ΙΣΤΟΡΙΑΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΘΗΤΗΤΟΜΟΣ 6ος

για τη Γ΄ τάξητου Γενικού Λυκείου

Συγγραφείς:Γκίβαλος ΜενέλαοςΛέκτορας Πολιτικής Επιστήμης,Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΓρηγοροπούλου ΒασιλικήΔιδάκτωρ Φιλοσοφίας – Καθηγή-τρια Π.Σ.Π.Α. – Διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΚοτρόγιαννος ΔημήτρηςΕπίκουρος Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο ΚρήτηςΜανιάτης ΓιώργοςΕπίκουρος Καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας, Πανε-πιστήμιο ΑθηνώνΕπιστημονική επιμέλειαΚοτρόγιαννος Δημήτρης

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

Εποπτεία στο πλαίσιο του Παιδαγωγικού ΙνστιτούτουΠετρόπουλος Νικόλαος, Σύμβου-λος ΚοινωνιολογίαςΜέλη της Επιτροπής Κρίσης:Οικονόμου Θεόδωρος,Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιο-λογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστή-μιο ΘεσσαλονίκηςΚονιόρδος Μιχάλης, Καθηγητής Οικονομικής Επιστή-μης ΤΕΙ, ΗπείρουΜαυρίδης Ηρακλής,Κοινωνιολόγος – Επιστημολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Πετροπούλου Χριστίνα, Φιλόλογος – Κοινωνική Ανθρω-πολόγος, Καθηγήτρια Δευτερο-βάθμιας ΕκπαίδευσηςΨύλλα Μαριάννα, Πολιτικός Επιστήμονας, Λέκτορας, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Η επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο ΤεχνολογίαςΥπολογιστών & Εκδόσεων «Διόφαντος» μέσω ψηφιακής μακέτας, η οποία δημιουργήθηκεμε χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ / ΕΠ «Εκπαίδευση & Διά Βίου Μάθηση» / Πράξη «ΣΤΗΡΙΖΩ».

Οι διορθώσεις πραγματοποιή-θηκαν κατόπιν έγκρισης του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΟΡΑΣΗ

ΙΤΥΕ - ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ

Οι διορθώσεις πραγματοποιήθηκαν κατόπιν έγκρισης του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής

Η επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών & Εκδόσεων «Διόφαντος» μέσω ψηφιακής μακέτας, η οποία δημιουργήθηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ / ΕΠ «Εκπαίδευση & Διά Βίου Μάθηση» / Πράξη «ΣΤΗΡΙΖΩ».

To πλαίσιο αυξομειώνεται

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ

ΜΕ ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΟΡΑΣΗΙΤΥΕ - ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ

μέγεθος 28΄΄

Η αξιολόγηση, η κρίσητων προσαρμογών καιη επιστημονική επιμέλειατου προσαρμοσμένου βιβλίου πραγματοποιείται από τη Μονάδα Ειδικής Aγωγής του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.

Η προσαρμογή του βιβλίουγια μαθητές με μειωμένη όραση από το ΙΤΥΕ – ΔΙΟΦΑΝΤΟΣπραγματοποιείται με βάση τις προδιαγραφές που έχουναναπτυχθεί από ειδικούςεμπειρογνώμονες για το ΙΕΠ.

Η συγγραφή και η επιστημονική επιμέλεια του βιβλίου

πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

ΙΣΤΟΡΙΑΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΘΗΤΗΤΟΜΟΣ 6ος

για τη Γ΄ τάξητου Γενικού Λυκείου

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

5.3. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

5.3.1. Περιβάλλον

Τα προβλήματα του περιβάλλοντος και οι κρίσιμες επιπτώσεις των προ-βλημάτων αυτών στη ζωή των συγ-χρόνων κοινωνιών αναδεικνύονται σε θέματα άμε σης προτεραιότητας, ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Ο άνθρωπος συνειδητοποιεί την ανάγκη προστασίας του φυσικού του περιβάλλοντος εδώ και χιλιάδες χρό-νια. Ο Πλάτωνας στον Κριτία αναφέ-ρεται στα φαι νό μενα που έπληξαν την Αττική εξαιτίας της καταστροφής των δασών από τον άνθρωπο και της απο-γύμνωσης των βουνών από τα χώμα-τα («απομεινάρι της Τοτινής Γης»).

5 / 202

Κατά τον 19ο αιώνα, η προστασία του περιβάλλοντος συνδέεται με αισθητικά και ηθικά κριτήρια, που αφορούν το δικαίωμα επιβίωσης όλων των φυσικών ειδών και οργα-νισμών. Η αντίληψη αυτή εκφράζε-ται μέσα από το κίνημα του Ρομα-ντισμού, που επιδιώκει την ενότητα και τη συμφιλίωση του ανθρώπου με τη φύση.

Μετά το 1960 η ανάγκη προστασί-ας του περιβάλ λοντος εδραιώνεται σε ευρύτερα επιστημονικά, κοινω-νικοοικονομικά και πολιτικά κριτή-ρια. Από τη μια πλευρά, αφορά την ορθολογική διαχείριση των φυσικών και ενεργειακών πόρων, συνδέεται όμως ταυτόχρονα με μια κοινωνική αντίληψη για την ανάγκη προστασί-ας και σεβασμού του περιβάλλοντος

6 / 202 - 203

7 / 203

ως απαράβατου όρου για τη μακρό-χρονη επιβίωση του ανθρώπου στον πλανήτη Γη.

Η ίδια η έννοια του περιβάλ-λοντος μεταβάλλεται ιστορικά. Η «αντιπαλότητα» μεταξύ κοινωνίας και φύσης ξεκινά από τις πρωτό-γονες κοινωνίες και κορυφώνεται στις βιομηχανικές κοινωνίες, που καθορίζουν ως στόχο την κυριαρχία πάνω στη φύση. Όμως τα προβλή-ματα του περιβάλλοντος αποβαί-νουν σήμερα καίρια για τις σύγχρο-νες κοινωνίες. Αποτελούν δηλαδή κοινωνικά προβλήματα που αντιμε-τωπίζονται και από την πλευρά των κοινωνικών επιστημών.

α) Σήμερα η έννοια του περιβάλλο-ντος διευρύνεται και περιλαμβάνει:

– το φυσικό περιβάλλον,– το δομημένο περιβάλλον, που

αφορά το οικιστικό περιβάλλον στις πόλεις και στους οικισμούς,

– το ανθρώπινο περιβάλλον, που συνδέεται με την έννοια της ποι-ότητας της ζωής.

8 / 202 - 203

Αυτή η σύνθετη έννοια της προ-στασίας του περιβάλ λοντος, που περιλαμβάνει ένα πλήθος οικονομι-κών και κοινωνικών δραστηριοτή-των και στόχων, συνδέει άμεσα την έννοια της ανάπτυξης με την έννοια της περιβαλλοντικής προστασίας.

Τη σχέση αυτή περιγράφει ο όρος της «βιώσιμης» ή «διαρκούς» ή «αει-φόρου» ανάπτυξης, σύμφωνα με τον οποίο η κατεύθυνση των επενδύσεων και ο προσανατολισμός των τεχνολο-γικών εξελίξεων συνδέ εται άμεσα με την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και τη διαφύλαξη και την ανανέ-ωση των φυσικών πόρων.

