Παγκόσμιο Χωριό Γνώσης

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – e-mail : info@arnos.gr www.eap-learning.gr – www.oktonia.com

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ

1

ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (1η ΕΡΓΑΣΙΑ 2006 - 2007) Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΘΕΜΑ: Η μελέτη του παρελθόντος βίου αυτού παντί μεν έθνι επιβάλλεται επιτακτικώς τω ελληνικώ όμως καθιστά την ύψιστην των υποχρεώσεων αυτού. Εκ των παλαιών εθνών, ως τοιούτον και πολιτικόν άγον βίον, μόνον το ελληνικό έθνος περιεσώθη μέχρι των ημερών ημών. Αλλά και ουδείς των επί της γης λαών υπέστη τοιαύτας και τηλικαύτας μεταβολάς, είτε εσωτερικάς είτε εξωτερικάς, οίας η ελληνική φυλή. [..] Δέον να αποδειχθή ου μόνον η ενότης του ελληνικού βίου, ου μόνον το στερεόν της ουσίας και της κεφαλαιώδους ιδέας αυτού, αλλά και να ορισθή, τις ο αληθής ελληνικός βίος και τις η δεσπόζουσα και κυριεύουσα ιδέα εν όλω τω μακρώ αιώνι του ελληνικού βίου. Όπως στοιχεία τινά επιζήσωσι τοιαύτης καταστροφής, όπως ιδέαι τινές και δοξασίαι επικρατήσωσι παντοίας επαναστάσεως εσωτερικής και ποικίλων έξωθεν επιδρομών και αντίθετων κατακτήσεων, βεβαίως αι ιδέαι και αι δοξασίαι αύται εισί συμφυείς τω ελληνικώ βίω και τα αιώνια θεμέλια αυτού. […] διότι παραπαίουσι τα έθνη, τα εκτρεπόμενα της ιδιοφυίας αυτών, ή εκζητούντα, εν μορφαίς και εν διατυπώσεσιν, αντικείμεναις τω όλω βίω αυτών το κράτος, και την δύναμιν.

Φιλήμων, Πρόλογος, ΔΙΕΕ, 1ος 1892, σ. ς-ζ. Με βάση το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, να παρουσιάσετε και να σχολιάσετε τις θεωρητικές προϋποθέσεις των θέσεων που αναπτύσσονται στο απόσπασμα αυτό, διερευνώντας

1. Τον ρόλο των ρευμάτων του εξελικτισμού και του ρομαντισμού στη διαμόρφωση της ελληνικής λαογραφίας κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα.

2. Τη σύνδεση του εθνοκεντρικού προσανατολισμού της ελληνικής λαογραφίας με την ιστορική συγκυρία της εποχής.

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΛΥΣΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Λαογραφία είναι η επιστήμη που ασχολείται με τον παραδοσιακό πολιτισμό. Μελετά, εντοπίζει, καταγράφει και κατόπιν ερμηνεύει εκδηλώσεις του πολιτισμού αυτού. Στην ακόλουθη μελέτη θα παρακολουθήσουμε τους παράγοντες, τις συνθήκες και τις επιρροές που λειτούργησαν υποδειγματικά στη σύσταση της ελληνικής λαογραφίας στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου. Πιο συγκεκριμένα, θα εστιάσουμε την προσοχή μας στην επίδραση που άσκησαν τα ρεύματα του εξελικτισμού και του ρομαντισμού στη διαμόρφωση αυτής της νέας επιστήμης. Στη συνέχεια, θα μελετήσουμε τον εθνοκεντρικό προσανατολισμό της ελληνικής λαογραφίας σε συνδυασμό με τους ιστορικούς παράγοντες που πιθανόν τον κατεύθυναν. Οι προσπάθεια προσέγγισης των παραπάνω θεμάτων θα γίνει έχοντας ως βάση το απόσπασμα του Φιλήμονα που παρατίθεται πιο πάνω.

Παγκόσμιο Χωριό Γνώσης

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – e-mail : info@arnos.gr www.eap-learning.gr – www.oktonia.com

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ

2

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΕΞΕΛΙΚΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΥ Θεμελιωτής και ουσιαστικός διαμορφωτής της ελληνικής λαογραφίας υπήρξε ο Ν.

