στονεαυτό του ένας καλός προβατάρης.

Πληγώνονταν το φιλότιµο του και ήτανθέµα τιµής πλέον του ιδίου να βρει το χαµένοπρόβατο, ή το µικρό ξεκοµµένο κοπάδι.

Ήταν το πέρασµα του Θησέα στην κακιά σκάλα.Οι βλάχοι εδώ, κανόνιζαν να περνάνε

µέρα, διότι τη νύχτα τα πράγµατα γίνονταν πιοδύσκολα µε τους ντόπιους κάτοικους του χω-ριού Βορτόπι. Τούτη ήταν πιο δύσκολη δια-δροµή της πορείας διότι εκτός από τις λάσπεςκαι τους χειµµάρους είχε να κάνει και µε τονανηφορικό δρόµο της Βελούνας αλλά και µε τιςληστείες των κατοίκων, των γύρω περιοχών.

Οι Βορτοπιώτες δεν ήταν εύκολη υπό-θεση, διότι ξέρανε καλά την περιοχή και τις δυ-

σκολίες της, αλλάξέρανε και το ακριβέςδροµολόγιο των κο-παδιών και τις συνή-θειες των Βλάχων καισκαρφίζονταν πολλάκόλπα για να κλέ-ψουν ότι µπορούσαναπό τα διερχόµενακοπάδια.

Σκάβανε π.χ. λάκ-κους, παγίδες στοδρόµο που θα περ-νούσαν τα πρόβατα,τα σκέπαζαν µε κλα-διά από πουρνάρικαι όσα πέφτανεµέσα στο λάκκο,ήταν δικά τους, αν οιτσοµπαναραίοι δεντα παίρναν είδηση.Το βράδυ που τα µέ-

τραγαν στο κονάκι ίσως να ήταν αργά, διότι οιΒορτοπιώτες είχαν φροντίσει να τα σφάξουν ήνα τα βάλουν στο δικό τους κοπάδι.

Ακόµα µπορούσαν κρυµµένοι στις βα-τσουνιές να παρακολουθούν, επί ώρες κάποιοκοπάδι και είτε άρπαζαν κάποιο πρόβατο πουθα περνούσε δίπλα τους και το κρατάγανε µέχρινα αποµακρυνθεί το κοπάδι µε τους βοσκούς,είτε µαζεύανε κάποιο ξεκοµµένο από το κοπάδιπρόβατο που δεν µπορούσε να περπατήσει καιτο σφάζανε. Αν ξεκόβονταν πολλά τότε τα πρά-µατα ήταν ακόµα χειρότερα. Τα έπαιρναν όλα.Οι γέροι Κεφαλοβρυσίτες ακόµα τους φοβούν-ται τους Βορτοπιώτες.

Λένε δηλαδή ότι αυτοί ήταν πολύ καλύ-τεροι από εµάς στο κλέψιµο των προβάτων.Άλλες εποχές, άλλα ήθη.

“καλύβα ντι πάγιε”

15-16

Οι Ξεχωρίτες είχαν άλλο σύστηµα πιο συνεται-ρικό. Μαζεύανε τα κλεµµένα πρόβατα στο κατώικάποιας εκκλησίας και στο τέλος κάθε εβδοµά-δας τα πηγαίνανε στο Τσαµαντά όπου τα που-λάγανε και µοιράζονταν τα χρήµατα.

Οι Κεφαλοβρυσίτες λέγανε «απόψε δεν-πέρασε ούτε λύκος ούτε Ξεχωρίτης».

Στον αυχένα της Πρέσπας, υπάρχει έναεικόνισµα του Αγίου Κων/νου και Ελένης. Το έχεικάνει ο γιός του Κώστα Φούκη, που σκοτώθηκεεδώ από νάρκη το 1948, ενώ ερχόταν µε άλ-λους από το χειµάδι.

Απ' εκεί,έπαιρναν την κατη-φόρα, περνούσαναπό το Κοκκινολι-θάρι, κατέβαιναν στορέµα Τσουρουλού,ακολουθούσαν τηνκοίτη του µέχρι τοκαφενείο του Τρύ-φωνα, µετά περνού-σαν έξω απο τοχωριό ∆άφνη καιακολουθώντας τηναριστερή κοίτη τουρέµατος ∆άφνη, κά-νανε το έκτο κο-νάκι στην θέσηΤόρη κοντά στοχωριό Φοινίκη.

Από την κοιλάδαπου βγάζει στονΤρύφωνα αν κοιτάξεικανείς προς το Κοκ-κινολιθάρι, στην κο-ρυφή του βουνού,θα δει ένα εκκλησάκιπου µοιάζει νάναι καρφωµένο, στο γαλάζιο ντα-βάνι του ουρανού.

Ετσι σαν κάτι ζωγραφιές που κάνουν ταπαιδιά που έχουν τους δικούς τους προοπτι-κούς κανόνες και µπορούν, να βάλουν έναάλογο πάνω σε ένα δέντρο χωρίς να τους πα-ραξενεύει. Φαίνεται να κρέµεται από τον ου-ρανό, όπως ο πολυέλαιος που κρέµεται από τονθόλο της εκκλησίας, παρά να έχει θεµέλια στηγη.

Λένε ότι, όταν η κορυφή, πάνω στην οποία είναιχτισµένο, ξεκόπηκε από το βουνό και κύλησεπρος τα κάτω για να σταµατήσει εκεί που βρί-σκεται τώρα, το εκκλησάκι ακολούθησε την πο-ρεία της κορυφής, χωρίς να γκρεµιστεί, σαν ναήταν από χαρτί καρφιτσωµένο µε πινέζα.

Η θέα του είναι µαγευτική.Η τοποθεσία Τόρη, πήρε το όνοµα της,

απο τον Μήτση Τόρη, που δολοφονήθηκε απόαγνώστους, µάλλον πληρωµένους Τουρκαλβα-νούς, την ώρα που κρατούσε την φανέλα του

πάνω στη φωτιά για νακαούν οι ψείρες.

Απ' εκεί, µέσα απότον κάµπο της Φοινίκηςστήνανε το επόµενοέβδοµο κονάκι στα Τουρ-κικά µνήµατα των Φιλια-τών.

Απ' εδώ και κάτω,καθε τσελιγγάτο έπαιρνετην δική του πορεία,έπαιρνε την άγουσαπρος το δικό του χειµα-διό.

Αν η φθινοπωρινήπορεία των Βλάχωνπρος τα χειµαδιά, έµοι-αζε να είναι η πορεία τηςΠερσεφώνης στον Άδη,εδώ απο το Φιλιάτι καικάτω, ήταν ο Αδης τωνΒλάχων του Κεφαλόβρυ-σου, απ' όπου θα φεύ-γανε πάλι την Ανοιξη(Απρίλιο) ακολουθώνταςτην αντίστροφη πορεία.

Τούτη η αντίστροφηπορεία ήταν τελείως διαφορετική από την κά-θοδο. Είναι η πορεία θριάµβου των Βλάχων.Ήταν η πορεία του ∆ιόνυσου από τους βόρει-ους. Σε τούτη την πορεία οι Βλάχοι, πάνω σταάλογα τους, το κάθε τσελιγγάτο στους δικούςτου Πήγασσους, φόρτωνε τις ασηµοχάρτινεςτσόργκες, τις χρυσοκέντητες βελέντζες, τις τρα-γιόµαλλες βαθύχρωµες τέντες µε τις φούρκεςσαν ∆ωρικές κολώνες, µε µεσοκάπουλα τηνΠερσεφώνη που την οδηγούσαν στην Γη µη-τέρα, την ∆ήµητρα στο απάνω κόσµο, σταβουνά το φως και τον ήλιο.

Τούτη την πορεία τραγούδησαν Βλάχοι και Γκρέκοι. «Kent' us esh tu munti la remene singurefere di mini» και «Να βγουν οι Βλάχοι στα βουνά, να βγουν κι οι βλαχοπούλες».

Στο Φιλιάτι, δεδοµένης της µικρής διαδροµής, που κάνανε από του Τόρη, οι οικογένειες φτά-νανε νωρίς για να µπορούνε να κατεβαίνουν στην πόλη να ψωνίσουν και να τακτοποιήσουν διάφο-ρες υποθέσεις.

Από το Φιλιάτι ένα δροµολόγιο οδηγούσε προς τα χειµαδιά της Σαγιάδας και του Στύ-λου που άρχιζαν από Κότσικα, Πλαίσιο, Λιοπέσι, παλιά Σαγιάδα, Μαυροµάτι, Στροβίλι, Αη Θοδωρή,Χαλίκια, Παγανιά, Όρλια, Νένουδα, Κάτω Αετός, Τσιγγέλι, Σταυρός, Μαντήλα, Χασουµέρ, Σταυρός,Φτελιάς.

Παρά κάτω από εδώ µέσα στην Αλβανία είναι το χωριό Μούρσι που οι Βλάχοι του Κεφαλό-βρυσου το είχαν σαν δικό τους χωριό ούτε που σκέπτονταν ποτέ ότι αυτό ανήκε στην Αλβανία. Πή-γαιναν στο Μούρσι όπως θα πήγαιναν και στην Σαγιάδα ή το Φιλιάτι.

Από τις Φιλιάτες και κάτω ήταν τα παρακάτω χειµαδιά, όπου κονάκευαν για τον χειµώνα τα διά-φορα τσελιγγάτα. Σµέρτο, Μαλισινίτσα, Σκουπίτσα, Μαντούκα, Λίφατα, Μπαδήµα, Βάρδα. Ενα άλλοδροµολόγιο που ακολουθούσαν, ιδίως όσοι ήθελαν να καθυστερήσουν στο δρόµο, για να φτάσουνόσο γινόταν πιο αργά στα χειµαδιά, αλλά και διότι από εδώ το έδαφος ήταν πιο οµαλό και είχε κα-λύτερες βοσκές, ήταν το παρακάτω: Με πρώτο σταθµό το Μέγα (cempu di la mega) αντί να πάνεπρος το Λέπενο, κατέβαιναν στην Ζιαραβίνα (Λίµνη) περνούσαν ανάµεσα από την Λίµνη της Ζαρα-βίνας και την γέφυρα των Αγίων και κάνανε το τρίτο κονάκι στον κάµπο της Σιταριάς.

Απο εκεί περνάγανε από τον Παρακάλαµο ή και απο την Πογδόριανη (Ανω Παρακάλαµος),από την τοποθεσία Νατσαίοι, και κάνανε το τέταρτο κονάκι στους Κουκλιούς. Από εκείκάνανε το πέµπτο κονάκι στον Αγιο Γεώργιο, έξω απο την Ιεροµνήµη. Μετά περνάγανε το ΜικρόΣουλόπουλο, το Ζωχόρεµα, και κάνανε το άλλο κονάκι κοντά στο Εκκλησοχώρι.

Στη συνέχεια ακολουθούσαν την δεξιά κοίτη του Καλαµά, περνούσαν το µέγα λάκκο και κάνανεκονάκι στην Βρυσούλα. Μετά την Βρυσούλα περνούσαν το Κούτσι Ρέµα, την Λεπτοκαριά, περνού-σαν το ποτάµι Λαγκαβίτσα και κάνανε κονάκι στην Ραβενή. Απο εκεί περνούσαν το ρέµα ∆ερβένι,περνούσαν ανάµεσα από το χωριό Μαλούνι και αχούρια Μαλουνιού, έφταναν στη ∆άφνη, που οιΒλάχοι το λέγανε Τρύφωνα, που ήταν το όνοµα του καφετζή, και στην συνέχεια κάνανε κονάκι στουΤόρη. Από εκεί και κάτω ήταν το ίδιο δροµολόγιο.

Αβδελλιώτες Βλάχοι στον δρόµο για τα χειµαδιά (φωτ. αδελφοί Μανάκια)

17-18

Οι οργανικές ουσίες µέσα στο κοµπόστ βοη-θούν το χώµα να συγκρατεί θρεπτικές ουσίες καινερό, ωφελώντας τα φυτά και µειώνοντας τον κίν-δυνο µόλυνσης,

Η κοµποστοποίηση σας εξοικονοµεί χρή-µαταΧρησιµοποιώντας το κοµπόστ σαν εδαφοβελτιω-τικό µειώνει κατά πολύ την ανάγκη αγοράς αντί-στοιχων προϊόντων από την αγορά. Ηκοµποστοποίηση µπορεί να µειώσει τα δηµοτικάτέλη που πληρώνετε για τη συλλογή των απορριµ-µάτων. Μειώνοντας κατά 35% τα σκουπίδια σαςκαι κατ' επέκταση όλοι οι δηµότες που µπορούν να

κάνουν το ίδιο, µειώνονται ταέξοδα συγκοµιδής τωναπορριµµάτων του δήµου,που συνεπάγεται µια πιθανήαντίστοιχη µείωση των δη-µοτικών τελών.

