ΚΕΦΑΛΑΙΟ V - Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Στο κεφάλαιο αυτό που είναι ιδιαίτερα σημαντικό εξετάζονται 2 θέματα:

Α. Ο Ελληνικός Αποικισμός (σελ. 168-182)Β. Η κρίσης της αριστοκρατικής (αρχαϊκής) ελληνικής κοινωνίας (σελ. 182-189).

Α. Σε σχέση με τον Ελληνικό Αποικισμό σημειώστε πως πρόκειται για το δεύτερο ελληνικό αποικισμό του 8ου-6ου αιώνα που έχει το χαρακτήρα ίδρυσης αποικιών μέσα από οργανωμένες επιχειρήσεις από τη μητρόπολη.

Θέματα που εξετάζονται: αιτίες δημιουργίας αποικιστικού ρεύματος (εμπορικά κίνητρα, στενοχωρία γης, συνδυασμός) (σελ. 168-171)στάδια του ελληνικού αποικισμού: μια πρώτη στα μέσα 8ου και μια δεύτερη διευρυμένη περίοδος εγκατάστασης στο τέλος 7ου (σελ. 171-175)χαρακτηριστικά του ελληνικού αποικισμού (οργάνωση επιχείρησης, οικιστής, διανομή γης, σχέσεις με ιθαγενείς (σελ. 175-180)συνέπειες ελληνικού αποικισμού (εξάπλωση ελληνικού πολιτισμού, ανάπτυξη εμπορικών ανταλλαγών, μεταβολές σε κοινωνικές δομές πόλεων) (σελ. 180-182)

Α. Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ 8ο ΕΩΣ ΤΟ 6ο ΑΙΩΝΑ (800-500 π.Χ.) στην αρχαϊκή εποχή (σελ. 168-

Το φαινόμενο του αποικισμού στην αρχαϊκή εποχή διαφέρει από ότι ξέραμε. Πρόκειται για ένα ειδικό φαινόμενο και θα πρέπει να ασχοληθούμε με τις αιτίες. Δεν πρόκειται για την οργανωμένη επιχείρηση του «Δεύτερου Αποικισμού».

1.ΟΙ ΑΡΧΕΣ –ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ (σελ. 168-171) αιτίες δημιουργίας αποικιστικού ρεύματος (εμπορικά κίνητρα, στενοχωρία γης, συνδυασμός)

Υπάρχουν δύο θεωρίες, σχετικά με τις αρχές –αιτίες Ελληνικού Αποικισμού της αρχαϊκής περιόδου:

Η μια πλευρά υποστήριζε ότι τα κίνητρα της ελληνικής εξάπλωσης ήταν εμπορικά. Λόγω της ανάπτυξης της σιδηρουργίας χρειάζονταν τον έλεγχο περιοχών με κοιτάσματα σιδήρου. Επίσης λόγω της δημογραφικής έκρηξης χρειάζονταν περιοχές που θα τους ανεφοδιάζουν με δημητριακά, καθώς η ελληνική παραγωγή δεν επαρκούσε. (Ενίσχυση: οι πρώτες ελληνικές αποικίες στην Ν.Ιταλία, όπου οι Μυκηναίοι είχαν τα εμπορικά πρακτορεία τους).Η άλλη πλευρά υποστήριξε ότι οι άποικοι αναχωρούσαν από τις περιοχές τους ύστερα από κάποια εσωτερική κρίση της πόλης, όπως π.χ. η ίδρυση του Τάραντα από τους εκδιωχθέντες Σπαρτιάτες, είτε ύστερα από προβλήματα επιβίωσης, η σιτοδεία στη Θήρα και η επακόλουθη ίδρυση της Κυρήνης στη λιβυκή ακτή ή τέλος λόγω

στενοχωρίας, δηλαδή έλλειψη καλλιεργήσιμης γης (Ενίσχυση: οι παραδόσεις από τις αρχαίες πηγές).

Η δημογραφική έκρηξη σε συνδυασμό με μια εσωτερική κρίση που θα μπορούσε να οφείλεται στην κατάληψη των γαιών από τους πιο ισχυρούς, είναι επαρκείς εξηγήσεις χωρίς να χρειάζεται να επικαλεστούμε τις ανάγκες ανεφοδιασμού της μητρόπολης με μεταλλεύματα και δημητριακά).

