ί ί " ' β

•., ... Α<(({

* Μ "Η

ζΓ, ' Μ

Ο ιη -τ Μ > Μ > - ι - χ

£ ^ Ο . Χ V Μ

ρ 1 ο α > :

·«> " Ι * μ > ο >-. > η 13

Ο ο •υ. > £ χ ιη Η Μ "Ί £

Μ $ £ % Ο

• 4 ,

# χ χ

9, Γη ! μ ϊ ρ» •

£ > : "

ϊ» Μ

Ι5ΒΝ 960-451-005-3

9"78960ν '5 10054

- ·>.; ι·.: τ; ,·- ·' β ι

τις εργασίες μας: Ο νόμος των εργασιακών δαπανών, Στον αγώνα για την εκβιομηχάνιση, Η οικονομική θεωρία της δεξιάς παρέκκλι-σης κ.ά.). Είναι απόλυτα κατανοητό ποιον ωφελεί ο εξευτελισμός της κριτικής μας στη δεξιά οπορτουνιστική θεωρία.

Οι μηχανικιστές, που πρόσφατα ακόμα διά στόματος του Κον (βλ. τη βιβλιοκριτική του στις 29 Απρίλη 1928) ήταν ανοιχτά αλληλέγ-γυοι με τον αναθεωρητή Σαμπς, που επαναλαμβάνουν κατά λέξη στις περισσότερες περιπτώσεις τον Καζάνοφ, τον Ντασκόφσκι κ.ά., σήμερα προσπαθούν να βρουν για μας μια «απόλυτα ταιριαστή θέ-ση» στις γραμμές των τελευταίων. Αυτή η ανεκδοτολογική προ-σπάθεια μαρτυρά μόνο την πλήρη έλλειψη αρχών των χρεοκοπη-μένων.

Τέλος, οι συγγραφείς της επιστολής προσπαθούν να σπεκου-λάρουν πάνω στο ότι το 1926, στο περιοδικό Ποντ ζνάμενιεμ μαρ-ξίζμα (Κάτω από το λάβαρο του μαρξισμού, -σ.τ.μ.) είχε δημοσιευ-τεί μια βιβλιοκριτική του Ν. Σαργκίν με κριτική σε μια σειρά θέσεις του πρώτου μας βιβλίου Σοβιετική οικονομία (1926), το οποίο δε στε-ρούνταν, εννοείται, μιας σειράς ελαττωμάτων, που διορθώθηκαν στις κατοπινές μας εργασίες. Ωστόσο ακόμη και αυτή η βιβλιοκριτι-κή τελείωνε με τις λέξεις: «Αυτή η εργασία, αναμφίβολα, θα παίξει το δικό της θετικό ρόλο στην επεξεργασία της θεωρίας της σοβιε-τικής οικονομίας και ως τέτοια πρέπει να τη χαιρετίσουμε.» Εκτός αυτού, η απάντησή μας τότε στο βιβλιοκριτικό δε συνάντησε κά-ποιες διαφωνίες αρχών στη σύνταξη, ωστόσο όμως δε δημοσιεύ-τηκε στο περιοδικό εξαιτίας υπερβολικά έντονου ύφους. Εύκολα κα-ταλαβαίνει κανείς κατά πόσο είναι βάσιμη η δίχως αρχές προσπά-θεια των μηχανικιστών να κεφαλαιοποιήσουν σήμερα πάνω σε αυ-τή την υπόθεση, παρουσιάζοντας αυτό το ασήμαντο επεισόδιο με τρόπο, ώστε να δημιουργείται η εντύπωση ότι δήθεν το περιοδικό Ποντ ζνάμενιεμ μαρξίζμα χαρακτήρισε τη θεώρηση των Λεόντιεφ και Χμελνίτσκαγια σαν μηχανιστική.

I

Α. Λεόντιεφ και Ε. Χμελνίτσκαγια

Μπολσεβίκ, 2,1930

Β. ΜΙΛΙΟΥΤΙΝ, Μ. ΜΠΟΡΙΛΙΝ

Για τις διαφωνίες στην πολιτική οικονομία1

Οι επαναστατικές διαδικασίες της κοινωνικής και τεχνικής ανα-διάρθρωσης, που προχωρούν στο βάθος και το πλάτος όλων των πλευρών της κοινωνικής ζωής, οι ορμητικοί ρυθμοί της κολεκτιβο-ποίησης, η σοσιαλιστική άμιλλα, όλη αυτή η διαδικασία δημιουργίας του νέου κοινωνικού σχηματισμού αναδεικνύει στο κάθε βήμα νέα προβλήματα, ν έ α κρίσιμα ζητήματα, η ορθή επίλυση των οποίων απαιτεί βαθιά θεωρητική εργασία.

Εν τω μεταξύ πουθενά δεν παρατηρείται μια τέτοια σοβαρή υστέ-ρηση από τους ρυθμούς της ζωής, όπως στον τομέα της θεωρητι-κής εργασίας στα ζητήματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και του σύγχρονου ιμπεριαλισμού. Και αυτό ακριβώς τότε, που η θεωρία, στηριζόμενη στην πρακτική, είναι υποχρεωμένη να προπορεύεται από αυτήν, χαράζοντας νέους δρόμους, αποκαλύπτοντας νέες δυ-νατότητες, παρέχοντας σαφείς μαρξιστικολενινιστικές γενικεύσεις. Ο σ. Στάλιν, μιλώντας στην Πανενωσιακή Συνδιάσκεψη των μαρξι-στών εργαζομένων στην αγροτική οικονομία, υπόδειξε σωστά και έγκαιρα μια σειρά ζητημάτων, στα οποία οι θεωρητικοί της αγροτι-κής οικονομίας καθυστερούν από την πραγματικότητα. Οι υποδεί-ξεις του σ. Στάλιν δεν αφορούν μόνο τα προβλήματα της αγροτικής οικονομίας, αλλά και όλους τους άλλους τομείς της οικονομίας και του πολιτισμού μας.

Είναι απαραίτητο σε σημαντικά μεγαλύτερο βαθμό, από ότι μέ-χρι τώρα να ασχοληθούμε με τη θεωρητική μελέτη των διαδικασιών ανάπτυξης της χώρας μας. Η ΕΣΣΔ προχωρά προς την ολοκλήρω-ση της μεταβατικής περιόδου και πλησιάζει την οικοδόμηση της σο-σιαλιστικής κοινωνίας σε ορατό διάστημα, παρά τον πανικό που σπέρνουν οι δεξιοί οπορτουνιστές. Η πρακτική μας ξεσκεπάζει την ακόμα ζωντανή στα μικροαστικά στρώματα τροτσκιστική θεωρία για

1. Βλ. τη σημείωση της σύνταξης στο τέλος του κειμένου.

— 491 —

την απουσία στη χώρα μας πηγών και δυνάμεων για την οικοδόμη-ση του σοσιαλισμού. Η σχεδιοποιητική μας δουλειά υπερβαίνει τα όρια του πεντάχρονου πλάνου και στην ημερήσια διάταξη αναδει-κνύεται η επεξεργασία ενός γενικού σχεδίου - του σχεδίου οικο-δόμησης του σοσιαλισμού. Λόγω της επικείμενης εργασίας πάνω στο γενικό σχέδιο τίθεται σειρά προβλημάτων, που απαιτούν βαθιά θεωρητική επεξεργασία. Είναι αναγκαίο να αντιληφθούμε εκείνες τις νέες κοινωνικές σχέσεις, οι οποίες πρέπει να διαμορφωθούν στη διαδικασία πραγματοποίησης αυτού του σχεδίου. Οφείλουμε να συ-νειδητοποιήσουμε και να αντιληφθούμε θεωρητικά το χαρακτήρα των νέων σχέσεων παραγωγής. Το ζήτημα της αλληλοσχέσης με-ταξύ των παραγωγικών δυνάμεων και των σχέσεων παραγωγής αναφύεται σε νέο φως.

Το γενικό σχέδιο απαιτεί για την πραγματοποίησή του τη μελέ-τη των ξεχωριστών σταδίων και το φωτισμό των συγκεκριμένων δρόμων της ανάπτυξής μας προς το σοσιαλισμό. Πώς θα προχωρούν οι διαδικασίες της νέας οργάνωσης της εργασίας, της αναδιάρ-θρωσης της τεχνικής, της ανάπτυξης των νέων ταξικών σχέσεων, της αλλαγής των μορφών της οικονομίας σε συνθήκες σύνθετης κο-λεκτιβοποίησης; Ποιος είναι ο ρόλος των σοβχόζ και των κολχόζ στις νέες συνθήκες; Πώς θα αλλάζε ι ο ρόλος και η σημασία των επι-χειρήσεων του συνεπούς σοσιαλιστικού τύπου στην οικονομία μας; Πώς τροποποιείται η σημασία της χρηματικής μορφής και αναδιαρ-θρώνεται το πιστωτικό σύστημα; Πώς μαζί με τις αγοραίες σχέσεις θα απονεκρώνεται και η χρηματική μορφή; Πώς τροποποιείται η δο-μή της κατανάλωσης; Πώς θα εξελίσσεται η άρση της αντίθεσης με-ταξύ πόλης και χωριού και ιδιαίτερα η κατάργηση της «ψαλίδας»; Πώς θα λυθεί το πρόβλημα των σοσιαλιστικών πόλεων; Πώς πρέπει να διαμορφώνονται οι οικονομικές μας σχέσεις με τον καπιταλιστι-κό κόσμο σε συνθήκες αυξανόμενης οικονομικής ανεξαρτησίας της ΕΣΣΔ; Ποιοι είναι οι νόμοι της διευρυμένης αναπαραγωγής σε συν-θήκες μεταβατικής οικονομίας και κίνησης προς τον κομμουνισμό;

Τα ερωτήματα που αναφέρονται και μια ολόκληρη σειρά άλλων ζητούν επιτακτικά απάντηση και έχουν ανάγκη από βαθιά θεωρητι-κή επεξεργασία. Παρά τις σύγχρονες απαιτήσεις της ζωής η δίχρο-νη συζήτηση για τα ζητήματα της πολιτικής οικονομίας, που εμβά-θυνε τη διατύπωση σειράς σημαντικότατων ζητημάτων και αποκά-

— 492 —

λυψε τις μηχανιστικές και ιδεαλιστικές τάσεις στην πολιτική οικο-νομία, απέσπασε έναν τεράστιο αριθμό εξειδικευμένων κομματικών δυνάμεων από τα ζωτικά θεωρητικά προβλήματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Παρόλη τη σημασία της επεξεργασίας των γενικών μεθοδολογικών προβλημάτων της πολιτικής οικονρμίας, πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι η κάθε αρετή, συνεχιζόμενη πέρα από ένα συ-γκεκριμένο όριο, μετατρέπεται στην αντίθεσή της.