Η κοµποστοποίησηείναι εύκολη και βολεύει ∆εν χρειάζεται πια να γεµί-ζετε σακούλες µε κλαδέµατακαι άλλα απορρίµµατα τουκήπου. Απλά τα βάζετε στονκάδο κοµποστοποίησης ή

στο σωρό κοµποστοποίησης αν δεν χρησιµοποι-είτε κάδο και παρατηρήστε τα να γίνονται πλούσιοσκούρο κοµπόστ.

Η κοµποστοποίηση είναι η εναλλακτικήπρακτική στη θέση της ταφής ή της καύσηςτων οργανικών απορριµµάτων.Τα απορρίµµατα του κήπου και τα οργανικά µαζίείναι περίπου το 20% των συνολικών απορριµµά-των που καταλήγουν στις χωµατερές κάθε χρόνο.Η επιλογή της κοµποστοποίησης µειώνει τηνανάγκη για καύση ή ταφή των οργανικών και βελ-τιώνει την ποιότητα των επιφανειακών εδαφώνµας.

«Κομποστοποίηση…τσί έστι ατσά?»του Θεοχάρη Μεντή

κοµποστοποίηση είναι µια αερόβια διεργασία κατά την οποία στερεά οργανικά οξειδώνονται σε σταθερές βιολογικές

µορφές. Το υψηλό οργανικό φορτίο και το σχε-τικά χαµηλό περιεχόµενο υγρασίας του «κόµ-ποστ» (= η µίξη χώµατος µε τα οικιακάαπόβλητα ή και τα απόβλητα της αυλής) συν-τελούν στην «αυτό-θέρµανση» (= συσσώρευσηθερµότητας που εκλύεται κατά τη βιοαποδό-µηση). Οι υψηλές θερµοκρασίες είναι χρήσιµεςγιατί σκοτώνουν τους παθογόνους µικροοργα-νισµούς αλλά επίσης παρέχουν ένα περιβάλ-λον κατάλληλο για γρήγορη αποικοδόµηση τωνεπικίνδυνων συστατικών.

Τι είπες ότι είναι ???

Μεγάλος ντόρος έχειγίνει τελευταία µε την κοµ-ποστοποίηση, µια διαδι-κασία που φαίνεται νααποκτά συνεχώς συµµά-χους –δηλαδή αυτούςπου έκαναν τον κόπο καιέµαθαν τί είναι και πόσοαπλό είναι-.

Η «Οικιακή Κοµποστο-ποίηση» µπορεί να γίνειπολύ εύκολα στον κήπο ήτο µπαλκόνι σας και ναέχετε διπλό αποτέλεσµα. Από τη µία θα µει-ώσετε κατά 40-60% τα οικιακά σας απορρίµ-µατα και από την άλλη θα παράγετε το δικό σαςοικιακό κοµπόστ, δηλαδή ένα άριστο λίπασµαγια τις γλάστρες ή τον κήπο σας.

Συγκεκριµένα θα επιτύχετε:Υγιέστερα φυτά

Οι οργανικές ουσίες είναι γνωστές ως "η ψυχήτου υγιούς χώµατος". Προσθέτοντας κοµπόστστον κήπο ή τις γλάστρες σας θα βοηθήσει ταφυτά να µεγαλώσουν γρηγορότερα και περισ-σότερο.

Η

Τι μπορώ να κομποστοποιήσω?Ενώ οτιδήποτε ήταν κάποτε ζωντανό µπορεί να κοµποστοποιηθεί (όχι όλα ρε λάλε θα σου πω

ποιά!!!), κάποια υλικά είναι καλύτερα να τα χειριστούν επαγγελµατίες και να µείνουν µακριά από τονοικιακό κοµποστοποιητή µας. Όταν λοιπόν επιλέγετε τα υλικά της κοµποστοποίησής σας, ΑΠΟΦ-ΓΕΤΕ:

Απορρίµµατα που προσελκύουν ενοχλητικά ζωύφιαΆρρωστα ή µολυσµένα από έντοµα φυτά

Τα λιπαρά φαγητά, όπως το κρέας και τα τυροκοµικά, πρέπει να αποφεύγονται επειδή προσελ-κύουν τρωκτικά, σκυλιά, γάτες, µύγες κ.α.. Τα απορρίµµατα των σκύλων και των γατών δεν πρέ-πει να χρησιµοποιούνται γιατί µπορούν να µεταδώσουν ασθένειες.Μπορείτε επίσης να αποφύγετε την προσθήκη άρρωστων φυτών ή φυτών που έχουν προσβληθεί έν-τονα από έντοµα, εκτός αν είστε σίγουροι για την υψηλή θερµοκρασία του κοµποστοποιητή σας,οπότε αν µείνουν για µεγάλο χρονικό διάστηµα θα διασπαστούν τελείως και δεν θα υπάρξει κάποιοπρόβληµα. Αυτό ισχύει και για τα αναπαραγωγικά µέρη των φυτών όπως οι ρίζες και οι σπόροι, ταοποία καλό είναι να αποφεύγονται εκτός αν η θερµοκρασία του κοµποστοποιητή είναι υψηλή οπότεθα διασπαστούν.

Απευθυνθείτε στον παρακάτω πίνακα για να δείτε τί µπορείτε να ρίχνετε µέσα στον κάδο σας και τί όχι:

Τα µικρόβια της κοµποστοποίησης χρησιµοποιούν το άζωτο για να αναπτύσσονται και τον άνθρακαγια ενέργεια. Τα περισσότερα υλικά που βάζουµε για κοµποστοποίηση δεν έχουν από µόνα τους τησωστή αναλογία άνθρακα/αζώτου (C/N). Χρησιµοποιώντας ποικιλία οργανικών υλικών, πράσινα καικαφετιά, εξασφαλίζουµε τις απαραίτητες ποσότητες από αυτά τα στοιχεία. Γενικά, τα φρέσκα "πρά-σινα" υλικά είναι πλούσια σε άζωτο και τα ξερά "καφέ" υλικά είναι πλούσια σε άνθρακα. Και τα δύοστοιχεία (C, N) χρειάζονται για να γίνει η κοµποστοποίηση. Η σωστή πρόσµιξή τους επιτρέπει σταµικρόβια να κάνουν σωστά τη δουλειά τους και να κρατούν το σωρό σας άοσµο. Ο γενικός κανόναςγια να διατηρείται σωστή η αναλογία αυτών των υλικών είναι: 1 µέρος πράσινα υλικά προς 3 µέρηκαφέ. ( Το κάθε "µέρος" είναι η µονάδα µέτρησης που βολεύει εσάς να χρησιµοποιήσετε. Μπορεί ναείναι ένας κουβάς, µια φτυαριά, κλπ. ) Τα καφέ υλικά, όπως τα φύλλα, τα άχυρα, το πριονίδι, έχουνπολύ άνθρακα και πολύ λίγο άζωτο και αργούν αρκετά να αποσυντεθούν. Τα πράσινα υλικά, όπωςτο γκαζόν, τα χόρτα, τα απορρίµµατα της κουζίνας και η κοπριά, έχουν πολύ άζωτο και σχετικά λίγοάνθρακα, και αποικοδοµούνται γρήγορα. Τα πράσινα υλικά ονοµάζονται και "ζεστά" επειδή παρέ-χουν στο σωρό το άζωτο που απαιτείται από τους µικροοργανισµούς για να παράγουν θερµότητα.

ΠΡΑΣΙΝΑ (πολύ άζωτο [Ν]) ΚΑΦΕΤΙΑ (πολύς άνθρακας [C]) ΜΗΝ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΕ!γκαζόν φύλλα κόκκαλα

κλαδέµατα φλούδες κορµών απορρίµατα σκύλων/γάτωνφρούτα και λαχανικά άχυρα λάδιαοικιακά φυτά πριονίδια λίπηκοπριά ( π.χ. από αγελάδες,άλογα, κότες ή κουνέλια)

χαρτί κουζίνας λιπαρές ουσίες

απορρίµµατα κουζίνας π.χ. τσό-φλια αβγών, υπολείµµατα καφέ(και τα φίλτρα)

χαρτοπετσέτες υπολείµµατα από κρέατα/ψάρια

υπολείµµατα από αφέψηµα στέλεχος καλαµποκιού γαλακτοκοµικά φλούδες από φρούτα και λαχα-νικά

σπόρους ζιζανίων/άρρωσταφυτά

19-20

Η ανεβασµένη θερµοκρασία του σωρού κοµπο-στοποίησης είναι ένδειξη ότι η διαδικασία προ-χωράει πολύ αποδοτικά. Το φθινόπωρο, τα ξεράφύλλα είναι πάρα πολλά και τα πράσινα υλικάπιο δύσκολο να βρεθούν. Αν τα καφέ υλικά δενανακατευτούν µε πράσινα µπορεί να χρειαστείπερισσότερο από έναν χρόνο για να αποικοδο-µηθούν. Αντιθέτως, την άνοιξη και το καλοκαίριτα φρεσκοκοµµένα χόρτα και άλλα πράσιναυπάρχουν σε αφθονία σε αντίθεση µε τα καφέ.Επειδή τα καφέ αποικοδοµούνται πολύ αργά,είναι χρήσιµο να αποθηκεύονται και να χρησι-µοποιούνται σε περιόδους που τα πράσινα πλε-ονάζουν. Τα πράσινα δεν µπορούν νααποθηκευτούν γιατί σαπίζουν γρήγορα καιεκλύουν δυσάρεστες οσµές, προσελκύουν έν-τοµα και µύγες και άλλα ζωύφια. Πρέπει λοιπόννα ανακατευτούν όσο το δυνατόν καλύτερα καικαθώς οι µικροοργανισµοί θα αρχίσουν τη δου-λειά τους, θα αρχίσει να παράγεται θερµότητα.Είναι συχνό το φαινόµενο να βγαίνουν ατµοίαπό την κορφή του σωρού. Οι ενεργοί µικροορ-γανισµοί µπορούν να ανεβάσουν τη θερµοκρα-σία του σωρού µέχρι και τους 60οC.Θερµοκρασίες µεγαλύτερες των 65οC µπορείνα είναι επιβλαβείς για τους µικροοργανισµούςπου επιτελούν την κοµποστοποίηση και η δια-δικασία να επιβραδυνθεί. Μπορείτε εύκολα ναµετρήσετε τη θερµοκρασία του σωρού σας βά-ζοντας ένα θερµόµετρο στο κέντρο του. Το ανα-κάτωµα µπορεί εύκολα να µειώσει τηθερµοκρασία του σωρού.

Τι θα δουν τα µάτια µου ακόµη?Κατά τη διαδικασία, θα παρατηρήσετε πολλέςαλλαγές:

→→ Ο σωρός µικραίνει καθώς οι µικροοργα-νισµοί αποσυνθέτουν τα οργανικά υλικά. →→ Θα δείτε πολλά είδη µικροοργανισµών.Αυτά µπορεί να είναι µια λευκή επικάλυψη ήλευκά σωµατίδια, µανιτάρια,µικρά έντοµα, µυριόποδα και γαιοσκώληκες.Αυτά είναι φυσικά και σ η µ α ν τ ι κ άµέρη της διαδικασίας της κοµποστοποίησης. →→ Καθώς η διαδικασία ολοκληρώνεται ηθερµοκρασία θα αρχίσει να πέφτει.