Οι πρώτοι άποικοι φρόντισαν να μοιράσουν τις κατακτημένες γαίες. Σε ρόλο διανομέα ο οικιστής, ο αρχηγός της αποστολής.Αγροτικός ο χαρακτήρας του Ελληνικού Αποικισμού.Ο αποικισμός ήταν ένα μέσο για να αποκτήσουν δική τους γη, όσοι την στερούνταν στην Μητρόπολη.Ελληνική αποικία χωρίς την εξασφάλιση καλλιεργήσιμης γης ήταν κάτι αδιανόητο.Δεν πρέπει να εγκλωβιζόμαστε στο ψευτοδίλημμα αν ήταν εμπορικά ή αγροτικά τα κίνητρα του αποικισμού. Το θέμα είναι πως οι αποικίες που ίδρυσαν οι Έλληνες στις ακτές της Μεσογείου από τον 8ο ως τον 6ο αιώνα ήταν εξαρχής ή πολύ γρήγορα γίνονταν, ανεξάρτητες πόλεις.

2. ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ (σελ. 171-175) (μια 1η στα μέσα 8ου και μια 2η διευρυμένη περίοδος εγκατάστασης στο τέλος 7ου)

Η ελληνική εξάπλωση χωρίζεται σε δύο χρονικές ενότητες - περιόδους:

Πρώτη ενότητα – περίοδος από τα μέσα του 8ου αιώνα (750 π.Χ.), Έλληνες από τη Εύβοια και την Ηπειρωτική Ελλάδα, εγκαθίστανται στη Νότια Ιταλία και στη Σικελία.Δεύτερη ενότητα από το δεύτερο τέταρτο του 7ου αιώνα (675 π.Χ.) και μετά Έλληνες από τα νησιά και τη Μικρά Ασία στέλνουν αποίκους στη Δύση, στην Αφρική και στα παράλια του Ευξείνου Πόντου. Γύρω στα μέσα του 6ου αιώνα η επεκτατική κίνηση σταματάει.

Η πρώτη περίοδος της ελληνικής εξάπλωσης (Μέσα του 8ου αιώνα)

Οι πρώτοι Έλληνες άποικοι ήταν οι Ευβοείς, από την Χαλκίδα και την Ερέτρια. Οικιστές δηλαδή οι αρχηγοί των εκστρατειών ήταν οι Χαλκιδείς (νικητές του πολέμου για το Ληλάντιου πεδίου) που έφευγαν για να ιδρύσουν νέες πόλεις με διπλή σκοπιμότητα: να βρεθεί γη για τους ακτήμονες και να εξασφαλίσουν τον έλεγχο ορισμένων περασμάτων.

Αιτίες είναι αναζήτηση μεταλλευμάτων σιδήρου και φυσικά η ανάγκη καλλιεργήσιμης γης. Ίδρυσαν πρώτα τις Πιθηκούσες, το 775 π.Χ. περίπου, στη συνέχεια την Κύμη της Καμπανίας, τη Νάξο της Σικελίας, την Κατάνη, τη Ζάγκλη, τους Λειοντίνους, τον Ρήγιον.

Εκτός από τους Ευβοείς και οι Μεγαρείς, οι Κορίνθιοι, οι Πελοποννήσιοι, οι Σπαρτιάτες, οι Λοκροί, οι Ρόδιοι, οι Κρήτες δημιούργησαν αποικίες στην Νότια Ιταλία και στη Σικελία.

Η δεύτερη περίοδος της εξάπλωσης στη Μεσόγειο (2ο τέταρτο του 7ου αιώνα)

Η δεύτερη περίοδος χαρακτηρίζεται από τη διεύρυνση των τόπων καταγωγής και των τόπων εγκατάστασης των αποίκων. Έλληνες από αποικίες ιδρύουν νέες αποικίες σε περιοχές που έχουν ήδη εξερευνηθεί ή μακρινότερες (βόρειες ακτές του Αιγαίου, Προποντίδα, Εύξεινος Πόντος, παράλια Αφρικής, Γαλατία, Ισπανία).

