Φυλλάδιο Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄...

Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Σ Ι Α Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η Σ Κ Α Ι Α Ρ Χ Ι Κ Η ΣΕ Π Α Γ Γ Ε Λ Μ Α Τ Ι Κ Η Σ Κ Α Τ Α Ρ Τ Ι Σ Η Σ 2 0 0 0 - 2 0 0 6

( Ε Π Ε Α Ε Κ Ι Ι )

Άξονας 4, Μέτρο 4.1, Ενέργεια 4.1.1“ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ

ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ”

Κατηγορία Πράξης 4.1.1.δ“Παραγωγή βοηθητικού εκπαιδευτικού υλικού για την εισαγωγή

θεμάτων σχετικά με τα φύλα στην εκπαιδευτική διαδικασία”

Σπύρος Ζήνδρος

3.3 ΠΑΚΕΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1.3 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΛΛΑΔΙΑ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΩΝ

ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Γ΄ Ενιαίου Λυκείου


ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ1. Εισαγωγή....................................................................................................................................4

1.1. Συλλογή του υλικού................................................................................................................41.2. Θεωρητικές Θέσεις και Στόχος της Έρευνας.........................................................................4

2. Μεθοδολογία αναζήτησης διερεύνησης.........................................................................42.1. Το σύστημα κατηγοριών ανάλυσης των κειμένων.................................................................5

2.1.1. Γλωσσικός σεξισμός..........................................................................................................52.1.2. Οικογένεια.........................................................................................................................72.1.3. Επαγγέλματα......................................................................................................................72.1.4. Δραστηριότητες-Χαρακτηριστικά.....................................................................................82.1.5. Έκφραση συναισθημάτων..................................................................................................82.1.6. Επώνυμα πρόσωπα............................................................................................................82.1.7. Πρωταγωνιστικοί ρόλοι.....................................................................................................82.1.8. Στερεοτυπική συμπεριφορά...............................................................................................82.1.9. Θετικά στοιχεία του βιβλίου..............................................................................................8

3. Τα βιβλία του ΟΕΔΒ και το μάθημα...............................................................................94. Συντακτικές ομάδες. Αναλογία ανδρών και γυναικών στις συγγραφικές ομάδες, στα ανθολογούμενα κείμενα, καθώς και στην εικονογράφηση.......................95. Ανθολογούμενοι Συγγραφείς............................................................................................116. Δομή των βιβλίων.................................................................................................................127. Γλωσσικός Σεξισμός.............................................................................................................12

7.1. Ανδρωνυμικά –ανδροπροσδιοριζόμενα................................................................................127.2. Αρσενικό για τα δύο γένη (Περιεκτικό Αρσενικό)...............................................................137.3. Ενεργητικά και παθητικά ρήματα.........................................................................................137.4. Πρόταξη του αρσενικού ονόματος στα ζεύγη......................................................................147.5. Χρήση ουδέτερων νοηματικά λέξεων με σημασία αρσενικού.............................................157.6. Χρήση των αντωνυμιών και επιθέτων..................................................................................157.7. Σημασιολογικά στερεότυπα..................................................................................................15

8. Οικογένεια...............................................................................................................................169. Επαγγέλματα..........................................................................................................................17

9.1. Αναφορές -Ποσοτική υπεροχή των επαγγελματιών αντρών................................................179.2. Ποιοτική ανάλυση................................................................................................................17

10. Δραστηριότητες....................................................................................................................1711. Έκφραση συναισθημάτων..................................................................................................1912. Επώνυμα πρόσωπα................................................................................................................1913. Πρωταγωνιστικοί ρόλοι.....................................................................................................2014. Στερεοτυπική συμπεριφορά...............................................................................................2015. Θετικά στοιχεία του βιβλίου για την καταπολέμηση του σεξισμού..................2116. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ.............................................................................................21

16.1. Συμπεράσματα......................................................................................................................2116.2. Προτάσεις.............................................................................................................................22

17. Βιβλιογραφία...........................................................................................................................24

(ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ) Παραγωγή βοηθητικού εκπαιδευτικού υλικού για την εισαγωγή θεμάτων σχετικά με τα φύλα στην εκπαιδευτική διαδικασία

2

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ για τα ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ του ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

“Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας” Γ΄ Ενιαίου Λυκείου Γενικής Παιδείας

“Νεοελληνική Λογοτεχνία”Γ΄ Ενιαίου Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης

Σπύρος ΖήνδροςΦεβρουάριος 2005

Επισήμανση του σεξισμού στα σχολικά βιβλία3


1. Εισαγωγή

1.1. Συλλογή του υλικού Το υλικό αυτής της εργασίας συγκεντρώθηκε στα πλαίσια του έργου “Παραγωγή βοηθητικού εκπαιδευτικού υλικού για την εισαγωγή θεμάτων σχετικά με τα φύλα στην εκπαιδευτική διαδικασία” Η συγκεκριμένη έρευνα πραγματοποιήθηκε στον Τομέα Παιδαγωγικής του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων από την 1η Ιουλίου 2004 έως την 31η Ιανουαρίου 2005 και αφορά τα βιβλία: «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τάξης Ενιαίου Λυκείου και «Νεοελληνική Λογοτεχνία» Γ΄ Τάξης Θεωρητικής Κατεύθυνσης Ενιαίου Λυκείου.

1.2. Θεωρητικές Θέσεις και Στόχος της ΈρευναςΟι σχετικές μελέτες και έρευνες, που τέθηκαν στη διάθεση ή αναζητήθηκαν από τις ερευνήτριες, συγκλίνουν στη διαπίστωση ότι παρά τις αλλαγές που έχουν γίνει στο περιεχόμενο των σχολικών εγχειριδίων τα τελευταία χρόνια, τα σχολικά εγχειρίδια εξακολουθούν ως ένα μεγάλο βαθμό να εμπεριέχουν και να προβάλλουν τα παραδοσιακά στερεότυπα των φύλων, πράγμα που δεν ανταποκρίνεται στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, και γενικά να αποσιωπούν τη συμβολή του γυναικείου φύλου στην ανάπτυξη και εξέλιξη του πολιτισμού.

Με βάση την παραπάνω διαπίστωση, μελετήθηκαν τα θέματα των σχολικών εγχειριδίων και γενικά το περιεχόμενό τους από τη σκοπιά του φύλου, έτσι ώστε να διατυπωθούν ιδέες και προτάσεις για την αποδόμηση των παραδοσιακών στερεοτύπων των φύλων και γενικά για τον εμπλουτισμό των σχολικών εγχειριδίων με την οπτική του φύλου.

2. Μεθοδολογία αναζήτησης διερεύνησηςΗ αναζήτηση και άντληση του υλικού στηρίχτηκε θεωρητικά κυρίως στο βιβλίο της Ε. Μαραγκουδάκη, «Εκπαίδευση και διάκριση των φύλων», Παιδικά Αναγνώσματα στο Νηπιαγωγείο, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα, 1991, καθώς και στο βιβλίο της R. Stones ‘Pour out the cocoa, Janet’: sexism in children’s books, Schools’ Council Publication, York, 1983.

Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για την επισήμανση του στερεοτυπισμού των φύλων στα σχολικά εγχειρίδια ήταν η ανάλυση


4


περιεχομένου, πράγμα που επιβλήθηκε από τη μορφή του υλικού της έρευνας.

Η ανάλυση περιεχομένου εφαρμόστηκε τόσο στην ποσοτική όσο και στην ποιοτική της μορφή· τα συμπεράσματα δηλαδή παρουσιάζονται με αριθμούς και εκατοστιαίες μονάδες, αλλά και με ποιοτικούς όρους, όπως για παράδειγμα ότι οι προσδιορισμοί των γυναικών είναι συνήθως μειωτικοί σε αντίθεση με εκείνους των ανδρών, ή ότι οι άντρες είναι υποκείμενα ενεργητικών ρημάτων ενώ οι γυναίκες παθητικών. Δεν είναι δυνατό βέβαια να γίνει αυστηρή διάκριση ανάμεσα στις δύο εκδοχές ανάλυσης, αφού π.χ. η καταμέτρηση των γυναικείων και αντρικών επαγγελμάτων οδηγεί στο «ποιοτικό» συμπέρασμα ότι οι γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα αποκλείονταν από κάθε κοινωνική και πολιτική δραστηριότητα.

Προϋπόθεση για τη σωστή και αποτελεσματική ανάλυση περιεχομένου αποτελεί η κατασκευή ενός συστήματος κατηγοριών ανάλυσης. Παρακάτω δίνονται η ορισμοί των διαφόρων κατηγοριών ανάλυσης και παρατίθενται παραδείγματα όπου κρίνεται ότι χρειάζεται επεξήγηση ο ορισμός.

