Νεότερη ευρωπαϊκή δραματουργία: Σαίξπηρ και γαλλικός κλασικισμός.

Αφού μελετήσετε τα αποσπάσματα από τα έργα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Άμλετ, (μτφρ. Β. Ρώτας: αποσπάσματα από Πράξη Β΄,

Σκηνή 2 – Πράξη Γ΄, Σκηνή 1 – Πράξη ∆΄, Σκηνή 4) από το Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων (σσ. 94-99) και τον Πρόλογο του

Ρακίνα στο έργο Φαίδρα από το Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων (σσ. 103-105) να συνθέσετε μία εργασία στην οποία να εξετάζονται

τα παρακάτω ζητήματα:

Ζητήματα

• Τα βασικά στοιχεία της νεότερης ευρωπαϊκής δραματουργίας κατά τον 16 αιώνα και οι λόγοι που ευνόησαν την ανάπτυξή της.

• Τα κύρια χαρακτηριστικά του τραγικού σαιξπηρικού ήρωα.

• Προσδιορίστε τη σχέση του συγκεκριμένου σαιξπηρικού ήρωα με τον ήρωα του γαλλικού κλασικιστικού θεάτρου, όπως

σκιαγραφείται από τον Ρακίνα στον ‘Πρόλογό’ του στη Φαίδρα, και αναλύστε τους τρόπους με τους οποίους εκφράζεται το τραγικό

στοιχείο στις δύο περιπτώσεις.

Η ανάπτυξη των παραπάνω ζητημάτων θα πρέπει να τεκμηριώνεται με συγκεκριμένες αναφορές στα υπό εξέταση κείμενα.

Αυτή η εργασία είναι μια διερεύνηση των στοιχείων που ορίζουν την τραγωδία στη

δραματουργία του 16ου-17ου αιώνα, κατά τους οποίους δόθηκαν τα σημαντικότερα δείγματα

της νεότερης δραματουργίας. Πέρα από τα βασικά στοιχεία της, θα μελετήσουμε τα

χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα στον Σαίξπηρ και ειδικότερα του Άμλετ και θα αναλύσουμε

το πως εκφράζεται το τραγικό στοιχείο σε σχέση με τη Φαίδρα του Ρακίνα, όπως

σκιαγραφείται στον πρόλογο του συγγραφέα.

Η τραγωδία αναπτύχθηκε στην ευρωπαϊκή δραματουργία ως ένα προϊόν των ρευμάτων του

μπαρόκ και του κλασικισμού. Το μπαρόκ αναπτύχθηκε κατά τα τέλη του 16ου έως και το 17ο

αιώνα, με χαρακτηριστικά τον πλούτο των εικόνων και τις εναλλαγές ύφους στο ίδιο έργο. Ο

κλασικισμός ακολουθώντας κυριάρχησε στη Γαλλία, δίνοντας έμφαση σε έργα τα οποία

χαρακτηρίστηκαν κλασικά, υιοθετώντας μορφές και έννοιες κυρίως αρχαίες, και με κύρια

χαρακτηριστικά τη σαφήνεια και την ακρίβεια της αναπαράστασης με καθαρές γραμμές και

έργα τοποθετημένα σε αυστηρά διαχωρισμένα λογοτεχνικά είδη.

Κύριο ζήτημα και των δύο ρευμάτων ήταν η μελέτη της αναπαράστασης, των μηχανισμών της

και των επιπτώσεων που έχει. Η επιδίωξη αυτή προκάλεσε τους δημιουργούς να

διερευνήσουν νέους τρόπους αναπαράστασης.Το θέατρο αναδείχθηκε ως ένας από αυτούς

Γραπτές Εργασίες Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστήμιου

Νεότερη ευρωπαϊκή δραματουργία: Σαίξπηρ και γαλλικός κλασικισμός ... http://epo.geraki.gr/epo21/shakespeare-racine/

1 of 5 8/12/2013 5:39 μμ

τους νέους τρόπους αφού ήταν μια «αναπαράσταση στο έπακρο». Επίσης το βλέμμα του

κλασικισμού προς την αρχαιότητα δεν μπορούσε να αγνοήσει το αρχαίο ελληνικό θέατρο.

Βαθμιαία η υποστήριξη που έλαβε το θέατρο από την αγγλική αυλή, συνέβαλε σημαντικά στην

ανάπτυξη της δραματουργίας.

Βασικό στοιχείο της τραγωδίας είναι η σύγκρουση του πρωταγωνιστή με μια κατάσταση την

οποία η συνείδηση ή η βούλησή του, δεν μπορεί να ελέγξει. Κατά μια έννοια λοιπόν

πρόκειται για μια σύγκρουση με τον ίδιο του τον εαυτό. Ιδίως για το γαλλικό κλασικισμό η

τραγωδία αναπαριστά την αδυναμία ενός κατά τα άλλα ενάρετου χαρακτήρα να ελέγξει

κάποιες ανάρμοστες επιθυμίες.

