www.arnos.gr www.oktonia.com www.uni-learn.gr

ΘΕΜΑ:

«Στο εγχειρίδιο του ΕΑΠ εικονογραφούνται τα ακόλουθα έργα μνημειακής

γλυπτικής:

1. Η Πύλη των Λεόντων (σ. 43, εικ. 19)

2. Ο Κροίσος από την Ανάβυσσο της Αττικής (σ. 158, εικ. 9 και σ. 229, εικ. 10)

3. Η ανατολική ζωφόρος του Παρθενώνα (σ. 247, εικ. 17) και

4. Η κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (σ. 187, εικ. 20).

Να τα περιγράψετε σύντομα και να τα αναλύσετε τεχνοτροπικά εστιάζοντας στις

αλλαγές τεχνοτροπίας που παρατηρούνται από τη μυκηναϊκή εποχή (1ο έργο) έως

τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα (4ο έργο).

Στη συνέχεια να σχολιάσετε τη λειτουργία των ανωτέρων έργων λαμβάνοντας

υπόψη τον τύπο μνημείου τον οποίο αποτελούν ή του οποίου ήταν μέρος, το χώρο

στον οποίο βρίσκονταν αρχικά καθώς και τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής

κατά την οποία δημιουργήθηκαν.»

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η εξέλιξη της τεχνοτροπίας έργων ή μνημείων είναι μια μεταβλητή άμεσα

συνυφασμένη με τα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα της εκάστοτε περιόδου, το χώρο

στον οποίο πρόκειται να τοποθετηθεί ένα μνημείο, καθώς και το ίδιο το μνημείο, έτσι

ώστε να μπορεί να αποδώσει σωστά τη λειτουργία για την οποία προορίζεται.

Στην παρούσα λοιπόν εργασία, θα μελετηθεί η τεχνοτροπική εξέλιξη της

μνημειακής γλυπτικής από τα προϊστορικά χρόνια (μυκηναϊκή περίοδο) έως και τους

ύστερους κλασικούς χρόνους, λαμβάνοντας υπόψη συγκεκριμένα έργα.

ΠΡΟΤΥΠΟ 1ΗΣ ΓΡΑΠΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΛΠ 12, 2007-2008

www.arnos.gr www.oktonia.com www.uni-learn.gr

2. ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ

Α) Μυκηναϊκή περίοδος. Η Πύλη των Λεόντων.

Με τον όρο «μυκηναϊκό πολιτισμό» εννοούμε τον πολιτισμό που αναπτύχθηκε

στην κεντρική και νότια ηπειρωτική Ελλάδα ανάμεσα στον 17ο και τον 11ο αιώνα

π.Χ. Το επίθετο «μυκηναϊκός» προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην

οποία εντοπίστηκε, τις Μυκήνες, που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα

κέντρα του.1

Αν και αρχικά ο πολιτισμός δέχεται μεγάλες επιδράσεις από τον μινωικό, σιγά

σιγά αποκτά το δικό του χαρακτήρα και τη δική του οργάνωση που του εξασφαλίζει

μια μοναδική ανάπτυξη σε όλες τις τέχνες και ιδιαίτερα στην αρχιτεκτονική. Ένας

βασικός τομέας καινοτομίας των Μυκηναίων είναι η μνημειακή αρχιτεκτονική, η

οποία αναπτύσσεται κατά την ΥΕ ΙΙ και, κυρίως, από την ΥΕ ΙΙΙ περίοδο, επιβλητικά

δείγματα της οποίας αποτελούν οι ακροπόλεις.2

Η Πύλη των Λεόντων θεωρείται ως το πρώτο παράδειγμα μνημειώδους

γλυπτικής που γνωρίζουμε στην Ευρώπη. Είναι η κύρια είσοδος της ακρόπολης των

Μυκηνών και κατασκευάστηκε το 1250 π.Χ. περίπου.