2.1. Το σύστημα κατηγοριών ανάλυσης των κειμένωνΓια να διαπιστωθεί η διαφοροποίηση των φύλων ως προς τον αριθμό

των συντελεστριώ/ών δημιουργίας των σχολικών βιβλίων, των πρωταγωνιστριών/τών στα κείμενα, των ανθολογουμένων συγγραφέων, των επωνύμων προσώπων, έγινε η ανάλογη καταμέτρηση. Για τη διαφοροποίηση των φύλων ως προς τον τρόπο που προβάλλονται, είτε από τις/τους δημιιουργούς είτε από τις/τους σχολιάστριες /τές χρησιμοποιήθηκαν οι παρακάτω κατηγορίες:

2.1.1.Γλωσσικός σεξισμός

Ο όρος «γλωσσικός σεξισμός» περιγράφει τη χρήση της γλώσσας με τρόπο που φαίνεται να διαιωνίζει και να νομιμοποιεί την εξουσία των αντρών εις βάρος των γυναικών. Η γλώσσα είναι σεξιστική όταν αγνοεί τις γυναίκες και τις επιδόσεις τους, όταν περιγράφει τις γυναίκες σε σχέση και υπό την κυριαρχία των αντρών. Έτσι για να επαινέσουμε έναν άντρα αρκεί να πούμε ότι είναι «άντρας», ένα ον απόλυτα θετικό που επιβάλλεται χωρίς συζήτηση (Μπουρντιέ 1996). Από την άλλη αρκεί να πούμε ότι είναι «γυναίκα» για να τον μειώσουμε. Όταν θέλουμε να μειώσουμε μια γυναίκα χρησιμοποιούμε το υποκοριστικό «γυναικούλα».Το γλωσσικό σεξισμό μπορούμε να τον αναζητήσουμε στις παρακάτω κατηγορίες:



ΑνδρωνυμικάΟι γυναίκες δεν αναφέρονται με το όνομά τους, αλλά με το όνομα του άντρα τους. Βέβαια, και στην περίπτωση που αναφέρονται με το όνομά τους, εκείνο προσδιορίζεται συνήθως από το όνομα και την ιδιότητα του πατρός ή του συζύγου. Ακόμη και το επίθετό τους συνοδεύεται από εκείνο του συζύγου, έτσι ώστε ακόμη κι αν κάποιος ξεχάσει την κτητική γενική του πατρικού επιθέτου να καταλάβει ότι τώρα η γυναίκα καθορίζεται και προσδιορίζεται από το σύζυγο.

Αρσενικό για τα δύο γένη (Περιεκτικό Αρσενικό)Στα ελληνικά υπάρχουν τρία διαφορετικά γραμματικά γένη: το αρσενικό, το θηλυκό και το ουδέτερο.

Όμως από έναν άνδρα προσδιορίζεται όχι μόνο το ανδρικό ανθρώπινο ον αλλά γενικά το ανθρώπινο ον. Όπως επισημαίνεται στη Γραμματική του Τριανταφυλλίδη (1978: 216) «το αρσενικό γένος είναι γενικά το δυνατότερο προσωπικό γένος», γι’ αυτό και συχνά στον ενικό ή στον πληθυντικό το αρσενικό γραμματικό γένος αναφέρεται και στα δύο φύλα, μια λειτουργία που δεν την έχει το θηλυκό π.χ. «Ο σύλλογος των καθηγητών και οι μαθητές του σχολείου» περιλαμβάνει και τις καθηγήτριες και τις μαθήτριες. Η αντίθετη έκφραση: «οι καθηγήτριες και οι μαθήτριες του σχολείου», εξαιρεί τα αρσενικά μέλη αυτών των ομάδων.

Με τη χρήση βέβαια αρσενικών και θηλυκών όρων σε κάθε περίσταση δημιουργείται στο μυαλό μας τόσο η παράσταση του άντρα όσο και η παράσταση της γυναίκας.

Ενεργητικά και παθητικά ρήματαΑν παρατηρήσουμε τα υποκείμενα των παθητικών και των ενεργητικών ρημάτων, ιδιαίτερα αυτών που αναφέρονται σε σχέσεις ανάμεσα στα φύλα, θα δούμε ότι γυναίκες είναι συνήθως τα υποκείμενα των παθητικών και αντίστροφα άντρες των ενεργητικών.

Πρόταξη του αρσενικού ονόματος στα ζεύγηΣε πολλές περιπτώσεις το όνομα της γυναίκας παραλείπεται. Όταν όμως αναφέρεται σε συνδυασμό με ένα αρσενικό, τις περισσότερες φορές μπαίνει στη δεύτερη θέση. Οι μαθήτριες και οι μαθητές συνηθίζουν έτσι να αποδέχονται ως φυσική την ιεραρχικά ανώτερη θέσης του άντρα σε σχέση με τη γυναίκα: Μερικά γενικά και συνηθισμένα παραδείγματα:

Άνδρας και γυναίκαΑδάμ και Εύα Ρωμαίος και Ιουλιέτα Πατέρας και μητέρα ("τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου")

Χρήση ουδέτερων νοηματικά λέξεων με σημασία αρσενικού

Πολλές λέξεις που φαίνεται να είναι ουδέτερες ως προς το φύλο χρησιμοποιούνται κατ’ εξοχήν για το αρσενικό γένος. Παράδειγμα η λέξη «άνθρωπος», που ενώ υποτίθεται ότι αναφέρεται στο ανθρώπινο είδος, συνήθως σημαίνει άνδρας. Γι’ αυτό και, όπως παρατηρεί η Άννα Φραγκουδάκη (1988: 85), δεν μπορούμε να πούμε ένας έγκυος άνθρωπος ή ένας άνθρωπος με φούστα.


6


Χρήση των αντωνυμιών και επιθέτωνΑντωνυμίες και επίθετα που χρησιμοποιούνται με ουδέτερη σημασία χρησιμοποιούνται σχεδόν πάντα στον αρσενικό τους τύπο.

Σημασιολογικά στερεότυπαΟι γυναίκες είναι διαφορετικές. Το ίδιο και οι άντρες: Σε κάθε περίπτωση διαφορετικές απ’ ότι φανταζόμαστε. Αυτό είναι γνωστό σε όλους: Έτσι οι άντρες συνοδεύονται από επίθετα που δείχνουν ενεργητικότητα, εγωισμό, επιμονή, διάθεση επιβολής, ενώ οι γυναίκες από επίθετα που δείχνουν στοργή, τρυφερότητα, προσφορά στα πλαίσια της οικογένειας.

2.1.2.Οικογένεια

Στα πλαίσια της οικογένειας οι ρόλοι είναι αυστηρά ιεραρχημένοι: οι άντρες ξεκινώντας από τον πατέρα, παίρνουν τις αποφάσεις, ακόμα και όταν πρόκειται για την προσωπική ζωή της γυναίκας, προικίζουν τις κόρες ή τις αδερφές όταν λείπει ο πατέρας, και αφήνουν στη γυναίκα τη διαχείριση του σπιτιού σε θέματα όπως είναι η ανατροφή των παιδιών, η επίβλεψη των δούλων ή υπηρετριών/ών, και γενικότερα σε ότι σχετίζεται με την προσφορά υπηρεσιών στα ανήλικα και άρρενα μέλη της οικογένειας.

Η κουλτούρα αυτή έχει τις ρίζες της σε παμπάλαιες δομές εξουσίας, τα προνόμια του ανδρικού φύλου στη δημόσια σφαίρα, τον pater familias, τον άνδρα και σύζυγο ως – μέχρι πρόσφατα στη χώρα μας – «κεφαλή του οίκου», (Κραβαρίτου 1996)

2.1.3.Επαγγέλματα

Ποσοτική υπεροχή των επαγγελματιών αντρώνΠαρατίθεται πίνακας με τα αντρικά και γυναικεία επαγγέλματα

Ποιοτική ανάλυσηΟι άνδρες καλύπτουν ένα ευρύ και ποικίλο φάσμα επαγγελμάτων και λειτουργιών, τα οποία πολλές φορές συνδυάζουν εξουσία και υψηλό κύρος: Σφετερίζονται όλες συγχρόνως τις σύντομες επικίνδυνες και θεαματικές ενέργειες, οι οποίες ξεκινούν από τις δουλειές στο χωράφι ή στο σιδηρουργείο και φτάνουν μέχρι τις αντιπαραθέσεις στη βουλή, τους φόνους ή τον πόλεμο. Από την άλλη πλευρά τα επαγγέλματα που αποδίδονται σε γυναίκες είναι μεσαίου ή χαμηλού κύρους.

Οι γυναίκες βλέπουν να τους ανατίθενται όλες οι οικιακές εργασίες, δηλαδή εργασίες ιδιωτικές και κρυφές, όπως η ανατροφή των παιδιών, και ένα σημαντικό μέρος των εξωτερικών εργασιών, κυρίως εκείνων που είναι οι πιο βρώμικες, οι πιο μονότονες, οι πιο επίπονες και ταπεινές.

2.1.4.Δραστηριότητες-Χαρακτηριστικά

Εδώ ανιχνεύονται ασχολίες- δραστηριότητες στις οποίες επιδίδονται τα πρόσωπα των κειμένων (κυρίως τα πρωταγωνιστικά), πέρα από τις επαγγελματικές- υποχρεώσεις.



Οι άνδρες καλύπτουν ένα ευρύ και ποικίλο φάσμα δραστηριοτήτων, κυρίως εκτός σπιτιού, οι οποίες συνήθως προσφέρουν ευχαρίστηση και συνδυάζονται με κοινωνική αναγνώριση: Από την άλλη πλευρά οι δραστηριότητες των γυναικών είναι μονότονες, περιορίζονται στα πλαίσια του σπιτιού σύμφωνες με το δόγμα: η γυναίκα δεν πρέπει να ακούγεται έξω από το σπίτι ούτε για καλό ούτε για κακό, δεν πρέπει να μιλάει, καλύτερα να κρατάει το στόμα της κλειστό, εξάλλου τα λόγια είναι αντρίκια δουλειά. Οι αρνητικές ιδιότητες που αποδίδονται στις γυναίκες, όπως η πονηριά, τους έχουν στην πραγματικότητα επιβληθεί από τους άντρες.

2.1.5.Έκφραση συναισθημάτων

Θεωρείται ταιριαστό στις γυναίκες να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για λύπη και πένθος. Αντίθετα δε θεωρείται τιμητική η εικόνα ενός άντρα που κλαίει.