Τα δύο κορυφαία έργα της ευρωπαϊκής δραματουργίας, η Φαίδρα του Ρακίνα και ο Άμλετ του

Σαίξπηρ, έχουν μια πλοκή που επικεντρώνεται στο δισταγμό και το δίλημμα για την εκτέλεση

μιας πράξης. Η Φαίδρα βρίσκεται στο δίλημμα και την εσωτερική πάλη για το αν θα πρέπει να

εκφράσει τα αισθήματά της για τον Ιππόλυτο ή να τα αποσιωπήσει, ενδεχομένως με το

θάνατό της. Ο Άμλετ με τη σειρά του διστάζει να εκτελέσει ένα έργο εκδίκησης,

συγκρουόμενος με τη λογική και τη δική του κατά τα άλλα αδικαιολόγητη απραξία.

Το έργο του Ρακίνα έχει τον τυπικό χαρακτήρα του γαλλικού κλασικισμού με υψηλό ύφος,

περιορισμένη πλοκή και λίγα πρόσωπα. Οι κλασικιστικές αρχές επιβάλουν διαυγείς

ανθρώπινους χαρακτήρες, με ευδιάκριτες σκέψεις και αισθήματα από τα οποία απορρέει η

συμπεριφορά τους. Ο ίδιος ο συγγραφέας εξηγεί πως μέλημά του ήταν να ακολουθήσει

αρκετά πιστά το μύθο, προκειμένου να ανταποκριθεί στο χαρακτηριστικό της αληθοφανούς

αναπαράστασης, επίσης χαρακτηριστικό του κλασικισμού.

Η πλοκή στα έργα του Σαίξπηρ αντίθετα με τους κανόνες της αρχαίας δραματουργίας και του

κλασικισμού, εκτείνεται στον τόπο και το χρόνο, με διαφοροποιήσεις ύφους και πολύπλοκη

δομή. Οι πρωταγωνιστές στις τραγωδίες του Σαίξπηρ διαμορφώνονται στην πορεία του

έργου, όπου μεταβάλλονται οι συνθήκες και τα αισθήματα και οι απόψεις των ιδίων.

Χαρακτηριστικό του Σαίξπηρ είναι οι μονόλογοι στους οποίους οι ήρωες αναπτύσσουν σε

προσωπικό τόνο τους στοχασμούς τους, με τις αντιφάσεις και τους δισταγμούς τους.

Ο Άμλετ σε ένα από τους μονολόγους του αναρωτιέται για τις αιτίες που τον κάνουν να

αναβάλει την εκδίκηση:

Κι εγώ, ο χαζός

και λασποκαμωμένος μάγκας, καμαρώνω

σαν κούκλος ονειροπαρμένος, για το δίκιο μου

αναίσθητος και δε μιλώ καθόλου,

[...] Είμαι δειλός;

Και λίγο μετά, ξεσπά στον εαυτό του πιο σκληρά. Είναι «ντροπή» του που αλαφρώνει την

ψυχή του με λόγια αντί να προχωρήσει στην εκδίκηση.

Ο γνωστότερος μονόλογος του Άμλετ είναι μια φιλοσοφική αναζήτηση για τη δύναμη και τη

βούληση του ατόμου να παίρνει στα χέρια του τη μοίρα και τους λόγους για τους οποίους

διστάζει να προχωρήσει σε πράξεις αντί να υπομένει αυτά που φέρνει η μοίρα. Ο Άμλετ

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Νεότερη ευρωπαϊκή δραματουργία: Σαίξπηρ και γαλλικός κλασικισμός ... http://epo.geraki.gr/epo21/shakespeare-racine/

2 of 5 8/12/2013 5:39 μμ

αποφαίνεται ότι είναι ο φόβος του θανάτου. Με αυτό τον τρόπο δικαιολογεί την

αναβλητικότητα πριν τον ερχομό της Οφηλίας:

Έτσι η συνείδηση μας κάνει όλους δειλούς

κι έτσι το φυσικό το χρώμα της απόφασης

ξασπρίζει με τ’ ωχρό φκιασίδωμα της σκέψης

κι είναι προσπάθειες πνοής μεγάλης κι ευκαιρίας

που με την έγνοια αυτή ξεκόβεται η ορμή τους

και χάνουν το όνομα της πράξης .

Η διαμάχη του Άμλετ με την αναποφασιστικότητά του εκτείνεται σε όλο το έργο:

[...] δεν ξέρω για ποιον λόγο

να ζω κι όλο να λέω: «έχω να κάμω αυτό»,

ενώ ‘χω αιτία και θέληση και δύναμη και μέσα

για να το κάμω .

