ΕΛΠ22 - Α8 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΕΛΛΑΔΑ 16ος - 20ος

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΕΩΣ ΤΟΝ 20o ΑΙ. - ΤΟΜΟΣ Α’

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο – Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟΝ 16ο ΩΣ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ

8.1. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ (385)

Μεθοδολογικά και ερμηνευτικά προβλήματα γύρω από τη μελέτη της ελληνικής

φιλοσοφίας:

1. Ανεπαρκής πρόσβαση σε όλες τις διαθέσιμες πηγές. Συνεχίζεται ακόμη η

καταγραφή χειρογράφων και πρώτων εκδόσεων. Σε αρκετές περιπτώσεις δεν έχει

καν επιχειρηθεί η φιλολογική επεξεργασία κειμένων φιλοσοφικού και

επιστημονικού ενδιαφέροντος της εποχής. Το περισσότερο υλικό βρίσκεται σε

βιβλιοθήκες και συλλογές χωρών της Βαλκανικής, της Ευρώπης και της Μέσης

Ανατολής. Η συστηματική αξιοποίηση του υλικού από ακαδημαϊκούς φορείς

συνεχίζεται.

2. Γλωσσική και υφολογική ποικιλομορφία κειμένων. Συναντά κανείς γλώσσα

αρχαΐζουσα αλλά και απλή, λαϊκή. Διάφορα είδη ύφους.

3. Δυσκολίες προσδιορισμού της φιλοσοφικής θεματικής, η οποία παραπέμπει τον

ερευνητή στην ιστορία της επιστήμης και στην ιστορία των ιδεών.

4. Ζητήματα περιοδολόγησης. Η πρόσφατη περιοδολόγηση (τρεις περίοδοι)

βασίζεται στην αναγνώριση της μεγάλης σημασίας του έργου του Θεόφιλου

Κορυδαλέα:

1. Προκορυδαλική (από την Άλωση μέχρι και τον 16ο αιώνα).

2. Κορυδαλική (17ος αι.).

3. Μετακορυδαλική (από τον 18ο μέχρι το 1821)

1Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013

8.1.1. ΠΡΟΚΟΡΥΔΑΛΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1453-1600)

ΠΛΑΤΩΝΑΣ-ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΜΑΧΗΣ

1. Μετά την Άλωση η πνευματική δραστηριότητα υφίσταται κάμψη.

2. Συνεχίζεται ωστόσο η διαμάχη για την υπεροχή του Πλάτωνα και του

Αριστοτέλη.

3. Η διαμάχη μεταφέρεται στη Δύση από τους λόγιους που θέλουν να αποφύγουν

τον τουρκικό ζυγό.

4. Στην Ανατολή η διαμάχη αναπτύσσεται στο πλαίσιο θεολογικών συζητήσεων με

απώτερο στόχο την αντιμετώπιση της ενδεχόμενης εξάπλωσης του

καθολικισμού στην ορθόδοξη επικράτεια.

5. Στη Δύση αναγνωρίζεται η αξία της πλατωνικής σκέψης.

6. Στην Ανατολή, με τον Γεννάδιο να ρίχνει στην πυρά τους Νόμους του Πλήθωνα,

επικρατούν οι αριστοτελίζοντες.

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

1. Μιχαήλ Τριβώλης ή Μάξιμος Γραικός (Λόγος κατά Λατίνων): η φιλοσοφία

μπορεί να συμβάλει στην ορθή σύνθεση του λόγου και τον καθαρμό της διάνοιας

(αναγνώριση της αξίας του φιλοσοφείν).

2. Ματθαίος Καμαριώτης

3. Ανδρόνικος Κάλλιστος

4. Θεόδωρος Γαζής (Περί Εκουσίου και Ακουσίου): η στάση του είναι

συμφιλιωτική. Επιχειρεί να δείξει τη συμβατότητα των πλατωνικών και

αριστοτελικών θέσεων

5. Βησσαρίωνας: η στάση του είναι συμφιλιωτική

6. Μιχαήλ Αποστόλης (Κων/πολη)

7. Θεοφάνης Ελεαβούλκος (Πελ/σος) παρουσιάζουν την αληθή

8. Ερμόδωρος Λήσταρχος (Ζάκυνθος) φιλοσοφία ως το «φάρμακον

των παθών»

9. Λεώνικος Τομαίος (Ήπειρος): επιδόθηκε σε διεξοδική μελέτη των αριστοτελικών

κειμένων


8.1.2. ΚΟΡΥΔΑΛΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (17ος)

ΝΕΟΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΣΜΟΣ:. εδραιώνεται κατά τον 17ο αι ως το κυρίαρχο

φιλοσοφικό ρεύμα στον ελληνικό χώρο.

ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

1. Προοδευτική ανεξαρτητοποίηση της μελέτης της φιλοσοφίας από τη σπουδή της

θεολογίας.

2. Μεγάλο ενδιαφέρον για την ιστορική αλλά και συστηματική προσέγγιση

βασικών φιλοσοφικών κλάδων εκτός από τη λογική και τη ρητορική.

3. Διευρύνεται το φάσμα της συγγραφικής και διδακτικής δραστηριότητα των

λογίων της εποχής, οι οποίοι αρχίζουν και ασχολούνται με ένα πλήθος

ζητημάτων που απαντούν στα αριστοτελικά κείμενα.

4. Ο υπομνηματισμός αυτών των αριστοτελικών κειμένων διακρίνεται από

πρωτοτυπία προετοιμάζει τη μεταγενέστερη καλλιέργεια περισσότερο

αυτόνομου φιλοσοφικού στοχασμού.

Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΟΡΥΔΑΛΕΑΣ

1. Καθοριστική η συμβολή του στις παραπάνω εξελίξεις.

2. Το όνομα του χαρακτηρίζει μια ολόκληρη περίοδο αλλά και μια συγκεκριμένη

φιλοσοφική παράδοση.

3. Σπούδασε: Ελληνικό Κολέγιο Ρώμης, Πανεπιστήμιο Πάδοβας.

4. Εκεί διαμόρφωσε νεωτερικές αντιλήψεις για τη διδασκαλία της φιλοσοφίας.

5. Τις αντιλήψεις αυτές τις δίδαξε στα κυριότερα ελληνικά σχολεία της εποχής.

Διευθυντής της Πατριαρχικής Ακαδημίας 3 φορές.

6. Το πρόγραμμα σπουδών που επεξεργάστηκε στην Πατριαρχική Ακαδημία –και

χρησίμεψε ως οδηγός και σε άλλες ανώτερες σχολές- έδωσε έμφαση σε

φιλοσοφικά και όχι θεολογικά ή γραμματικοφιλολογικά μαθήματα.

7. Συγγραφικό έργο:

1. Διδακτικά εγχειρίδια (Προοίμιον Λογικής)

2. Υπομνήματα σε αριστοτελικά κείμενα, τα οποία διαθέτουν κάποια

πρωτοτυπία (Είσοδος Φυσικής Ακροάσεως κατ’ Αριστοτέλην).


3. Προτείνει τη δική του ανάγνωση των κειμένων διορθώνοντας τις ερμηνείες

που κρίνει εσφαλμένες.

8. Το φιλοσοφικό του ιδεώδες υπαγορεύει την αναγωγή από την απόκτηση ποικίλων

ειδικών γνώσεων, την κυκλοπαιδείαν, στην τελειοτάτην ευδαιμονίαν της

φιλοσοφικής θεώρησης των όντων.

9. Δεν επιθυμούσε να υποτάξει τη φιλοσοφία στη θεολογία. Έδινε έμφαση στη

δημιουργική επαφή με τα κλασικά κείμενα για την καλύτερη αναζήτηση της

αλήθειας.

ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΙΣΤΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ

ΚΟΡΥΔΑΛΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ:

1. Γεράσιμος Βλάχος: έγραψε συλλογή φιλοσοφικών ορισμών (Αρμονία Οριστική

των Όντων).

2. Νικόλαος Κούρσουλας: διαφοροποιείται σ’ ένα ζήτημα από τον Κορυδαλέα.

Τονίζει την ανάγκη υπεράσπισης της χριστιανικής πίστης, στην οποία θα έπρεπε

να υποτάσσεται και η φιλοσοφία.

3. Γεώργιος Σουγδουρής: κατηγορήθηκε για σύγχυση στο ζήτημα θείας ουσίας και

θείας ενέργειας.

4. Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος:

1. Έφτασε στα ύπατα αξιώματα της εκκλησιαστικής ιεραρχίας (μέγας λογοθέτης

1691) και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (γραμματέας εξ’ απορρήτων της

Υψηλής Πύλης, 1698).

2. Σπούδασε φιλοσοφία και ιατρική στην Ιταλία.

3. Σημαντικό είναι το υπόμνημα του στο Περί Γενέσεως και Φθοράς του

Αριστοτέλη υπόμνημα του Κορυδαλέα.

4. Επίσης, σημαντικά είναι τα κείμενά του που κινούνται στον χώρο της ηθικής

και της πολιτικής φιλοσοφίας: Φροντίσματα, Γνώμαι και Φροντίσματα περί

Ήθη και Πολιτείαν.

5. Ο Μαυροκορδάτος θεωρείται ο πρώτος εισηγητής αντιλήψεων της Σχολής του

Φυσικού Δικαίου στον ελληνικό χώρο.

6. Χαρακτηρίζεται για τις ρεαλιστικές πολιτικές τοποθετήσεις του, που απηχούν

απόψεις των Μακιαβέλι και Ροσφουκώ (δραστηριοποιείται στην αυλή του

σουλτάνου).


ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ:

1. Η νεοαριστοτελική προσέγγιση συνιστά μεν πρόοδο της φιλοσοφικής σκέψης σε

σχέση με την αδιέξοδη πολεμική Πλατωνιστών και Αριστοτελιστών της

μεταβυζαντινής και προκορυδαλικής περιόδου.

2. Ωστόσο σύντομα θα παγιωθεί ως επίσημη διδασκαλία, προκαλώντας την

αντίδραση των λογίων του αιώνα που ακολουθεί (του 18ου / 1700-1799).

3. Η Εκκλησία επιβάλλει την κρατούσα κορυδαλική ερμηνεία των αριστοτελικών

κειμένων και δεν ανέχεται παρεκκλίσεις.

4. Τραγική ειρωνεία αποτελεί το γεγονός ότι το νεωτερικό πνεύμα του Κορυδαλέα, ο

οποίος δεν επιθυμούσε να καθυποτάξει τη φιλοσοφική έκφραση στις επιταγές της

θεολογικής ορθοδοξίας και έδινε έμφαση στη δημιουργική αναστροφή με τα

κλασικά κείμενα για την αναζήτηση για την καλύτερη αναζήτηση της αλήθειας

μέσω του φιλοσοφικού στοχασμού, μετατρέπεται σε δογματική τροχοπέδη από

τους εκπροσώπους της ιερατικής αυθεντίας.

5. Πάντως, από τα τέλη του 17ου αι. διευρύνονται, όσο είναι δυνατόν, οι

συστηματικές φιλοσοφικές συζητήσεις.