2.1.6.Επώνυμα πρόσωπα

Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται οι αναφορές σε επώνυμους ανθρώπους των γραμμάτων, της επιστήμης, της τέχνης κλπ. έτσι όπως απαντώνται μέσα στα ανθολογούμενα κείμενα.

2.1.7.Πρωταγωνιστικοί ρόλοι

Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνεται η ανίχνευση των κυρίων προσώπων - ηρωίδων/ώων στα κείμενα του εγχειριδίου και παρουσιάζεται τόσο η ποσοτική όσο και η ποιοτική εκπροσώπηση των αντρών και των γυναικών στους ρόλους αυτούς.

2.1.8.Στερεοτυπική συμπεριφορά

Στην κατηγορία αυτή θελήσαμε να διερευνήσουμε αν τα εγχειρίδια αντικατοπτρίζουν και διαιωνίζουν τις στερεότυπες κοινωνικές αντιλήψεις για τα διαφορετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας των φύλων.

2.1.9.Θετικά στοιχεία του βιβλίου

Από τότε που υπάρχουν, τα σχολικά βιβλία παρουσιάζουν τους άντρες και τις γυναίκες με στερεότυπο τρόπο, είναι δηλαδή σεξιστικά: Ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει κάποιες αλλαγές προς την κατεύθυνση της ισότιμης αντιμετώπισης των δύο φύλων, οι οποίες πρέπει να προβάλλονται. Στην κατηγορία αυτή εντάσσουμε όλα τα στοιχεία που παρουσιάζουν τη γυναίκα με τρόπο ισότιμο απέναντι στον άντρα. Επιπλέον, παραθέτουμε παραδείγματα γυναικών που διακρίνονται στον επαγγελματικό, κοινωνικό τομέα κ.α. Τέλος, επισημαίνουμε τις προσπάθειες των συγγραφέων των εγχειριδίων για την προώθηση της ισότητας των φύλων, τόσο μέσα από τη γλώσσα που υιοθετούν όσο και από τα θέματα για προβληματισμό που προτείνουν.


8


3. Τα βιβλία του ΟΕΔΒ και το μάθημαΤα βιβλία έχουν τίτλο:

«Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος (1945-2000), Γ΄ Τάξη Ενιαίου Λυκείου. Έκδοση του Ο.Ε.Δ.Β., 2004, αριθμός σελίδων 479.

Το μάθημα διδάσκεται και στις τρεις τάξεις του Λυκείου και είναι Γενικής Παιδείας, το παρακολουθούν δηλαδή υποχρεωτικά όλες/οι οι μαθήτριες και οι μαθητές επί 2 ώρες την εβδομάδα σύμφωνα με τις οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.

Καλύπτει τη μεταπολεμική και σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία μέχρι τη γενιά του 1970, καθώς και αντιπροσωπευτικά έργα της σύγχρονης ξένης λογοτεχνίας.

«Νεοελληνική Λογοτεχνία» Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ΄ Τάξης Ενιαίου Λυκείου. Έκδοση του Ο.Ε.Δ.Β., 2004, αριθμός σελίδων 383. Διδάσκεται για δύο ώρες την εβδομάδα το πρώτο τετράμηνο και τρεις ώρες την εβδομάδα το δεύτερο.

Σε αντίθεση με τα βιβλία Γενικής Παιδείας, στο βιβλίο της κατεύθυνσης: δίνονται εκτενέστερα και ολοκληρωμένα ποιητικά κείμενα και πεζά και σε παράρτημα στο Γ΄ μέρος ποικίλα συνοδευτικά κείμενα.

4. Συντακτικές ομάδες. Αναλογία ανδρών και γυναικών στις συγγραφικές ομάδες, στα ανθολογούμενα κείμενα, καθώς και στην εικονογράφηση

Στο σχολικό βιβλίο «Νεοελληνικής Λογοτεχνία», Γ’ Τεύχος, Γ’ Τάξη Ενιαίου Λυκείου (1945-2000), η συγγραφική ομάδα είναι αμιγώς ανδρική και αποτελείται από 6 άνδρες.

1. Ν. Γρηγοριάδης2. Δ. Καρβέλης3. Χ. Μηλιώνης4. Κ. Μπαλάσκας5. Γ. Παγάνος6. Γ. Παπακώστας

Υπεύθυνος για το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο είναι 1 άντρας 1. Κώστας Μπαλάσκας

Συνολικά, από τα 9 μέλη που ενεπλάκησαν με οποιονδήποτε τρόπο στη δημιουργία του παραπάνω εγχειριδίου, τα 7 ήταν άνδρες και τα 2 γυναίκες. Η επιμέλεια της έκδοσης καθώς και η επιμέλεια εξωφύλλου έγινε από 2 γυναίκες:

1. Πολυτίμη Γκέκα, 2. Βάσω Αβραμοπούλου ♀♀



Η εικονογράφηση έχει γίνει με έργα 39 ανδρών και μόνο 2 γυναικών.ανθολογούνται 89 άντρες και 14 γυναίκες. 64 από τα κεντρικά πρόσωπα είναι άντρες και 23 γυναίκες.

Στο σχολικό βιβλίο «Νεοελληνική Λογοτεχνία» Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ΄ Τάξης Ενιαίου Λυκείου, η συγγραφική ομάδα αποτελείται από 2 άνδρες και 3 γυναίκες (σε αλφαβητική σειρά, όπως και στο βιβλίο).

1. Κώστας Ακρίβος2. Δ. Αρμάος3. Τασούλα Καραγεωργίου4. Ζωή Μπέλλα5. Δήμητρα Μπεχλικούδη

Υπεύθυνος για το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο είναι 1 άντρας, o Κώστας Μπαλάσκας.

Συνολικά, από τα 10 μέλη που ενεπλάκησαν με οποιονδήποτε τρόπο στη δημιουργία του παραπάνω εγχειριδίου, τα 5 ήταν άνδρες και τα 5 γυναίκες. Η εικονογράφηση έχει γίνει με έργα 24 ανδρών και καμιάς γυναίκας. Στα θέματα έχουμε 14 άντρες και 6 γυναίκες.

Στο πρώτο μέρος ανθολογούνται 6 άντρες και 1 γυναίκες. Στα ποιήματα για την ποίηση περιλαμβάνονται ποιήματα 11 ανδρών και 1 γυναίκας (Μαρία Πολυδούρη). Στα συνοδευτικά κείμενα έχουμε επίσης συντριπτική υπεροχή των ανδρών με 67 συγγραφείς έναντι 5 μόνο γυναικών.Η αναλογία ανδρών γυναικών ως προς τα κεντρικά πρόσωπα είναι 18 προς 7.

5. Ανθολογούμενοι ΣυγγραφείςΣτο βιβλίο «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», Γ’ Τεύχος, Γ’ Τάξη Ενιαίου

Κατερίνα Αγγελάκη-ΡουκΜήτσος Αλεξανδρόπουλος, Άρης Αλεξάνδρου, Π. Αμπατζόγλου, Μανόλης Αναγνωστάκης, Αλέξανδρος Αργυρίου, Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Σταύρος Βαβούρης, Νάσος ΒαγενάςΕλένη ΒακαλόΝάνος Βαλαωρίτης, Θανάσης Βαλτινός, Γιάννης Βαρβέρης, Βασίλης ΒασιλικόςΡέα ΓαλανάκηΓιώργης Γιατρομανωλάκης, Μιχάλης Γκανάς, Θωμάς Γκόρπας, Γιάλμαρ ΓκούλμπεργκΤατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ


10


Νίκος Γρηγοριάδης, Γιάννης Δάλλας, Τάσος ΔενέγρηςΚική ΔημουλάΤ.Σ. Έλιοτ, Πωλ Ελυάρ, Ανέστης ΕυαγγέλουΒικτωρία ΘεοδώρουΓιώργος Ιωάννου, Τόλης Καζαντζής, Έκτωρ Κακναβάτος, Ιάκωβος Καμπανέλης, Αλμπέρ Καμύ, Γιώργος Καραβασίλης, Βασίλης Καραβίτης, Τάκης Καρβέλης, Νίκος Καρούζος, Νίκος Κάσδαγλης, Μιχάλης Κατσαρός, Φραντς ΚάφκαΜαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου, Νατάσα (Αναστασία) ΚεσμέτηΓιάννης Κοντός, Αλέξανδρος Κοτζιάς, Μένης Κουμανταρέας, Λουκάς Κούσουλας, Τάκης Κουφόπουλος, Κλείτος Κύρου, Θανάσης ΚωσταβάραςΜαρία ΛαϊνάΤάσος Λειβαδίτης, Βύρων Λεοντάρης, Χριστόφ. Λιοντάκης, Φεντ. Γκαρθία ΛόρκαΜαργαρίτα ΛυμπεράκηΒλαδιμ. Μαγιακόφσκι, Πρόδρομος Μάρκογλου, Γιώργος ΜαρκόπουλοςΤζένη ΜαστοράκηΜάρκος Μέσκος, Χριστόφορος Μηλιώνης, Κώστας Μόντης, Νίκος Μπακόλας, Χάινριχ Μπελ, Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Πάμπλο Νερούντα, Δημήτρης Νόλλας, Τζον Ντος Πάσσος, Γιάννης Πάνου, Έζρα Πάουντ, Κώστας Παπαγεωργίου, Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος, Δ.Π. Παπαδίτσας, Τίτος Πατρίκιος, Γιώργης Παυλόπουλος, Φερνάντο Πεσόα, Σπύρος Πλασκοβίτης, Λευτέρης Πούλιος, Αντώνης Σαμαράκης, Ζαν Πολ Σαρτρ, Μίλτος Σαχτούρης, Τάκης Σινόπουλος, Μιχαήλ Σολόχοφ, Κώστας Στεργιόπουλος Λύντια ΣτεφάνουΠερικλής ΣφυρίδηςΔιδώ ΣωτηρίουΚώστας Ταχτσής, Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Σπύρος Τσακνιάς, Στρατής Τσίρκας, Ανδρέας Φραγκιάς, Νίκος Φωκάς, Αντώνης Φωστιέρης, Ε.(Επαμεινώνδας) Χ.Γονατάς, Μάριος Χάκκας, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Δημήτρης Χατζής, Γιώργος Χειμώνας, Ντίνος ΧριστιανόπουλοςΔήμητρα Χριστοδούλου