Η είσοδος της πύλης αποτελείται από δύο παραστάδες, το κατώφλι και το

υπέρθυρο. Πάνω από το υπέρθυρο υπάρχει το λεγόμενο ανακουφιστικό τρίγωνο το

οποίο μεταφέρει το κέντρο βάρους στα πλάγια. Το τρίγωνο αυτό καλύπτεται από

τριγωνική πλάκα στην οποία παριστάνεται εραλδική σύνθεση δύο λιονταριών, εξ ου

και η ονομασία, τα οποία πατούν πάνω σε δύο αμφίκοιλους βωμούς. Ανάμεσα τους

υπάρχει κίονας Μινωικού τύπου. Οι λέοντες έχουν αποδοθεί με πλαστικότητα, παρ’

ότι το θέμα έχει στατικότητα, ενώ η απόδοση του βάθους απουσιάζει, δεδομένου ότι

πρόκειται για επίπεδο ανάγλυφο.

Όσον αφορά στην ερμηνεία του παραπάνω αναγλύφου, πολλές εκδοχές έχουν

προταθεί ως σήμερα. Πιθανότατα πρόκειται για μια παράσταση θρησκευτικού

περιεχομένου. Μπορεί ακόμα να συμβολίζει τη δύναμη του βασιλικού οίκου των

Μυκηνών, διαδραματίζοντας το ρόλο οικοσήμου. Πιο συγκεκριμένα, δηλαδή, η

τοποθέτηση των δύο λιονταριών πάνω από την πύλη, υποδηλώνουν τη δύναμη και

την εξουσία του βασιλιά και έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει αποτροπαϊκό

χαρακτήρα.

1 http://el.wikipedia.org/wiki, στο λήμμα «Μυκηναϊκός Πολιτισμός» 2 Α. Παπαγιαννοπούλου, Δ. Πλάντζος και Κ. Σουέρεφ, Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Τόμος Α’, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 1999, σ. 43

www.arnos.gr www.oktonia.com www.uni-learn.gr

Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι οι Μυκηναίοι κατορθώνουν να φτιάξουν

μια μνημειώδη λιτή ανάγλυφη παράσταση, η οποία εντάσσεται αρμονικά στην

επιβλητική αρχιτεκτονική του χώρου. Το μνημείο αυτό με την τέλεια συμμετρία και

το νατουραλιστικό του στυλ έχει στόχο να εντυπωσιάσει τον επισκέπτη και να

συμβολίσει τη δύναμη και το γόητρο του Μυκηναϊκού ανακτόρου.3

Β) Αρχαϊκή περίοδος. Ο Κροίσος από την Ανάβυσσο της Αττικής.

Οι ραγδαίες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις του 8ου αιώνα επέφεραν αλλαγές και

στον τομέα της τέχνης. Κεφαλαιώδη καινοτομία των αρχαϊκών χρόνων αποτέλεσε η

μνημειακή ναοδομία, για την οποία η γλυπτική είχε συμπληρωματικό ρόλο με σκοπό

να ωραιοποιήσει τα ιερά οικοδομήματα αλλά και τα ταφικά μνημεία, εμπεριέχοντας

όψεις της πνευματικότητας των κατοίκων της ελληνικής επικράτειας. Η αντίληψη για

το ωραίο των αρχαϊκών χρόνων είχε ως υπόβαθρο τις αισθητικές προτιμήσεις των

γεωμετρικών χρόνων. Οι τοπικές παραδόσεις και η αφομοίωση ανατολικών στοιχείων

στην πλαστική απόδοση ανθρώπων και ζώων, όπως η μετωπικότητα και το φυσικό

μέγεθος, αποτέλεσαν την απαρχή των αγαλμάτων του 7ου αιώνα. Η μεγέθυνση που

συντελέστηκε τότε έφερε τους καλλιτέχνες μπροστά στην πρόκληση της

αναπαράστασης με περισσότερα φυσιοκρατικά στοιχεία, η απόδοση των οποίων ήταν

δυσκολότερη στα μικρά μεγέθη.4

Έτσι λοιπόν, προκύπτει ο αρχαϊκός τύπος αγαλμάτων, γνωστών ως «κούροι».

