2 - Η έννοια τουπεριβάλλοντος

Μαρία ∆ασκολιάΤοµέας Παιδαγωγικής – Τµήµα Φ.Π.Ψ.

ΕΚΠΑ

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

� Εκπαίδευση και περιβάλλον

� ΠΕ: Μία εκπαίδευση…

� σχετικά µε το περιβάλλον (αντικείµενο

µάθησης)

� από και µέσα στο περιβάλλον (πηγή/µέσο

για τη µάθηση)

� για το περιβάλλον (σκοπός της µάθησης)

Η έννοια του περιβάλλοντος

� Η έννοια «περιβάλλον» στην ΠεριβαλλοντικήΕκπαίδευση: κεντρική έννοια, πλαίσιοαναφοράς

� Όµως το «περιβάλλον» και κάθε«περιβαλλοντικό» αποτελούν και όρους τηςκαθηµερινότητάς µας

� Εκφράζουν τη σύγχρονη πραγµατικότητα

� Έχουν ποικιλία σηµασιών – κυµαινόµενα όρια

� Ποιος τη χρησιµοποιεί

� Μέσα σε ποιο πλαίσιο

∆ιερευνώντας το εννοιολογικό µας

πεδίο για την έννοια «περιβάλλον»

� ∆ραστηριότητα 1: «ΤιΤιΤιΤι είναιείναιείναιείναι γιαγιαγιαγια σαςσαςσαςσας περιβάλλονπεριβάλλονπεριβάλλονπεριβάλλον;»

� ∆ηµιουργείστε οµάδες των 4 ή 5

� Συζητήστε και καταγράψτε τις περιπτώσεις «περιβαλλοντικών»θεµάτων που καταγράψατε από τον τύπο (έντυπο καιηλεκτρονικό)

� Σηµειώστε και όλες τις λέξεις/ έννοιες που σας έρχονται στοµυαλό όταν ακούτε ή σκέφτεστε την έννοια «περιβάλλον»

� Οµαδοποιείστε τις έννοιες που έχουν κοινά στοιχεία µεταξύ τους

� ∆ώστε από ένα όνοµα ή τίτλο σε κάθε οµάδα

� Πώς συνδέονται µεταξύ τους οι οµάδες, οι έννοιες µέσα στιςοµάδες και όλες αυτές µε την έννοια του «περιβάλλοντος»;

� ∆ηµιουργήσατε έναν εννοιολογικό χάρτη για την έννοια«περιβάλλον»

� Μήπως µπορείτε µε βάση αυτόν να διατυπώσετε και έναν πρώτοορισµό

Το «περιβάλλον» ως έννοια

� Σύγχρονη – πολυχρησιµοποιηµένη έννοια

� Ταυτίζεται µε: τη φύση, κοινωνικός περίγυρος, …� Έχει συνδεθεί µε την έννοια «πρόβληµα» (κίνδυνος, απειλή – προστασία – µέτρα)

� Αναφέρεται σε διαφορετικά επίπεδα: πλανητικό/ τοπικό, συλλογικό/ προσωπικό

� Προσδιορίζεται και οριοθετείται από επίθετα και ιδιότητες(φυσικό, αστικό, πολιτικό, υδάτινο, δασικό, … / καθαρό, ευχάριστο, επικίνδυνο, …)

� Έννοια πολυσήµαντη και πολυδιάστατη

� ∆εν υπάρχει ένας ορισµός – µία επιστηµονική θεωρία ναπροσεγγίζει την φύση του στην ολότητά της

Το «περιβάλλον» ως έννοια

� Ποικιλία χρήσεων και σηµασιών

� Χώρος ζωής

� Χώρος διαβίωσης, µάθησης, κοινωνικοποίησης

� Πεδίο δράσης, δηµιουργίας, παραγωγής, κατανάλωσης

� Σύστηµα σχέσεων

� Έκφραση πολιτισµού/ κουλτούρας

� Αγαθό προς εκµετάλλευση

� ……..