8.1.3. ΜΕΤΑΚΟΡΥΔΑΛΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1700-1821)

ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ (1700-1750)

Η πρώτη μετακορυδαλική περίοδος (α’ μισό 18 ου αι.) χαρακτηρίζεται από:

1. Την εξάπλωση νέων φιλοσοφικών και επιστημονικών ιδεών μεταφερόμενων από

τη Δύση, όπου βρίσκεται σε εξέλιξη το κίνημα του Διαφωτισμού.

2. Παράλληλα διαμορφώνεται μία συνολική πνευματική στάση που καθιστά δυνατή:

1. Την αμφισβήτηση των δογματικών παραδοχών του παρελθόντος.

2. Τη συνειδητοποίηση της ανωτερότητας της νεωτερικής απέναντι στην

παραδοσιακή φιλοσοφία

3. Τη βαθμιαία επικράτηση νέων γνωστικών και κοινωνικοπολιτικών ιδεωδών.

Κέντρα των ζυμώσεων όπου μετασχηματίζεται η ελληνική σκέψη:

1. Οι παροικίες της Δυτικής Ευρώπης.

2. Οι παραδουνάβιες ηγεμονίες.

3. Τα Ιόνια νησιά.

4. Πόλεις με έντονη οικονομική και εμπορική δραστηριότητα (Ιωάννινα,

Κοζάνη, Θεσ/κη, Μοσχόπολη Ηπείρου).

5. Η νέα παιδεία διαδίδεται από τολμηρούς δάσκαλους, που έρχονται σε

αντίθεση με την εκκλησιαστική ή και με την κοσμική εξουσία στις σχολές.,

όπου μελετώνται η φιλοσοφία και οι επιστήμες.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ:

1. Φαναριώτης, γιος του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

2. Ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας

3. Είναι ο πρώτος, διστακτικός ίσως, εκφραστής των αντιλήψεων του πρώιμου

Διαφωτισμού.

4. Ενώ στην πραγματεία του Περί Καθηκόντων περιορίζεται στη σύνθεση

αρχαιοελληνικών και χριστιανικών προτύπων και στην προβολή του ιδεώδους του

ενάρετου κυβερνήτη, στο μυθιστόρημα Φιλοθέου Πάρεργα παρουσιάζει μια

διεθνή ομάδα λογίων να συζητούν θέματα γνωσιολογικού, κοινωνικού και


μορφωτικού ενδιαφέροντος και να αναπτύσσουν προβληματισμούς υπό το πρίσμα

του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.

5. Από τη μία πλευρά δεν διανοείται να αμφισβητήσει την πολιτική εξουσία την

οποία υπηρετεί.

6. Από την άλλη όμως η κοσμοπολιτική του συνείδηση του επιτρέπει να αμφιβάλλει

για το απόλυτο κύρος των αριστοτελικών απόψεων και να αναγνωρίζει την

ενδεχόμενη υπεροχή των θέσεων νεότερων φιλοσόφων, όπως οι Λοκ, Μπέικον

αλλά και ο Πλάτωνας (επηρεασμένος από τον αναγεννησιακό νεοπλατωνισμό).

ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΚΑΤΗΦΟΡΟΣ

1. Πρωθιερέας της Ζακούνθου.

2. Με σπουδές στην Ιταλία ενώ δίδαξε στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο της Βενετίας.

3. Εισηγείται την αναμόρφωση της ελληνικής παιδείας την οποία προτάσσει στην,

πρωτοποριακή σε σχέση με παλιότερα εγχειρίδια, Γραμματική Ελληνική

Ακριβεστάτη.

4. Υποστήριζε ότι, εάν οι καινοτομίες και οι μεταβολές είναι επικίνδυνες προς τη

θρησκευτική πίστη, το αντίθετο συμβαίνει όταν έχουμε να κάνουμε με

επιστημονικά ζητήματα.

ΒΙΚΕΝΤΙΟΣ ΔΑΜΟΔΟΣ:

1. Διδάκτωρ Νομικής στην Πάδοβα, μαθητής του Κατήφορου, διδάσκει φιλοσοφία

στην Κεφαλονιά.

2. Γράφει σημαντικά κείμενα διδακτικού χαρακτήρα. \

3. Παρά τον αυστηρά αριστοτελικό προσανατολισμό των εργασιών του, η χρήση

δημώδους γλώσσας και η συχνή επίκληση του ορθού λόγου, τον αποστασιοποιούν

από τις κρατούσες φιλοσοφικές και εκπαιδευτικές αντιλήψεις (Σύνοψις Ηθικής

Φιλοσοφίας).

4. Στο Συνταγμάτιον της Μεταφυσικής αντιμετωπίζει ισότιμα τον Αριστοτέλη και

τους νεότερους φιλοσόφους.

5. Τέλος στο Σύντομος Ιδέα της Λογικής κατά την Μέθοδον των Νεοτέρων,

φαίνεται καθαρά η συνάφεια της προσέγγισης τους με καρτεσιανές μεθοδολογικές

τοποθετήσεις.


ΜΕΘΟΔΙΟΣ ΑΝΘΡΑΚΙΤΗΣ:

1. Ηπειρώτης ιερομόναχος.

2. Με ανήσυχη φιλοσοφική συνείδηση, εισάγει το πνεύμα του Διαφωτισμού στη

νεοελληνική παιδεία.

3. Διδάσκει φυσική, ευκλείδεια γεωμετρία και αριθμητική σε σχολεία της

Καστοριάς και της Σιάτιστας (1710-1723).