Ο ήρωας του Σαίξπηρ ενώ είναι πάντα στην άρχουσα τάξη, μπορεί να είναι ένας καθημερινός

άνθρωπος με λαϊκούς τρόπους, ίσως άσχημος και γενικά με σφάλματα και αδυναμίες. Σε

αντίθεση με τον ήρωα του γαλλικού κλασικισμού που δεν πρέπει να έχει ψεγάδια. Εκεί ακόμη

και τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του ήρωα επιβάλλεται να μην περιέχουν ασχήμια ή

δυσαρμονία ενώ και η γενικότερη συμπεριφορά του οφείλει να είναι ευπρεπής. Έτσι, ο

Ρακίνας απαλλάσσει τη Φαίδρα από την ταπεινότητα της συκοφαντίας κατά του Ιππόλυτου

που είχε στον κλασικό μύθο, για να τη διατηρήσει στο απαραίτητο ύψος μιας τραγικής

ηρωίδας. Κατά τον ίδιο τρόπο, η εξομολόγηση που κάνει στον Ιππόλυτο για τον έρωτά της,

γίνεται ασυνείδητα και όχι ηθελημένα, κάτι που δε θα ταίριαζε σε μια βασίλισσα.

Η Φαίδρα συγκρούεται με τις δικές της ηθικές αρχές αλλά η «αμαρτία» της δεν είναι ζήτημα

της δικής της βούλησης. Ο συγγραφέας στον πρόλογο λέει ότι δεν είναι ούτε ένοχη ούτε

αθώα. Αυτό που προσπαθεί να πολεμήσει είναι κάτι που τις επέβαλαν οι Θεοί – δυνάμεις

που δεν μπορεί να ελέγξει – και συγκρούεται με τον εαυτό της επειδή είναι αποκρουστικό και

για την ίδια:

Και το φαρμάκι της αγάπης, που τρελή μ’ έχει θολώσει,

Μην φανταστείς ότι νωθρά κι αυτάρεσκα το έχω θρέψει.

Μιας θεϊκής εκδίκησης άμοιρος στόχος, ακόμη πιο πολύ εγώ

Απ’ ότι με αποστρέφεσαι σιχαίνομαι τον εαυτό μου .

Ο Ρακίνας επιμένει στην προβολή της ηρωίδας ως ενός ενάρετου χαρακτήρα που ακόμη και

τα πάθη του προέρχονται από ανεξέλεγκτες εξωτερικές δυνάμεις και όχι από εντελώς δικές

του αδυναμίες και προκαλούν και στον ίδιο φρίκη. Η τραγωδία αγγίζει τη Φαίδρα, όταν το

πεπρωμένο γελά μαζί της. ∆εν θα είχε κάνει ποτέ την ερωτική εξομολόγηση αν πίστευε ότι ο

άντρας της ήταν ζωντανός.

Όπως σχολιάζει ο Μπλουμ, το θέμα του Άμλετ είναι τα όρια της βούλησης. Έχει τη

βούληση να πράξει ή σέρνεται στην πράξη; Ο Άμλετ πρέπει να ξεπεράσει τους ηθικούς

δισταγμούς του και την αναζήτηση της αλήθειας και της λογικής. Η Φαίδρα βρίσκεται σε ένα

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Νεότερη ευρωπαϊκή δραματουργία: Σαίξπηρ και γαλλικός κλασικισμός ... http://epo.geraki.gr/epo21/shakespeare-racine/

3 of 5 8/12/2013 5:39 μμ

παράλληλο δρόμο. Το πεπρωμένο την σέρνει εκεί που δεν θέλει, παραβιάζοντας τη βούλησή

της. Οι δικοί της δισταγμοί είναι συναισθηματικοί. Θα πρέπει να υπερβεί τον εαυτό της για να

σταματήσει αυτή την πορεία, έστω και αν η κάθαρση έρθει μέσα από το θάνατό της. Η

τραγικότητά της όμως βρίσκεται σε αυτό το σημείο· η σύγχυση στο έργο είναι μια πάλη

ανάμεσα στη βούλησή της και το πεπρωμένο που της έχει επιβληθεί.

Οι δυο ήρωες είναι τραγικοί με τον τρόπο τους. Η Φαίδρα ξέρει τι θέλει αλλά περιορίζεται από

τις αρχές της. Στην πραγματικότητα αποζητά δύο πράγματα, θέλει τον έρωτα του Ιππόλυτου,

αλλά θέλει και να είναι ενάρετη, πράγματα ασύμβατα που η βούλησή της βρίσκεται ανάμεσά

τους. Ο Άμλετ τα έχει χαμένα. Σε σχέση με τη Φαίδρα, που στο έργο είναι κατανοητές οι

επιθυμίες και οι αναστολές της όπως επιβάλλουν οι αρχές του κλασικισμού, ο Άμλετ είναι ένα

ανθρώπινο κουβάρι με μπερδεμένες σκέψεις, στιγμές τρέλας και στιγμές λογικής διαύγειας,

στιγμές έντονου συναισθηματισμού, που αφήνουν το θεατή ή αναγνώστη με την ίδια απορία

και άγνοια για το χαρακτήρα του ήρωα με αυτή που έχει και ο ίδιος για τον εαυτό του.

Ανακεφαλαιώνοντας, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η σημασία που απέκτησαν τα δυο αυτά

έργα αλλά και τα υπόλοιπα της εποχής για την παγκόσμια δραματουργία, οφείλεται σε

χαρακτηριστικά της τραγωδίας που είναι μεν διαφορετικά αλλά ενδιαφέροντα. Σε κάθε

περίπτωση, είτε ακολουθούνται δογματικά οι αρχές της τραγωδίας περί ύφους και

καθαρότητας είτε όχι, αυτό που καταφέρνουν οι συγγραφείς είναι να επιβάλλουν στον

αναγνώστη τη συμπάθεια για τον ήρωα έτσι ώστε ανάλογα ψυχικά συναισθήματα να τον

βάλουν να αποζητήσει την κάθαρση.

Βιβλιογραφία

Βάρσος Γιώργος, Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας από τον 6ο έως τις αρχές του

18ου αιώνα, Β’ έκδοση, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008

Μπλουμ Χάρολντ, «Ούλλιαμ Σαίξπηρ: Άμλετ» (αποσπάσματα), στο Ανθολόγιο Κριτικών

Κειμένων, επιμ. Πέρσα Αποστολή, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008.

Ρακίνας, «Φαίδρα» (αποσπάσματα), μτφρ. Στρατής Πασχάλης, στο Ανθολόγιο

Λογοτεχνικών Κειμένων, επιμ. Αντιγόνη Βλαβιανού, ΕΑΠ, 2008.

Ρακίνας, «Πρόλογος στη Φαίδρα», στο Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων, επιμ. Πέρσα

Αποστολή, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008.

Σαίξπηρ, «Άμλετ» (αποσπάσματα), μτφρ. Βασίλης Ρώτας, στο Ανθολόγιο Λογοτεχνικών

Κειμένων, επιμ. Αντιγόνη Βλαβιανού, ΕΑΠ, 2008.

[1] Γιώργος Βάρσος, Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας από τον 6ο έως τις αρχές του

18ου αιώνα, Β’ έκδοση, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 307.

[2] Βάρσος, ό.π., σ. 310.

[3] Βάρσος, ό.π., σ. 248.

[4] Βάρσος, ό.π., σ. 317.

[5] Σαίξπηρ, «Άμλετ», μτφρ. Βασίλης Ρώτας, πράξη Β’, σκηνή 2η, στο Ανθολόγιο

Λογοτεχνικών Κειμένων, επιμ. Αντιγόνη Βλαβιανού, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 95.

Νεότερη ευρωπαϊκή δραματουργία: Σαίξπηρ και γαλλικός κλασικισμός ... http://epo.geraki.gr/epo21/shakespeare-racine/

4 of 5 8/12/2013 5:39 μμ

[6] Σαίξπηρ, «Άμλετ», μτφρ. Βασίλης Ρώτας, πράξη Γ’, σκηνή 1η, στο Ανθολόγιο

Λογοτεχνικών Κειμένων, επιμ. Αντιγόνη Βλαβιανού, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 97-98.

[7] Σαίξπηρ, ό.π., σ. 98.

[8] Ρακίνας, «Πρόλογος στη Φαίδρα», στο Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων, επιμ. Πέρσα

Αποστολή, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 103.

[9] Ρακίνας, «Φαίδρα», μτφρ. Στρατής Πασχάλης, πράξη Β’, σκηνή 5η, στίχοι 676-679, στο

Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων, επιμ. Αντιγόνη Βλαβιανού, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 138.

[10] Ρακίνας, «Πρόλογος στη Φαίδρα», ό.π., σ. 103.

[11] Χάρολντ Μπλουμ «Ούλλιαμ Σαίξπηρ: Άμλετ» (αποσπάσματα), στο Ανθολόγιο Κριτικών

Κειμένων, επιμ. Πέρσα Αποστολή, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 118.

Νεότερη ευρωπαϊκή δραματουργία: Σαίξπηρ και γαλλικός κλασικισμός ... http://epo.geraki.gr/epo21/shakespeare-racine/

5 of 5 8/12/2013 5:39 μμ