Στο βιβλίο «Νεοελληνική Λογοτεχνία» της Γ΄ τάξης θεωρητικής Κατεύθυνσης

Κατερίνα Αγγελάκη-ΡουκΆρης Αλεξάνδρου, Μανόλης Αναγνωστάκης, Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου, Θανάσης Βαλτινός Ηλίας Βενέζης, Γεώργιος Βιζυηνός, Νικηφόρος Βρεττάκος, Μιχάλης Γκανάς, Θωμάς Γκόρπας, Σωτήρης ΔημητρίουΚική ΔημουλάΣτρατής Δούκας, Νίκος Εγγονόπουλος, Οδυσσέας Ελύτης, Γιάννης Ζερβός, Γιώργος Ιωάννου, Κωνσταντίνος ΚαβάφηςΖωή ΚαρέλληΝίκος Καρούζος, Κώστας Καρυωτάκης, Γιάννης Κοντός, Λουκάς Κούσουλας, Βύρων Λεοντάρης, Γιώργος Μαρκόπουλος, Στρατής Μυριβήλης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Γιάννης Πατίλης, Τίτος Πατρίκιος, Γιώργης ΠαυλόπουλοςΜαρία ΠολυδούρηΓιάννης Ρίτσος, Μίλτος Σαχτούρης, Γιώργος Σεφέρης, Γιάννης Σκαρίμπας, Διονύσιος ΣολωμόςΔιδώ ΣωτηρίουΝίκος Φωκάς, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Αργύρης Χιόνης, Ντίνος Χριστιανόπουλος.

6. Δομή των βιβλίων

Το βιβλίο «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», Γ’ Τεύχος, Γ’ Τάξη Ενιαίου Λυκείου αποτελείται από:

εισαγωγή, που αναφέρεται σε γενικές γραμμές στη μεταπολεμική ποίηση και την πεζογραφίαποιήματα και πεζογραφήματα από το έργο των κυριότερων σύγχρονων ποιητών και πεζογράφων, συνοδευόμενα από



βιογραφικά στοιχεία, ερμηνευτικά σχόλια, εισαγωγικά σημειώματα και ερωτήσεις στις οποίες καλούνται να απαντήσουν οι μαθήτριες και οι μαθητές και οι οποίες βοηθούν στην κατανόηση και την ανάλυση των κειμένων.

Στο βιβλίο «Νεοελληνική Λογοτεχνία» της Γ΄ τάξης θεωρητικής Κατεύθυνσηςσε αντίθεση με τα βιβλία Γενικής Παιδείας:

δίνονται εκτενέστερα και ολοκληρωμένα ποιητικά κείμενα και πεζάπαρουσιάζεται το θέμα «Ποιήματα για την ποίηση»εξετάζονται οι προσωπογραφίες του πεζογράφου Γιώργου Ιωάννου και της ποιήτριας Κικής ΔημουλάΔίνονται σε παράρτημα στο Γ΄ μέρος ποικίλα συνοδευτικά κείμενα

Σκοπός του μαθήματος είναι να οδηγήσει τις μαθήτριες και τους μαθητές σε μια συστηματικότερη γνωριμία και ουσιαστικότερη σχέση με τη λογοτεχνία αλλά και με τον τρόπο ανάγνωσής της

7. Γλωσσικός Σεξισμός

7.1. Ανδρωνυμικά –ανδροπροσδιοριζόμενα«Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος Γ΄ Τάξη

σελίδα 184: Στο διήγημα του Δημήτρη Χατζή «Ο Σιούλας ο ταμπάκος» η Γυναίκα του ήρωα λέγεται Σιούλαινα, ακόμη και τα παιδιά της αναφέρονται ως Σιουλόπουλα.σελίδα 299: Οι γυναίκες των αξιωματικών (Νίκος Κάσδαγλης, Σοροκάδα).

«Νεοελληνική Λογοτεχνία» Γ΄ Τάξης Θεωρητικής Κατεύθυνσηςσελίδα 154: Στο διήγημα του Βιζυηνού «Το αμάρτημα της μητρός μου», η μητέρα του αφηγητή είναι η γυναίκα του Μιχαήλου, η Μηχαλέσια. Κωνσταντίνος Καβάφης, «Καισαρίων» σελίδα 59: Βερενίκη, σύζυγος του βασιλιά Πτολεμαίου Α΄Κώστας Καρυωτάκης «Σταδιοδρομία» σελίδα 76: Κλεαρέτη Δίπλα-Μαλάμου και δίπλα σ’ αυτό τ’ ὄνομά μου

7.2. Αρσενικό για τα δύο γένη (Περιεκτικό Αρσενικό)«Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος Γ΄ Τάξη

Στις περισσότερες περιπτώσεις η συγγραφική ομάδα χρησιμοποιεί συνήθως το αρσενικό θεωρώντας ότι περιλαμβάνεται και το θηλυκό, με αποτέλεσμα οι νεαρές και νεαροί μαθήτριες και μαθητές να μαθαίνουν για τους μεταπολεμικούς ποιητές, πεζογράφους, συγγραφείς, αφηγητές και λογοτέχνες, οι οποίοι απευθύνονται στον αναγνώστη


12


(σελίδες της εισαγωγής 7-13).Η αναγνώστρια ίσως δυσκολευτεί να καταλάβει ότι

ανθολογούνται και ποιήτριες, ότι υπάρχουν και αφηγήτριες ή λογοτέχν… (μα πώς σχηματίζεται αυτό το θηλυκό;)

Άλλα παραδείγματα:Νέοι της Σιδώνος (κορίτσια δροσερά, αρτιμελή αγόρια)Ο τεχνίτης. Ο γλύπτης του αετώματος είναι άγνωστοςΚατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής εκτελέστηκαν πολλοί Έλληνες που πρόβαλλαν αντίσταση στον κατακτητή, αλλά και αθώοι πολίτες και παιδιά. (Γιώργος Ιωάννου: +13-12-43, σελ. 275)

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Τάξης Θεωρητικής ΚατεύθυνσηςΉδη στον πρόλογο (σελίδα 9) δηλώνεται ότι σκοπός του βιβλίου είναι να οδηγήσει το μαθητή σε μια συστηματικότερη γνωριμία και ουσιαστικότερη σχέση με τη λογοτεχνία (κατά κανόνα τα μαθήματα Θεωρητικής Κατεύθυνσης παρακολουθούνται από περισσότερες μαθήτριες).

Στην εισαγωγή στην ενότητα «Ποιήματα για την ποίηση (σελίδα 57) μαθαίνουμε ότι «η συνομιλία των ποιητών με την τέχνη της ποίησης δεν ενδιαφέρει μόνο τους δημιουργούς ή τους μυημένους»

Παρακάτω στην ίδια σελίδα ο συντάκτης αλλάζει μέσα στην περίοδο το γένος, κάτι που σε μια έκθεση θα σημειωνόταν ως συντακτικό λάθος: «Παρακολουθούμε τον ποιητή … να υπηρετεί έναν πρωτογενή λυρισμό (Πολυδούρη).

7.3. Ενεργητικά και παθητικά ρήματα«Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος Γ΄ Τάξη

Σελίδα 51: Ο Ευρυπίων μέθυσε και επιτέθηκε ερωτικά εναντίον της Δηιδάμειας. Η λεπτομέρεια παριστάνει τον Ευρυπίωνα να αγκαλιάζει βίαια τη νύμφη.

Σελίδα 154: Βρήκα το Σάββα στο διάδρομο. Είχε τρεις τέσσερις γυναικούλες γύρω του και τους κουβέντιαζε.

«Νεοελληνική Λογοτεχνία» Γ΄ Τάξης Θεωρητικής ΚατεύθυνσηςΣελίδα 23, Δ. Σολωμού, Ο Κρητικός, στίχος 32: «Τὴν ἀδελφή μου

ἀτίμησαν κι ἀμέσως τὴν ἐσφάξαν»Σελίδα 72, Μαρία Πολυδούρη «Μόνο γιατί μ’ αγάπησες»: με

κράτησες στα χέρια σου, με φίλησες, μ' αγάπησες Σελίδα 87: Οδυσσέα Ελύτη, «Μικρή Πράσινη Θάλασσα» να σε

κοιμηθώ παράνομαΣελίδα 141, Γ. Βιζυηνού «Το αμάρτημα της μητρός μου», το

υιοθετημένο από τη μητέρα του αφηγητή «ξένον κοράσιον ἀνετράφη, ἐπροικίσθη καὶ ὑπανδρεύθη»

Σελίδα 141, στο ίδιο: «Ὅταν ἔλθῃ ὁ Γιωργῆς μου ἀπ’ τὴ ξενητειά, θὰ τὸ προικίσῃ καὶ θὰ τὸ πανδρέψῃ» … «Ἐγὼ μάνα θὰ σὲ θρέψω καὶ σένα καὶ τὸ ψυχοπαίδι σου»

Σελίδα 147, στο ίδιο: Ο πατέρας σου ήθελε να με βγάλει και μένα στον κόσμο.