→→ Τα περισσότερα υλικά δεν θα είναι πιααναγνωρίσιµα. →→ Αφού το κοµπόστ ωριµάσει για ένα µήνα ήπερισσότερο αφότου έχει πέσει η θερµοκρασία,

είναι έτοιµο για χρήση. Το τελικό προϊόν θαείναι σκούρο στο χρώµα και θα έχει τη γήινη µυρωδιά του χώµατος. Αναποδογύρισµα ή ανακάτεµα?Το αναποδογύρισµα του σωρού από έναν κάδο σεάλλο, ή το ανακάτωµά του εκεί που βρίσκεται, είναιένα σηµαντικό βήµα στη διαδικασία τηςκοµποστοποίησης. Το ανακάτωµα επιτυγχάνει ταεξής:

→→ Σπάζουν τα µεγάλα συσσωµατώµαταυλικών όπως φύλλα, γρασίδι ή υπολείµµατατροφών. →→ Ελευθερώνει καινούριες επιφάνειες για νακαλυφθούν από µύκητες που αποικοδοµούν. →→ Οµοιογενοποιεί τη διαδικασία. Τα υλικά πουβρίσκονται στις άκρες αποικοδοµούνται πιο

αργά από αυτά που βρίσκονται στοκέντρο. Με την ανάδευση µεταφέρονται αυτά προςτο κέντρο και το ανάποδο έτσι ώστε νακοµποστοποιηθούν όλα τα υλικά στο τέλος. →→ ∆ιατηρεί τη ροή του αέρα. Αν έχει προκύψειµεγάλη συµπίεση υλικών, το ανακάτεµα την

ελαττώνει. Είναι ευκαιρία για διορθωτικές δραστηριότητες. Αντο κοµπόστ είναι πολύ στεγνό είναι ευκαιρία ναποτιστεί κατά το ανακάτεµα.

Φτιάξε τον δικό σου κομποστοποιητή! Σηµαντική είναι η ποιότητα του πλαστικού πουείναι κατασκευασµένος ο κάδος έτσι ώστε να µηνχάνει την ελαστικότητα του από την υπερβολικήέκθεση στον ήλιο µε το πέρασµα του χρόνου.Οι χειροποίητοι κάδοι οικιακής κοµποστοποίησηςµπορούν να γίνουν µε πολλούς τρόπους. Έναςτρόπος κατασκευής µε σανίδες αναφέρθηκε προ-ηγουµένως. Άλλη κατασκευή µπορεί να γίνει µετούβλα ή τσιµεντόλιθους. Η τοποθέτηση τους πρέ-πει να γίνει κατά τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να υπάρ-χουν πολλά κενά µεταξύ των υλικών και ναεξασφαλίζεται ο αερισµός του σωρού.∆ιαιρώντας τον κάδοΓια να έχετε πάντοτε έτοιµο λίπασµα για τον κήπο,διαιρέστε το δοχείο σε δύο τµήµατα µε µια κινητήκατασκευή από πλαστικό ή σανίδες. Έτσι µπορείτενα έχετε χωριστά το ώριµο κοµπόστ από τον υπό-λοιπο σωρό και να το αφαιρείτε όταν χρειάζεταιανακάτωµα ή ανάµιξη των δύο.Ο σωρός των φυτικών υπολειµµάτωνΣκαλιστέ ελαφρά το χώµα µε την τσουγκράνα γιανα επιτρέψετε στα σκουλήκια να ανέβουν στοσωρό. Απλώστε ένα στρώµα από υπολείµµατακλαδέµατος για να αερίζεται η βάση, προσθέστεµετά φυτικά υπολείµµατα φαγητού, ανάµικτα µελίγο νερό.Σκαλιστέ το µίγµα µε την τσουγκράνα και συµπιέ-στε το ελαφρά.

Υλικά:4 ξύλινα δοκάρια µήκους 70 εκ. και πάχους10x10 εκ. 28 σανίδες µήκους 1 µ. και πάχους2,5x9 εκ.Κατασκευή:Οι σανίδες καρφώνονται στα δοκάρια, αφήνον-τας µεταξύ τους ένα διάκενο περίπου 1 εκ., έτσιώστε να αερίζεται σωστά ο σωρός (κοµπόστ).Το δοχείο αυτό το τοποθετούµε επί του εδάφουςστον κήπο µας, αφού σκαλίσουµε πρώτα τοχώµα της περιοχής για να επιτρέψουµε στουςγεωσκώληκες να ανέβουν στο σωρό.Το δοχείο δεν έχει πάτο. Μπορούµε να κατα-σκευάσουµε αν θέλουµε και καπάκι χρησιµο-ποιώντας 11 σανίδες ακόµα και άλλες 2-3κάθετες σε αυτές.Οι κάδοι κοµποστοποίησης εµπορίου είναι συ-νήθως πλαστικοί και έχουν σχήµα κυβικό ή κυ-λινδρικό. Πολύ συχνά έχουν αεραγωγούς στατοιχώµατα τους για να επιτρέπουν το σωστό αε-ρισµό του σωρού. Στη βάση τους έχουν 1-4 συ-ρόµενα πορτάκια για να επιτρέπουν στο χρήστηνα αφαιρεί το ώριµο κοµπόστ που έχει κατακα-θίσει στον πάτο του κάδου. Έχουν µεγάλο κα-πάκι για να επιτρέπουν την άνετη ρίψη τωνοργανικών που έχουµε συλλέξει στην κουζίνα ήτον κήπο. νοντας µας τη ευκαιρία να σηκώ-σουµε τον κάδο και να ανακατώσουµε καλύτερατον σωρό.

Αν είναι πολύ υγρό, ξερά υλικά µπορούν να προ-στεθούν. Αν η αποικοδόµηση είναι αργή µπο-ρούν να προστεθούν πράσινα υλικά. Μπορώ να κάνω κοµποστοποίηση το χει-µώνα?Ναι! Επειδή οι µικροοργανισµοί παράγουν θερ-µότητα και χρειάζονται οξυγόνο για να επιβιώ-σουν, τα ψυχρά κλίµατα δεν επηρεάζουνδραµατικά την κοµποστοποίηση αν συντηρείταισωστά. Η αποσύνθεση θα επιβραδυνθεί αλλά δεθα σταµατήσει. Τα πλούσια σε άνθρακα υλικάόπως τα φύλλα, τα κλαδιά και το πριονίδι, πρέ-πει να ανακατεύονται καλά µε τα πλούσια σεάζωτο υλικά όπως το γκαζόν, τα φρούτα και ταλαχανικά. Ταυτόχρονα µε το καλό ανακάτωµα καιτον αερισµό του σωρού, οι µικροοργανισµοί πουείναι υπεύθυνοι για την αποσύνθεση θα παρά-γουν θερµότητα καθώς διασπούν τα οργανικά σεκοµπόστ.

Με τη σωστή αναλογία άνθρακα/αζώτου και τοανακάτωµα, θα παράγεται θερµότητα και θα προ-χωράει η αποσύνθεση ασχέτως από τις εξωτερι-κές θερµοκρασίες. Αν έχετε σωρό και όχι κάδο,καλό είναι να τον καλύψετε µε ένα πλαστικό γιανα µην ανέβει πολύ η υγρασία του.

Κούµ σφιτσέµ τινικέλου ντι κουρπέι (δηλ. τονκάδο κοµποστοποίησης!?!?) ?

Αν θέλετε µπορείτε να φτιάξετε µόνοι σας τονκάδο οικιακής κοµποστοποίησης χρησιµοποιών-τας το σχεδιάγραµµα µε τις πλήρεις οδηγίες κα-τασκευής και λειτουργίας που ακολουθείπαρακάτω. Εάν πάλι δεν διαθέτετε τον χρόνο καιδεν είστε και µάστορες βρε αδερφέ (!), µπορείτενα απευθυνθείτε σε οποιαδήποτε οικολογική εται-ρεία ανακύκλωσης:

21-22

Οι κάδοι κοµποστοποίησης εµπορίου είναι συνήθως πλαστικοί και έχουν σχήµα κυβικό ή κυλινδρικό.Πολύ συχνά έχουν αεραγωγούς στα τοιχώµατα τους για να επιτρέπουν το σωστό αερισµό του σωρού.Στη βάση τους έχουν 1-4 συρόµενα πορτάκια για να επιτρέπουν στο χρήστη να αφαιρεί το ώριµο κοµ-πόστ που έχει κατακαθίσει στον πάτο του κάδου. Έχουν µεγάλο καπάκι για να επιτρέπουν την άνετηρίψη των οργανικών που έχουµε συλλέξει στην κουζίνα ή τον κήπο. Κάποιοι κάδοι έχουν διάτρητοπάτο έτσι ώστε να φεύ-γουν τα στραγγίσµαταστο έδαφος και να µπο-ρούµε να τον µετακινή-σουµε µε τοπεριεχόµενο του. Άλλοικάδοι είναι χωρίς πάτο,δίνοντας µας τη ευκαι-ρία να σηκώσουµε τονκάδο και να ανακατώ-σουµε καλύτερα τονσωρό. Σηµαντική είναιη ποιότητα του πλαστι-κού που είναι κατα-σκευασµένος ο κάδοςέτσι ώστε να µην χάνειτην ελαστικότητα τουαπό την υπερβολική έκ-θεση στον ήλιο µε τοπέρασµα του χρόνου.Οι χειροποίητοι κάδοιοικιακής κοµποστοποί-ησης µπορούν να γί-νουν µε πολλούς τρόπους. Ένας τρόπος κατασκευής µε σανίδες αναφέρθηκε προηγουµένως. Άλληκατασκευή µπορεί να γίνει µε τούβλα ή τσιµεντόλιθους. Η τοποθέτηση τους πρέπει να γίνει κατά τέ-τοιο τρόπο έτσι ώστε να υπάρχουν πολλά κενά µεταξύ των υλικών και να εξασφαλίζεται ο αερισµόςτου σωρού.∆ιαιρώντας τον κάδοΓια να έχετε πάντοτε έτοιµο λίπασµα για τον κήπο, διαιρέστε το δοχείο σε δύο τµήµατα µε µια κινητήκατασκευή από πλαστικό ή σανίδες. Έτσι µπορείτε να έχετε χωριστά το ώριµο κοµπόστ από τονυπόλοιπο σωρό και να το αφαιρείτε όταν χρειάζεται ανακάτωµα ή ανάµιξη των δύο.Ο σωρός των φυτικών υπολειµµάτωνΣκαλιστέ ελαφρά το χώµα µε την τσουγκράνα για να επιτρέψετε στα σκουλήκια να ανέβουν στο σωρό.Απλώστε ένα στρώµα από υπολείµµατα κλαδέµατος για να αερίζεται η βάση, προσθέστε µετά φυ-τικά υπολείµµατα φαγητού, ανάµικτα µε λίγο νερό.Σκαλιστέ το µίγµα µε την τσουγκράνα και συµπιέστε το ελαφρά. Προσθέστε ένα λεπτό στρώµα τηςπλούσιας σε άζωτο κοπριάς από κότες ή κρέας ψαριού, αν η ζύµωση θα γίνει φθινόπωρο ή χειµώνα.Προσθέστε άλλο ένα στρώµα υπολειµµάτων. Αν το έδαφος είναι όξινο, προσθέστε λίγη σκόνη ασβε-στόπετρας, για να εµποδίζει τη διαφυγή της αέριας αµµωνίας, από την οποία οι µικροοργανισµοί πα-ράγουν το απαραίτητα άζωτο.Καλύψτε τον κάδο µε ένα διάτρητο µαύρο πλαστικό φύλλο και πάνω του βάλτε ένα παλιό χαλί ή µιαλινάτσα. Αφήστε το σωρό για µια βδοµάδα για να αρχίσει η ζύµωση και να ανέβει η θερµοκρασίαςτου.Όταν ο όγκος του υλικού µειωθεί στο ένα τρίτο του αρχικού, γεµίστε το δοχείο µε τα ίδια υλικά.Μετά από µερικές βδοµάδες τραβήξτε µε την τσουγκράνα τις λιγότερο ζεστές πλευρές του σωρούπρος το θερµότερο κέντρο (αναστροφή του σωρού). Μετά από τέσσερις µήνες περίπου ένα θρυµ-µατισµένο σκούρο καφέ λίπασµα θα είναι έτοιµο για να το χρησιµοποιήσετε.

τα μυστικά της ντάνταςΣΥΝΤΑΓΗ:

η πολυαγαπημένη μας “κασιόπιτα”:

ΥΛΙΚΑ:- 1 κιλό αλεύρι- 2-3 ποτήρια νερό- 2 ποτήρια λάδι- µισό κουταλάκι του γλυκού αλάτι- µισό κιλό τυρί

ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣΜε τα παραπάνω υλικά κάνουµε κουρκούτι,αφού κρατήσουµε ένα ποτήρι λάδι (ουντου-λέµ) και θρυµµατίσουµε το τυρί. Καίµε τοκιρκέλο (ή φούρνο) για να είναι έτοιµο. Ντα-πόι, ρίχνουµε ένα µέρος του χυλούσ'ένα τιψί και το βάζουµε στο κιρκέλο(ή φούρνο) να ψηθεί λίγο. Μετά,παίρνουµε το ταψί από τη φωτιά καιρίχνουµε πάνω στο ψηµένο πιαχυλό, λάδι και έπειτα ξανά χυλό. Τοταψί µε τον πρόσθετο πια χυλό, τοβάζουµε στη γάστρα για να ψηθεί.Η ίδια διαδικασία γίνεται 4 περίπου

φορές (πάτρουόρι) και έτσι ηκασόπιτα γίνε-ται µε φύλλα,πολύ τραγανήκαι πεντανό-στιµη.