Πρόκειται για εννοούμε αγάλματα γυμνών, νεαρών ανδρών σε φυσικό ή υπερφυσικό

μέγεθος, τα οποία είχαν ανθρωπόμορφα και ανατομικά χαρακτηριστικά με

φυσιοκρατική απόδοση. Οι κούροι της αρχαϊκής εποχής μιμούνται τα αιγυπτιακά

αγάλματα, είναι μετωπικοί και αποδίδονται με την προβολή του ενός ποδιού προς τα

εμπρός, ακολουθώντας τον αιγυπτιακό κανόνα αναλογιών.5

Χαρακτηριστικό δείγμα κούρου με χρήση ως ταφικό σήμα αποτελεί ο

«Κροίσος της Αναβύσσου» (530-525 π.Χ.), ο οποίος αποτελούσε σήμα στον τάφο του

ωμόνυμου νεαρού. Βρέθηκε στην Ανάβυσσο της Αττικής και φυλάσσεται στο Εθνικό

Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.6

3 http://www.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=13401 4 Α. Παπαγιαννοπούλου, Δ. Πλάντζος και Κ. Σουέρεφ, Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Τόμος Α’, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 1999, σσ. 153-157 5 Γ. Κοκκορού-Αλευρά, Η Τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας, Εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1990, σ. 82 6 Α. Παπαγιαννοπούλου, Δ. Πλάντζος και Κ. Σουέρεφ, Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Τόμος Α’, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 1999, σ. 158

www.arnos.gr www.oktonia.com www.uni-learn.gr

Στο επιτύμβιο αυτό γλυπτό απεικονίζεται ένας νεαρός Αθηναίος ευπατρίδης, ο

Κροίσος, ο οποίος σκοτώθηκε σε μάχη, όπως πληροφορούμαστε και από την

επιγραφή στη βάση του.7

Η λειτουργικότητα του συγκεκριμένου κούρου συνίσταται στη διατήρηση της

μνήμης του νεκρού8, αλλά και στη γνώση περισσότερων προσωπικών στοιχείων του

θανόντα, όπως για την οικονομική κατάσταση της οικογένειάς του, δεδομένου ότι

επρόκειτο για ιδιαίτερα δαπανηρά σήματα τάφων, καθώς βέβαια και για την

κοινωνική θέση του αναθέτη, αντικατοπτρίζοντας έτσι και τα ιδεώδη της εποχής, περί

ηρωικής γυμνότητας και ωραιοποίησης.

Ο Κροίσος τεντώνει τα χέρια στο ύψος των γοφών κλεισμένα σε γροθιές, ενώ

προτείνει το αριστερό πόδι, γεγονός που δίνει την εντύπωση κίνησης. Παρατηρώντας

το άγαλμα, το βλέμμα εστιάζει στη φυσικότητα του «μειδιάματος», σε αντίθεση με

την άκαμπτη και αφύσικη απόδοση της κόμης, στην οποία ωστόσο οι βόστρυχοι είναι

ιδιαίτερα προσεγμένοι και σχηματοποιημένοι.9 Εντυπωσιακές είναι οι ευθύγραμμες

βουβωνικές αύλακες, οι οποίες περιγράφουν το στομάχι και την κοιλιά,

σχηματίζοντας ρόμβο.10

Αντίστοιχα με την παράσταση στην πύλη των Λεόντων, και στο συγκεκριμένο

έργο δίνεται έντονα η εντύπωση στατικότητας και επιβλητικότητας. Ωστόσο, σε

αντίθεση με την πύλη των Λεόντων, δεν υπάρχει απόλυτη συμμετρία, καθώς οι ώμοι

δε βρίσκονται στο ίδιο ύψος, δεδομένου ότι αρχίζουμε να πλησιάζουμε προς την

κλασική περίοδο, κατά την οποία οι μορφές στις οποίες η κίνηση γίνεται περισσότερο

αισθητή.

Γ) Ώριμη Κλασική περίοδος. Η ανατολική ζωφόρος του Παρθενώνα.