Πολίτης. Ο Ν. Πολίτης ασχολήθηκε τόσο με την παραδοσιακή λογοτεχνία όσο και με τον υλικό και κοινωνικό βίο. Τοποθετεί τη λαογραφία πιο κοντά στη Γερμανική Σχολή καθώς αντικείμενό της γίνονται οι εκδηλώσεις του πολιτισμού που χαρακτηρίζονται παραδοσιακές και κατά τα τέλη του 19ου αι. και στις αρχές του 20ου αι. μπορούν να αποτελέσουν απόδειξης για την άρρηκτη συνέχεια του ελληνισμού από την Αρχαιότητα. (βιβλίο ΕΑΠ σελ.33)

Η Γερμανική Λαογραφική Σχολή επηρέασε τη σύσταση της ελληνικής λαογραφίας, χωρίς βέβαια η δεύτερη να αποτελέσει απλή απομίμησή της. Η γερμανική λαογραφία γεννήθηκε στα τέλη του 18ου αι. μέσα στο κλίμα του ρομαντισμού που κυριαρχούσε προβάλλοντας το συναίσθημα ως μέσο έκφρασης. Κυρίαρχο ρόλο στο γερμανικό ρομαντισμό έχει το έθνος που ενώνει το κράτος και βοηθά στην πολιτική του σταθερότητα. Το κράτος θα πρέπει να εκφράζει τη «ψυχή του λαού» και να διακρίνεται από ομοιογένεια. Οι νόμοι και η πολιτική του θα πρέπει να είναι συμβατές με τις ανάγκες της «ψυχής» του. (βιβλίο ΕΑΠ σελ.30-34)

Η λαογραφία εμφανίζεται στο γερμανικό ρομαντισμό ως η επιστήμη που θα βοηθήσει στην εθνική αυτογνωσία και στην αυτοσυνειδησία των Γερμανών, θα συντελέσει στη διαμόρφωση της διακυβέρνησης προβάλλοντας τις ουσιαστικές ανάγκες και επιταγές του γερμανικού λαού και ικανοποιώντας τις επιδιώξεις της γερμανικής «ψυχής». Βασικό της έργο είναι η διαπαιδαγώγηση του γερμανικού έθνους. (βιβλίο ΕΑΠ σελ.30-34)

Αρχικά λοιπόν, η ελληνική λαογραφία χαρακτηρίζεται από ρομαντισμό και εθνοκεντρισμό επηρεασμένη από τη Γερμανική Σχολή, ωστόσο συμπεριέλαβε αργότερα και στοιχεία από τη Θεωρία του E. Tylor, στον πυρήνα της οποίας εντοπίζεται η έννοια της προόδου. Η θεωρία των επιβιώσεων του Tylor υποστηρίζει ότι οι διάφορες εκφάνσεις του πολιτισμού είναι απλά επιβιώματα του παρελθόντος. Η παραπάνω θεωρία εμφανίστηκε στην Αγγλία και τη Γαλλία υπό την επιρροή του Διαφωτισμού. Η εξελικτική θεωρία οδήγησε σε μια νέα προσέγγιση που συνίσταται στη διαμόρφωση των κοινωνικών επιστημών και στη μελέτη της θεωρίας του Δαρβίνου για την εξέλιξη των ειδών. (βιβλίο ΕΑΠ σελ.30-34)

Η θεωρία του Tylor διαφέρει από το γερμανικό ρομαντισμό, που συνιστά αναγωγή στο παρελθόν, καθώς ο σκοπός του είναι: «η ανακάλυψη των νόμων που διέπουν την παγκόσμια εξέλιξη, νόμων κοινών για όλη την ανθρωπότητα που θα επιτρέψουν σε όλους τους λαούς να προοδεύσουν, να ανέλθουν μέσα από μια πορεία ρήξεων, ασυνεχειών και μεταβολών στα ανώτερα στάδια πολιτισμού που έχει κατακτήσει ο δυτικός ευρωπαϊκός πολιτισμός. Για τον σκοπό αυτό, λοιπόν, προκρίνει τη σύγκριση των επιβιώσεων που εντοπίζονται σε μια ανώτερη βαθμίδα εξέλιξης με σύγχρονους πολιτισμούς που τοποθετούνται σε προγενέστερα στάδια της εξέλιξης –στην “παιδική ηλικία της ανθρωπότητας” σύμφωνα με τα λεκτικά σχήματα που χρησιμοποιήθηκαν».(σελ. 33)1