Η ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΧΑΜΟΜΗΛΙΟΥ

Το χαµοµήλι πήρε το όνοµά του από τοάρωµά του (µήλο του εδάφους) και ο πρώτοςπου αναφέρει τις ευεργετικές του ιδιότητεςείναι ο πατέρας της Ιατρικής ο Ιπποκράτης.που το θεωρούσε εµµηναγωγό και φάρµακοκατά της υστερίας. Η µονοετής πόα, (Ματρι-κάρια το χαµαίµηλον) της οικογένειας τωνΣυνθέτων, είναι φυτό αρωµατικό και φαρµα-κευτικό, ύψους µέχρι 35 εκατοστά, µε λείοβλαστό, πολύκλαδο και όρθιο.Τα φύλλα είναι φτεροσχιδή και τα άνθη είναισε ακραία κεφάλια ασπροκίτρινα. Αυτοφύεταισε χέρσα και καλλιεργηµένα µέρη και η άν-θηση που αρχίζει τον Απρίλιο διαρκεί µέχρι καιτον Ιούνιο. Από τα άνθη του, που συλλέγονταιόταν ανοίξουν καλά, παρασκευάζεται ένα απότα καλύτερα ευστόµαχα αφεψήµατα.Το χαµοµήλι έχει αντιβακτηριδιακές και αντι-

φλεγµονώδεις δράσειςκαι είναι χαλαρωτικό.Καταπολεµά τους ιούςκαι βοηθά εναντίον τουέλκους. Έχει επίσηςβρεθεί ότι µειώνει τοουρικό οξύ στο αίµα γε-γονός που πιθανόν ναείναι ευεργετικό γιαασθενείς µε ποδάγρα.Έχει χρησιµοποιηθείγια τη θεραπεία των κο-λικών, των αιµορροΐ-

δων, της στοµατίτιδας και για διάφορες άλλεςπαθήσεις του πεπτικού συστήµατος συµπερι-λαµβανοµένου και του έλκους. Στο δέρµα χρη-σιµοποιείται για την αντιµετώπιση µολύνσεωνκαι για τη φροντίδα ελκών. Το τσάι από χαµο-µήλι καταναλώνεται ευρέως λόγω της χαλα-ρωτικής του ιδιότητας που είναι χρήσιµη γιατην επίτευξη ηρεµίας. Επίσης έχει αντισπα-σµωδικές δράσεις, βοηθά εναντίον της κράµ-πας και µειώνει τον πόνο λόγω της περιόδουστις γυναίκες.

Το χαµοµήλι είναι ένα από τα πολλάβότανα που οι παλιότεροι χρησιµοποιούσανγια φαρµακευτικούς λόγους.

23-24

- Κατ’ αρχήν πείτε µου τι σας ώθησε ν’ ασχοληθείτε µε το Κεφαλό-βρυσο; Επισκεφθήκατε την περιοχή γι’ αυτό, συγκεκριµένα; - Όχι. Είχα ξεκινήσει µια ευρύτερη έρευνα στην περιοχή αυτήαπό το 1978. Στο Πωγώνι, στους Φιλιάτες και την Κόνιτσα. Γιαποιό λόγο ξεκίνησα να πάω στην Ήπειρο; Όταν έκανα την δι-δακτορική µου διατριβή, η οποία αφορούσε την Μάνη, αποφά-σισα να επισκεφτώ την Ήπειρο, διότι υπήρχαν κάποιεςιστορίες, σύµφωνα µε τις οποίες πολλοί Μανιάτες κατάγονταναπό εκεί. Αποφάσισα λοιπόν να κάνω µια σύντοµη σύγκριση,για να καταλάβω για τι ακριβώς πρόκειται.- Σε σχέση µε τη συγγένεια;

- Συγγένεια, διάφορες οµοιότητες σε έθιµα και τα λοιπά. Αυτό είχε οπωσδήποτε µια προοπτικήπολύ µικρή, αλλά τότε κυρίως ασχολήθηκα µε τους «Γκρέκους», όπως συνηθίζετε να λέτε.Έγινε αυτή η έρευνα, δηµοσιεύτηκαν κάποιες εργασίες, ενδιαφέρθηκα κυρίως για τον χώροτων οικισµών. Από κει και πέρα, είχα έρθει σ’ επαφή µε κάποιες οµάδες Βλάχων και σκέφτηκαότι µπορεί να κάνω µια ευρύτερη µελέτη, αλλά πολύ αργότερα. Μετά το ’90. - Τι ήταν αυτό που σας κέντρισε το ενδιαφέρον σχετικά µε το χωριό στην πρώτη σας επαφή µαζί του;- Κατ’ αρχήν να πω ότι µε βοήθησε πάρα πολύ ο Κώστας ο Κούρος, ο οποίος µε έφερε σεεπαφή, ο Αχιλλέας ο Γραµµόζης, ο οποίος µε φιλοξένησε στο σπίτι του γιού του ολόκληρο τοκαλοκαίρι. Ήταν ένα µεγάλο, ανεπτυγµένο χωριό, δεν ήταν ένα κτηνοτροφικό χωριό όπωςθα το φανταζόταν κανείς παλιά, αρκετά σοφιστικέ πια, µε πολλές επιδράσεις από έξω, Γερ-µανία κυρίως, που κρατούσε όµως παρ’ όλα αυτά πολλά έθιµα, όπως πολυφωνικό τραγούδι.Αν και κάποιοι ισχυρίζονται ότι δεν υφίσταται πια το πολυφωνικό τραγούδι σαν παράδοση,εγώ έχω διαφορετική άποψη. Μου έκανε εντύπωση ότι υπήρχε µεγάλη οµοιότητα µε τηνΜάνη. Και στις ονοµασίες των σογιών, επίσης η βεντέτα, η εξωγαµία του γένους, του «µιλλέτ»,η οποία συναντάται µόνο σε λίγες περιοχές στην Ελλάδα: Η µια είναι η Μέσα Μάνη, η άλληείναι το Κεφαλόβρυσο και η τρίτη είναι τα Καραγκουνοχώρια της περιοχής του Αγρινίου, πουπροέρχονται από την Παλαιοχώρα επάνω. Πρέπει να υπήρχε και στην Κρήτη, αλλά έχει χαθείπλέον αυτή η εξωγαµία του γένους.- Από ότι καταλαβαίνω, ασχοληθήκατε κυρίως µε την συγγένεια.- Κοιτάξτε, ξεκίνησα µ’ αυτή την προοπτική, γιατί µε την συγγένεια ασχολούµουν πιο πολύ

Συνέντευξη με τον Ελευθέριο Αλεξάκη

Ο Ελευθέριος Αλεξάκης, διευθυντής του Κέντρου Έρευνας Ελληνικής Λαογραφίας, γνω-στός σε πολλούς συγχωριανούς μας, έχει διεξαγάγει έρευνα στο Κεφαλόβρυσο και έχειεκδώσει πολλά άρθρα σχετικά με το χωριό μας. Αυτό το διάστημα αναμένεται η έκδοση τουνέου του βιβλίου που θα αφορά εξ ολοκλήρου στο Κεφαλόβρυσο. Τον βρήκαμε και με χαράδέχτηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις μας.

την συνέντευξη πήρε ο Θοδωρής Κούρος

τότε, αλλά µετά επεκτάθηκα και σε άλλαζητήµατα, όπως το πολυφωνικό τραγούδι,το οποίο «ταιριάζαν» όπως λέµε, τότε, τοοποίο είχε πολύ ενδιαφέρον σχετικά µετην συλλογική µνήµη και την ιστορικήµνήµη, για την ταυτότητα, δηλαδή πώς αν-τιλαµβάνονταν την δική τους οµάδα, ωςΒλάχοι και ως Έλληνες.- Άρα θεωρείτε ότι επιβιώνει αυτή η παρά-δοση, τουλάχιστον στο Κεφαλόβρυσο;- Εγώ έχω να επισκεφτώ την περιοχή απότο 2004. Νοµίζω ότι έχει ενισχυθεί το τρα-γούδι από Βορειοηπειρώτες, οι οποίοι έρ-χονταν κυρίως από το Αντόν Πότσι, αλλάνοµίζω ότι υπάρχουν κάποια άτοµα όπωςο Ανδρέας ο Μεντής, οι οποίοι ενισχύουναυτού του είδους την παράδοση. Πιστεύωλοιπόν ότι θα πρέπει να έχει ενισχυθεί.- Θέλετε να µας πείτε δυο λόγια και για το βι-βλίο που ετοιµάζετε και αφορά στο Κεφαλό-βρυσο;- Το βιβλίο είναι ένα προϊόν συνεργασίαςµε πολλούς πληροφορητές πάνω στοχωριό, τους οποίους αναφέρω και ονοµα-στικά στον πρόλογο. Πρόκειται για εργα-σίες σχετικές µε το χωριό, από τις οποίεςοι έξι έχουν δηµοσιευτεί σε διάφορα πε-ριοδικά και κάποιες είναι αδηµοσίευτεςµέχρι τώρα. Είναι ένα βιβλίο το οποίο θαέχει 104 φωτογραφίες, 15 διαγράµµατα µεγενεαλογίες, επίσης θα έχει διαγράµµαταγια απαγορευόµενες και επιτρεπόµενεςεπιγαµίες, για τη βεντέτα και χάρτες, ένανχάρτη της περιοχής, έναν χάρτη µε τιςεποχικές µετακινήσεις των κοπαδιώνπρος τα παράλια της Θεσπρωτίας και θαέχει και έναν χάρτη, πολύ σηµαντικό κατάτην άποψή µου, για αυτό που λέµε στηνανθρωπολογία «τοπική εξωγαµία». Είναιαπ’ το ’60 και κυρίως µετά το ’60, οπότεκαι πάνε στην Γερµανία. Αυτό γίνεται µεχαρτογράφηση και µε πολλά στατιστικά,βέβαια αρχίζουν να κάνουν και γάµους µεοµάδες διαφορετικές όσον αφορά τηγλώσσα, µε «Γκρέκους» και φυσικά, µεΓερµανούς. Αυτό το οποίο παρατηρείταιείναι ότι ενώ είχαµε ένα ποσοστό µικρό-τερο από 10% τοπικής εξωγαµίας,

πριν το ’60, µετά πολλαπλασιάζεται το ποσο-στό. Όµως δεν κάνουν πολλούς γάµους εκτόςοµάδας. Οι γάµοι είναι σε µεγάλο ποσοστό πάλιµε Βλάχους, αλλά έξω από το χωριό, είτε απότο Πωγώνι, είτε από την Θεσπρωτία.Ακόµη καιστην Γερµανία, γίνονται πολλοί τέτοιοι γάµοι.Είναι µια δουλειά η οποία εντάσσεται σ’ ένα ευ-ρύτερο πρόγραµµα έρευνας που αφορά κυρίωςτη συγγένεια και την οικογένεια, αλλά επεκτεί-νεται και σ’ άλλα θέµατα, της σύγχρονης προ-σαρµογής. Ο τίτλος του βιβλίου, θα είναι: «ΟιΒλάχοι του Μετζιτιέ και η ειρωνία της ιστορίας.Μια εθνογραφία του µη προβλέψιµου». Αναφέ-ρεται στον τρόπο µε τον οποίο αλλάζουνε οιιστορικές συγκυρίες. Το χωριό αυτό κάηκε το’43 και κάηκαν και 22 άτοµα από τους Γερµα-νούς και µετά από 20 χρόνια οι κάτοικοι πήγανστη Γερµανία και φτιάξαν ένα χωριό το οποίοείναι σήµερα το πιο ανεπτυγµένο της περιοχής.Σήµερα ελάχιστοι είναι πια κτηνοτρόφοι και τοχωριό εντάχθηκε στην ελληνική κοινωνία και οι-κονοµία µέσω της Γερµανίας.- Πότε να περιµένουµε να εκδωθεί το βιβλίο;- Πριν απ’ το καλοκαίρι. Βρισκόµαστε στο στά-διο της διόρθωσης, αντιµετωπίσαµε ένα προ-βληµα σχετικά µε τον τρόπο που θακαταγράψουµε την γλώσσα, αλλά κι αυτό θα ξε-περαστεί πολύ σύντοµα.- Ποιά είναι η “γεύση” που σας άφησε η διαµονή σαςστο χωριό;- Θα σας απαντήσω µε ένα παράδειγµα πολύχαρακτηριστικό. Κατά την διάρκεια της έρευνας,έπρεπε να πάω σ’ ένα χωριό, την ΚαστάνιανηΚόνιτσας για να συµπληρώσω κάποια στοιχείααπό ένα παλιό δηµοτολόγιο. Και αισθάνθηκαπολύ ξένος, ήθελα να γυρίσω στο Κεφαλό-βρυσο [γέλια]. Είχα µεγάλη εξοικείωση, όχιµόνο λόγω της παραµονής, αλλά και λόγω τωνπολλών κοινών στοιχείων µε την Μάνη απ’όπου κατάγοµαι. Επίσης να πω ότι η συµπερι-φορά των ανθρώπων στο Κεφαλόβρυσο,υπήρξε πάρα πολή καλή. ∆εν υπήρξε περί-πτωση κάποιου προβλήµατος. Ήτανε πολύκαλοί και πολύ εξυπηρετικοί και από καρδιάςπροσέφεραν πληροφορίες και για το χωριότους και για τη ζωή τους.- Σας ευχαριστούµε πάρα πολύ και θα περιµένουµεµε ανυποµονησία το βιβλίο σας.