Οι τέχνες της ώριμης κλασικής περιόδου εκφράζουν με τον καλύτερο τρόπο

την εξιδανίκευση, τη δυναμική της νέας πραγματικότητας, καθώς και την άνθηση

μεγάλων ιδανικών. Ο περσικός κίνδυνος ενώνει τους Έλληνες υπέρ της αρχής της

ενότητας, ενώ το ιδεώδες της ελευθερίας προστατεύεται από τους πολίτες των πόλεων

– κρατών με τις αξίες του θάρρους, της τόλμης και της αυταπάρνησης.

Τα χρόνια μεταξύ των περσικών πολέμων και των χρόνων του Περικλή έχουν

επισφραγιστεί με τον αυστηρό ρυθμό, γεγονός που οφείλεται στη δραματικότητα των 7 Ό.π., σ. 158 8 Ό.π., σ. 155 9 Ό.π., σ. 159 10 Γ. Κοκκορού-Αλευρά, Η Τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας, Εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1990, σ. 83

www.arnos.gr www.oktonia.com www.uni-learn.gr

εικαστικών θεμάτων και στην επιθυμία των καλλιτεχνών να δημιουργήσουν μνημεία

με αιώνιο χαρακτήρα. Απομακρυνόμενοι από τις παραδοσιακές αρχές, οι καλλιτέχνες

προσπαθούν τώρα να εξισορροπήσουν το θείο με το ανθρώπινο και το ιδεώδες πλέον

τείνει προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.11 Προχωρώντας προς την «ώριμη

κλασικότητα» η Αθήνα αναδείχθηκε κορυφαία των πόλεων – κρατών, με τον

Παρθενώνα να συμβολίζει το θρίαμβο των πολιτικών και κοινωνικών επολογών της

δημοκρατίας. Η τέχνη στο γ’ τέταρτο του 5ου αιώνα πρωταγωνιστεί σε μια σταθερή

οικονομικά και πολιτικά ηγεμονεύουσα Αθήνα. Πλέον το κέντρο του κόσμου είναι ο

άνθρωπος, ο οποίος προσπαθεί να συλλάβει το νόημα του κόσμου, αλλά όχι την πέρα

από τον άνθρωπο πολυπλοκότητα που υπάρχει.

Ο ναός του Παρθενώνα αποτελεί ένα από τα έργα του οικοδομικού

προγράμματος του Περικλή, το οποίο επιτεύχθηκε με τη συνεργασία των άριστων,

στις τέχνες και την τεχνολογία της εποχής, αρχιτεκτόνων Ικτίνου, Καλλικράτη,

Μνησικλή και πολλών άλλων βοηθών και δούλων, υπό την εποπτεία του Φειδία. 12

Αρχιτεκτονική ιδιομορφία του Παρθενώνα είναι η ύπαρξη ζωφόρου

εξωτερικά, στο ανώτερο τμήμα των τοίχων του σηκού, όπου παριστάνεται ανάγλυφη

η πομπή των Παναθηναίων κατά την παράδοση του νεοϋφασμένου πέπλου της θεάς

Αθηνάς που γινόταν ακριβώς κατά τη διάρκεια της γιορτής αυτής. Συγχρόνως,

αποτελούσε έναν ιστορικό πίνακα της αθηναϊκής πολιτείας στις διαδοχικές φάσεις της

κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσής της.

Στην ανατολική πλευρά της ζωφόρου, όπου βρίσκεται και η είσοδος του

σηκού, απεικονίζονταν σε δύο ομάδες οι δώδεκα ολύμπιοι θεοί να παρακολουθούν

καθιστοί και στραμμένοι προς τις δύο μακρές πλευρές του κτιρίου την άφιξη της

πομπής. Οι δύο ομάδες των θεών είχαν στραμμένα τα νώτα η μία στην άλλη και

μεταξύ τους παριστανόταν η παράδοση του πέπλου της θεάς στον άρχοντα – βασιλέα.