Σελίδα 148, στο ίδιο: Ο πατέρας σου μ’ έρριψε το μανδήλι του, να σηκωθώ να χορέψουμε.

Σελίδα 161: Ο Δάσκαλος ἠγάπησε μίαν Τουρκοπούλαν, την ἔκλεψεν, την ἐβάπτισε καὶ τὴν ἐνυμφεύθη.



Σελίδα 224: να πάρεις την κόρη του αδερφού μου.

7.4. Πρόταξη του αρσενικού ονόματος στα ζεύγηΈνα σημείο που πρέπει να προσεχτεί ιδιαίτερα είναι η άκριτη αποδοχή της ιεραρχικά ανώτερης θέσης του άντρα σε σχέση με τη γυναίκα, όταν γίνεται αναφορά σε ζευγάρια.

«Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος, Γ΄ ΤάξηΣτην εισαγωγή του μυθιστορήματος του Ανδρέα Φραγκιά (σελ.

240) διαβάζουμε: «Ο Αργύρης και η γυναίκα του…» Στο ίδιο, στις ερωτήσεις στο τέλος του αποσπάσματος: «Ο διάλογος ανάμεσα στον Αργύρη και τη γυναίκα του»

Σελίδα 183: Ταμπάκος αναντάμ παπαντάμ ήτανε κι ο Σιούλας. Από πατέρα ταμπάκο, από μάνα κόρη ταμπάκου.

Σελίδα 184: Οι ταμπάκοι γελούσανε δυνατά, γελούσανε κι οι γυναίκες απ’ τα παράθυρα.

«Νεοελληνική Λογοτεχνία» Γ΄ Τάξης Θεωρητικής ΚατεύθυνσηςΣτρατής Δούκας, «Ιστορία ενός Αιχμαλώτου», σελίδα 209: Τι να 'ναι μέσα αναρωτήθηκα, ἄντρας ἤ γυναίκα.Γιάννης και Δράκος (ακριτικό τραγούδι, εισαγωγικό σημείωμα): Με το τραγούδι ξυπνά το δράκο και τη δρακόντισσα…Ύστερα από χρόνο γυρίζει ο Γιάννης μ’ ένα όμορφο κορίτσι.Σελίδα 357: Ο Στρατής Δούκας, δευτερότοκος γιος του Κωνσταντή και της Αιμιλίας Δούκα.

7.5. Χρήση ουδέτερων νοηματικά λέξεων με σημασία αρσενικού

«Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος, Γ΄ Τάξη Σελίδα 184: Περνάν ωστόσο τα χρόνια, οι άνθρωποι γερνάνε…

Δίχως να το νιώσει ο Σιούλας, τα μαλλιά του πήραν κι ασπρίζαν.Σελίδα 54: Άλλωστε τα παιδιά μεγάλωσανΘυμούνται τα λόγια του πατέρα: εσύ θα γνωρίσεις καλύτερες μέρεςΔεν έχει σημασία αν δεν τις γνώρισαν, λένε το μάθημα οι ίδιοι στα παιδιά τους.

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Τάξης Θεωρητικής ΚατεύθυνσηςΣελίδα 247: Στέκομαι και κοιτάζω τα παιδιά· παίζουνε μπάλα.σελίδα 256: Γελοῦσαν, ξεκαρδίζονταν τὰ παιδιά, οἱ φίλοι μου

7.6. Χρήση των αντωνυμιών και επιθέτων«Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος, Γ΄ Τάξη

Οι παρατεταγμένοι αστυνομικοί με τις σφυρίχτρες έτρεξαν όρμησαν απλώσανε τα χέρια έσπρωξαν, πίσω όλοι φώναζαν, έγινε κάποιο λάθος στο σήμα. Οι «όλοι» γύρισαν έντρομοι στα πεζοδρόμια. (σελίδα 282)

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Τάξης Θεωρητικής ΚατεύθυνσηςΠολλοί κοιτάζουν… όμως μερικοί κάτι βλέπουν… κανείς δεν τους ανοίγει … ποιός έχει το κλειδί; Η πόρτα δεν άνοιξε ποτέ για όσους μπόρεσαν να ιδούν στο βάθος (σελίδα 89, Τα αντικλείδια,


14


ποίημα του Γιώργη Παυλόπουλου)

7.7. Σημασιολογικά στερεότυπα «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος, Γ΄ Τάξη

Δροσερά κορίτσια (Νέοι της Σιδώνος σελ. 56) Άντρες σκληροί και περήφανοι είναι οι ταμπάκοι του Δ. Χατζή (Ο Σιούλας ο Ταμπάκος σελ. 183)Μια πολυκατοικία γεμάτη καλοντυμένους κύριους, αφράτες γυναίκες(Ο Λάκκος σελ. 350)αφράτη γυναικούλα (Τζον Ντος Πάσσος, Λάτρης της ανθρωπότητας, σελ. 437) αντρίκιο πάθος (του κυνηγιού), σελίδα 185)

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Τάξης Θεωρητικής ΚατεύθυνσηςΑ. Παπαδιαμάντη, Όνειρο στο κύμα, σελίδα 178: Μολονότι ο αφηγητής ομολογεί ότι από την εφηβική τους ηλικία «Σπανίως τὴν εἶδα ἔκτοτε καὶ δὲν ἠξεύρω τι γίνεται τώρα» καταλήγει στο συμπέρασμα ότι θα «εἶναι ἁπλῆ θυγάτηρ της Εὔας, ὅπως ὅλαι.» Χρησιμοποιεί την περίφραση αυτή γενικεύοντας αδικαιολόγητα και θυμίζοντας μας τη λαϊκή φράση «όλες οι γυναίκες είναι ίδιες», τον ορισμό δηλαδή του σεξισμού. Σελίδα 40, Γ. Ρίτσου, Σονάτα του Σεληνόφωτος,: αδηφάγα μάτια των αντρώνΣτο ίδιο, σελίδα 46: το δυνατό στήθος του ήρωα.Σελίδα 138, Γ. Βιζυηνού «Το αμάρτημα της μητρός μου», η μητέρα του αφηγητή: σεμνή νέαΣελίδα 87 Οδυσσέας Ελύτης «Μικρή Πράσινη Θάλασσα» κορίτσι 13 χρονώ με άσπρο γιακά και κορδέλαΣελίδα 256: λαμπροί οικογενειάρχες

8. Οικογένεια Γ΄ «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος, Γ΄ Τάξη

Ο Σιούλας γυρίζει στο σπίτι όπου τον περιμένει η γυναίκα και τα παιδιά του που δεν έχουν τίποτα να φάνε:- Και τα’ άφησες έτσι τα παιδιά;Αυτή δε μίλησε, καθόταν πάντα στην άκρη με το κεφάλι σκυμμένο.- Και δεν έπαιρνες κατιτίς από το μπακάλη;Η γυναίκα σήκωσε μια φορά τα μάτια της και κοίταξε. Μήτε λύπη, μήτε παράπονο, μήτε θυμός δεν ήτανε μέσα- τα μάτια της τον παρακαλούσανε να σωπάσει. Αυτός αγρίεψε:-Τι δε μιλάς; Γιατί; Ξανάσκυψε το κεφάλι της:-Δε μας δίνει πια, είπε με ταπεινοσύνη σα να ’φταιγε αυτή.-Και ψωμί; Τι δεν έπαιρνες λίγο ψωμί;-Μήτε ο φούρνος μάς δίνει.

ΣχόλιοΤο παραπάνω απόσπασμα από το Σιούλα τον Ταμπάκο δείχνει παραστατικά τους διαφορετικούς και άνισους ρόλους και τις σχέσεις κυριαρχίας που αναπτύσσονται ανάμεσα στα δύο φύλα. Δείχνει ακόμη τη λειτουργία που επιτελεί αυτό το πρωτοβάθμιο εργαστήρι της κοινωνικής κατασκευής και κοινωνικοποίησης των φύλων. Η



υποταγή της γυναίκας, τα δάκρυα που πνίγει μπροστά στην αδικία που της γίνεται, η αδυναμία της να εξεγερθεί και να τον ντροπιάσει μπροστά στα παιδιά, εθίζουν τα παιδικά μάτια σε τέτοιες παραστάσεις και σημαδεύουν τις παιδικές ψυχές.

Μια γυναίκα κατάφερε να φτάσει στο ψηλότερο σημείο που μια γυναίκα μπορεί να ονειρευτεί: «στάθηκε στο πόδι του μακαρίτη σαν άντρας» (Στρατής Τσίρκας, Το δένδρο, σελ. 158)Ο κύριος ρόλος της είναι να γεννάει παιδιά. Αλλιώς δεν είναι παρά μια στέρφα γυναίκα (Μιχαήλ Σολόχοφ, Ο ήρεμος Ντον, σελ. 446): Η δεύτερη γυναίκα του, η Άννα Ιβάνοβα, μια κοκαλιάρα του βγήκε στέρφα.