25-26

Μουσική

διαδίκτυο

Ο ΗΡΑΚΛΗΣ, Ο ΑΧΕΛΩΟΣ ΚΑΙ Η ΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥτου Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου

Η ∆ήµητρα Κουτσιαµπασάκου είναι 88 χρο-νών και ζει µόνη στο χωριό του Αρµατωλικούστην οροσειρά της Πίνδου στις όχθες του αρ-χαίου ποταµού Αχελώου, ο οποίος πήρε τοόνοµα του από τον θεό του ποταµού, πουείχε την ικανότητα να µεταµορφώνεται σεπολλά πρόσωπα και ο οποίος πάλεψε µε τονΗρακλή για χάρη µιας γυναίκας. Το σπίτι της∆ήµητρας είναι κοντά στη περιοχή, όπου χτί-ζεται ένα µεγάλο φράγµα και βρίσκεται ακρι-βώς στο µέσο της περιοχής, η οποία θαµετατραπεί σε λίµνη, αφού πρώτα ολοκλη-ρωθεί η κατασκευή. Από ένα περίεργο παι-χνίδι της µοίρας τα υλικά πουχρησιµοποιούνται στην κατασκευή του φράγ-µατος παράγονται από µία εταιρεία τσιµέν-των ονόµατι Ηρακλής...

Έτσι, λοιπόν, δηµιουργείται η εντύπωση ότιη παλιά διαµάχη µεταξύ Αχελώου και Ηρα-κλή εξακολουθεί να υφίσταται ως σήµερα.!Πρόκειται για µια ταινία µε βαθιές οικολογι-κές ανησυχίες, µια ταινία που δίνει στονθεατή µια γεύση από τον τρόπο µε τονοποίο οι παραδοσιακές κοινωνίες συνυ-πήρχαν µε το φυσικό τους περιβάλλον καιπώς τελικά ο άνθρωπος προσπαθεί να επι-βληθεί βίαια πάνω στα στοιχεία της φύσης.

(Την ταινία µπορεί κανείς να την δείαπευθείας στην ιστοσελίδα του περιο-δικού µας: www.isvourou.page.tl επιλέ-γοντας: “βίντεο”, “άλλα βίντεο”)

ΤΑΙΝΙΑ

www.isvourou.page.tl

Η ιστοσελίδα του περιοδικού, όπου μπορεί κανείς να κατεβάσει και να ακούσει

μουσική, να δεί βίντεο, φωτογραφίες και φυσικά να διαβάσει ή να κατεβάσει

ολόκληρο το περιοδικό. Στο site υπάρχει και πίνακας συζητήσεων καθώς και

σύνδεσμοι σε άλλες σελίδες.

“Μιτζιντέα κέντε σι πλέντζι”Πρόκειται για το cd του πολυφωνικού συγκροτήµατος του Κεφαλοβρύσου,µια παραγωγή του πολιτιστικού µας συλλόγου, µια πολύτιµη καταγραφήτης παράδοσης του πολυφωνικού τραγουδιού: “Οι φαρσεριώτες, από τουςσυντηρητικότερους µεταξύ των «Βλάχων, φυλάσσουν επιµελώς την πα-λαιά παράδοση, η οποία, καθώς επρόκειτο παραδοσιακά για µετακινού-µενους κτηνοτρόφους, παρουσιάζει ελάχιστες αστικές προσµείξεις. Εδώ ηπαράδοση είναι πολυφωνική, προσοµοιάζοντας στο τύπο της τόσκικηςπολυφωνίας της Αλβανίας. Οι επώνυµοι µουσικοί είναι λίγοι, εξίσου λίγεςείναι οι εκδοµένες καταγραφές, αλλά στα χωριά η παράδοση ποσώς έχεισβήσει. Εξαιρετικό δείγµα είναι ο δίσκος Μιτζιντέα Κέντε Σι Πλέντζι (Πολι-τιστικός Σύλλογος Κεφαλόβρυσου, 2001)” (Κωστή ∆ρυγιαννάκη, στο sitewww.iliochori.eu). Το πολυφωνικό συγκρότηµα Κεφαλοβρύσου αποτελείτον δεσµό του παρελθόντος µε το παρόν καθώς διαγράφει την πορεία τωνανθρώπων και των προγόνων τους που έκαναν τον πόνο και την χαρά,τραγούδι. Ένα µακρόσυρτο µοιρολόι γεµάτο από τους καηµούς και τα βά-σανα, από την ζωή και τον θάνατο.(Το cd διατίθεται από τον πολιτιστικό σύλλογο)

Μέρα 1η

Σήµερα πρωτοαντίκρυσα τους συνταξιδιώ-τες µου. Τρεις βοσκοί, ο Αστρίντ, ο Ντέµοκαι ο Αγκρόν και ο µπάρµπας, αυτή η αινιγ-µατική αλλά τόσο γοητευτική φιγούρα, σανβγαλµένος από την Ιστορία, ήρεµος σαναρνί και οξύθυµος σαν κριάρι, επιβλητικόςσαν τράγος και αγέρωχος σαν πλάτανος. Ηεπιλογή των παροµοιώσεων αυτών δενείναι τυχαία. Ο µπάρµπας συνυπάρχει µετο περιβάλλον τόσο αρµονικά, ώστε να πι-στεύεις ότι πρόκειται για συστατικό στοιχείοτης φύσης. Μονίµως σε ετοιµότητα γιαοποιονδήποτε κίνδυνο, δίπλα του νιώθειςασφάλεια από την

πρώτη στιγµή. ∆εν κρύβω ότι είχα κάποιους ενδοι-ασµούς σήµερα για την απόφασή µου να ακολουθήσωτο καραβάνι. “Πρόσεχε τα σκυλιά” µου είπαν όλοι οισυνταξιδιώτες µου, “δαγκώνουν”. Αυτό ήταν το λιγό-τερο. Περάσαµε από γνώριµα µέρη που δεν είχα ξα-ναδεί, γνώριµα µέσα από τις διηγήσεις, µέσα από τιςµνήµες άλλων, που τελικά στοίχειωσαν την δική µουµνήµη (πόσο γοητευτική και τροµακτική είναι η µνήµη).Εµπειρίες άλλων που γίνηκαν δικές µου, αργά, όπωςαργός κι ο Λόγος των παππούδων µας, χωρίς ρολόι,χωρίς βιασύνες.

Τελικά σταµατήσαµε στον κάµπο του Μέγα. Ξε-φόρτωµα. Των αλόγων και των ενδοιασµών µου. Φωτιά, κουβέντες αργόσυρτες, φαγητό, τσιγάρο.Ο κάµπος του Μέγα. Κονάκι σύγχρονο, χωρίς τέντες,χωρίς γυναίκες, χωρίς παιδιά, µε νάιλον και κυπρίνα.“Έτσι θα κοιµηθείτε; Έξω;” Εγώ µε τον υπνόσακο καιτην σκηνή.

Το ταξίδι για τα χειμαδιάΑυτό εδώ το κείµενο είναι µια απόπειρα του γράφοντος να µοιραστεί µε τους αναγνώστες µιαεµπειρία. Πρόκειται για το διάβα των νοµάδων κτηνοτρόφων του χωριού µας. Εγώ σαν µετα-πτυχιακός φοιτητής της Λαογραφίας, αποφάσισα το Νοέµβρη του 2007 να ακολουθήσω τοµπαρµπα Λευτέρη Κιόση στο δύσκολο ταξίδι του για τη Σαγιάδα. Εδώ παρατίθενται κάποιακοµµάτια από το ηµερολόγιο που τηρούσα κάθε βράδυ στη σκηνή µου, στα οποία πρωταγω-νιστής δεν είµαι γω, αλλά ο µπάρµπας, ο Αστρίντ, ο Ντέµο κι ο Αγκρόν:

Ο Λευτέρης Κιόσης

27-28

του Θοδωρή Κούρου

Μέρα 2η

7:00 πµ: Ο υπνόσακος µούσκεµα,η σκηνή γεµάτη υγρασία το πρωί. Οσβέρκος µου άκαµπτος. Τα βιοµηχανικάπροϊόντα ωχριούν µπροστά στην εµπει-ρική γνώση. Η δική µου εµπειρία περιο-ρίζεται σε καλοκαιρινά κάµπινγκ µεντουζιέρες.

Φόρτωµα. Το σαµάρι, το ναίλον, οικυπρίνες, τα ρούχα, τα τσουβάλια, ταµπότια µε νερό. ∆ιαδικασία αργή. Καθη-µερινή. Επαναλαµβανόµενη µε ακρίβεια.Σχεδόν ιεροτελεστικά. Ξεκινήσαµε το τα-ξίδι µας στις 8:00. Φανταστικές εικόνες.Τα φθινοπωρινά χρώµατα σε όλη τουςτην ένταση, καθώς διασχίζαµε ρυάκια, χα-ράδρες και λόφους. Ο “προστάτης” µου οΑστρίντ δεν συγκινείται από όλα αυτά.Αυτός είναι ο ζωτικός του χώρος. Είναικαινούργια ανακάλυψη ο θαυµασµός τουτοπίου. Τι πάει να πεί “ωραίο τοπίο”; Γιααυτούς που ζουν στην πόλη υπάρχειωραία πολυκατοικία; Ο Αστρίντ, ένας άν-θρωπος σχεδόν εβδοµήντα ετών, δυνα-τός και ευαίσθητος, τσοµπάνος απόγεννησιµιού του όπως λέει, µου περιγρά-φει το χωριό του στην Αλβανία, µιλά γιατα παιδιά του και την ζωή του. “Ζωή τσοµ-πάν, ζωή σκυλί” µου λέει. Η ροµαντική ει-κόνα του µυαλού µου µπαίνει στην άκρη.Στη θέση της.

14:00 µµ: Φτάσαµε στο κονάκι τουΑη Νικόλα. ∆εν περπατήσαµε πολύ. Ανα-ρωτιέµαι γιατί. “∆εν πάνε τα πρόβατα πιοκάτω”. ΕΜΕΙΣ ακολουθούµε το κοπάδι κιΟΧΙ αυτό ΕΜΑΣ.

Φωτιά, κουβέντες αργόσυρτες, φαγητό,τσιγάρο, τσίπουρο

“Πήγα κι εγώ στην Γερµανία το '60. ∆ούλευα στοπιο καλύτερο εργοστάσιο, στη Μερσεντές. Αλλάδεν µπόρεσα να κάτσω. Έναν χρόνο µε το ζόρι.Ήρθα πάλι-Γιατί δεν µπόρεσες;-Και τί θα γίνονταν όλα αυτά;” (δείχνει ολόγυράτου)...