Όλες οι μορφές είναι εξιδανικεύμενες, αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα κλασικού

κάλλους και ενσαρκώνουν στον ύψιστο βαθμό αυτό που είναι γνωστό ως κλασικό

ύφος και ιδεώδες.13

Οι μορφές εντυπωσιάζουν με τη στιβαρότητά τους που αναδεικνύεται είτε με

την ανεπτυγμένη μυολογία των γυμνών μορφών, είτε με τα πλούσια και βαριά

ενδύματα των ντυμένων. Ιδίως στην περίπτωση των τελευταίων, βαρείς όγκοι 11 Α. Παπαγιαννοπούλου, Δ. Πλάντζος και Κ. Σουέρεφ, Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Τόμος Α’, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 1999, σσ. 165-167 12 Ό.π., σσ. 172-173 13 Γ. Κοκκορού-Αλευρά, Η Τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας, Εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1990, σσ. 187-88

www.arnos.gr www.oktonia.com www.uni-learn.gr

υφάσματος αξιοποιούνται για να αναδείξουν τα μέλη του σώματος που «κρύβουν»,

αλλά και για να τονίσουν τη δραματική κίνηση κάποιων μορφών. Η κοινώς

αποκαλούμενη «παρθενώνεια τεχνοτροπία» επηρέασε θεαματικά τη μεταγενέστερη

τέχνη της Αττικής, αλλά και της υπόλοιπης Ελλάδας.14

Δ) Ύστερη κλασική περίοδος. Η κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Την ενότητα που προκάλεσε η εξωτερική απειλή των Περσών ήρθε να

διασπάσει μια εμφύλια διαμάχη μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, ο Πελοποννησιακός

Πόλεμος. Μετά το τέλος του πολέμου αυτού (404 π.Χ.) οι τέχνες των Ελλήνων είχαν

ήδη εμβολιαστεί με τη δημιουργικότητα του απελευθερωμένου πνεύματος.

Πατροπαράδοτες προκαταλήψεις παραμερίζονταν και εισάγονταν νέα εκφραστικά

μέσα. Μέσα σε ένα κλίμα εσωτερικών ανταγωνισμών περί εξουσίας σε συνδυασμό με

τις νέες φιλοσοφικές αντιλήψεις, ο Αλέξανδρος προώθησε τις καταστάσεις και τα

οράματα υπερέβησαν κάθε φαντασία. Οι αρχές του δικαίου και του οικουμενισμού, οι

αξίες της ενότητας των λαών και τα ιδεώδη της παγκόσμιας ηγεμονίας πήραν τις

θέσεις τους στις πόλεις και στις χώρες. Έτσι, σχηματίζεται πλέον ένα κράτος των

Ελλήνων.

Οι τέχνες κατά την περίοδο αυτή αποδίδουν όλες τις ιστορικές διαδικασίες,

λειτουργώντας ως τεκμήρια. Παράλληλα, αναβαθμίζεται η αισθητική τους αξία, αφού

ενισχύονται από τις προσωπικές προτιμήσεις των αποδεκτών, πολλοί από τους

οποίους ως αξιωματούχοι του νέου κρατικού συστήματος επηρέαζαν τους

δημιουργούς. Οι τέχνες, λοιπόν, στηρίζονται πλέον στην απάτη των αισθήσεων,

καθώς ήταν παρούσες την ώρα των ανατροπών του 4ου αιώνα. Αξιοποιούν στο

έπακρο συμβολισμούς και αλληγορίες για να πραγματευτούν τις αφηρημένες έννοιες

των ιδεών, όπως την αγωνία, το πάθος, τον πόθο, την απελευθέρωση και τη σωτηρία

της ψυχής με τον έρωτα και πρωτίστως με το ωραίο.15

Ένας από τους καλλιτέχνες που εξέφρασε με τα έργα του τις ιστορικές

συγκυρίες και τους διανοητικούς προβληματισμούς των χρόνων αυτών ήταν ο

χαλκουργός Λύσιππος από τη Σικυώνα της Πελοποννήσου. Οι επινοήσεις και η

καλλιτεχνική θεωρία του Λυσίππου στηρίζονταν στην επιμήκυνση των αναλογιών και

στη μελέτη του ανδρικού σώματος, όχι στην εύκολη ομορφία. Προκειμένου να

14 Α. Παπαγιαννοπούλου, Δ. Πλάντζος και Κ. Σουέρεφ, Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Τόμος Α’, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 1999, σσ. 246-248 15 Ό.π., σσ. 182-183