Η συζήτηση παρουσίασε την τάση να κλειστεί στα όρια της απο-κλειστικά αφηρημένης θεωρίας και γενικής μεθοδολογίας, μη προ-σεγγίζοντας στα σοβαρά τα άκρως σύνθετα ζητήματα της σοσιαλι-στικής οικοδόμησης, όπου η οξε ία διαπάλη των ταξικών συμφερό-ντων κάνει τη θεωρητική έρευνα ιδιαίτερα δύσκολη και πολιτικά σο-βαρή. Ακόμα περισσότερο, ανάμεσα σε μερικούς οικονομολόγους ενίοτε παρατηρείται μια περιφρονητική σχέση προς τα προβλήμα-τα της σοσιαλιστικής οικονομίας, σαν «χαμηλής» εμπειρίας, σαν προβλήματα στενού πρακτικισμού. Δεν παίρνουν υπόψη ότι εδώ εί-ναι που ανοίγεται ευρύ πεδίο για δημιουργία στον τομέα της θεω-ρίας.

Χαρακτηριστική ένδειξη της απόσπασης της συζήτησης από τα επίκαιρα πολιτικά και οικονομικά προβλήματα της σοσιαλιστικής οι-κοδόμησης είναι το γεγονός ότι η συζήτηση πέρασε δίπλα (δεν έδω-σε προσοχή, σ.τ.μ.) από μια τέτοια διαστρέβλωση των θεωρητικών βάσεων του μαρξισμού-λενινισμού, όπως ο τροτσιασμός.

Τη στιγμή που ο τροτσκισμός αποκαλύφθηκε πλήρως και εντε-λώς, ως μια από τις μορφές της μικροαστικής επιρροής στο προλε-ταριάτο, τη στιγμή που ο τροτσκισμός, περνώντας όλα τα όρια, με-τατράπηκε σε αντεπαναστατική μικροαστική τυχάρπαστη ομαδού-λα, τη στιγμή που το κόμμα του Λένιν κατάφερε στον τροτσκισμό συντριπτικό χτύπημα, οι αντιμαχόμενες πλευρές δεν έδωσαν προ-σοχή στην περαιτέρω κριτική των θεωρητικών βάσεων αυτής της μορφής διαστρέβλωσης της διδασκαλίας των Μαρξ - Λένιν.

Η συζήτηση δεν ξεσκέπαζε και δεν αποκάλυπτε την αντιδιαλε-κτική, αντιμαρξιστική ουσία του τροτσκισμού με τη χαρακτηριστική για τον τελευταίο μη κατανόηση των νόμων της ταξικής πάλης και τη συνδεόμενη με αυτήν αντιλενινιστική αντίληψη για τη σχέση της εργατικής τάξης προς την αγροτιά, με την αντιμαρξιστική αντίληψή του της ουσίας της δικτατορίας του προλεταριάτου, των βασικών

χαρακτηριστικών γνωρισμάτων του ιμπεριαλισμού, του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης του καπιταλισμού, την ιμπεριαλιστική επο-χή και της δυνατότητας, που προκύπτει από εδώ, νικηφόρας οικο-δόμησης του σοσιαλισμού στη χώρα μας.

Για ένα λενινιστή πόσο μάλλον είναι αδύνατη η αγνόηση του κα-θήκοντος της αποκάλυψης των αντιδιαλεκτικών, μη μαρξιστικών βά-σεων της τροτσκιστικής ιδεολογίας, το ότι υποτροπές τις τελευταί-ας έχουν θέση και σήμερα, παρά το γεγονός ότι το διανυόμενο στά-διο της ανάπτυξής μας επιδεικνύει καταφανώς την πλήρη χρεοκο-πία του τροτσκισμού.

Τα καθήκοντα για την αποκάλυψη της αντιδ'ίαλεκτικής θεωρίας του Μπουχάριν δεν αίρουν σε καμία περίπτωση την αναγκαιότητα της αποφασιστικής και βαθιάς αποκάλυψης των βασικών θεωρητι-κών και μεθοδολογικών θέσεων του τροτσκισμού με στόχο την αντί-δραση στη διείσδυσή του με την οποιαδήποτε μορφή στις γραμμές της εργατικής τάξης.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σωστή επίλυση των μεθοδολογι-κών προβλημάτων που τέθηκαν στη συζήτηση είναι αναντίρρητα αναγκαία για τη δημιουργική συλλογική δουλειά των κομμουνιστών οικονομολόγων στα ζητήματα της θεωρίας της σοβιετικής οικονο-μίας και του σύγχρονου ιμπεριαλισμού. Όμως δεν πρέπει να ξεχνά-με ότι μόνο στη βάση των εργασιών πάνω σε αυτόν τον κύκλο προ-βλημάτων η μέθοδος του διαλεκτικού υλισμού μπορεί να εμπλουτι-στεί και να αναπτυχθεί παραπέρα. Δυστυχώς, η συζήτηση που διε-ξάγεται στη θεωρητική οικονομία πάσχει από λήθη αυτής της αδιαμ-φισβήτητης θέσης. Έτσι οι μακροσκελείς συλλογισμοί για τη μέθο-δο μένουν στείροι. Ξεκομμένοι από την πραγματικότητα, μετατρέ-πονται σε κοινοτοπία, εκφυλίζονται σε σχολαστικισμό. Αυτή η «μέ-θοδος» παύει να είναι αντανάκλαση της αντικειμενικής νομοτέλει-ας της ανάπτυξης. Από αυτήν την άποψη είναι επιτακτικά αναγκαίο οι δυνάμεις των οικονομολόγων κομμουνιστών να στραφούν στην επεξεργασία επίκαιρων θεωρητικών ζητημάτων της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Αυτό είναι πόσο μάλλον απαραίτητο, επειδή σε αυ-τόν τον τομέα είναι ισχυρές μέχρι τώρα εχθρικές προς την υπόθε-ση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης αστικές και μικροαστικές θεω-ρίες.

Τα ουσιαστικά λάθη, που έγιναν σε αυτήν τη συζήτηση, απέκτη-

— 494 —

σαν ακόμα περισσότερο επικίνδυνο χαρακτήρα, επειδή στις σύγ-χρονες συνθήκες τα λάθη στη μέθοδο ιδιαίτερα γρήγορα μετεξε -λίσσονται σε εσφαλμένες θέσεις, που οδηγούν σε κάθε είδους οπορτουνιστικές διαστρεβλώσεις της πολιτικής γραμμής του κόμ-ματος.

Παλεύοντας αποφασιστικά με την αναθεώρηση της μαρξιστικο-λενινιστικής θεωρίας, πρέπει να έχουμε υπόψη ότι την εποχή της δικτατορίας του προλεταριάτου οι τοποθετήσεις εναντίον του μαρ-ξισμού πολύ συχνά παίρνουν τη μορφή της «νέας κατανόησης» και ερμηνείας της θεωρίας των Μαρξ-Λένιν. Ο ανοιχτός ρεβιζιονισμός και η προσκόλληση στην αστική επιστήμη με τον τρόπο του Μπέρ-νστάίν και Σια σε συνθήκες δικτατορίας του προλεταριάτου δεν έχε ι πιθανότητες επιτυχίας. Η κυριαρχία του μαρξισμού στις κοινωνικές επιστήμες αναγκάζει τις ρεβιζιονιστικές τοποθετήσεις να φορούν το ένδυμα της ορθοδοξίας. Η αστική και μικροαστική, ιδιαίτερα η σο-σιαλδημοκρατική, ιδεολογία εμφανίζεται στη χώρα μας και εισδύει από τη Δύση πολύ συχνά υπό το περίβλημα μαρξιστικών φράσεων. Όσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος διείσδυσης ρεβιζιονιστικών από-ψεων στο περιβάλλον των κομμουνιστών τόσο μεγαλύτερη είναι η αναγκαιότητα ακριβούς, σαφούς, ασυμβίβαστης γραμμής των λενι-νιστών, συσπειρωμένης πάλης των κομμουνιστών με όλες τις δια-στρεβλώσεις της θεωρίας και της μεθόδου των Μαρξ - Λένιν.

Είναι απαραίτητο να μη μας ξ ε φ ε ύ γ ε ι ούτε για ένα λεπτό «ότι χωρίς ασυμβίβαστη πάλη με τις αστικές θεωρίες στη βάση της μαρ-ξιστικολενινιστικής θεωρίας είναι αδύνατο να πετύχουμε την ολο-κληρωτική νίκη επί των ταξικών εχθρών» (Στάλιν).

Η θνήσκουσα τάξη, τα καπιταλιστικά στοιχεία στη χώρα μας αντιστέκονται με όλα τα μέτρα και τρόπους πολιτικού, οικονομικού και ιδεολογικού χαρακτήρα. Στον τομέα της οικονομικής θεωρίας αυτό εκφράζεται συγκεκριμένα στο ότι οι αστικές ανομοιογενείς μενσεβίκικες αντιλήψεις για τους νόμους της οικονομικής ανάπτυ-ξης στον καπιταλισμό στερεότυπα και ταυτόχρονα σε συγκαλυμ-μένη με σοβιετική φρασεολογία μορφή μεταφέρονται στις συνθή-κες της μεταβατικής οικονομίας και τίθενται ως θεμέλιο συγκεκρι-μένων προγραμμάτων πρακτικών δραστηριοτήτων (Κοντράτιεφ, Γκρόμαν, Μπαζάροφ κ.ά). Η στροφή προς την εξάλειψη των «θυ-λάκων ως τάξης απαιτεί το αποφασιστικό ξεπέρασμα και αυτών των

υπολειμμάτων των παλιών αντιλήψεων και Θεωριών, που αποτελούν το ιδεολογικό προκάλυμμα των καπιταλιστικών στοιχείων στη χώ-ρα.

Μόνο η συνεπής εφαρμογή του διαλεκτικού υλισμού μπορεί να εξασφαλίσει σταθερή επιστημονική βάση για την πρακτική δραστη-ριότητα του λενινιστικού κόμματος.

Τις τελευταίες δεκαετίες η αστική επιστήμη, επιτιθέμενη στον μαρξισμό, περιέγραφε τη μέθοδο του Μαρξ σαν διττή. Αυτήν τη «διτ-τότηια» οι «κριτικοί» την έβλεπαν σε μια φανταστική συνένωση των αντίθετων νατουραλιστικών και«κοινωνιολογικών» τάσεων στο σύ-στημα του Μαρξ. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της αστικής κριτικής εί-ναι εδώ η ταύτιση του υλικού με το εμπράγματο, του κοινωνικού με το ιδεατό (Στρούβε, Πέτρι, φιν-Ενοτάιεβσκι κ.ά). Ακριβώς σε αυτήν τη βάση οι αστοί επιστήμονες ανακηρύσσουν την κοινωνική ζωή βα-σίλειο της ελεύθερης βούλησης και της «τελεολογίας».

Στην πάλη με τον υποκειμενισμό των ναρόντνικων ο Λένιν έδει-ξε ότι η κοινωνική ανάπτυξη είναι υποταγμένη στην αντικειμενική νομοτέλεια, που ανοίγει το δρόμο της μέσα από τις συνειδητές πρά-ξεις των ανθρώπων. Ο Μαρξ και ο Λένιν έβλεπαν την ανάπτυξη του κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού ως «φυσικοϊστορική διαδικα-σία» 1. Όμως η αναγκαιότητα και η νομοτέλεια της κοινωνικής ανά-πτυξης είναι, κατά τον Μαρξ και τον Λένιν, αναγκαιότητα της δρά-σης των ανθρώπων, των κοινωνικών τάξεων. Ο διαλεκτικός υλιστής σε αντίθεση από τον «αντικειμενιστή» και το χυδαίο υλιστή «δεν πε-ριορίζεται στην υπόδειξη της αναγκαιότητας της διαδικασίας, αλλά ξεκαθαρίζει ποιος ακριβώς κοινωνικοοικονομικός σχηματισμός δί-νει περιεχόμενο σε αυτήν τη διαδικασία, ποια ακριβώς τάξη καθο-ρίζει αυτήν την αναγκαιότητα2. Ο υλισμός «εμπεριέχει... την κομ-ματικότητα, υποχρεώνοντας κατά την κάθε εκτίμηση ενός γεγονό-τος ευθέως και ανοιχτά να έχεις την άποψη μιας συγκεκριμένης κοι-νωνικής ομάδας».3

Η μη κατανόηση της μεθόδου του διαλεκτικού υλισμού συνδέε-

ι . Β. I. Λένιν, Συλλογή Έργων, τόμ. 1, σελ. 57. 2. Ό.π., σελ. 276. 3. Ό.π.

— 496 —

ται συνήθως με την ελλιπή εκτίμηση ή την άρνηση του ρόλου της επαναστατικής θεωρίας των Μαρξ - Λένιν, ως καθοδήγησης για δρά-ση για την εργατική τάξη. Σε αυτήν τη βάση αναπτύσσονται δυο ει-δών ρεβιζιονιστικές τάσεις. Οι πρώτες ακολουθούν τη γραμμή με-τατροπής του μαρξισμού σε ένα νατουραλιστικό σύστημα, οι άλλες μετατρέπουν τη θεωρία του Μαρξ σε ένα ακίνδυνο «κοινωνιολογι-κό» παιχνίδι εννοιών.

Αλλόκοτα συμπλεκόμενα σε κάποια σημεία, τα δυο αυτά είδη διαστρεβλώσεων του διαλεκτικού υλισμού, αν και όχι στον ίδιο βαθ-μό, εκπροσωπούνται στην πολιτική οικονομία. Οι ρίζες αυτών των ρεβιζιονιστικών ρευμάτων εδράζονται στο φιλοσοφικό αγνωστικι-σμό (Χιουμ, Καντ) και στην «κοινωνιολογική» διαστρέβλωση της με-θόδου του Μαρξ, η οποία ξεκίνησε εδώ και καιρό από την αυστρο-μαρξιστική σχολή και, ιδιαίτερα, τον Χίλφερντινγκ. Η μηχανιστική κατεύθυνση στην πολιτική οικονομία ξεκινά με τον πιο άμεσο τρό-πο από τις νατουραλιστικές - μηχανιστικές απόψεις του Μπογκντά-νοφ.

Μια από τις βάσεις της πολιτικής οικονομίας του Μπογκντάνοφ είναι η μηχανιστική συνένωση των κοινωνικών νόμων με τους νό-μους της φύσης. Ο Μπογκντάνοφ προσπαθεί να εξαγάγε ι τις κοι-νωνικές αντιθέσεις και την πάλη των τάξεων από τη διατάραξη της ισορροπίας μεταξύ της κοινωνίας και του περιβάλλοντος (το «ενερ-γειακό ισοζύγιο» του Μπογκντάνοφ). Έχοντας υιοθετηθεί πλήρως από το σ. Μπουχάριν στη δική του Θεωρία του ιστορικού υλισμού η «θεωρία του ενεργειακού ισοζυγίου» είχε μια ορισμένη διάδοση στην πολιτική οικονομία.

Ευθεία συνέχιση αυτής της ίδιας μηχανιστικής άποψης είναι η υποκατάσταση του νόμου του δεδομένου κοινωνικού σχηματισμού από γενικούς υπεριστορικούς (εξωιστορικούς - μη ιστορικούς σ.τ.μ.) νόμους. Η θεωρία της υπεριστορικότητας των οικονομικών κατη-γοριών, η διάδοση της κατηγορίας της αφηρημένης εργασίας σε όλους τους κοινωνικούς σχηματισμούς βρίσκεται στη βάση του «νό-μου των εργασιακών δαπανών» των Μπογκντάνοφ - Μπουχάριν. Ξεκινώντας από αυτήν, ο σ. Μπουχάριν βγάζει το συμπέρασμα, ότι με την κατάργηση του «κοστουμιού» της εμπορευματικής οικονο-μίας οι νόμοι της κοινωνικής ανάπτυξης θα εμφανιστούν σε «γυμνή» μορφή. Στη σοσιαλιστική κοινωνία, κατά τη γνώμη του σ. Μπουχά-

— 497 —

ριν, ο παντοτινός νόμος των εργασιακών δαπανών θα ρυθμίζει την κίνηση των παραγωγικών δυνάμεων άμεσα. Οι ίδιες οι παραγωγικές δυνάμεις, παρά την κριτική του Λένιν, συχνά ταυτίζονται από το σ. Μπουχάριν με την τεχνική και γενικά παίρνονται έξω από την ειδι-κή κοινωνική μορφή τους. Οι σχέσεις παραγωγής αποδίδονται απλά σαν «κατανομή των ανθρώπων στο χώρο», σαν μια καθαρά τεχνική σχέση.

Από μια τέτοια τοποθέτηση αναπτύσσεται μια αντιδιαλεκτική αντίληψη για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων τη μετα-βατική περίοδο, που δεν παίρνει υπόψη τις ειδικές κοινωνικές ιδιαι-τερότητες του κάθε σταδίου ανάπτυξης. Η ανάπτυξη των παραγω-γικών δυνάμεων σε συνθήκες δικτατορίας του προλεταριάτου απο-δίδεται μεταφυσικά, σαν ανάπτυξη του πλούτου γενικά, της αγρο-τικής οικονομίας γενικά. Η κοινωνική μορφή αυτής της ανάπτυξης στους διαφορετικούς κλάδους και οι αντιθέσεις της αγνοούνται. Η αναγκαιότητα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων ακριβώς στις σοσιαλιστικές μορφές συσκοτίζεται. Η πάλη με τις καπιταλι-στικές τάσεις για την ανάπτυξη των σοσιαλιστικών μορφών αντι-παρατίθεται σε τελική ανάλυση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στη χώρα μας.

Η σύγχυση των τεχνικών σχέσεων με την κοινωνική δομή της παραγωγής οδηγεί τους μηχανιστικούς (σ. Μπουχάριν και η σχολή του) παραπέρα στην ταύτιση της διαδικασίας της καπιταλιστικής πα-ραγωγής με τη διαδικασία της άμεσα κοινωνικής εργασίας. Οι μη-χανιστικοί παραβλέπουν ότι η κοινωνικοποίηση της εργασίας από το κεφάλαιο ενισχύει και δεν εξαλε ίφε ι την αντίθεση μεταξύ του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής και του ιδιωτικού χαρακτή-ρα της ιδιοποίησης. Μιλώντας για την κοινωνικοποίηση της εργα-σίας, δε βλέπουν την περιορισμένη μορφή αυτής της κοινωνικοποί-ησης, που λαμβάνει χώρα υπό το πρόσταγμα του κεφαλαίου. Οι μη-χανιστικοί υποθέτουν ότι ο καπιταλισμός αναπτύσσεται στην κα-τεύθυνση της συνειδητά «οργανωμένης οικονομίας», της «αποφε-τιχοποίησης» των σχέσεων παραγωγής. Από εδώ (πηγάζει σ. Γ.Μ.) η αυταπάτη του σ. Μπουχάριν ότι τα μονοπώλια καταργούν τον αντα-γωνισμό, την αναρχία του καπιταλισμού. Πάνω σε αυτό οικοδομεί τη θεωρία του του «οργανωμένου καπιταλισμού», που εξάλειψε δή-θεν τον ανταγωνισμό στο εσωτερικό των ξεχωριστών καπιταλιστι-

— 498 —

κών χωρών. Ο σ. Μπουχάριν δεν καταλαβαίνει ότι «αυτό είναι μο-νοπώλιο καπιταλιστικό, δηλαδή (μονοπώλιο σ.τ.μ.) που έχει ανα-πτυχθεί από τον καπιταλισμό και βρίσκεται στη γενική κατάσταση του καπιταλισμού, της εμπορευματικής παραγωγής, του ανταγωνι-σμού, σε μόνιμη και αδιέξοδη αντίθεση με αυτήν τη γενική κατά-σταση».1

Ο σ. Μπουχάριν δε βλέπει ότι τα «μονοπώλια», ξεπηδώντας από τον ελεύθερο ανταγωνισμό, δεν τον εξαλείφουν, αλλά υπάρχουν πάνω και δίπλα του, προκαλώντας έτσι σειρά ιδιαίτερα οξειών και μεγάλων αντιθέσεων, τριβών, συγκρούσεων2 .

Οι μηχανιστικοί παριστούν τη διαδικασία της αναπαραγωγής σαν μια μηχανική κίνηση των εμπράγματων και προσωπικών στοιχείων της παραγωγής. Ο σ. Μπουχάριν και οι οπαδοί του αγνοούν εντε-λώς την ποιοτική προσδιοριστία της αναπαραγωγής και της αναλο-γικότητάς της και γι' αυτό δεν καταλαβαίνουν τη διαδικασία της αλ-λαγής των ποσοτικών αναλογιών με την αλλαγή του χαρακτήρα της κοινωνικής αναπαραγωγής.

Οι μηχανιστικοί παριστούν την κοινωνική αναπαραγωγή σε μορ-φή ταλαντευόμενων κινήσεων των «αποκλίσεων» από το δεδομέ-νο από τα έξω, αυτοτελώς κινούμενο επίπεδο ισορροπίας. Η ισορ-ροπία από στοιχείο της κίνησης, που καθορίζεται από τη μορφή και το χαρακτήρα της τελευταίας, μετατρέπεται στους μηχανιστικούς σε αφετηριακό σημείο τόσο της θεωρητικής έρευνας συνολικά όσο και της πραγματικής κίνησης. Οι οικονομικοί νόμοι διατυπώνονται από αυτούς σαν νόμοι ισορροπίας και αντιπαρατίθενται στους νό-μους της κίνησης. Από εδώ (προκύπτει σ.τ.μ.) η αντιπαράθεση των νόμων ύπαρξης του καπιταλισμού στους νόμους του θανάτου του.

Η θεωρία της ισορροπίας «δεν έχειτίποτα κοινό με το λενινισμό» (Στάλιν). Εξοπλίζει με θεωρητικά επιχειρήματα τα εχθρικά στην ερ-γατική τάξη στοιχεία ενάντια στην πολιτική της εκβιομηχάνισης, που ασκείται από το κόμμα. Στα χέρια των αστών και μικροαστών οικο-νομολόγων αξιοποιείται για τη θεωρητική υπεράσπιση του ατομικού αγροτικού νοικοκυριού ενάντια στην κολεκτιβοποίηση, για την ενί-

1. Β. I. Λένιν, Συλλογή Έργων, τόμ. XIII, σελ. 314, εκδ. 1924. 2. Ό.π., σελ. 305.

— 499 —

σχυση των θέσεων του ιδιωτικού κεφαλαίου, που εκτοπίζεται από την ανάπτυξη της σοσιαλιστικής βιομηχανίας και του συνεταιρι-σμού. Παρά το οφθαλμοφανές της αντιλενινιστικής ουσίας της, η θεωρία της «κινητής ισορροπίας» είναι εξαιρετικά πλατιά διαδεδο-μένη. Ακόμα και πολιτικοί αντίπαλοι και κριτικοί των απόψεων του σ. Μπουχάριν δεν έχουν αποκοπεί από αυτή μέχρι σήμερα, πράγμα, που για μια ακόμα φορά μαρτυρά τη ζωτικότητα των μηχανιστικών τάσεων στην πολιτική οικονομία.

Ο σ. Μπουχάριν όντας εντελώς υποταγμένος στη μηχανιστική μεθοδολογία του και αναπτύσσοντας με συνέπεια τη θεωρία της ισορροπίας σε θεωρία « ισοζυγισμού», φτάνει,στο αναπόφευκτο συ-μπέρασμα ότι για κάθε δεδομένη στιγμή είναι δυνατό μόνο ένα σχή-μα καθαρά ποσοτικών αλληλοσχέσεων μεταξύ των στοιχείων της λαϊκής οικονομίας. Σε μετάφραση στη γλώσσα της οικονομικής πο-λιτικής αυτό θα επιφέρει την απαίτηση εξίσωσης σύμφωνα με τα «στενά» σημεία. Ο σ. Μπουχάριν δεν καταλαβαίνει ότι η υπόθεση δεν έγκειται μόνο στο διαφορετικό ποσοτικό χαρακτηρισμό των στοιχείων της αναλογικότητας, αλλά και στην ποιοτική τους προσ-διοριστία, διότι από την κοινωνική μορφή της αναπαραγωγής εξαρ-τάται η πορεία της τελευταίας και η ανάπτυξη των αντιθέσεων που της προσιδιάζουν.

Είναι προφανές το αβάσιμο της ουτοπικής τάσης του σ. Μπου-χάριν να κάνει αφαίρεση από τις αντιθέσεις των ταξικών συμφερό-ντων τη μεταβατική περίοδο διάτης δημιουργίας ομαλών σχημάτων αναπαραγωγής.

Ο τύπος της αναπαραγωγής στη σοβιετική οικονομία είναι ποιο-τικά άλλος, από ότι στον καπιταλισμό, υποτάσσεται σε άλλο σύ-στημα κοινωνικής παραγωγής, σε άλλους νόμους κίνησης.

Τέλος, πρέπει να υπογραμμιστεί ιδιαίτερα ότι, ξεκινώντας από τη μηχανιστική άποψη, δεν είναι δυνατό να κατανοηθούν σωστά οι συνθήκες ανάπτυξης της ταξικής πάλης στην ΕΣΣΔ, ο ενεργός ρό-λος του προλεταριάτου στη υπόθεση της δημιουργίας της σοσιαλι-στικής μορφής της παραγωγής και η σημασία αυτής της τελευταί-ας για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων της οικονομίας μας. Από εδώ προκύπτει η υποτίμηση από το σ. Μπουχάριν των δυ-νατοτήτων μας, η έλλε ιψη πίστης του στους υψηλούς ρυθμούς εκβιομηχάνισης, που είναι άγνωστοι στον καπιταλισμό.

— 500 —

Η μη κατανόηση των βάσεων του διαλεκτικού υλισμού βρήκε την έκφρασή της στο σ. Μπουχάριν στη μη μαρξιστική κατανόησή του του αντικειμένου της πολιτικής οικονομίας. Όταν ο σ. Μπουχάριν γράφει στην Οικονομία της μεταβατικής περιόδου, ότι «γ/ θεωρητι-κή πολιτική οικονομία είναι η επιστήμη για την κοινωνική οικονομία, που βασίζεται στην παραγωγή εμπορευμάτων, δηλαδή η επιστήμη για τη μη οργανωμένη κοινωνική οικονομία...» ο Λένιν στα περιθώ-ρια παρατηρεί: «Δυο αναλήθειες: 1) ο ορισμός βρίσκεται ένα βήμα πίσω ενάντια στον Ένγκελς, 2) η εμπορευματική παραγωγή είναι επίσης «οργανωμένη» οικονομία». Όταν ο σ. Μπουχάριν γράφει ότι «η πολιτική οικονομία μελετά την εμπορευματική παραγωγή», ο Λέ-νιν παρατηρεί «όχι μόνο»! Και στον ισχυρισμό του σ. Μπουχάριν ότι «το τέλος της εμπορευματικής-καπιταλιστικής κοινωνίας θα είναι το τέλος και της πολιτικής οικονομίας» ο Λένιν διακηρύσσει «λά-θος. Ακόμα και στον καθαρό κομμουνισμό έστω η σχέση I ν+ιη προς το ΙΙο; και η συσσώρευση;

Από την μπουχαρινική κατανόηση του αντικειμένου της πολιτι-κής οικονομίας προκύπτει λογικά η μη κατανόηση της αναγκαιότη-τας τόσο της θεωρίας της σοβιετικής οικονομίας, που λαθεμένα αι-τιολογείται μόνο στο μέτρο της ύπαρξης αυθόρμητων «ανοργάνω-των» αγοραίων σχέσεων στην οικονομία μας, όσο και της θεωρητι-κής μελέτης των σχέσεων παραγωγής της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Η μαρξιστική πολιτική οικονομία μελετά «τις κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων στην παραγωγή» (Λένιν). Μελετά τις σχέσεις παραγω-γής, ως τη μορφή ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων του δε-δομένου κοινωνικού σχηματισμού. Έτσι μελετά την οικονομική δο-μή, ως φυσικά ιστορική διαδικασία, κατανοεί την αντικειμενική νο-μοτέλεια εμφάνισης, ανάπτυξης και πτώσης των δεδομένων σχέ-σεων παραγωγής, δηλαδή τον οικονομικό νόμο κίνησης της κοινω-νίας. «Η μελέτη των σχέσεων παραγωγής μιας δεδομένης ιστορικά καθορισμένης κοινωνίας στην εμφάνιση, ανάπτυξη και πτώση τους - αυτό είναι το περιεχόμενο της οικονομικής θεωρίας του Μαρξ» (Λένιν).

Οι μεθοδολογικές θέσεις του σ. Μπουχάριν υιοθετήθηκαν άμε-σα από τους σ. Κον, Μπεσόνοφ και άλλους. Τοποθετούμενοι στην πάλη με τις αντιμαρξιστικέςνεοκαντιανές απόψεις του 1.1. Ρούμπιν, αντί να ξεπεράσουν τον ιδεαλιστικό ρεβιζιονισμό στην πολιτική οι-

— 501 —

κονομία, στην πραγματικότητα απλά εμβάθυναν και υποστήριζαντη μηχανιστική κατεύθυνση σε αυτόν τον τομέα και έτσι στην πράξη υποβοήθησαν την ενίσχυση και την περαιτέρω ανάπτυξη των ιδεα-λιστικών τάσεων. Το σύστημα των εσφαλμένων θέσεων, που προ-βλήθηκαν από αυτούς τους συντρόφους, αποτελεί ευθεία συνέχεια της μηχανιστικής, αντιδιαλεκτικής άποψης του σ. Μπουχάριν. Οι σ. Κον, Μπεσόνοφ και άλλοι αποδείχτηκαν έμπρακτοι υποστηρικτές των θεωρητικών βάσεων της δεξιάς απόκλισης, παρά το ότι υπο-στηρίζουν τη γενική γραμμή του κόμματος και δεν υιοθετούν τις πο-λιτικές απόψεις του σ. Μπουχάριν.

Τα βασικότερα από τα μηχανιστικά λάθη των σ. Κον και Μπεσό-νοφ είναι:

1) Ο ισχυρισμός για την υπεριστορικότητα της κατηγορίας της αφηρημένης εργασίας, που έχε ι σχέση με τη φυσιολογική-ενεργει-ακή κατανόησή της. 2) Η μη κατανόηση του ρόλου της ανταλλαγής στην εμπορευματική-καπιταλιστική κοινωνία, που έχει σχέση με τον εκχυδαϊσμό της θεωρίας του εμπορευματικού φετιχισμού του Μαρξ. 3) Η ταύτιση των παραγωγικών δυνάμεων με την τεχνική και με τη διαδικασία της εργασίας «ως τέτοιας». 4) Η μηχανιστική αναγωγή των σχέσεων παραγωγής άμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις. Από εδώ προκύπτει η χυδαία κατανόηση της υλικότητας των σχέσεων παραγωγής και ο άμεσος χαρακτηρισμός της ιδιαιτερότητας των διάφορων τύπων σχέσεων παραγωγής από το επίπεδο ανάπτυξης της τεχνικής. 5) Η σύγχυση της πολιτικής οικονομίας με την τεχνο-λογία. 6) Η θεωρία του « ενεργειακού ισοζυγίου» του Μπογκντάνοφ (σ. Κον). 7) Η θεωρία της ισορροπίας και ο μπουχαρινικός «νόμος των εργασιακών δαπανών». 8) Η θέση για την «αποφετιχοποίηση» των σχέσεων παραγωγής στο βαθμό της ανάπτυξης του καπιταλι-σμού, που λογικά οδηγεί στη θέση για ειρηνική μετεξέλιξη του κα-πιταλισμού σε σοσιαλισμό (σ. Μπεσόνοφ). 9) Σειρά ριζικών λαθών στη θεωρία του ιμπεριαλισμού, που αναπαράγουν την μπουχαρινι-κή θεωρία (σ. Κον). 10) Η μη μαρξιστική αντίληψη για τις κοινωνικές επιστήμες (δίκαιο, ιστορία κλπ.), οι οποίες δεν ασχολούνται δήθεν με ζητήματα της κοινωνικής επανάστασης (σ. Μπεσόνοφ). 11) Η ταύ-τιση της μορφής και του περιεχομένου, που διαπερνά όλα τα ανα-φερόμενα πιο πάνω λάθη και σειρά άλλων λαθών.

Η σύγχυση που προκύπτει από εδώ του αντικειμένου της τεχνο-

— 502 —

λογίας με το αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας εμφανίζεται έντονα στην ακόλουθη τοποθέτηση του σ. Μπεσόνοφ: «οι παραγω-γικές δυνάμεις σε λειτουργία, η διαδικασία της εργασίας «ως τέ-τοια» αποτελεί ένα εξίσου συστατικό μέρος της πολιτικής οικονο-μίας, όπως και η καθοριζόμενη από αυτήν κοινωνική μορφή της πα-ραγωγικής διαδικασίας».1 Ο σ. Μπεσόνοφ στον καιρό του παρου-σίασε τη χυδαία μηχανιστική θέση ότι οι παραγωγικές δυνάμεις και οι σχέσεις παραγωγής «ισότιμα» εντάσσονται στο αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας. Μετά την αποφασιστική αντίδραση από την πλευρά της πλειοψηφίας των οικονομολόγων-κομμουνιστών ο σ. Μπεσόνοφ απαρνήθηκε αυτήν τη θέση, αλλά μόνο τυπικά.

Ο σ. Κον στο τελευταίο άρθρο του γράφει: «Η τεχνολογία και οι οικονομικές επιστήμες μελετούν την ίδια και την αυτή υλική παρα-γωγή, όμως, η οπτική γωνία, η άποψη αυτών των δυο επιστημών στο ενιαίο αντικείμενο είναι εντελώς διαφορετικές. Το όριο μεταξύ της πολιτικής οικονομίας και της τεχνολογίας, η εξάλειψη του οποίου θα ήταν έγκλημα, συνίσταται στη διαφορά των οπτικών στην υλική παραγωγή, στο ότι η πρώτη (;) από αυτές μελετά την υλική διαδικα-σία της παραγωγής από την άποψη της αποτελεσματικότητας της επίδρασης του ανθρώπου στη φύση, ενώ η δεύτερη μελετά την υλι-κή παραγωγή από την άποψη της καθορισμένης κοινωνικής μορφής της.»2

Η υποκειμενική τοποθέτηση του σ. Κον βγάζει μάτι. Ο μαρξισμός κάνει διάκριση μεταξύ της τεχνολογικής διαδικασίας και της οικο-νομικής ανάπτυξης ως δυο αντικειμενικά υπαρκτών μορφών κίνη-σης. Ο σ. Κον ανάλογα από την οπτική που διαλέγει «βλέπει» πότε τη μια και πότε την άλλη πλευρά της ενιαίας διαδικασίας. Ο σ. Κον κάνει ένα λάθος, ανάλογο με το λάθος του σ. Μπεσόνοφ, συγχέο-ντας το αφετηριακό σημείο της πολιτικής οικονομίας την «κοινωνι-κά καθορισμένη παραγωγή των ατόμων» (Μαρξ) με τη φυσικά κα-θορισμένη διαδικασία της εργασίας (την τεχνολογία).

Σχετικά με αυτόν το χειρισμό των «οπτικών» ο Λένιν στις παρα-τηρήσεις του στην Οικονομία της μεταβατικής περιόδου του Μπου-

1. Προμπλέμι εκονόμικι, Νο 4 - 5, σελ. 210. 2. Προμπλέμι εκονόμικι, Νο 6, σελ. 94.

— 503 —

χάριν σημειώνει:« Υποκειμενισμός, σολιψισμός». Το θέμα δεν είναι ποιος «εξετάζει», για ποιον είναι «ενδιαφέρον», αλλά ότι είναι ανε-ξάρτητο από την ανθρώπινη συνείδηση»1.

Η συζήτηση αποκάλυψε με σαφήνεια όλο το αβάσιμο και το μη-χανιστικό χαρακτήρα των θέσεων, που προβλήθηκαν από χους σ. Κον και Μπεσόνοφ και άλλους. Η ανειρήνευτη κριτική των μηχανι-στικών απόψεών τους είναι απολύτως απαραίτητη, επειδή το σύ-στημα λαθών που προέβαλαν συνδέεται άμεσα με αντιδιαλεκτική θεωρία του σ. Μπουχάριν.

Αυτά τα λάθη είναι πόσο μάλλον επικίνδυνα, επειδή τον τελευ-ταίο καιρό έχουμε προσπάθειες αναγέννησης μιας σαφούς θεωρίας του Μπογκντάνοφ (μετά τον Ντασκόφσκι και τον Σαμπς-Κοζάνοφ και τον Φιν-Ενοτάγιεφσκι).

Οι δηλώσεις των σ. Μπεσόνοφ και Κον2 , όποιες και να ήταν οι προθέσεις τους, δεν μπορούν να αναγνωριστούν καθόλου ως επαρ-κείς. Οι δηλώσεις τώρα για την πάλη τους σε δυο μέτωπα, αυτοί οι σύντροφοι ακόμα δεν κατάλαβαν ότι τα λάθη τους είναι μηχανιστι-κά λάθη και ότι με τις απόψεις τους προσχωρούν στο μηχανιστικό μέτωπο. Αυτοί δε βλέπουν μέχρι τώρα μηχανιστικές τάσεις στην πο-λιτική οικονομία.

Γι' αυτό μαρτυρά η εντελώς πρόσφατα εκδομένη από αυτούς συλλογή Ρουμπινιανισμός ή μαρξισμός, που όχι μόνο επαναλαμ-βάνει τα βασικά λάθη των σ. Κον και Μπεσόνοφ, αλλά σε σειρά πε-ριπτώσεων τα βαθαίνει.

Η αποφασιστική απόρριψη από τους αναφερόμενους συντρό-φους όλων των λαθών που έχουν προβάλει και η αποκάλυψη των μεθοδολογικών βάσεων αυτών των λαθών είναι επιτακτικά ανα-γκαίες για το ξεπέρασμα της μηχανιστικής κατεύθυνσης στην πο-λιτική οικονομία.

Οι χυδαίες-μηχανιστικές διαστρεβλώσεις των Μαρξ-Λένιν από το σ. Μπουχάριν και τους μαθητές του (Μαρέτσκι, Άιχενβαλντ κ.ά.) αποτελούν σοβαρότατο κίνδυνο στη θεωρητική οικονομία, επειδή οδηγούν αναπόφευκτα σε δεξιά οπορτουνιστικά συμπεράσματα

1. XI Λενινιστική συλλογή, σελ. 385. 2. Βλ. Προμπλέμι εκονόμικι, Νο 10-11.

— 504 —

στον τομέα της πολιτικής και της θεωρίας της σοβιετικής οικονο-μίας - τον κύριο κίνδυνο στις γραμμές του κόμματος μας.

Η αποκάλυψη της αντιδιαλεκτικής θεωρίας του ο. Μπουχάριν δεν μπορεί καθόλου να θεωρείται τελειωμένη. Ακόμα περισσότερο, σε σειρά περιπτώσεων αυτή η αποκάλυψη μόλις αρχίζει (φιλοσοφι-κές εργασίες και εργασίες στη θεωρητική οικονομία). Από εδώ προ-κύπτει η επίμονη ανάγκη με όλη την ενεργητικότητα να συνεχίζε-ται η κριτική της μηχανιστικής θεωρίας και η πάλη με τα οπορτουνι-στικά λάθη του σ. Μπουχάριν στα ζητήματα της σοβιετικής οικονο-μίας και του σύγχρονου ιμπεριαλισμού. Όχ ι λιγότερο αποφασιστι-κά πρέπει να αποκαλύπτονται και η συγκάλυψη αυτών των λαθών του σ. Μπουχάριν και η συμβιβαστική προς αυτά σχέση.

Η αποδοχή από σειρά συντρόφων της γενικής γραμμής του κόμ-ματος και η ενεργός υπεράσπισή της από τις δεξ ιές οπορτουνιστι-κές διαστρεβλώσεις παράλληλα με το σύστημα μηχανιστικών λα-θών που προβλήθηκε από αυτούς (Κον, Μπεσόνοφ κ.ά.) δεν μπο-ρεί να θεωρείται διαφορετικά, παρά ως τεράστια έλλε ιψη συνέ-πειας.

Όμως θα ήταν χονδροειδέστατο λάθος να νομιστεί ότι η αναθε-ώρηση των βάσεων της μαρξιστικολενινιστικής θεωρίας ακολουθεί μόνο τη γραμμή της διαστρέβλωσής τους από την πλευρά των μη-χανιστικών. Σε συνθήκες οξυμένης ταξικής πάλης, ξεριζώματος των ριζών του καπιταλισμού, ορμητικού σοσιαλιστικού μετασχηματι-σμού όλης της κοινωνικής δομής της χώρας, σε συνθήκες καπιτα-λιστικής περικύκλωσης και περαιτέρω ανάπτυξης της κρίσης του διεθνούς καπιταλισμού, τα κοινωνικά ξένα και εχθρικά στην υπόθε-ση του προλεταριάτου στοιχεία στη χώρα εκτρέφουν τόσο τη μη-χανιστική όσο και την ανοιχτά ιδεαλιστική αναθεώρηση της θεωρίας των Μαρξ-Λένιν. Γι' αυτό η πάλη με το μηχανιστικό κίνδυνο με κα-νένα τρόπο δεν πρέπει να αποδυναμώσει την πάλη με τον κίνδυνο των ανοιχτά ιδεαλιστικών διαστρεβλώσεων του μαρξισμού. Και θα ήταν χονδροειδέστατο λάθος οι μαρξιστές - λενινιστές να ξεχνούν στον οποιονδήποτε βαθμό αυτήν την πρώτιστη υποχρέωση της πά-λης με τη θεωρία του ιδεαλισμού σε όλες της τις εκφάνσεις και κα-τευθύνσεις.

Η αποφασιστική πάλη με τις τελευταίες είναι ακόμα περισσότε-ρο αναγκαία, επειδή έχουν αναχθεί σε σύστημα ιδεολογίας της πα-

— 505 —

γκόσμιας σοσιαλδημοκρατίας (Κ. Κάουτσκι, Μ. Άντλερ, Κ. Ρένερ, Ρ. Χίλφερντινγκ, Ότο Μπάουερ κ.ά.) και συμβάλλουν στην επιτυχία των ανειρήνευτων εχθρών του μαρξισμού, των θεωρητικών της αστι-κής «κοινωνικής σχολής», που αναπτύχθηκε στη βάση του νεοκα-ντιανού ιδεαλισμού (Άμον, Στόλτσμαν, Πέτρι).

Εκφραστής και εκπρόσωπος της ιδεολογίας των Θεωρητικών της II Διεθνούς στην πολιτική οικονομία είναι στη χώρα μας ο 1.1. Ρού-μπιν. Τον καντιανό σχολαστικισμό των επιγόνων της αστικής επι-στήμης του καπιταλισμού που πεθαίνει ο 1.1. Ρούμπιντον τοποθετεί υψηλότερα από την αντικειμενική επιστημονική ανάλυση των κλα-σικών της πολιτικής οικονομίας. Θεωρεί την «κοινωνική κατεύθυν-ση» «πολλά υποσχόμενη», βρίσκει σε αυτήν «θεωρητική» συγγέ-νεια ιδεών με το μαρξισμό, χαιρετίζει το ότι οι θεωρητικοί της κοι-νωνικής σχολής αναζητούν «νέους δρόμους» για την οικονομική επιστήμη, συναισθάνεται τις τάσεις τους, τους εκφράζει την «ανα-γνώρισή» του, θεωρεί την εργασία του Στόλτσμαν, του Άμον, του Πέτρι «γόνιμη»1.

Παραμένοντας στις θέσεις του διεθνούς μενσεβικισμού, ο 1.1. Ρούμπιν δεν καταλαβαίνει και δεν μπορεί να καταλάβει ότι η πολι-τική οικονομία των απολογητών του καπιταλισμού είναι από θέσεις αρχών και αδιάλλακτα εχθρική προς το προλεταριάτο. Στις γενικές πολιτικές θέσεις του Ρούμπιν βρίσκεται η ρίζα του ότι η όλη θεωρία του είναι περιορισμένη, κλεισμένη στα όρια γενικών αφηρημένων ζητημάτων. Ο I. I. Ρούμπιν αποσπά τα γενικά μεθοδολογικά προ-βλήματα της πολιτικής οικονομίας από τα προβλήματα της σοβιετι-κής οικονομίας και του μεταπολεμικού ιμπεριαλισμού, παρακά-μπτοντας επίμονα και αγνοώντας αυτά τα τελευταία. Ο μεθοδολο-γικός «εκλεπτυσμός» των εργασιών του 1.1. Ρούμπιν οδηγείται γι' αυτόν το λόγο σε ένα παιχνίδι εννοιών, σε καθαρά σχολαστικές ασκήσεις, απλώς καλύπτει με μαρξιστική ορολογία το αντιμαρξι-στικό, αντεπαναστατικό, νεοκαντιανό τους περιεχόμενο. Οι εργα-σίες του 1.1. Ρούμπιν και η διαμάχη γύρω από αυτές αποσπούν τη θε-ωρητική έρευνα από την επεξεργασία προβλημάτων της σοβιετικής οικονομίας (προβλήματα της παγκόσμιας επανάστασης). Δεν μπο-

1.1.1. Ρούμπιν, Σύγχρονοι οικονομολόγοι στη Δύση. (Πρόλογος).

— 506 —

ρεί να υπάρξει επεξεργασία των γενικών θεωρητικών προβλημάτων με αντεπαναστατική γενική πολιτική γραμμή.1

Την υπεροχή του Μαρξ επί των κλασικών ο Ρούμπιν δεν τη βλέ-πει στο ότι «ο Μαρξ χρησιμοποιεί τη διαλεκτική του Χέγκελ στην ανεπτυγμένη της μορφή (δηλαδή την υλιστική διαλεκτική - Β.Μ. και Μ.Μ.) στην πολιτική οικονομία» (Λένιν), αλλά στην ανάλυση της κα-πιταλιστικής οικονομίας από νέα «κοινωνιολογική άποψη». Το ση-μαντικότερο αποτέλεσμα της έρευνας του Μαρξ: η αποκάλυψη πί-σω από τις εμπράγματες κατηγορίες, τις οικονομικές μορφές των πραγμάτων των σχέσεων παραγωγής των ανθρώπων και των ταξι-κών αντιθέσεων, παραμένει γι' αυτό στην πράξη έξω από το οπτικό πεδίο του 1.1. Ρούμπιν. Δε βλέπει ότι η ουσία της μεθόδου του Μαρξ κατά τη μελέτη του καπιταλισμού συνίσταται στην εξέταση του κα-πιταλιστικού σχηματισμού, ως φυσικοϊστορικής διαδικασίας. 01.1. Ρούμπιν δεν καταλαβαίνει με ποιον τρόπο ο Μαρξ εξάγει τις οικο-νομικές μορφές των πραγμάτων από την ειδικά κοινωνική δομή της παραγωγής, από εκε ίνες τις σχέσεις παραγωγής, η ύπαρξη των οποίων όχι μόνο «δεν εξαρτάται από τη συνείδηση του ανθρώπου, αλλά, αντίθετα, η τελευταία η ίδια εξαρτάται από αυτές».2

Ό χ ι τυχαία ο Ρούμπιν αρνείται την υλικότητα της αφηρημένης εργασίας. «Η αφηρημένη εργασία, που δημιουργεί αξία, λέε ι ο ίδιος, πρέπει να κατανοείται ως κατηγορία κοινωνική, στην οποία δε θα βρούμε ούτε ένα άτομο ύλης.»3 Αυτή η κατανόηση του κοι-νωνικού δείχνει τον αντιμαρξιστικό, αντιδιαλεκτικό χαρακτήρα όλης της θεωρίας του 1.1. Ρούμπιν. Κατά τον Μαρξ, η αφηρημένη εργασία υπάρχει μόνο στην εμπορευματική οικονομία, στην οποία η ισότητα της εργασίας, ως δαπάνης της μιας και της αυτής φυ-σιολογικά ομοιογενούς ανθρώπινης εργατικής δύναμης, εμφανί-ζεται ως η ειδικά κοινωνική μορφή της εργασίας. Μόνο στην εμπο-ρευματική οικονομία, αυτή η ισότητα της εργασίας γίνεται η κοι-νωνική μορφή της εργασίας, δηλαδή αφηρημένη εργασία. Κατά τον

1. Σε σχέση με αυτό πρέπει να θεωρείται απολύτως ορθή η απόφαση του οικο-νομικού τμήματος του Ινστιτούτου Κόκκινης Καθηγεσίας, του Ινστιτούτου Οικονο-μίας για τον 1.1. Ρούμπιν (Βλ. Πράβντα, 2.2.1930).

2. Βλ. Β. I. Λένιν, Συλλογή Έργων, τόμ. 1, 2η έκδοση, σελ. 59. 3. Βλ. 1.1. Ρούμπιν, Δοκίμια, 3η έκδοση, σελ. 149-150.

— 507 —

1.1. Ρούμπιν, η αφηρημένη εργασία δεν είναι η πραγματική, αντι-κειμενική ισότητα της εργασίας, αλλά μόνο η εμπράγματη έκφρα-ση της ισότητας των εμπορευματοπαραγωγών ως αυτόνομων υπο-κειμένων της οικονομίας.1

Ακριβώς εδώ θεμελιώνεται η απόσπαση της μορφής από το πε-ριεχόμενο, που είναι χαρακτηριστική για τον 1.1. Ρούμπιν και βρί-σκεται σε ασυμφιλίωτη αντίθεση με τη μέθοδο των Μαρξ - Λένιν. Προσπαθώντας να συγκαλύψει αυτήν την αντίθεση και να συμφι-λιώσει τη θεωρία του με τον Μαρξ, ο 1.1. Ρούμπιν ανακηρύσσει το περιεχόμενο της αξίας πότε ιστορικό και πότε μη ιστορικό, σε εξάρ-τηση από την προσέγγιση, από την οπτική γωνία: από την «οπτική γωνία» της ανάλυσης διά του περιεχομένου της αξίας, η παναν-θρώπινη εργασία ανακηρύσσεται υπεριστορική υλική κατηγορία, από την «οπτική γωνία» της σύνθεσης η αφηρημένη εργασία είναι ιστορική κοινωνική κατηγορία. Ο Ρούμπιν διασπά με αυτόν τον τρό-πο την ενότητα της διαλεκτικής μεθόδου του Μαρξ. Είναι άκρως χα-ρακτηριστικό ότι σε αυτό ακριβώς το ζήτημα με τον Ρούμπιν είναι αλληλέγγυος ο σ. Κον. Οι ιδεαλιστικές τάσεις του Ρούμπιν επισύ-ρουν αναπόφευκτα την απόρριψη της μαρξιστικής διαλεκτικής, πα-ρά τη φραστική αποδοχή της.

Παρά τον 1.1. Ρούμπιν και το σ. Κον καμιά διάσταση μεταξύ της ανάλυσης και της σύνθεσης δεν υπάρχει στον Μαρξ. Το τελικό ση-μείο της ανάλυσης του Μαρξ και το αφετηριακό σημείο της σύνθε-σής του είναι το ίδιο και το αυτό. Η απόσπαση της σύνθεσης από την ανάλυση είναι ίδιον των καντιανών και όχι του διαλεκτικού υλισμού. Η ανάλυση και η σύνθεση προϋποθέτουν η μια την άλλη αμοιβαία. Η διαλεκτική μέθοδος «στο κάθε βήμα της κίνησής της λειτουργεί ταυτόχρονα και αναλυτικά και συνθετικά». Αυτός ο χαρακτηρισμός του Χέγκελ έγινε αποδεκτός από τον Λένιν με τη σημείωση: «Εξαι-ρετικό» (XI Λενινιστική συλλογή, σελ. 307).

Η αντίθεση μεταξύ της μορφής και του περιεχομένου, αποτε-λώντας το κινητήριο ελατήριο της ανάπτυξης, δεν αποκλείει, αλλά προϋποθέτει την ενότητά τους: καμία απόσπαση της μορφής από το περιεχόμενο δεν κάνει ο μαρξισμός. Το περιεχόμενο δεν είναι χω-

1. Δοκίμια, 3η έκδοση, σελ. 98 και 111.

— 508 —

ρίς μορφή, είναι μορφοποιημένη ύλη. Η μορφή είναι περιεκτική,1

Και η μορφή και το περιεχόμενο είναι ιστορικά. Η μορφή είναι ενεργητική. Την προτεραιότητα του περιεχομένου την περιορίζει η ενεργητικότητα της κάθε δεδομένης μορφής που καθορίζεται από το ιστορικό στάδιο ανάπτυξης του περιεχομένου. Στο μέτρο αυτής της ανάπτυξης η αντίθεση μεταξύ της μορφής και του περιεχομέ-νου μεγαλώνει. Από όρο ανάπτυξής του η μορφή μετατρέπεται σε δεσμά του και «απορρίπτεται» από το περιεχόμενο. Μόνο μια νέα μορφή, που εμφανίζεται στη βάση της αλλαγής του ίδιου του χα-ρακτήρα του περιεχομένου, δημιουργεί τους όρους για την περαι-τέρω ανάπτυξή του. Μόνο σε αυτήν τη βάση μπορούμε να καταλά-βουμε τη διαλεκτική των παραγωγικών δυνάμεων και των σχέσεων παραγωγής, τη μεγέθυνση των αντιθέσεων μεταξύ τους, που στην ταξική κοινωνία οδηγεί στην κοινωνική επανάσταση. Καμιά άλλη «οπτική γωνία» δε γνωρίζει ο διαλεκτικός υλισμός.

Αποσπώντας το περιεχόμενο από τη μορφή, ο 1.1. Ρούμπιν κατα-στρέφει τη δυνατότητα διαλεκτικής κατανόησής τους, θέτοντας τη μορφή πάνω από το περιεχόμενο. Εξάγει το χαρακτήρα των σχέσε-ων παραγωγής από τις ιδιαιτερότητες της δικαιικής οργάνωσης, συ-σχετίζοντας το δίκαιο άμεσα με το χαρακτήρα της οικονομικής δο-μής. «Η απουσία εξωοικονομικού εξαναγκασμού, η οργάνωση της εργασιακής δραστηριότητας των ξεχωριστών προσώπων όχι με τις αρχές του δημοσίου δικαίου, αλλά με τις αρχές του ιδιωτικού δικαί-ου και, της λεγόμενης, ελεύθερης σύμβασης είναι το πιο χαρακτη-ριστικό γνώρισμα της οικονομικής δομής της σύγχρονης κοινωνίας. Από εδώ (προκύπτει σ.τ.μ.) και η βασική μορφή των σχέσεων παρα-γωγής μεταξύ των ξεχωριστών ιδιωτικών νοικοκυριών, η μορφή της ανταλλαγής, της εξίσωσης των ανταλλασσόμενων αξιών.»2 Ετσι, κατά τη γνώμη του I. I. Ρούμπιν, δεν είναι η οικονομική δομή της κοι-νωνίας που καθορίζει και χαρακτηρίζει το δίκαιο της, αλλά το δίκαιο καθορίζει («από εδώ») και χαρακτηρίζει την οικονομική δομή.-Εξε-

1. Η μορφή «εμπεριέχει μια σταθερή ύπαρξη ή την ύλη, ως έναν από τους ορι-σμούς της. Έτσι (ως εσωτερική δομή Β.Μ. και Μ.Μ.) η μορφή είναι περιεχόμενο και στην ανεπτυγμένη της προσδιοριστία είναι νόμος του φαινομένου». (Χέγκελ, Έργα, τόμ. 1, σελ. 223)

2. Δοκίμια, 3η έκδοση, σελ. 98. (Η υπογράμμιση δική μας. Β.Μ. και Μ.Μ.).

— 509 —

.·'.;—«ί-ί.Ιν ι

τάζει την καπιταλιστική παραγωγή ως άμορφη διαδικασία, στην οποία η μορφή συνενώνεται από έξω, από τη διαδικασία ανταλλαγής.1

01.1. Ρούμπιν βλέπει μέσα στην ξεχωριστή επιχείρηση, στη δια-δικασία της άμεσης παραγωγής μόνο τεχνικές «οργανωμένες» σχέ-σεις (βλ. το 2ο κεφάλαιο των Δοκιμίων). Τις κοινωνικές σχέσεις πα-ραγωγής που χαρακτηρίζουν τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ως ειδικό κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό, τις μεταφέρει στη σφαί-ρα των αγοραίων σχέσεων μεταξύ των επιχειρήσεων, στη σφαίρα της κυκλοφορίας. Ως αποτέλεσμα οι σχέσεις παραγωγής, που ταυ-τίζονται από τον Ρούμπιν με τις σχέσεις πώλησης και αγοράς, εμ-φανίζονται μόνο σαν σχέσεις «κατόχων πραγμάτων», σαν σχέσεις ισότιμων υποκειμένων της οικονομίας και «όχι ως» σχέσεις εμπο-ρευματοπαραγωγών2. Στη βάση αυτής της αντιπαράθεσης των σχέ-σεων ανταλλαγής στις σχέσεις παραγωγής συσκοτίζονται περαι-τέρω οι σχέσεις της ίδιας της διαδικασίας της καπιταλιστικής πα-ραγωγής, οι σχέσεις εκμετάλλευσης. Ό χ ι τυχαία ο 1.1. Ρούμπιν στο χαρακτηρισμό των σχέσεων παραγωγής χρησιμοποιεί τον όρο τα-ξικές σε εισαγωγικά.3

Ο 1.1. Ρούμπιν διαστρεβλώνει βάναυσα τη σχέση της παραγω-γής και της ανταλλαγής στο οικονομικό σύστημα του Μαρξ. Αγνο-εί την αναμφισβήτητη μαρξιστική θέση ότι η οικονομική δομή καθο-ρίζεται από τις σχέσεις των ανθρώπων στη διαδικασία της παρα-γωγής και διακηρύσσει ότι «αντικείμενο της μαρξικής θεωρίας της αξίας» αποτελεί «η έρευνα της διαδικασίας ανταλλαγής, της κοι-νωνικής της μορφής και της σχέσης της με την παραγωγή της εμπο-ρευματικής κοινωνίας»4. Στην πραγματικότητα, η μορφή της παρα-γωγής καθορίζει τη μορφή της ανταλλαγής. Η διαδικασία της εμπο-ρευματικής παραγωγής εμπεριέχει την αναγκαιότητα της ιδιωτικής ανταλλαγής για την κίνηση της κοινωνικής αναπαραγωγής. Η καπι-ταλιστική αναπαραγωγή πέρα από αυτό περιέχει και την αναγκαιό-τητα αγοραπωλησίας της εργατικής δύναμης. Αυτά είναι στοιχεία της ίδιας της διαδικασίας παραγωγής.

1. Δοκίμια, 3η έκδοση, σελ. 18. 2. Δοκίμια, 3η έκδοση, σελ. 16,30 κ.α. 3.1.1. Ρούμπιν, Σύγχρονοι οικονομολόγοι στη Δύση, σελ. 188-189. 4. Βλ. Δοκίμια, σελ. 96.

— 510 —

Η εσφαλμένη διατύπωση από τον 1.1. Ρούμπιν του προβλήματος της παραγωγικής εργασίας αποτελεί φανερή αναθεώρηση της θε-ωρίας του Μαρξ. Η απομάκρυνση από το μαρξισμό σε αυτό το ζή-τημα ανοίγει πλατιά την πόρτα σε κάθε είδους σύγχρονες αστικές θεωρίες της κατανομής, που ξεκινούν από την αποδοχή σαν παρα-γωγικών όλων των ειδών «εργασίας», που εκτελεί η αστική τάξη και οι βοηθοί της κατά την ιδιοποίηση της υπεραξίας. Στην εφαρμογή της στη σοβιετική οικονομία η αντιμαρξιστική διατύπωση των προ-βλημάτων της παραγωγικής εργασίας αποτελεί βάση για σειρά εχθρικών προς το κόμμα μας θεωρητικών αντιλήψεων, που δια-στρεβλώνουν εντελώς το χαρακτήρα, τις προοπτικές και τα καθή-κοντα της οικονομικής μας οικοδόμησης.

Με τα σχόλιά του, συγχέοντας την ποιοτική διαφορά μεταξύ της απλής εμπορευματικής οικονομίας και του καπιταλισμού, ο 1.1. Ρού-μπιν διαστρεβλώνει τη σχέση μεταξύ της ανάπτυξης των οικονομι-κών κατηγοριών στο σύστημα του Μαρξ και της πραγματικής ιστο-ρικής ανάπτυξης. Η απλή εμπορευματική οικονομία ανακηρύσσεται επινοημένο μόνο, λογικό σχήμα, μόνο μια αφαίρεση του καπιταλι-σμού και παύει να είναι για τον 1.1. Ρούμπιν ιστορικό στάδιο στην ανάπτυξη του καπιταλισμού, η πρώτη του εμβρυακή, εν σπέρματι μορφή. Η απόσπαση της λογικής πορείας της έρευνας από την ιστο-ρική πορεία της ανάπτυξης αντιφάσκει καταφανώς προς πολυάριθ-μες τοποθετήσεις του Μαρξ του Ένγκελς και του Λένιν. Αυτή η από-σπαση συσκοτίζει τη στιγμή εμφάνισης του καπιταλισμού και του θανάτου του, οδηγεί στην εξάλειψη από τη μαρξιστική θεωρία του επαναστατικού αναμορφωτικού πνεύματος.

Η όλη θεωρία του 1.1. Ρούμπιν διακρίνεται από το ότι, σύμφωνα με αυτόν, το κοινωνικό δεν εκλαμβάνεται ως ταξικό. Η θεωρία του Ρούμπιν, στην οποία έχει ευνουχιστεί το μαχητικό επαναστατικό τα-ξικό περιεχόμενο, δεν μπορεί να μην υπηρετεί στην πράξη συμφέ-ροντα ξένων και εχθρικών προς το προλεταριάτο στρωμάτων. Σε αυτό (συνίσταται σ.τ.μ.) ο αντιμαρξισμός και η αντεπαναστατικότη-τ α τ ο υ 1.1. Ρούμπιν.

Το κεντρικό όργανο του κόμματος η Πράβντα έγκαιρα και σω-στά πρόβαλε το καθήκον της πάλης σε δυο μέτωπα (βλ. Πράβντα, Νο 234,10.10.1929) .

Παλεύοντας ενάντια στο μηχανικισμό, δεν πρέπει να ξεχνάμε

— 511 —

το «ρουμπινισμό». Το να μειώσουμε την ευστοχία της κριτικής στην αναθεωρητική αντίληψη του 1. Ρούμπιν θα ήταν βαρύτατο λάθος. Δεν πρέπει να χάνουμε από την προσοχή μας το νήμα, που συνδέ-ει τις απόψεις του 1.1. Ρούμπιν με τους αυστρομαρξιστές, με τη θε-ωρία της κοινωνικοποίησης μέσω της κυκλοφορίας. Πάνω σε αυτήν τη γραμμή η θεωρία του 1.1. Ρούμπιν αποτελεί πλούσια πηγή τρο-φοδοσίας για το μενσεβικισμό. Οι διαστρεβλώσεις του μαρξισμού δεν είναι και δεν μπορούν να είναι «ουδέτερες». Από αυτές μπο-ρούν και πρέπει αναπόφευκτα να προκύψουν αντεπαναστατικές, μενσεβίκικες τάσεις.

Το κόμμα ξεδίπλωσε μια πρωτοφανέρωτη ενεργητικότητα στο περιβάλλον του προλεταριάτου, στη βάση του νέου τρόπου παρα-γωγής, της νέας σχέσης των εργατών «προς την πειθαρχία της ερ-γασίας» (Λένιν), στη βάση της σχέσης τους προς τα μέσα παραγω-γής, ως πλούτο όλης της εργατικής τάξης. Οι νέες σχέσεις παρα-γωγής στις επιχειρήσεις σοσιαλιστικού τύπου στην πόλη και το χω-ριό επιτάχυναν την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων της χώ-ρας μας. Η ενεργητικότητα των σχέσεων παραγωγής αποδείχτηκε στην πρακτική από τους πρωτοφανείς στον καπιταλισμό ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας μας. Ως αποτέλεσμα, μετά την πλήρη αποκάλυψη του τυχοδιωκτισμού της τροτσκιστικής πολιτικής της υπερεκβιομηχάνισης και της τροτσκιστικής θεωρίας, που ισχυρίζε-ται ότι δεν είναι δυνατή η οικοδόμηση του σοσιαλισμού στη χώρα μας, χτυπήθηκε από τη ζωή η δεξιά απόκλιση και συντρίφτηκαν τε-λειωτικά οι τροτσκιστομενσεβίκικες θεωρητικές κατασκευές.

Για τους κομμουνιστές οικονομολόγους πρέπει να είναι φανε-ρός ο αναθεωρητικός, μενσεβίκικος χαρακτήρας των απόψεων του 1.1. Ρούμπιν, η ανικανότητά του να σταθεί στο δρόμο της ταξικής ανάλυσης των οικονομικών σχέσεων, ο αντιμαρξιστικός χαρακτή-ρας της θεωρίας του. Η αποφασιστική πάλη με τις απόψεις του 1.1. Ρούμπιν είναι επιτακτικά αναγκαία, επειδή αυτές κλείνουν το δρό-μο προς τη μαρξιστικολενινιστική κατανόηση της ανάπτυξής μας. Ενώ η υπεράσπισή τους με οποιαδήποτε μορφή από την πλευρά των κομμουνιστών είναι πλήρης απόσπαση από το μαρξισμό.

Το να αγνοείται ο μενσεβίκικος κίνδυνος στη βάση του ότι στο κόμμα εμφανίζεται αναθεώρηση κυρίως μηχανιστικής τάξης (είδους σ.τ.μ.), σημαίνει να βγαίνει από το οπτικό πεδίο συνολικά μια πε-

— 512 —

ριοχή, στην οποία ο μενσεβικισμός αποτελεί δύναμη, εχθρική στο μαρξισμό. Η υποτίμηση του ιδεαλιστικού μενσεβίκικου κινδύνου χα-ρακτηριστική στη συζήτηση για σειρά συντρόφων μαρτυρά για το ότι αυτοί δεν μπόρεσαν να πάρουν σωστή θέση πάλης σε δυο μέ-τωπα. Η μονόπλευρη πάλη εναντίον των μηχανιστικών τάσεων (ο «αντιμπουχαρινισμός») ή η μονόπλευρη πάλη εναντίον του ρου-μπινισμού (ο «αντιρουμπινισμός»), καταφανώς δεν πετυχαίνει το στόχο. Είναι βαθιά λαθεμένο να παριστάνεται ο Ρούμπιν σαν μαχη-τής υπέρ του ορθόδοξου μαρξισμού εναντίον της αναθεώρησης των μηχανιστικών και εναντίον της «κοινωνικής κατεύθυνσης», να γί-νεται αποδεκτή μη κριτικά, με τιποτένιες επιφυλάξεις, μια σειρά θε-ωρητικών του θέσεων, σαν αυστηρά μαρξιστικών, (βλ. τη συλλογή Ενάντια στις μηχανιστικές τάσεις κλπ., σύνταξη σ. Μπορίλιν και Λε-όντιεφ, τα άρθρα των σ. Γκρέμπλις, Κοροβάι, Στεπάνοφ και Γ. Ντε-μπόριν).

Η ομάδα των συντρόφων (Μπορίλιν, Λεόντιεφ κ.ά.) τοποθετή-θηκε σωστά ενάντια στο μηχανιστικό κίνδυνο, πράγμα που πρέπει να αναγνωριστεί ως αναμφισβήτητη συμβολή τους. Όμως, μη έχο-ντας κατανοήσει τον αντιμαρξιστικό, αντιδιαλεκτικό, αντεπανα-στατικό χαρακτήρα των εργασιών του I. I. Ρούμπιν, αυτοί οι σύ-ντροφοι έδιναν μια ριζικά εσφαλμένη θετική εκτίμηση των εργασιών του (βλ. σειρά σημείων στη Συλλογή ενάντια στις μηχανιστικές τά-σεις, σελ. 9 , 1 0 , 5 7 , 1 2 9 ) και έτσι πήραν εσφαλμένη, εκλεκτικιστική θέση, υποβοηθώντας αντικειμενικά τη διάδοση των απόψεων του I. I. Ρούμπιν, δυσκολεύοντας την πάλη σε δυο μέτωπα, που σωστά διε-ξήγαγε σειρά συντρόφων.

Στη μονόπλευρη πάλη εναντίον των μηχανιστικών μερικοί σύ-ντροφοι συμμερίζονταν σειρά μη μαρξιστικών θέσεων του 1.1. Ρού-μπιν για την αφηρημένη εργασία, για τη σχέση της παραγωγής και της ανταλλαγής, τον ορισμό του του αντικειμένου της πολιτικής οι-κονομίας, την ταύτιση των παραγωγικών δυνάμεων με- την υλικο-τεχνική πλευρά της παραγωγής, με την τεχνολογική διαδικασία. Τον τελευταίο καιρό αυτοί οι σύντροφοι υπό την πίεση της κριτικής άρχισαν να απομακρύνονται από την εσφαλμένη θέση, αναγνωρί-ζοντας στον 1.1. Ρούμπιν το σύστημα των ιδεαλιστικών λαθών, όμως αυτό συνδυάστηκε σε αυτούς με τον ισχυρισμό ότι για τον 1.1. Ρού-μπιν χαρακτηριστικές δεν είναι οι διαστρεβλώσεις του μαρξισμού,

— 513 —

αλλά η βασικά σωστή απόδοση των Μαρξ - Ένγκελς. Έτσι, αυτοί οι σύντροφοι περιέπεσαν σε φανερή ασυνέπεια και σε εκλεκτικισμό.

Η ενότητα των απόψεων των κομμουνιστών οικονομολόγων μπορεί να δουλευτεί μόνο στην πάλη σε δυο μέτωπα, που αποκλεί-ει τη συμφιλιωτική σχέση προς τις μηχανιστικές και τις ιδεαλιστικές - μενσεβίκικες τάσεις στην πολιτική οικονομία. Οι οποιεσδήποτε προσπάθειες επεξεργασίας θετικών απόψεων για τα ζητήματα που θίχτηκαν στη συζήτηση έξω από μια τέτοια πάλη είναι καταδικα-σμένες σε αποτυχία και οδηγούν στον εκλεκτικισμό.

Μόνο σε αυτήν τη βάση, όμως καθόλου στη βάση μιας συμφω-νίας χωρίς αρχές κατά το σύνθημα «ενότητα χάριν της ενότητας», η συσπείρωση των κομματικών δυνάμεων στον τομέα της πολιτικής οικονομίας θα προχωρήσει με γρήγορο ρυθμό και οι μη παραγωγι-κές απώλειες της συζήτησης θα περιοριστούν στο ελάχιστο. Πρέ-πει να μπει τέλος στη θεωρητική αταξία. Η κομμουνιστική ακαδημία πρέπει να γίνει το πραγματικό κέντρο, που θα συγκεντρώνει τις κομ-ματικές δυνάμεις για τη θεωρητική επεξεργασία των σύγχρονων οι-κονομικών προβλημάτων. Οι οικονομολόγοι κομμουνιστές πρέπει να βοηθήσουν τόσο τα όργανα σχεδιασμού στην υπόθεση εξύψω-σης της δουλειάς της σχεδιοποίησης στο επιστημονικό επίπεδο που πρέπει όσο και τα καθοδηγητικά οικονομικά όργανα της χώρας (Ανώτατο Συμβούλιο Λαϊκής Οικονομίας, Λαϊκό Επιτροπάτο Ενέρ-γειας, Λαϊκό Επιτροπάτο Συγκοινωνιών, Λαϊκό Επιτροπάτο Εμπο-ρίου κ.ά), στην υπόθεση της επίλυσης των καθηκόντων της σοσια-λιστικής οικοδόμησης που έχουμε μπροστά μας. Η επιστημονική τεκμηρίωση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, της σχεδιοποίησης και της πρακτικής υλοποίησής της πρέπει να έχε ι στη βάση της την ορ-θά κατανοημένη μαρξιστικολενινιστική θεωρία της κοινωνικής εξέ -λιξης.

Οι οικονομολόγοι κομμουνιστές πρέπει να ξεπεράσουν την τά-ση απόσπασης της θεωρίας από την πρακτική. Το πρόβλημα της σο-βιετικής οικονομίας πρέπει να τεθεί επικεφαλής της περαιτέρω ερ-γασίας της θεωρητικής οικονομίας. Παράλληλα είναι αναγκαίο να εμβαθυνθεί η θεωρητική επεξεργασία των προβλημάτων του μετα-πολεμικού ιμπεριαλισμού. Πρέπει να αλλάξε ι ριζικά η κατάσταση, κατά την οποία η θεωρητική εργασία υπολείπεται κατά πολύ από την όλη μας οικοδόμηση. Μόνο σε αυτήν την περίπτωση η πολιτική οι-

— 514 —

κονομία θα παραμείνει εκείνη η «πραγματική θεωρία», η οποία, σύμ-φωνα με τα λόγια του σ. Στάλιν, «δίνει στους ανθρώπους της πρά-ξης τη δύναμη του προσανατολισμού, τη σαφήνεια της προοπτικής, τη σιγουριά στη δουλειά, την πίστη στη νίκη της υπόθεσής μας».

ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ

Η σύνταξη του Μπολσεβίκ θεωρεί ορθές τις βασικές θέσεις του άρθρου των σ. Μιλιούτιν και Μπορίλιν.

Η σύνταξη θεωρεί αναγκαίο να υπογραμμίσει ιδιαίτερα την άμε-ση, επιτακτική ανάγκη μεταφοράς του κέντρου βάρους της θεωρη-τικής δουλειάς στη μελέτη των προβλημάτων της σοσιαλιστικής οι-κοδόμησης και του σύγχρονου ιμπεριαλισμού. Ριζική ανεπάρκεια της συζήτησης στην πολιτική οικονομία είναι η απόσπασή της από την πρακτική, από τη ζωντανή πραγματικότητα. Αυτό το γεγονός όχι μόνο μειώνει το επίπεδο και τα αποτελέσματα της συζήτησης, αλλά και την οδηγεί σε αδιέξοδο, τη μετατρέπει, σε σημαντικό βαθ-μό, σε στείρες, σχολαστικές διαμάχες, οδηγεί σε διάσταση με τη μαρξιστικολενινιστική μέθοδο.

Η πάλη υπέρ της μαρξιστικολενινιστικής θεωρίας και της μεθό-δου του Μαρξ και του Λένιν είναι δυνατή μόνο στη διαδικασία της μελέτης της σοβιετικής οικονομίας και του σύγχρονου σταδίου ανά-πτυξης του παγκόσμιου καπιταλισμού. Εν τω μεταξύ, ακριβώς προς αυτά τα ζητήματα δεν υπήρξε προσοχή από πλευράς των θεωρητι-κών οικονομολόγων μας. Ενώ η συζήτηση που έγινε απέσπασε ακό-μα περισσότερο τις δυνάμεις και την προσοχή των οικονομολόγων από αυτά τα πολύ επίκαιρα ζητήματα της εποχής μας, κατευθύνο-ντάς τους στο δρόμο της γυμνής αφαίρεσης και του σχολαστικι-σμού. Και σε σημαντικό βαθμό εξαιτίας αυτού δημιουργήθηκε εκεί-νη «η διάσταση μεταξύ των πρακτικών επιτυχιών και της ανάπτυξης της θεωρητικής σκέψης», που παρατήρησε ο σ. Στάλιν στην ομιλία του στη συνδιάσκεψη των αγροτιστών - μαρξιστών.

Γι' αυτό, η θεωρητική σκέψη των οικονομολόγων μας αντί να δί-νει «στους ανθρώπους της πράξης τη δύναμη του προσανατολι-σμού, τη σαφήνεια της προοπτικής, τη σιγουριά στη δουλειά, την πί-

— 515 —