Στο απόσπασμα από το έργο του Φιλήμωνα είναι ευδιάκριτα στοιχεία και επιρροές τόσο από τη θεωρία του ρομαντισμού όσο και από τη θεωρία του εξελικτισμού. 1 Αικατερινίδης Γ. , Αλεξάκης Ε. , Γιατράκου Μ. Ε. , Θανόπουλος Γ. , Σπαθάρη-Μπεγλίτη Ε. , Τζάκης Δ. , Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα:Οι Νεότεροι Χρόνοι, Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος , Τομ. Α’, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2002, Σελ. 33.

Παγκόσμιο Χωριό Γνώσης

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – e-mail : info@arnos.gr www.eap-learning.gr – www.oktonia.com

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ

3

Αναφέρεται ότι η μελέτη του ελληνικού βίου είναι η μεγαλύτερη υποχρέωση του έθνους και υποστηρίζεται ότι, αυτό που πρέπει να αποδειχθεί, είναι η ουσία και η ενότητά του στο πέρασμα των αιώνων. Αυτό απηχεί σε μεγάλο βαθμό τις απόψεις της γερμανικής σχολής που θέτει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της το έθνος. Ωστόσο, η ελληνική λαογραφία δεν επέμεινε στο να βρεθεί η καθαρή και αναλλοίωτη ουσία του ελληνικού έθνους, που θεωρούνταν γνωστή. Κυριότερη επιδίωξή της ήταν να βρει στοιχεία που να αποδεικνύουν την καταγωγή των Ελλήνων από την ένδοξη αρχαιότητα. (βιβλίο ΕΑΠ σελ.30-34)

Στο κείμενο αναφέρεται επίσης πως πρέπει να εντοπιστούν τα στοιχεία του ελληνικού βίου, οι ιδέες και οι δοξασίες που επέζησαν από τις καταστροφές που το έθνος δοκίμασε στη μακραίωνη ιστορία του. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν σταθερά και αιώνια θεμέλια για τη σύσταση του έθνους. Πρόκειται για αντίληψη που συνδέεται με τη θεωρία των επιβιώσεων που διατύπωσε ο Tylor. Σε αντίθεση, βέβαια, με την εξελικτική θεωρία που θεωρούσε ότι αυτά πρέπει να μελετηθούν για να μπορέσουμε να ανέλθουμε ως έθνος σε ανώτερες πολιτισμικές βαθμίδες, η ελληνική λαογραφία τα χρησιμοποίησε μόνο εφόσον αποδείκνυαν τη συγγένεια αρχαίων Ελλήνων και νεοελλήνων. Ο ΕΘΝΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ

Τη συγκρότηση και διαμόρφωση της ελληνικής λαογραφίας επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τα ιστορικά δεδομένα του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Περαιτέρω ώθηση στην ανάπτυξη της ελληνικής λαογραφίας και στον εθνοκεντρικό χαρακτήρα που αυτή απέκτησε, έδωσε ο Φαλλμεράιερ με τις απόψεις και τους ισχυρισμούς του για την καταγωγή του ελληνικού πολιτισμού. Υποστήριξε ότι ο αρχαίος ελληνικός κόσμος δεν υπάρχει από τα μέσα της πρώτης μετά Χριστό χιλιετηρίδας εξαιτίας της εγκατάστασης Σλάβων και Αλβανών στις περιοχές της κλασικής Αρχαιότητας. Αμφισβήτησε επομένως την καταγωγή των κατοίκων του νέου ελληνικού κράτους από τους αρχαίους Έλληνες. (βιβλίο ΕΑΠ σελ.35-36)

Με τον τρόπο αυτό προσβαλλόταν η έννοια της ελληνικής συνέχειας μέσα από την αρχαιότητα, που τόσο ο ελληνικός Διαφωτισμός και κυρίως οι επαναστατικές διακηρύξεις του ’21 όσο και το ρεύμα φιλελληνισμού είχαν προβάλλει. Έτσι λοιπόν, η λαογραφία στην προσπάθειά της να ανασκευάσει τη θεωρία του Φαλλμεράιερ και να αποδείξει την αρχαιοελληνική καταγωγή θα γίνει εθνοκεντρική. (βιβλίο ΕΑΠ σελ.35-36)