Μία έρευνα στη Γαλλία (Ined,

1999)…

� Η ερώτηση: Όταν ακούτε τη λέξη «περιβάλλον», τισκέφτεστε;

� Ποιες είναι οι διαστάσεις των αναπαραστάσεων

(representations) που έχουν οι Γάλλοι για τοπεριβάλλον;

� ∆ύο άξονες: το περιβάλλον ως

� πλαίσιο ζωής ------ κοινωνικό πρόβληµα

� αστικός χώρος ------ φυσικός χώρος

Μία έρευνα στη Γαλλία (Ined,

1999)…

άνθρωποι

το σπίτι µου

δάσος

ό,τι βρίσκεται γύρω

(όχι) ρύπανση

Φύσηεξοχή/ ύπαιθρος

χώρος ζωής

πλαίσιο

τόπος

θόρυβοςπόλη

πράσινο

κοινωνία

προβλήµατα

κατοικία κοινωνία

αστικό

φυσικό

Ευροβαρόµετρο 2011

� Τι στάσεις διατηρούν οι Ευρωπαίοι πολίτες για τοπεριβάλλον;� Όταν ακούτε να µιλούν για το περιβάλλον, τι σας έρχεταιπρώτο στο µυαλό;

� Προστασία της φύσης

� Τι περιβάλλον θα κληρονοµήσουν τα παιδιά µας

� Η κλιµατική αλλαγή

� Ρύπανση

� Καταστροφές που έχουν προκληθεί από τον άνθρωποι –πυρηνικά ατυχήµατα

� Ποιότητα ζωής

� Εξάντληση των φυσικών πόρων

� Πράσινα και ευχάριστα τοπία

� Σεισµοί, πληµµύρες και άλλες φυσικές καταστροφές

� Τι απαντούν οι Έλληνες;

Το «περιβάλλον» ως έννοια

� ∆ύο προσεγγίσεις:

� Η οικολογική προσέγγιση

� Η προσέγγιση του συνολικού

περιβάλλοντος του ανθρώπου

Η «οικολογική» προσέγγιση

του περιβάλλοντος

� Περιβάλλον: ταυτίζεται µε την έννοιατου οικοσυστήµατος ή µε τηνΟικόσφαιρα

� Περιβάλλον: ένα δυναµικό καιαυτοεξελισσόµενο σύστηµα πουοργανώνεται από τις αλληλεπιδράσειςανάµεσα σε καθένα και σε όλα ταστοιχεία που το συγκροτούν, βιολογικάκαι φυσικοχηµικά.

Το περιβάλλον «του ανθρώπου»

� Άνθρωπος: οργανισµός, βιολογικόςπαράγοντας

� Όµως, ακόµα: δηµιουργός και φορέαςπολιτισµού

� Περιβάλλον του ανθρώπου: σύστηµα πουδιαµορφώνεται από τη συνδυασµένη δράσηκαι αλληλεπίδραση παραγόντων που δενείναι µόνο βιο-φυσικοί αλλά και κοινωνικοίκαι ευρύτερα πολιτισµικοί

Υποσυστήµατα / τρόποι διάκρισης

του συνολικού περιβάλλοντος

� ∆ιάκριση σε:� Βιόσφαιρα

� Γεώσφαιρα

� Τεχνόσφαιρα

� Κοινωνική σφαίρα

� ...ή σε:� (Βιο-)φυσικό

� Ανθρωπογενές (κοινωνικές δοµές/ θεσµοί, τεχνητά κατασκευάσµατα)

Υποσυστήµατα / τρόποι διάκρισης

του συνολικού περιβάλλοντος

� Φυσικό περιβάλλον

� βιο-συστήµατα (δάση, ποτάµια, λιβάδια, λίµνες, θάλασσες, ωκεανοί …)

� αυτοσυντηρούµενα, αυτάρκη – χωρίς ενεργειακέςκαι οικονοµικές εισροές ρυθµιζόµενες από τονάνθρωπο

� φυσικές διαδικασίες και κύκλοι απορροφούν τιςόποιες εκροές χωρίς να επιβαρύνουν

� χρησιµοποιούνται και από άνθρωπο –ανθρώπινες δραστηριότητες

� διαταραχές: αλλαγές στη δοµή, τη λειτουργία τουςκαι στην ικανότητα αναπαραγωγής τους

Υποσυστήµατα / τρόποι διάκρισης

του συνολικού περιβάλλοντος

� Κατασκευασµένο περιβάλλον

� τεχνο-συστήµατα (πόλεις, συστήµατα µεταφοράς, βιοµηχανικά συγκροτήµατα, …)