Οι βόρειες ακτές του Αιγαίου είχαν εξερευνηθεί από τους Ευβοείς αλλά το δεύτερο τέταρτο του 7ου αιώνα έχουμε σημαντικότερες εγκαταστάσεις (π.χ. η Θάσος το 685 π.Χ. ιδρύθηκε από Πάριους με επικεφαλή τον Τελεπκλή, πατέρα του Αρχίλοχου κτλ).

Μέσα σε λιγότερο από δύο αιώνες από τις Στήλες του Ηρακλέους έως τον Καύκασο οι Έλληνες είχαν διασχίσει τις θάλασσες και είχαν θεμελιώσει οικισμούς που, με εξαίρεση ορισμένα εμπορικά πρακτορεία, θα γίνονταν ανεξάρτητες πόλεις.

Η τεράστια εξάπλωση είχε σημαντικές συνέπειες στην ανάπτυξη του ελληνικού κόσμου.

3. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΥ (οργάνωση επιχείρησης, οικιστής, διανομή γης, σχέσεις με ιθαγενείς) (σελ. 175-180)

Οι Έλληνες άποικοι, ίδρυσαν πόλεις ανεξάρτητες και όχι προεκτάσεις απλές της μητρόπολης.Αποστολές διοργανωμένες από κάποια πόλη αλλά σε πολλές περιπτώσεις και από άτομα διαφόρων προελεύσεων (Γέλα Σικελίας ιδρύθηκε από Κρητικούς και Ρόδιους).Ο οικιστής είναι ο αρχηγός της εκστρατείας, ο ιδρυτής που οργάνωνε τη νέα πόλη, διένειμε την κατακτημένη γη, έκτιζε ιερά, θέσπιζε νόμους πολλές φορές αντίγραφα της μητρόπολης αλλά μπορεί και το αντίθετο, όταν οι άποικοι συμβαίνει να είναι εξόριστοι ή φυγάδες. Παράδειγμα η πόλη Τάρας που ιδρύθηκε από εξόριστους Σπαρτιάτες, τους Παρθενίες, που φημολογείται ότι ήταν εξώγαμα παιδιά Σπαρτιατισσών. Οι νόμοι του Τάραντα δεν έμοιαζαν με των Σπαρτιατών και αυτό δείχνει μειωμένη επιρροή της μητρόπολης ή ίσως ότι οι νόμου θεσπίστηκαν μετά την ίδρυση της πόλης.Ένα άλλο πρόβλημα είναι η διανομή της γης. Δεν αποκλείεται η διανομή να γινόταν από τον οικιστή με κλήρωση ίσων μεριδίων. Όμως υπάρχει και παράδειγμα συλλογικής καλλιέργειας. Οι έλληνες άποικοι υιοθέτησαν διάφορες λύσεις και εμπειρίες.Ένας ακόμα συντελεστής είναι το ντόπιο περιβάλλον. Δεν έχουμε στοιχεία για ειρηνική συνύπαρξη. Έχουμε όμως για τις συγκρούσεις. Πολλές φορές ξεσπούν συγκρούσεις με τους εγχώριους πληθυσμούς ή ακόμα οι βασιλείς χαρίζουν στους αποίκους γη ή εκχωρούν προνόμια. Σε άλλους τόπους οι εγχώριοι πληθυσμοί περιήλθαν σε κατάσταση δουλείας. Υπάρχουν παραδείγματα ειρηνικής συμβίωσης

(Σικελία-Χαλκίδα) ή εντάσεις (Γέλας – Συρακούσες).Και οι Έλληνες δέχτηκαν πολλές επιδράσεις και σε πολλές περιπτώσεις παντρεύτηκαν γυναίκες του τόπου.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: η εξάπλωση των Ελλήνων ήταν τεράστια από τα μέσα του 8ου αιώνα έως τα μέσα του 6ου αιώνα και μετέβαλε αισθητά την ισορροπία της Μεσογείου.

4. ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (σελ. 180-182) (εξάπλωση ελληνικού πολιτισμού, ανάπτυξη εμπορικών ανταλλαγών, μεταβολές σε κοινωνικές δομές πόλεων)

Πρώτη συνέπεια, είναι η εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού.:

Οι άποικοι έφερναν μαζί τους τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, τους θεούς, τις κοινωνικές πρακτικές και το πλαίσιο της πόλης τους.Τις δικές τους τεχνικές και τις τέχνες του πολέμου.Όπου δεν υπήρχε γραφή εισήγαγαν το δικό τους νεοαποκτηθέν αλφάβητο, τη γλώσσα και τους μύθους, ριζωμένους σ’ αυτή τη γλώσσα.Οι νέες πόλεις χρησιμεύουν σαν «πειραματικά εργαστήρια» από τα οποία εμπνεύστηκαν αργότερα οι νομοθέτες της κυρίως Ελλάδας.

Δεύτερη συνέπεια, είναι η ανάπτυξη των εμπορικών ανταλλαγών στη Μεσόγειο:

Το μαρτυρούν τα αγγεία και τα νομίσματα.Πολύπλευρες ανταλλαγές.Η Ελλάδα, παρήγαγε πολύτιμα είδη και εφοδίαζε τις νέες πόλεις – αποικίες.Οι αποικίες εμπορεύονταν με τους εγχώριους πληθυσμούςΓενικά οι Έλληνες συναλλάσσονται με τους Ετρούσκους, τους Καρχηδόνιους (Ναυτικές δυνάμεις).

Πλουτισμός εκίνων που έλεγχαν το εμπόριο ή τα περάσμα (Κορίνθιοι – Ισθμός, Χαλκιδείς – στενά της Μεσσήνης).Οι ανταλλαγές αυτές είχαν ως συνέπεια αλληλοεπιδράσεις και μεταβολές στις κοινωνικές δομές των ελληνικών πόλεων. Οι μεταβολές προκάλεσαν την κρίση που συγκλόνισε από τον 7ο αιώνα (από το 700 π.Χ.) την αριστοκρατική κοινωνία που εξουσίαζε τις περισσότερες πόλεις.

Β. Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ σελ. 182-189)

Ιδιαίτερα σημαντικό κεφάλαιο. Γίνεται αναφορά:

στην περιγραφή της αριστοκρατικής κοινωνίας (ρόλος αρίστων) (σελ. 182)στους παράγοντες που οδηγούν ή σχετίζονται με την κρίση και συγκεκριμένα:η αγροτική κρίση (δημογραφική έκρηξη, έλλειψη γης, χρέωση αγροτών, διεκδίκηση ισομοιρίας γης - θέμα ισότητας δικαιωμάτων) (σελ. 183-185)η εισαγωγή νέων πολεμικών τακτικών – οπλιτική φάλαγγα (μάχη οπλιτών σε φάλαγγα). Οδηγεί σε διεύρυνση πολεμικής λειτουργίας και σε διεκδίκηση ίσης συμμετοχής και δικαιωμάτων και σε πολιτικό επίπεδο (σελ 185-187).

Η εφεύρεση του νομίσματος. Εξετάζονται οι λόγοι που οδήγησαν στην επινόησή του (εμπορικές συναλλαγές, ηθικός προσδιορισμός αξιών). Διατυπώνεται η άποψη πως το νόμισμα δεν έφερε την κρίση της αριστοκρατικής κοινωνίας (δημιουργία νεόπλουτων εμπόρων-τεχνιτών) αλλά συνέβαλε στην έξοδο από την κρίση (σελ. 188-89).

Περιγραφή της αριστοκρατικής κοινωνίας (ρόλος αρίστων) (σελ. 182)

Από τα Ομηρικά ποιήματα, τα λυρικά, τις παραστάσεις των αγγείων κ.λπ. διακρίνουμε τους «αρίστους», όπως αυτοαποκαλούνται, δηλαδή καλύτεροι απ’ όλους τους άλλους.

Οι άριστοι ασχολιόντουσαν:

Με το κυνήγι, τον πόλεμο, την επίβλεψη των κτημάτων τους, δηλ. των οίκων τους.Τα κτήματα τα καλλιεργούσαν δούλοι ή εξαρτημένοι αγρότες.Από κει αντλούσαν τα απαραίτητα για να ζουν, να αφιερώνουν στους θεούς, να ανταλλάζουν δώρα με τους ομοίους τους, ή να τα μεταφέρουν με τα πλοία τους για να τα ανταλλάξουν με πολύτιμα είδη, υφάσματα, όπλα κι άλλα αντικείμενα από την Αίγυπτο, την Ανατολή ή τη Δύση.

Οι αριστοκρατίες αυτές δεν είχαν όλες το ίδιο πρόσωπο. Πιο καλλιεργημένες στην ασιατική Ελλάδα και στα νησιά, πιο άξεστοι στην Αττική ή στην Πελοπόννησο.

Όμως τον 7ο αιώνα η κοινωνία αυτή ήρθε αντιμέτωπη με τρεις κρίσεις, εκφρασμένες διαφορετικά σε κάθε πόλη, που προκάλεσαν μια διαταραχή της ισορροπίας από την οποία ο ελληνικός θα βγει με νέα φυσιογνωμία.

Τρεις είναι οι παράγοντες που έπαιξαν αποσταθεροποιητικό ρόλο:

Η αγροτική κρίσηΟι αλλαγές στις πολεμικές τακτικές καιΗ εφεύρεση του νομίσματος.

1.Η ΑΓΡΟΤΙΚΉ ΚΡΙΣΗ (σελ. 183-185)

δημογραφική έκρηξη,έλλειψη γης,χρέωση αγροτών,διεκδίκηση ισομοιρίας γης - θέμα ισότητας δικαιωμάτων

Λαμβάνοντας υπόψη μας το πρόβλημα της στενοχωρίας, δηλαδή της έλλειψης γης, σε συνδυασμό με τη δημογραφική έκρηξη και τη μη ίση διανομή των κληρονομιών μπορούμε να καταλάβουμε την κατάσταση των αγροτών στο τέλος του 8ου αιώνα (Ησίοδος Έργα και Ημέρες).

Τον 7ο αιώνα στην Αθήνα κάποιοι απαιτούσαν την ισομοιρία της γης, τον αναδασμό με βάση την ισότητα και ήταν έτοιμοι να καταφύγουν στη βία για να την επιτύχουν. Υπήρχε ακραία ανισότητα της γαιοκτησίας, οικονομική ανασφάλεια και δυσαρέσκεια, που απειλούσε την ενότητα της πόλης, φέρνοντάς τη στο χείλος του εμφυλίου πολέμου της «στάσης».Οι φτωχοί είχαν υποδουλωθεί από τους πλούσιους και είχαν περιέλθει στην κατάσταση του εκτημόρου, δηλαδή του καλλιεργητή που χρωστούσε το 1/6 της παραγωγής του και μη μπορώντας πολλοί να εξοφλήσουν την οφειλή (μίσθωσις) περιέρχονται στην κατάσταση του δούλου.Χωρικοί ελεύθεροι που λόγω φτώχειας αναγκάζονταν να χρεωθούν υποθηκεύοντας τον εαυτό τους ως εγγύηση της πληρωμής κινδυνεύοντας σε περίπτωσης μη αποπληρωμής να μεταβληθούν σε δούλους.

Η αγροτική κρίση σήμαινε ότι ένα μέρος του πληθυσμού της πόλης είχε ευαισθητοποιηθεί στο θέμα της ισότητας των δικαιωμάτων, και αυτό δεν μπορεί να μη συνδυαστεί με τους νέους όρους του πολέμου που έκαναν την εμφάνισή τους μέσα στον 7ο αιώνα.

2. Η ΟΠΛΙΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (σελ 185-187).η εισαγωγή νέων πολεμικών τακτικών – οπλιτική φάλαγγα (μάχη οπλιτών σε φάλαγγα). Οδηγεί σε διεύρυνση πολεμικής λειτουργίας και σε διεκδίκηση ίσης συμμετοχής και δικαιωμάτων και σε πολιτικό επίπεδο

Από τον 7ο αιώνα και μετά, ορισμένες πόλεις υιοθέτησαν ένα νέο τρόπο μάχης: τη διάταξη σε φάλαγγα οπλιτών.

Ο οπλίτης είναι ένας στρατιώτης με βαρύ οπλισμό που φοράει μεταλλικό θώρακα και κράνος που έχει στην κορυφή μια απόληξη σε σχήμα πετάλου, είναι οπλισμένος με δόρυ και ασπίδα στρογγυλή με διπλή λαβή. Η πανοπλία εμφανίζεται τον 9ο αιώνα, ενώ η διπλή λαβή, αντιλαβή, τέλος 8ου, αρχή 7ου.

Δεν είναι μόνο μια τεχνική καινοτομία το αρχικό αίτιο της «οπλιτικής επανάστασης».