Η ελληνική λαογραφία γεννήθηκε παράλληλα με την επιστήμη της ιστορίας εξαιτίας της ανάγκης να αποδειχτεί και να διατυπωθεί ξεκάθαρα ότι ο ελληνισμός χαρακτηρίζεται από αδιάκοπη συνέχεια από την Αρχαιότητα έως και τον 19ο αι. Εκτός από την ανεκτίμητη συμβολή του Πολίτη, σημαντική στη διαμόρφωση του εθνοκεντρικού προσανατολισμού της λαογραφίας υπήρξε και η συνεισφορά δύο μαθητών του, του Στ. Κυριακίδη και του Γ. Μέγα. Ο Στ. Κυριακίδης τοποθετεί στο κέντρο τον ίδιο τον παραδοσιακό πολιτισμό, το λαό και το έθνος και προωθεί τη διαχρονική θεώρηση της λαογραφικής μελέτης. Ο Γ. Μέγας κινείται σε παράλληλους δρόμους. (βιβλίο ΕΑΠ σελ.36- 38)

Νέο προσανατολισμό στη θεωρητική, μεθοδολογική και θεματική προσέγγιση της ελληνικής λαογραφίας δίνουν τα νέα δεδομένα που προκύπτουν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γεγονός που όπως ήταν φυσικό δεν την άφησε ανεπηρέαστη. Νεότεροι λαογράφοι, όπως ο Δημήτριος Λουκάτος, ο Στέφανος Ήμελλος, η Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος και ο Μιχάλης Μερακλής θα επιδράσουν στην ελληνική λαογραφία εισάγοντας νέες κατευθύνσεις. Ο Δ. Λουκάτος προτείνει «εθνογραφικό τρόπο μελέτης» με επιτόπια και μεθοδολογική έρευνα. Ο Στ. Ήμελλος στηρίζεται στη χαρτογραφική μέθοδο με σκοπό την γεωγραφική μελέτη των λαογραφικών φαινομένων. Η Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος

Παγκόσμιο Χωριό Γνώσης

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – e-mail : info@arnos.gr www.eap-learning.gr – www.oktonia.com

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ

4

ενδιαφέρθηκε για τη δομή της παραδοσιακής κοινωνίας, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων και εισηγήθηκε τη μελέτη των λειτουργιών του παραδοσιακού πολιτισμού. Ο Μ. Μερακλής τέλος, προώθησε τη μελέτη πολιτισμικών εκδηλώσεων, οι οποίες δεν αποτελούσαν αντικείμενο της λαογραφίας, δίνοντάς τους κοινωνική χροιά. (βιβλίο ΕΑΠ σελ.39-40)

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η συγκρότηση της επιστήμης της ελληνικής λαογραφίας κατά τα τέλη του 19ου αι. και στις αρχές του 20ου αι. επηρεάστηκε από πλήθος παραγόντων, οι οποίοι παρ’ όλα’ αυτά δεν την εμπόδισαν στο να αναπτυχθεί αυτόνομα χωρίς να αποτελέσει πιστό αντίγραφο άλλων λαογραφικών αντιλήψεων και θεωρήσεων.

Ωστόσο, θα μπορούσαμε να πούμε πως σε σημαντικό βαθμό την καθοδήγησαν το ρεύμα του ρομαντισμού, όπως εκφράστηκε από τη Γερμανική Λαογραφική Σχολή, το ρεύμα του εξελικτισμού με κυρίαρχη θεωρία του E. Tylor αλλά και τα όσα υποστήριξε ο Φαλλμεράιερ. Συμπερασματικά, ο εθνοκεντρικός προσανατολισμός της ελληνικής λαογραφίας ήταν απόρροια των παραπάνω σε συνδυασμό με τις δύσκολες ιστορικές συγκυρίες που το ελληνικό έθνος είχε ν’ αντιμετωπίσει. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αικατερινίδης Γ. , Αλεξάκης Ε. , Γιατράκου Μ. Ε. , Θανόπουλος Γ. , Σπαθάρη-Μπεγλίτη Ε. , Τζάκης Δ. , Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα:Οι Νεότεροι Χρόνοι, Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος , Τόμ. Α’, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2002.