Με βάση τις αρχές αυτές, η στρα-τηγική της βιώσιμης ανάπτυξης καθορίζεται ως συνδυασμός τριών επιμέρους στόχων:

9 / 203

– την επιτυχία των καθαρά οικο-νομικών στόχων της ανάπτυ-ξης (efficiency),

– την προώθηση της κοινωνικής ισότητας και της δικαιοσύνης στην καθημερινή ζωή των πολι-τών (equity),

– τη διασφάλιση της προστα-σίας του περιβάλλοντος (conservation).

Είναι φανερό ότι η προώθηση των στόχων αυτών απαιτεί πολύ-πλευρη αντιμετώπιση, στην οποία κυρίαρχο ρόλο παίζουν οι Κοινω-νικές Επιστήμες όπως η Κοινωνιο-λογία, η Οικονομία, η Πολιτική Επι-στήμη, η Κοινωνική Ανθρωπολογία. Κοινωνία, οικονομία, πολιτική και φύση αποτελούν σήμερα ένα ενιαίο

10 / 203 - 204

και πολυσύνθετο αντικείμενο επι-στημονικής έρευνας και μόνο μέσα από τη σφαιρική αυτή προσέγγιση είναι δυνατό να προκύψουν ολο-κληρωμένες πολιτικές για το περι-βάλλον.

β) Οι πολιτικές περιβάλλοντος που εφαρμόστηκαν μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’80 αντιμετώ-πισαν τα άμεσα προβλήματα της ρύπανσης μέσω της χρήσης της τεχνολογίας και της επιβολής νομο-θετικών ρυθμίσεων (για παράδειγ-μα, όρια εκπομπής ρύπων).

Όμως η ανεπάρκεια παρόμοιων παρεμβάσεων οδήγησε στην ανα-γνώριση της ανάγκης να υπάρχει μακροπρόθεσμος σχεδιασμός και υπερεθνική αντιμετώπιση των προ-βλημάτων.

11 / 204

Φαινόμενα όπως το νέφος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η δι-αχείριση των υδάτινων πόρων δεν μπορούν πλέον να αντιμετωπι-στούν από εθνικές πολιτικές. Αντί-θετα, απαιτούνται συλλογικές και συντονισμένες προσπάθειες σε υπερ–εθνικό επίπεδο και επιβάλ-λεται ο ενεργός ρόλος των διεθνών οργανισμών. Πάντως οι δύο παγκό-σμιες διασκέψεις για το περιβάλλον (Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992 και Κιότο το 1996) δεν μπόρεσαν να αποφα-σίσουν και να εφαρμόσουν συγκε-κριμένα και αποτελεσματικά μέ-τρα, εξαιτίας των αντιδράσεων που εκδηλώθηκαν από τα οικονομικά συμφέροντα στις ΗΠΑ και στις ανα-πτυγμένες βιομηχανικές χώρες.

γ) Αυτή ακριβώς η αποσύνδεση

12 / 204

του περιβάλλοντος από το σύνθε-το κοινωνικό του χαρακτήρα και η επικράτηση μιας μονομερούς οικο-νομικής αντίληψης που εμπορευ-ματοποιεί το περιβάλλον χάριν του κέρδους έχει οδηγήσει σε μια σειρά καταστρεπτικών αποτελεσμάτων για το περιβάλλον και για τις ίδιες τις ισορροπίες του πλανήτη.

Η καταστροφή του όζοντος στους γήινους πόλους, η υπερεκμετάλλευ-ση και η καταστροφή των δασών, η μόλυνση των θαλασσών και η εξά-ντληση του ενιάλιου πλούτου τους, η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων και χημικών, που εισάγονται τελικά στους ζωικούς οργανισμούς, απο-τελούν τεράστιους κινδύνους που προσλαμβάνουν πλανητικές δια-στάσεις. Αυτή ακριβώς η πορεία

13 / 204

καταστροφής των πλανητικών ισορροπιών είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αναστραφεί.

Η συνειδητοποίηση των κινδύ-νων αυτών έχει προκαλέσει την ενεργοποίηση κοινωνικών κινημά-των που αγωνίζονται για την προ-στασία του περιβάλλοντος και απο-καλούνται «οικολογικά κινήματα». Πολλές φορές μάλιστα τα κινήματα αυτά αποκτούν πολιτικό χαρακτή-ρα και ζητούν να προωθήσουν τους στόχους τους μέσα από κοινοβου-λευτικές διαδικασίες.

δ) Η Ελλάδα θεωρείται προνομι-ούχος ως προς τα χαρακτηριστικά του φυσικού της περιβάλλοντος.

Ο πλούτος και η ποικιλία της χλωρίδας και της πανίδας της οφεί-λεται στην πλεονεκτική γεωγραφική

14 / 204 - 205

της θέση στα όρια τριών φυσικών γεωγραφικών ζωνών μεταξύ Ευρώ-πης, Αφρικής και Ασίας, καθώς και στην πολυδιάσπαση του γεωγρα-φικού της χώρου (κοιλάδες, βουνά, νησιά). Οι ιδιαιτερότητες αυτές επι-βάλλουν μια διευρυμένη πολιτική προστασίας, στην οποία πρέπει να συνυπολογιστεί η προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Τα κυριότερα προβλήματα πε-ριβάλλοντος που αντιμε τωπίζει η χώρα μας είναι τα ακόλουθα:

– η ατμοσφαιρική ρύπανση αλλά και οι επιπτώσεις από την άναρχη οικιστική ανάπτυ-ξη που αντιμε τωπίζει η Αθήνα, αλλά και άλλες μεγάλες πόλεις,

– η έλλειψη ορθής διαχείρισης των υδάτινων πόρων εξαιτίας

15 / 205

και της εξάρτησης των υδάτων των ποταμών της Βόρειας Ελ-λάδας από τις άλλες βαλκανι-κές χώρες, αλλά και εξαιτίας προβλημάτων ρύπανσης και έλλειψης βροχοπτώσεων στη Νότια Ελλάδα,

– η ρύπανση της θάλασσας με απόβλητα που προέ ρχονται από βιομηχανικές μονάδες, οι-κισμούς, τουριστικές εγκατα-στάσεις,

– η ρύπανση του εδάφους από φυτοφάρμακα και λιπάσματα στον αγροτικό χώρο,

– η απώλεια δασικών εκτάσεων λόγω πυρκαγιών, που έχει άμε-ση συνέπεια τη διάβρωση του εδά φους, τις καταστροφικές πλημμύρες (Αττική), κτλ.,

16 / 205

17 / 205

– οι κίνδυνοι καταστροφών που προκύπτουν τόσο για μοναδι-κού κάλλους και σπανιότητας οικοσυστήματα της χώρας μας, όσο και για τα μνημεία της πο-λιτιστικής μας κληρονομιάς (μάρμαρα Παρθενώνα).