«Νεοελληνική Λογοτεχνία» Γ΄ Τάξης Θεωρητικής Κατεύθυνσηςη χήρα μητέρα του αφηγητή «υπερενίκησε τὴν ἀτολμίαν τῆς ἡλικίας καὶ τοῦ φύλου της καὶ ἤρχισε να «ξενοδουλεύει» και «μᾶς διέτρεφε διὰ τοῦ ἱδρῶτος τοῦ προσώπου της» (σελίδα 139, Γ. Βιζυηνού «Το αμάρτημα της μητρός μου») «Ὁ μακαρίτης ὁ πατέρας σου ἤθελε νὰ μὲ βγάλει καὶ μένα στὸν κόσμο, γιὰ νὰ χαρῶ σὰν πανδρευμένη, ἀφοῦ κορίτσι δὲν μ’ ἄφηκεν ἡ γιαγιὰ σου νὰ χαρῶ. (σελίδα 147 στο ίδιο).

9. Επαγγέλματα

9.1. Αναφορές -Ποσοτική υπεροχή των επαγγελματιών αντρών

«Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος, Γ΄ Τάξηανώτατος άρχοντας, αρχιεπίσκοπος, αστυνομικός, αστυφύλακας, δάσκαλος, βυρσοδέψης, γεωπόνος, γιατρός, γκαρσόνι, δημοσιογράφος, δικαστής, δικηγόρος, έμπορος, εργοστασιάρχης, θυρωρός, ιερέας, καθηγητής, καπετάνιος, κλητήρας, κουρέας, κτηματίας, λαχανάς, λιθοξόος, λογιστής, μηχανοδηγός, μπακάλης, ναυτάκια, νταβατζής, ξενοδόχος, ξυλοκόπος, παιδί των φαναριών, πασάς, πολιτικός, πρίγκιπας, πρωτομάστορας, ρατσιστές, σιδεράς, σκουπιδιάρης, σοφέρ, σταθμάρχης, στρατοδίκης, συνδικαλιστής, ταβερνιάρης, ταξιτζής, ταυρομάχος, τεχνίτης, τσαγκάρης, υδρολόγος, υπάλληλος, υφαντής, φιλότεχνος, φοιτητές, φρουροί, χαμάλης, χορευτής, χωρικός, ψαράς

Γλύπτριαδιευθύντρια σχολείουιδιοκτήτρια μαγαζιούκαμαριέραμαγείρισσαΜακιγιέζ παλλακίδεςπόρνεςπαραδουλεύτρεςπλύστραράφτραΣτάρυπηρέτριαφιλόλογος

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Τάξης Θεωρητικής Κατεύθυνσηςσωματοφύλακες, κουρέας, ιερέαςδάσκαλος, δικηγόρος, αγροφύλακας, ναύτες, στρατιώτες, αξιωματικοί, φουρνάρηδες, ζυμωτήδες, μαραγκοί, σιδεράδες, χτίστες, σουβατζήδες, ξυλοκόποι, τσομπάνηδες, οδηγοίκαμαρότος, ξενοδόχος,γαλακτοπώλης, εργολάβοι

παλλακίδες


16


9.2. Ποιοτική ανάλυσηΗ γυναικεία εκπροσώπηση εμφανίζεται ποιοτικά το ίδιο φτωχή όσο και ποσοτικά. Οι δουλειές που απαιτούν τη χρήση εργαλείων ασκούνται από άντρες, ενώ οι γυναίκες θα κάνουν τις βρώμικες και μονότονες εργασίες. Κατά κανόνα τα επαγγέλματα υψηλού κύρους κατέχονται από άντρες, τη στιγμή που οι γυναίκες βλέπουν να τους επιφυλάσσονται επαγγέλματα κυριαρχούμενα.

Μέσα στην οικογένεια άλλωστε υπάρχει ήδη ο κατά φύλο καταμερισμός της εργασίας καθώς και η διάκριση – η αποκοπή – μεταξύ οικιακής και οικονομικής σφαίρας, καταμερισμός που έχει καταναγκαστικό χαρακτήρα και γίνεται με άνισους όρους. Το πρόβλημα αυτό δεν αφορά μόνο τους άνδρες και τις γυναίκες, αλλά και τα παιδιά, τους αυριανούς πολίτες και των δύο φύλων.

10. Δραστηριότητες Και στην κατηγορία αυτή είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο αρσενικά πρόσωπα αναφέρονται να επιδίδονται σε κάποια δραστηριότητα. Δηλαδή κανένα γυναικείο πρόσωπο δεν παρουσιάζεται ως ενεργό άτομο σε μια ασχολία-ενέργεια εκτός σπιτιού ή σχολείου, αν πρόκειται για μαθήτρια. Προβάλλεται έμμεσα η εικόνα της γυναίκας-κοριτσιού που δεν έχει άλλα ενδιαφέροντα ή δεν μπορεί να επιδοθεί σε μια δραστηριότητα που την ενδιαφέρει. Έτσι βλέπουμε σε όλους τους χώρους άτομα γένους αρσενικού1, ενώ είναι αόρατες και εγκλεισμένες στο σπίτι οι γυναίκες.

«Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος, Γ΄ ΤάξηΟι περισσότερες γυναίκες:

κινούνται στο περιθώριο της ιστορίας, όπως η γυναίκα και αδερφή του Τούρκου μετανάστη στο διήγημα του Δημήτρη Νόλλα «Στο δρόμο για το Βούπερταλ», που κοιμούνται όταν ο σύζυγος και αδερφός δέχεται τη νεοναζιστική επίθεση, σελ. 363 Η νοικοκυρά

o μαγειρεύει, και καταφέρνει να είναι και αφράτη γυναικούλα (Τζον Ντος Πάσσος, «Λάτρης της ανθρωπότητας», σελ. 437)

o είτε διαβάζει τον οδηγό μαγειρικής (Βλαδιμ. Μαγιακόφσκι, Σύγνεφο με παντελόνια, σελ. 442)

o στρώνει το τραπέζι (Πρόδρομος Μάρκογλου, Το σπίτι, σελ. 108 )

o καθαρίζει, σφουγγαρίζει, γυαλίζει, ασβεστώνει (Σπύρος Τσακνιάς, Επίσκεψη, σελ. 87), ράβει (Ανδρέας Φραγκιάς, Άνθρωποι και σπίτια, σελ. 240), ποτίζει τις γλάστρες (Κώστας Ταχτσής, Τα ρέστα, σελ. 293)

o γεννάει, υποτάσσεται στον άντρα, κλαίει (Δημήτρης Χατζής, Ο Σιούλας ο ταμπάκος, (σελ. 181) και ταυτόχρονα καθορίζεται απολύτως απ’ αυτόν.

υπάρχουν ακόμη και οι γυναίκες που περνάνε την ώρα τους νιαουρίζοντας (Νίκος Κάσδαγλης, Σοροκάδα, σελ.), πίνοντας καφέ, εκείνες που ονειρεύονται να παντρευτούν και να κάνουν παιδιά, πανικοβάλλοντας τους συναδέλφους τους (Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Η τελετή, σελ. 356), εκείνες που ενδιαφέρονται μόνο για το σώμα τους (Τάκης Σινόπουλος,

1 Μετά την εκλογή του νέου προέδρου της δημοκρατίας (θεσμός ταμπού για γυναίκες), οι χωριανοί του έστησαν γλέντι. Στις σκηνές που είδαμε στην τηλεόραση δεν εμφανίστηκε ούτε μια γυναίκα



Φίλιππος σελ. 17)άλλες είναι χαρτορίχτρες και ξεματιάστρες (Διδώ Σωτηρίου Οι νεκροί περιμένουν, σελ. 173)

Από την πλευρά τους οι άντρες σε αντίθεση με τις γυναίκες: παρουσιάζονται να δρουν έξω από τα όρια της οικογένειας, ή

τουλάχιστον υποβαθμίζεται ο ρόλος του πατέρα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται το στερεότυπο του ανεξάρτητου άντρα σε συνδυασμό με το αρνητικό στερεότυπο της γυναίκας, που μόνο τότε θεωρείται ότι ανταποκρίνεται στην αποστολή της, όταν δηλαδή είναι παντρεμένη και έγκλειστη στο σπίτι.

«Νεοελληνική Λογοτεχνία» Γ΄ Τάξης Θεωρητικής Κατεύθυνσης Οι δραστηριότητές των ανδρών είναι δυναμικές και προκαλούν θαυμασμό ή φόβο. Οι άντρες μπορούν επίσης μετά από τόσο κόπο να επιδίδονται σε δραστηριότητες αναψυχής.

σελίδα 15: ο Κρητικός (Διονύσιος Σολωμός «Κρητικός» σώζει την αγαπημένη του. σελίδα 23: οι Τούρκοι ατίμησαν και έσφαξαν την αδερφή του ήρωα.σελίδα 164: Ο κυρ Μόσχος εἶχεν ως συντροφιά το τσιμπούκι του, το κομβολόγι του, το σκαλιστήρι του.σελίδα 222: Εκείνος με τράβηξε ως το καφενείο να πάρουμε ένα λουκούμι. Μέσα χόρευαν οι τσέτες (Τούρκοι άτακτοι στρατιώτες) οπλισμένοισελίδα 256: Οι γερομπαμπαλήδες δεν είναι όπως οι λαμπροί οικογενειάρχες, αλλά μπεκρουλιάζουν και ρεμπελεύουνε

11. Έκφραση συναισθημάτων Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος, Γ΄ ΤάξηΣελίδα 186: (Η Σιούλαινα) σταύρωσε τα χέρια κι έκατσε κι έκλαψε καρτερώντας το μεσημέρι που θα ‘’ρχονταν όλοι και δε θα ‘’χε να τους δώσει μήτε φαΐ μήτε ψωμί.Σελίδα 296: Ή θα γίνεις άντρας και θα μάθεις να μην κλαις, ή θα σε σκοτώσω από τώρα μια και καλή, να σε κλάψω και να σε ξεχάσω-πες μου θα γίνεις άντρας; Πες: «Θα γίνω άντρας!»Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Τάξης Θεωρητικής ΚατεύθυνσηςΣελίδα 149:Το πλάκωσες γυναίκα το παιδί μου! είπεν ο πατέρας σου, και τον επήραν τα δάκρυα. Τότε άρχισα εγώ να κλαίγω στα δυνατά και να ξεφωνίζω.Σαν το εθάψαμε το παιδί, κι εγυρίσαμεν από την εκκλησία, τότε άρχισε το θρήνος το μεγάλο. Τότε πια δεν έκλαιγα κρυφά.