Μέρα 3η

6:00 πµ: Φόρτωµα. Το σαµάρι, το ναίλον, οι κυ-πρίνες, τα ρούχα, τα τσουβάλια, τα µπότια µενερό. ∆ιαδικασία αργή. Καθηµερινή. Επαναλαµ-βανόµενη µε ακρίβεια. Σχεδόν ιεροτελεστικά. Ξε-κινήσαµε νωρίτερα σήµερα. Προορισµός µας ηΚεραµίτσα. Μακριά. Το πρωί συζητούσα µε τονΑστρίντ. Μου έλεγε ότι προσπαθεί να πάρει κά-ποια σύνταξη, γιατί νιώθει το κορµί του να τον εγ-καταλείπει. Μιλά σπαστά ελληνικά, ελάχιστα καικάποιες λέξεις βλάχικες. Με τον µπάρµπα συνεν-νοείται πολύ εύκολα µε έναν κώδικα δικό τους,µόνο για αυτούς του δύο. Ένα συνονθύλευµαµορφασµών, γλωσσών, χειρονοµιών, νοηµάτων,στάσεων σώµατος. Χορογραφία αργή, σαν πω-γωνήσιο. Είναι χρόνια µαζί σε αυτό το αέναο τα-ξίδι. Πάνω από δεκαετία.

Ο Αγκρόν Ο Αστρίντ Ο Ντέµο

Ο Αγκρόν είναι ξάδερφος του Αστρίντ, σκληρός,φιγούρα δωρική, µοιάζει ανέκφραστος πίσωαπό τα σκληρά χαρακτηριστικά του προσώπουτου. Ο Ντέµο, ο πλέον αινιγµατικός της παρέας,δεν µιλάει σχεδόν ποτέ, καπνίζει και πίνει ρακίσχεδόν µονίµως. 18:00 µµ: ∆εν κάναµε στάση ούτε για φαγητό.Ήδη νιώθω καταβεβληµένος. Ακόµη και ταάλογα δείχνουν να κουράστηκαν και ο Αστρίντµε πληροφορεί ότι έχουµε πολύ δρόµο ακόµη...24:00 : Επιτέλους σταµατήσαµε. Η κούρασηανυπόφορη, τα πόδια πρησµένα. Ο Ντέµο διεκ-δικεί να πάει εκείνος µε τα άλογα αύριο, στηθέση του Αστρίντ γιατί κουράστηκε, αλλά παίρ-νει αρνητική απάντηση από τον µπάρµπα.Εκρύγνυται, φωνάζει, ο µπαρµπα Λευτέρηςήρεµα του λέει να µην παραπονιέται. Ξεφόρ-τωµα.

Φωτιά, κουβέντες αργόσυρτες, φαγητό, τσι-γάρο, τσίπουρο

Βρισκόµαστε στο κονάκι «ΛίαΝτούκα». Ο µπαρµπα Λευτέρης µου λέει τηνιστορία του. Με ταξιδεύει. Νιώθω σαν υπνωτι-σµένος. «Όλα αυτά εδώ εγώ τα χαίροµαι» µου λέει.«Όπλο έχω, αλλά γιατί να σκοτώσω ζώα; Εγώχαίροµαι, βλέπω τις πέρδικες, τα γουρούνια.Άµα θέλω, πάω και παίρνω στο µαγαζί. Το µα-γαζί τώρα έχει απ’ όλα. Γιατί να τα σκοτώ-σεις;»...

Μέρα 4η

Φόρτωµα. Το σαµάρι, το ναίλον, οι κυπρίνες, ταρούχα, τα τσουβάλια, τα µπότια µε νερό. ∆ιαδι-κασία αργή. Καθηµερινή. Επαναλαµβανόµενηµε ακρίβεια. Σχεδόν ιεροτελεστικά.

Σήµερα περάσαµε από χωριά ξεχα-σµένα, ερειπωµένα. Χωρίς ανθρώπους καιζώα. Μόνο φυτά. Το τοπίο κατάφυτο. «Βλέπειςτώρα», µε ρωτάει ο µπάρµπας, «δεν υπάρχουνπρόβατα, πάνε µε τα φορτηγά και δεν µπορείςνα περάσεις από τα χορτάρια». Τα κατάφυτα«τοπία» µε την «άγρια φυσική οµορφιά» δενήταν έτσι πριν από µόλις µερικές δεκαετίες.

Εµείς τα φτιάξαµε, η κοινωνία µας κι εµείς τα θαυ-µάζουµε σαν «φυσικά». ∆εν νοείται «ισορροπία»χωρίς τον Άνθρωπο τελικά. Το ζήτηµα είναι ο τρό-πος της παρέµβασης και όχι αυτή καθαυτή.

«Ίσβουρου ατσέλ λάιλου». Το «µαύρο νερό».Πηγή. Μαύρη.

Σε ένα χωριό δοκιµάσαµε µια δυσάρεστη έκ-πληξη. Φωνές. «∆εν θα µας κάνουν εµάς οι Βλάχοιότι θέλουν». «Κωλόβλαχοι, βρωµίζετε το χωριό µετις κοπριές». Νέα αντίληψη. ∆ιαφορετική. Φιλιάτες.Άνθρωποι στις αυλές. Ηλικιωµένοι. «Καλό χει-µώνα». Αγαλλίαση. Περηφάνεια. Ξεφόρτωµα. Επα-νάληψη της ίδιας –γνώριµης πια- αλληλουχίας.

Φωτιά, κουβέντες αργόσυρτες, φαγητό, τσιγάρο,τσίπουρο

Ο µπαρµπα Λευτέρης προσφέρεται να µε κε-ράσει µπύρα. Αποδέχοµαι την προσφορά. Μεγάλητιµή όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια. Πήγε ως τουςΦιλιάτες για να την πάρει. Κανα χιλιόµετρο περπά-τηµα. Βροχή. Καταρρακτώδης. Αστραπές. Φωνές.«Μου το’ παν εµένα, αλλά δεν άκουγα...- Ποιοί;- Τα πρόβατα. Το καταλαβαίνουν.- Θα αρρωστήσεις ρε µπάρµπα έξω στη βροχή.- Τί ν’ αρρωστήσω;»Λες και ηταν απίθανο. ∆εν αρρώστησε...

Ο µπαρµπα-Λευτέρης

29-30

Μέρα 5η

Φόρτωµα. Το σαµάρι, το ναίλον, οι κυπρίνες, τα ρούχα, τα τσουβάλια, τα µπότια µε νερό. ∆ιαδικα-σία αργή. Καθηµερινή. Επαναλαµβανόµενη µε ακρίβεια. Σχεδόν ιεροτελεστικά. Ο µπαρµπα Λευτέ-ρης µούσκεµα µέχρι το κόκκαλο. Ακάθεκτος. Θάλασσα. Φτάνουµε.Ασπροκκλήσι, Σαγιάδα. Σύνορα. Το µεσηµέρι φτάσαµε στη στάνη του Λευτέρη Κιόση. Ηρεµία. Μια απέραντη γαλήνη στα πρόσωπαόλων. Οι µνήµες µου από την τελευταία ηµέρα είναι χαρούµενες, γλυκιές. Ελιές, στάνες, λουλούδια,και ανάµεσα σε όλα αυτά ένα ποτάµι. Λευκό, µε µουσική δική του, υπέροχη µουσική.

Αντί επιλόγου

Τί του δίνει άραγε αυτή τη δύναµη; Τη δύναµη να χορεύει µε την φύση, µε τα ζώα. Αστείρευτη ενέρ-γεια, κυνηγητό. Αιώνιο. Είµαι πάλι στο διαµέρισµά µου στα Γιάννενα. Ξεπλένω από πάνω µου τοχώµα και την κοπριά. Νιώθω λειψός. Είχα συνηθίσει. Έστω και για µια στιγµή. Λίγο έµεινα µαζί τους.Μόλις 5 µέρες. Τόσο µου επιτρέπει η αστεακή ανατροφή µου. Έµαθα όµως πολλά. Τα βιβλίαµπάρµπα µου είπες ότι τα λένε όλα. Εγώ λέω ότι λένε λίγα, µπροστά στο µεγαλείο σου. Μαζί σουγνώρισα όχι µόνο 4 υπέροχους ανθρώπους, όχι µόνο µια πανέµορφη κασµοαντίληψη, αλλά ένανολόκληρο κόσµο. Έναν κόσµο που καιροφυλακτούσε µέσα µου ανέκαθεν. Περίµενε τη στιγµή πουθα καταλάβω τον κύκλο της αιώνιας επανάληψης. Ο χρόνος... Μας κυνηγάει; Έχει αρχή και τέλος;Μου γνώρισες τους προγόνους µου, που δεν ήταν «άνδρες σπουδαίοι». Ή µήπως ήταν; ...Σε ευχαριστώ.

ταν ακούσεις να µιλά κανείς για τους βλάχους, είναι πιθανόν να αναφέρει συχνά τον χαρακτηρισµό «κλειστή κοι-

νωνία». Ναι είναι αλήθεια. Οι βλάχοι εξ' αιτίαςτης φύσης του επαγγέλµατός τους -κατά κύριολόγο κτηνοτρόφοι- ήρθαν σε λιγότερες επα-φές µε άλλα «φύλλα» ανθρώπων και "δανεί-στηκαν" ή αλλοίωσαν σε µικρότερο βαθµό τηνγλώσσα τους και τα έθιµά τους. Ζούσαν σεκλειστές κοινωνίες λόγω της νοµαδικής κτη-νοτροφίας, οι επαφές µε τους ντόπιους αλλό-γλωσσους πληθυσµούς περιορισµένες, λόγωτης αµοιβαίας ξενοφοβίας και απόρριψης, µεαποτέλεσµα να κρατή-σουν "καθαρότερη" τηνφάρα τους. Κι έτσι κα-τάφεραν να επιβιώ-σουν µέσα στα χρόνια.Η ζωή µέσα στη βλά-χικη κοινωνία χαρακτη-ριζόταν από αυστηρήπειθαρχία και απόάγραφους, απαρασά-λευτους νόµους πουόριζαν τη συµπεριφοράτου κάθε µέλους της. Αρχηγός της οικογένειαςήταν ο άνδρας, ο πατέρας. Στον πατέρα και τηµάνα υπήρχε απόλυτος σεβασµός. Το κορίτσιτο χαρακτήριζε η ντροπαλοσύνη, η καλή ανα-τροφή και ο καλός ψυχικός κόσµος. Το αγόριέπρεπε να ήταν σεµνό, συγκρατηµένο στιςπράξεις, τα λόγια και τους τρόπους του. Οστυλοβάτης όµως της οικογένειας ήταν η γυ-ναίκα, που σήκωνε όλο το βάρος των ευθυ-νών. Αυτή είχε καθηµερινά αναλάβει όλες τιςδουλειές του νοικοκυριού, αλλά και τις εξωτε-ρικές δουλειές που είχαν να κάνουν µε τα ζώα.∆ύσκολες εποχές, µε µόχθο, ιδρώτα και σκλη-ρές στιγµές, όπως µου λένε συνήθως παπ-πούδες και γιαγιάδες, όταν αρχίζουν τιςιστορίες από τα παλιά. Ιστορίες που αν γίνουνµυθιστόρηµα, η επιτυχία είναι δεδοµένη.Εποχές που έχουν αφήσει ανεξίτηλο σηµάδιεπάνω τους, όσα χρόνια κι αν περάσουν.