Στη χώρα μας έχει υιοθετηθεί το πρότυπο της βιώσιμης–αειφόρου ανάπτυξης στο πλαίσιο μιας εθνικής πολιτικής περιβάλλοντος. Αυτό το πρότυπο προβλέπει τον έλεγχο στη δόμηση, την προστασία των οι-κοσυστημάτων και των βιοτόπων, την αντιμετώπιση της ρύπανσης και των θορύβων στις μεγάλες πόλεις, την αναδάσωση των καμένων εκτά-σεων, κτλ.

Όμως υπάρχουν σοβαρά προβλή-ματα εναρμόνισης των επιμέρους

18 / 205

πολιτικών με τις προτεραιότητες της περιβαλλοντικής προστασίας, αλλά και προβλήματα συντονισμού μεταξύ κεντρικών και περιφερεια-κών φορέων για την εφαρμογή των πολιτικών προστασίας του περι-βάλλοντος. Γενικότερα παρατηρεί-ται υστέρηση και σε οργανωτικό και σε χρηματοδοτικό επίπεδο απένα-ντι στις ανάγκες, που συνεχώς διευ-ρύνονται. Πάντως το θέμα της προ-στασίας του περιβάλλοντος είναι ένα από τα κύρια εθνικά προβλήμα-τα που θα πρέπει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά η χώρα μας στις αρχές του 21ου αιώνα.

Η χειραφετητική οικοπολιτική θε-ωρία διευρύνει την προβληματική σε τρία αλληλένδετα επίπεδα: τις ανθρώπινες ανάγκες, την τεχνο-λογία και την εικόνα του εαυτού. Στο πολιτικό επίπεδο, οι θεωρητι-κοί της χειραφέτησης έχουν πά-ρει στα σοβαρά τις αιτιάσεις του οικολογικού κινήματος και έχουν ξεκινήσει μια κριτική ανάλυση της δόμησης των ανθρώπινων ανα-γκών και της «καταλληλότητας» πολλών μοντέ ρνων τεχνολογιών. Δε θεωρείται πλέον αρκετό να αμ-φισβητούμε, ας πούμε, τη θέση ενός σταθμού πυρηνικής ενέρ-γειας, ενός αυτοκινητόδρομου ή μιας χημικής βιομηχανίας, ή να

19 / 206

επιμένουμε απλώς στη βελτίωση του εξοπλισμού ασφαλείας ή στην εγκατάσταση φίλτρων για τη ρύ-πανση. Αντίθετα, αυτή η τρίτη φάση της οικοπολιτικής ανάλυσης απαιτεί να στρέψουμε την προσο-χή μας στα πιο θεμελιακά ερωτή-ματα: σε ποιο βαθμό χρειαζόμα-στε πραγματικά αυτού του είδους τις ενεργειακές πηγές αυτά τα μέσα μεταφοράς, αυτές τις βιο-μηχανίες και τεχνολογίες κ.ο.κ.; Μήπως δεν είναι σίγουρο ότι πε-ρισσότεροι από μας (άνθρωποι και μη άνθρωποι) μπορούμε να ζήσου-με πλουσιότερες και πληρέστερες ζωές αν οι άνθρωποι μπορέσουν να γίνουν λιγότερο εξαρτημένοι

20 / 206

από αυτό το είδος της τεχνολο-γικής υποδομής και από τα εμπο-ρεύματα και τα αγαθά που προ-σφέρει;: Όπως έχει παρατηρήσει ο Κορνήλιος Καστοριάδης, αν και το κίνημα της εργατικής τάξης έχει κατά κύριο λόγο προσεγγίσει το πρόβλημα της εξουσίας (και από δω απορρέει και το ενδιαφέρον του για ζητήματα συμμετοχής και δια-νομής), το οικολογικό κίνημα αμφι-σβητεί τώρα την οργάνωση και τη δομή των αναγκών και του τρόπου ζωής. Και αυτό αποτελεί μια πολύ σημαντική υπέρβαση εκείνον που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο μονοδιάστατος χαρακτήρας των προηγούμενων κινημάτων. Αυτό

21 / 206

που διακυβεύεται στο οικολογικό κίνημα είναι η συνολική σύλληψη, η καθολική θέση και σχέση ανάμεσα στην ανθρωπότητα και στον κόσμο και, τελικά, το κεντρικό και αιώνιο ερώτημα: Τι είναι η ανθρώπινη ζωή; Γιατί ζούμε;

Το ζήτημα της πολιτισμικής δυ-σφορίας και της ανάγκης για πο-λιτισμική αναγέννηση σημαίνει ότι οι οικοπολιτικοί θεωρητικοί έχουν δώσει ιδιαίτερη προσοχή στην αναζωογόνηση της κοινωνίας των πολιτών σε αντίθεση ή συμπληρω-ματικά με το κρά τος. Αυτό αντανα-κλάται στο ενδιαφέρον των θεωρη-τικών της χειραφέτησης να βρουν τρόπους ώστε να συνενώσουν θε-

22 / 206

ωρητικά τις ανησυχίες του οικολο-γικού κινήματος με άλλα νέα κοινω-νικά κινήματα, ιδιαίτερα με εκείνα που αφορούν το φεμι νισμό, την ει-ρήνη, την ανάπτυξη και τη βοήθεια προς τον Τρίτο Κόσμο. Αυτό το νέο θεωρητικό πρόσταγμα ενδιαφέ-ρεται να ανακαλύψει δρόμους που θα ξεπερνούν την καταστροφική λογική της κεφαλαιοκρατικής συσ-σώρευσης, τις κτητικές αξίες της καταναλωτικής κοινωνίας και, γε-νικότερα, όλα τα συστήματα κυρι-αρχίας (συμπεριλαμβανομένων της ταξικής κυριαρχίας, της πατριαρχί-ας, του ιμπεριαλισμού, του ρατσι-σμού, του ολοκληρωτισμού και της κυριαρχίας στη φύση).

23 / 206

Πρόκειται σίγουρα για ένα τολ-μηρό και φιλόδοξο θεωρητικό εγ-χείρημα, το οποίο μάλιστα κάνει να φα ντά ζουν ανεπαρκώς η ελά-χιστα εξοπλισμένες πολιτικές θε-ωρίες με μεγάλη επιρροή, όπως ο συ ντη ρητισμός, ο φιλελευθερι-σμός και ο ορθόδοξος μαρξισμός. Όντως, τα όρια αυτών των πολι-τικών φιλοσοφιών χρησίμευσαν γενικά ως θεωρητικά ση μεία εκκί-νησης για τους θεωρητικούς της οικοπολιτικής χειραφέτησης.

R. Eckersley, «Η ανάπτυξη της νεότερης οικοπολιτικής σκέ-ψης», στο βιβλίο: Φύση, Κοινωνία και Πολιτική, εκδ. Νήσος, Αθήνα 1998, σσ. 430431

24 / 207

5.3.2. Βιοτεχνολογία–βιοηθική

Η βιοτεχνολογία αποτελεί την «αιχ-μή του δόρατος» της νεότερης τε-χνολογικής–επιστημονικής εξέλι-ξης. Η επιστήμη προχωρεί σήμερα στην κλωνοποίηση γενετικού υλι-κού (DNA), αλλά και στην παραγω-γή τροποποιημένων γενετικά οργα-νισμών (Τ.Γ.Ο.) που μετατρέπονται σε τεχνολογικά προϊόντα και διατί-θενται ως εμπορεύματα σε παγκό-σμια κυκλοφορία και σε ελεύ θερη χρήση.

Αυτή ακριβώς η «παρέμβαση» της επιστήμης στη φυ σι κή διαδι-κασία δε θέτει μόνο μια σειρά πρα-κτικών προβλημάτων, αλλά μετα-βάλλει και την ίδια τη σχέση μεταξύ κοινωνίας και φύσης.

25 / 207

– Η πρώτη κατηγορία προβλημά-των αφορά τα θέματα της δη-μόσιας υγείας, της προστασίας του περιβάλλοντος, την ποιό-τητα της ίδιας της ανθρώπινης ζωής. Τι θα προκύψει άραγε στο μέλλον από τη σταδιακή αντικατάσταση φυσι κών προ-ϊόντων και φυσικών εξελίξεων από εργαστηριακά προϊόντα

26 / 207

και τεχνολογικά προσδιοριζό-μενες διαδικασίες στην εξέλιξη της ανθρώπινης φύσης;

– Η δεύτερη σειρά ερωτημάτων αναφέρεται στον τομέα της βιο-ηθικής και περιλαμβάνει τις ηθικές, φιλοσοφικές, κοινωνιο-λογικές, ψυχολογικές και νομι-κές–πολιτικές διαστάσεις που προκύπτουν από τις παρεμβά-σεις της σύγχρονης τεχνολο-γικής–επιστημονικής έρευνας στις φυσικές διαδικασίες.

Όλα αυτά τα ερωτήματα θέτουν τις σύγχρονες κοινωνίες αλλά και την παγκόσμια επιστημονική κοι-νότητα μπροστά σε προβλήμα-τα που εμφανίζονται για πρώτη φορά ιστορικά, αφού αλλάζουν τους όρους μέσα από τους οποίους

27 / 207 - 208

αντιμετωπίζουμε τα κοινωνικά φαι-νόμενα.

Ο βασικός διαχωρισμός που επι-κράτησε στις κοινωνικές επιστήμες μεταξύ «γεγονότων» και «αξιών» (Μαξ Βέμπερ) οδηγεί νομοτελειακά στην αυτονόμηση της επιστημο-νικής έρευνας και στην αλόγιστη χρήση των «προϊόντων» της. Η αξία της ανθρώπινης ζωής, η αξία της ίδιας της φύσης ως ευρύτερου πλαισίου της ίδιας της κοινωνίας είναι ανάγκη να τεθούν ως δεσμευ-τικοί όροι της ίδιας της επιστημονι-κής έρευνας.

Η επιστημονική κοινότητα δεν μπορεί να επικαλείται, κατά τη διε-ξαγωγή της επιστημονικής έρευνας, την ουδετερότητα και την αποχή από τις συνέπειες, αλλά, αντίθετα,

28 / 208

οφείλει να συνυπολογίζει τις επι-πτώσεις από τη χρήση των αποτε-λεσμάτων και των «προϊόντων» της έρευνας αυτής.

Εκτός όμως από την ευθύνη των επιστημόνων, είναι οι ίδιοι οι θε-σμοί της κοινωνίας των πολιτών, οι πολιτικοί και οι κοινωνικοί φο-ρείς, που πρέπει να παρεμβαίνουν

29 / 208

και να καθορίζουν, σε υπερ–εθνικό επίπεδο, τα όρια μέσα στα οποία οφείλει να κινείται η επιστημονική έρευνα και η χρήση των αποτελε-σμάτων της.

Γιατί μόνο τότε μπορεί να δια-σφαλιστεί η πραγματική ουδετε-ρότητα στην επιστημονική έρευνα. Όταν δηλαδή αυτή αποσυνδεθεί από τα διάφορα οικονομικοπολιτικά συμφέροντα που θέλουν να χρησι-μοποιήσουν την επι στή μη και την τεχνολογική εξέλιξη για την εξυπη-ρέτηση των δικών τους στόχων.

30 / 208

Η κλωνοποίηση ανθρώπου και η ευθύνη του: Ο επίδοξος «θεός» κόμπαζε μπροστά στο μικρόφω-νο λέγοντας: «Δώστε μου μερικά εκατομμύρια δολάρια και θα σας κλωνοποιήσω χιλιάδες ανθρώ-πους κατά παραγγελία». Η είδη-ση έκανε το γύρο του κόσμου και τρόμαξε τους σώφρονες. Όχι για-τί είναι δύσκολο να επιτευχθεί η κλωνοποίηση στον άνθρωπο. Αλλά γιατί γυρνάμε στην εποχής του Προκρούστη, του πρώτου ίσως κλωνοποιού που η ελληνική μυθο-λογία μάς έδωσε, περιγράφοντας ταυτόχρονα και την έλλειψη κάθε ηθικής αναστολής, αφού ο σκοπός του ήταν να κάνει ομοιόμορφους

31 / 209

ως προς το ύφος ανθρώπους, με αυθαίρετο μέτρο το «πρότυπο κρεβάτι–τρόμο» για όσους παγι-δεύονταν στα δίκτυά του, καθώς άλλους τους «ψήλωνε» και άλ-λους τους «έκανε» πιο κοντούς.

Ο άνθρωπος, το «ανήμερο» αυτό είδος στον πλανήτη μας, που στην προσπάθειά του να εξημε-ρώσει τα υπόλοιπα είδη αγριεύει τον ίδιο τον εαυτό του, πάντα είχε μέσα του το σπέρμα να πολλα-πλασιάζει τη δύναμη του. Κι έτσι έφτιαξε τους Κένταυρους, τον Πήλινο Στρατό του Σιαμ, τη Λερ-ναία Ύδρα, τα παιδιά από τη Βρα-ζιλία – τα χιτλεράκια δηλαδή του Μέγκελε, το βιβλίο In his image

32 / 209

του Ρόρβιν και άλλα πολλά. Και από τη φαντασία και τους κρυ-φούς πόθους πέρασε γρήγορα στο πείραμα και στους ορατούς στόχους.

Πρόωρος και παρακινδυνευ-μένος λοιπόν ο νεωτερισμός της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης του ανθρώπου. Γι’ αυτό δεν αφο-ρά μόνο τους ερευνητές, οι οποί-οι επιδιώκονν την κατανόηση της λειτουργίας του οργανισμού μας και του κόσμου μας. Αφορά ολό-κληρη την ανθρωπότητα. Κι εδώ έχουμε ένα πεδίο στο οποίο οι πολιτικοί πρέπει να παίξουν συ-ντονιστικό αλλά και αποφασιστικό ρόλο. Ήδη υπάρχουν γραφεία στα

33 / 209

Κοινοβούλια πολλών χωρών, όπως και στη χώρα μας, για την αποτί-μηση της τεχνολογίας, τα οποία πρέπει να ενεργοποιηθούν ουσι-αστικά. Και είναι πια αξεπέραστη αναγκαιότητα η δημιουργία στη χώρα μας Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τους κανό-νες της βιοηθικής.

Ο άνθρωπος λοιπόν, ο λογικός, επαναστατεί και απελευθερώνε-ται. Και η σύγχρονη γενετική του δίνει τη θεωρητική αλλά και την πρακτική βάση της απελευθέρω-σής του. Μιας αναζητούμενης ελευθερίας που χαρακτηρίζεται για την τόλμη της, αλλά πρέπει να οροθετείται και από την αρετή

34 / 209

της. Γιατί όλα αυτά τα επιτεύγμα-τα που αναφέραμε, όλα των τε-λευταίων δεκαετιών, θα περάσουν γρήγορα από το κόσκινο της σω-στής εφαρμογής για το καλό της ανθρωπότητας. Γιατί ο άνθρωπος, με τη σοφία του, εύκολα μπορεί να απομονώσει τον αμετροεπή, φιλόδοξο, υπερόπτη και αλαζόνα επίδοξο δαίμονα που θα θελήσει να ανατρέψει το μεγαλείο του ανθρώπου, που προσδιορίστηκε ήδη από το δια χρο νικό μεγαλείο της ιπποκρατικής σκέψης: «Η επι-στήμη μας είναι ατέλειωτη, η ζωή μικρή, η εμπειρία απατηλή, ο χρό-νος λίγος και η σωστή κρίση δύ-σκολη».

35 / 209

Στ. Αλαχιώτης, «Κλώνος, η όγδοη ημέρα της δημιουργίας» στο περιοδικό Ρεύματα, τχ. 1, Αθήνα 1998, σ. 30.

36 / 209 - 210

5.3.3. Τα ανθρώπινα δικαιώματα

Θεμέλιο της αναγνώρισης των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων αποτέλε-σε η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και η ίδρυση του Οργα νισμού Ηνωμένων Εθνών. «...Η παρούσα Οικουμενι-κή Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αποτελεί το κοινό ιδα-νικό στο οποίο πρέπει να κατατεί-νουν όλοι οι λαοί και όλα τα έθνη

αλλά και οι πληθυσμοί χωρών που βρίσκονται στη δικαιοδοσία τους».

Σ’ όλη την ιστορική διαδρομή που διανύθηκε από την υπογραφή της διακήρυξης αυτής, στις 10 Δεκεμ-βρίου 1948, μέχρι τις μέρες μας, πα-ραμένει το ερώτημα πώς θα εφαρ-μοστούν πρακτικά τα δικαιώματα αυτά, ώστε να μην παραμένουν ένας τυπικός κατάλογος κανόνων και αιτημάτων. Ποιος είναι σήμερα ο χαρακτήρας και το περιεχόμενο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;

Η διαμόρφωση μιας παγκόσμιας αγοράς, μιας παγκό σμιας οικονομι-κής δομής, δε συνοδεύεται από μια παγκόσμια κοινωνία. Οι κοινωνίες παραμένουν στα όρια του κράτους–έθνους, μέσα στα οποία καθορίζο-νται οι τύποι των δικαιωμάτων των

37 / 210

πολιτών. Συνέπεια αυτού είναι ότι στην πραγματικότητα τα ανθρώπινα δικαι ώματα παρέχονται από το ίδιο το κράτος–έθνος και αφορούν τους πληθυσμούς που ζουν στην επικρά-τεια του.

Το θέμα των ανθρωπίνων δικαι-ωμάτων δεν μπορεί να τεθεί σήμε-ρα αφηρημένα, αν δεν επαναπροσ-διοριστούν οι κλασικοί τύποι των ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων σε μια σύγχρο-νη βάση.

Ο πολίτης στις σημερινές δυτικές κοινωνίες αναζητεί τα δικαιώματά του ανάμεσα σε ένα ευρύτατο φά-σμα, που ξεκινά από την κοινωνία των προνομιούχων της γνώσης –την κοινωνία του «κυβερνοχώρου» και της πληροφορίας– και φτάνει

38 / 210

ως την κοινωνία των ανέργων και των κοινωνικά αποκλεισμένων.

Από την άλλη πλευρά, σε μεγά-λες περιοχές του πλανήτη μας, στις χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου, η πείνα, η φτώχεια, η εξαθλί-ωση, οι εμφύλιες συ γκρού σεις, η καταπάτηση κάθε είδους δικαιωμά-των από αυταρχικά και δικτατορικά καθεστώτα καθιστούν το αίτημα της προάσπισης των ανθρωπίνων δι-καιωμάτων απλό ευχολόγιο.

39 / 210 - 211

Αυτή ακριβώς η πολυπλοκότη-τα αλλά και οι μεγά λες αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν στη σύγχρο νη εποχή το περιεχόμενο των ανθρω-πίνων δικαιω μάτων υποχρεώνουν τις κοινωνικές επιστήμες να αναζη-τήσουν τις νέες συνθήκες (οικονομι-κές, κοινωνικές, πολιτι σμικές) στις οποίες θα θεμελιωθούν οι σύγχρο-νοι τύποι δικαιωμάτων.

Σ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώ-να αναπτύχθηκε από τις Κοινωνικές Επιστήμες μια έντονη προβληματι-κή για τη γεφύρωση μιας ιστορικής διάκρισης που χαρακτηρίζει το άτο-μο–μέλος της νεότερης κοινωνίας:

Το άτομο–μέλος φέρει την ιδιότη-τα του πολίτη σε δύο μορφές:

– την τυπική μορφή, όπως αυτή

40 / 211

περιγράφεται στο σύνταγμα, στους νόμους, στο σύστημα των θεσμών,

– την ουσιαστική μορφή, που αφορά το πραγματικό περιε-χόμενο των ατομικών, των πο-λιτικών και ιδιαίτερα, των κοι-νωνικών δικαιωμάτων (υγεία, εκπαίδευση, ασφάλιση, προ-στασία περιβάλλοντος), αλλά και ταυτόχρονα επιτρέπει την ουσιαστική παρέμβαση του πο-λίτη στις αποφάσεις.

Το κράτος πρόνοιας, που οικοδο-μήθηκε μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλε-μο στις δεκαετίες του ’50 και του ’60, συνέδεσε τα ατομικά και τα πολιτικά δικαιώματα με την ουσιαστική διεύ-ρυνση των κοινωνικών δικαιωμά-των. Μ’ αυτό τον τρόπο, η τυπική

41 / 211

ισότητα και ελευθερία που συνδέε-ται με τα ατομικά και πολιτικά δικαι-ώματα επεκτάθηκε σ’ έναν τύπο οι-κονομικής και κοινωνικής ισότητας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στη συ-νέχεια –με την αποδυνάμωση του κράτους πρόνοιας από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 και καθώς οι ρυθ-μοί οικονομικής ανάπτυξης μειώ-θηκαν– τα κοινωνικά δικαιώματα συρρικνώνονται και αποσυνδέο-νται από τα τυπικά ατομικά και πο-λιτικά δικαιώματα. Η αποσύνδεση αυτή θεμελιώνεται θεωρητικά στο νεοκλασικό οικονομικό πρότυπο που υποστηρίζει ότι μέσω του ελεύ-θερου ανταγωνισμού της αγοράς μπορούν να διασφαλιστούν τα πε-ριεχόμενα της ελευθερίας και της ισότητας των πολιτών. Αντίστροφη

42 / 211

πορεία ακολούθησαν οι τύποι αυτοί των δικαιωμάτων στις χώρες που ανήκουν στον πρώην Ανατολικό Συ-νασπισμό.

Στις χώρες αυτές, μέχρι την κα-τάρρευση των καθεστώ των τους (τέ-λος δεκαετίας ’80, αρχές δεκαετίας ’90), είχαν θεσπιστεί σημαντικά κοι-νωνικά δικαιώματα (δικαίωμα στην εκπαίδευση, περίθαλψη, ασφάλι-ση, εργασία, κτλ.), ενώ, αντίθετα, τα ατομικά και τα πολιτικά δικαιώματα ήταν ιδιαίτερα περιορισμένα.

Μετά την πτώση των καθεστώτων αυτών, κατοχυ ρώθηκαν συνταγματι-κά οι τυπικές ατομικές και πολιτι κές ελευθερίες, το πολυκομματικό σύ-στημα και οι ελεύθερες εκλογές. Πα-ράλληλα όμως εμφανίζονται προ-βλήματα στην ουσιαστική άσκηση

43 / 211

των δικαιωμάτων αυτών. Η νεογέν-νητη κοινοβουλευτική δημοκρατία αντιμετωπίζει την αναζωπύρωση θρη σκευτικών αντιθέσεων, την εμ-φάνιση ακραίων εθνικιστικών κινη-μάτων, τις πολεμικές αναμετρήσεις μεταξύ εθνοτήτων.

Ταυτόχρονα, η παρατεταμένη οι-κονομική κρίση που διέρχονται οι χώρες αυτές οδηγεί στην αποδυνά-μωση ή και στην κατάλυση σημαντι-κών κοινωνικών δικαιω μάτων και οδηγεί στην αποδιοργάνωση της συνοχής της κοινωνίας.

Παρατηρούμε, συνεπώς, τη στε-νή σχέση που συνδέ ει τους τύπους των δικαιωμάτων στις σύγχρονες κοι νω νίες. Η συνύπαρξη ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιω-μάτων οδηγεί στην ικανοποίηση

44 / 211 - 212

των αιτημάτων της ελευθερίας, της ισότητας, της κοινωνικής δικαιοσύ-νης και της αλληλεγγύης, αιτημάτων που αποτελούν τον πυρήνα μιας σύγχρονης δημοκρατικής πολιτείας.

Γι’ αυτό και οι Κοινωνικές Επι-στήμες προσεγγίζουν τα ανθρώπι-να δικαιώματα ως ολοκληρωμένη μορφή των ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Όμως το περιεχόμενο των ανθρωπίνων δι-καιωμάτων βρίσκεται, στην πράξη, σε συνεχή διαπραγμάτευση.

Ο κύριος άξονας της αντιπαράθε-σης –που αφορά όχι μόνο την απλή αναγνώριση των ανθρωπίνων δικαι ωμάτων, αλλά τη δυνατότητα ουσιαστικής εφαρμογής τους στην πράξη– βρίσκεται μεταξύ δύο ιστο-ρικού χαρακτήρα εξελίξεων:

45 / 212

– την οργάνωση της οικονομίας και των δικτύων της επικοινωνί-ας και της πληροφορίας σε πα-γκόσμιο επίπεδο, και

– την αδυναμία να διαμορφωθεί ένας τύπος «κοινω νικού συμ-βολαίου» οικουμενικής ισχύος, ικανού να αμβλύνει το χάσμα των ανισοτήτων και να διασφα-λίσει την εφαρμογή των παναν-θρώπινων αρχών και αξιών.

Σ’ αυτή τη θεωρητική ιδέα στηρίχτη-κε ο ΟΗΕ, με βάση τις οδυνηρές εμπει-ρίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και τα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν μέ χρι σήμερα. Όμως ο ΟΗΕ παραμένει αδύναμος να εφαρ-μόσει τις αρχές αυτές, αφού επηρεά-ζεται αποφασιστικά από τις μεγάλες δυνάμεις που κυρι αρχούν παγκόσμια.

46 / 212

Πάντως η διαμόρφωση ενώσεων υπερεθνικού χαρα κτήρα όπως η Ευ-ρωπαϊκή Ένωση μπορεί να βοηθή-σει ώστε να επικρατήσουν κανόνες εφαρμογής των ανθρω πίνων δι-καιωμάτων εσωτερικό πλαίσιο των ενώσεων αυτών, ώστε να χρησιμεύ-σουν οι κανόνες αυτοί ως πρακτικά υποδείγματα για την ουσιαστική κα-τοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιω-μάτων.

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται, δίκαια, από σημαντικούς κοινωνικούς επι-στήμονες και φιλοσόφους, ως εποχή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα στοιχεία που διακρίνουν την παγκό-σμια κοινωνία δεν μπορεί να είναι η καταγωγή, το φύλο, το χρώμα. Αντί-θετα, είναι η βία, η αδικία, το έγκλημα που χωρίζουν τις κοινωνίες και τους

47 / 212

ανθρώπους. Κι από την αντιμετώπι-ση αυτών των διαχωρισμών θα κρι-θεί τελικά το μέλλον του παγκό σμιου πολιτισμού.

48 / 212 - 213

Η ελευθερία και η ισότητα είναι έννοιες οικουμενικές, αλλά για να ισχύσουν χρειάστηκε ένας αγώ-νας οικουμενικός. Χρειάστηκε μια πορεία αγώνων που ξεκίνησε από την πάλη για την απελευθέρωση του ανθρώπου από τη μεταφυσι-κή–πατριαρχική ερμηνεία της θέ-σης του στον κόσμο, για τη χει-ραφέτηση και την αποδέσμευση του από τις νομικές τάξεις της εξ αποκαλύψεως ευταξίας, για την απελευθέρωση του από τους

περιοριστικούς προσδιορισμούς της ιδιοκτησίας, για τη χειραφέτη-ση του από τους προσδιορισμούς της φυλετικής εικόνας του και της βιολογικής της ερμηνείας, από τους προσδιορισμούς του γένους, της καταγωγής... Η Γαλλική Επα-νάσταση, η Διακήρυξη της Ανε-ξαρτησίας, η απελευθέρωση των Ινδιών, η κατάρρευση του ναζι-σμού και του φασισμού, η κατάρ-ρευση της ιμπεριαλιστικής και ρα-τσιστικής Ιαπωνίας, το τέλος του απαρχάιντ έχουν το ίδιο περιεχό-μενο. Δεν είναι δυτικός ή αντιδυ-τικός πολιτισμός. Είναι παγκόσμι-ος πολιτι σμός. Είναι η διαδικασία συγκρότησης του παγκό σμιου

49 / 213

πολιτισμού, η αγωνιώδης πορεία για την ολοκλήρωση της έννοιας του ανθρώπου, για την ελευθερία, για την ισότητα.