12. Επώνυμα πρόσωπαΚείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος, Γ΄ Τάξη

Άντρες ΓυναίκεςΑπόστολος Παύλος, ΑχιλλέαςΜίκης Θεοδωράκης, ΜποντλέρΠίνδαρος, ΣαίξπηρΣαλβαδόρ Αλιέντε, ΣιμωνίδηςΤσακιτζής, Τσέχωφ


18


Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Τάξης Θεωρητικής Κατεύθυνσης

Άντρες ΓυναίκεςΑισχύλος, Απόστολος Παύλος ΠυθίαΑριστοφάνης, Βαλερύ Δαρείος ΉραΕμπειρίκος Ευρυπίδης ΙώΗράκλειτος Καισαρίων ΣαπφώΚεμάλ Ατατούρκ ΜακρυγιάννηςΜαλακάσης ΜιθριδάτηςΜπετόβεν ΜποντλέρΝ. Εγγονόπουλος ΠαλαμάςΣοφοκλής Σωφρόνιος

Χαρακτηριστικό ότι από τις τέσσερις «επώνυμες» γυναίκες οι δύο είναι μυθικά πρόσωπα.

13. Πρωταγωνιστικοί ρόλοιΗ γυναικεία εκπροσώπηση εμφανίζεται ποιοτικά πολύ φτωχή. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις:

η γλύπτρια Ιζαμπέλα Μόλναρ, ηρωίδα του Δημήτρη Χατζή, σελ. 191, ακραία προσωπικότητα, η οποία σκοτώνει τον άντρα της και διακόπτει μια φαινομενικά ευτυχή καθημερινότητα για να συνεχίσει στο ψυχιατρείο το δημιουργικό της έργο· ΚΝΛ Γ΄η Αριάγνη του Στρατή Τσίρκα, σελ. 163, που έχει συνείδηση της τάξης της, είναι πιο πολύ από διαίσθηση αντιρατσίστρια σε αντίθεση με τον άντρα της, στον οποίο αντιπαρατίθεται μαλώνοντας τον με τα μάτια. Αυτή η ανατρεπτική ιδεολογία στιγματίζεται από τον άντρα της: «Η μάνα σου για πολλά πράγματα έχει αλλόκοτες γνώμες»· ΚΝΛ Γ΄η Ανθούλα της Τατιάνας Γκρίτση Μιλλιέξ , σελ. 235, που διαδηλώνει εναντίον των κατακτητών και σκοτώνεται από τανκς τη μέρα των 17ων γενεθλίων της. ΚΝΛ Γ΄η Μοσχούλα από το «Όνειρο στο κύμα» του Α. Παπαδιαμάντη ΝΛ Γ΄, σελ. 161.

Και στην κατηγορία αυτή οι άντρες κυριαρχούν όπως φαίνεται και στο ακόλουθο γράφημα.



14. Στερεοτυπική συμπεριφοράΣτην κατηγορία αυτή θελήσαμε να διερευνήσουμε αν τα εγχειρίδια αντικατοπτρίζουν και διαιωνίζουν τις στερεότυπες κοινωνικές αντιλήψεις για τα διαφορετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας των φύλων.

Αναφορές:«Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος, Γ΄ ΤάξηΟ γυναικείος λόγος στα ανθολογούμενα κείμενα είναι αντίστοιχος της κοινωνικής, της κυριαρχούμενης δηλαδή θέσης της γυναίκας, η οποία όπως αναφέρθηκε και παραπάνω δεν έχει δικό της όνομα, λέγεται «Σιούλαινα» ή «Μηχαλιέσσα», ή «γυναίκες των αξιωματικών». Έτσι η γυναίκα ή θα είναι απούσα, ή θα είναι συνήθως το βουβό πρόσωπο της αφήγησης είτε δε θα τολμά να αρθρώσει λόγο. Παραδείγματα:

σελ. 164 Η Αριάγνη σήκωσε τους ώμους αλλά δεν είπε τίποτα. σελ. 167. Η Αριάγνη τον κοιτούσε μα τα μαύρα μάτια της και δεν έλεγε τίποτα. Μάτια που σε κοιτούνε και δε σαλεύουνε. Μάτια που μαλώνουνε. (ακολουθεί ένας συγκλονιστικός εσωτερικός μονόλογος 4 σελίδων)σελ. 187. Η γυναίκα σήκωσε μια φορά τα μάτια της και κοίταξε. Μήτε λύπη, μήτε παράπονο, μήτε θυμός δεν ήτανε μέσα – τα μάτια της τον παρακαλούσανε να σωπάσει. (Ο Σιούλας ο Ταμπάκος)σελ. 237: Να δείτε τον Παύλο πώς τρώει την Ανθούλα με τα μάτια.σελ. 299 Οι γυναίκες των αξιωματικών νιαουρίζανε στα σαλόνια των ξενοδοχείων (Νίκος Κάσδαγλης, Σοροκάδα)

15. Θετικά στοιχεία του βιβλίου για την καταπολέμηση του σεξισμού

«Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Τεύχος, Γ΄ ΤάξηΣτη σελίδα 179 και στις ερωτήσεις που τίθενται για την ερμηνεία

ενός κειμένου γραμμένου από τη Διδώ Σωτηρίου διαβάζουμε: «Το απόσπασμα συγκεντρώνει βασικές αρετές πεζογραφήματος που γράφτηκε από γυναίκα: γνώση των πραγμάτων που αναφέρονται στο γυναικείο βίο, πειστική απόδοση της ψυχολογίας και της συμπεριφοράς του φύλου, ευαισθησία και μια διάθεση επιείκειας και κατανόησης. Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω παρατήρηση με παραδείγματα μέσα από το κείμενο.»

σελίδα 239, ερώτηση κατανόησης του κειμένου: Πώς συμμετέχουν στην αντίσταση οι κοπέλες του διηγήματος;

«Νεοελληνική Λογοτεχνία» Γ΄ Τάξης Θεωρητικής Κατεύθυνσηςσελίδα 50: Ο ποιητής Γιώργης Παυλόπουλος αφιερώνει το ποίημα

του στην Ισμήνη και στον Στέλιο Τριάντη, αντιστρέφει δηλαδή τη συνήθη σειρά του αρσενικού και θηλυκού.

σελίδα 154: Στο διήγημα του Βιζυηνού «Το αμάρτημα της μητρός μου», οι μαθήτριες και οι μαθητές καλούνται να απαντήσουν στο ερώτημα: Σε ποια σημεία του διηγήματος διακρίνετε την κοινωνική καταπίεση που υφίσταται η γυναίκα του περασμένου αιώνα και πώς αντιμετωπίζει η Δεσποινιώ η Μηχαλέσια αυτή την πραγματικότητα;


20


16. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

16.1. Συμπεράσματα Από την ανάλυση των εγχειριδίων συνάγονται τα εξής συμπεράσματα:

i. Μέσα στα σχολικά εγχειρίδια είναι διάχυτος ο γλωσσικός σεξισμός σε βάρος των γυναικών.

ii. Στο χώρο της οικογένειας, η οποία κατά κανόνα παρουσιάζεται με τη διγονεϊκή – πυρηνική της μορφή, η γυναίκα εμφανίζεται να ασχολείται με τις δουλειές του νοικοκυριού και να περιποιείται και να φροντίζει το σύζυγο και τα παιδιά της. Αναγκάζεται να εργαστεί και εκτός σπιτιού μόνο όταν το επιβάλλουν οι συνθήκες. Είναι λοιπόν περιορισμένη ως επί το πλείστον στο χώρο του σπιτιού. Ως αρχηγός της οικογένειας παρουσιάζεται ο άνδρας, ο οποίος ως σύζυγος και ως πατέρας λαμβάνει τις αποφάσεις για τα σοβαρά ζητήματα, συμβουλεύει τα παιδιά του και τα τιμωρεί, όταν αυτά δείχνουν ανυπακοή.

iii. Όσον αφορά το χώρο της εργασίας, όπως αυτός προβάλλεται μέσα στα εγχειρίδια, κυριαρχείται από άνδρες, οι οποίοι ασκούν μια ευρεία γκάμα επαγγελμάτων, τα περισσότερα από τα οποία είναι υψηλού κύρους. Αντίθετα οι γυναίκες, όταν παρουσιάζονται ως εργαζόμενες, ασκούν παραδοσιακά «γυναικεία» επαγγέλματα, όπως αυτά της δασκάλας και της καθηγήτριας.

iv. Τέλος, στα σχολικά εγχειρίδια υπάρχει η τάση να αποδίδονται στα δύο φύλα χαρακτηριστικά προσωπικότητας που προσιδιάζουν παραδοσιακά σε κάθε φύλο. Έτσι τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στις γυναίκες είναι η ευαισθησία, ο συναισθηματισμός και η ομορφιά, ενώ τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά των ανδρών είναι η γενναιότητα, η λεβεντιά, η ανδρεία, η τόλμη και η δύναμη.