� ενεργοβόρα - ενεργειακές εισροές: ορυκτά καύσιµα

� εκροές: µεγάλα ποσά αποβλήτων, ρύπανση

� Προσαρµοσµένο ή µικτό περιβάλλον

� βιο-τεχνο-συστήµατα (διαχειριζόµενες αγροτικέςεκτάσεις, δασικές εκτάσεις, τεχνητές λίµνες, …)

� ενεργειακές εισροές: ήλιος, καύσιµα, εργασία(ενεργοβόρα)

� µεγάλη κατανάλωση πόρων (νερό, έδαφος) –περιβαλλοντική υποβάθµιση (ρύπανση/ διάβρωσηεδάφους, …)

Υποσυστήµατα / τρόποι διάκρισης

του συνολικού περιβάλλοντος

� Φυσικό + Προσαρµοσµένο = Περιβάλλονυποστήριξης της ζωής

� Φυσικοί πόροι, βιοποικιλότητα, φυσικοί κύκλοι/ διεργασίες (παραγωγής τροφής, ανακύκλωσης, νερού, απορρόφησης αποβλήτων, καθαρισµούαέρα, …)

� Σε αλληλεπίδραση µεταξύ τους καλύπτουν όλεςτις φυσικές ανάγκες της ζωής (ενέργεια, τροφή, αέρας, νερό, …)

� Ο άνθρωπος εξαρτάται από αυτό.

� Ο άνθρωπος παρεµβαίνει και το διαµορφώνει.

Το συνολικό περιβάλλον

� Οι διακρίσεις και οι διαχωρισµοί σε υποσυστήµατα γίνονται

για καθαρά λειτουργικούς λόγους:

� Τα όρια είναι δυσδιάκριτα

� Υπάρχει συνύφανση των υποσυστηµάτων (π.χ. βλέπε

«αστικό περιβάλλον»)

� Τα τεχνοσυστήµατα εξαρτώνται από τα φυσικά

� Τα φυσικά επηρεάζονται από τα τεχνοσυστήµατα

� Η περιβαλλοντική πραγµατικότητα = ένα σύνθετο και

περίπλοκο οικο-κοινωνικό σύστηµα, που

οργανώνεται από βιο-φυσικές και κοινωνικές

διαδικασίες, και όπου όλα τα στοιχεία του

επικαλύπτονται, αλληλεπιδρούν και

αλληλοσυµπληρώνονται.

∆ιαφορετικές κλίµακες θεώρησης του

«περιβάλλοντος»

� Το περιβάλλον υπό τη γενική του θεώρηση� Η περιβαλλοντική πραγµατικότητα στο σύνολό της

(πλανήτης): οικόσφαιρα + ανθρωπότητα

� Ανάλογα µε τα κριτήρια που χρησιµοποιούνται τοπεριβάλλον οριοθετείται διαφορετικά� γεωγραφικά, κοινωνικά, πολιτισµικά, πολιτικά, οικονοµικά, οικολογικά, …. γεωγραφικά, κοινωνικά, πολιτισµικά, πολιτικά, οικονοµικά, οικολογικά, ….

� Ανάλογα µε τη θέση και το ρόλο του ανθρώπου/ κοινωνίας σε αυτό� ποια στοιχεία τον περιβάλλουν, ποιο το δίκτυο τωνσχέσεων, ποιο το είδος των δράσεων

Πώς ορίζουµε τώρα το

«περιβάλλον»;

� ∆ραστηριότητα 2: Συνεργατική επανεξέταση τουορισµού για το «περιβάλλον»

� Στόχος: να αξιολογηθεί εκ νέου ο αρχικός ορισµός/ εννοιολογικός χάρτης και να συµπληρωθεί/ εµπλουτιστεί µε βάση τα νέα θεωρητικά δεδοµέναγια την έννοια «περιβάλλον»

� Οδηγίες:� Συζητήστε την αρχική σας προσέγγιση για το περιβάλλονκαι εάν υπάρχουν νέα δεδοµένα που εµπλουτίζουν τηναρχική σας θεώρηση για την έννοια «περιβάλλον».

� Στη συνέχεια επιστρέφετε στον αρχικό σας ορισµό ή τονεννοιολογικό χάρτη σας και τον αλλάζετε ή τονσυµπληρώνετε ανάλογα.