Η φάλαγγα συνεπάγεται συλλογική μαχητική προσπάθεια και νικούν αυτοί που θα μείνουν κύριοι του εδάφους τους.Προτεραιότητα η υπεράσπιση του εδάφους της πόλης με αναγκαία την αριθμητική υπεροχή και συμπεριλαμβάνει όσους έχουν την δυνατότητα να προμηθευτούν την πανοπλία.Ο πόλεμος παύει να είναι προνόμιο των αριστοκρατών. Καταργείται ο στενός κύκλος και περιλαμβάνονται όλοι όσοι αποτελούν την κοινότητα της πόλης («Πόλη των οπλιτών» Αριστοτέλης).Αυτοί που καλούνται να προασπιστούν το κοινό έδαφος δεν ήταν δυνατόν να μην απαιτήσουν το μερίδιό τους από τα ωφελήματα του πολέμου. Η ίση διανομή των λαφύρων έπρεπε να επεκταθεί και σε ίση διανομή εδαφών όταν υπήρχαν κατακτημένα εδάφη.Η αρχή της ισότητας μπορεί επίσης να μεταφερθεί από το υλικό στο πολιτικό επίπεδο. Οπότε στη διεκδίκηση των λαφύρων και της κατακτημένης γης προστίθεται η διεκδίκηση ίσης συμμετοχής στα δικαιώματα κι ύστερα στη λήψη των αποφάσεων.

Φυσικά τα πράγματα δεν έγιναν παντού με τον ίδιο τρόπο. Αιτία ήταν η δομή της κάθε πόλης.

3. Η ΕΦΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ. (σελ. 188-89)

Εξετάζονται οι λόγοι που οδήγησαν στην επινόησή του (εμπορικές συναλλαγές, ηθικός προσδιορισμός αξιών). Διατυπώνεται η άποψη πως το νόμισμα δεν έφερε την κρίση της αριστοκρατικής κοινωνίας (δημιουργία νεόπλουτων εμπόρων-τεχνιτών) αλλά συνέβαλε στην έξοδο από την κρίση.

Τα πρώτα νομίσματα εμφανίστηκαν στην ασιατική Ελλάδα, προς το τέλος του 7ου αιώνα. Οι Έλληνες παρέλαβαν τη χρήση του νομίσματος από τους Λυδούς βασιλείς, με τους οποίους διατηρούσαν στενές σχέσεις.

Στον 4ο αιώνα το νόμισμα είχε γίνει το κανονικό μέσο της εμπορικής συναλλαγής του αιγιακού κόσμου. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε το νόμισμα αποτέλεσμα εμπορικών ανταλλαγών επειδή τις έκανε ευκολότερες και αποτελούσε ένα μέτρο υπολογισμού της αξίας των ανταλλασσόμενων προϊόντων.

Οι νεότεροι αμφισβήτησαν τον Αριστοτέλη ξεκινώντας από μια διπλή παρατήρηση:

από το νόμισμα λείπουν οι υποδιαιρέσεις οπότε δεν ήταν εύχρηστο και επίσης η περιοχή της κυκλοφορίας των νομισμάτων είναι περιορισμένη τουλάχιστον μέχρι τον 5ο αιώνα.Άρα το χρησιμοποιούνε για να προσδιορίσουν την αξία με μια έννοια ηθική παρά οικονομική.Επίσης πολύ γρήγορα θα φανεί η χρησιμότητά του στην παρακράτηση των φόρων, στον προσδιορισμό των προστίμων και των ποινών, στην αμοιβή του στρατού και σταδιακά ως μέσο για την ανάπτυξη του εμπορίου.

Συνέπειες που είχε η εφεύρεση του νομίσματος στην εξέλιξη των αριστοκρατικών κοινωνιών:

Επέτρεψε να δημιουργηθεί πλούτος κινητός στα χέρια των εμπόρων ή των τεχνιτών πλάι στο κτηματικό πλούτο των αριστοκρατών (ισχυρίζονται νεώτεροι ιστορικοί).Έπαιξε ρόλο στην κρίση των πόλεων. Δεν έφερε την κρίση αλλά συνέβαλε στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του ελληνικού κόσμου στην έξοδο από την κρίση.