16.2. ΠροτάσειςΤα εγχειρίδια που μελετήθηκαν είναι σχετικά πρόσφατα, όμως ο τρόπος παρουσίασης της κοινωνικής πραγματικότητας, και ειδικότερα της θέσης της γυναίκας μέσα σε αυτή, κάθε άλλο παρά αντικατοπτρίζει τα καθημερινά βιώματα των μαθητών/τριών καθώς και των εκπαιδευτικών. Γι’ αυτό και οι συγγραφείς των εγχειριδίων θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στην επιλογή του υλικού που προορίζεται για τους αυριανούς πολίτες. Οι σύγχρονοι συγγραφείς σχολικών εγχειριδίων δεν πρέπει να παρουσιάζουν τη γυναίκα στερεοτυπικά. Αντίθετα οφείλουν να παρουσιάσουν τη γυναίκα εκτός από το χώρο της οικογένειας και στο χώρο της εργασίας, δηλαδή στη βιομηχανία, στη δημόσια διοίκηση, στην ανώτατη εκπαίδευση και σε ποικίλους άλλους επαγγελματικούς χώρους όπου οι γυναίκες διαπρέπουν.

Όσον αφορά την εξάλειψη του σεξισμού στη γλώσσα, η γενικευμένη χρήση του αρσενικού γένους για να δηλώσει και τα δύο γένη τόσο στα ουσιαστικά όσο και στα επίθετα και τις αντωνυμίες θα πρέπει να δώσει τη θέση της στην παράλληλη χρήση θηλυκών και αρσενικών τύπων: ο ακροατής/η ακροάτρια, ο μαθητής/η μαθήτρια, ο φίλος/η φίλη, ο συμμαθητής/η συμμαθήτρια, ο/η εκπαιδευτικός, ο/η συγγραφέας κ.λ.π.



Επιπλέον για την εξάλειψη σημασιολογικών στερεοτύπων πρέπει να αποφεύγεται η χρήση λέξεων που προσδίδουν αρνητικό σημασιολογικό περιεχόμενο στον όρο ‘γυναίκα’, λόγου χάρη πανούργα, κουτσομπόλα, θύμα.

Οι εκπαιδευτικοί, από την άλλη πλευρά, οφείλουν να είναι ευαισθητοποιημένοι ως προς το θέμα του φύλου και να αποφεύγουν τη χρήση στερεοτύπων μέσα στην τάξη.

Ακόμη κάθε φορά που παρουσιάζονται μέσα στα κείμενα οικογένειες με τη διγονεϊκή – πυρηνική τους μορφή, ο/η εκπαιδευτικός θα πρέπει να ενημερώνει τους μαθητές και τις μαθήτριές του/της για τους διαφορετικούς τρόπους ζωής και τις ποικίλες μορφές οικογένειας, που παρατηρούνται σε διάφορες χώρες του πλανήτη, ούτως ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να συνειδητοποιούν ότι δεν υπάρχουν μόνο διγονεϊκές – πυρηνικές οικογένειες. Η διερεύνηση της έννοιας της οικογένειας με την αποδοχή όλων των διαφορών και των παρεκκλίσεων από το κλασικό πρότυπο διευρύνει τα όρια της ελευθερίας του πολίτη.

Στο μάθημα της Έκφρασης-Έκθεσης θα ήταν καλό ο/η εκπαιδευτικός να προσκομίζει στην τάξη υλικό προς συζήτηση, όπως δοκίμια, άρθρα από τον ημερήσιο ή περιοδικό τύπο, φωτογραφικό υλικό κ.λ.π., σχετικό με τις γυναίκες και την ισότητα των δύο φύλων.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι από τα σχολικά εγχειρίδια απουσιάζουν ή είναι ελάχιστες οι αναφορές σε επώνυμες γυναίκες. Θα ήταν λοιπόν καλό να περιληφθούν στα σχολικά εγχειρίδια των Νέων Ελληνικών περισσότερα κείμενα με ρεαλιστικό και πιο αντιπροσωπευτικό για την εποχή μας περιεχόμενο, όπου θα αναφέρονται επώνυμες γυναίκες. Γενικά, κι όταν ακόμα η απουσία διάσημων γυναικών είναι αισθητή, πρέπει να γίνεται αναφορά σε διάσημες γυναίκες από τους/τις καθηγητές/καθηγήτριες, έτσι ώστε να διαλυθεί η εντύπωση ότι ο κόσμος ανδροκρατείται. Επιπλέον, στα εγχειρίδια Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (τεύχη Α΄, Β΄, Γ΄) και Έκφραση-Έκθεση (τεύχη Α΄, Β΄, Γ΄) η εκπροσώπηση γυναικών συγγραφέων – ποιητριών είναι ισχνότατη. Θα πρέπει λοιπόν να συμπεριληφθούν περισσότερα αποσπάσματα έργων γυναικών συγγραφέων – ποιητριών. Τέλος, λαμβάνοντας υπόψη μας το σημαντικότατο ρόλο που διαδραματίζουν οι εικόνες τόσο στην εκπαιδευτική διαδικασία όσο και στην πρόσληψη της κοινωνικής πραγματικότητας εκ μέρους των μαθητών, ανάλογη πρέπει να είναι και η φροντίδα για μια προσεγμένη εικονογράφηση, που δε θα διαιωνίζει στερεοτυπικές αντιλήψεις αλλά θα προβάλλει εξίσου τα δύο φύλα στα πλαίσια των δραστηριοτήτων και της προσφοράς τους.


22


17. Βιβλιογραφία1. Αθανασιάδου Χ., Πετρίδου Β., “Αναπαραστάσεις γυναικών στα βιβλία της Ιστορίας

και της Κοινωνιολογίας του Λυκείου”, από το “Φύλο και Σχολική Πράξη”, Β. Δεληγιάννη, Σ. Ζιώγου, συλλογή εισηγήσεων, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1997 (σ.365-394).

2. Αθανασίου Λ., “Γλώσσα - Γλωσσική επικοινωνία και διδασκαλία στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση”, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1996.

3. Δεληγιάννη Β., Ζιώγου Σ.(επιμ.), “Εκπαίδευση και Φύλο. Ιστορική διάσταση και σύγχρονος προβληματισμός”, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1999.

4. Κανατσούλη Δ. Μ., “Πρόσωπα Γυναικών σε Παιδικά Λογοτεχνήματα”, Όψεις και Απόψεις, εκδ. Πατάκη, 1999.

5. Καψάλης Γ.Α., Χαραλάμπους Φ.Δ., “Σχολικά Εγχειρίδια” Θεσμική Εξέλιξη και Σύγχρονη Προβληματική, Εκδόσεις Έκφραση, Αθήνα, 1995 (σελ.113-120, 127-132, 144-145, 242-254).

6. Κραβαρίτου Γ., “Φύλο και δίκαιο”, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1996.

7. Μαραγκουδάκη Ε., “Εκπαίδευση και διάκριση των φύλων”, Παιδικά Αναγνώσματα στο Νηπιαγωγείο, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα, 2000 Γ΄ Έκδοση (Α΄1991).

8. Μήτσης Ν., “Διδακτική του γλωσσικού μαθήματος. Από τη γλωσσική θεωρία στη διδακτική πράξη”, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 1996.

9. Μπαμπινιώτης Γ., “Ελληνική γλώσσα. Εγχειρίδιο διδασκαλίας της ελληνικής ως δεύτερης (ξένης) γλώσσας”, 'Ιδρυμα Μελετών Λαμπράκη, Αθήνα, 1993.

10. Μπουρντιέ Πιερ, “Η ανδρική κυριαρχία”, Μετάφραση Π. Γεωργίου κ.α., εκδόσεις Δελφίνι, Αθήνα 1996.

11. Παυλίδου Θ.-Σ., “Γλώσσα -Γένος- Φύλο: Προβλήματα, αναζητήσεις και Ελληνική Γλώσσα” επιμ. Θ.-Σ. Παυλίδου, Εκδ. Παρατηρητής, 2002 (σ.13-76).

12. Stones R “Pour out the cocoa, Janet”: Sexism in children’s books, Schools Council Publication, York, 1983.

13. Τσοκαλίδου Π., “Το φύλο της γλώσσας” οδηγός μη-σεξιστικής γλώσσας για το δημόσιο ελληνικό λόγο, Σύνδεσμος Ελληνίδων Επιστημόνων, Αθήνα, 1996.

14. Φραγκουδάκη Α., “Γλώσσα Λανθάνουσα-3 ή γιατί δεν υπάρχουν βουλεύτριες παρά μόνο χορεύτριες”, στο Δίνη, τ.4, σελ.42-44.

15. Φραγκουδάκη Α., “Γλώσσα και ιδεολογία. Κοινωνιολογική προσέγγιση της ελληνικής γλώσσας”, Οδυσσέας, Αθήνα, 1987.

16. Φρειδερίκου Α., “Η Τζένη πίσω απ’ το τζάμι: Αναπαραστάσεις των Φύλων στα εγχειρίδια Γλωσσικής Διδασκαλίας του Δημοτικού Σχολείου”, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1995.

17. Φρυδάκη Ε., “Η θεωρία της λογοτεχνίας στην πράξη της διδασκαλίας», Κριτική, Αθήνα, 2003.

18. Τριανταφυλλίδης Μ., “Νεοελληνική Γραμματική”, Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλoνίκη 1978.


Φυλλάδιο Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄...

Documents

Transcript of Φυλλάδιο Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄...