Faraɲɔgɔnkanjεkulu Leo Lagrange Porozε ka ɲεsin kalan ma

JAMA KALANNI :

HAMINANKOBA DIɲε KɔNɔ Jama kalanni hakilina ye ɲɔgɔndεmε ani bolodiɲɔgɔnma ye walasa « jεkawaleya ni jεkaɲεnεmaya » bε sabati. Leo Lagrange hakilina jama kalanni na ye taabolo kura ye kalanko la, wa a nafa bε bεε kan ! kalan min don, a bε se ka kε sihakε bεε la ; minnu tε waati-kelen-mɔgɔw ye ani minnu ka seko ni dɔnko tε kelen ye bε se ka ɲɔgɔnfaamu walasa ka ɲεnεmaya kε ɲɔgɔn fε. A ka ɲi, an ka kalanw senfε, an k’an hakili to dusumakasi la diɲεlatigε faamuyabaliya bεna ni minnu ye. O de kama, anw kuntilenna ye ka hakilinafalenfalen ni kumaɲɔgɔnya sabati diɲεlatigε kow kan hadamadenw ni ɲɔgɔn cε. O de kama fana, an bε hadamadenw dεmε u ka furukufurukuwalew sababuw dɔn, furukufurukuwale minnu b’an yεrε dusukun na ani minnu b’an ni hadamaden tɔw cε. DIɲεLATIGε FAAMUYALI YE :

- Ka lafaamuyali kε ani k’a to mɔgɔw ka dɔnniya lakika sɔrɔ ;

- Ka mɔgɔw lafaamuya u k’a dɔn hadamadenya sabatilifura bε sɔrɔ gεlεya bεε la minnu bε sɔrɔ diɲεlatigε kɔnɔ ;

- Ka mɔgɔw dεmε u ka kε kɔlɔsilikεbagaw ye, dɔnniya tε sɔrɔ kɔlɔsili minnu kɔ ;

- Ka to ɲɔgɔnfaamuyabaliya bε baci mɔgɔw ni ɲɔgɔn cε n’u ɲεfɔli ye, ka hakilinafalenfalenw labugun ani ka mɔgɔw dεmε u k’u miiri kosεbε ;

- Ka dɔ bɔ galabutigiw ka galabu la, ka kumabaliw bila kuma na ;

- Ka se ka danfara sigi dɔnniya ani danaya cε ; k’a dɔn ko danaya ka kɔrɔ ni dɔnniya ye.

KA DIɲε FAAMUYA ANI K’A YεLεMA Nin porozε min ɲεsinnen don kalan ma, an bε fεn sugandilen dɔw wajibiya an yεrε kan minnu b’a to an bε diɲε taabolow ani magow jateminε. Nin bεε la, kalan taabolo kura in b’a to an bε don jama jigi kɔrɔ, jamakulu kelen-kelen bεε n’a minεcogo. O la, a kεra filankuru fεn o fεn ye, taabolo naani b’an bolo ka fasodenɲumanya sabati. Olu ye :

- Ka sɔn ka mɔ lamɔcogo la walasa ka se k’i yεrε walanwalan diɲεlatigε senfε

- K’i miiri diɲε minεcogo la

- Ka se k’i yεrε kalan diɲεlatigε kuntaala bεε kɔnɔ

- Ka se k’i bilasira i yεrε ka porozε ani jama ka porozε bilali la senkan. Jama kalanni ye diɲεlatigε waleyalicogoɲuman ye. Kalan taabolo kura in waleyaliminεnw n’a waleyalifεεrεw bε cogo min, bεε kelen-kelen bε se k’i yεrε ɲεnabɔ kasɔrɔ a ma kε ni fadenya ye. Hakilinadi, jεkaɲεnεmaya, jɔyɔrɔfa, kodiyaɲɔgɔnbolo, wasa donni tɔw la, nin bεε ye Leo Lagrange ka cidenjεkuluw hamina ye bagun bεε kan.

  

  

LEO LAGRANGE, FILANKULU Bεε BAARAKεɲɔGɔN

DENMISεNYA WAATI

« SINIɲεSIGI WALEW BOLODALIWAATI ɲUMAN » (An ka jε ka ɲεnεmaya kε ɲɔgɔn fε b’a wajibiya an ka hakilina dɔ bange denmisɛnya waati) Faraɲɔgɔnkanjɛkulu n’a ka cidenw b’a fɛ ka bisimilalikεnε ani waati dɔw dantigε ɲεnεmaya sabatilikoɲuman kama, ɲɔgɔndεmε kama, bolodiɲɔgɔnma kama ani sigiɲɔgɔnya kama. O de kama Léo Lagrange ye lahidu ta ka mansaw dεmɛ u ka kalannibaara la ! An ka faraɲɔgɔnkanjεkulu kuntilennaw ye :

- Ka demmisεnw ka taama-taama sabati an’a ka jateminεw ;

- K’a ŋunankanw lamεn ;

- K’a to a ka sunɔgɔ ;

- K’a to a k’a ɲεnajε

- Ka bololafεndilannenw jir’a la. Nisɔndiya kɔnɔ, faraɲɔgɔnkanjεkulu ka cidenw bε denmisεnw kalan dɔɔnin-dɔɔnin, minεkoɲuman taamasiyεn !

DENMISεNYA YεRε YεRε “HAKILINATADI”

O waati la, denmisεnw bε ɲininkaliw kε u fεmɔgɔw la, minnu ka surun u la ani minnu ka jan u la. O hakilinatadi lakodɔnnen do bεnkansεbεn kɔnɔ min bε denminsεnw ka hakεko kofɔ : “Jama minnu y’u bolonɔ bila bεnkansεbεn na bε denmisεn yamaruya a k’a hakilinataw di a yεrε kunkankow kan k’o sababu kε a sihakε n’a ka faamuyalicogo ye” Sariyasen 12nan. An ka faraɲɔgɔnkanjɔkulu kuntilennaw ye :

- Ka denmisεnw bonya I n’a fɔ sinima-sinima fasodenw ;

- U kana bila fεn na min dabɔra ka mansa lafiya dɔrɔn ;

- K’a to denmisεnw ka diɲε dɔn dɔɔnin-dɔɔnin tulen senfε ;

- U ka jεkaɲεnεmaya faamuya farikoloɲεnεjεw senfε ;

- U ka u yεrε jira seko ni dɔnko walew senfε. Tulonkε de senfε faraɲɔgɔnkanjεkulu ka cidenw bε denmisεnw bilasira. O de kama, u bε tulonkε suguya caman jira denmisεnw na walasa u ka mɔ kεcogo la i n’a fɔ tɔw : NISɔNDIYA

  

  

BALIKUYAWAATI “FILAFILAJεWAATI”

A mana kε yɔrɔ o yɔrɔ ye, denmisεnya labanwaati, denmisεn ka kan k’a nidugɔnnako kε a ka filankuluw kɔnɔ. donni a ɲεnajεkulu la y’a ka hakε dɔ ye ka d’a kan a bε jaabiw sɔrɔ ɲininkaliw la a bε minnu kε a yεrε kan. An ka faraɲɔgɔnkanjεkulu kuntilennaw ye :

- Ka sesɔrɔ hakilina cari i n’a fɔ kalan bolodalen don cogoya min na jεkulu kɔnɔ ;

- Ka walew kε denmisεnya labanjεkulu kɔnɔ minnu ni mɔgɔkɔrɔbaw hakilinataw tε kelen ye ;

- Ka denmisεnw bilasira mɔgɔkɔrɔbayasira kan ;

- Ka denmisεnw kalan kunnafoniko hukumu kɔnɔ ;

- Ka fasodenɲumanya sinsin denmisεnw dusukolo la ;

- Ka se seko ni dɔnko suguya bεε la ;

- Cεmanninw ni musomanninw ka ɲεnεmaya kε ɲɔgɔn fε walasa bεε k’i yεrε dɔn ;

- Ka farikoloɲεnεjεw kε ɲɔgɔn fε walasa bεε ka gosi sariya kelen na ;

- Ka taama-taama i sago la walasa ka dan caman lasago. Denmisεn san 12 fo ka se san 16 ma ka jεkatulonkε bε ye sababu ye Léo Lagrange ka cidenjεkuluw b’a kɔlɔsi k’a fɔ ko denmisεnw bε ka yiriwa, bε ka b’u yεrε la ɲɔgɔ fε. Demisεnya labanwaati sinsinhakilina ye : DANAYA, DANYεRεLA !

KAMALENNIYA WAATI “KA SUGANDILI Kε I YεRε YE DANYεRεLA KɔNɔ”

Kamalenninw ɲεnakow suguya ka ca, nka u bε hakilinata ye kelen ye : ka se k’u ka sogokanw waleya diɲε kɔnɔ, diɲε min bε yεlεma-yεlεma sanga ni waati bεε. An ka faraɲɔgɔnkajεkulu kuntilennaw ye :

- Ka se ka kamalenninw ka taama-taama nɔgɔya ;

- Ka kamalenninw ka nidugɔnnakokε waleyali sabati kasɔrɔ a ma kε ni gεrεntε ye ;

- Ka kamalenninw dεmε ani k’u bilasira u ka walekεta bolodalenw na ;

- Ka kamalenninw dεmε u ka kεrεfεdεnw suguya bεε kɔn ;

- Ka kamalenni kelen-kelen bεε ka fasodenɲumanaya jateminε. Damakεɲεbaliya minnu bε jateminε denmisεnw fε minnu sihakε bε san 16 la fo ka se san 25 ma suguya ka ca, wa a bε dan kari denmisεnw ka danyεrεla la ka ɲεsin siniɲεsigi ma. O de kama, Léo Lagrange ka cidenjεkuluw bε nin fεnw labila denmisεnw ye : baara, siyɔrɔ, kεnεya, seko ni dɔnko. Kamalenyawaati sinsinhakilina ye : POROZεW KA BILASIRALIW !

  

  

BALIKUW “ TONKELENNAWAATI”

Leo Lagrange wasalen don a ka kεwalew la balikuw kεrεfε, wa a sinsinna ye balikuw ka jε ka ɲεnεmaya kε ɲɔgɔn fε. N’an y’an ban tonkelenna ma, an b’an Ŋaniya jira ka ɲεsin jama dεmεni ma. Anw ka laɲini ye ka fɔ jamanaden bεε ye fasoden ye ! Anw ka faraɲɔgɔnkanjεkulu : kuntilennaw ye :

- Ka mɔgɔw to u ka kuma ;

- Ka bεε to a k’a miirinanta waleya ;

- Ka bεε to a ka jε nafa dɔn ;

- Ka faraɲɔgɔnkan ɲεɲini halisa ;

- Ka damakεɲε sabati hadamadenya waleyali hukumu kɔnɔ ni baaradegekalan sigili ye senkan.

Leo Lagrange ka cidenjεkuluw bε balikuw dεmε u ka haminakow, layiniw ani baaradegekalan waleyali la. O de kama balikuyawaati sinsinhakilina ye bεε b’I ka Fasodenɲumanya waleya i yεrε ye, nka tɔw ka dεmε kɔnɔ.

KɔRɔBALENW “KA TɔW KALAN DON Dɔ, KA KALAN KƐ WAATI Bεε”

Sihakε fɔli faamuyali hukumu kɔnɔ, si kɔrɔbayali fɔli, o ye ka kuma ɲεnεmaya tεmεsiraw kan, tεmεsiraw suguya bεε. Ka kuma si kɔrɔbayali kan, o ye ka fasoden jɔyɔrɔ jateminε sigida la. O ye ka fεεrεw tigε walasa jε ka sabati ɲεnεmaya waleyali hukumu kɔnɔ, o ye ka danbe ani lafiya ɲini. Anw ka faraɲɔgɔnkanjεkulu kuntilennaw ye :

- Ka kɔrɔbalenw to u k’u ka faamuyalicogo sinsin halisa ;

- K’a to u k’u ka kεlenkɔrɔw falenfalen ;

- Ka jaabi di u ka kalanko hami kan ;

- U kana kɛ kɛrɛfɛdɛnaw ye. Jɔyɔrɔbila mɔgɔ wεrε ye ye layini ye min waleyali ka gεlεn. Si kεlen ka waati dɔ sɔrɔ, halisa dɔ ka fara kalan kan. O de kama, Léo Lagrange ka cidenjεkulu ka baaraw ye ka kɔrɔbalenw dεmε u k’u hakili kε kelen ye !

  

  

AN KA ɲεTAA SINSINNEN DON DALILU KUMABA 6 KAN Ka bεε kelen-kelen lakodɔn fasoden ye, si mana kε hakε o hakε ye, o ye ka bεε kelen-kelen ka hakε lakodɔn I n’a fɔ :

- Damakεɲε

- Lafiya

- Badenya

- Jɔyɔrɔfa

- Damakεɲε sariya hukumu kɔnɔ

- Danfara kεli kεnyεrεyekεnε ani forobakεnε cε. Demokarasi ka kan ka ɲεnεmaya ni seko ni dɔnko ani dɔnniyaw dondon ɲɔgɔn na. O de kama, Léo Lagrange ka wale bε fan bεε walasa yεlεma ka don diɲε kɔnɔ. A bε ɲɔgɔnkunbɛnw sabati ani k’u labugun ka d’a kan a ka jate la wale suguya caman bε jama fara ɲɔgɔn kan ɲɛnɛmaya kɔnɔ. Fasoden kelen-kelen ka layini tε a ka latigε a ma ko jɔyɔrɔ dɔ b’a la wa ? WALE 4 MINNU Bε Cε NI MUSO KOFɔ ɲɔGɔN Fε JεKABAARA ANI KALAN HUKUMU KɔNɔ YE ANW SINSINHAKILINA AN’ANW KA KALAN TAABOLOW YE

- Cε ni muso ka hadamadenya sabatili ɲɔgɔn fε : walasa ka damakεɲεbaliya kεlε, ale min bε ka caya, a bɛ ka kε kεrεfεdεn sababu ye ; damakεɲε bε ka lagosi ale min ye hadamadenya sinsinbere ye.

- Cε ni muso ka hadamadenya seko ni dɔnko hukumu kɔnɔ : n’a ma ɲε ko cε ni muso kεra sigida kelen mɔgɔw ye, a wajibiyalen don o tuma k’a fɔ min b’a kelen na ka jɔyɔrɔ sɔrɔ sigida kɔnɔ, diɲε dondonnen don ɲɔgɔn na.

- Cε ni muso damakεɲε hukumu kɔnɔ : cε walima muso, si man kan ka mada si ye, dantεmεwale ani kεrεfεdεn man kan ka ta ka ɲεsin a si kelen ma.

- Filankulu ka gεrεɲɔgɔnna : dɔnniya dili filankuru wεrεw ma bε ɲini ka dabila k’o sababu kε natabaya ye dɔnniya falenfalen hukumu kɔnɔ.

Ni ban kεra nin wale naani ninnu na, o ye ban kεli ye wale suguya caman na. Leo Lagrange ka wale forobayara k’o sababu kε diɲε kɔnɔ bin-bin in na, kow dondonnen don ɲɔgɔn kɔnɔ. Politikiko man kan k’a to walew bε bila senkan diɲε kɔnɔ, walima fεntigiw ka ɲuman kε ka ɲεsin faantanw ma, jɔnyafεεrε kura sigili walima lamini lakananifεεrε tigεli. Ayi, faraɲɔgɔnkanjεkulu in bε ka cogo diɲε kɔnɔ dɔɔnin-dɔɔnin k’o sababu kε a ka ɲɛtaako hami ye. A bε ka walew kε k’o sababu kε a seko ye, a ka kεlenkɔrɔw ye, a ka faamuyali min bε yɔrɔ tɔw la. O de kama, Léo Lagrange ka cidenjεkulu haminanko dɔ ye tubabujamanaw kana dan kari seko ni dɔnko ani danbe kɔrɔ dɔw la, olu minnu bε kɔrɔ di hadamadenyawalew ma sigidaw la, u bε sira banban filankuluw ni ɲɔgɔn cε, sɔrɔw bε tila u tilacogo la, bolodiɲɔgɔnma du kɔnɔ, lamini lakanani, kungo tɔpɔtɔli. Walasa ka kisi tubabu jamanaw ka taabolo kura juguw ma, diɲε ka kan ka dɔnsen kura ta. Jɔyɔrɔba ani nafaba ka kan ka sɔrɔ jama kalanni na. Léo Lagrange ka faraɲɔgɔnkanjεkuluw ye taabolo kura ta jama kalanni na walasa k’a ɲεyεlεn.

 

  

Anw ka layini ye ka se dɔ di fasoden kelen-kelen ma, a kεra cε ye walima a kεra muso ye, a kεra a sihakε ye, a ka seko n’a ka dɔnko ye an’a ka diinε ye walasa a ka se k’I jɔyɔrɔ fa diɲε in kɔnɔ n’a bε yεlεma-yεlεma don o don.