ΌΌσοι µεγάλωσαν µέσα σε αυτές τις κλειστές κοι-νωνίες και τις βίωσαν στο πετσί τους, όχι µόνοτις τιµούν όπως µπορούν -πράγµα παράξενο ανκρίνει κανείς από τις δυσκολίες και τις κακουχίεςπου πέρασαν- αλλά προσπαθούν να µεταλαµ-παδεύσουν και στις επόµενες γενιές πολλές απότις αρχές µε τις οποίες οι ίδιοι µεγάλωσαν. Εγ-χείρηµα πολύ δύσκολο, καθώς εδώ έρχεται καιορθώνει το ανάστηµά του το λεγόµενο «χάσµαγενεών». Ο παρακάτω διάλογος θα αναγνωρίζεται απόπολλούς νέους ανθρώπους και ίσως «στοιχει-ώνει» το µυαλό µερικών, µε πρώτο το δικό µου:

Όταν ένα µεσηµέριπου παίζαµε “δη-λωτή”, είπα στονπαππού µου χαριτο-λογώντας ότι «εγώπαππού θα πάρω“Γκράκα”» (όπως χα-ρακτηριστικά ονοµά-ζεται η µη βλάχακοπέλα), εκείνος µεκοίταξε περίεργα καιατάραχος έριξε τηνκλασσική ατάκα :

-«Παπούτσι από τον τόπο σου κι ας ειν και µπα-λωµένο…». -«Μα καλά ρε παππού, µπαλωµένο παπούτσιθα πάρει ο εγγονός σου;», συνέχισα το πείραγµακαι εκείνος απάντησε µε σιγουριά:-« Εσύ κάνεις πλάκα τώρα. Όταν όµως θα έρθειη ώρα που η Γκράκα θα σου πει “άντε ρε παλιό-βλαχε” θα µε θυµηθείς».Στην αρχή γέλασα. Στη συνέχεια κάθισα και σκέ-φτηκα σοβαρά τα λόγια του παππού. Μα να µεπει παλιόβλαχο; Για ποιο λόγο;Οι σχέσεις δυο ανθρώπων ορίζονται από άλλαπράγµατα κι όχι από την καταγωγή. Ταιριάζεις µετον άλλο; Έχετε τα ίδια όνειρα για το µέλλον;Υπάρχει έρωτας; Γιατί να απορρίψω µια όµορφη«Γκράκα»; Για την καταγωγή της και µόνο; Ή θαµε απορρίψει αυτή, επειδή είµαι Βλάχος στην κα-ταγωγή; Τι έχουν δηλαδή οι Βλάχοι; Είναι κατώ-τεροι από τους άλλους ανθρώπους; Τι διακρίσειςείναι αυτές εν έτει 2009;

Η βλάχικη κοινωνία κι ο παππούς μου…του Σάκη Πορίκη

31-32

Γκραίκοι από τη µια και Βλάχοι από τη άλλη...συ-νέχισα τις µπερδεµένες µου σκέψεις…Οι σχέσεις των ανθρώπων έχουν σίγουρα αλλά-ξει και αυτό είναι κάτι που δεν µπορώ να εξη-γήσω εύκολα στον παππού, εκτός κι αν θέλω νατον κοιµίσω. Το καταλαβαίνω. Τα λόγια και οιπράξεις κάθε ανθρώπου είναι ο καθρέφτης τηςζωής του και όλων των εµπειριών που έχουν χα-ραχτεί βαθιά µέσα στη ψυχή. ∆εν µπορώ νακρίνω τον παππού. Έτσι µεγάλωσε, µε αυτές τιςιδέες ανδρώθηκε και έκανε οικογένεια, παιδιά,εγγόνια. Αν κρίνω από το υψηλό ήθος πολλώνηλικιωµένων βλάχων -αντρών και γυναικών-στην ηλικία του, η κοινωνία αυτή λειτούργησεσωστά. Έβγαλε ανθρώπους καλούς και αγνούς. Ποιοςείµαι εγώ που έρχοµαι για να του αλλάξω την κο-σµοθεωρία και να τον χαρακτηρίσω στενόµυαλο;Αντί να κρίνω, θα πρέπει να κρατήσω από αυτόντα πράγµατα που θα µε κάνουν καλύτερο άτοµο.Και αυτή η «κλειστή βλάχικη κοινωνία»-πόσοσκληρό ακούγεται- έχει πολλά να µου δώσει.Από τις ιστορίες των παιδικών χρόνων του παπ-πού, που αποτελούν πραγµατικά διδάγµατα ψυ-χικής δύναµης, έως και τα όµορφα έθιµα,σηµαντικά στοιχεία λαογραφίας, πολύτιµης πα-ράδοσης και πολιτισµού και την αγάπη για τηφύση, που είναι στάση ζωής των περισσοτέρων.Πλούσια, θα έλεγε κανείς, κληρονοµιά.Ποτέ όµως δεν είναι όλα ρόδινα. Υπάρχουν κιαυτά τα «µικρά» που µας γαργαλούν τη µύτηπροκαλώντας µας αλλεργία στη βλάχικη κοινω-νία, βγάζοντάς µας από τον ίσιο δρόµο και τον“ιδανικό κόσµο” που έχει πλάσει στο µυαλό του οπαππούς.

Φυσικά µιλάω για τις προκαταλήψεις και τιςδεισιδαιµονίες που δυστυχώς υπάρχουν σε όλεςτις κοινωνίες, ανεπτυγµένες και µη. Κι ακόµη τοντοπικισµό και την ξενοφοβία. Κι ένα ακόµα µε-γάλο κεφάλαιο: Το κουτσοµπολιό, που κάνει ταπαιδιά να αποµακρύνονται από το χωριό και αν-θρώπους να στιγµατίζονται χωρίς λόγο. Αν τοδεις ψύχραιµα γελάς και απλά συνειδητοποιείςότι είναι ένα τρόπος να περάσει ευχάριστα και µελίγο «ίντριγκα» η ώρα στο χωριό. Όµως δεν θατο κάνω γιατί έχω µάθει να απορρίπτω οτιδήποτεκακοπροαίρετο.

Το χειρότερο φυσικά είναι όταν όλα αυτά τα δυ-σάρεστα αναπαράγονται από νέους ανθρώπους,από τους οποίους θα περίµενες κάτι πιο προ-οδευτικό, πιο ελπιδοφόρο και δηµιουργικό, απότο να ασχολούνται µε ανούσιες φήµες και απαρ-χαιωµένες ιδέες που δεν βοηθούν σε τίποτα. Ευ-τυχώς αυτό το φαινόµενο τείνει να εκλείψει. Η νέαγενιά έχει αρχίσει να αποκτά τις κατάλληλες πα-ρωπίδες ή την αναισθησία απέναντι στα σχόλια ήτις πληροφορίες που κυκλοφορούν ελεύθερες.Και ας επανέλθουµε τώρα στο θέµα των Γκραί-κων. Γιατί µας υποτιµούν; Ο παππούς θα έλεγεότι µας ζηλεύουν, γιατί εµείς οι βλάχοι έχουµε πε-τύχει σε όλους τους τοµείς. Ίσως να είναι κι αυτό.Ίσως και όχι. Ίσως να µας θεωρούν παρακατιανούς, κάτι πουπηγάζει από την ενασχόληση µε την κτηνοτροφίακαι την απλή ζωή των βλάχων από παλιά. Ίσωςνα τους δίνουµε και εµείς πάτηµα, καθώς δενέχουµε ξεφορτωθεί τα αρνητικά που µας κρατάνεπίσω. Κανείς όµως δεν είναι τέλειος. Ίσως µαςθεωρούν τσοµπάνηδες και άξεστους. Εάν αυτόδεν είναι ρατσισµός, τότε τι είναι; -«Μα τι αλαζονεία και µηδενισµός είναι αυτός µετον οποίο µας αντιµετωπίζουν;», θα µπορούσανα πω εκνευρισµένος. Και σίγουρα ο παππούςθα συµφωνούσε µαζί µου. -«Θα τους δείξω εγώ τους παλιό-Γκραίκους!»Μπορεί να τους άξιζε, όµως δεν θα το κάνω. Γιατίέτσι θα έκλεινα πόρτες στον εαυτό µου.Το µόνο που θα ήθελα να εξηγήσω στον παππούκαι να µε καταλάβει, είναι ότι δεν είναι κακό νασυναναστρέφεσαι και να «µπερδεύεσαι» µε άλ-λους ανθρώπους. Να ακούς και να βλέπεις και-νούρια πράγµατα που δεν τα είχες καν σκεφτεί,έξω από δεδοµένα και στάνταρ. Αρκεί να ανα-γνωρίζεις ποια απ΄ όλα αυτά θα σε ωφελήσουνπροκειµένου να τα υιοθετήσεις.-«Να ανοίξουν οι ορίζοντές µου ρε πάπποοο!»,κι αυτός µε την καλοσύνη και την ηρεµία που τονχαρακτηρίζει θα απαντούσε:-«Έ µανάρι, ε…».

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΑΛΕΞΑΚΗΣ: “ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ: ΣΥΜΒΟΛΑ, ΣΥΓΓΕ-

ΝΕΙΑ, ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α-ΒΑΛΚΑΝΙΑ”εκδόσεις ∆ωδώνη, 397 σελίδες

ρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο κάτω από τον γενικό τίτλο : “Ταυτότητες και ετερότητες: Σύµβολα, συγγένεια, κοινότητα στην Ελλάδα - Βαλκάνια”, περιλαµβάνει µια πληθώρα

αξιόλογων άρθρων, δύο εκ των οποίων αναφέρονται στο Κεφαλόβρυσοκαι ένα στην ευρύτερη περιοχή του Πωγωνίου. Ο Λευτέρης Αλεξάκηςείναι διευθυντής ερευνών στο Κέντρο Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίαςτης Ακαδηµίας Αθηνών και έχει επισκεφθεί το χωριό µας ουκ ολίγεςφορές για τις ανάγκες της έρευνάς του. Πρόκειται για τον µοναδικό ερευ-νητή µέχρι σήµερα, που µε επιστηµο-

νική πειθαρχία και µέθοδο, επιχειρεί να φωτίσει κάποιες πλευρές τουπολιτισµού του Κεφαλοβρύσου. Πιο συγκεκριµένα, καταπιάνεται µετην συγγένεια, τον χορό και την ταυτότητα στο χωριό µας. Τα δύοάρθρα που αναφέρονται σ’ αυτό έχουν τίτλους: “Το σύµπλεγµα του αί-µατος. Πατρογαµµικές οµάδες και αντεκδίκηση στους Έλληνες Βλά-χους του Κεφαλοβρύσου (Μετζιτιέ) Πωγωνίου” και “Ηδιαπραγµάτευση της συλλογικής ταυτότητας στους Έλληνες Βλάχουςτου Κεφαλοβρύσου (Μετζιτιέ) Πωγωνίου”. Παρόλο που το κείµενοµπορεί να χαρακτηριστεί ως επιστηµονικό, αξίζει κανείς να κάνει µιαπροσπάθεια να το διαβάσει, αφού πέρα από τις αναφορές στο Κε-φαλόβρυσο που προαναφέρθηκαν και τα υπόλοιπα άρθρα που πε-ριλαµβάνονται παρουσιάζουν ενδιαφέρον.Ο Λευτέρης Αλεξάκης έχειδηµοσιεύσει και άλλα άρθρα που αφορούν στο χωριό µας, σε διά-φορα επιστηµονικά περιοδικά. Μάλιστα, ο συγγραφέας σχεδιάζει ναεκδώσει ένα βιβλίο εξ ολοκλήρου για το Κεφαλόβρυσο πολύ σύντοµα.

Π

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΛΕΜΠΑΣ: ΤΟΠΙΚΟΠΟΙΗΣΗ, ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ... ΣΤΟ ΤΟΠΙΚΟ, ΕΝΑΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΟ-ΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ∆ΥΝΑΤΟΣ, εκδόσεις Αντιγόνη, 243 σελίδες

ε µεγάλη χαρά, πληροφορηθήκαµε για την έκδοση του βιβλίου του χωριανού µας, Γιώργου Κολέµπα : “ Τοπικοποίηση ” . Πρό -κειται για µια ενδελεχή ανάλυση των προβληµάτων που αντιµετωπίζει

σήµερα το περιβάλλον, µε επιστηµονικά στοιχεία, τόσο για την έκταση τουπροβλήµατος, όσο και για τις προοπτικές ανάκαµψης. Συγκεκριµένα, ο συγγραφέαςπροτείνει την επιστροφή στην “κοινότητα”. ∆είχνει µέσα στο βιβλίο του απλές λύσεις γιατον καθένα από µας, για τον τρόπο µε τον οποίο µπορούµε να εξοικονοµήσουµεενέργεια,µέσα από φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις, τη βιοκλιµατική αρχιτεκτονική και τηνδιαχείριση στερεών αποβλήτων και οργανικών απορριµάτων, τόσο σε οικιακό πλαίσιο,όσο και σε κοινοτικό, µε προτάσεις για την τοπική αυτοδιοίκηση. Ειδικά το τελευταίοαποτελεί µια µεγάλη συνεισφορά η οποία θα έπρεπε να υλοποιηθεί από πολλούςδήµους. Κλείνουµε την παρουσίαση µε ένα απόσπασµα από τον πρόλογο του Γιώργου,µε τα λόγια του Άλµπερτ Αϊνστάιν: “Αν εξαφανιζόταν η µέλισσα από την επιφάνεια του πλανήτη, τότε η ανθρωπότηταθα είχε µόλις 4 χρόνια ζωής. Χωρίς µέλισσες δεν υπάρχει επικονίαση, δενυπάρχουν φυτά, δεν υπάρχουν ζώα, δεν υπάρχει άνθρωπος”(Ήδη έχουν εξαφανιστεί το 70% των µελισσών στη δυτική και το 60% στην ανατολικήακτή των ΗΠΑ)

Μ

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ33-34

ΝΕΑ-ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣΑποκριάτικος χορός

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κεφαλοβρύσου σε συνεργασία µε τον ∆ήµο Άνω Πωγωνίου διοργάνωσεµε απόλυτη επιτυχία αποκριάτικο χορό στις 28-02-2009. Χάρη στην µεγάλη προσέλευση κόσµου τογλέντι κράτησε µέχρι τις πρωινές ώρες ενώ οι καλύτερα µασκαρεµένοι βραβεύτηκαν µε χρηµατικόέπαθλο.