www.arnos.gr www.oktonia.com www.uni-learn.gr

ανταποκριθεί στις παραγγελίες που δεχόταν, ο Λύσιππος φιλοτέχνησε μνημεία

αρχόντων και νικητών, αθλητών, θεών και αλληγορίες. Ως επίσημος γλύπτης του

Αλεξάνδρου, ήταν ο μόνος που είχε δικαίωμα να παραστήσει τη φυσιογνωμία του.

Χαρακτηριστικό έργο του αποτελεί η Κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου από

εικονιστικό ανδριάντα. Το πρωτότυπο δημιουργήθηκε από το Λύσιππο το 330 π.Χ.,

ενώ το παρόν αποτελεί ελληνιστικό αντίγραφο. Η ακμή της νεότητος, η φυσικότητα,

αλλά και το βλέμμα προς τα πάνω υποδηλώνουν την προμελετημένη επιδίωξη του

Λυσίππου να δημιουργήσει το μνημείο ενός ημίθεου.16

Για το συγκεκριμένο έργο, ο Λύσιππος χρησιμοποίησε τις τεχνικές γνώσεις

των χαλκουργών της Σικυώνας, οι οποίοι είχαν εξιδεικευτεί σε ανδριάντες θεών και

στην αποκάλυψη θεϊκών συμβόλων με πατροπαράδοτο τρόπο. Στοιχεία των νέων

καιρών που υπάρχουν και στο έργο αυτό είναι η αναζήτηση του ωραίου, του

ανθρώπινου μέτρου, η ρεαλιστική τάση στην απόδοση της προσωπογραφίας και η

απεικόνιση υπαρκτών προσωπικοτήτων. Οι επινοήσεις του καλλιτέχνη στο κεφάλι

του Αλεξάνδρου εντοπίζονται στην περισπούδαστη απόδοση μιας όχι απλής

ομορφιάς. Δεν μπορούμε να κρίνουμε τις αναλογίες του κεφαλιού σε σχέση με το

υπόλοιπο σώμα, αλλά μέσω αρχαίων πηγών και πολλών αντιγράφων των έργων του,

γνωρίζουμε ότι ο Λύσιππος είχε επιμηκύνει το ανδρικό σώμα μικραίνοντας το

κεφάλι.17

3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Κατόπιν της περιγραφής και της τεχνοτροπικής ανάλυσης των συγκεκριμένων

έργων της μνημειακής γλυπτικής, είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε τη ρευστότητα

της τέχνης μέσα από την εξελικτική της πορεία. Από την απόλυτη συμμετρία και

υποτυπώδη πλαστικότητα της πύλης των Λεόντων γίνεται ομαλά η μετάβαση προς

την φυσιοκρατικότερη απόδοση του Κροίσου από την Ανάβυσσο. Εξελικτικά

μεταβαίνουμε με την αντίληψη του ωραίου στις περισσότερο αφηγηματικές

απεικονίσεις, εστιάζοντας στην ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα και ύστερα από

χρόνια δοκιμασιών καταλήγουμε στα εξατομικευμένα χαρακτηριστικά,

παραμερίζοντας την εξιδανίκευση που επικρατούσε μέχρι τότε, που αποδίδονται από

το Λύσιππο με θαυμαστό τρόπο στην κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

16 Ό.π., σ. 187 17 Ό.π., σ. 207

www.arnos.gr www.oktonia.com www.uni-learn.gr

4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Α. Παπαγιαννοπούλου, Δ. Πλάντζος και Κ. Σουέρεφ, Τέχνες Ι: Ελληνικές

Εικαστικές Τέχνες, Τόμος Α’, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 1999

2. Γ. Κοκκορού-Αλευρά, Η Τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας, Εκδ. Καρδαμίτσα,

Αθήνα 1990

5. ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ

http://el.wikipedia.org/wiki

http://www.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=13401

ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ !