Η ΚΟΡΥΦΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΔΥΝΑΣΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑΕΞΩΣΗ ΤΟΥ ΟΘΩΝΑ

Η δυσαρέσκεια που φουντώνειΟ Κριmicroαϊκός πόλεmicroος υπήρξε η αρχή του τέλους για τη δυναστεία του Όθωνα Απέ-ναντι σε microια κοινωνία που ανέπνεε καθολικά microε το όραmicroα της Μεγάλης Ιδέας και σε συνθήκες που είχαν θεωρηθεί ιδιαίτερα ευνοϊκές για την πραγmicroατοποίησή της ο Όθωνας δεν microπόρεσε να τις εκmicroεταλλευτεί ndashδεν το επέτρεψαν οι Μεγάλες Δυνάmicroεις ούτε είχε τις εσωτερικές προϋποθέσεις για να υλοποιήσει ένα τέτοιου εύρους εθνικό πρόγραmicromicroα Η συmicroπόρευσή του microε το εθνικό φρόνηmicroα στη διάρκεια του πολέmicroου αύξησε τη δηmicroοτικότητά του Αλλά η αδυναmicroία του στη συνέχεια ndashκυρίως η αδράνεια όταν ξέσπασε ο Ιταλοαυστριακός πόλεmicroοςndash έστρεψε την κατάσταση εναντίον του Η Μεγάλη Ιδέα παρά τα διαφορετικά περιεχόmicroενα που της έδινε κάθε κοινωνική δύναmicroη αγκάλιαζε τότε ολόκληρη την κοινωνία laquoΤο άνευ οδόντων βρέφος βυζαίνει αυτήν εν τω γάλακτι της microητρός του και υπέρ αυτής αφθόνους σπένδει σπονδάς ρητινίτου ο νωδός γέροςraquo έγραφε ο Αmicroερικανός πρεσβευτής Τάκερmicroαν στις αναmicroνή-σεις του από την Ελλάδα

laquoΕπί microεν των Κριmicroαϊκών το ριψοκίνδυνον πολίτευmicroα του βασιλέως των microεν Ελλήνων τας καρδίας είχεν εmicroπλήσει ακράτου ενθουσιασmicroού της δε Γαλλίας και της Αγγλίας είχε παροξύνει την κατrsquo αυτού απέχθειαν microέχρι βασιλοκτονίαςraquo γράφει ο Δραγούmicroης (hellip) laquoΑλλrsquo ότε επί των ιταλικών σταθmicroίσας τας προαιρέσεις των ισχυρών και το ευτελές των ηmicroετέρων πόρων εφάνη εφεκτικός η φλόξ του ενθουσιασmicroού εσβέσθη ακρίτως και η λατρεία ετράπη εις microίσος ακάθεκτονraquo Η αντιπαλότητα microε τον θρόνο ρίζωσε από τότε στην ελληνική κοινωνία και διαmicroόρ-φωσε microια τάση microη αναστρέψιmicroη

Μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεmicroο η Τουρκία θεωρήθηκε αδύναmicroη και αναδύθηκε τότε η ευκαιρία να ανακτηθούν οι ελληνικές περιοχές που βρίσκονταν υπό τον οθωmicroα-νικό ζυγό Η κοινωνία ξεσηκώθηκε οmicroάδες εθελοντών διέβησαν τα υποτυπώδη ελληνοτουρκικά σύνορα για να πολεmicroήσουν εναντίον της Οθωmicroανικής αυτοκρατο-ρίας και καθηmicroερινά εδραιωνόταν η αναmicroονή microιας επίσηmicroης εισόδου της Ελλάδας στον πόλεmicroο Ο Όθωνας ήταν ευήκοος στη λαϊκή πίεση χωρίς όmicroως να διαθέτει την πολιτική ικανότητα ή τη διπλωmicroατική τέχνη να ελιχθεί microέσα σrsquo ένα εχθρικό διεθνές περιβάλλον Η Αγγλία και η Γαλλία ndashοι δύο Προστάτιδες Δυνάmicroεις της Ελλάδαςndash δεν επιθυmicroούσαν καmicroία σύmicroπλευση του ελληνικού κράτους microε τη Ρωσία και φυσικά ήταν τελείως αρνητικές σε κάθε προσπάθεια διαmicroελισmicroού της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Τη θέλησή τους αυτή την επέβαλαν άλλωστε microε τον τρίχρονο αποκλεισmicroό του λιmicroα-νιού του Πειραιά (1854-1857) που εκτός των άλλων προίκισε microε microια επιδηmicroία χολέ-ρας το επίνειο Τα γεγονότα του Κριmicroαϊκού πολέmicroου πυροδότησαν βαθιές διεργασίες στην εθνική και στην κοινωνική συνείδηση των Ελλήνων Εδραιώθηκε microε microόνιmicroο τρόπο η ανεπάρκεια του Όθωνα να microορφοποιήσει το microεγάλο εθνικό αίτηmicroα Παρά τις συmicroβουλές των Μεγάλων Δυνάmicroεων και microετά την πανωλεθρία του Κριmicroαϊκού πολέmicroου ο Όθωνας φαίνεται ότι δεν εγκατέλειψε την ιδέα για δυναmicroική διεκδίκηση του εθνικού προ-γράmicromicroατος Ακόmicroη και τις παραmicroονές της έξωσής του έκανε όνειρα αλλά και ενέργειες για microια ελληνοσερβική συmicromicroαχία Όmicroως η επιθυmicroία του προσέκρουε στην έλλειψη δυνατότητας για άσκηση διεθνούς πολιτικής Προσέκρουε ακόmicroη στην πολιτική του αδυναmicroία και στον απολυταρχικό χαρακτήρα του καθεστώτος του Η εξέγερση της 3ης Σεπτεmicroβρίου είχε δώσει σύνταγmicroα αλλά όχι και δηmicroοκρατικό πολιτικό βίο Η αυταρχική βαυαρική διοίκηση δηmicroιουργούσε συνέχεια τριβές παράπονα και δυναmicroι-κές αντιδράσεις Στα τριάντα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα υπήρξαν στάσεις και εξεγέρσεις σχεδόν κάθε χρόνο σε όλη την επικράτεια

Κοινωνικές υποδοχές του αντιοθωνισmicroούΟι κοινωνικές υποδοχές του αντιοθωνισmicroού διευρύνονταν σταθερά microέσα από την αργή διεργασία της κοινωνικής συνείδησης Δύο ωστόσο ήταν οι κοινωνικές οmicroάδες που ακολουθούσαν πιο γρήγορους ρυθmicroούς πολιτικής συνειδητοποίησης ndashη νεολαία

Συmicroβολική απεικόνιση της Μεγάλης Ιδέας κυρίαρχης ιδε-

Μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεmicroο η Τουρκία θεωρήθηκε αδύναmicroη και αναδύθηκε τότε η ευκαιρία να ανακτηθούν οι ελληνικές περιοχές που βρίσκονταν υπό τον οθωmicroα-νικό ζυγό Η κοινωνία ξεσηκώθηκε οmicroάδες εθελοντών διέβησαν τα υποτυπώδη ελληνοτουρκικά σύνορα για να πολεmicroήσουν εναντίον της Οθωmicroανικής αυτοκρατο-ρίας και καθηmicroερινά εδραιωνόταν η αναmicroονή microιας επίσηmicroης εισόδου της Ελλάδας στον πόλεmicroο Ο Όθωνας ήταν ευήκοος στη λαϊκή πίεση χωρίς όmicroως να διαθέτει την πολιτική ικανότητα ή τη διπλωmicroατική τέχνη να ελιχθεί microέσα σrsquo ένα εχθρικό διεθνές περιβάλλον Η Αγγλία και η Γαλλία ndashοι δύο Προστάτιδες Δυνάmicroεις της Ελλάδαςndash δεν επιθυmicroούσαν καmicroία σύmicroπλευση του ελληνικού κράτους microε τη Ρωσία και φυσικά ήταν τελείως αρνητικές σε κάθε προσπάθεια διαmicroελισmicroού της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Τη θέλησή τους αυτή την επέβαλαν άλλωστε microε τον τρίχρονο αποκλεισmicroό του λιmicroα-νιού του Πειραιά (1854-1857) που εκτός των άλλων προίκισε microε microια επιδηmicroία χολέ-ρας το επίνειο Τα γεγονότα του Κριmicroαϊκού πολέmicroου πυροδότησαν βαθιές διεργασίες στην εθνική και στην κοινωνική συνείδηση των Ελλήνων Εδραιώθηκε microε microόνιmicroο τρόπο η ανεπάρκεια του Όθωνα να microορφοποιήσει το microεγάλο εθνικό αίτηmicroα Παρά τις συmicroβουλές των Μεγάλων Δυνάmicroεων και microετά την πανωλεθρία του Κριmicroαϊκού πολέmicroου ο Όθωνας φαίνεται ότι δεν εγκατέλειψε την ιδέα για δυναmicroική διεκδίκηση του εθνικού προ-γράmicromicroατος Ακόmicroη και τις παραmicroονές της έξωσής του έκανε όνειρα αλλά και ενέργειες για microια ελληνοσερβική συmicromicroαχία Όmicroως η επιθυmicroία του προσέκρουε στην έλλειψη δυνατότητας για άσκηση διεθνούς πολιτικής Προσέκρουε ακόmicroη στην πολιτική του αδυναmicroία και στον απολυταρχικό χαρακτήρα του καθεστώτος του Η εξέγερση της 3ης Σεπτεmicroβρίου είχε δώσει σύνταγmicroα αλλά όχι και δηmicroοκρατικό πολιτικό βίο Η αυταρχική βαυαρική διοίκηση δηmicroιουργούσε συνέχεια τριβές παράπονα και δυναmicroι-κές αντιδράσεις Στα τριάντα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα υπήρξαν στάσεις και εξεγέρσεις σχεδόν κάθε χρόνο σε όλη την επικράτεια

Κοινωνικές υποδοχές του αντιοθωνισmicroούΟι κοινωνικές υποδοχές του αντιοθωνισmicroού διευρύνονταν σταθερά microέσα από την αργή διεργασία της κοινωνικής συνείδησης Δύο ωστόσο ήταν οι κοινωνικές οmicroάδες που ακολουθούσαν πιο γρήγορους ρυθmicroούς πολιτικής συνειδητοποίησης ndashη νεολαία

Συmicroβολική απεικόνιση της Μεγάλης Ιδέας κυρίαρχης ιδε-

και ο στρατός Το Πανεπιστήmicroιο είχε ιδρυθεί το 1837 microε ισχυρή την έκφραση εθνικής συmicroβολικής Η κοινωνία διακρινόταν από τη ροπή της προς τις σπουδές ndashη γενιά του Αγώνα έβλεπε εκεί το microέλλον του έθνους και το Πανεπιστήmicroιο microπόρεσε να σταθεί στα πόδια του χάρη και σrsquo έναν παλλαϊκό έρανο στον οποίο συmicromicroετείχαν άνθρωποι απrsquo όλα τα στρώmicroατα του πληθυσmicroού Αντανακλούσε την επιθυmicroία να γίνει η νέα γενιά καλύτερη από την προηγούmicroενη microε τα σύγχρονα όπλα που είχε προσφέρει ο Διαφωτισmicroός Ο φοιτητόκοσmicroος ndashκαι κοντά του ο microαθητόκοσmicroοςndash πλήθαινε στις πόλεις και γινόταν ένας κοινωνικός χώρος microε νέα και ριζοσπαστική κοινωνική συνεί-δηση Η γενιά αυτή είχε γαλουχηθεί microε την πρόσφατη παράδοση του Αγώνα για την ανεξαρτησία και επιθυmicroούσε να βαφτιστεί στον αγώνα για την εθνική ολοκλήρωση laquoΑπό του 1821 επαύσαmicroεν να είmicroεθα απόγονοι και η αξίωσίς microας είναι να γίνω-microεν πρόγονοιraquo έγραψε το 1861 ο Αναστάσιος Βυζάντιος ένας εκπρόσωπος της νέας γενιάς Η νεολαία έβλεπε τα αποmicroεινάρια των αγωνιστών παραγκωνισmicroένων από τη βαυαρική Αυλή και πίστευε ότι ήταν η σειρά της να παίξει ιστορικό ρόλο microε την ολοκλήρωση της εθνικής ενοποίησης Από την άλλη παρακολουθούσε την ευρωπαϊκή σκηνή και αισθανόταν ασφυκτική την πολιτική ζωή της Ελλάδας Αστική στην κοινω-νική υπόσταση και επηρεασmicroένη από τον ροmicroαντισmicroό ndashο ποιητής Αχιλλεύς Παράσχος ήταν από τους πρωταγωνιστές τηςndash έδειχνε ροπή προς την υπερβολή και τη microεγαλο-στοmicroία Αποτέλεσmicroα όλων αυτών ήταν να ευδοκιmicroήσει στη νεολαία η αmicroφισβήτηση και η πολιτική παραβατικότητα Μέσα στους κόλπους της επικρατούσε έξαψη και ορmicroητικότητα laquoΔιεπνέετο εξ αναγνωσmicroάτων περί της Γαλλικής Επαναστάσεως και εξ ενθουσιασmicroού προς το κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroαraquo Η εικόνα της ανησυχούσε την εξουσία Ο εισαγγελέας Κ Μουτζουρίδης για παράδειγmicroα σε microια εισήγησή του στο συmicroβούλιο των πληmicromicroελειοδικών σχετικά microε τη διερεύνηση συνοmicroωσιών κατά του θρόνου θεωρούσε ότι laquohellip το πνεύmicroα των microαθητών εδείκνυε τάσιν αναρχικήνraquoΑπό την άλλη το στράτευmicroα microετά από τη δηmicroοκρατική του διαmicroόρφωση στα χρόνια του Καποδίστρια πιεζόταν από τον αυταρχισmicroό των Βαυαρών διοικητών του Το σώmicroα των αξιωmicroατικών αντιmicroετώπιζε πολλά επαγγελmicroατικά προβλήmicroατα ενώ έβλεπε τον ρόλο του σε microια ιδεατή Ελλάδα που θα απελευθέρωνε το γένος από τον οθωmicroανικό ζυγό να συρρικνώνεται Ο ελληνικός στρατός υποβαθmicroίστηκε στα χρόνια του Όθωνα Το πολεmicroικό ναυτικό σχεδόν εκmicroηδενίστηκε ενώ το πεζικό χρησιmicroοποιούνταν κυρίως

Το Πανεπιστήmicroιο αποτέλεσε θεσmicroό microε καταλυτικό ρόλο στη

Ο ελληνικός στρατός υποβαθ-microίστηκε σε microεγάλο βαθmicroό κατά

για την καταπολέmicroηση της ληστείας Στην ιεραρχία κυριάρχησαν Βαυαροί αξιωmicroατι-κοί ενώ αδικήθηκαν οι παλαιοί αγωνιστές του rsquo21 Το στράτευmicroα αντέδρασε Το 1843 εκδόθηκε το περιοδικό Στρατιωτικός Άγγελος microε πρώτη προγραmicromicroατική δέσmicroευση την υπεράσπιση των δικαιωmicroάτων του στρατού Εκδόθηκαν επίσης στρατιωτικές εφη-microερίδες Το σώmicroα των αξιωmicroατικών άρχισε να οργανώνεται microετά το 1845 microε την ίδρυση αλληλοβοηθητικών ταmicroείων ndashσυντάξεων κλπ Αυτή η συντεχνιακή συσσω-microάτωση αποκτούσε και microια ευρύτερη πολιτική λειτουργία ndashπίεζε και για τη διάθεση περισσότερων κονδυλίων για τον στρατιωτικό εξοπλισmicroό και για έναν πιο ουσιαστικό ρόλο του στρατού στις εθνικές υποθέσεις Η διπλή περιφρόνηση ndashκοινωνικο-επαγ-γελmicroατική και πολιτικήndash προς το στράτευmicroα οδήγησε στη ριζοσπαστικοποίηση των πνευmicroάτων Ο στρατός συmicromicroετείχε microε διάφορους τρόπους στις περισσότερες στάσεις που ξέσπασαν στη διάρκεια της οθωνικής περιόδου Ταυτόχρονα εmicroπεδώθηκαν microέσα στα στρατόπεδα οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης ndashο πολιτικός ρόλος του στρατεύ-microατος η προβολή και η υποστήριξη δηmicroοκρατικών αιτηmicroάτων Το στράτευmicroα αρχίζει να εmicroπνέεται από το παράδειγmicroα του Ναπολέοντα Βοναπάρτη από την ιδέα να επιβά-λει τη δηmicroοκρατία microε τις λόγχες Ήταν σώmicroα που απολάmicroβανε την κοινωνική αποδοχή και υποστήριξη Μετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο λειτουργούσε πλέον ως συντεταγmicroένος χώρος έξω από τη βαυαρική εξουσίαΤα εmicroπορικά στρώmicroατα των οικονοmicroικά ανερχόmicroενων πόλεων ασφυκτιούσαν κι αυτά από τις δυσλειτουργίες του πολιτικού συστήmicroατος Για την προώθηση των αναπτυ-ξιακών τους συmicroφερόντων πρόβαλαν αιτήmicroατα δασmicroολογικά φορολογικά κά Αντι-λαmicroβάνονταν βέβαια διαφορετικά το πρόγραmicromicroα της Μεγάλης Ιδέας ndashmicroια εmicroπορική άρα και ειρηνική επέκταση του ελληνισmicroού στις αγορές της Ανατολήςndash και έτσι δεν τα κάλυπτε η σπασmicroωδική πολιτική του Όθωνα σrsquo αυτό το θέmicroα Η σταδιακή απο-στασιοποίησή τους από τον θρόνο απηχεί τις κοινωνικές διεργασίες και την άνοδο των αστικών κοινωνιών Η ανάγκη τους για συmicromicroαχία microε το παροικιακό κεφάλαιο επίσης τα έσπρωχνε έξω από το βαυαρικό σύστηmicroα Οι παροικίες ndashεmicroπορικές κατά το πλείστονndash στρέφονταν κι αυτές κατά του Όθωνα Τις παραmicroονές των γεγονότων της έξωσης microπορούmicroε να διακρίνουmicroε τον σχηmicroατισmicroό ενός microεγάλου αντιοθωνικού κοινωνικού microετώπου που περιλάmicroβανε τα αστικά στρώmicroατα των εmicroπορικών πόλεων και τον παροικιακό ελληνισmicroό

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα οι στάσεις και οι

Παραφυάδες αντιοθωνισmicroού η ατεκνία του βασιλιά laquoαγαθαγγελι-σmicroόςraquoΜέσα σrsquo αυτές τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες η απέχθεια προς το πρόσωπο του Όθωνα ενισχυόταν και από δοξασίες προκαταλήψεις και ρεύmicroατα της λαϊκής ιδεολογίας που διέτρεχαν την παραδοσιακή κοινωνία Η ατεκνία του βασιλικού ζευγα-ριού συνδεόταν microε την ανησυχία ότι ο διάδοχος του θρόνου θα είναι κάποιος που δεν ασπάζεται την ορθόδοξη πίστη όπως ρητά προέβλεπε το άρθρο 40 του ελληνικού συντάγmicroατος Το ζήτηmicroα της διαδοχής ήταν microόνιmicroη εκκρεmicroότητα που επιπλέον ενέ-πλεκε όλες τις ξένες δυνάmicroεις και δηmicroιουργούσε ανασφάλεια στην ελληνική κοινωνία Ο αδελφός του Όθωνα Λουιτπόλδος ndashο πρώτος υποψήφιος διάδοχος του ελληνικού θρόνουndash είχε δεσmicroευτεί microε συmicroφωνία γάmicroου ότι οι απόγονοί του θα ήταν καθολικοί και ο Όθωνας στράφηκε στη λύση του microικρότερου αδελφού του Αδαλβέρτου Αλλά η ασάφεια για τη διαδοχή επέτρεπε την παρέmicroβαση των ξένων δυνάmicroεων και την προβολή κι άλλων υποψηφιοτήτων Μετέτρεπε έτσι το ζήτηmicroα του ελληνικού θρόνου σε πεδίο διαmicroάχης για την απόκτηση επιρροής στο ελληνικό κράτος Η ατεκνία του Όθωνα και της Αmicroαλίας δηmicroιουργούσε ακόmicroη απέχθειες προς τον θρόνο σrsquo ένα τmicroήmicroα της κοινωνίας που επηρεαζόταν από τις προλήψεις Η δράση και τα κηρύγmicroατα του Παπουλάκου microέχρι λίγα χρόνια πριν διέσπειραν αυτή την προκατάληψη απέναντι στον ελληνικό θρόνο Επίσης ο αγαθαγγελισmicroός η ακραία έκφραση της ορθόδοξης ιδεολογίας που στηριζό-ταν στις προφητείες περί ξανθού γένους γινόταν όλο και περισσότερο αντιοθωνικός διαχέοντας αυτό το φρόνηmicroα στον αγροτικό κόσmicroο που αποτελούσε τη microεγάλη λαϊκή βάση του κράτους Το ρεύmicroα αυτό ξεκινούσε από ένα χρησmicroολογικό κείmicroενο που κυκλοφόρησε χειρόγραφα στα microέσα του 18ου αιώνα Έχει microακροσκελή τίτλο που ξεκινά microε την Οπτασία του Μακαρίου Ιερωνύmicroου Αγαθαγγέλουhellip και υποτίθεται ότι είχε γραφτεί τον 13ο αιώνα Στην πραγmicroατικότητα ήταν γραmicromicroένο γύρω στο 1750 από τον ιεροmicroόναχο Θεόκλητο Πολυειδή Το έργο περιείχε προφητείες και χρησmicroούς για τα ευρωπαϊκά έθνη ήταν βαθιά αντιπαπικό και φιλορωσικό προβλέποντας ότι η ελευθερία θα ερχόταν από το ξανθό γένος όπως αποκαλούνταν οι Ρώσοι και σε άλλα χρησmicroολογικά κείmicroενα Οι οπτασίες του Aγαθάγγελου γνώρισαν πολλές εκδόσεις microε

Γελοιογραφία που υπαινίσσε-ται την ατεκνία του Όθωνα microε

Ο Ρήγας Βελεστινλής θεωρείται ο πρώτος εκδότης του έργου

πρώτη το θεωρούmicroενο έργο του Ρήγα Βελεστινλή microεταξύ 1790-1797 Ο στόχος ήταν να ενισχύσει τον πόθο για ελευθερία Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους γνώ-ρισε τρεις εκδόσεις το 1837-38 και πολλές άλλες στη διάρκεια του 19ου αιώνα Το αγαθαγγελικό ρεύmicroα το οποίο δεν συνέπιπτε microε το φιλορωσικό κόmicromicroα των Nαππαίων διαδόθηκε ευρέως κατά τη διάρκεια του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και επηρέαζε σε microεγάλο βαθmicroό τη λαϊκή ιδεολογία Έτσι ο αναβρασmicroός της νεολαίας οι δυσαρέσκειες του στρατεύmicroατος οι αντιπο-λιτευτικές διεργασίες των αστικών εmicroπορικών στρωmicroάτων συmicroπίπτουν συγκυριακά microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο microε την εντεινόmicroενη αγανάκτηση των αγροτικών στρωmicroά-των δηmicroιουργώντας καθολική δυσφορίαΟι στόχοι κάθε κοινωνικής συνιστώσας απrsquo αυτό το microέτωπο microπορεί να ήταν διαφο-ρετική αλλά όλες οι επιδιώξεις συγκεντρώνονταν στο κοινό εmicroπόδιο που ήταν ο θρόνος

Ο Ναπολέων Γrsquo αυτοκράτορας της Γαλλίας συνδέθηκε στη

Ελληνικός στρατός και Μέγας Ναπολέων

Το πρότυπο του Μεγάλου Ναπολέοντα ρίζωσε στη συνείδηση του ελληνικού στρα-τεύmicroατος και έπαιξε διαmicroορφωτικό ρόλο στην επαναστατική του πρακτική Το 1843 ο λοχαγός Χρ Βυζάντιος κυκλοφόρησε το περιοδικό laquoΣτρατιωτικός Άγγελοςraquo microε προ-γραmicromicroατική δέσmicroευση την laquoυπεράσπιση των δικαιωmicroάτων του στρατούraquo Το περιοδικό άρχισε τον Ιανουάριο του 1846 να δηmicroοσιεύει σε συνέχειες ένα ανάγνωσmicroα ndashmicroεταφρα-σmicroένο από τα γαλλικάndash για τη ζωή του Ναπολέοντα Το ανάγνωσmicroα διήρκεσε δύο χρόνια και το κίνητρο που οδήγησε στη δηmicroοσίευσή του microάς δίνεται στην εισαγωγή του εκδότη του περιοδικού laquoΚατά προτροπήν πολλών συναδέλφων microας δηmicroοσιεύοmicroεν την ιστορίαν του Αυτοκράτορος Ναπολέοντος Το έργον τούτον ανεδέχθηmicroεν δια δύο λόγους πρώτον ότι εις την γλώσσαν microας η ιστο-ρία αύτη δεν microετεφράσθη microέχρι τούδε και δεύτερον ότι η ιστορία του Ναπολέοντος πρέπει νοmicroίζοmicroεν να σπουδάζεται παρά παντός στρατιωτικού κατά δε την σηmicroερινήν εποχήν της πατρίδος microας παρά παντός πολίτου ΈλληνοςraquoΗ δηmicroοσίευση αυτή microετά το 1848 απέκτησε microια εκδοτική ιστορία Ο Βυζάντιος ξεκί-νησε την έκδοση σε βιβλία microια προσπάθεια που ολοκληρώθηκε στον 7ο τόmicroο το 1865

Οι λέξεις και τα υπονοούmicroενα που σηmicroατοδοτούσαν αυτή τη δυσφορία διατυπώνο-νταν στον Τύπο και από εκεί microεταφέρονταν σε microια σχηmicroατιζόmicroενη πρωτογενώς κοινή γνώmicroη Είναι χαρακτηριστικό ότι τον όρο χρησιmicroοποίησαν πολλοί πρωταγωνιστές ή αυτόπτες microάρτυρες της εποχής εκείνης Ο υπουργός Εξωτερικών Α Γ Κουντουριώτης για παράδειγmicroα σε microια επιστολή του προς την ελληνική πρεσβεία στην Κωνσταντι-νούπολη στις αρχές του 1862 την επικαλούνταν laquohellip η κοινή γνώmicroη ήρξατο να καταφέρηται κατrsquo αυτούraquo γράφει για τον Κανάρη Ο Ν Δραγούmicroης επίσης και πολλοί άλλοι χρησιmicroοποίησαν τον όρο Η δηmicroιουργία κοινής γνώmicroης που σηmicroαίνει ενοποί-ηση του εθνικού χώρου και γρήγορη κυκλοφορία της πληροφορίας άλλαξε και τον

Μετά τους δύο πρώτους το υλικό της έκδοσης άρχισε να το συλλέγει από την laquoΙστορία της Γαλλικής Επαναστάσεωςraquo του Γάλλου ιστορικού Θιέρσου αλλά microε ελληνικό τίτλο laquoΙστορία του Ναπολέοντοςraquo Ήταν λοιπόν ένα έργο microεταφρασmicroένο από στρατιωτικό και απευθυνόmicroενο κυρίως στους στρατιώτες της Ελλάδας ο Βυζάντιος προπαγάνδιζε ακόmicroη τη ζωή του Ναπολέοντα στη Σχολή Ευελπίδων στην οποία δίδασκε από το 1848 Στον 5ο τόmicroο το 1857 επαναλαmicroβάνει ότι ανέλαβε το έργο laquoκατrsquo επίmicroονον αίτησιν των συνδροmicroητών του περιοδικού τουraquo Πριν από το 1860 εmicroφανίστηκαν δύο ακόmicroη εκδόσεις σχετικές microε τη ζωή του Ναπο-λέοντα Ο Κ Π Ναούmicro microεταφράζει και εκδίδει το 1846 microια εξιστόρηση του ναπολε-όντειου βίου γραmicromicroένη από Γάλλους αξιωmicroατικούς Το 1852 ο ιατροφιλόσοφος Iω Πύρλας εκδίδει ανώνυmicroα από το τυπογραφείο του στην Τρίπολη microια microικρή χρονολογική ιστορία της δράσης του Ναπολέοντα Στην πρώτη ο microεταφραστής εκδότης χρησιmicroο-ποίησε στον πρόλογό του τις ίδιες λέξεις κλειδιά microε τον Βυζάντιο καλεί τους Έλληνες laquoνα microελετώmicroεν νυχθηmicroερόνraquo και δια του laquoπαραδείγmicroατοςraquo και της laquomicroιmicroήσεωςraquo να laquoγίνωmicroεν κάτοχοι τοιούτων προτερηmicroάτων έκαστος ηmicroών microιmicroούmicroενος το ηρωικόν του Ναπολέοντοςraquo Στο τέλος του βιβλίου στον κατάλογο των συνδροmicroητών (δηλ των υποστηρικτών της έκδοσης) εmicroφανίζονται τα ονόmicroατα πολλών στρατιωτικών όλων των βαθmicroίδων Για παράδειγmicroα στο Ναύπλιο οι 19 από τους 39 συνδροmicroητές ήταν στρατιωτικοί

τρόπο άσκησης της πολιτικής Απέκτησε δύναmicroη επιρροής και χρειάστηκε να λαmicroβά-νεται υπόψη στις πολιτικές αποφάσεις Σε πολλές περιπτώσεις microάλιστα στα χρόνια της κρίσης έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην πολιτική σκηνή της χώρας

Οι ευρωπαϊκές επαναστάσεις Η παράmicroετρος του ευρωπαϊκού περίγυρου είχε ενεργό ρόλο στον ιδεολογικοπολιτικό προσανατολισmicroό του αντιmicroοναρχικού microετώπου Η προωθητική δύναmicroη που έδινε η Γαλλική Επανάσταση βρήκε στα microέσα του 19ου αιώνα νέες εκφράσεις Από το 1848 ξέσπασαν επαναστάσεις στο microεγαλύτερο microέρος της Ευρώπης (τη Γαλλία την Ιταλία τη Γερmicroανία και την Αυστρία) οι οποίες παρότι δεν κατάφεραν να ανατρέψουν τα καθεστώτα επανέφεραν τα δηmicroοκρατικά αιτήmicroατα στην κοινωνία πέτυχαν σηmicroαντι-κές αλλαγές και δηmicroιούργησαν νέες προσδοκίεςΣτις συγκρούσεις του 1848 έκαναν την εmicroφάνισή τους τα οδοφράγmicroατα και παντού εκδηλώθηκαν για πρώτη φορά τα microαζικά πολιτικά κινήmicroατα Η επαναστατική αναστά-τωση η οποία πήρε το προσωνύmicroιο Άνοιξη των λαών δηmicroιούργησε microια νέα πραγmicroατι-κότητα στην Ευρώπη microε κυριότερο χαρακτηριστικό ότι στοιχειοθέτησε τα δικαιώmicroατα των εθνικοτήτων τα οποία microπήκαν στην ηmicroερήσια διάταξη της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής Οι επαναστάσεις του 1848 διέσπειραν παντού νέες ιδέες οι οποίες βρήκαν στην Ελλάδα πολλά ευήκοα ώτα Επιπλέον έθεσαν σε κίνηση ιστορικές διεργασίες που επηρέασαν άmicroεσα τους προσανατολισmicroούς και τη δυναmicroική της συνείδησης στην Ελλάδα Στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης του 1848 αναρριχήθηκε στην προεδρία ο Ναπολέων Βοναπάρτης στη συνέχεια αυτοκράτορας ως Ναπολέων Γrsquo ανιψιός του microεγάλου Ναπολέοντα ο οποίος άσκησε microια πολιτική ενίσχυσης των εθνικών αγώνων που κορυφαία συmicroβολική της έκφραση ήταν το 1851 η διακήρυξη των δικαιωmicroάτων των εθνικοτήτων Ο Ναπολέων Γrsquo έγινε στην Ελλάδα σηmicroείο αναφοράς και microαζί microε τον τσάρο της Ρωσίας Νικόλαο θεωρήθηκαν οι ισχυροί διεθνείς παράγοντες που θα βοηθούσαν το ελληνικό κράτος στην εθνική του ολοκλήρωση Σrsquo ένα λαϊκό φυλλάδιο που κυκλοφόρησε το 1860 ο Ναπολέων θεωρούνταν θεόσταλ-τος και microοναδικός laquoαπό της συστάσεως της ανθρώπινης κοινωνίας πραγmicroατικός ηγε-

Ο Ιταλός επαναστάτης Γαριβάλ-δης πρωτεργάτης της ιταλικής

Ο Τύπος της οθωνικής περιόδου ασκούσε πολύ συχνά έντονη

τρόπο άσκησης της πολιτικής Απέκτησε δύναmicroη επιρροής και χρειάστηκε να λαmicroβά-νεται υπόψη στις πολιτικές αποφάσεις Σε πολλές περιπτώσεις microάλιστα στα χρόνια της κρίσης έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην πολιτική σκηνή της χώρας

Οι ευρωπαϊκές επαναστάσεις Η παράmicroετρος του ευρωπαϊκού περίγυρου είχε ενεργό ρόλο στον ιδεολογικοπολιτικό προσανατολισmicroό του αντιmicroοναρχικού microετώπου Η προωθητική δύναmicroη που έδινε η Γαλλική Επανάσταση βρήκε στα microέσα του 19ου αιώνα νέες εκφράσεις Από το 1848 ξέσπασαν επαναστάσεις στο microεγαλύτερο microέρος της Ευρώπης (τη Γαλλία την Ιταλία τη Γερmicroανία και την Αυστρία) οι οποίες παρότι δεν κατάφεραν να ανατρέψουν τα καθεστώτα επανέφεραν τα δηmicroοκρατικά αιτήmicroατα στην κοινωνία πέτυχαν σηmicroαντι-κές αλλαγές και δηmicroιούργησαν νέες προσδοκίεςΣτις συγκρούσεις του 1848 έκαναν την εmicroφάνισή τους τα οδοφράγmicroατα και παντού εκδηλώθηκαν για πρώτη φορά τα microαζικά πολιτικά κινήmicroατα Η επαναστατική αναστά-τωση η οποία πήρε το προσωνύmicroιο Άνοιξη των λαών δηmicroιούργησε microια νέα πραγmicroατι-κότητα στην Ευρώπη microε κυριότερο χαρακτηριστικό ότι στοιχειοθέτησε τα δικαιώmicroατα των εθνικοτήτων τα οποία microπήκαν στην ηmicroερήσια διάταξη της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής Οι επαναστάσεις του 1848 διέσπειραν παντού νέες ιδέες οι οποίες βρήκαν στην Ελλάδα πολλά ευήκοα ώτα Επιπλέον έθεσαν σε κίνηση ιστορικές διεργασίες που επηρέασαν άmicroεσα τους προσανατολισmicroούς και τη δυναmicroική της συνείδησης στην Ελλάδα Στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης του 1848 αναρριχήθηκε στην προεδρία ο Ναπολέων Βοναπάρτης στη συνέχεια αυτοκράτορας ως Ναπολέων Γrsquo ανιψιός του microεγάλου Ναπολέοντα ο οποίος άσκησε microια πολιτική ενίσχυσης των εθνικών αγώνων που κορυφαία συmicroβολική της έκφραση ήταν το 1851 η διακήρυξη των δικαιωmicroάτων των εθνικοτήτων Ο Ναπολέων Γrsquo έγινε στην Ελλάδα σηmicroείο αναφοράς και microαζί microε τον τσάρο της Ρωσίας Νικόλαο θεωρήθηκαν οι ισχυροί διεθνείς παράγοντες που θα βοηθούσαν το ελληνικό κράτος στην εθνική του ολοκλήρωση Σrsquo ένα λαϊκό φυλλάδιο που κυκλοφόρησε το 1860 ο Ναπολέων θεωρούνταν θεόσταλ-τος και microοναδικός laquoαπό της συστάσεως της ανθρώπινης κοινωνίας πραγmicroατικός ηγε-

Ο Ιταλός επαναστάτης Γαριβάλ-δης πρωτεργάτης της ιταλικής

Ο Τύπος της οθωνικής περιόδου ασκούσε πολύ συχνά έντονη

microώνraquo ο οποίος microαζί microε τον laquoαδελφόraquo του τσάρο Αλέξανδρο Βrsquo είχαν την αποστολή να θεmicroελιώσουν την ειρήνη στη γη laquoΣυ Ναπολέων θέλεις σώσεις την ανθρωπότηταraquo δήλωνε ο συγγραφέας laquoΣυ microόνος έχεις τα microέσαraquo και το καταλληλότερο microέσο αυτής της σωτηρίας θεωρείται laquoη αποκατάστασις των εθνικοτήτωνraquoΟ Ναπολέων Γrsquo εκmicroεταλλεύτηκε το όνοmicroα και τη συγγένεια για να αναβιώσει τις microνή-microες του microεγάλου Ναπολέοντα Μέσα από τα microάτια της εποχής ο Ναπολέων Γrsquo ήταν η άmicroεση συνέχεια του Ναπολέοντα Αrsquo Βοναπάρτη όπως και η επανάσταση του 1848 ήταν άmicroεση συνέχεια της microεγάλης Γαλλικής Επανάστασης του 1789 Το παιχνίδι της ταύτισης των δύο επαναστάσεων δηmicroιούργησε αρκετή σύγχυση στην Ελλάδα microεταξύ 1860 και 1864 Τεράστια επιρροή άσκησε στην Ελλάδα η διαδικασία της ιταλικής ενοποίησης Ο Γαρι-βάλδης λειτούργησε ως πρότυπο αλλά και ως δυνητικός σύmicromicroαχος στον αγώνα για την ενοποίηση της Ελλάδας microε την απελευθέρωση των υπό οθωmicroανική κυριαρχία ελληνικών περιοχών Πολλά γράφτηκαν γιrsquo αυτόν και πολλές ελπίδες στηρίχθηκαν σε microια δυνητική συmicromicroαχία microαζί του Ο Ζήσης Σωτηρίου και άλλοι Έλληνες πολέmicroησαν ως εθελοντές πλάι στον Ιταλό επαναστάτη ενώ κι άλλοι Έλληνες αντιπολιτευόmicroενοι είχαν επικοινωνία microαζί του Ο Ιταλοαυστριακός πόλεmicroος του 1859 που οδήγησε στην ιταλική ενοποίηση αναστάτωσε την ελληνική κοινωνία επειδή ήταν αγώνας για την εθνική ολοκλήρωση και την απελευθέρωση από τα δεσmicroά laquoτης Αυστριακής τυραννίας πάσαι αι τάξεις του ελληνισmicroού ειλικρινώς και από καρδίας ηύχοντο υπέρ της πραγ-microατώσεως των πόθων του ιταλικού λαούraquo Η συmicromicroετοχή της Γαλλίας στο πλευρό των Ιταλών ξεσήκωσε τις ελληνικές πολιτικές συνειδήσειςΈκφραση της διογκούmicroενης δυσαρέσκειας κατά του Όθωνα ήταν ότι κάθε γαλλο-ιτα-λική νίκη γινόταν δεκτή microε αντιβασιλικές διαδηλώσεις Ο Όθωνας θεωρούνταν φίλος και όργανο των Αυστριακών και η αmicroηχανία της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στον Ιταλοαυστριακό πόλεmicroο παρερmicroηνευόταν ως στάση υπαγορευmicroένη από την ΑυστρίαΜια ακόmicroη ευρωπαϊκή εθνική επανάσταση η εξέγερση των Oύγγρων το 1848 microε τον Λάγιος Κόσουτ να ξεσηκώνει τις αγροτικές microάζες έγινε επίσης γνωστή και ευαι-σθητοποίησε την ελληνική κοινωνία αφού και σrsquo αυτή την περίπτωση κλονιζόταν η Αυστροουγγρική αυτοκρατορία Τα γεγονότα της Ευρώπης έφταναν στην Ελλάδα microέσα από πολλούς δρόmicroους ndashαπό τις

Το λογότυπο της εφηmicroερίδας laquoΒρετανικός Αστήρraquo του

εφηmicroερίδες πρώτα απrsquo όλα τις εκδόσεις φυλλαδίων την αλληλογραφία microε τις παροι-κίες και τις προφορικές διαδόσεις Οι πληροφορίες συσσωρεύονταν απrsquo όλα αυτά τα κανάλια και χωνεύονταν microέσα στην πολιτική συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας Μαζί microε τις πραγmicroατικές πληροφορίες σηmicroαντικό ρόλο έπαιξαν και οι φήmicroες Η φηmicroο-λογία ότι ο Γαριβάλδης ετοιmicroαζόταν να εισβάλει στην Ελλάδα ή ότι σερβικές δυνάmicroεις συγκεντρώνονταν για να επαναστατήσουν κά ενίσχυαν το φρόνηmicroα και αύξαναν την αδηmicroονία στην ελληνική κοινωνία

Διαmicroορφωτές και εκφραστές ο Τύπος και ο Eπαmicroεινώνδας Δεληγιώρ-γης Βασικός παράγοντας διαmicroόρφωσης της κοινής γνώmicroης ήταν ο Τύπος Ήδη από τη δηmicroιουργία του ελληνικού κράτους οι εφηmicroερίδες είναι ένας φορέας δηmicroόσιας κριτι-κής Κυκλοφορούσε microεγάλος αριθmicroός εφηmicroερίδων ndashυπήρχε άλλωστε σχετική ευκολία έκδοσης Πολλές απrsquo αυτές ήταν βραχύβιες αλλά η εικόνα του Τύπου εκείνης της επο-χής εξέπεmicroπε αληθινή ζωντάνια Καταφύγιο κάθε διαmicroαρτυρόmicroενου βήmicroα πολιτικής αντιπαράθεσης λίβελων και νηφάλιων κρίσεων ο Τύπος διαβαζόταν ιδιωτικά και σε δηmicroόσια ανάγνωση και πρόσφερε το υλικό για τη διαmicroόρφωση της γνώmicroης microεγάλου τmicroήmicroατος της κοινωνίαςΣτις συνθήκες της αντιοθωνικής κίνησης ο Τύπος λειτούργησε ως φορέας εκτόνωσης ζύmicroωσης και οργάνωσης του φρονήmicroατος Οι εφηmicroερίδες της εποχής ήταν κατά βάση προσωπικές και η πολιτική τους καθοριζόταν από τον κύριο αρθρογράφο τους που ήταν συνήθως και ιδιοκτήτης Οι τρεις παραδοσιακές εφηmicroερίδες Αιών Ελπίς και Αθηνά που εκπλήρωναν και προδιαγραφές επαγγελmicroατικής δηmicroοσιογραφίας στα σπάρ-γανα ακολουθούσαν σταθερά δηmicroοκρατική στάση παρά τις επιmicroέρους διαφορές τους Το Φως του θεατρικού συγγραφέα Σοφοκλή Καρύδη επιδιδόταν σε άγρια κριτική microε προσβλητικά υπονοούmicroενα κατά του βασιλικού ζεύγους Ο Καρύδης διαστρέφοντας microε λογοπαίγνια απλές ειδήσεις δηmicroιουργούσε συχνά χοντροκοmicromicroένες φάρσες Για παράδειγmicroα αναφερόmicroενος στο ατmicroόπλοιο Βασίλισσα Αmicroαλία της Ελληνικής Ατmicroοπλο-ΐας έγραφε laquoΠάντες όσοι επέβησαν της Bασιλίσσης της Ελλάδος κατευχαριστήθησαν και κατεγοητεύθησανraquo Το Μέλλον της Πατρίδος όπου αρθρογραφούσε microια πλειάδα νεαρών λογίων ο Αναστάσιος Γούδας ο Οδυσσέας Ιάλεmicroος και άλλοι εκπρόσωποι

Ο Επαmicroεινώνδας Δεληγιώργης αναδείχθηκε στον χαρακτηρι-

της χρυσής νεολαίας υιοθετούσε πιο σοβαρό τόνο στην κριτική του Η εφηmicroερίδα ήταν δισεβδοmicroαδιαία και εκδιδόταν από το 1859 τη χρονιά που άρχισε να σταθερο-ποιείται το αντιοθωνικό φρόνηmicroα Το σύmicroβολο κάτω από τον τίτλο της εφηmicroερίδας ήταν η γραφίδα και το ξίφος συνδεδεmicroένα microε δάφνη ndashόλα microαζί τίτλος σύmicroβολο και αρθρογραφία ήταν χαρακτηριστικά του πολιτικού της φορτίου Η αρθρογραφία του Αναστάσιου Γούδα στο Μέλλον της Πατρίδος του στοίχισε έντεκα microήνες φυλακήΤα υπονοούmicroενα και οι άmicroεσες βολές τροφοδοτούσαν διψασmicroένους αναγνώστες Ισχυρή επιρροή είχαν και παροικιακές εφηmicroερίδες που στρατεύονταν στην πολεmicroική κατά του Όθωνα όπως η Ηmicroέρα (microετέπειτα Νέα Ηmicroέρα) της Τεργέστης και ο Βρετα-νικός Αστήρ του Λονδίνου Η πρώτη εφηmicroερίδα ανήκε στον λόγιο Ισίδωρο Σκυλίτση αλλά η πρόσληψη ως συντάκτη και συνδιευθυντή του Αναστασίου Βυζάντιου ενός από τους πρωτεργάτες της αντιοθωνικής κίνησης της νεολαίας είχε ως συνέπεια τη microετατροπή της σε microαχητικό αντιοθωνικό όργανο Η δεύτερη ήταν εβδοmicroαδιαία και εικονογραφηmicroένη και είχε ιδρυθεί από τον επιχειρηmicroατία και λόγιο Στέφανο Ξένο Ο Βρετανικός Αστήρ διαδόθηκε πλατιά σε όλον τον ελληνισmicroό Απηχώντας την αγγλική οπτική γωνία οργάνωνε την ελληνική κοινή γνώmicroη σε αντιοθωνική κατεύθυνσηΣτον αντίποδα η εφηmicroερίδα Γενική Εφηmicroερίς της Ελλάδος που ιδρύθηκε το 1860 και ήταν επίσηmicroο όργανο της κυβέρνησης Μιαούλη δεν microπόρεσε να επηρεάσει ουσια-στικά τα πνεύmicroατα και παρέmicroεινε microέχρι το κλείσιmicroό της (το 1862) περιθωριακή Το σύνολο του Τύπου microε όλο το φάσmicroα των στάσεών του από την αποστασιοποίηση τη microετρηmicroένη κριτική microέχρι τη ρηξικέλευθη ιδεολογική προπαγάνδα και την εκτονωτική σάτιρα διαmicroόρφωνε και σταθεροποιούσε την καθηmicroερινή συνείδηση στον δρόmicroο της ρήξης microε τον θρόνο Η διάδοση των γραφοmicroένων στον Τύπο ήταν γρήγορη και πλατιά Η δηmicroόσια ανά-γνωση εφηmicroερίδας η διάδοση από στόmicroα σε στόmicroα τροφοδοτούσε την κοινωνία Η νέα γενιά εγγράmicromicroατη πλέον διάβαζε απευθείαςΣτον πολιτικό κόσmicroο η νέα γενιά βρήκε εκφραστή στο πρόσωπο του Επαmicroεινώνδα Δεληγιώργη Ο δικηγόρος από το Μεσολόγγι microπήκε στη Βουλή το 1859 ως αντιπρό-σωπος του νοmicroού του Ήταν τότε τριάντα χρονών Έχοντας αφοmicroοιώσει τα νέα ρεύ-microατα που φυσούσαν στην Ευρώπη microετά τη Γαλλική Επανάσταση του 1848 προσέδωσε στον καταγγελτικό λόγο της αντιπολίτευσης το κατάλληλο θεωρητικό πλαίσιο και το

Η απόπειρα δολοφονίας κατά της βασίλισσας Αmicroαλίας τον

microοντέρνο πολιτικό λεξιλόγιο Ο Δεληγιώργης αρθρογραφούσε κι αυτός στο Μέλλον της Πατρίδος και ίδρυσε την Εφηmicroερίδα των Συζητήσεων Πλειοδοτούσε σε ριζοσπαστι-σmicroό και βρισκόταν πολύ πιο microπροστά από την υπόλοιπη παραδοσιακή πολιτική ηγεσία η οποία αντιπολιτευόταν τον Όθωνα microε πολύ πιο συmicroβατικό τρόπο Με την αρθρο-γραφία αλλά κυρίως microε τις οmicroιλίες του ο Δεληγιώργης σε ρόλο αγκιτάτορα microπόρεσε να εκφράσει στο πολιτικό πεδίο την όλο και πιο ριζοσπαστικοποιηmicroένη συνείδηση της κοινωνίας η οποία έχει αποmicroακρυνθεί από τους υπολογισmicroούς και τον συγκρατηmicroένο τόνο της πολιτικής τάξης Ο ίδιος όταν ανέλαβε να συντάξει το ψήφισmicroα της εκθρό-νισης του Όθωνα συνάντησε σοβαρές αντιστάσεις από τους επιφανέστερους πολιτι-κούς της εποχής που δεν ήθελαν microια τόσο προγραmicromicroατική ρήξη microε τον θρόνο Παρά τους συmicroβιβασmicroούς που υποχρεώθηκε να κάνει ο Δεληγιώργης εmicroφύσησε ωστόσο το πνεύmicroα της τοmicroής microε την κατεστηmicroένη αντίληψη των πραγmicroάτων δίνοντας βαθιά δηmicroοκρατική και αντιmicroοναρχική κατεύθυνση στον αντιοθωνισmicroό

Περιστατικά εκτός ελέγχου Πέρα από την αργή διαmicroόρφωση της νέας συνείδησης υπήρξαν περιστατικά που πυρο-δότησαν ένταση στην ελληνική κοινωνία Τα περιστατικά αυτά ξεπέρασαν το κατώφλι της δυσαρέσκειας και της συmicroβατικής νοmicroιmicroότητας και ήταν ενδεικτικά της όξυνσης των πνευmicroάτων και της έξαψης που επικρατούσε στην Ελλάδα microετά το 1859Τα περίφηmicroα Σκιαδικά οι συγκρούσεις που ξέσπασαν στις 10 Μαΐου του ίδιου χρό-νου λόγω ασήmicroαντης αφορmicroής δίνουν τον τόνο της νευρικότητας που διακατείχε τη νεολαία Το σκηνικό ήταν microια διαδήλωση διαmicroαρτυρίας φοιτητών και microαθητών στο πεδίο του Άρεως την ώρα που έπαιζε η στρατιωτική microπάντα Οι διαδηλωτές φόραγαν εγχώρια καπέλα (σκιάδια) διαmicroαρτυρόmicroενοι για την εισαγωγή ψάθινων καπέλων από την Ευρώπη που πωλούνταν σε υψηλές τιmicroές Κάποιοι υπάλληλοι καταστηmicroάτων τους λοιδόρησαν και ξέσπασαν επεισόδια στα οποία επενέβη η αστυνοmicroία Η σύγκρουση γενικεύτηκε και απλώθηκε στην Αθήνα Οι διαδηλωτές οχυρώθηκαν στη συνοικία της Νεάπολης και όταν η αστυνοmicroία τους διέλυσε ξαναmicroαζεύτηκαν στη διασταύρωση της Ερmicroού microε την Αιόλου έξω από το καφενείο της Ωραίας Ελλάδος Εκεί ενώθηκαν microε άλλους πολίτες και σχηmicroάτισαν νέα διαδήλωση η οποία έφτασε έξω από τα Ανάκτορα ζητώντας την απελευθέρωση τριών συλληφθέντων και την απόλυση του διευθυντή

Ο Όθων κατά τα τελευταία χρό-νια της βασιλείας του βρέθηκε

Μία από τις κινήσεις στις οποίες προέβη ο Όθων για την ευό-

της αστυνοmicroίας Μια πολιτιστική διαmicroαρτυρία microετατράπηκε microε microια σπίθα σε πολιτική σύγκρουση που πήρε ανεξέλεγκτες διαστάσεις Κάθε άρνηση της εξουσίας να ικανο-ποιήσει το αίτηmicroα των διαδηλωτών οδηγούσε σε νέες συγκρούσεις στις οποίες χρη-σιmicroοποιήθηκαν και στρατιωτικές δυνάmicroεις Την επόmicroενη microέρα οι διαδηλωτές πήγαν στην έδρα της αστυνοmicroίας και προπηλάκισαν τον διευθυντή της microετά στο υπουργείο Εσωτερικών και πάλι στα Ανάκτορα όπου ζήτησαν ακρόαση από τον Όθωνα Μετά από την άρνησή του οχυρώθηκαν στο Πανεπιστήmicroιο το οποίο πολιορκήθηκε από τις δυνάmicroεις του στρατού Μπροστά στην όλο και οξύτερη microεταmicroόρφωση της διαmicroαρτυ-ρίας η κυβέρνηση αναγκάστηκε να κάνει δεκτό το αίτηmicroα και να παύσει τον διευθυντή της αστυνοmicroίαςΤο δεύτερο αξιοσηmicroείωτο περιστατικό ήταν η απόπειρα του νεαρού Αριστείδη Δόσιου να δολοφονήσει τη βασίλισσα Αmicroαλία τον Σεπτέmicroβριο 1861 Ο Δόσιος ήταν microέλος της επαναστατηmicroένης νεολαίας και γόνος καλής οικογένειας Ο πατέρας του Κωνσταντί-νος Δόσιος είχε διατελέσει κρατικός λειτουργός ndashγενικός γραmicromicroατέας του υπουρ-γείου Εσωτερικών Πριν εκτελέσει την απόφασή του ανέβαινε επί πολλές microέρες στην Πεντέλη και γυmicroναζόταν στη σκοποβολή Έδρασε βέβαια microόνος του αλλά το περι-στατικό δεν ήταν έξω από το κλίmicroα της εποχής Μπορεί να επέσυρε την κοινωνική αποδοκιmicroασία και την πολιτική καταδίκη αλλά ήταν ακραία έκφραση αυτής της υπο-βόσκουσας αγανάκτησης κατά του θρόνου Άλλωστε την ίδια εποχή αποκαλύφθηκε και άλλη συνωmicroοσία που υπερέβαινε τα όρια κάθε νοmicroιmicroότητας ndashmicroια οmicroάδα αξιωmicroα-τικών σχεδίαζε να απαγάγει τον Όθωνα microόλις θα επέστρεφε από το εξωτερικό Μια άλλη οmicroάδα αξιωmicroατικών προσπάθησε να βοηθήσει τον επίδοξο βασιλοκτόνο να απο-δράσει Ο Αριστείδης Δόσιος λοιπόν δεν ήταν microόνος Στην απολογία του δεν έδειξε microεταmicroέλεια και στην αιτιολόγηση της πράξης του επικαλέστηκε την έλλειψη εθνοφυ-λακής το ζήτηmicroα της διαδοχής αλλά και την εν γένει κακή οικονοmicroική κατάσταση της χώρας ndashγια πρώτη φορά η οικονοmicroική κατάσταση ενσωmicroατώθηκε στο πολιτικό επιχείρηmicroα Ο Δόσιος καταδικάστηκε σε θάνατο αλλά η ίδια η Αmicroαλία του απένειmicroε χάρη και η ποινή του microετατράπηκε σε ισόβια δεσmicroά Η περίπτωση χρησιmicroοποιήθηκε για να αναθερmicroάνει τη συmicroπάθεια προς τον θρόνο Η κίνηση ήταν επιβαλλόmicroενη αντί να δηmicroιουργήσει έναν microάρτυρα microε την εκτέλεση του επίδοξου δολοφόνου προκάλεσε τη συρροή συγχαρητηρίων και ευχών απrsquo όλη την Ελλάδα Και σrsquo αυτή την περίπτωση

όmicroως η αντιπολίτευση βρήκε τρόπο να προβάλλει τις διαφοροποιήσεις της Στο Ναύ-πλιο ενώ η πόλη ήταν φωταγωγηmicroένη microοιράστηκε προκήρυξη όπου επαινούσε την ενέργεια του Δόσιου laquoΆθλιοι microάλλον κλαύσατε παρά να πανηγυρίζετε δια την απο-τυχίανraquo έγραφε microεταξύ άλλων Στην Κωνσταντινούπολη την πόλη microε το ιδιαίτερο συmicroβολικό βάρος η οποία ήταν προπύργιο της αντιοθωνικής κίνησης η αντίδραση για την απόπειρα πήρε άλλη τροπή Εκεί η διατύπωση των συγχαρητηρίων ξέφυγε από τη γραφειοκρατική διαδικασία σύνταξης ενός ψηφίσmicroατος από τις τοπικές αρχές όταν ο πρεσβευτής της Ελλάδας Μάρκος Ρενιέρης πρότεινε να σταλεί επιτροπή στην Αθήνα και να διαβιβάσει δια ζώσης τα συγχαρητήρια της παροικίας στη βασίλισσα Η παροικία κινητοποιήθηκε και αποφάσισε να εκλέξει αντιπροσωπεία η οποία θα microετέφερε στη βασίλισσα όχι microόνο ευχές αλλά και αιτήmicroατα Εκλέχτηκε τριακονταmicroε-λής επιτροπή εν είδει τοπικού κοινοβουλίου από την οποία θα οριζόταν τριmicroελής αντιπροσωπεία για να microεταβεί στην Αθήνα Οι συνεδριάσεις της επιτροπής γίνονταν microπροστά σε πολυπληθές ακροατήριο στο θέατρο της Λέσχης Βυζάντιο στο οποίο δεν ήταν γεmicroάτα microόνο τα θεωρεία αλλά και ο κήπος Στις συνεδριάσεις επικράτησε το αντιπολιτευτικό πνεύmicroα και το ψήφισmicroα που αποφασίστηκε να προσκοmicroισθεί από την αντιπροσωπεία ζητούσε από τη βασίλισσα να πραγmicroατώσει τους διακαείς πόθους του ελληνισmicroού laquoδια της πλήρους εφαρmicroογής των εθνικών θεσmicroώνraquo από τους οποίους εξαρτιόταν το microεγαλείο του έθνους Το παράδειγmicroα της Κωνσταντινούπολης δείχνει το εύρος και το βάθος της αντιδυναστικής δυναmicroικής

Η πολιτική του θρόνου Η διαχείριση της πολιτικής κρίσης από τον Όθωνα κινήθηκε σε συmicroβατικά πλαίσια Είναι γεγονός ότι στις τρεις δεκαετίες της παρουσίας του στον ελληνικό θρόνο είχε γίνει αντικείmicroενο παρατεταmicroένης κριτικής Όmicroως οι επικρίσεις ήταν αποσπασmicroατικές συγκυριακές ή microεmicroονωmicroένες Το ίδιο ίσχυε και για τις στάσεις και τις εξεγέρσεις που ξεσπούσαν και είχαν σε microεγάλο βαθmicroό προσωπικά κίνητρα Το 1843 η συνταγmicroατική επανάσταση ήταν αρκετά περιορισmicroένης έκτασης και πρόβαλε ένα αίτηmicroα που ήταν ώριmicroο να γίνει αποδεκτό από τον θρόνο Μετά το 1859 όmicroως ο Όθωνας αντιmicroετώπιζε microόνιmicroη αντιπολίτευση η οποία είχε ριζώσει στην κοινωνία και είχε ενσωmicroατώσει τα προσωπικά κίνητρα microέσα σrsquo ένα πολιτικό πλαίσιο Πολύ περισσότερο η αντιπολίτευση

αυτή δεν ζητούσε microόνο την ικανοποίηση συνταγmicroατικών αιτηmicroάτων αλλά ένα διαρκώς διευρυνόmicroενο microέρος της στρεφόταν απευθείας εναντίον του θρόνου Απέναντι σε αυτή την καινοφανή κοινωνική αναταραχή η εξουσία του Όθωνα αντέ-δρασε microε τρεις τρόπους Ο ένας ήταν η καταστολή ndashοι διώξεις και οι φυλακίσεις microπήκαν από το 1859 στην ηmicroερήσια διάταξη Επειδή ο Όθωνας ήθελε να αποφύγει τις αιmicroατοχυσίες και ταλαντευόταν η κυβέρνηση Μιαούλη ανέλαβε microε ευθύνη της αυτή την πολιτική Άmicroαθη στη δηmicroοκρατική λειτουργία που δεν είχε εmicroπεδωθεί microετά το 1843 εφάρmicroοσε την καταστολή microε ιδιαίτερα χονδροειδή τρόπο Δηmicroοσιογράφοι πολιτικοί αντίπαλοι στρατιωτικοί και πολλοί άλλοι βρέθηκαν συχνά φυλακισmicroένοι ή εκτοπισmicroένοι Ο αυταρχισmicroός όmicroως ήταν προσπάθεια ελέγχου microιας κοινωνίας που δεν microπορούσε πλέον να ελεγχθεί Ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος σταθερά αντι-πολιτευόmicroενος τον Όθωνα είχε διωχθεί πολλές φορές παλαιότερα για την κριτική του εναντίον του βασιλιά Είχε αναγκαστεί microάλιστα να εγκαταλείψει την Αθήνα δυο φορές Το 1859 η καταδίκη του για δυσφήmicroιση του συντάγmicroατος έδωσε αφορmicroή για θορυβώδεις εκδηλώσεις συmicroπαράστασης Ο Όθωνας αναγκάστηκε να του δώσει χάρη Αυτή η microεταστροφή ήταν χαρακτηριστική Οι διώξεις ενίσχυαν το αντιοθωνικό φρό-νηmicroα στην κοινωνίαΟ δεύτερος τρόπος αντίδρασης του Όθωνα ήταν οι πολιτικοί ελιγmicroοί που εκφρά-στηκαν microε τους ανασχηmicroατισmicroούς κυβερνήσεων και τις microανούβρες απέναντι στην πολιτική τάξη Αλλάζοντας τα πρόσωπα γινόταν microια προσπάθεια για να εκτονωθεί η κοινή γνώmicroη Ο θρόνος δεν εύρισκε όmicroως εύκολα συνεργάτες ανάmicroεσα στους πολιτι-κούς Το 1859 προσπάθησε να αναθέσει την ευθύνη της διακυβέρνησης στον Ανδρέα Μεταξά ρωσόφιλο πολιτικό microε κύρος αλλά συνάντησε άρνηση Το 1862 προσπάθησε πάλι να κάνει πρωθυπουργό τον Σπυρίδωνα Τρικούπη microε το ίδιο αποτέλεσmicroα Ο ίδιος ο Αθανάσιος Μιαούλης παραιτήθηκε αδυνατώντας να ελέγξει την κοινωνική έκρηξη Ο Όθωνας οδηγήθηκε στο τέλος στην πρωθυπουργοποίηση του Γενναίου Κολοκο-τρώνη ο οποίος ήταν αγαθός και έντιmicroος αλλά τελείως ανίκανος να αντιmicroετωπίσει την κρίση Στις κρίσιmicroες στιγmicroές έmicroεινε τελείως αδρανής Γενικότερα η πολιτική τάξη δεν φάνηκε πρόθυmicroη να συmicromicroετάσχει στα εγχειρήmicroατα του θρόνου Παρά τις εσωτερικές της αντιθέσεις και τη διαφοροποίηση των βαθmicroών ριζοσπαστικότητας ήταν σχεδόν οmicroόφωνη στην άρνησή της να αναλάβει κυβερνητικές ευθύνες Διαισθανόταν το πολι-

Το συmicroπόσιο του Άργους προετοίmicroασε το έδαφος για

όmicroως η αντιπολίτευση βρήκε τρόπο να προβάλλει τις διαφοροποιήσεις της Στο Ναύ-πλιο ενώ η πόλη ήταν φωταγωγηmicroένη microοιράστηκε προκήρυξη όπου επαινούσε την ενέργεια του Δόσιου laquoΆθλιοι microάλλον κλαύσατε παρά να πανηγυρίζετε δια την απο-τυχίανraquo έγραφε microεταξύ άλλων Στην Κωνσταντινούπολη την πόλη microε το ιδιαίτερο συmicroβολικό βάρος η οποία ήταν προπύργιο της αντιοθωνικής κίνησης η αντίδραση για την απόπειρα πήρε άλλη τροπή Εκεί η διατύπωση των συγχαρητηρίων ξέφυγε από τη γραφειοκρατική διαδικασία σύνταξης ενός ψηφίσmicroατος από τις τοπικές αρχές όταν ο πρεσβευτής της Ελλάδας Μάρκος Ρενιέρης πρότεινε να σταλεί επιτροπή στην Αθήνα και να διαβιβάσει δια ζώσης τα συγχαρητήρια της παροικίας στη βασίλισσα Η παροικία κινητοποιήθηκε και αποφάσισε να εκλέξει αντιπροσωπεία η οποία θα microετέφερε στη βασίλισσα όχι microόνο ευχές αλλά και αιτήmicroατα Εκλέχτηκε τριακονταmicroε-λής επιτροπή εν είδει τοπικού κοινοβουλίου από την οποία θα οριζόταν τριmicroελής αντιπροσωπεία για να microεταβεί στην Αθήνα Οι συνεδριάσεις της επιτροπής γίνονταν microπροστά σε πολυπληθές ακροατήριο στο θέατρο της Λέσχης Βυζάντιο στο οποίο δεν ήταν γεmicroάτα microόνο τα θεωρεία αλλά και ο κήπος Στις συνεδριάσεις επικράτησε το αντιπολιτευτικό πνεύmicroα και το ψήφισmicroα που αποφασίστηκε να προσκοmicroισθεί από την αντιπροσωπεία ζητούσε από τη βασίλισσα να πραγmicroατώσει τους διακαείς πόθους του ελληνισmicroού laquoδια της πλήρους εφαρmicroογής των εθνικών θεσmicroώνraquo από τους οποίους εξαρτιόταν το microεγαλείο του έθνους Το παράδειγmicroα της Κωνσταντινούπολης δείχνει το εύρος και το βάθος της αντιδυναστικής δυναmicroικής

Η πολιτική του θρόνου Η διαχείριση της πολιτικής κρίσης από τον Όθωνα κινήθηκε σε συmicroβατικά πλαίσια Είναι γεγονός ότι στις τρεις δεκαετίες της παρουσίας του στον ελληνικό θρόνο είχε γίνει αντικείmicroενο παρατεταmicroένης κριτικής Όmicroως οι επικρίσεις ήταν αποσπασmicroατικές συγκυριακές ή microεmicroονωmicroένες Το ίδιο ίσχυε και για τις στάσεις και τις εξεγέρσεις που ξεσπούσαν και είχαν σε microεγάλο βαθmicroό προσωπικά κίνητρα Το 1843 η συνταγmicroατική επανάσταση ήταν αρκετά περιορισmicroένης έκτασης και πρόβαλε ένα αίτηmicroα που ήταν ώριmicroο να γίνει αποδεκτό από τον θρόνο Μετά το 1859 όmicroως ο Όθωνας αντιmicroετώπιζε microόνιmicroη αντιπολίτευση η οποία είχε ριζώσει στην κοινωνία και είχε ενσωmicroατώσει τα προσωπικά κίνητρα microέσα σrsquo ένα πολιτικό πλαίσιο Πολύ περισσότερο η αντιπολίτευση

αυτή δεν ζητούσε microόνο την ικανοποίηση συνταγmicroατικών αιτηmicroάτων αλλά ένα διαρκώς διευρυνόmicroενο microέρος της στρεφόταν απευθείας εναντίον του θρόνου Απέναντι σε αυτή την καινοφανή κοινωνική αναταραχή η εξουσία του Όθωνα αντέ-δρασε microε τρεις τρόπους Ο ένας ήταν η καταστολή ndashοι διώξεις και οι φυλακίσεις microπήκαν από το 1859 στην ηmicroερήσια διάταξη Επειδή ο Όθωνας ήθελε να αποφύγει τις αιmicroατοχυσίες και ταλαντευόταν η κυβέρνηση Μιαούλη ανέλαβε microε ευθύνη της αυτή την πολιτική Άmicroαθη στη δηmicroοκρατική λειτουργία που δεν είχε εmicroπεδωθεί microετά το 1843 εφάρmicroοσε την καταστολή microε ιδιαίτερα χονδροειδή τρόπο Δηmicroοσιογράφοι πολιτικοί αντίπαλοι στρατιωτικοί και πολλοί άλλοι βρέθηκαν συχνά φυλακισmicroένοι ή εκτοπισmicroένοι Ο αυταρχισmicroός όmicroως ήταν προσπάθεια ελέγχου microιας κοινωνίας που δεν microπορούσε πλέον να ελεγχθεί Ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος σταθερά αντι-πολιτευόmicroενος τον Όθωνα είχε διωχθεί πολλές φορές παλαιότερα για την κριτική του εναντίον του βασιλιά Είχε αναγκαστεί microάλιστα να εγκαταλείψει την Αθήνα δυο φορές Το 1859 η καταδίκη του για δυσφήmicroιση του συντάγmicroατος έδωσε αφορmicroή για θορυβώδεις εκδηλώσεις συmicroπαράστασης Ο Όθωνας αναγκάστηκε να του δώσει χάρη Αυτή η microεταστροφή ήταν χαρακτηριστική Οι διώξεις ενίσχυαν το αντιοθωνικό φρό-νηmicroα στην κοινωνίαΟ δεύτερος τρόπος αντίδρασης του Όθωνα ήταν οι πολιτικοί ελιγmicroοί που εκφρά-στηκαν microε τους ανασχηmicroατισmicroούς κυβερνήσεων και τις microανούβρες απέναντι στην πολιτική τάξη Αλλάζοντας τα πρόσωπα γινόταν microια προσπάθεια για να εκτονωθεί η κοινή γνώmicroη Ο θρόνος δεν εύρισκε όmicroως εύκολα συνεργάτες ανάmicroεσα στους πολιτι-κούς Το 1859 προσπάθησε να αναθέσει την ευθύνη της διακυβέρνησης στον Ανδρέα Μεταξά ρωσόφιλο πολιτικό microε κύρος αλλά συνάντησε άρνηση Το 1862 προσπάθησε πάλι να κάνει πρωθυπουργό τον Σπυρίδωνα Τρικούπη microε το ίδιο αποτέλεσmicroα Ο ίδιος ο Αθανάσιος Μιαούλης παραιτήθηκε αδυνατώντας να ελέγξει την κοινωνική έκρηξη Ο Όθωνας οδηγήθηκε στο τέλος στην πρωθυπουργοποίηση του Γενναίου Κολοκο-τρώνη ο οποίος ήταν αγαθός και έντιmicroος αλλά τελείως ανίκανος να αντιmicroετωπίσει την κρίση Στις κρίσιmicroες στιγmicroές έmicroεινε τελείως αδρανής Γενικότερα η πολιτική τάξη δεν φάνηκε πρόθυmicroη να συmicromicroετάσχει στα εγχειρήmicroατα του θρόνου Παρά τις εσωτερικές της αντιθέσεις και τη διαφοροποίηση των βαθmicroών ριζοσπαστικότητας ήταν σχεδόν οmicroόφωνη στην άρνησή της να αναλάβει κυβερνητικές ευθύνες Διαισθανόταν το πολι-

Το συmicroπόσιο του Άργους προετοίmicroασε το έδαφος για

αυτή δεν ζητούσε microόνο την ικανοποίηση συνταγmicroατικών αιτηmicroάτων αλλά ένα διαρκώς διευρυνόmicroενο microέρος της στρεφόταν απευθείας εναντίον του θρόνου Απέναντι σε αυτή την καινοφανή κοινωνική αναταραχή η εξουσία του Όθωνα αντέ-δρασε microε τρεις τρόπους Ο ένας ήταν η καταστολή ndashοι διώξεις και οι φυλακίσεις microπήκαν από το 1859 στην ηmicroερήσια διάταξη Επειδή ο Όθωνας ήθελε να αποφύγει τις αιmicroατοχυσίες και ταλαντευόταν η κυβέρνηση Μιαούλη ανέλαβε microε ευθύνη της αυτή την πολιτική Άmicroαθη στη δηmicroοκρατική λειτουργία που δεν είχε εmicroπεδωθεί microετά το 1843 εφάρmicroοσε την καταστολή microε ιδιαίτερα χονδροειδή τρόπο Δηmicroοσιογράφοι πολιτικοί αντίπαλοι στρατιωτικοί και πολλοί άλλοι βρέθηκαν συχνά φυλακισmicroένοι ή εκτοπισmicroένοι Ο αυταρχισmicroός όmicroως ήταν προσπάθεια ελέγχου microιας κοινωνίας που δεν microπορούσε πλέον να ελεγχθεί Ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος σταθερά αντι-πολιτευόmicroενος τον Όθωνα είχε διωχθεί πολλές φορές παλαιότερα για την κριτική του εναντίον του βασιλιά Είχε αναγκαστεί microάλιστα να εγκαταλείψει την Αθήνα δυο φορές Το 1859 η καταδίκη του για δυσφήmicroιση του συντάγmicroατος έδωσε αφορmicroή για θορυβώδεις εκδηλώσεις συmicroπαράστασης Ο Όθωνας αναγκάστηκε να του δώσει χάρη Αυτή η microεταστροφή ήταν χαρακτηριστική Οι διώξεις ενίσχυαν το αντιοθωνικό φρό-νηmicroα στην κοινωνίαΟ δεύτερος τρόπος αντίδρασης του Όθωνα ήταν οι πολιτικοί ελιγmicroοί που εκφρά-στηκαν microε τους ανασχηmicroατισmicroούς κυβερνήσεων και τις microανούβρες απέναντι στην πολιτική τάξη Αλλάζοντας τα πρόσωπα γινόταν microια προσπάθεια για να εκτονωθεί η κοινή γνώmicroη Ο θρόνος δεν εύρισκε όmicroως εύκολα συνεργάτες ανάmicroεσα στους πολιτι-κούς Το 1859 προσπάθησε να αναθέσει την ευθύνη της διακυβέρνησης στον Ανδρέα Μεταξά ρωσόφιλο πολιτικό microε κύρος αλλά συνάντησε άρνηση Το 1862 προσπάθησε πάλι να κάνει πρωθυπουργό τον Σπυρίδωνα Τρικούπη microε το ίδιο αποτέλεσmicroα Ο ίδιος ο Αθανάσιος Μιαούλης παραιτήθηκε αδυνατώντας να ελέγξει την κοινωνική έκρηξη Ο Όθωνας οδηγήθηκε στο τέλος στην πρωθυπουργοποίηση του Γενναίου Κολοκο-τρώνη ο οποίος ήταν αγαθός και έντιmicroος αλλά τελείως ανίκανος να αντιmicroετωπίσει την κρίση Στις κρίσιmicroες στιγmicroές έmicroεινε τελείως αδρανής Γενικότερα η πολιτική τάξη δεν φάνηκε πρόθυmicroη να συmicromicroετάσχει στα εγχειρήmicroατα του θρόνου Παρά τις εσωτερικές της αντιθέσεις και τη διαφοροποίηση των βαθmicroών ριζοσπαστικότητας ήταν σχεδόν οmicroόφωνη στην άρνησή της να αναλάβει κυβερνητικές ευθύνες Διαισθανόταν το πολι-

Το συmicroπόσιο του Άργους προετοίmicroασε το έδαφος για

τικό κόστος ndashένα ακόmicroη αποτέλεσmicroα του σχηmicroατισmicroού της κοινής γνώmicroης Διέβλεπε ακόmicroη την προσπάθεια του Όθωνα να απαξιώσει την πολιτική ηγεσία Ο κυβερνητικός τρόπος λειτουργίας δεν επέτρεπε ουσιαστικές πρωτοβουλίες αφού ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί διορίζονταν και κατευθύνονταν από το Παλάτι χωρίς να microπορούν να διαχειριστούν την πολιτική τους ευθύνη Ο Όθωνας ήθελε να αναλώνει τους πολιτι-κούς για να εκτονώνει την κοινωνική δυσφορία και αυτό η πολιτική τάξη δεν ήθελε να το χρεωθεί

Ένα Συmicroπόσιο

Ο Ιωάννης Κονδυλάκης εξιστόρησε λογοτεχνικά την έξωση του Όθωνα Στο έργο laquoΤο rsquo62 ndashκάτω ο τύραννοςraquo ανέmicroειξε τη δηmicroοσιογραφική έρευνα microε το λογοτεχνικό ύφος Στο απόσπασmicroα που ακολουθεί περιγράφεται ένα συmicroπόσιοlaquoΤο ζωηρώτερον συmicroπόσιον ήτο το των φοιτητών Το ξενοδοχείον ήτο microυριοστόλιστον και οι τοίχοι της αιθούσης ήσαν κεκαλυmicromicroένοι από εικόνες αγωνιστών ανέκειτο δε εις περιφανές microέρος η προτοmicroή του KανάρηΟmicroοίως ο εξώστης ήτο καταστόλιστος microε εικόνας αγωνιστών microε σηmicroαίας microεταξύ των οποίων η ελληνική παρίστατο εν αδελφικώ συνδέσmicroω microετά της ιταλικής (hellip) microε εικό-νας των βασιλέων Βίκτωρος Εmicromicroανουήλ και Λεοπόλδου ουχί δε του Όθωνος και της Αmicroαλίας(hellip) Έκαστος των συmicroποτών εφιλοτιmicroήθη να κάmicroη και microίαν τουλάχιστον πρόποσιν έχουσαν κατά το microάλλον ή ήττον τύπον διατριβής κατά του συστήmicroατος ή εmicroπεριέχου-σαν αντιβασιλικούς υπαινιγmicroούς εκτός εκείνων αίτινες απλώς εξύmicroνουν την microεγάλην ηmicroέραν Αφού ο Σαράβας εξεφώνησε λόγον πανηγυρικόν και ο Α Παράσχος ποίηmicroα ήρχισαν αι προπόσεις ο Α Tρατάκης υπέρ εκείνου όστις θα έρριπτε τον πρώτον πυρο-βολισmicroόν προς απελευθέρωσιν των δούλων Ελλήνων Ο Φλογαΐτης υπέρ του κλήρου και των ελευθερωτών των εθνικοτήτων Ο Πέρογλους υπέρ του Γαριβάλδη Ο Aχιλ Παράσχος υπέρ microιας ασθενούσης κόρης της Γ΄ Σεπτεmicroβρίου και υπέρ ενώ-σεως της Επτανήσου Ο Tιmicro Φιλήmicroων υπέρ του Kανάρη Ο Aριστ Δόσιος υπέρ ταχείας εκπτώσεως των Aψβουργιδών Άλλοι υπέρ του στρατού και λαού Ο Αλ Kαmicroπάς υπέρ του microάρτυρος Mακρυγιάννη Ο Σάρπας υπέρ των εν ταις φυλακαίς στεναζόντων χάριν

Τρίτη microορφή αντίδρασης ήταν η προσπάθεια να ικανοποιηθούν τα αιτήmicroατα της κοινωνίας για την πραγmicroατοποίηση της Μεγάλης Ιδέας Παρά τις απαγορεύσεις των Μεγάλων Δυνάmicroεων ο Όθωνας προχώρησε σε συνεννοήσεις microε τον βασιλιά της Ιτα-λίας Βίκτωρα Εmicromicroανουήλ ndashσύmicroβολο της Ιταλικής ενοποίησηςndash και προσπάθησε να συmicroπήξει microια ελληνοσερβική συmicromicroαχία Ο στόχος του ήταν να βρει στηρίγmicroατα για να προωθήσει την παρέmicroβαση της Ελλάδας στο σχηmicroατιζόmicroενο νέο ευρωπαϊκό τοπίο Οι πρωτοβουλίες του υλοποιήθηκαν microε ευκαιριακό τρόπο και έmicroειναν ανολοκλήρω-τες Επιπλέον οι προσπάθειές του έγιναν στα διπλωmicroατικά παρασκήνια δεν ευο-δώθηκαν ώστε να γνωστοποιηθούν και έτσι δεν επηρέασαν την κοινή γνώmicroη Στην Ελλάδα κυριάρχησε η πεποίθηση ότι ο Όθωνας ήταν ενεργούmicroενο της Αυστρίας ότι αδρανούσε εξυπηρετώντας τα δικά της συmicroφέροντα ή ότι ήταν απλώς ανίκανος να ασκήσει εθνική πολιτική Ο Δεληγιώργης έγραφε στο Ηmicroερολόγιό του για τα γεγονότα του Κριmicroαϊκού πολέmicroου ότι laquoη κυβέρνησις δεν ήθελε τίποτε σπουδαίον έργον ήτο προδότις ήτον Αυστριακήraquo Επίσης ο Ν Δραγούmicroης ndashαναφέρει ο Επτανήσιος βου-λευτής Λοmicroβάρδοςndash έγραφε στον Γαριβάλδη το 1861 ότι laquoο Όθων επεβούλευε το microεγαλείον της Ελλάδος χάριν της Αυστρίας και ότι ένεκα φθόνου και ανικανότητος απέτυχεν η εν Τουρκία επανάστασις του 1854raquo ενώ σε άλλη επιστολή του πάλι προς τον Γαριβάλδη χαρακτήριζε τον βασιλιά της Ελλάδας laquoπροδότη ει microη εκ προmicroελέτης βεβαίως όmicroως εκ microεγίστης ανικανότητος και βλακείαςraquo

των ιδεών (hellip) Τελευταίος δε ο Ιάλεmicroος προέπιεν υπέρ της νεολαίας ευχηθείς αυτής ουχί ζωήν αλλά θάνατον έντιmicroον και ειπών ότι το γεύmicroα εκείνο ήτο το τελευταίον το οποίον ετέλη εις τον κόσmicroον τούτον η νεολαία όmicroοιον microε το δείπνον των 300 του Λεωνίδα εις τας ΘερmicroοπύλαςlaquoZήτω ο θάνατοςraquo ανεφώνησεν εν microεγάλη εξάψει ο Αριστ ΔόσιοςΚαι την ζητωκραυγήν επανέλαβον οι microάλλον εξηmicromicroένοι εκ των συmicroποτών έχοντες την στιγmicroήν εκείνην την φαντασίαν πλήρη εξ εικόνων των Μηδικών πολέmicroων του ΄21 και της Γαλλικής ΕπαναστάσεωςΜετά το τέλος δε του Συmicroποσίου απήλθον ψάλλοντες πατριωτικά άσmicroαταraquoΙω Κονδυλάκης laquoΤο rsquo62 ndashκάτω ο τύραννοςraquo

Οι δύο φάσεις της αντιπαράθεσηςΑπό το 1859 microέχρι τα τέλη του 1861 η παγίωση της αντιδυναστικής συνείδησης εκφράστηκε δηmicroόσια microε τη γενικευmicroένη κριτική του Τύπου τις οmicroιλίες του Δεληγι-ώργη τις συζητήσεις και τις φήmicroες αλλά απλώθηκε και σε τρόπους που δεν ήταν ορατοί στην εξουσία Η συνωmicroοτικότητα βρήκε έδαφος στις ιδιωτικές συνάξεις στην αλληλογραφία στα συmicroπόσια κατά τα πρότυπα της προετοιmicroασίας της γαλλικής επα-νάστασης του 1848 και στους στρατώνες Ο θρόνος βρέθηκε συχνά microπροστά σε οργανωmicroένες εκδηλώσεις ανυπακοής απείθειας και αντιπολίτευσης που ήταν προετοιmicroασmicroένες κρυφά Δεν πρόκειται για το αυθόρ-microητο ξέσπασmicroα τύπου Σκιαδικών αλλά για προσυνεννοηmicroένες κινήσεις Από microικρές συmicroβολικές πράξεις όπως παρέες νεαρών που δεν σηκώνονταν όρθιοι όταν περνούσε το βασιλικό ζεύγος microέχρι αντιδυναστικές κινήσεις όπως αυτή που εκδηλώθηκε στη γιορτή της 25η Μαρτίου 1861 και ήταν το πρώτο οργανωmicroένο αντιοθωνικό διάβηmicroα Τα πορτραίτα του Όθωνα και της Αmicroαλίας έλειπαν από την πρόσοψη της Εmicroπορικής Λέσχης και του ξενοδοχείου Παρνασσός microπροστά από τον ναό της Αγίας Ειρήνης όπου τελούνταν η δοξολογία για την εθνική εορτή Από πολλά σπίτια που ήταν στολισmicroένα microε εικόνες και σηmicroαίες έλειπαν οι εικόνες του βασιλικού ζεύγους της Ελλάδας ενώ ήταν αναρτηmicroένα τα πορτραίτα του Ναπολέοντα Γrsquo και της Βικτωρίας Παρόmicroοιες εκδηλώσεις εmicroφανίστηκαν ταυτόχρονα στη Σύρο το Ναύπλιο την Πάτρα την Καλα-microάτα και το Μεσολόγγι ndashόλα τα σηmicroαντικά αστικά κέντρα της χώραςΜια microορφή πολιτικής συνεννόησης και συνενοχής που απλώθηκε από τότε ήταν τα συmicroπόσια στο πρότυπο των συmicroποσίων που οργανώθηκαν στη Γαλλία το 1848 πριν την ανατροπή του βασιλιά Λουδοβίκου Φιλίππου Η 25η Mαρτίου του 1861 γιορτά-

Κέντρα της αντιπολίτευσης έξω από το ελληνικό κράτος ήταν η Κωνσταντινούπολη και η Σmicroύρνη Η εικόνα των Ελλήνων στις δύο πόλεις τρόmicroαξε τον Ν Δραγούmicroη όταν τις επισκέφθηκε laquoΕν γένει δε ndashγράφειndash και εκεί [στην Κωνσταντινούπολη] και εν Σmicroύρνη ου microόνον πάσα λέξις αλλά και η όψις των Ελλήνων ην επαναστατική ενόmicroιζες ότι microέθη δεινή εσάλευε τας φρένας πάντωνraquo

στηκε microε συmicroπόσια σε όλη τη χώρα όπου ακούστηκαν προπόσεις και λόγοι υπέρ της αποκατάστασης των δικαιωmicroάτων του έθνους Τα συmicroπόσια γενικεύτηκαν από τότε και ορισmicroένα είχαν καθαρά συνωmicroοτικό χαρακτήρα Όπως αυτό που έγινε στο Άργος στις 1 Απριλίου 1861 στο οποίο όπως σηmicroείωνε ο υπουργός Εσωτερικών Χ Χριστόπουλος laquoεγνώσθησαν τάσεις αναρχικαί και αντιδυναστικαίraquo Εκεί αποφασίστηκε η Ναυπλιακή επανάσταση laquohellip Εσυmicroφωνήθη προ της ενάρξεως του συmicroποσίου των θυρών κεκλει-σmicroένων αντικείmicroενον microεγίστης σπουδαιότητοςraquo Στο συmicroπόσιο έλαβαν microέρος τριάντα πολίτες και αξιωmicroατικοί που ορκίστηκαν κάτω από τις σηmicroαίες και τις εικόνες των ηρώων του αγώνα Κάποιος παρουσίασε την εικόνα laquoπρίγκιπος τινός ξένου και microεγάλου (hellip) microέλλοντος να συντελέση προς την ευδαιmicroονίαν και το microεγαλείον του έθνουςraquo την οποία αγκάλιασαν και ασπάσθηκαν όλοι οι συγκεντρωmicroένοιΤον Μάρτιο αποκαλύφθηκε αντιβασιλική συνωmicroοσία microεταξύ των φοιτητών και δύο microήνες microετά άλλη συνωmicroοτική κίνηση από νέους αξιωmicroατικούς Η κυβέρνηση διέταξε τη σύλληψη τεσσάρων αξιωmicroατικών και τη microετάθεση στην επαρχία όσων είχαν ανά-microιξη Οι τέσσερις (ο υποδιοικητής του πυροβολικού ταγmicroατάρχης Χ Zυmicroβρακάκης ο ταγmicroατάρχης του πεζικού Δηmicro Βότσαρης και οι υπολοχαγοί Ν Μακρής και Δ Κλίmicroα-κας) φυλακίστηκαν στο φρούριο Iτς Καλέ στο Ναύπλιο Τους ακολούθησε ο αντισυνταγmicroατάρχης Παν Κορωναίος που φυλακίστηκε στο φρούριο της Ακροναυπλίας Οι διώξεις δεν δικαιώθηκαν δικαστικά στον Άρειο Πάγο Άλλωστε οι δικηγόροι και ένα microεγάλο microέρος δικαστικών λειτουργών συmicromicroετείχαν στο αντιοθωνικό πνεύmicroα Για τους συνωmicroότες αξιωmicroατικούς microετά την αποφυλάκισή τους ορίστηκε τόπος διαmicroονής το Ναύπλιο όπου ακόmicroα microετατέθηκαν πολλοί άλλοι συνω-microοτούντες Στο Ναύπλιο ενισχυόταν έτσι το αντιδυναστικό ρεύmicroα και η πόλη microετα-τρεπόταν σε κέντρο της αντιοθωνικής κίνησης Στο πολιτικό σκηνικό η περίοδος 1859-1861 τρανταζόταν από κυβερνητική και κοι-νοβουλευτική κρίση Το 1859 ο Όθωνας έχρισε πρωθυπουργό τον Αθανάσιο Μιαούλη τον γιο του ήρωα του rsquo21 Η κυβέρνησή του άλλαζε διαρκώς λόγω παραιτήσεων υπουργών Μέσα στο πρώτο εξάmicroηνο του 1860 για παράδειγmicroα παραιτήθηκαν από υπουργός Εσωτερικών ο Ρ Παλαmicroίδης τον Ιανουάριο από υπουργός Δικαιοσύνης ο Ράλλης τον Μάρτιο από

Το Ναύπλιο αναδείχθηκε κατά τα τελευταία χρόνια της οθω-

Τρίτη microορφή αντίδρασης ήταν η προσπάθεια να ικανοποιηθούν τα αιτήmicroατα της κοινωνίας για την πραγmicroατοποίηση της Μεγάλης Ιδέας Παρά τις απαγορεύσεις των Μεγάλων Δυνάmicroεων ο Όθωνας προχώρησε σε συνεννοήσεις microε τον βασιλιά της Ιτα-λίας Βίκτωρα Εmicromicroανουήλ ndashσύmicroβολο της Ιταλικής ενοποίησηςndash και προσπάθησε να συmicroπήξει microια ελληνοσερβική συmicromicroαχία Ο στόχος του ήταν να βρει στηρίγmicroατα για να προωθήσει την παρέmicroβαση της Ελλάδας στο σχηmicroατιζόmicroενο νέο ευρωπαϊκό τοπίο Οι πρωτοβουλίες του υλοποιήθηκαν microε ευκαιριακό τρόπο και έmicroειναν ανολοκλήρω-τες Επιπλέον οι προσπάθειές του έγιναν στα διπλωmicroατικά παρασκήνια δεν ευο-δώθηκαν ώστε να γνωστοποιηθούν και έτσι δεν επηρέασαν την κοινή γνώmicroη Στην Ελλάδα κυριάρχησε η πεποίθηση ότι ο Όθωνας ήταν ενεργούmicroενο της Αυστρίας ότι αδρανούσε εξυπηρετώντας τα δικά της συmicroφέροντα ή ότι ήταν απλώς ανίκανος να ασκήσει εθνική πολιτική Ο Δεληγιώργης έγραφε στο Ηmicroερολόγιό του για τα γεγονότα του Κριmicroαϊκού πολέmicroου ότι laquoη κυβέρνησις δεν ήθελε τίποτε σπουδαίον έργον ήτο προδότις ήτον Αυστριακήraquo Επίσης ο Ν Δραγούmicroης ndashαναφέρει ο Επτανήσιος βου-λευτής Λοmicroβάρδοςndash έγραφε στον Γαριβάλδη το 1861 ότι laquoο Όθων επεβούλευε το microεγαλείον της Ελλάδος χάριν της Αυστρίας και ότι ένεκα φθόνου και ανικανότητος απέτυχεν η εν Τουρκία επανάστασις του 1854raquo ενώ σε άλλη επιστολή του πάλι προς τον Γαριβάλδη χαρακτήριζε τον βασιλιά της Ελλάδας laquoπροδότη ει microη εκ προmicroελέτης βεβαίως όmicroως εκ microεγίστης ανικανότητος και βλακείαςraquo

των ιδεών (hellip) Τελευταίος δε ο Ιάλεmicroος προέπιεν υπέρ της νεολαίας ευχηθείς αυτής ουχί ζωήν αλλά θάνατον έντιmicroον και ειπών ότι το γεύmicroα εκείνο ήτο το τελευταίον το οποίον ετέλη εις τον κόσmicroον τούτον η νεολαία όmicroοιον microε το δείπνον των 300 του Λεωνίδα εις τας ΘερmicroοπύλαςlaquoZήτω ο θάνατοςraquo ανεφώνησεν εν microεγάλη εξάψει ο Αριστ ΔόσιοςΚαι την ζητωκραυγήν επανέλαβον οι microάλλον εξηmicromicroένοι εκ των συmicroποτών έχοντες την στιγmicroήν εκείνην την φαντασίαν πλήρη εξ εικόνων των Μηδικών πολέmicroων του ΄21 και της Γαλλικής ΕπαναστάσεωςΜετά το τέλος δε του Συmicroποσίου απήλθον ψάλλοντες πατριωτικά άσmicroαταraquoΙω Κονδυλάκης laquoΤο rsquo62 ndashκάτω ο τύραννοςraquo

Οι δύο φάσεις της αντιπαράθεσηςΑπό το 1859 microέχρι τα τέλη του 1861 η παγίωση της αντιδυναστικής συνείδησης εκφράστηκε δηmicroόσια microε τη γενικευmicroένη κριτική του Τύπου τις οmicroιλίες του Δεληγι-ώργη τις συζητήσεις και τις φήmicroες αλλά απλώθηκε και σε τρόπους που δεν ήταν ορατοί στην εξουσία Η συνωmicroοτικότητα βρήκε έδαφος στις ιδιωτικές συνάξεις στην αλληλογραφία στα συmicroπόσια κατά τα πρότυπα της προετοιmicroασίας της γαλλικής επα-νάστασης του 1848 και στους στρατώνες Ο θρόνος βρέθηκε συχνά microπροστά σε οργανωmicroένες εκδηλώσεις ανυπακοής απείθειας και αντιπολίτευσης που ήταν προετοιmicroασmicroένες κρυφά Δεν πρόκειται για το αυθόρ-microητο ξέσπασmicroα τύπου Σκιαδικών αλλά για προσυνεννοηmicroένες κινήσεις Από microικρές συmicroβολικές πράξεις όπως παρέες νεαρών που δεν σηκώνονταν όρθιοι όταν περνούσε το βασιλικό ζεύγος microέχρι αντιδυναστικές κινήσεις όπως αυτή που εκδηλώθηκε στη γιορτή της 25η Μαρτίου 1861 και ήταν το πρώτο οργανωmicroένο αντιοθωνικό διάβηmicroα Τα πορτραίτα του Όθωνα και της Αmicroαλίας έλειπαν από την πρόσοψη της Εmicroπορικής Λέσχης και του ξενοδοχείου Παρνασσός microπροστά από τον ναό της Αγίας Ειρήνης όπου τελούνταν η δοξολογία για την εθνική εορτή Από πολλά σπίτια που ήταν στολισmicroένα microε εικόνες και σηmicroαίες έλειπαν οι εικόνες του βασιλικού ζεύγους της Ελλάδας ενώ ήταν αναρτηmicroένα τα πορτραίτα του Ναπολέοντα Γrsquo και της Βικτωρίας Παρόmicroοιες εκδηλώσεις εmicroφανίστηκαν ταυτόχρονα στη Σύρο το Ναύπλιο την Πάτρα την Καλα-microάτα και το Μεσολόγγι ndashόλα τα σηmicroαντικά αστικά κέντρα της χώραςΜια microορφή πολιτικής συνεννόησης και συνενοχής που απλώθηκε από τότε ήταν τα συmicroπόσια στο πρότυπο των συmicroποσίων που οργανώθηκαν στη Γαλλία το 1848 πριν την ανατροπή του βασιλιά Λουδοβίκου Φιλίππου Η 25η Mαρτίου του 1861 γιορτά-

Κέντρα της αντιπολίτευσης έξω από το ελληνικό κράτος ήταν η Κωνσταντινούπολη και η Σmicroύρνη Η εικόνα των Ελλήνων στις δύο πόλεις τρόmicroαξε τον Ν Δραγούmicroη όταν τις επισκέφθηκε laquoΕν γένει δε ndashγράφειndash και εκεί [στην Κωνσταντινούπολη] και εν Σmicroύρνη ου microόνον πάσα λέξις αλλά και η όψις των Ελλήνων ην επαναστατική ενόmicroιζες ότι microέθη δεινή εσάλευε τας φρένας πάντωνraquo

στηκε microε συmicroπόσια σε όλη τη χώρα όπου ακούστηκαν προπόσεις και λόγοι υπέρ της αποκατάστασης των δικαιωmicroάτων του έθνους Τα συmicroπόσια γενικεύτηκαν από τότε και ορισmicroένα είχαν καθαρά συνωmicroοτικό χαρακτήρα Όπως αυτό που έγινε στο Άργος στις 1 Απριλίου 1861 στο οποίο όπως σηmicroείωνε ο υπουργός Εσωτερικών Χ Χριστόπουλος laquoεγνώσθησαν τάσεις αναρχικαί και αντιδυναστικαίraquo Εκεί αποφασίστηκε η Ναυπλιακή επανάσταση laquohellip Εσυmicroφωνήθη προ της ενάρξεως του συmicroποσίου των θυρών κεκλει-σmicroένων αντικείmicroενον microεγίστης σπουδαιότητοςraquo Στο συmicroπόσιο έλαβαν microέρος τριάντα πολίτες και αξιωmicroατικοί που ορκίστηκαν κάτω από τις σηmicroαίες και τις εικόνες των ηρώων του αγώνα Κάποιος παρουσίασε την εικόνα laquoπρίγκιπος τινός ξένου και microεγάλου (hellip) microέλλοντος να συντελέση προς την ευδαιmicroονίαν και το microεγαλείον του έθνουςraquo την οποία αγκάλιασαν και ασπάσθηκαν όλοι οι συγκεντρωmicroένοιΤον Μάρτιο αποκαλύφθηκε αντιβασιλική συνωmicroοσία microεταξύ των φοιτητών και δύο microήνες microετά άλλη συνωmicroοτική κίνηση από νέους αξιωmicroατικούς Η κυβέρνηση διέταξε τη σύλληψη τεσσάρων αξιωmicroατικών και τη microετάθεση στην επαρχία όσων είχαν ανά-microιξη Οι τέσσερις (ο υποδιοικητής του πυροβολικού ταγmicroατάρχης Χ Zυmicroβρακάκης ο ταγmicroατάρχης του πεζικού Δηmicro Βότσαρης και οι υπολοχαγοί Ν Μακρής και Δ Κλίmicroα-κας) φυλακίστηκαν στο φρούριο Iτς Καλέ στο Ναύπλιο Τους ακολούθησε ο αντισυνταγmicroατάρχης Παν Κορωναίος που φυλακίστηκε στο φρούριο της Ακροναυπλίας Οι διώξεις δεν δικαιώθηκαν δικαστικά στον Άρειο Πάγο Άλλωστε οι δικηγόροι και ένα microεγάλο microέρος δικαστικών λειτουργών συmicromicroετείχαν στο αντιοθωνικό πνεύmicroα Για τους συνωmicroότες αξιωmicroατικούς microετά την αποφυλάκισή τους ορίστηκε τόπος διαmicroονής το Ναύπλιο όπου ακόmicroα microετατέθηκαν πολλοί άλλοι συνω-microοτούντες Στο Ναύπλιο ενισχυόταν έτσι το αντιδυναστικό ρεύmicroα και η πόλη microετα-τρεπόταν σε κέντρο της αντιοθωνικής κίνησης Στο πολιτικό σκηνικό η περίοδος 1859-1861 τρανταζόταν από κυβερνητική και κοι-νοβουλευτική κρίση Το 1859 ο Όθωνας έχρισε πρωθυπουργό τον Αθανάσιο Μιαούλη τον γιο του ήρωα του rsquo21 Η κυβέρνησή του άλλαζε διαρκώς λόγω παραιτήσεων υπουργών Μέσα στο πρώτο εξάmicroηνο του 1860 για παράδειγmicroα παραιτήθηκαν από υπουργός Εσωτερικών ο Ρ Παλαmicroίδης τον Ιανουάριο από υπουργός Δικαιοσύνης ο Ράλλης τον Μάρτιο από

Το Ναύπλιο αναδείχθηκε κατά τα τελευταία χρόνια της οθω-

Οι δύο φάσεις της αντιπαράθεσηςΑπό το 1859 microέχρι τα τέλη του 1861 η παγίωση της αντιδυναστικής συνείδησης εκφράστηκε δηmicroόσια microε τη γενικευmicroένη κριτική του Τύπου τις οmicroιλίες του Δεληγι-ώργη τις συζητήσεις και τις φήmicroες αλλά απλώθηκε και σε τρόπους που δεν ήταν ορατοί στην εξουσία Η συνωmicroοτικότητα βρήκε έδαφος στις ιδιωτικές συνάξεις στην αλληλογραφία στα συmicroπόσια κατά τα πρότυπα της προετοιmicroασίας της γαλλικής επα-νάστασης του 1848 και στους στρατώνες Ο θρόνος βρέθηκε συχνά microπροστά σε οργανωmicroένες εκδηλώσεις ανυπακοής απείθειας και αντιπολίτευσης που ήταν προετοιmicroασmicroένες κρυφά Δεν πρόκειται για το αυθόρ-microητο ξέσπασmicroα τύπου Σκιαδικών αλλά για προσυνεννοηmicroένες κινήσεις Από microικρές συmicroβολικές πράξεις όπως παρέες νεαρών που δεν σηκώνονταν όρθιοι όταν περνούσε το βασιλικό ζεύγος microέχρι αντιδυναστικές κινήσεις όπως αυτή που εκδηλώθηκε στη γιορτή της 25η Μαρτίου 1861 και ήταν το πρώτο οργανωmicroένο αντιοθωνικό διάβηmicroα Τα πορτραίτα του Όθωνα και της Αmicroαλίας έλειπαν από την πρόσοψη της Εmicroπορικής Λέσχης και του ξενοδοχείου Παρνασσός microπροστά από τον ναό της Αγίας Ειρήνης όπου τελούνταν η δοξολογία για την εθνική εορτή Από πολλά σπίτια που ήταν στολισmicroένα microε εικόνες και σηmicroαίες έλειπαν οι εικόνες του βασιλικού ζεύγους της Ελλάδας ενώ ήταν αναρτηmicroένα τα πορτραίτα του Ναπολέοντα Γrsquo και της Βικτωρίας Παρόmicroοιες εκδηλώσεις εmicroφανίστηκαν ταυτόχρονα στη Σύρο το Ναύπλιο την Πάτρα την Καλα-microάτα και το Μεσολόγγι ndashόλα τα σηmicroαντικά αστικά κέντρα της χώραςΜια microορφή πολιτικής συνεννόησης και συνενοχής που απλώθηκε από τότε ήταν τα συmicroπόσια στο πρότυπο των συmicroποσίων που οργανώθηκαν στη Γαλλία το 1848 πριν την ανατροπή του βασιλιά Λουδοβίκου Φιλίππου Η 25η Mαρτίου του 1861 γιορτά-

Κέντρα της αντιπολίτευσης έξω από το ελληνικό κράτος ήταν η Κωνσταντινούπολη και η Σmicroύρνη Η εικόνα των Ελλήνων στις δύο πόλεις τρόmicroαξε τον Ν Δραγούmicroη όταν τις επισκέφθηκε laquoΕν γένει δε ndashγράφειndash και εκεί [στην Κωνσταντινούπολη] και εν Σmicroύρνη ου microόνον πάσα λέξις αλλά και η όψις των Ελλήνων ην επαναστατική ενόmicroιζες ότι microέθη δεινή εσάλευε τας φρένας πάντωνraquo

στηκε microε συmicroπόσια σε όλη τη χώρα όπου ακούστηκαν προπόσεις και λόγοι υπέρ της αποκατάστασης των δικαιωmicroάτων του έθνους Τα συmicroπόσια γενικεύτηκαν από τότε και ορισmicroένα είχαν καθαρά συνωmicroοτικό χαρακτήρα Όπως αυτό που έγινε στο Άργος στις 1 Απριλίου 1861 στο οποίο όπως σηmicroείωνε ο υπουργός Εσωτερικών Χ Χριστόπουλος laquoεγνώσθησαν τάσεις αναρχικαί και αντιδυναστικαίraquo Εκεί αποφασίστηκε η Ναυπλιακή επανάσταση laquohellip Εσυmicroφωνήθη προ της ενάρξεως του συmicroποσίου των θυρών κεκλει-σmicroένων αντικείmicroενον microεγίστης σπουδαιότητοςraquo Στο συmicroπόσιο έλαβαν microέρος τριάντα πολίτες και αξιωmicroατικοί που ορκίστηκαν κάτω από τις σηmicroαίες και τις εικόνες των ηρώων του αγώνα Κάποιος παρουσίασε την εικόνα laquoπρίγκιπος τινός ξένου και microεγάλου (hellip) microέλλοντος να συντελέση προς την ευδαιmicroονίαν και το microεγαλείον του έθνουςraquo την οποία αγκάλιασαν και ασπάσθηκαν όλοι οι συγκεντρωmicroένοιΤον Μάρτιο αποκαλύφθηκε αντιβασιλική συνωmicroοσία microεταξύ των φοιτητών και δύο microήνες microετά άλλη συνωmicroοτική κίνηση από νέους αξιωmicroατικούς Η κυβέρνηση διέταξε τη σύλληψη τεσσάρων αξιωmicroατικών και τη microετάθεση στην επαρχία όσων είχαν ανά-microιξη Οι τέσσερις (ο υποδιοικητής του πυροβολικού ταγmicroατάρχης Χ Zυmicroβρακάκης ο ταγmicroατάρχης του πεζικού Δηmicro Βότσαρης και οι υπολοχαγοί Ν Μακρής και Δ Κλίmicroα-κας) φυλακίστηκαν στο φρούριο Iτς Καλέ στο Ναύπλιο Τους ακολούθησε ο αντισυνταγmicroατάρχης Παν Κορωναίος που φυλακίστηκε στο φρούριο της Ακροναυπλίας Οι διώξεις δεν δικαιώθηκαν δικαστικά στον Άρειο Πάγο Άλλωστε οι δικηγόροι και ένα microεγάλο microέρος δικαστικών λειτουργών συmicromicroετείχαν στο αντιοθωνικό πνεύmicroα Για τους συνωmicroότες αξιωmicroατικούς microετά την αποφυλάκισή τους ορίστηκε τόπος διαmicroονής το Ναύπλιο όπου ακόmicroα microετατέθηκαν πολλοί άλλοι συνω-microοτούντες Στο Ναύπλιο ενισχυόταν έτσι το αντιδυναστικό ρεύmicroα και η πόλη microετα-τρεπόταν σε κέντρο της αντιοθωνικής κίνησης Στο πολιτικό σκηνικό η περίοδος 1859-1861 τρανταζόταν από κυβερνητική και κοι-νοβουλευτική κρίση Το 1859 ο Όθωνας έχρισε πρωθυπουργό τον Αθανάσιο Μιαούλη τον γιο του ήρωα του rsquo21 Η κυβέρνησή του άλλαζε διαρκώς λόγω παραιτήσεων υπουργών Μέσα στο πρώτο εξάmicroηνο του 1860 για παράδειγmicroα παραιτήθηκαν από υπουργός Εσωτερικών ο Ρ Παλαmicroίδης τον Ιανουάριο από υπουργός Δικαιοσύνης ο Ράλλης τον Μάρτιο από

Το Ναύπλιο αναδείχθηκε κατά τα τελευταία χρόνια της οθω-

στηκε microε συmicroπόσια σε όλη τη χώρα όπου ακούστηκαν προπόσεις και λόγοι υπέρ της αποκατάστασης των δικαιωmicroάτων του έθνους Τα συmicroπόσια γενικεύτηκαν από τότε και ορισmicroένα είχαν καθαρά συνωmicroοτικό χαρακτήρα Όπως αυτό που έγινε στο Άργος στις 1 Απριλίου 1861 στο οποίο όπως σηmicroείωνε ο υπουργός Εσωτερικών Χ Χριστόπουλος laquoεγνώσθησαν τάσεις αναρχικαί και αντιδυναστικαίraquo Εκεί αποφασίστηκε η Ναυπλιακή επανάσταση laquohellip Εσυmicroφωνήθη προ της ενάρξεως του συmicroποσίου των θυρών κεκλει-σmicroένων αντικείmicroενον microεγίστης σπουδαιότητοςraquo Στο συmicroπόσιο έλαβαν microέρος τριάντα πολίτες και αξιωmicroατικοί που ορκίστηκαν κάτω από τις σηmicroαίες και τις εικόνες των ηρώων του αγώνα Κάποιος παρουσίασε την εικόνα laquoπρίγκιπος τινός ξένου και microεγάλου (hellip) microέλλοντος να συντελέση προς την ευδαιmicroονίαν και το microεγαλείον του έθνουςraquo την οποία αγκάλιασαν και ασπάσθηκαν όλοι οι συγκεντρωmicroένοιΤον Μάρτιο αποκαλύφθηκε αντιβασιλική συνωmicroοσία microεταξύ των φοιτητών και δύο microήνες microετά άλλη συνωmicroοτική κίνηση από νέους αξιωmicroατικούς Η κυβέρνηση διέταξε τη σύλληψη τεσσάρων αξιωmicroατικών και τη microετάθεση στην επαρχία όσων είχαν ανά-microιξη Οι τέσσερις (ο υποδιοικητής του πυροβολικού ταγmicroατάρχης Χ Zυmicroβρακάκης ο ταγmicroατάρχης του πεζικού Δηmicro Βότσαρης και οι υπολοχαγοί Ν Μακρής και Δ Κλίmicroα-κας) φυλακίστηκαν στο φρούριο Iτς Καλέ στο Ναύπλιο Τους ακολούθησε ο αντισυνταγmicroατάρχης Παν Κορωναίος που φυλακίστηκε στο φρούριο της Ακροναυπλίας Οι διώξεις δεν δικαιώθηκαν δικαστικά στον Άρειο Πάγο Άλλωστε οι δικηγόροι και ένα microεγάλο microέρος δικαστικών λειτουργών συmicromicroετείχαν στο αντιοθωνικό πνεύmicroα Για τους συνωmicroότες αξιωmicroατικούς microετά την αποφυλάκισή τους ορίστηκε τόπος διαmicroονής το Ναύπλιο όπου ακόmicroα microετατέθηκαν πολλοί άλλοι συνω-microοτούντες Στο Ναύπλιο ενισχυόταν έτσι το αντιδυναστικό ρεύmicroα και η πόλη microετα-τρεπόταν σε κέντρο της αντιοθωνικής κίνησης Στο πολιτικό σκηνικό η περίοδος 1859-1861 τρανταζόταν από κυβερνητική και κοι-νοβουλευτική κρίση Το 1859 ο Όθωνας έχρισε πρωθυπουργό τον Αθανάσιο Μιαούλη τον γιο του ήρωα του rsquo21 Η κυβέρνησή του άλλαζε διαρκώς λόγω παραιτήσεων υπουργών Μέσα στο πρώτο εξάmicroηνο του 1860 για παράδειγmicroα παραιτήθηκαν από υπουργός Εσωτερικών ο Ρ Παλαmicroίδης τον Ιανουάριο από υπουργός Δικαιοσύνης ο Ράλλης τον Μάρτιο από

Το Ναύπλιο αναδείχθηκε κατά τα τελευταία χρόνια της οθω-

υπουργός Εκκλησιαστικών και Παιδείας ο Θρ Ζαΐmicroης τον Απρίλιο και από υπουργός Οικονοmicroικών ο Αλ Κουmicroουνδούρος τον Ιούνιο Τον Νοέmicroβριο του 1860 στην εκλογή προέδρου της Βουλής ο κυβερνητικός υποψή-φιος microετά από υπόδειξη του βασιλιά Δ Καλλιφρονάς ηττήθηκε από τον Θρ Ζαΐmicroη που είχε παραιτηθεί από υπουργός της κυβέρνησης Μιαούλη και ήταν πλέον υποψή-φιος της αντιπολίτευσης microε ψήφους 63-46 Χαρακτηριστικό της πολιτικής ρευστότητας και της κυβερνητικής κρίσης ήταν η συχνή microεταπήδηση υπουργών και βουλευτών από την κυβερνητική παράταξη στην αντι-πολίτευση Ο Ζαΐmicroης ήταν υπουργός Εκκλησιαστικών και Παιδείας της κυβέρνησης Μιαούλη και βρέθηκε Πρόεδρος της Βουλής microε την ψήφο της αντιπολίτευσης Ο κυβερνητικός υποψήφιος για την ίδια θέση Δ Kαλλιφρονάς βρέθηκε σύντοmicroα κι αυτός στην αντιοθωνική παράταξη ενώ κατά τη διάρκεια της Ναυπλιακής επανάστασης εξορίστηκε Μετά την κοινοβουλευτική της ήττα η κυβέρνηση Μιαούλη παραιτήθηκε αλλά ο Όθω-νας διατήρησε την κυβέρνηση και διέλυσε τη Βουλή Ακολούθησαν εκλογές που έγιναν microε πρωτοφανείς παρανοmicroίες ώστε η νέα Βουλή να διαθέτει microεγάλη κυβερνη-τική πλειοψηφία Από τον Μάιο του 1861 σταθεροποιήθηκε ένα κυβερνητικό σχήmicroα microε σκληρό πυρήνα τους υπουργούς Εσωτερικών Χ Χριστόπουλο Στρατιωτικών Δ Βότσαρη και Οικονοmicroικών Ε Σίmicroο οι οποίοι και ανέλαβαν το έργο της καταστολής και των διώξεων Η κυβέρνηση έγινε κόκκινο πανί για τον Τύπο και αποκλήθηκε υπουργείο του αίmicroατος

Ο Αθανάσιος Μιαούλης διετέ-λεσε πρωθυπουργός της χώρας

Μπροστά στο αδιέξοδο ο Όθωνας laquoεπεχείρησε να συγκροτήσει υπουργείον κατά τας αιτήσεις της λεγόmicroενης κοινής γνώmicroηςraquo γράφει ο Δραγούmicroης Και συνεχίζει laquo(hellip) Είδωλον δε της κοινής γνώmicroης ήν από τριών ετών ο ναύαρχος Κανάρης Αι εφηmicroερίδες οι φοιτηταί του πανεπιστηmicroίου και των λοιπών σχολείων οι κατατρίβοντες τας ηmicroέρας εν τοις καφεπωλείοις οι θαmicroίζοντες επί τας πλατείας οι πλανώmicroενοι εις τας αγυιάς microόνον ικανόν να αναβαπτίση και σώση την νοσούσαν Ελλάδα εδακτυλοδείκτουν τον ένδοξον πυρπολητήν [Πίστευαν ότι] όπως κατέκαιε τα σκάφη του εχθρού τον αυτόν τρόπον θα κατακαύση και το Σύστηmicroαraquo

Ο Δηmicroήτριος Καλλιφρονάς αν και ορίστηκε κυβερνητικός υπο-

Με την εφαρmicroογή και προληπτικών καταδιωκτικών microέτρων οδήγησε την πολιτική ζωή σε εκρηκτική κατάσταση στα πρόθυρα εmicroφυλίου πολέmicroου Η αντιπολίτευση συνωmicroο-τούσε σε πανεθνικό επίπεδο ενώ οι συλλήψεις οι ανακρίσεις οι απαγορεύσεις και οι δίκες πολλαπλασιάζονταν Μετά την απόπειρα δολοφονίας της βασίλισσας από τον Αριστείδη Δόσιο η κυβέρ-νηση Μιαούλη έδειχνε πλήρη αδυναmicroία ελέγχου της κατάστασηςΤο όνοmicroα του Κανάρη ακουγόταν και στις παροικίες Η τριακονταmicroελής Επιτροπή της Κωνσταντινούπολης επίσης είχε εκλέξει τον Κανάρη ως επικεφαλής της αντιπροσω-πείας που microετέφερε στη βασίλισσα Αmicroαλία τις ευχές και τα αιτήmicroατα της παροικίαςΗ προσφυγή στον Κανάρη γινόταν έτσι υποχρεωτική για το Παλάτι Οι φήmicroες έτρεχαν από τη στιγmicroή που επέστρεψε ο Όθωνας στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1861 και στις 12 Ιανουαρίου ο Κανάρης κλήθηκε στα Ανάκτορα Ο ήρωας της Επανάστασης διέσχισε την πλατεία Συντάγmicroατος εν microέσω χιλιάδων πολιτών και microαθητών που τον επευφηmicroούσαν Στις δύο ώρες που έmicroεινε microαζί microε τον βασιλιά το συγκεντρωmicroένο πλήθος πύκνωνε και ξέσπασε σε ζητωκραυγές microόλις τον είδε να βγαίνειΟ Κανάρης είχε πάει προετοιmicroασmicroένος Έδωσε στον Όθωνα ένα υπόmicroνηmicroα microε το οποίο συmicroπύκνωνε όλα τα αιτήmicroατα της αντιπολίτευσης για την εξοmicroάλυνση της κατάστασης και τη διαmicroόρφωση πλήρους συνταγmicroατικής τάξης Με το υπόmicroνηmicroα αυτό ζητούσε σηmicroαντικές αλλαγέςα) Να γίνει η κυβέρνηση πρωθυπουργοκεντρική δηλαδή οι υπουργοί να προτείνονται από τον πρωθυπουργό του οποίου η γνώmicroη θα ακούγεται και σε περίπτωση ανασχη-microατισmicroού β) Να αναλάβει την ευθύνη η κυβέρνηση να ασκεί πολιτική ως ενιαίο σώmicroαγ) Να καταργηθεί το Ανακτοβούλιο ndashόργανο του Παλατιού που λειτουργούσε ως παραεξουσία και ακύρωνε σε πολλές περιπτώσεις την ίδια την κυβέρνηση δ) Να γίνει αλλαγή των αξιωmicroατικών που υπηρετούσαν στα Ανάκτορα microε τη microεταφορά των κανόνων που ίσχυαν στην Αγγλία και διέπουν τη σχέση κυβέρνησης και Αυλήςε) Να αλλάξει η σύνθεση της Γερουσίας στην οποία ο Όθωνας είχε διορίσει δεκαοκτώ γερουσιαστές για να σχηmicroατισθεί φιλοοθωνική πλειοψηφία Ο Κανάρης ζητούσε τη στοίχιση της Γερουσίας microε την κυβέρνησή τουστ) Να διαλυθεί η Βουλή της Ζ΄ περιόδου και να προκηρυχθούν ελεύθερες εκλογές

Ο Κωνσταντίνος Κανάρης παρά την καθολική αποδοχή του από

microε νέο εκλογικό νόmicroοζ) Να δηmicroιουργηθεί εθνοφυλακήη) Να microην οριστεί νέος νόmicroος περί Τύπου που θα εξασφαλίζει τον laquoακώλυτον και ανεπηρέαστον έλεγχον των κυβερνητικών πράξεων και της δηmicroοσίας διαγωγής της κυβερνήσεως και των υπαλλήλων τηςraquoθ) Να τακτοποιηθεί το δηmicroόσιο χρέος της Ελλάδας και να θεmicroελιωθεί η δηmicroόσια πίστη σε στερεές βάσεις στο εξωτερικό και στο εσωτερικό Ο Κανάρης σηmicroείωνε ότι ίσως ο βασιλιάς να εύρισκε παράδοξο ότι microεταξύ των προτάσεων περιλαmicroβάνεται και το οικονοmicroικό ζήτηmicroα Μέχρι τότε η οικονοmicroία δεν αποτελούσε αντικείmicroενο του πολι-τικού λόγου Η ανάδυσή της σε σηmicroαντικό αντικείmicroενο της πολιτικής σκηνής όπως αποτυπώθηκε στο υπόmicroνηmicroα του Κανάρη αλλά είχε εmicroφανιστεί και στην απολογία

Συmicroβολικές ενσαρκώσεις της αντιπαράθεσης Μιαούλης και Κανά-ρης

Όταν κλήθηκε ο Κανάρης να σχηmicroατίσει κυβέρνηση ήταν ο καθολικά αποδεκτός ηγέ-της της αντιπολίτευσης Ήρωας του αγώνα αγνός ηθικός και περιθωριοποιηmicroένος από τη βαυαρική εξουσία η οποία δεν του είχε δώσει τις προαγωγές που δικαιού-νταν Φορούσε το ναυτικό του ένδυmicroα και microόνο όταν παρουσιάστηκε στον βασιλιά φόρεσε φράκο Απέναντί του πρωθυπουργός microιας κυβέρνησης που είχε συνδεθεί microε τον αυταρχισmicroό και την αντιδηmicroοκρατική νοοτροπία βρισκόταν ο Αθανάσιος Μιαούλης ο πέmicroπτος γιος του άλλου συmicroβόλου του αγώνα Ανδρέα Μιαούλη Αυτός όmicroως είχε άλλη πορεία Είχε σπουδάσει στη Στρατιωτική Ακαδηmicroία του Μονάχου υπότροφος του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Είχε υπηρετήσει στο Αγγλικό Ναυτικό microετά στο ελληνικό και αργότερα είχε διατελέσει υπασπιστής του Όθωνα Υπουργός Ναυτικών το 1855 στην κυβέρνηση Βούλγαρη και microετά την παραίτηση του τελευταίου πρωθυπουργός Στις 17 Μαρτίου κι ενώ η επανάσταση στο Ναύπλιο είχε σχεδόν καταπνιγεί ο Μιαούλης εmicroφανίστηκε στη Βουλή microε τη ναυτική του στολή Η συmicroβολική αντιπαράθεση των δύο ιστορικών ονοmicroάτων ήταν ολοκληρωτική σε όλα τα επίπεδα σταδιοδροmicroίας πολιτικής στάσης και δηmicroοκρατικού ήθους ακόmicroη και στην ενδυmicroασία

του Aλ Δόσιου microετά την απόπειρα για δολοφονία της Αmicroαλίας κάνει φανερή τη νέα εποχή που ανατέλλει στην πολιτική ζωή της ΕλλάδαςΗ δέσmicroη των προτάσεων αποτελούσε ένα πρόγραmicromicroα ουσιαστικής microεταρρύθmicroισης microε το οποίο ο Όθωνας συmicroφώνησε και ανέθεσε στον Κανάρη τον άmicroεσο σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης Αυτό όmicroως αποδείχθηκε αγκάθι γιατί βγήκαν στην επιφάνεια οι microικρο-κοmicromicroατικές διαφορές και οι προσωπικές φιλοδοξίες των ηγετών της αντιπολίτευσης κυρίως του Ζαΐmicroη και του Βούλγαρη Ο Κανάρης δεν microπόρεσε να σχηmicroατίσει υπουρ-γικό συmicroβούλιο microε τα πρώτα ονόmicroατα ούτε καν πλήρη κατάλογο αφού εκκρεmicroούσε ένα όνοmicroα για το υπουργείο Οικονοmicroικών Ο ναύαρχος βρέθηκε έρmicroαιο στις απαιτή-σεις και τους εκβιασmicroούς των άλλων πολιτικών ηγετών Μέχρι να πάει στον Όθωνα την πρότασή του και να γυρίσει στο σπίτι του είχε παραιτηθεί ήδη ο Μ Σxινάς από το υπουργείο Παιδείας και ο Π Σούτσος από το υπουργείο Εξωτερικών Ο Κανάρης βρήκε νέα πρόσωπα και έστειλε επιστολή στον Όθωνα ζητώντας ακρόαση για να του υποβάλλει τον οριστικό κατάλογο Όmicroως ο βασιλιάς τον άφησε να περιmicroένει επτά ώρες και τελικά τον απάλλαξε από την εντολή σχηmicroατισmicroού κυβέρνησης Η δικαιολο-γία ήταν ότι τα πρόσωπα που υποδείχτηκαν από τον Κανάρη για υπουργοποίηση δεν ανταποκρίνονταν στις ανάγκες και τις περιστάσειςΟ ελιγmicroός του Όθωνα να δεχτεί το πρόγραmicromicroα για microεταρρύθmicroιση και να παρακάmicroψει τον Κανάρη ως ανεπαρκή για τον σχηmicroατισmicroό microιας σοβαρής κυβέρνησης είχε πολλα-πλές συνέπειες Από τους φίλους του Κανάρη χαρακτηρίστηκε laquoελεεινή κωmicroωδία κατά του ελληνικού γένουςraquo αλλά από έναν ξένο διπλωmicroάτη laquoune partie bien joueacuteeraquo (microία παρτίδα καλοπαιγmicroένη) Η καλή φήmicroη του Κανάρη στην κοινωνία κατέρρευσε και του χρεώθηκε ευθύνη για την ολιγωρία του να αρπάξει την ευκαιρία και να επιβάλλει τις αλλαγές που ζητούσε η αντιπολίτευση Ο Κανάρης φάνηκε ανεπαρκής να παίξει πολιτικό παιχνίδι ή να αναχθεί στο επίπεδο ενός ηγέτη και ο Όθωνας πέτυχε την περαιτέρω απαξίωση της πολιτικής τάξης Αυτή η επιτυχία όmicroως ήταν και η καταδίκη του Ο θρόνος έχασε στο πρόσωπο του Κανάρη έναν microετριοπαθή αντίπαλο που θα microπορούσε να προωθήσει τη microεταρρύθmicroιση microε οmicroαλό τρόπο Η αποχώρηση από τη σκηνή του ήπιου ηγέτη της αντιδυναστικής παράταξης άνοιξε τον δρόmicroο στις πιο ριζοσπαστικές δυνάmicroεις της τον Ε Δεληγιώργη

Σκηνή από τα laquoΝαυπλιακάraquo την εξέγερση που ξέσπασε κατά του

Ο υποστράτηγος Χαν διαδραmicroά-τισε σηmicroαντικό ρόλο ως επικε-

του Aλ Δόσιου microετά την απόπειρα για δολοφονία της Αmicroαλίας κάνει φανερή τη νέα εποχή που ανατέλλει στην πολιτική ζωή της ΕλλάδαςΗ δέσmicroη των προτάσεων αποτελούσε ένα πρόγραmicromicroα ουσιαστικής microεταρρύθmicroισης microε το οποίο ο Όθωνας συmicroφώνησε και ανέθεσε στον Κανάρη τον άmicroεσο σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης Αυτό όmicroως αποδείχθηκε αγκάθι γιατί βγήκαν στην επιφάνεια οι microικρο-κοmicromicroατικές διαφορές και οι προσωπικές φιλοδοξίες των ηγετών της αντιπολίτευσης κυρίως του Ζαΐmicroη και του Βούλγαρη Ο Κανάρης δεν microπόρεσε να σχηmicroατίσει υπουρ-γικό συmicroβούλιο microε τα πρώτα ονόmicroατα ούτε καν πλήρη κατάλογο αφού εκκρεmicroούσε ένα όνοmicroα για το υπουργείο Οικονοmicroικών Ο ναύαρχος βρέθηκε έρmicroαιο στις απαιτή-σεις και τους εκβιασmicroούς των άλλων πολιτικών ηγετών Μέχρι να πάει στον Όθωνα την πρότασή του και να γυρίσει στο σπίτι του είχε παραιτηθεί ήδη ο Μ Σxινάς από το υπουργείο Παιδείας και ο Π Σούτσος από το υπουργείο Εξωτερικών Ο Κανάρης βρήκε νέα πρόσωπα και έστειλε επιστολή στον Όθωνα ζητώντας ακρόαση για να του υποβάλλει τον οριστικό κατάλογο Όmicroως ο βασιλιάς τον άφησε να περιmicroένει επτά ώρες και τελικά τον απάλλαξε από την εντολή σχηmicroατισmicroού κυβέρνησης Η δικαιολο-γία ήταν ότι τα πρόσωπα που υποδείχτηκαν από τον Κανάρη για υπουργοποίηση δεν ανταποκρίνονταν στις ανάγκες και τις περιστάσειςΟ ελιγmicroός του Όθωνα να δεχτεί το πρόγραmicromicroα για microεταρρύθmicroιση και να παρακάmicroψει τον Κανάρη ως ανεπαρκή για τον σχηmicroατισmicroό microιας σοβαρής κυβέρνησης είχε πολλα-πλές συνέπειες Από τους φίλους του Κανάρη χαρακτηρίστηκε laquoελεεινή κωmicroωδία κατά του ελληνικού γένουςraquo αλλά από έναν ξένο διπλωmicroάτη laquoune partie bien joueacuteeraquo (microία παρτίδα καλοπαιγmicroένη) Η καλή φήmicroη του Κανάρη στην κοινωνία κατέρρευσε και του χρεώθηκε ευθύνη για την ολιγωρία του να αρπάξει την ευκαιρία και να επιβάλλει τις αλλαγές που ζητούσε η αντιπολίτευση Ο Κανάρης φάνηκε ανεπαρκής να παίξει πολιτικό παιχνίδι ή να αναχθεί στο επίπεδο ενός ηγέτη και ο Όθωνας πέτυχε την περαιτέρω απαξίωση της πολιτικής τάξης Αυτή η επιτυχία όmicroως ήταν και η καταδίκη του Ο θρόνος έχασε στο πρόσωπο του Κανάρη έναν microετριοπαθή αντίπαλο που θα microπορούσε να προωθήσει τη microεταρρύθmicroιση microε οmicroαλό τρόπο Η αποχώρηση από τη σκηνή του ήπιου ηγέτη της αντιδυναστικής παράταξης άνοιξε τον δρόmicroο στις πιο ριζοσπαστικές δυνάmicroεις της τον Ε Δεληγιώργη

Σκηνή από τα laquoΝαυπλιακάraquo την εξέγερση που ξέσπασε κατά του

Ο υποστράτηγος Χαν διαδραmicroά-τισε σηmicroαντικό ρόλο ως επικε-

και το στράτευmicroα Η λύση Κανάρη ήρθε σε microια οριακή στιγmicroή πριν από την κοινωνική έκρηξη και η microαταίωσή της απελευθέρωσε microια δυναmicroική microη αναστρέψιmicroη

Τα ΝαυπλιακάΉδη οι εξελίξεις γίνονταν ανεξέλεγκτες Στο συmicroπόσιο του Άργους είχε συmicroφωνηθεί να κηρυχθεί η επανάσταση στις αρχές Φεβρουαρίου 1862 στο Ναύπλιο Εκεί ήταν συγκεντρωmicroένοι οι αντιπολιτευόmicroενοι αξιωmicroατικοί και στην Ακροναυπλία φυλακισmicroέ-νος ο Πάνος Κορωναίος Το σπίτι της Καλλιόπης Παπαλεξοπούλου χήρας γερουσια-στή microε ξεχωριστή προσωπικότητα ήταν κέντρο της συνωmicroοσίας Η αποκάλυψη των σχεδίων οδήγησε στην επίσπευση της εξέγερσης Στο microεταξύ εν όψει της ετήσιας γιορτής των αποβατηρίων του Όθωνα (25 Ιανουαρίου) είχε δοθεί εντολή από την κυβέρνηση να παραβρεθούν όλοι οι αξιωmicroατικοί και όχι microόνο οι έφιπποι όπως συνέ-βαινε microέχρι τότε Η απόφαση αυτή microια πράξη συmicroβολικού ελέγχου του στρατεύmicroα-τος δηmicroιούργησε πρόσθετη δυσφορία laquoΟξυδερκής οφθαλmicroός δεν ηδύνατο να microη διακρίνη τους ψιθυρισmicroούς και τα ανταλλασσόmicroενα νεύmicroατα κατά την περίστασιν ταύτηνraquoΤη νύχτα πριν από την 1η Φεβρουαρίου ο αντισυνταγmicroατάρχης Aρτέmicroης συγκέντρωσε στον στρατώνα της Ακροναυπλίας τους υπαξιωmicroατικούς και τους κάλεσε στα όπλα Οι υπαξιωmicroατικοί συmicromicroεριζόmicroενοι laquoτο αίσθηmicroα του Αρτέmicroη microεταβαίνουν εις τους στρα-τώνας των όπου εν τω άmicroα άπας ο εις το φρούριον στρατός τίθεται εις τα όπλαraquo Η δύναmicroη του επαναστατηmicroένου στρατού έφτανε τους 900 άνδρεςΑmicroέσως σχηmicroατίστηκε προσωρινή κυβερνητική επιτροπή η οποία απηύθυνε προκή-ρυξη microε αιτήmicroατα την κατάργηση του συστήmicroατος και την αναγόρευση νέου που εγγυάται τις ελευθερίες του λαού την κατάργηση της Βουλής και συγκρότηση Εθνο-συνέλευσης Οι επαναστάτες έστειλαν την είδηση στο Άργος microε κανονιοβολισmicroούς Η κυβέρνηση αντέδρασε κινητοποιώντας ολόκληρο τον κρατικό microηχανισmicroό Συγκέ-ντρωσε στρατό στην Κόρινθο υπό τις διαταγές του υποστράτηγου Χαν συνέλαβε στην Αθήνα πάνω από 100 πολίτες (microεταξύ αυτών και τον Επαmicroεινώνδα Δεληγιώργη) και τους εκτόπισε στην Κύθνο απαγόρευσε τις αντιπολιτευόmicroενες εφηmicroερίδες και έκλεισε τα σχολεία και το Πανεπιστήmicroιο Η Ιερά Σύνοδος απείλησε microε την κατάρα του Θεού τους επαναστάτες ενώ η κυβέρνηση ψήφισε εσπευσmicroένα νόmicroο για τις αρmicroοδιό-

Ο ανθυπολοχαγός Περικλής Μωραϊτίνης πρωταγωνίστησε

Ο φοιτητής Αγαmicroέmicroνων Σκαρβέ-λης διαδραmicroάτισε ενεργό ρόλο

τητες των στρατοδικείων Τα microέτρα αποσκοπούσαν στην αποφυγή της microεταφοράς των επαναστατικών ζυmicroώσεων στην πρωτεύουσα και την επέκτασή τους σε ολόκληρη τη χώρα Η διάδοση της επανάστασης δεν έλαβε έτσι καθολική έκταση Πήρε microόνο δύο κατευθύνσεις προς την Πελοπόννησο (επαναστατικές κινήσεις έγιναν στο Άργος και στην Τρίπολη) και προς τις Κυκλάδες ndashστη Σύρο στη Θήρα και στη Νάξο εκδηλώθηκαν στάσεις σε αντιστοιχία microε την επανάσταση του Ναυπλίου Η πιο σηmicroαντική από αυτές ήταν της Ερmicroούπολης όπου το Δηmicroοτικό Συmicroβούλιο όργανο των αστικών στρωmicroάτων της πόλης microε απόφασή του καταδίκασε τα κυβερνητικά microέτρα Με την απόφαση συmicroφώνησε η τοπική φρουρά η οποία εξεγέρθηκε καταλαmicroβάνοντας ένα εmicroπορικό πλοίο και microεταβαίνοντας στην Κύθνο όπου βρίσκονταν εξόριστοι ο Δεληγιώργης ο Καλλιφρονάς και άλλοι επιφανείς αντιπολιτευόmicroενοι Η κυβέρνηση έστειλε στην Κύθνο 200 άνδρες και έπνιξε την εξέγερση στο αίmicroα Εκεί σκοτώθηκαν οι επικεφαλής των επαναστατών αξιωmicroατικοί Λεωτσάκος και Μωραϊτίνης και ο φοιτητής Σκαρβέλης Αντίθετα η καταστολή της εξέγερσης του Ναυπλίου πήρε περισσότερο χρόνο

Ο υπολοχαγός Νικόλαος Λεω-τσάκος σκοτώθηκε κατά την

Πορτραίτα επαναστατών

Πάνος Kορωναίος (1809-1899)

Μυθιστορηmicroατική προσωπικότητα πολεmicroιστή και επαναστάτη Μαθητής ακόmicroη κατατά-χθηκε στον τακτικό στρατό και έλαβε microέρος σε πολλές microάχες στη διάρκεια του αγώνα Φοίτησε στη Στρατιωτική Ακαδηmicroία της Αίγινας Στη διάρκεια του πολέmicroου της Κριmicroαίας έφυγε επικεφαλής σώmicroατος εθελοντών Πολέ-microησε ακόmicroη στη Συρία και στην Αίγυπτο Σε όλη τη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα συmicromicroετείχε στις περισσότερες στάσεις που ξέσπασαν Στη διάρκεια των Ναυπλιακών υπήρξε ηγέτης της επανάστασης Η σύλληψή του σήmicroανε το τέλος της και πανηγυρίστηκε από την Αmicroαλία Μετά την έξωση του Όθωνα ο Κορω-ναίος πρωταγωνίστησε στην ταραγmicroένη περίοδο της microεσοβασιλείας Έλαβε microέρος ακόmicroη στην επανάσταση του 1866 στην Κρήτη Εξελέγη πολλές φορές βουλευτής και έφτασε microέχρι τον βαθmicroό του αντιστράτηγου ενώ έγινε δύο φορές υπουργός Στρατιωτικών Ο Πάνος Κορωναίος επαναστά-

της και φανατικός αντίπαλος της

Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου (1809-1899)

Γεννήθηκε στην Πάτρα και ήταν κόρη του Ανδρέα Καλαmicroογδάρτη Στη διάρκεια του Αγώνα έζησε στην Αγκόνα όπου microορφώθηκε και έmicroαθε γαλλικά ιταλικά και αγγλικά Επέστρεψε στο Ναύπλιο και το 1826 παντρεύτηκε τον Σπ Παπαλεξόπουλο Μετά την πτώση του Μεσολογγίου είχε προσφέρει για την ενίσχυση του Αγώνα τα κοσmicroήmicroατά της Όταν ο σύζυγός της διορίστηκε διοικητής Ναυπλίου και Άργους το σπίτι της Καλλιόπης microετατράπηκε σε πνευmicroατικό και κοσmicroικό κέντρο απrsquo όπου περνού-σαν όλοι οι λόγιοι Έλληνες και ξένοι Εκεί η Καλλιόπη laquoυψηλή microε την γνήσιαν ελληνικήν κατατοmicroήν της οmicroιλούσα την γαλ-λικήν ως microαρκησία του IHrsquo αιώνος και την ιταλικήν ως ρωmicroαία δέσποινα επί πασιν οικο-δέσποινα τελεία ιππεύτρια έξοχος χορεύτρια κοmicroψοτάτη κατέθελγε τους πάνταςraquo Στις πρώτες αντιδράσεις κατά του Όθωνα microετέτρεψε το σπίτι της σε αντιοθωνικό κέντρο και microετά το 1843 σε κέντρο του αγγλόφιλου κόmicromicroατος Μετά τον θάνατο του συζύγου της και των δυο γιων της κλείστηκε στο σπίτι της και ασχολήθηκε microε φιλαν-θρωπίες Ενεργοποιήθηκε πάλι στην αντιοθωνική συνωmicroοσία όπου microετέτρεψε το σπίτι της σε αρχηγείο των επαναστατών

Αναστάσιος Γούδας (1816-1882)

Σπούδασε ιατρική στο νεοσύστατο Πανεπιστήmicroιο Αθηνών και υπήρξε ο πρώτος διδά-κτορας ιατρικής το 1843 Συmicroπλήρωσε τις σπουδές του στο Παρίσι και microετά την επιστροφή του στην Ελλάδα δηmicroοσίευσε ιατρικές microελέτες στο περιοδικό laquoΙατρική Μέλισσαraquo (1853-1859) που ο ίδιος εξέδωσε Μετά το 1859 αναmicroείχθηκε στην πολι-τική ως στέλεχος της αντιοθωνικής κίνησης Η αρθρογραφία του τού στοίχισε διώξεις και φυλάκιση Μετά την έξωση του Όθωνα ασχολήθηκε σχεδόν αποκλειστικά microε τις ιστορικές microελέτες και την πολιτική δηmicroοσιογραφία αν και microεταξύ 1865-66 εξέδωσε και ένα ακόmicroη ιατρικό

Η Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου το σπίτι της οποίας στο Ναύ-

Στις 4 Φεβρουαρίου ο Όθωνας επιθεώρησε τον στρατό ndashmicroε δύναmicroη 2000 άνδρεςndash στην Κόρινθο και έδωσε εντολή να γίνει επίθεση στο Ναύπλιο Η πολιορκία της πόλης κράτησε δυόmicroιση microήνες Στις 6 Απριλίου οι επαναστάτες εγκατέλειψαν την αντίσταση και οι περισσότεροι έφυγαν microε δύο ατmicroόπλοια ένα αγγλικό και ένα γαλλικό για τη Σmicroύρνη όπου έγιναν δεκτοί microε ενθουσιασmicroό Στις 820 Απριλίου ο κυβερνητικός στρατός microπήκε στο ΝαύπλιοΗ αποτυχία του κινήmicroατος στο Ναύπλιο οφειλόταν στη microη γενίκευση του Ουσιαστικά microε τον αποκλεισmicroό της πρωτεύουσας από την κυβέρνηση αλλά και τον στρατιωτικό αποκλεισmicroό του Ναυπλίου η υπόλοιπη χώρα ήταν αδύνατον να οργανωθεί Ωστόσο

περιοδικό τη laquoΜέλισσα Αθηνώνraquo Το γνωστότερο έργο του είναι οι laquoΒίοι παράλληλοιraquo σε οκτώ τόmicroους (1869-1876) όπου περιλαmicroβάνεται και βιογραφία του Όθωνα

Αλέξανδρος Σούτσος (1803-1863)

Το 1821 ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος βρισκόταν στο Παρίσι microέσα στο κλίmicroα της ροmicroαντικής ποίησης όπου άρχισε να τυπώνει ωδές για τους ήρωες του αγώνα Γύρισε στην Ελλάδα όπου έστρεψε τη σάτιρά του προς πάσα κατεύθυνση σε προύχοντες σε βουλευτές ανώτερος κλήρος στον Καποδίστρια microε αποτέλεσmicroα να προκαλέσει έντονες διαmicroαρτυρίες Μετά την έλευση του Όθωνα microπήκε στο στόχαστρό του η Βαυ-αροκρατία και προσωπικά ο ίδιος ο βασιλιάς Η σάτιρά του δεν είχε ελαφρό τόνο και η ποίησή του χαρακτηρίστηκε πολιτική Σε όλα τα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα καταδιώχθηκε και φυλακίστηκε πολλές φορές Τρεις φορές διώχθηκε από την Ελλάδα Αmicroετακίνητος αντίπαλος του Όθωνα αν και δεν φαίνεται να συmicromicroετείχε στην συνω-microοτική κίνηση καταδικάστηκε το 1859 σε ένδεκα microήνες φυλάκιση Μετά την αποφυ-λάκισή του έφυγε για το Παρίσι αλλά κατά την επιστροφή του στην Ελλάδα microετά την έξωση του Όθωνα αρρώστησε και πέθανε σε νοσοκοmicroείο της Σmicroύρνης το 1863 Η Εθνική Συνέλευση που συνεδρίαζε τότε για να διαχειριστεί το microέλλον της χώρας microετά τον Όθωνα τον τίmicroησε και αποφάσισε την έκδοση των έργων του

παρά την απραξία των περισσότερων περιοχών της Ελλάδας η εξέγερση του Ναυ-πλίου ήταν αποδεκτή και συmicroπαθής στην κοινωνία και η καταστολή της δεν ανέστειλε τη αντιδυναστική διάθεση ενδεχοmicroένως microάλιστα να την ενίσχυσε Ο Όθωνας προσπαθούσε να κατευνάσει τα πνεύmicroατα προσφέροντας αmicroνηστία ενώ ταυτόχρονα η κυβέρνηση εξαπέλυε κύmicroα ανακρίσεων και συλλήψεων Το πρώτο διά-ταγmicroα για αmicroνηστία είχε προσφερθεί στους στασιαστές του Ναυπλίου πριν αρχίσει η επίθεση του κυβερνητικού στρατού χωρίς κανένα αποτέλεσmicroα Στη διάρκεια της πολιορκίας εκδόθηκαν άλλα τρία και microετά τον τερmicroατισmicroό της επανάστασης στις 30 Απριλίου το πέmicroπτο το οποίο αφορούσε σε όλη την επικράτεια microε εξαίρεση έναν microικρό αριθmicroό ηγετών της Ναυπλιακής επανάστασης Οι αmicroνηστευmicroένοι γίνονταν δεκτοί όταν επέστρεφαν στον τόπο τους microε θερmicroές εκδηλώσεις

Η διασπορά της επαναστατικής ιδέας ndash Η επερχόmicroενη laquoπολιτική τρικυ-microίαraquoΣε microία έκθεσή του για την κατάσταση των πνευmicroάτων στην ελληνική επικράτεια microετά τη Ναυπλιακή επανάσταση ο υπουργός Εσωτερικών Χ Χριστόπουλος επεσήmicroαινε ότι στις επαρχίες laquoο όγκος της αντιπολίτευσης αποβαίνει ογκωδέστεροςraquo και θεωρούσε ότι αυτή η κατάσταση των πνευmicroάτων ήταν επικρατέστερη στους νοmicroούς Αττικής Κυκλάδων Μεσσηνίας Λακωνίας Αρκαδίας και λιγότερο στους νοmicroούς Εύβοιας Φθι-ώτιδας Φωκίδας Ακαρνανίας Αιτωλίας Θεωρούσε βέβαια τους διαmicroορφωτές της αντιδυναστικής κοινής γνώmicroης ανθρώπους microε προσωπικά συmicroφέροντα (για διορι-σmicroούς αξιώmicroατα κλπ) αλλά ανάmicroεσά τους κατέτασσε σχεδόν όλους τους δικηγόρους καθώς και τους νέους που είχαν αποφοιτήσει από το Πανεπιστήmicroιο και επεδίωκαν να καταλάβουν θέσεις δηmicroόσιων λειτουργών διότι δεν microπορούσαν λόγω laquoτης ανατροφής και των έξεων ας προσεκτήσαντο να επανέλθωσιν εις έργα γεωργίας βιοmicroηχανίας κλπraquo Σε σύγκριση microε το συνταγmicroατικό κίνηmicroα του 1843 τώρα η οργάνωση της πολιτικής αντιπαράθεσης δεν περιοριζόταν στην πρωτεύουσα αλλά απλωνόταν σε όλη τη χώρα Η διαφορά επίσης microε τη φάση της συγκρότησης της αντιδυναστικής συνείδησης τα χρόνια 1859-1860 ήταν ότι τώρα δεν συγκλίνουν microόνο οι περισσότερες κοινωνικο-πολιτικές δυνάmicroεις σε έναν κοινό στόχο αλλά υπάρχει και οργάνωση της δράσης

σε εθνικό επίπεδο Η περιγραφή του Χριστόπουλου κάνει φανερή την ύπαρξη και λειτουργία ενός δικτύου της αντιπολίτευσης το οποίο αγκάλιαζε ολόκληρη τη χώρα Μια εφηmicroερίδα της Πάτρας προανήγγειλε για παράδειγmicroα στο κύριο άρθρο της τη Ναυπλιακή επανάσταση τρεις microέρες πριν ξεσπάσει ενώ επικαλούmicroενη αλληλογραφία microε την Αθήνα προειδοποιούσε για την επερχόmicroενη πολιτική τρικυmicroία Πολλές συλλήψεις έγιναν από την κυβέρνηση microετά από παραβίαση προσωπικής αλλη-λογραφίας microε την οποία γινόταν ο συντονισmicroός της δράσης Στο Ναύπλιο τις παρα-microονές της επανάστασης είχαν τοιχοκολληθεί προκηρύξεις Ένα microικρό περιστατικό είναι χαρακτηριστικό στο Ναύπλιο πάλι παραδόθηκε στις αρχές ένας φάκελος που βρέθηκε στον δρόmicroο απευθυνόmicroενος laquoπρος τον τυχόνταraquo Μέσα περιείχε επιστολή που καλούσε σε επανάστασηΟι τεχνικές αυτές για πληροφόρηση και συντονισmicroό είναι δείγmicroατα microόνο microιας οργανω-microένης δραστηριότητας η οποία ήταν εκτενέστερη ενώ διεκπεραιωνόταν και microε την προφορική microετάδοση Ο Χ Χριστόπουλος διαπίστωνε στην έκθεσή του ότι laquoτο πνεύmicroα των κατοίκων ην πανταχού σχεδόν προπαρασκευασmicroένον εις την στάσινraquo laquoΗ στάσις κατεστράφη και η τάξις επανήλθεraquo σηmicroείωνε παρακάτω αναφερόmicroενος στα γεγονότα του Ναυπλίου laquoαλλrsquo αύτη δεν θεωρείται παγιωmicroένη εντελώς διότι διαmicroένουσιν εις τα πνεύmicroατα αι προκυρηχθείσαι υπό των στασιαστών αρχαί (hellip)raquo Η ήττα του Ναυπλίου δεν ανέστειλε αλλά ανέβαλε απλώς την τελική σύγκρουση Η πόλωση που εντάθηκε microετά τα δραmicroατικά γεγονότα της καταστολής επέφερε και την ανασύνταξη της πολιτικής ηγεσίας στην αντιπολίτευση Η απόσυρση του Κανάρη από τη θέση του αδιαφιλονίκητου ηγέτη της δηmicroιούργησε κενό που κατέλαβε ο Δηmicroήτριος Βούλγαρης παραδοσιακός πολιτικός χωρίς όραmicroα αλλά microε microεγαλύτερη δυνατότητα πολιτικών ελιγmicroών και microε αποφασιστικότητα ηγέτη Ο Βούλγαρης είχε ξεκινήσει τη σταδιοδροmicroία του από το πολιτικό περιβάλλον του Κωλέττη και είχε χαρακτήρα βίαιο ndashτο αντίθετο του Κανάρη Γύρω του συσπειρώθηκαν όλα τα πολιτικά ονόmicroατα microε επιρροή στη δηmicroόσια σκηνή της Ελλάδας Ο ηγετικός πυρήνας συmicroπληρώθηκε ακόmicroη microε τον Θεόδωρο Γρίβα ο οποίος είχε επιρ-ροή στη Δυτική Ελλάδα και τον Bενιζέλο-Pούφο microε microεγάλη δύναmicroη στην Αχαΐα Απέ-ναντι στην ισχυροποιηmicroένη και ενωmicroένη αντιπολίτευση η κυβέρνηση προσπάθησε microε εντολή του Όθωνα να κάνει κάποιες παραχωρήσεις Ετοίmicroασε νόmicroο για σύσταση

εθνοφυλακής ndashένα από τα κεντρικά αιτήmicroατα της αντιπολίτευσηςndash και έφερε στη Βουλή για συζήτηση νέο εκλογικό νόmicroο Όmicroως η καθολική επίθεση που δεχόταν δεν της επέτρεψε ούτε να ακουστεί Τα επιmicroέρους microέτρα δεν microπορούσαν να αντιπαραβλη-θούν στο συνολικό πρόγραmicromicroα microεταρρύθmicroισης που είχε αφοmicroοιωθεί από την κοινωνία και είχε διατυπωθεί στην πιο συmicroβιβαστική του microορφή microε το υπόmicroνηmicroα του Κανάρη Η κυβέρνηση Μιαούλη για δεύτερη φορά βρέθηκε σε αδυναmicroία να κυβερνήσειΟ Όθωνας υποχωρώντας πάλι στην πίεση της κοινής γνώmicroης άλλαξε την κυβέρνηση Όmicroως τώρα βρέθηκε microπροστά σε ακόmicroη λιγότερες επιλογές Ανέθεσε την εντολή στον Σπυρίδωνα Τρικούπη αλλά αυτός αρνήθηκε όπως αρνήθηκαν και άλλοι Κατέ-ληξε στον Γενναίο Κολοκοτρώνη τον γιο του Γέρου του Μοριά ο οποίος ήταν υπα-σπιστής του βασιλιά και δέχτηκε σχεδόν καταναγκαστικά την εντολή Ο Γενναίος ήταν παλικάρι αλλά δεν είχε πολιτικές ικανότητες Χαρακτηριστικό της αδυναmicroίας του να ανταπεξέλθει είναι ότι σε έναν περίπου microήνα παραιτήθηκε laquoYπακούσας εις τας διαταγάς της Υ Μ έγραψε στον Όθωνα απεδέχθην τον σχηmicroατισmicroόν υπουργείου νοmicroίζων ότι ηδυνάmicroην να φανώ οποσούν ωφέλιmicroος εις τον βασιλέα microου και την πατρίδα Αλλά ως παρατηρώ δεν επέτυχον τούτοraquo Ο Όθωνας όmicroως δεν είχε άλλες λύσεις και υποχρέωσε τον Κολοκοτρώνη να παραmicroείνει στη θέση του Σε δύο microήνες ο Κολοκοτρώνης υπέβαλε πάλι την παραίτησή του η οποία και πάλι δεν έγινε δεκτή Η κυβέρνηση microετά απrsquo αυτό αδράνησε πλήρως και έγινε θεατής των εξελίξεων στο εσωτερικό microέτωπο

Η στάση των Προστάτιδων Δυνάmicroεων Ο ρόλος των Προστάτιδων Δυνάmicroεων του ελληνικού κράτους στην πολιτική κρίση ήταν αποφασιστικός Η πολιτική τους στη γενική της κατεύθυνση επηρεαζόταν από τη στάση τους στο Ανατολικό Ζήτηmicroα και την υποστήριξη της ακεραιότητας της Οθω-microανικής αυτοκρατορίας Σε ότι αφορά στην Αγγλία και στη Γαλλία η χλιαρή ανοχή έναντι του Όθωνα που τις είχε παρακούσει στη διάρκεια του Κριmicroαϊκού πολέmicroου microετατράπηκε αρχικά σε αποστασιοποίηση και microετά σε εχθρότητα Η γνώmicroη των microεγά-λων δυτικοευρωπαϊκών δυνάmicroεων για την Ελλάδα δεν ήταν η καλύτερη Η επιθυmicroία ενός microεγάλου microέρους της ελληνικής κοινωνίας για ένοπλη πραγmicroατοποίηση της Μεγά-λης Ιδέας αντιmicroετωπιζόταν στην καλύτερη περίπτωση ως ροmicroαντική επιπολαιότητα

Ο Δηmicroήτριος Βούλγαρης microετά την απόσυρση του Κανάρη από

Συmicroβολική παράσταση του laquoΑνατολικού Ζητήmicroατοςraquo οι

παρά την απραξία των περισσότερων περιοχών της Ελλάδας η εξέγερση του Ναυ-πλίου ήταν αποδεκτή και συmicroπαθής στην κοινωνία και η καταστολή της δεν ανέστειλε τη αντιδυναστική διάθεση ενδεχοmicroένως microάλιστα να την ενίσχυσε Ο Όθωνας προσπαθούσε να κατευνάσει τα πνεύmicroατα προσφέροντας αmicroνηστία ενώ ταυτόχρονα η κυβέρνηση εξαπέλυε κύmicroα ανακρίσεων και συλλήψεων Το πρώτο διά-ταγmicroα για αmicroνηστία είχε προσφερθεί στους στασιαστές του Ναυπλίου πριν αρχίσει η επίθεση του κυβερνητικού στρατού χωρίς κανένα αποτέλεσmicroα Στη διάρκεια της πολιορκίας εκδόθηκαν άλλα τρία και microετά τον τερmicroατισmicroό της επανάστασης στις 30 Απριλίου το πέmicroπτο το οποίο αφορούσε σε όλη την επικράτεια microε εξαίρεση έναν microικρό αριθmicroό ηγετών της Ναυπλιακής επανάστασης Οι αmicroνηστευmicroένοι γίνονταν δεκτοί όταν επέστρεφαν στον τόπο τους microε θερmicroές εκδηλώσεις

Η διασπορά της επαναστατικής ιδέας ndash Η επερχόmicroενη laquoπολιτική τρικυ-microίαraquoΣε microία έκθεσή του για την κατάσταση των πνευmicroάτων στην ελληνική επικράτεια microετά τη Ναυπλιακή επανάσταση ο υπουργός Εσωτερικών Χ Χριστόπουλος επεσήmicroαινε ότι στις επαρχίες laquoο όγκος της αντιπολίτευσης αποβαίνει ογκωδέστεροςraquo και θεωρούσε ότι αυτή η κατάσταση των πνευmicroάτων ήταν επικρατέστερη στους νοmicroούς Αττικής Κυκλάδων Μεσσηνίας Λακωνίας Αρκαδίας και λιγότερο στους νοmicroούς Εύβοιας Φθι-ώτιδας Φωκίδας Ακαρνανίας Αιτωλίας Θεωρούσε βέβαια τους διαmicroορφωτές της αντιδυναστικής κοινής γνώmicroης ανθρώπους microε προσωπικά συmicroφέροντα (για διορι-σmicroούς αξιώmicroατα κλπ) αλλά ανάmicroεσά τους κατέτασσε σχεδόν όλους τους δικηγόρους καθώς και τους νέους που είχαν αποφοιτήσει από το Πανεπιστήmicroιο και επεδίωκαν να καταλάβουν θέσεις δηmicroόσιων λειτουργών διότι δεν microπορούσαν λόγω laquoτης ανατροφής και των έξεων ας προσεκτήσαντο να επανέλθωσιν εις έργα γεωργίας βιοmicroηχανίας κλπraquo Σε σύγκριση microε το συνταγmicroατικό κίνηmicroα του 1843 τώρα η οργάνωση της πολιτικής αντιπαράθεσης δεν περιοριζόταν στην πρωτεύουσα αλλά απλωνόταν σε όλη τη χώρα Η διαφορά επίσης microε τη φάση της συγκρότησης της αντιδυναστικής συνείδησης τα χρόνια 1859-1860 ήταν ότι τώρα δεν συγκλίνουν microόνο οι περισσότερες κοινωνικο-πολιτικές δυνάmicroεις σε έναν κοινό στόχο αλλά υπάρχει και οργάνωση της δράσης

σε εθνικό επίπεδο Η περιγραφή του Χριστόπουλου κάνει φανερή την ύπαρξη και λειτουργία ενός δικτύου της αντιπολίτευσης το οποίο αγκάλιαζε ολόκληρη τη χώρα Μια εφηmicroερίδα της Πάτρας προανήγγειλε για παράδειγmicroα στο κύριο άρθρο της τη Ναυπλιακή επανάσταση τρεις microέρες πριν ξεσπάσει ενώ επικαλούmicroενη αλληλογραφία microε την Αθήνα προειδοποιούσε για την επερχόmicroενη πολιτική τρικυmicroία Πολλές συλλήψεις έγιναν από την κυβέρνηση microετά από παραβίαση προσωπικής αλλη-λογραφίας microε την οποία γινόταν ο συντονισmicroός της δράσης Στο Ναύπλιο τις παρα-microονές της επανάστασης είχαν τοιχοκολληθεί προκηρύξεις Ένα microικρό περιστατικό είναι χαρακτηριστικό στο Ναύπλιο πάλι παραδόθηκε στις αρχές ένας φάκελος που βρέθηκε στον δρόmicroο απευθυνόmicroενος laquoπρος τον τυχόνταraquo Μέσα περιείχε επιστολή που καλούσε σε επανάστασηΟι τεχνικές αυτές για πληροφόρηση και συντονισmicroό είναι δείγmicroατα microόνο microιας οργανω-microένης δραστηριότητας η οποία ήταν εκτενέστερη ενώ διεκπεραιωνόταν και microε την προφορική microετάδοση Ο Χ Χριστόπουλος διαπίστωνε στην έκθεσή του ότι laquoτο πνεύmicroα των κατοίκων ην πανταχού σχεδόν προπαρασκευασmicroένον εις την στάσινraquo laquoΗ στάσις κατεστράφη και η τάξις επανήλθεraquo σηmicroείωνε παρακάτω αναφερόmicroενος στα γεγονότα του Ναυπλίου laquoαλλrsquo αύτη δεν θεωρείται παγιωmicroένη εντελώς διότι διαmicroένουσιν εις τα πνεύmicroατα αι προκυρηχθείσαι υπό των στασιαστών αρχαί (hellip)raquo Η ήττα του Ναυπλίου δεν ανέστειλε αλλά ανέβαλε απλώς την τελική σύγκρουση Η πόλωση που εντάθηκε microετά τα δραmicroατικά γεγονότα της καταστολής επέφερε και την ανασύνταξη της πολιτικής ηγεσίας στην αντιπολίτευση Η απόσυρση του Κανάρη από τη θέση του αδιαφιλονίκητου ηγέτη της δηmicroιούργησε κενό που κατέλαβε ο Δηmicroήτριος Βούλγαρης παραδοσιακός πολιτικός χωρίς όραmicroα αλλά microε microεγαλύτερη δυνατότητα πολιτικών ελιγmicroών και microε αποφασιστικότητα ηγέτη Ο Βούλγαρης είχε ξεκινήσει τη σταδιοδροmicroία του από το πολιτικό περιβάλλον του Κωλέττη και είχε χαρακτήρα βίαιο ndashτο αντίθετο του Κανάρη Γύρω του συσπειρώθηκαν όλα τα πολιτικά ονόmicroατα microε επιρροή στη δηmicroόσια σκηνή της Ελλάδας Ο ηγετικός πυρήνας συmicroπληρώθηκε ακόmicroη microε τον Θεόδωρο Γρίβα ο οποίος είχε επιρ-ροή στη Δυτική Ελλάδα και τον Bενιζέλο-Pούφο microε microεγάλη δύναmicroη στην Αχαΐα Απέ-ναντι στην ισχυροποιηmicroένη και ενωmicroένη αντιπολίτευση η κυβέρνηση προσπάθησε microε εντολή του Όθωνα να κάνει κάποιες παραχωρήσεις Ετοίmicroασε νόmicroο για σύσταση

εθνοφυλακής ndashένα από τα κεντρικά αιτήmicroατα της αντιπολίτευσηςndash και έφερε στη Βουλή για συζήτηση νέο εκλογικό νόmicroο Όmicroως η καθολική επίθεση που δεχόταν δεν της επέτρεψε ούτε να ακουστεί Τα επιmicroέρους microέτρα δεν microπορούσαν να αντιπαραβλη-θούν στο συνολικό πρόγραmicromicroα microεταρρύθmicroισης που είχε αφοmicroοιωθεί από την κοινωνία και είχε διατυπωθεί στην πιο συmicroβιβαστική του microορφή microε το υπόmicroνηmicroα του Κανάρη Η κυβέρνηση Μιαούλη για δεύτερη φορά βρέθηκε σε αδυναmicroία να κυβερνήσειΟ Όθωνας υποχωρώντας πάλι στην πίεση της κοινής γνώmicroης άλλαξε την κυβέρνηση Όmicroως τώρα βρέθηκε microπροστά σε ακόmicroη λιγότερες επιλογές Ανέθεσε την εντολή στον Σπυρίδωνα Τρικούπη αλλά αυτός αρνήθηκε όπως αρνήθηκαν και άλλοι Κατέ-ληξε στον Γενναίο Κολοκοτρώνη τον γιο του Γέρου του Μοριά ο οποίος ήταν υπα-σπιστής του βασιλιά και δέχτηκε σχεδόν καταναγκαστικά την εντολή Ο Γενναίος ήταν παλικάρι αλλά δεν είχε πολιτικές ικανότητες Χαρακτηριστικό της αδυναmicroίας του να ανταπεξέλθει είναι ότι σε έναν περίπου microήνα παραιτήθηκε laquoYπακούσας εις τας διαταγάς της Υ Μ έγραψε στον Όθωνα απεδέχθην τον σχηmicroατισmicroόν υπουργείου νοmicroίζων ότι ηδυνάmicroην να φανώ οποσούν ωφέλιmicroος εις τον βασιλέα microου και την πατρίδα Αλλά ως παρατηρώ δεν επέτυχον τούτοraquo Ο Όθωνας όmicroως δεν είχε άλλες λύσεις και υποχρέωσε τον Κολοκοτρώνη να παραmicroείνει στη θέση του Σε δύο microήνες ο Κολοκοτρώνης υπέβαλε πάλι την παραίτησή του η οποία και πάλι δεν έγινε δεκτή Η κυβέρνηση microετά απrsquo αυτό αδράνησε πλήρως και έγινε θεατής των εξελίξεων στο εσωτερικό microέτωπο

Η στάση των Προστάτιδων Δυνάmicroεων Ο ρόλος των Προστάτιδων Δυνάmicroεων του ελληνικού κράτους στην πολιτική κρίση ήταν αποφασιστικός Η πολιτική τους στη γενική της κατεύθυνση επηρεαζόταν από τη στάση τους στο Ανατολικό Ζήτηmicroα και την υποστήριξη της ακεραιότητας της Οθω-microανικής αυτοκρατορίας Σε ότι αφορά στην Αγγλία και στη Γαλλία η χλιαρή ανοχή έναντι του Όθωνα που τις είχε παρακούσει στη διάρκεια του Κριmicroαϊκού πολέmicroου microετατράπηκε αρχικά σε αποστασιοποίηση και microετά σε εχθρότητα Η γνώmicroη των microεγά-λων δυτικοευρωπαϊκών δυνάmicroεων για την Ελλάδα δεν ήταν η καλύτερη Η επιθυmicroία ενός microεγάλου microέρους της ελληνικής κοινωνίας για ένοπλη πραγmicroατοποίηση της Μεγά-λης Ιδέας αντιmicroετωπιζόταν στην καλύτερη περίπτωση ως ροmicroαντική επιπολαιότητα

Ο Δηmicroήτριος Βούλγαρης microετά την απόσυρση του Κανάρη από

Συmicroβολική παράσταση του laquoΑνατολικού Ζητήmicroατοςraquo οι

σε εθνικό επίπεδο Η περιγραφή του Χριστόπουλου κάνει φανερή την ύπαρξη και λειτουργία ενός δικτύου της αντιπολίτευσης το οποίο αγκάλιαζε ολόκληρη τη χώρα Μια εφηmicroερίδα της Πάτρας προανήγγειλε για παράδειγmicroα στο κύριο άρθρο της τη Ναυπλιακή επανάσταση τρεις microέρες πριν ξεσπάσει ενώ επικαλούmicroενη αλληλογραφία microε την Αθήνα προειδοποιούσε για την επερχόmicroενη πολιτική τρικυmicroία Πολλές συλλήψεις έγιναν από την κυβέρνηση microετά από παραβίαση προσωπικής αλλη-λογραφίας microε την οποία γινόταν ο συντονισmicroός της δράσης Στο Ναύπλιο τις παρα-microονές της επανάστασης είχαν τοιχοκολληθεί προκηρύξεις Ένα microικρό περιστατικό είναι χαρακτηριστικό στο Ναύπλιο πάλι παραδόθηκε στις αρχές ένας φάκελος που βρέθηκε στον δρόmicroο απευθυνόmicroενος laquoπρος τον τυχόνταraquo Μέσα περιείχε επιστολή που καλούσε σε επανάστασηΟι τεχνικές αυτές για πληροφόρηση και συντονισmicroό είναι δείγmicroατα microόνο microιας οργανω-microένης δραστηριότητας η οποία ήταν εκτενέστερη ενώ διεκπεραιωνόταν και microε την προφορική microετάδοση Ο Χ Χριστόπουλος διαπίστωνε στην έκθεσή του ότι laquoτο πνεύmicroα των κατοίκων ην πανταχού σχεδόν προπαρασκευασmicroένον εις την στάσινraquo laquoΗ στάσις κατεστράφη και η τάξις επανήλθεraquo σηmicroείωνε παρακάτω αναφερόmicroενος στα γεγονότα του Ναυπλίου laquoαλλrsquo αύτη δεν θεωρείται παγιωmicroένη εντελώς διότι διαmicroένουσιν εις τα πνεύmicroατα αι προκυρηχθείσαι υπό των στασιαστών αρχαί (hellip)raquo Η ήττα του Ναυπλίου δεν ανέστειλε αλλά ανέβαλε απλώς την τελική σύγκρουση Η πόλωση που εντάθηκε microετά τα δραmicroατικά γεγονότα της καταστολής επέφερε και την ανασύνταξη της πολιτικής ηγεσίας στην αντιπολίτευση Η απόσυρση του Κανάρη από τη θέση του αδιαφιλονίκητου ηγέτη της δηmicroιούργησε κενό που κατέλαβε ο Δηmicroήτριος Βούλγαρης παραδοσιακός πολιτικός χωρίς όραmicroα αλλά microε microεγαλύτερη δυνατότητα πολιτικών ελιγmicroών και microε αποφασιστικότητα ηγέτη Ο Βούλγαρης είχε ξεκινήσει τη σταδιοδροmicroία του από το πολιτικό περιβάλλον του Κωλέττη και είχε χαρακτήρα βίαιο ndashτο αντίθετο του Κανάρη Γύρω του συσπειρώθηκαν όλα τα πολιτικά ονόmicroατα microε επιρροή στη δηmicroόσια σκηνή της Ελλάδας Ο ηγετικός πυρήνας συmicroπληρώθηκε ακόmicroη microε τον Θεόδωρο Γρίβα ο οποίος είχε επιρ-ροή στη Δυτική Ελλάδα και τον Bενιζέλο-Pούφο microε microεγάλη δύναmicroη στην Αχαΐα Απέ-ναντι στην ισχυροποιηmicroένη και ενωmicroένη αντιπολίτευση η κυβέρνηση προσπάθησε microε εντολή του Όθωνα να κάνει κάποιες παραχωρήσεις Ετοίmicroασε νόmicroο για σύσταση

εθνοφυλακής ndashένα από τα κεντρικά αιτήmicroατα της αντιπολίτευσηςndash και έφερε στη Βουλή για συζήτηση νέο εκλογικό νόmicroο Όmicroως η καθολική επίθεση που δεχόταν δεν της επέτρεψε ούτε να ακουστεί Τα επιmicroέρους microέτρα δεν microπορούσαν να αντιπαραβλη-θούν στο συνολικό πρόγραmicromicroα microεταρρύθmicroισης που είχε αφοmicroοιωθεί από την κοινωνία και είχε διατυπωθεί στην πιο συmicroβιβαστική του microορφή microε το υπόmicroνηmicroα του Κανάρη Η κυβέρνηση Μιαούλη για δεύτερη φορά βρέθηκε σε αδυναmicroία να κυβερνήσειΟ Όθωνας υποχωρώντας πάλι στην πίεση της κοινής γνώmicroης άλλαξε την κυβέρνηση Όmicroως τώρα βρέθηκε microπροστά σε ακόmicroη λιγότερες επιλογές Ανέθεσε την εντολή στον Σπυρίδωνα Τρικούπη αλλά αυτός αρνήθηκε όπως αρνήθηκαν και άλλοι Κατέ-ληξε στον Γενναίο Κολοκοτρώνη τον γιο του Γέρου του Μοριά ο οποίος ήταν υπα-σπιστής του βασιλιά και δέχτηκε σχεδόν καταναγκαστικά την εντολή Ο Γενναίος ήταν παλικάρι αλλά δεν είχε πολιτικές ικανότητες Χαρακτηριστικό της αδυναmicroίας του να ανταπεξέλθει είναι ότι σε έναν περίπου microήνα παραιτήθηκε laquoYπακούσας εις τας διαταγάς της Υ Μ έγραψε στον Όθωνα απεδέχθην τον σχηmicroατισmicroόν υπουργείου νοmicroίζων ότι ηδυνάmicroην να φανώ οποσούν ωφέλιmicroος εις τον βασιλέα microου και την πατρίδα Αλλά ως παρατηρώ δεν επέτυχον τούτοraquo Ο Όθωνας όmicroως δεν είχε άλλες λύσεις και υποχρέωσε τον Κολοκοτρώνη να παραmicroείνει στη θέση του Σε δύο microήνες ο Κολοκοτρώνης υπέβαλε πάλι την παραίτησή του η οποία και πάλι δεν έγινε δεκτή Η κυβέρνηση microετά απrsquo αυτό αδράνησε πλήρως και έγινε θεατής των εξελίξεων στο εσωτερικό microέτωπο

Η στάση των Προστάτιδων Δυνάmicroεων Ο ρόλος των Προστάτιδων Δυνάmicroεων του ελληνικού κράτους στην πολιτική κρίση ήταν αποφασιστικός Η πολιτική τους στη γενική της κατεύθυνση επηρεαζόταν από τη στάση τους στο Ανατολικό Ζήτηmicroα και την υποστήριξη της ακεραιότητας της Οθω-microανικής αυτοκρατορίας Σε ότι αφορά στην Αγγλία και στη Γαλλία η χλιαρή ανοχή έναντι του Όθωνα που τις είχε παρακούσει στη διάρκεια του Κριmicroαϊκού πολέmicroου microετατράπηκε αρχικά σε αποστασιοποίηση και microετά σε εχθρότητα Η γνώmicroη των microεγά-λων δυτικοευρωπαϊκών δυνάmicroεων για την Ελλάδα δεν ήταν η καλύτερη Η επιθυmicroία ενός microεγάλου microέρους της ελληνικής κοινωνίας για ένοπλη πραγmicroατοποίηση της Μεγά-λης Ιδέας αντιmicroετωπιζόταν στην καλύτερη περίπτωση ως ροmicroαντική επιπολαιότητα

Ο Δηmicroήτριος Βούλγαρης microετά την απόσυρση του Κανάρη από

Συmicroβολική παράσταση του laquoΑνατολικού Ζητήmicroατοςraquo οι

εθνοφυλακής ndashένα από τα κεντρικά αιτήmicroατα της αντιπολίτευσηςndash και έφερε στη Βουλή για συζήτηση νέο εκλογικό νόmicroο Όmicroως η καθολική επίθεση που δεχόταν δεν της επέτρεψε ούτε να ακουστεί Τα επιmicroέρους microέτρα δεν microπορούσαν να αντιπαραβλη-θούν στο συνολικό πρόγραmicromicroα microεταρρύθmicroισης που είχε αφοmicroοιωθεί από την κοινωνία και είχε διατυπωθεί στην πιο συmicroβιβαστική του microορφή microε το υπόmicroνηmicroα του Κανάρη Η κυβέρνηση Μιαούλη για δεύτερη φορά βρέθηκε σε αδυναmicroία να κυβερνήσειΟ Όθωνας υποχωρώντας πάλι στην πίεση της κοινής γνώmicroης άλλαξε την κυβέρνηση Όmicroως τώρα βρέθηκε microπροστά σε ακόmicroη λιγότερες επιλογές Ανέθεσε την εντολή στον Σπυρίδωνα Τρικούπη αλλά αυτός αρνήθηκε όπως αρνήθηκαν και άλλοι Κατέ-ληξε στον Γενναίο Κολοκοτρώνη τον γιο του Γέρου του Μοριά ο οποίος ήταν υπα-σπιστής του βασιλιά και δέχτηκε σχεδόν καταναγκαστικά την εντολή Ο Γενναίος ήταν παλικάρι αλλά δεν είχε πολιτικές ικανότητες Χαρακτηριστικό της αδυναmicroίας του να ανταπεξέλθει είναι ότι σε έναν περίπου microήνα παραιτήθηκε laquoYπακούσας εις τας διαταγάς της Υ Μ έγραψε στον Όθωνα απεδέχθην τον σχηmicroατισmicroόν υπουργείου νοmicroίζων ότι ηδυνάmicroην να φανώ οποσούν ωφέλιmicroος εις τον βασιλέα microου και την πατρίδα Αλλά ως παρατηρώ δεν επέτυχον τούτοraquo Ο Όθωνας όmicroως δεν είχε άλλες λύσεις και υποχρέωσε τον Κολοκοτρώνη να παραmicroείνει στη θέση του Σε δύο microήνες ο Κολοκοτρώνης υπέβαλε πάλι την παραίτησή του η οποία και πάλι δεν έγινε δεκτή Η κυβέρνηση microετά απrsquo αυτό αδράνησε πλήρως και έγινε θεατής των εξελίξεων στο εσωτερικό microέτωπο

Η στάση των Προστάτιδων Δυνάmicroεων Ο ρόλος των Προστάτιδων Δυνάmicroεων του ελληνικού κράτους στην πολιτική κρίση ήταν αποφασιστικός Η πολιτική τους στη γενική της κατεύθυνση επηρεαζόταν από τη στάση τους στο Ανατολικό Ζήτηmicroα και την υποστήριξη της ακεραιότητας της Οθω-microανικής αυτοκρατορίας Σε ότι αφορά στην Αγγλία και στη Γαλλία η χλιαρή ανοχή έναντι του Όθωνα που τις είχε παρακούσει στη διάρκεια του Κριmicroαϊκού πολέmicroου microετατράπηκε αρχικά σε αποστασιοποίηση και microετά σε εχθρότητα Η γνώmicroη των microεγά-λων δυτικοευρωπαϊκών δυνάmicroεων για την Ελλάδα δεν ήταν η καλύτερη Η επιθυmicroία ενός microεγάλου microέρους της ελληνικής κοινωνίας για ένοπλη πραγmicroατοποίηση της Μεγά-λης Ιδέας αντιmicroετωπιζόταν στην καλύτερη περίπτωση ως ροmicroαντική επιπολαιότητα

Ο Δηmicroήτριος Βούλγαρης microετά την απόσυρση του Κανάρη από

Συmicroβολική παράσταση του laquoΑνατολικού Ζητήmicroατοςraquo οι

και στη χειρότερη ως αντικείmicroενο χλευασmicroού Πάντως στη διάρκεια του Κριmicroαϊκού πολέmicroου αισθάνθηκαν πραγmicroατική απειλή microε το ενδεχόmicroενο εmicroπλοκής της Ελλάδας στον πόλεmicroο στο πλευρό της Ρωσίας γιrsquo αυτό και προχώρησαν στον αποκλεισmicroό του Πειραιά τον οποίο παρέτειναν έναν χρόνο ακόmicroη microετά τον τερmicroατισmicroό του πολέmicroου Στον πολιτικό ορθολογισmicroό των διπλωmicroατών της Δυτικής Ευρώπης οι ενέργειες του ελληνικού κράτους χωρίς την εξασφάλιση των στρατιωτικών και οικονοmicroικών προϋπο-θέσεων φάνταζαν παράλογες και καταδικασmicroένες Υπήρχε microεγάλη δυσπιστία απέναντι στον ελληνικό παρορmicroητισmicroό Στην πολιτική βούληση των Μεγάλων Δυνάmicroεων να διατηρήσουν το status quo στη νοτιοανατολική Μεσόγειο οι Έλληνες θερmicroοκέφαλοι αποτελούσαν έναν δυνητικό ή πραγmicroατικό κίνδυνο Όταν ο Όθωνας ξέφευγε από τα όρια που του είχαν θέσει οι Προστάτιδες Δυνάmicroεις και αφηνόταν να τον γοητεύσουν οι σειρήνες της Μεγάλης Ιδέας γινόταν αντιπαθής Κι αυτό συνέβη microετά την έκρηξη του Ιταλοααυστρικού πολέmicroου το 1859 Στο εσωτερικό microέτωπο η Αγγλία και η Γαλλία έδειξαν ανοχή έως και συmicroπάθεια στην αντιπολίτευση microε τα κόmicromicroατα της οποίας είχαν στενούς δεσmicroούς Η αγγλογαλλική εmicroπλοκή στις εσωτερικές υποθέσεις του ελληνικού κράτους ήταν συνεχής και εκφρα-ζόταν σε διάφορες περιστάσεις Ο Άγγλος πρεσβευτής Oυάϊς για παράδειγmicroα πίεζε τον Όθωνα για να εκδώσει τα διατάγmicroατα αmicroνηστίας στη διάρκεια της Ναυπλιακής επανάστασης Επίσης τα ατmicroόπλοια που παρέλαβαν τους επαναστάτες για να τους microεταφέρουν στη Σmicroύρνη ήταν σταλmicroένα από τη Γαλλία και την Αγγλία για τον σκοπό αυτό Στη διάρκεια της κρίσης η απόσταση ανάmicroεσα στον ελληνικό θρόνο και τις δύο Προ-στάτιδες Δυνάmicroεις συνεχώς microεγάλωνε Πλησιάζοντας στο 1862 εγκατέλειψε τον Όθωνα και η Ρωσία η οποία ήταν πάντοτε επιφυλακτική λόγω της ετεροδοξίας τουΟ Όθωνας διέβλεπε ότι ο microόνος τρόπος να κερδίσει την εmicroπιστοσύνη της ελληνικής κοινωνίας ήταν να έχει επιτυχίες στην υπόθεση της Μεγάλης Ιδέας Γιrsquo αυτόν τον σκοπό εργάστηκε microε ζέση Η κυβέρνηση Μιαούλη έκανε κρυφά microικρές στρατιωτικές προπαρασκευές Ο Όθωνας είχε ανοίξει microυστικό δίαυλο επικοινωνίας microε τον ηγεmicroόνα της Σερβίας Μιχαήλ Omicroπρένοβιτς microε τον Γαριβάλδη και τον Βίκτωρα Emicromicroανουήλ για την προετοιmicroασία εξέγερσης των χριστιανικών πληθυσmicroών στην Τουρκία Σύmicroφωνα microε τον Σπ Τρικούπη πίστευε ότι για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης αρκούσαν

2000-3000 άνδρες Για να καλύψει τις διπλωmicroατικές κινήσεις χρησιmicroοποιούσε διπλή γλώσσα προς τις Προστάτιδες Δυνάmicroεις Αν και οι κινήσεις του αυτές είχαν περιο-ρισmicroένη εmicroβέλεια και φτωχά αποτελέσmicroατα έγιναν ωστόσο γνωστές στην αγγλική διπλωmicroατία Χαρακτηριστικός ήταν ο τρόπος microε τον οποίο επεδίωξε να τον δεσmicroεύσει η αγγλική πολιτική προσφέροντας ως πολιτικό αντάλλαγmicroα την παραχώρηση της Επτανήσου Ο Σπ Τρικούπης πρεσβευτής της Ελλάδας στο Λονδίνο microετέφερε τον Φεβρουάριο του 1862 το προσωπικό microήνυmicroα του πρωθυπουργού της Μεγάλης Βρετανίας λόρδου Πάλmicroερστον προς τον βασιλιά της Ελλάδας Η Αγγλία ήταν διατεθειmicroένη να προσφέρει τα Επτάνησα στην Ελλάδα microε τον όρο ότι η Ελλάδα θα σταmicroατήσει να ενοχλεί microυστικά ή φανερά την Τουρκία Η προσφορά ήταν δελεαστική αλλά ο Όθωνας αρνήθηκε να δώσει την απαιτούmicroενη υπόσχεση Ακολούθησε η αποστολή του σερ Ερρίκου Έλιοτ ενός από τους πιο διακεκριmicroένους Βρετανούς διπλωmicroάτες της εποχής Ο Έλιοτ επεσήmicroανε στον Όθωνα τους λόγους της εναντίον του λαϊκής δυσφορίας και τού υπέδειξε τη διέξοδο από την κρίση Του συνέ-στησε αλλαγή κυβέρνησης διάλυση της Βουλής διεξαγωγή ανεπηρέαστων εκλογών και περιορισmicroό της ανάmicroιξης του θρόνου στους διορισmicroούς υπαλλήλων Ταυτόχρονα τον πίεσε να λύσει το ζήτηmicroα της διαδοχής και στην εξωτερική πολιτική να διατη-ρήσει καλές σχέσεις microε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ο Όθωνας δεν εισάκουσε τις συmicroβουλές του Έλιοτ Τον αντέκρουσε microάλιστα Δεν έλαβε επίσης υπόψη τις απειλές που του διαβιβάστηκαν microέσω του πρεσβευτή Σκάρλετ από τον υπουργό Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Pάσελ ότι πόλεmicroος κατά της Τουρκίας θα σηmicroάνει εκθρόνισή του Ο Όθωνας κράτησε απέναντι στις αγγλικές πιέσεις στάση ηγέτη ανεξάρτητου κράτους και ουσιαστικά απέκοψε κάθε επικοινωνία microε τη Μεγάλη Βρετανία Με αυτόν τον τρόπο επιδείνωσε ακόmicroη περισσότερο τη θέση του και οδηγήθηκε σε αποmicroόνωση και στη διεθνή σκηνή

Η περιοδεία του βασιλιά και ο έλεγχος της πρωτεύουσαςΗ απόλυτη πολιτική αποmicroόνωση του Όθωνα τον υποχρέωνε να αναλάβει ο ίδιος δράση ndashνα βγει δηλαδή στο προσκήνιο Μέχρι τότε καθοδηγούσε τις κυβερνήσεις που διόριζε και προωθούσε microε microυστικότητα σχέδια για την απελευθέρωση των ελληνι-

Η συχνή επέmicroβαση της Αγγλίας και της Γαλλίας στις εσωτερι-

Η αγγλική διπλωmicroατία χρησι-microοποίησε την παραχώρηση

2000-3000 άνδρες Για να καλύψει τις διπλωmicroατικές κινήσεις χρησιmicroοποιούσε διπλή γλώσσα προς τις Προστάτιδες Δυνάmicroεις Αν και οι κινήσεις του αυτές είχαν περιο-ρισmicroένη εmicroβέλεια και φτωχά αποτελέσmicroατα έγιναν ωστόσο γνωστές στην αγγλική διπλωmicroατία Χαρακτηριστικός ήταν ο τρόπος microε τον οποίο επεδίωξε να τον δεσmicroεύσει η αγγλική πολιτική προσφέροντας ως πολιτικό αντάλλαγmicroα την παραχώρηση της Επτανήσου Ο Σπ Τρικούπης πρεσβευτής της Ελλάδας στο Λονδίνο microετέφερε τον Φεβρουάριο του 1862 το προσωπικό microήνυmicroα του πρωθυπουργού της Μεγάλης Βρετανίας λόρδου Πάλmicroερστον προς τον βασιλιά της Ελλάδας Η Αγγλία ήταν διατεθειmicroένη να προσφέρει τα Επτάνησα στην Ελλάδα microε τον όρο ότι η Ελλάδα θα σταmicroατήσει να ενοχλεί microυστικά ή φανερά την Τουρκία Η προσφορά ήταν δελεαστική αλλά ο Όθωνας αρνήθηκε να δώσει την απαιτούmicroενη υπόσχεση Ακολούθησε η αποστολή του σερ Ερρίκου Έλιοτ ενός από τους πιο διακεκριmicroένους Βρετανούς διπλωmicroάτες της εποχής Ο Έλιοτ επεσήmicroανε στον Όθωνα τους λόγους της εναντίον του λαϊκής δυσφορίας και τού υπέδειξε τη διέξοδο από την κρίση Του συνέ-στησε αλλαγή κυβέρνησης διάλυση της Βουλής διεξαγωγή ανεπηρέαστων εκλογών και περιορισmicroό της ανάmicroιξης του θρόνου στους διορισmicroούς υπαλλήλων Ταυτόχρονα τον πίεσε να λύσει το ζήτηmicroα της διαδοχής και στην εξωτερική πολιτική να διατη-ρήσει καλές σχέσεις microε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ο Όθωνας δεν εισάκουσε τις συmicroβουλές του Έλιοτ Τον αντέκρουσε microάλιστα Δεν έλαβε επίσης υπόψη τις απειλές που του διαβιβάστηκαν microέσω του πρεσβευτή Σκάρλετ από τον υπουργό Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Pάσελ ότι πόλεmicroος κατά της Τουρκίας θα σηmicroάνει εκθρόνισή του Ο Όθωνας κράτησε απέναντι στις αγγλικές πιέσεις στάση ηγέτη ανεξάρτητου κράτους και ουσιαστικά απέκοψε κάθε επικοινωνία microε τη Μεγάλη Βρετανία Με αυτόν τον τρόπο επιδείνωσε ακόmicroη περισσότερο τη θέση του και οδηγήθηκε σε αποmicroόνωση και στη διεθνή σκηνή

Η περιοδεία του βασιλιά και ο έλεγχος της πρωτεύουσαςΗ απόλυτη πολιτική αποmicroόνωση του Όθωνα τον υποχρέωνε να αναλάβει ο ίδιος δράση ndashνα βγει δηλαδή στο προσκήνιο Μέχρι τότε καθοδηγούσε τις κυβερνήσεις που διόριζε και προωθούσε microε microυστικότητα σχέδια για την απελευθέρωση των ελληνι-

Η συχνή επέmicroβαση της Αγγλίας και της Γαλλίας στις εσωτερι-

Η αγγλική διπλωmicroατία χρησι-microοποίησε την παραχώρηση

κών περιοχών της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Το κενό εξουσίας όmicroως στην πολιτική σκηνή η ρήξη του microε ολόκληρη την πολιτική τάξη και η έλλειψη αξιόπιστων συνερ-γατών τον έσπρωχνε να χρησιmicroοποιήσει το τελευταίο χαρτί του που ήταν η άmicroεση επαφή microε την κοινωνία Έτσι σχεδιάστηκε microια περιοδεία του βασιλικού ζεύγους ανά την Ελλάδα η οποία άρχισε στις 2 Οκτωβρίου Η έναρξη της περιοδείας λειτούργησε ως σύνθηmicroα για την κινητοποίηση της αντιπολίτευσης Στις 4 Οκτωβρίου ο Γρίβας κήρυξε την επανάσταση στη Βόνιτσα της Ακαρνανίας microια περιοχή που θα επισκεπτόταν ο Όθωνας Αmicroέσως microετά ο Pούφος σχηmicroάτισε προσωρινή κυβέρνηση στην Πάτρα Η επανάσταση εξα-

Πολιτικοί ηγέτες Βούλγαρης και Δεληγιώργης

Οι δύο πολιτικοί ηγέτες της επανάστασης που εκθρόνισε τον Όθωνα ήταν αντιδι-αmicroετρικά αντίθετες προσωπικότητες Ο Δηmicroήτριος Βούλγαρης γιος κοτζαmicroπάση της Ύδρας ήταν παλαιοκοmicromicroατικός αυταρχικός και βίαιος πρωταθλητής των παρασκηνι-ακών συναλλαγών εκπρόσωπος της παραδοσιακής microερίδας της πολιτικής τάξης που βρέθηκε απέναντι στον Όθωνα από τη φορά των πραγmicroάτων Φορούσε πάντοτε το παραδοσιακό ένδυmicroα της Ύδρας microε τον microακρύ σαν ράσο επενδύτη από το οποίο του βγήκε και το παρατσούκλι ndashο Βούλγαρης έmicroεινε γνωστός ως laquoΤσου-microπέςraquo Ο Δεληγιώργης εκπροσώπησε τη νέα γενιά πολιτικών που αντιπολιτεύθηκε τον Όθωνα microε στόχο την αλλαγή του πολιτικού συστήmicroατος Ήταν microορφωmicroένος δικηγόρος στο επάγγελmicroα ενηmicroερωmicroένος για το τί γίνεται στην Ευρώπη Εξοικειώθηκε microε την ευρωπαϊκή σκέψη microεταφράζοντας για δηmicroοσιογραφική χρήση οmicroιλίες και ειδήσεις από την Ευρώπη Ο Δεληγιώργης ήταν πρώιmicroος φορέας νέων αξιών στην πολιτική σκηνή Το 1846 αντιτάχθηκε στη βουλευτική υποψηφιότητα του Γαρδικιώτη και ήρθε σε ρήξη ακόmicroη και microε τον πατέρα του που ήταν αρχηγός της Χωροφυλακής Ήταν επίσης δεινός ρήτορας που ξεσήκωνε τους ακροατές του Ο Βούλγαρης δεν τον ήθελε καθόλου Ο ίδιος ο Δεληγιώργης έγραψε στο Ηmicroερολόγιό του ότι ο Βούλγαρης στον σχηmicroατισmicroό της κυβέρνησης τον ξεγέλασε και τον έκανε υπουργό microόνο microετά από laquoοχλαγωγίαraquo

πλώθηκε microε αλυσιδωτό τρόπο Αίγιο Μεσολόγγι Ναύπακτος Κόρινθος και Τρίπολη προσχώρησαν τις επόmicroενες microέρες Τα νέα βρήκαν τον Όθωνα στην Καλαmicroάτα Ο βασιλιάς αποφάσισε να επιστρέψει αmicroέσως αλλά δεν πρόλαβε Στις 10 Οκτωβρίου ξέσπασε η επανάσταση στην Αθήνα η οποία επικράτησε αναίmicroακτα Το στράτευmicroα microυηmicroένο σχεδόν στο σύνολό του την κήρυξε και ο λαός συγκεντρώθηκε microπροστά στους στρατώνες του πυροβολικού Εκεί ο Επαmicroεινώνδας Δεληγιώργης συνέταξε το ψήφισmicroα για την αποmicroάκρυνση του Όθωνα και παρακίνησε τους συγκεντρωmicroένους να κατέβουν στον Πειραιά για να εmicroποδίσουν την αποβίβαση του Όθωνα Έτσι όταν το πλοίο που έφερνε πίσω το βασιλικό ζεύγος έφτασε στο λιmicroάνι βρήκε την επανάσταση να έχει επικρατήσει πλήρως Η δυναστεία κηρύχθηκε έκπτωτη και συγκλήθηκε Εθνο-συνέλευση Είχε σχηmicroατιστεί και κυβέρνηση υπό τον Δ Βούλγαρη Εδώ έπαιξε ρόλο η πολιτική αποφασιστικότητα του Βούλγαρη Ο Γρίβας πέθανε λίγες microέρες αφότου άρχισε η επανάσταση και τη θέση του στην ηγεσία πήρε ο Κανάρης Ο Ρούφος ήταν στην Πάτρα και η απόφαση για το τί microέλλει γενέσθαι βρισκόταν στα χέρια των δύο Ο Κανάρης δίστασε πάλι ενώ ο Βούλγαρης έδρασε σχηmicroατίζοντας κυβέρνηση και νοmicroιmicroοποιώντας την επανάσταση Το παράδοξο ήταν ότι ο Βούλγαρης πρέσβευε την πιο συντηρητική εκδοχή της αντιπολίτευσης Δεν συmicroφωνούσε microε την κατάργηση της βασιλείας του Όθωνα ούτε microε την απελευθέρωση της λαϊκής κινη-τοποίησης Αντιστάθηκε πολύ στον Δεληγιώργη και προσπάθησε να microετριάσει τη δυναmicroική της επανάστασης laquoΌταν συνέταξα το ψήφισmicroα έγραψε ο Δεληγιώργης παρέλειψα πολλά απαντήσας δυσκολίας εις την άmicroεσον κατάργησιν της βασιλείας διότι αίφνης ευρέθην εν microέσω του παρελθόντος microεταξύ ανθρώπων οίτινες δεν ηννόουν την επανάστα-σινraquoΗ εύκολη επικράτηση της επανάστασης οφειλόταν στη σύmicroπτωση των βαθύτερων κοινωνικών διεργασιών θεσmicroικών δυσλειτουργιών και πολιτικής συγκυρίας Η πτώση του Όθωνα ήταν αναπόφευκτη αφού η εξουσία του δεν είχε τα περιθώρια να αντι-στρέψει την κατάσταση Μετά τα microέσα του 1862 ίσχυε η προϋπόθεση κάθε επανα-στατικής αλλαγής η κοινωνία δεν microπορούσε άλλο να κυβερνηθεί και η εξουσία δεν microπορούσε άλλο να κυβερνήσει Ο Δραγούmicroης απέδωσε γλαφυρά αυτή την πραγmicroατικότητα όταν έγραψε ότι στην

Αθήνα laquoκαι ο microαλακώτερος ζέφυρος και η περί τας ακοάς σου βοmicroβούσα λεπτοτέρα αύρα ανήγγειλον ότι ως ποmicroφόλυξ (φυσαλίδα) διερράγη η τριακονταετίς δυναστείαraquo Η δυνατότητα καταστολής είχε microειωθεί αισθητά διότι η αντιπολίτευση είχε απλωθεί παντού και διότι η πολιτική κρίση είχε οδηγήσει στην άβουλη κυβέρνηση ανάγκης του Γενναίου Κολοκοτρώνη Η επαναστατική απόπειρα του Ναυπλίου είχε αποτύχει να γενικευτεί γιατί η κυβέρνηση Μιαούλη έλεγξε την Αθήνα Ο ρόλος του κέντρου ήταν αποφασιστικός Τον Οκτώβριο του 1862 η δυνατότητα τέτοιου ελέγχου δεν υπήρχε Η αποmicroάκρυνση του βασιλιά και της Αυλής του από την Αθήνα δηmicroιούργησε απόλυτο κενό εξουσίας και παράλυση του κρατικού microηχανισmicroού σε όλη την επικράτεια Στην πραγmicroατικότητα το microεγαλύτερο εmicroπόδιο στην επαναστατική εξέλιξη βρισκόταν στο εσωτερικό της ndashήταν η παλαιοκοmicromicroατική microερίδα της αντιπολίτευσης Αυτό όmicroως κάmicro-φθηκε από την αυθόρmicroητη δυναmicroική της λαϊκής συmicromicroετοχήςΟ Όθωνας ενηmicroερώθηκε για τη νέα πραγmicroατικότητα επάνω στο πλοίο από τους πρε-σβευτές των Τριών Δυνάmicroεων και την αποδέχτηκε Επιβιβάστηκε σε πλοίο που του είχε προσφέρει η Αγγλία και εγκατέλειψε την Ελλάδα

Ο χαρακτήρας της έξωσης Η δυναmicroική της επαναστατικής κίνησης συνεχίστηκε microετά την έξωση του Όθωνα και τροφοδότησε την περίοδο της microεσοβασιλείας microέχρι την εκλογή νέου βασιλιά της Ελλάδας Τότε ήρθε στην επιφάνεια ολόκληρο το ιδεολογικό υπόβαθρο που στήριζε τη δράση του στρατού και της νεολαίας Στην Ελλάδα οι πολιτικές δυνάmicroεις χωρίστη-καν σε ορεινούς και πεδινούς και οι διαmicroάχες ήταν οξύτατες Το ουσιαστικό αποτέλεσmicroα που είχε η έξωση του Όθωνα ήταν ότι microε την αλλαγή δυναστείας ξεκινούσε microια νέα εποχή Δηmicroιουργούνταν οι προϋποθέσεις για οmicroαλότερη λειτουργία του κοινοβουλευτισmicroού και των πολιτικών θεσmicroών για microεγαλύτερη ελευθερία δράσης των πολιτών και των οικονοmicroικών παραγόντων Θεσπίστηκε το δικαίωmicroα του συνεταιρίζεσθαι microε όλες τις συνέπειες που έχει αυτό από τη δηmicroιουργία σωmicroατείων microέχρι ανωνύmicroων εταιρειών Άνοιξε ο δρόmicroος για επενδύσεις και ταχύτερη οικονοmicroική ανάπτυξη Πολύ σύντοmicroα άλλωστε τα οικονοmicroικά ζητήmicroατα περιήλθαν στο επίκεντρο της πολιτικής ζωήςΤο περιεχόmicroενο που προσέλαβε το κίνηmicroα της έξωσης δηλαδή ο δηmicroοκρατικός χαρα-

Γελοιογραφία για την έξωση του 1862 ένας Άγγλος σέρνει εκτός

πλώθηκε microε αλυσιδωτό τρόπο Αίγιο Μεσολόγγι Ναύπακτος Κόρινθος και Τρίπολη προσχώρησαν τις επόmicroενες microέρες Τα νέα βρήκαν τον Όθωνα στην Καλαmicroάτα Ο βασιλιάς αποφάσισε να επιστρέψει αmicroέσως αλλά δεν πρόλαβε Στις 10 Οκτωβρίου ξέσπασε η επανάσταση στην Αθήνα η οποία επικράτησε αναίmicroακτα Το στράτευmicroα microυηmicroένο σχεδόν στο σύνολό του την κήρυξε και ο λαός συγκεντρώθηκε microπροστά στους στρατώνες του πυροβολικού Εκεί ο Επαmicroεινώνδας Δεληγιώργης συνέταξε το ψήφισmicroα για την αποmicroάκρυνση του Όθωνα και παρακίνησε τους συγκεντρωmicroένους να κατέβουν στον Πειραιά για να εmicroποδίσουν την αποβίβαση του Όθωνα Έτσι όταν το πλοίο που έφερνε πίσω το βασιλικό ζεύγος έφτασε στο λιmicroάνι βρήκε την επανάσταση να έχει επικρατήσει πλήρως Η δυναστεία κηρύχθηκε έκπτωτη και συγκλήθηκε Εθνο-συνέλευση Είχε σχηmicroατιστεί και κυβέρνηση υπό τον Δ Βούλγαρη Εδώ έπαιξε ρόλο η πολιτική αποφασιστικότητα του Βούλγαρη Ο Γρίβας πέθανε λίγες microέρες αφότου άρχισε η επανάσταση και τη θέση του στην ηγεσία πήρε ο Κανάρης Ο Ρούφος ήταν στην Πάτρα και η απόφαση για το τί microέλλει γενέσθαι βρισκόταν στα χέρια των δύο Ο Κανάρης δίστασε πάλι ενώ ο Βούλγαρης έδρασε σχηmicroατίζοντας κυβέρνηση και νοmicroιmicroοποιώντας την επανάσταση Το παράδοξο ήταν ότι ο Βούλγαρης πρέσβευε την πιο συντηρητική εκδοχή της αντιπολίτευσης Δεν συmicroφωνούσε microε την κατάργηση της βασιλείας του Όθωνα ούτε microε την απελευθέρωση της λαϊκής κινη-τοποίησης Αντιστάθηκε πολύ στον Δεληγιώργη και προσπάθησε να microετριάσει τη δυναmicroική της επανάστασης laquoΌταν συνέταξα το ψήφισmicroα έγραψε ο Δεληγιώργης παρέλειψα πολλά απαντήσας δυσκολίας εις την άmicroεσον κατάργησιν της βασιλείας διότι αίφνης ευρέθην εν microέσω του παρελθόντος microεταξύ ανθρώπων οίτινες δεν ηννόουν την επανάστα-σινraquoΗ εύκολη επικράτηση της επανάστασης οφειλόταν στη σύmicroπτωση των βαθύτερων κοινωνικών διεργασιών θεσmicroικών δυσλειτουργιών και πολιτικής συγκυρίας Η πτώση του Όθωνα ήταν αναπόφευκτη αφού η εξουσία του δεν είχε τα περιθώρια να αντι-στρέψει την κατάσταση Μετά τα microέσα του 1862 ίσχυε η προϋπόθεση κάθε επανα-στατικής αλλαγής η κοινωνία δεν microπορούσε άλλο να κυβερνηθεί και η εξουσία δεν microπορούσε άλλο να κυβερνήσει Ο Δραγούmicroης απέδωσε γλαφυρά αυτή την πραγmicroατικότητα όταν έγραψε ότι στην

Αθήνα laquoκαι ο microαλακώτερος ζέφυρος και η περί τας ακοάς σου βοmicroβούσα λεπτοτέρα αύρα ανήγγειλον ότι ως ποmicroφόλυξ (φυσαλίδα) διερράγη η τριακονταετίς δυναστείαraquo Η δυνατότητα καταστολής είχε microειωθεί αισθητά διότι η αντιπολίτευση είχε απλωθεί παντού και διότι η πολιτική κρίση είχε οδηγήσει στην άβουλη κυβέρνηση ανάγκης του Γενναίου Κολοκοτρώνη Η επαναστατική απόπειρα του Ναυπλίου είχε αποτύχει να γενικευτεί γιατί η κυβέρνηση Μιαούλη έλεγξε την Αθήνα Ο ρόλος του κέντρου ήταν αποφασιστικός Τον Οκτώβριο του 1862 η δυνατότητα τέτοιου ελέγχου δεν υπήρχε Η αποmicroάκρυνση του βασιλιά και της Αυλής του από την Αθήνα δηmicroιούργησε απόλυτο κενό εξουσίας και παράλυση του κρατικού microηχανισmicroού σε όλη την επικράτεια Στην πραγmicroατικότητα το microεγαλύτερο εmicroπόδιο στην επαναστατική εξέλιξη βρισκόταν στο εσωτερικό της ndashήταν η παλαιοκοmicromicroατική microερίδα της αντιπολίτευσης Αυτό όmicroως κάmicro-φθηκε από την αυθόρmicroητη δυναmicroική της λαϊκής συmicromicroετοχήςΟ Όθωνας ενηmicroερώθηκε για τη νέα πραγmicroατικότητα επάνω στο πλοίο από τους πρε-σβευτές των Τριών Δυνάmicroεων και την αποδέχτηκε Επιβιβάστηκε σε πλοίο που του είχε προσφέρει η Αγγλία και εγκατέλειψε την Ελλάδα

Ο χαρακτήρας της έξωσης Η δυναmicroική της επαναστατικής κίνησης συνεχίστηκε microετά την έξωση του Όθωνα και τροφοδότησε την περίοδο της microεσοβασιλείας microέχρι την εκλογή νέου βασιλιά της Ελλάδας Τότε ήρθε στην επιφάνεια ολόκληρο το ιδεολογικό υπόβαθρο που στήριζε τη δράση του στρατού και της νεολαίας Στην Ελλάδα οι πολιτικές δυνάmicroεις χωρίστη-καν σε ορεινούς και πεδινούς και οι διαmicroάχες ήταν οξύτατες Το ουσιαστικό αποτέλεσmicroα που είχε η έξωση του Όθωνα ήταν ότι microε την αλλαγή δυναστείας ξεκινούσε microια νέα εποχή Δηmicroιουργούνταν οι προϋποθέσεις για οmicroαλότερη λειτουργία του κοινοβουλευτισmicroού και των πολιτικών θεσmicroών για microεγαλύτερη ελευθερία δράσης των πολιτών και των οικονοmicroικών παραγόντων Θεσπίστηκε το δικαίωmicroα του συνεταιρίζεσθαι microε όλες τις συνέπειες που έχει αυτό από τη δηmicroιουργία σωmicroατείων microέχρι ανωνύmicroων εταιρειών Άνοιξε ο δρόmicroος για επενδύσεις και ταχύτερη οικονοmicroική ανάπτυξη Πολύ σύντοmicroα άλλωστε τα οικονοmicroικά ζητήmicroατα περιήλθαν στο επίκεντρο της πολιτικής ζωήςΤο περιεχόmicroενο που προσέλαβε το κίνηmicroα της έξωσης δηλαδή ο δηmicroοκρατικός χαρα-

Γελοιογραφία για την έξωση του 1862 ένας Άγγλος σέρνει εκτός

Αθήνα laquoκαι ο microαλακώτερος ζέφυρος και η περί τας ακοάς σου βοmicroβούσα λεπτοτέρα αύρα ανήγγειλον ότι ως ποmicroφόλυξ (φυσαλίδα) διερράγη η τριακονταετίς δυναστείαraquo Η δυνατότητα καταστολής είχε microειωθεί αισθητά διότι η αντιπολίτευση είχε απλωθεί παντού και διότι η πολιτική κρίση είχε οδηγήσει στην άβουλη κυβέρνηση ανάγκης του Γενναίου Κολοκοτρώνη Η επαναστατική απόπειρα του Ναυπλίου είχε αποτύχει να γενικευτεί γιατί η κυβέρνηση Μιαούλη έλεγξε την Αθήνα Ο ρόλος του κέντρου ήταν αποφασιστικός Τον Οκτώβριο του 1862 η δυνατότητα τέτοιου ελέγχου δεν υπήρχε Η αποmicroάκρυνση του βασιλιά και της Αυλής του από την Αθήνα δηmicroιούργησε απόλυτο κενό εξουσίας και παράλυση του κρατικού microηχανισmicroού σε όλη την επικράτεια Στην πραγmicroατικότητα το microεγαλύτερο εmicroπόδιο στην επαναστατική εξέλιξη βρισκόταν στο εσωτερικό της ndashήταν η παλαιοκοmicromicroατική microερίδα της αντιπολίτευσης Αυτό όmicroως κάmicro-φθηκε από την αυθόρmicroητη δυναmicroική της λαϊκής συmicromicroετοχήςΟ Όθωνας ενηmicroερώθηκε για τη νέα πραγmicroατικότητα επάνω στο πλοίο από τους πρε-σβευτές των Τριών Δυνάmicroεων και την αποδέχτηκε Επιβιβάστηκε σε πλοίο που του είχε προσφέρει η Αγγλία και εγκατέλειψε την Ελλάδα

Ο χαρακτήρας της έξωσης Η δυναmicroική της επαναστατικής κίνησης συνεχίστηκε microετά την έξωση του Όθωνα και τροφοδότησε την περίοδο της microεσοβασιλείας microέχρι την εκλογή νέου βασιλιά της Ελλάδας Τότε ήρθε στην επιφάνεια ολόκληρο το ιδεολογικό υπόβαθρο που στήριζε τη δράση του στρατού και της νεολαίας Στην Ελλάδα οι πολιτικές δυνάmicroεις χωρίστη-καν σε ορεινούς και πεδινούς και οι διαmicroάχες ήταν οξύτατες Το ουσιαστικό αποτέλεσmicroα που είχε η έξωση του Όθωνα ήταν ότι microε την αλλαγή δυναστείας ξεκινούσε microια νέα εποχή Δηmicroιουργούνταν οι προϋποθέσεις για οmicroαλότερη λειτουργία του κοινοβουλευτισmicroού και των πολιτικών θεσmicroών για microεγαλύτερη ελευθερία δράσης των πολιτών και των οικονοmicroικών παραγόντων Θεσπίστηκε το δικαίωmicroα του συνεταιρίζεσθαι microε όλες τις συνέπειες που έχει αυτό από τη δηmicroιουργία σωmicroατείων microέχρι ανωνύmicroων εταιρειών Άνοιξε ο δρόmicroος για επενδύσεις και ταχύτερη οικονοmicroική ανάπτυξη Πολύ σύντοmicroα άλλωστε τα οικονοmicroικά ζητήmicroατα περιήλθαν στο επίκεντρο της πολιτικής ζωήςΤο περιεχόmicroενο που προσέλαβε το κίνηmicroα της έξωσης δηλαδή ο δηmicroοκρατικός χαρα-

Γελοιογραφία για την έξωση του 1862 ένας Άγγλος σέρνει εκτός

κτήρας του έδωσε ώθηση στην εmicroφάνιση και ανάπτυξη ριζοσπαστικών ιδεών και εmicroπέδωσε τη δηmicroοκρατική συνείδηση Συνέβαλε στον νέο τρόπο για την επιδίωξη της εθνικής ολοκλήρωσης και αποτέλεσε βήmicroα για την πολιτική ενοποίηση του κράτους