ο δήµαρχος µε τον πρόεδρο του συλλόγουο χορός

η προετοιµασία του πιλαφιού

οι “ντάλτονς”

πανελλήνιο αντάμωμα Βλάχων 23 & 24 Μαϊου 2009Το Πανελλήνιο Αντάµωµα Βλάχων πραγµα-τοποιήθηκε φέτος στο Αργυροπούλι Λάρισας,το Σαββατοκύριακο 23 & 24 Μαΐου. Η µεγάληαυτή γιορτή των Βλάχων, ξεκίνησε το Σάβ-βατο στις 9:00 µµ το βράδυ και ολοκληρώ-θηκε την Κυριακή στις 2:00µµ το µεσηµέρι, µετους συλλόγους Βλάχων από όλη την Ελλάδακαι µε συµµετοχή και του δικού µας συλλό-γου. Είναι µία µοναδική γιορτή που πραγµα-τοποιείται τα 25 τελευταία χρόνια, κάθε χρόνοκαι σε διαφορετική πόλη, µε µεγάλη επιτυχία.

βραδιά νεολαίαςΗ βραδιά νεολαίας θα πραγµατοποιηθεί και φέτος,τις ηµέρες που γίνεται το πανηγύρι, στις 18 Ιουλίου.Μαθαίνουµε ότι οι πρόβες έχουν ήδη ξεκινήσει καιπεριµένουµε να δούµε το αποτέλεσµα, που µάλλονθα είναι πολύ καλό, αν κρίνουµε από την περσινή εκ-δήλωση στον χώρο της πηγής, ανάµεσα στα πλατά-νια. Ας ελπίσουµε να συνεχιστούν και ναδιευρυνθούν τέτοιες πρωτοβουλίες που απευθύνον-ται κυρίως στους νέους.

Εκδήλωση για τι Ολοκαύτωμα την Παρασκευή 10 Ιουλίου

Και φέτος, όπως κάθε χρόνο, θα πραγµατοποιηθείµία σεµνή τελετή για την ετήσια επιµνηµόσυνη ανα-φορά στους 22 καέντες και εκτελεσθέντες κατοίκουςτου Κεφαλοβρύσου από τα ναζιστικά στρατεύµατα κα-τοχής την 10η Ιουλίου 1943. Η εκδήλωση αυτή πουσυνδιοργανώνεται µε τη Νοµαρχιακή ΑυτοδιοίκησηΙωαννίνων, την ΤΕ∆Κ, την Ένωση ΚεφαλοβρυσιτώνΙωαννίνων και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Κεφαλοβρύ-σου, ξεκινά µε Θεία Λειτουργία στο Ιερό Ναό ΑγίωνΚωνσταντίνου και Ελένης Κεφαλοβρύσου, Στη συνέ-χεια τελείται Τρισάγιο και κατάθεση στεφάνων στοΗρώο των πεσόντων στην Κεντρική Πλατεία Κεφα-λοβρύσου. Στην εκδήλωση παρευρίσκεται σύσσωµηη πολιτειακή και στρατιωτική ηγεσία του τόπου µας, εκπρόσωποι Κοµµάτων όλων των πολιτικώνχώρων, εκπρόσωποι Ξένων Χωρών, Πρόεδροι Φορέων, Συλλόγων και Αδελφοτήτων.

Βραδιά κτηνοτρόφουΟ ∆ήµος Άνω Πωγωνίου διοργανώνει µε τους κτη-νοτρόφους της περιοχής την Κτηνοτροφική Βρα-διά. Η εκδήλωση αυτή έχει σκοπό την αναγνώρισητου ρόλου του κτηνοτρόφου για την περιοχή και τησύσφιξη των σχέσεων συνεργασίας του ∆ήµου µετους κτηνοτρόφους του και την αναζήτηση τρόπωνπροβολής και προώθησης των αρίστης ποιότηταςκτηνοτροφικών προϊόντων της περιοχής.

από την περσινή εκδήλωση

35-36

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑΘάνατοι

1.Σιδέρη Γεωργούλα του Χαραλάµπους, απε-βίωσε: 06-02-20092.Τσιέπα Βασιλική του Κων/νου, απεβίωσε: 17-3-20093.Σίµος Χρήστος του Γεωργίου, απεβίωσε: 31-03-20094.Σιούτη Ουρανία του Νικολάου, απεβίωσε:19-04-20095.Νατσίκου Αικατερίνη του Γεωργίου, απε-βίωσε: 26-04-20096.Πότσης Σταύρος του Αθανασίου, απεβίωσε:05-05-20097.Μάνης Σπύρος του Αθανασίου, απεβίωσε:08-05-20098. Σίµος Σπυρίδων του Γεωργίου, απεβίωσε:25-05-20099. Γιάννου Κωνσταντία του ∆ηµητρίου, απε-βίωσε: 1-06-2009

Γεννήσεις1.Ο Νικόλαος Φούκης και η Αγγελική Ντεµίρη απέ-κτησαν γιό στις 20-01-20092.Ο Χαράλαµπος Ρούντας και η Σοφία Κούρου απέ-κτησαν κόρη στις 22-02-20093.Ο Γκορίτσας Ιωάννης και η Ζούµπου Ειρήνη απέ-κτησαν κόρη στις 10-03-20094.Ο Σιάσος Αποστόλης και η Αναστασία Φούκη απέ-κτησαν κόρη στις 06-04-20095.Ο Αθανάσιος Κούρος και η Πανωραία Κούρου (τογένος Μεντή) απέκτησαν γιό στις 10-04-20096.Ο Γρηγόρης Ζυγούνας και η Κωνσταντινιά Ντίµηαπέκτησαν κόρη στις 14-04-20097.Ο Σπυρίδων Γιάννος και η Ελεονόρα Τάσιου απέ-κτησαν κόρη στις 21-04-20098.Ο Σαµαράς Απόστολος και η Γραµµόζη Βασιλικήαπέκτησαν κόρη στις 01-05-20099.Ο Αναγνώστου Χρήστος και η Κωνσταντίνα Κού-ρου απέκτησαν κόρη στις 12-05-200910.Ο Κύρκος ∆ηµήτρης και η Αθηνά Γραµµόζη απέ-κτησαν κόρη στις 14-05-200911.Ο Κιοσσές ∆ηµήτιος και η Σοφία Καράτζιου απέ-κτησαν γιό στις 20-05-2009

το χωριό μουΣας παρουσιάζουµε ένα απολαυστικό άρθρο, που γράφτηκε πριν από 25 περίπουχρόνια, από τον Κώστα Κούρο, µε το καυστικό ύφος στο οποίο µας έχει συνηθίσει,θέτοντας όµως πάντα επίκαιρα ζητήµατα...Το χωριό µου βρίσκεται σε µια τρύπα και γύρωγύρω έχει βουνά. Σοβαροί λόγοι οδήγησαντους προγόνους µας να επιλέξουν αυτήν τηντοποθεσία σαν την καλύτερη δυνατή λύση ναχτίσουν το χωριό τους. Επειδή καθηµερινά ζού-σαν πάνω στα βουνά, βόσκωντας πρόβατα,από την αγωνία τους µήπως χαθούν και δε γυ-ρίσουν πίσω στα σπίτια τους, το συµβούλιοτων γερόντων αποφάσισε πως το χωριό πρέ-πει να χτιστεί σε τέτοιο σηµείο, που να είναιορατό από τον τόποεργασίας των ανδρών,για να το βλέπουν καινα γυρίζουν τα βράδιαστα σπίτια τους.

Βέβαια η τολ-µηρή και πονηρή αυτήλύση των προγόνωνµας δεν κατάφερε ναλύσει επαρκώς τοπρόβληµα. Έτσι πολ-λοί χάθηκαν στην ιστο-ρική πορεία τουχωριού µας, γιατί ταπαλιά χρόνια το χωριό µας έµοιαζε µε τα άλλαχωριά, µε αποτέλεσµα οι κάτοικοί του να µπερ-δεύονται βλέποντας τα άλλα χωριά γύρω τους.Τώρα, πώς κατάφεραν µερικοί να βρεθούν σεχώρες του εξωτερικού, παραµένει ένα µυστή-ριο άλυτο, που έχει αναλάβει να διαλευκάνει ηαρµόδια υπηρεσία του χωριού. Στην προσπά-θεια βέβαια αυτή πρέπει να αναγνωρίσουµεκαι τις δραστικές λύσεις των νεοτέρων προ-έδρων και ειδικότερα του τωρινού, που όπωςπιστεύουµε τα έδωσε όλα για τη λύση του προ-αιωνίου- αρχαϊκού προβλήµατος. Έτσι µετάαπό πολύωρες συζητήσεις µε διάφορα υπουρ-γικά συµβούλια στην πόλη, κατάφερε να πάρειέγκριση από την πολεοδοµία, ώστε τα σπίτιανα χτίζονται χωρίς σχέδιο και προγαµµατισµό,οι δρόµοι να ακολουθούν σπειροειδείς ή ελι-κοειδείς πορείες, να έχουµε το δικαίωµα να χτί-ζουµε δύο ορόφους πάνω από τη γή και τρειςαπό κάτω.

Η πλατεία να απέχει 2 χιλιόµετρα τουλάχιστοναπό το χωριό για να µπορούµε να τη νοικιά-ζουµε και σ’ άλλα χωριά που δεν έχουν πλα-τεία. Κατάφερε µε επιδότηση του υπουργείουπολιτισµού να υλοποιήσει το όνειρο των συγ-χωριανών µας «κάθε µαχαλάς και καφενείο».Έτσι σήµερα έχουµε 10 καφενεία, που πια-σµένα χέρι-χέρι αγκαλιάζουν κάθε πρωί καιαπόγευµα, το λεωφορείο που έρχεται από τηνπόλη. Έχουµε και δύο εκκλησίες, µια στην εί-

σοδο και µια στηνέξοδο του χωριού.Έτσι, για να κρατάµετα χαλινάρια τηςεξουσίας στα χέριαµας.

Τώρα τελευταίαφτιάξαµε κι ένα γή-πεδο πάνω στα κορ-φοβούνια, πουπαρουσιάζει το εξήςπαράδοξο. Αντί νακοιτάνε οι θεατέςτους ποδοσφαιρι-

στές, συµβαίνει το αντίθετο. Γιατί ανα πάσαστιγµή, κινδυνεύουν οι φίλαθλοι να γκρεµι-στούν από τις φυσικές κερκίδες. Α ρε Καλο-γιάννη, είσαι κι εσύ µια Ι∆ΕΑ, σαν τον άλλον.

Τελευταία-τελευταία, θέσαµε και τα θε-µέλια ενός υπερσύγχρονου πολιτισµικού κέν-τρου, γιατί παραπονέθηκε ο πρόεδρος τηςΘοδωρίτσας, πως ο µαχαλάς του στερείται κα-φενείου. Κάτι συνέβη όµως ενδιάµεσα και χά-θηκαν 8.000 τούβλα. Με τα εναποµείναντα2.000 τούβλα, σκέφτονται τώρα να φτιάξουνένα εικόνισµα και µε τα λεφτά που θα ρίχνουνοι πιστοί, σιγά-σιγά θα αγοράζουν τούβλα.Κουράγιο Αχιλλέα, ο αγώνας θα δικαιωθεί.

Αυτό είναι το χωριό µας και µας αρέσειπολύ, και ο Βελής µας αρέσει, και ο ∆ιονυσίουµας αρέσει και ο Τάκης Λούκας µας αρέσει, καιο Κύρκος µας αρέσει, γενικώς µας αρέσει.

φωτ.: Κατερίνα Κούρου