4. Καταδικάστηκε από το Συνοδικό Δικαστήριο, καθαιρέθηκε από το αξίωμά του

και αφορίστηκε ως αιρετικός

5. Πραγματική αιτία φαίνεται ότι ήταν η παρέκκλιση από την αριστοτελική

διδασκαλία αλλά και αυστηρή ηθική κριτική που είχε ασκήσει κατά της

διαφθοράς μελών του ανώτερου κλήρου στο νεανικό του Θεωρίαι Χριστιανικαί

και Ψυχοφελείς Νουθεσίαι.

6. Εξάλλου στις παραδόσεις του λεγόταν ότι υποστήριζε αντιλήψεις του Ντεκάρτ.

7. Είναι προφανής πλέον η ανάγκη να αναγνωριστεί η αυτονομία της φιλοσοφικής

σκέψης και της επιστημονικής μεθόδου και η αποσύνδεση τους από τα θεολογικά

δόγματα και τη θρησκευτική πίστη που τα στηρίζει.

8. Ο Ανθρακίτης υποστήριζε ότι το ποια φιλοσοφία υιοθετεί κανείς -πλατωνική ή

αριστοτελική, νεώτερη ή παλαιότερη- δεν έχει άμεση σχέση με το αν αποδέχεται

τα δόγματα της πίστης και με το αν είναι ορθόδοξος ή αιρετικός.

9. Α. Κατήφορος: «εάν οι καινοτομίες και οι μεταβολές είναι επικίνδυνες και

ψυχοφθόρες σε ότι αφορά τη θρησκευτική πίστη, το αντίθετο συμβαίνει όταν

έχουμε να κάνουμε με επιστημονικά ζητήματα».


ΔΙΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΙΔΕΩΝ (1750-1800)

Ο κύκλος του Ευγένιου Βούλγαρη-Σύγχρονοι και επίγονοι

Η δεύτερη μετακορυδαλική περίοδος (β’ μισό 18 ου αι.) χαρακτηρίζεται από:

1. Προσπάθειες εμπλουτισμού της φιλοσοφικής και της επιστημονικής παιδείας, με

την εισαγωγή πορισμάτων αλλά και μεθοδολογικών αρχώνς της δυτικής σκέψης.

2. Μεταφράζονται πρωτότυπα έργα και διδακτικά εγχειρίδια.

3. Συγγράφονται πραγματείες, που ξεπερνούν την αντιπαράθεση αριστοτελικών και

νεότερων απόψεων, διαμορφώνοντας εκλεκτικιστικές, αν κι όχι πάντοτε

συνεκτικές, τοποθετήσεις.

4. Σταθεροποιείται ο νέος, περισσότερο συστηματικός παρά ιστορικός και

ερμηνευτικός, προσανατολισμός των φιλοσοφικών συζητήσεων, χωρίς όμως ποτέ

να αμφισβητούνται ανοιχτά τα δόγματα της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης, στο

μέτρο που αυτά περιορίζονται στον χώρο της θεολογίας.

5. Οι λόγιοι της περιόδου, που συχνά ταξιδεύουν, σπουδάζουν ή εργάζονται σε

χώρες της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης, ασπάζονται βαθμιαία όλο και

ριζοσπαστικότερα γνωστικά και πολιτικά ιδεώδη και γίνονται φορείς ενός

κοσμοπολίτικου ανθρωπισμού.


Ευγένιος Βούλγαρης

1. Αναπτύσσει έντονη διδακτική δραστηριότητα στον ελλαδικό χώρο, από τον οποίο

όμως οι συντηρητικοί κύκλοι τελικά τον απομακρύνουν.

2. Μετέφρασε πολλά φιλοσοφικά και επιστημονικά κείμενα της εποχής.

3. Έγραψε πολλές πραγματείες (Στοιχεία Μεταφυσικής, Σχεδίασμα περί

Ανεξιθρησκίας, Τα Αρέσκοντα τοις Φιλοσόφοις, Λογική) που αποτέλεσαν το

βασικό εγχειρίδιο εισαγωγής στη φιλοσοφία.

4. Ήταν προσηλωμένος στις αλήθειες της θρησκευτικής πίστης, όμως ενσωμάτωνε

στη διδασκαλία του και στοιχεία από τη φιλοσοφική σκέψη και επιστημονική

έρευνα της εποχής.

5. Δεν έλειπαν βέβαια τα προβλήματα από το σύστημά του, καθώς τα νέα στοιχεία

δεν αφομοιώνονταν πλήρως στο έργο του.


6. Υποστήριζε την πνευματική ελευθερία και τις επιστημονικές αναζητήσεις, αλλά

δεν υιοθετούσε πλήρως τη στάση των Διαφωτιστών και συχνά επέστρεφε σε

συντηρητικές απόψεις (πχ μέμφεται την «ασέβεια» του Βολτέρου).

7. Ήταν επιφυλακτικός σ’ ότι αφορά τη χρήση της δημώδους γλώσσας στις

φιλοσοφικές και επιστημονικές θεωρίες.

Νικηφόρος Θεοτόκης

Υπήρξε εισηγητής της νεότερης φυσικής (ιδιαίτερα των αρχών του Νεύτωνα)

Νικόλαος Ζερζούλης

1. Υποστήριξε δημόσια την αντίθεσή του στις απόψεις των αριστοτελικών

φιλοσόφων για το πρόβλημα του «βάρους του πυρός».

2. Πίστευε ότι πρέπει να αναζητούμε την αλήθεια και να επιδιώκουμε την έρευνα,

χωρίς να στηριζόμαστε στους λόγους του Αριστοτέλη ή άλλων φιλοσόφων.

Ιώσηπος Μοισιόδαξ

1. Η καταγωγή του ήταν από τη Βουλγαρία.

2. Προσπάθησε να εισαγάγει νέες προσεγγίσεις στη διδακτική των μαθηματικών και

της φυσικής.

3. Κατηγορήθηκε πως παρέδιδε «μπακάλικα» μαθήματα, ότι χρησιμοποιούσε το

απλούν και όχι το ελληνικόν ύφος, ότι δεν βασιζόταν στη Λογική του Ευγένιου.

4. Αγωνίστηκε για τη μετάδοση μιας σφαιρικής φιλοσοφικής και επιστημονικής

παιδείας, η οποία, κατά την άποψή του, οδηγεί στην αληθινή ευδαιμονία.

5. Τα κυριότερα μέρη της αποτελούν η ηθική, η μεταφυσική, η μαθηματική και η

λογικοκριτική.

6. Αναγνωρίζεται η υπεροχή των νεότερων φιλοσόφων. Πρωταγωνιστές των

εξελίξεων είναι οι Γαλιλαίος, Καρτέσιος, Leibniz και Νεύτων.

7. Απολογία : για να αντικρούσει τις επιθέσεις των αντιπάλων του συλλέγει

«ομιλίες», «εκθέσεις» και διδακτικά κείμενα.

8. Η Θεωρία της Γεωγραφίας, η Πραγματεία περί Παίδων Αγωγής η Παιδαγωγία

και η Παραλλαγή του προς Νικολκέα Λόγου περί Βασιλείας του Ισοκράτους:

1. στα δύο αυτά κείμενα εκφράζει τις κυριότερες παιδαγωγικές και πολιτικές

απόψεις του.


2. Προβάλλει την εμπειρική προσέγγιση της μάθησης και της διδασκαλίας.

3. Θεωρεί το νου ως «άγραφο χάρτη», στον οποίο εγγράφονται οι γνώσεις και

γίνονται αποδεκτά τα πρότυπα της φωτισμένης απολυταρχίας μέσα από τις

παραινέσεις προς τον ηγεμόνα να επιδείξει ενάρετη συμπεριφορά.

9. Σε άλλα έργα του αναγνωρίζει τα ιδεώδη της ισονομίας και της ελευθερίας και

πιστεύει στη δυνατότητα να υπάρχουν πιο φιλελεύθερες πολιτικές λύσεις.

Δημήτριος – Δανιήλ Φιλιππίδης και Γρηγόριος Κωνσταντάς

1. Στο έργο τους Γεωγραφία Νεωτερική διαπιστώνουμε ότι η πολιτική και κοινωνική

γεωγραφία μας παρέχει το πλαίσιο για να περιγράφουμε διάφορους ευρωπαϊκούς

λαούς.

2. Παράλληλα γίνονται αναφορές στην ιστορική τους εξέλιξη και στα πολιτιστικά

τους επιτεύγματα.

3. Επίσης, μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα για τη λειτουργία των πολιτικών

θεσμών.

4. Φανερός είναι και ο θαυμασμός τους για τη Γαλλία, που δίνει την αφορμή για να

συγκριθεί το ένδοξο παρελθόν με το θλιβερό παρόν του ελληνισμού.

5. Ο Φιλιππίδης ασχολήθηκε ιδιαίτερα και με τη φιλοσοφία της γλώσσας.

6. Υποστήριξε νομιναλιστικές θέσεις και προσπάθησε να φτιάξει ένα γλωσσικό

όργανο κοινό για όλα τα δημιουργήματα της νόησης των φιλοσόφων του κόσμου.

Δημήτριος Καταρτζής ή Φωτιάδης

1. Εισηγείται νέες παιδαγωγικές και γλωσσικές απόψεις, προτείνοντας τη χρήση του

δημώδους «φυσικού ύφους» ως γλωσσικό όργανο της σχολικής πράξης.

2. Έγραψε διάφορα δοκίμια, ενώ στο Εγκώμιο του Φιλοσόφου προσπαθεί να

συμφιλιώσει φιλοσοφία και χριστιανική πίστη. Παρουσιάζει και τις δύο ως

μεσότητες μεταξύ της αθεΐας και της δεισιδαιμονίας.

Χριστόδουλος Παμπλέκης

1. Υποστηρίζει τις ριζοσπαστικότερες φιλοσοφικές θέσεις του Νεοελληνικού

Διαφωτισμού σε ζητήματα θρησκευτικής πίστης.

2. Συγκρούστηκε με τον δάσκαλό του Βούλγαρη.

3. Άσκησε ανοιχτή κριτική στην επιβολή της εκκλησιαστικής αυθεντίας.


4. Το έργο του Περί Φιλοσόφου, Φιλοσοφίας, Φυσικών, Μεταφυσικών,

Πνευματικών και Θείων Αρχών περιέχει και μεταφράσεις λημμάτων της μεγάλης

γαλλικής Εγκυκλοπαίδειας.

Αθανάσιος Ψαλίδας

1. Ήρθε και αυτός σε αντιπαράθεση με τον Βούλγαρη.

2. Στο έργο του Αληθής Ευδαιμονία χρησιμοποιεί φιλοσοφική επιχειρηματολογία

για να στηρίξει θεολογικές πεποιθήσεις.

3. Στα Καλοκινήματα επιτίθεται στον Βούλγαρη.

4. Ο Ψαλίδας μάλλον είναι και ο πρώτος εισηγητής στον ελλαδικό χώρο θέσεων του

Καντ.

Αθανάσιος Πάριος

1. Ήταν συντηρητικός μαθητής του Βούλγαρη.

2. Αντιμάχεται όλα τα ελεύθερα φιλοσοφικά πνεύματα της Δύσης, τα οποία οδηγούν

στην αθεΐα.

Σέργιος Μακραίος

1. Ήταν συντηρητικός μαθητής του Βούλγαρη.

2. Προσπαθεί να καταρρίψει το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου.

Ρήγας Βελεστινλής-Φεραίος

1. Ήταν μαθητής του Μοισιόδακα.

2. Έγραψε επιστημονικές πραγματείες και εγχειρίδια (Φυσικής Απάνθισμα δια τους

Αγχίνους και Φιλομαθείς Έλληνας).

3. Σημαντικές όμως ήταν οι πολιτικοκοινωνικές αντιλήψεις του, που στηρίζονται

στις θέσεις των Μοντεσκιέ και Ρουσσώ, και τις ξεπερνούν.

4. Οραματιζόταν μια βαλκανική Κοινοπολιτεία βασισμένη στις ιδεολογικές αρχές

της Γαλλικής Επανάστασης, θέση επικίνδυνη για τις Δυνάμεις της εποχής.


1800-1821: Η ΩΡΙΜΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

ΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Βασικά χαρακτηριστικά 3 ης μετακορυδαλικής περιόδου (α’ τέταρτο 19 ου αι.):

1. Οι στοχαστές που γράφουν και διδάσκουν σε ελληνική γλώσσα έχουν απλώσει

την πνευματική τους δραστηριότητα σε διάφορα θεωρητικά πεδία.

2. Οι βασικές ιδέες και αξίες του Διαφωτισμού έχουν αφομοιωθεί.

3. Έτσι φιλοσοφία και επιστήμη αποτελούν παράγοντες ιστορικής

συνειδητοποίησης, ηθικής βελτίωσης και πολιτικής απελευθέρωσης.

4. Οι περισσότεροι λόγιοι βοηθούν στην προσπάθεια της απελευθέρωσης μετέχοντας

στη Φιλική Εταιρεία, στον ένοπλο αγώνα και στους θεσμούς του νέου κράτους.


ΒΕΝΙΑΜΙΝ ΛΕΣΒΙΟΣ

1. Δέχθηκε επιθέσεις από τον συντηρητικό κύκλο του Αθανάσιου Πάριου και

υποχρεώθηκε να υποβάλει ομολογία πίστεως στην επίσημη εκκλησία.

2. Η σκέψη του δέχτηκε επιδράσεις από τους Γάλλους φιλοσόφους, κυρίως των

ιδεολόγων και φυσιοκρατών.

3. Ασπάζεται και θέσεις του αγγλικού εμπειρισμού.

4. Πιστεύει στη στενή σχέση φιλοσοφίας και επιστήμης.

5. Στα Στοιχεία Μεταφυσικής και Στοιχεία Ηθικής συνδυάζει αριστοτελικές απόψεις

περί αρετής με νεότερες αντιλήψεις περί φυσικών δικαιωμάτων και καθηκόντων.

6. Στον χώρο της φυσικής προτείνει την υπόθεση του «πανταχηκίνητου».

7. Είναι ουσία που διέπει τα φυσικά και ψυχικά φαινόμενα και μπορεί να

αντικαταστήσει το νόμο της βαρύτητας του Νεύτωνα.

ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΚΟΡΑΗΣ

1. Ήταν εξοικειωμένος με τη γαλλική πολιτική φιλοσοφία.

2. Υπερασπίζεται μετριοπαθείς φιλελεύθερες ιδέες γύρω από το γλωσσικό ζήτημα.

3. Φιλοσοφικό περιεχόμενο έχει το δοκίμιό του Διατριβή Αυτοσχέδιος περί του

Περιβοήτου Δόγματος των Σκεπτικών Φιλοσόφων και των Σοφιστών, Νόμω

Καλόν, Νόμω Κακόν.

ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΔΟΥΚΑΣ


1. Ήταν υπέρμαχος του αρχαϊσμού και αντίπαλος του Κοραή.

2. Δάσκαλος κυρίως φιλολογικών μαθημάτων.

ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΒΑΜΒΑΣ

1. Υπήρξε συνεργάτης του Κοραή.

2. Προσχώρησε στο συντηρητικό στρατόπεδο.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΥΜΑΣ

1. Σε αυτόν οφείλεται η πρώτη συστηματική μεταφορά της σύγχρονης γερμανικής

φιλοσοφίας στην Ελλάδα.

2. Μετέφρασε πολλά επιστημονικά και φιλοσοφικά κείμενα.

3. Σημαντικό έργο του το τετράτομο Σύγγραμμα Φιλοσοφίας, το οποίο περιέχει

στοιχεία από τα βασικότερα εγχειρίδια της εποχής.

4. Στο Περί της εις την Νεωτέραν Ελλάδα Καταστάσεως της Φιλοσοφίας για

πρώτη φορά γίνεται συνοπτική περιγραφή της νεοελληνικής σκέψης.

5. Ο Κούμας ακολουθεί πιστά τον Καντ και ασκεί κριτική σε άλλους φιλοσόφους

της εποχής.

6. Προσπάθησε να διαμορφώσει μία τεχνική φιλοσοφική ορολογία στα νέα

ελληνικά.

7. Χαρακτηρίζει τη φιλοσοφία ως γνώση που δικαιολογεί τις πεποιθήσεις και τις

πράξεις μας.


8.2. 19 ος ΚΑΙ 20ός ΑΙΩΝΑΣ (409)

Περίοδοι της νεοελληνικής φιλοσοφίας μετά τη δημιουργία του νεοελληνικού

κράτους:

A. Περίοδος: 1828-1922

1. Υποπερίοδος : 1828- 1875

2. Υποπερίοδος : 1876-1922

B. Περίοδος : 1922-μέχρι σήμερα

1. Υποπερίοδος : 1922- 1949

2. Υποπερίοδος : 1950- μέχρι σήμερα

Η κληρονομιά του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και τα νέα χαρακτηριστικά της

νεοελληνικής φιλοσοφικής σκέψης του 19 αι.

1. Οι λόγιοι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού δίνουν έμφαση στη μετακένωση

βασικών αρχών και ιδεών που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην παιδεία του

Γένους και αναπτύσσουν φιλοσοφικά ενδιαφέρουσες απόψεις για γλωσσικά,

ηθικοπολιτικά, αλλά και θεολογικά, μεταφυσικά ζητήματα.

2. Μετά την Απελευθέρωση:

1. Πραγματοποιείται η ενσωμάτωση σημαντικών στοιχείων από τα ευρωπαϊκά

ρεύματα της εποχής στην ακαδημαϊκή διδασκαλία και η δημιουργική

αξιοποίηση τους στην επεξεργασία μιας αντίληψης νέας του παιδευτικού

ρόλου της φιλοσοφίας.

2. Η μελέτη της φιλοσοφίας συνδέεται με την αναζήτηση πνευματικής

συνειδητοποίησης του νεοελληνικού έθνους και με τη διαμόρφωση του

δημοκρατικού και φιλελεύθερου προσανατολισμού του νέου κράτους.

Οι κυριότερες ξένες επιδράσεις στη νεοελληνική φιλοσοφία (19 ο -α’ μισό 20ού):

1. Γαλλική ιδεολογία

2. Σκωτική φιλοσοφία

3. Γαλλικός εκλεκτικισμός

4. Γερμανικός ιδεαλισμός

8.2.2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ


1. Η μελέτη του γερμανικού ιδεαλισμού παρέχει τα εννοιολογικά εργαλεία που

επιτρέπουν τη σαφέστερη ανάδειξη των επιδιώξεων φιλοσοφικής

αυτοσυνειδησίας του νέου ελληνισμού.

2. Το πνεύμα του έθνους που εκφράζεται μέσα από την κοινή γλώσσα και ιστορία

γίνεται αντικείμενο του φιλοσοφικού στοχασμού και διερευνώνται τα

χαρακτηριστικά της συγκρότησης του ανά τους αιώνες.

3. Έτσι ξεκινά ο προβληματισμός για τις σχέσεις και τη δυνατότητα σύνθεσης του

αρχαιοελληνικού και του χριστιανικού στοιχείου, που αναβιώνει, αν και σε

διαφορετικό πλαίσιο, τις συζητήσεις των θεολόγων του 4ου αι. και των Πατέρων

της Εκκλησίας.

4. Και η ολιστική, ιστορικιστική προσέγγιση που υιοθετούν οι κυριότεροι

εκπρόσωπου του γερμανικού ιδεαλισμού διευκολύνει τη διαχρονική σύλληψη του

νεώτερου ελληνικού πολιτισμού ως συνισταμένης μιας ελληνικής και μιας

χριστιανικής διάστασης.

5. Μάρκος Ρενιέρης, 1841:

1. Ξεκινά από την έννοια της διαλεκτικής μεταξύ «εγώ» (ατομική ύπαρξη) και

«ουκ εγώ» (είτε ο εξωτερικός-φυσικός κόσμος, είτε ο λαός ως σύνολο

ατόμων).

2. Και κάνει λόγο για συμφιλίωση μεταξύ ουκ εγώ (απρόσωπος λόγος της

αρχαιότητας) με το εγώ (χριστιανικός, ατομικός λόγος) στον ελληνικό χώρο

μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

3. Λίγο αργότερα έχουμε την επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας τόσο για την

εθνική ολοκλήρωση όσο και για τον ελληνικό εκπολιτισμό της Ανατολής.

4. Έλληνες: δυτικοί κατά την επιστήμη και το πολίτευμα, ανατολικοί ως προς

τα ήθη και τον τρόπο ζωής (Σούτσος)

6. Παπαρηγόπουλος (β’ μισό 19 ου αι.):

1. Προβάλλει τη συνολική θεώρηση της ελληνικής ιστορίας από την αρχαιότητα

μέχρι τη σύγχρονη εποχή.

2. Υποστηρίζει την ιδέα της εθνικής συνέχειας, που ωστόσο απαιτεί βαθύτερη

φιλοσοφική επεξεργασία.

7. Ζαμπέλιος:

1. Αναπτύσσει την «ιστοριονομία» του βασιζόμενος στους Βίκο και Χέρντερ.


2. Διερευνά τον διαχρονικό ρόλο του ελληνισμού.

3. Προτείνει την έννοια του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού».

4. Επικαλείται τη σύνθεση των ελληνικών και χριστιανικών ανθρωπιστικών

ιδεωδών στη διδασκαλία των Αποστόλων και Πατέρων της Εκκλησίας.

8. Τερτσέτης:

Αντιμετωπίζει τον χριστιανισμό ως παράγοντα ηθικής εμβάθυνσης της

ελληνικής φιλοσοφίας μέσω της επίτευξης της αυτογνωσίας.

9. Καρούσος :

1. Επισημαίνει τις αφετηριακές ομοιότητες και αναλογίες της διδασκαλίας του

Σωκράτη και του κηρύγματος του Ιησού, που μπορούν να αναζητηθούν και

στη μετέπειτα χριστιανική ηθική.

2. Εισηγείται την προσεκτική μελέτη των σχέσεων ελληνισμού και ορθοδοξίας

και τη φιλοσοφική αξιοποίηση της όσμωσης τους.

10. Ηθικοπολιτική είναι πρώτα απ’ όλα η μέριμνα για την κατανόηση και την

καλύτερη δυνατή πραγμάτωση των αξιών του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού.

11. Κουμανούδης:

1. Σημαντική η κατανόηση και η πραγμάτωση των αξιών του

ελληνοχριστιανικού πολιτισμού και για την αισθητική.

2. Π.χ. δίνει έμφαση «στην ανάγκη αναβίωσης των αρχαιοελληνικών αισθητικών

προτύπων που αξιοποιήθηκαν από τους δυτικούς καλλιτέχνες, και τα οποία

λανθασμένα και λόγω υπερβολικών ανατολικών επιδράσεων δεν υιοθετήθηκαν

από τη θρησκευτική μας παράδοση».

12. Διαμορφώνονται οι φιλοσοφικές προϋποθέσεις για τη νέα αντίληψη της

συνάντησης ελληνισμού και χριστιανισμού.

13. Η νέα αυτή αντίληψη σημαδεύει την εξέλιξη της νεοελληνικής φιλοσοφίας και τις

προσπάθειες συγκρότησης μιας εθνικής φιλοσοφικής ταυτότητας και όχι μόνο.

14. Η πολιτική ιδεολογία του νέου κράτους, οι κοινωνικοί θεσμοί και κυρίως η

εκπαίδευση ενσωματώνουν τα ιδεώδη της ελληνοχριστιανικής σύνθεσης, που

συχνά προβάλλεται ως βασικό πολιτιστικό πρόταγμα.

15. Στις συντηρητικότερες εκδοχές της η ελληνοχριστιανικής σύνθεσης δυναστεύει

την πνευματική ζωή του τόπου και δυσχεραίνει την επικοινωνία με τη Δύση.

8.2.3. Η ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΙΔΕΩΝ


1. Σημαντική επίδραση άσκησαν οι εμπειριστικές θέσεις των Γάλλων ιδεολόγων.

2. Σημαντική είναι η επίδραση και της σκωτικής σχολής που ελέγχει τις ακραίες

σκεπτικιστικές τάσεις και προτείνει τον συγκερασμό ορθολογιστικών και

εμπειριστικών απόψεων και φιλοσοφικών, επιστημονικών και θρησκευτικών

προσεγγίσεων της ανθρώπινης φύσης.

3. Σταδιακά αρχίζουν να περιορίζονται οι επιδράσεις των Γάλλων εμπειριστών και

να παίρνουν τη θέση τους οι φιλοσοφικές τοποθετήσεις του γερμανικού

ιδεαλισμού.

4. Το ενδιαφέρον για τους Γερμανούς φιλοσόφους μετά τον Καντ αναπτύσσεται

μέσα από την επαφή με τους Γάλλους εκλεκτικιστές που εγκαταλείπουν τη

σκωτική φιλοσοφία.

5. Οι μεταφυσικές θέσεις των Σέλλινγκ και Χέγκελ αποτελούν τη βάση για τη

διαμόρφωση του φιλοσοφικού στοχασμού των Ελλήνων φιλοσόφων.

6. Η σημασία της μελέτης είναι ότι με αυτήν αξιοποιούνται οι αντιλήψεις του για τη

σημασία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.

7. Ο θετικιστικός προσανατολισμός των φιλοσόφων του Πανεπιστημίου Αθηνών

επιτρέπει την ευμενή υποδοχή της θεωρίας της εξέλιξης του Δαρβίνου.

8. Ο Βορέας κατατάσσει τον Δαρβίνο ανάμεσα στα μεγάλα πνεύματα της

ανθρωπότητας.

9. Άλλοι στοχαστές που επηρεάζονται από τη θεωρία του Δαρβίνου ήταν οι

Περικλής Γρηγοριάδης και Μαργαρίτης Ευαγγελίδης που βρίσκουν στους

Προσωκρατικούς τις ρίζες της θεωρίας της εξέλιξης.

10. Ο νιτσεϊκός στοχασμός -στον οποίο ανταποκρίνεται θετικά ο Βορέας το 1913-

χαιρετίζεται με ενθουσιασμό από διανοούμενους όπως ο Ίωνας Δραγούμης, ο

Κώστας Χατζόπουλος και ο Νίκος Καζαντζάκης.

11. Η επίδραση του είναι εμφανής στο έργο του Καζαντζάκη που ασχολήθηκε με τον

Νίτσε στη διδακτορική διατριβή του και απέδωσε στα ελληνικά τη «Γέννηση της

Τραγωδίας» και «Τάδε έφη Ζαρατούστρα».

12. Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι από τους αρχαίους φιλοσόφους ιδιαίτερο

ενδιαφέρον δόθηκε στη μελέτη του Πλάτωνα.

13. Οι ιδεαλιστικές τάσεις δικαιολογούν το ενδιαφέρον για το μεγάλο αρχαίο

φιλόσοφο.

14. Οι ευρωπαϊκές επιδράσεις περιστρέφονταν στον ιδεαλισμό που βάση του

αποτελούσαν οι φιλοσοφικές προσεγγίσεις του Πλάτωνα.


15. Η στροφή στον Πλάτωνα οφείλεται στις γερμανικές επιδράσεις του ιδεαλισμού.


ΕΛΠ22 - Α8 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΕΛΛΑΔΑ 16ος - 20ος

Documents

Transcript of ΕΛΠ22 - Α8 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΕΛΛΑΔΑ 16ος - 20ος