Η αξία της ζωής, της τιμής, της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, το δικαίωμά του ν’ αποφασίζει ελεύ-θερα στο πλαίσιο μιας κοινωνίας ελεύθερων και ίσων πολιτών δεν είναι πολιτισμική ιδιομορφία, σύμ-βαση ή ατομική αισθητική προτί-μηση, είναι μοναδική προϋπόθεση της υπόστασης του ανθρώπου, της υπόστασης της κοινωνίας. Ο αγώνας γίνεται για την επιβε-βαίωση του γεγονότος ότι ο άν-θρωπος, ασχέτως των επιμέρους

50 / 213

πολιτισμικών του ταυτίσεων, είναι φορέας δικαιωμάτων και αξιών, όπου και αν βρίσκεται, στην Ακτή του Ελεφαντοστού ή στην Ου-άσιγκτον. Γιατί ο σεβασμός της αξιοπρέπειάς του δεν μπορεί να ισχύει στη Στοκχόλμη αλλά να μην ισχύει στην Τεχεράνη, στο Αλγέρι ή στη Σαγκάη, εν ονόματι ενός άλ-λου πολιτισμού, μιας άλλης ιστο-ρίας, μιας άλλης παράδοσης. Σ’ αυτό το σημείο βρίσκεται ακριβώς η πεμπτουσία της έννοιας του αν-θρώπου ως έννοιας πραγματικής αφαίρεσης: ότι αντιπροσωπεύει, εκφράζει, θεμελιώνει έναν οικουμε-νικό πολιτισμό. Έναν πολιτισμό αξι-ακά ανώτερο από κάθε μερικότητα,

51 / 213

από κάθε πολιτισμική κατάτμηση της παγκόσμιας κοινωνίας. Το γε-γονός ότι αυτός ο δυνάμει οικου-μενικός πολιτισμός έχει σ’ ένα βαθ-μό πραγματοποιηθεί ή τείνει προς την πραγματοποίηση του, με όλες τις δυσκολίες και τις παλινδρομή-σεις που παρουσιάζει, στο γεωγρα-φικό χάρο όπου τον εστιάζει ο Χά-ντινγκτον, δε σημαίνει ότι δεν είναι οικουμενικός. Σημαίνει ότι ο αγώ-νας δεν έχει τελειώσει, δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη. Ότι οι αξίες η ισχύουν οικουμενικά ή δεν ισχύουν. Γιατί η περιχαράκωση τους και ο πολιτισμικός προσδιορισμός τους ως μερικός τις αποτρέπουν και τις ανατρέπουν.

52 / 213

Δ. Χαραλάμπης, Δημοκρατία και Παγκοσμιοποίηση, Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα 1998, σσ. 284–285

53 / 215

Ανακεφαλαίωση

3. Τα προβλήματα που προ-κύπτουν από την καταστροφή του περιβάλλοντος οδηγούν σε μια νέα οπτική, που εντάσσει τα προβλήματα αυτά σε ένα ενιαίο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο. Η αντίθεση κοινωνίας–φύσης που συνοδεύει το διαφωτιστικό επι-χείρημα αντικαθίσταται σήμε-ρα από μια συνολική οπτική, η

οποία θεωρεί την προ στα σία του περιβάλλοντος ως ένα νέο διευ-ρυμένο κοινωνικό δικαίωμα που αποβλέπει στην προστασία και στην αναπαραγωγή της ζωής του πλανήτη.

Παρόμοιοι προβληματισμοί δι-αμορφώνονται όσο αφορά την παρέμβαση της τεχνολογίας στην παραγωγή και στην αναπα-ραγωγή της ζωής. Πέρα από τα προβλήματα που υπάρχουν για την προστασία της υγείας και της ζωής, προκύπτει σήμερα η ανά-γκη να θεσπιστούν πλαίσια που θα οριοθετήσουν μια ανεξέλεγκτη «επιστημονική» δραστηριότη-τα και θα διαμορφώσουν μια νέα ισόρροπη σχέση μεταξύ κοινωνί-

54 / 215

ας–τεχνολογικής εξέλιξης, σχέση ικανή να διασφαλίσει την πρόο-δο της ανθρώπινης κοινωνίας.

4. Η γενική μορφή των προ-βλημάτων αυτών διατυπώνεται μέσα από το αίτημα της ουσια-στικής αναγνώρισης και κατοχύ-ρωσης των ανθρωπίνων δικαι-ωμάτων, που αποτελούν, τελικά, το ιδεώδες της συγκρότησης μιας παγκόσμιας κοινωνίας. Το πρόβλημα των δικαιωμάτων στη σύγχρονη μορφή τους αφορά καταρχάς τις αναπτυγμένες κοι-νωνίες, που πλήττονται από την ανεργία και τα φαινόμενα του κοι-νωνικού αποκλεισμού. Κατεξοχήν όμως αφορά την παραβίαση και την καταπάτηση των ανθρωπίνων

55 / 215

δικαιωμάτων σε παγκόσμια κλί-μακα, γεγονός που αποτελεί όνει-δος για το σύγχρονο πολιτισμό.

Γι’ αυτό και οι Κοινωνικές Επι-στήμες αναζητούν σήμερα τους νέους κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτισμικούς όρους που θα θεμελιώσουν τους σύγχρονους τύπους των ανθρωπίνων δικαι-ωμάτων ώστε από τις τυπικές διακηρύξεις να διαμορφωθούν δεσμευτικά πλαίσια οικουμενικής ισχύος για την προστασία των δικαιωμάτων αυτών.

56 / 215

57 / 216 , 218

Βασικοί όροι

Φυσικό περιβάλλον, δομημένο πε-ριβάλλον, ανθρώπινο περιβάλλον, βιοτεχνολογία, βιοηθική, ιδιότητα του πολίτη.

Ερωτήσεις

9. Περιβάλλονα. Γιατί το πρόβλημα του περιβάλ-

λοντος αντιμετωπίζεται σήμερα ως κοινωνικοοικονομικό πρό-βλημα;

β. Ποιους τομείς περιλαμβάνει η έν-νοια του περιβάλ λοντος; Ποιους στόχους καθορίζει η στρατηγική της «βιώσιμης ανάπτυξης»;

γ. Ποια περιβαλλοντικά προβλή-ματα αντιμετωπίζει η χώρα μας; Πού οφείλονται;

10. Βιοτεχνολογία–βιοηθικήα. Ποια προβλήματα προκαλεί η

παρέμβαση της επιστήμης στον τομέα της βιοτεχνολογίας στη φυσική διαδικασία;

β. Πρέπει να είναι απαλλαγμένη η επιστημονική έρευνα από ηθικά ερωτήματα και αξίες;

11. Ανθρώπινα δικαιώματαα. Ποιες κατηγορίες δικαιωμάτων

συναπαρτίζουν τα «ανθρώπινα δικαιώματα»;

β. Τι συνέπειες έχει η αποδυνάμω-ση ή ακόμη και η κατάργηση των κοινωνικών δικαιωμάτων;

58 / 218

59 / 218

γ. Να συγκρίνετε τους τύπους δι-καιωμάτων σε μια χώρα της Δυ-τικής Ευρώπης και σε μια της Κεντρικής Αφρικής. Ποιες διαφο-ρές παρατηρούνται; Που οφείλο-νται;

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Π. Γέμτος, Οι Κοινωνικές Επιστήμες. Μία Εισαγωγή, εκδ. Τυπωθήτω/ Γ. Δαρδανός, Αθήνα 1995.

J. Habermas, Αγώνες Αναγνώρισης στο Δημοκρατικό Κράτος Δικαίου, εκδ. Νέα Σύνορα – Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα 1994. (ατομικά / συλλογικά δικαιώματα / αναγνώριση μειονό

τητας)Θ. Κονιαβίτης, Πλουραλισμός στην Κοινωνιολογία, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1993.

Μ. Ουόλζερ, Περί Ανεκτικότητας, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1998.

Μ. Πετμετζίδου, Κοινωνικές Ανισό- τητες και Κοινωνική Πολιτική, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1992.

60 / 219

Ζ.– Π. Φιτουσσί, Η Απαγορευμένη Συζήτηση, εκδ. Πόλις, Αθήνα 1997.

Κ. Ψυχοπαίδης, Ιστορία και Μέθοδος, εκδ. Σμίλη, Αθήνα 1994.Π. Κονδύλης, Από τον 20ό στον 21ο αιώνα, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1998.

Κ. Τσουκαλάς, Είδωλα Πολιτισμού, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1991.

Ό. Στασινοπούλου, «Οικογένεια, Κράτος, Κοινωνική Πολιτική», στο Διαστάσεις της Κοινωνικής Πολιτικής Σήμερα, Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα 1993.

P. Rosenvallon, La Nouvelle Question Sociale, Seuil, Paris 1995.

E. Balibar, Droit de Cite (Culture et Politique en Democratie), Aube, 1998.

61 / 219

Ντ. Μπράουν, Η Δικτατορία στον Κυβερνοχώρο, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1999.

Λ. Μουσούρου, Κοινωνικός Αποκλει- σμός, η Ελληνική Εμπειρία, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1998.

Ε. Τρέσσου, Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισμός, Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα 1998.

Δ. Χαραλάμπης, Δημοκρατία και Παγκοσμιοποίηση, Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα 1998.

62 / 219

«Η ευρεία κοινωνική δραστηριότη-τα για την εδραίωση ενός μοντέλου Κράτους Πρόνοιας και η κοινωνική ευθύνη για την ευημερία των ανθρώ-πων είναι κάτι το μη αναστρέψιμο»(Τζον Κένεθ Γκάλμπρεϊθ)

63 / 219

6. ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗ-ΜΕΣ ΣΗΜΕΡΑ: Η ΣΥΝΕΙ-ΣΦΟΡΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ

Εισαγωγή: Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται η ιστο ρική εξέλιξη και η σύγχρονη επιστημονική οργά-νωση των Κοινωνικών Επιστημών τόσο σε εκπαιδευτικό όσο και σε ερευνητικό επίπεδο. Τονίζεται πα-ράλληλα η συμβολή των Κοινωνι-κών Επιστημών σε καίρια προβλή-ματα που αφορούν τη θεσμική, την κοινωνική και την οικονομική οργά-νωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

65 / 221

Διδακτικοί στόχοι: Στόχος του κεφαλαίου αυτού είναι να κατανο-ήσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες το σημαντικό ρόλο που διαδραματί-ζουν οι Κοινωνικές Επιστήμες στην οργάνωση και στην πρόοδο των σύγχρονων κοινωνιών.

Ιδιαίτερος στόχος, επίσης, είναι να κατανοήσουν ότι τόσο η ανά-πτυξη και η εξειδίκευση των Κοι-νωνικών Επιστημών, όσο και οι αντίστοιχες επιστημονικές– επαγ-γελματικές δραστηριότητες είναι αποτέλεσμα της ευρύτερης κοινω-νικοοικονομικής και επιστημονικής εξέλιξης.

Εισαγωγικές ερωτήσεις: ● Μπο-ρούν οι Κοινωνικές Επιστήμες να αναγνωρίσουν και να δώσουν λύ-σεις στα μεγάλα προβλήματα που

66 / 221

προκύπτουν στην πο ρεία της ευρω-παϊκής ενοποίησης; ● Η πρόοδος των Κοινωνικών Επιστημών συντε-λείται στο εσωτερικό της επιστημο-νικής κοινότητας ή εξαρτάται από τις ευρύ τερες πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις;

6.1. Ο ΑΝΑΓΚΑΙΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Σ’ όλη τη νεότερη ιστορική περί-οδο, που χαρακτη ρίζεται από την άνοδο του Λόγου και της Επιστή-μης και την οργάνωση της κοινω-νίας με βάση το κράτος–έθνος και το πρότυπο της βιομηχανικής ανά-πτυξης, οι Κοινωνικές Επιστήμες συνέβαλαν με το δικό τους σημα-ντικό τρόπο.

67 / 221

Ιδιαίτερα στις τελευταίες δεκαε-τίες του 20ού αιώνα, οι Κοινωνικές Επιστήμες συνέβαλαν σημαντικά στην κατανόηση της ανόδου και της κρίσης του κοινωνικού κράτους και οδήγησαν στη δημιουργία θεσμών και κα νό νων που διεύρυναν τα κοι-νωνικά δικαιώματα και ορθολογικο-ποίησαν τις μορφές της κοινωνικής οργάνωσης.

Σήμερα αυτή η σημαντική συνει-σφορά των Κοινω νικών Επιστημών δεν αναγνωρίζεται μόνο σε εθνικό, αλλά και σε ευρωπαϊκό και σε διε-θνές επίπεδο. Στη διαδρομή αυτού του κεφαλαίου, θα εξετάσουμε αρχι-κά τη συνεισφορά των Κοινωνικών Επιστημών στην Ευρωπαϊκή Ένω-ση. Επίσης, θα δούμε τις κατευθύνσεις σπουδών, τα υποδείγματα

68 / 221 - 222

και τα ερευνητικά αντικείμενα όπως συνοπτικά εμφανίζονται σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Στην Ελλάδα, παρά τα προβλήματα που παρουσίασε η πορεία της οικονομικής ανάπτυξης, το ενδιαφέρον για τις σπουδές αλλά και για τις Κοινωνικές Επιστήμες ήταν και είναι αξιοσημείωτο. Σήμερα οι σπου δές είναι οργανωμένες σύμ-φωνα με διεθνή πρότυπα, ενώ επι-κεντρώνονται και σε ζητήματα που αφορούν την ελληνική πραγματικό-τητα. Σε γενικές γραμμές, προέχει να υπογραμμιστεί η διεπιστημονική επιχειρηματολογία, στην Ευρώπη και στη χώρα μας, για την ανάπτυ-ξη των Κοινωνικών Επιστημών και για την αντιμετώπιση των σύνθετων κοινωνικών προβλημάτων.

69 / 222

Τις τελευταίες δεκαετίες, παρου-σιάζεται μια ευρύτατη ανάπτυξη των Κοινωνικών Επιστημών. Βελ-τιώνονται οι μέθοδοί τους, διευρύ-νεται το πεδίο της έρευνάς τους, εμφανίζονται νέοι επιστημονικοί κλάδοι αλλά και νέες προτάσεις για τη βελτίωση της κοινωνικής ζωής. Μαζί με τον πολλαπλασιασμό των πανεπιστημιακών σχολών, εμφα-νίζονται νέες ερευνητικές ομάδες, οργανώνονται ερευνητικά κέντρα, διοργανώνονται επι στη μονικά συ-νέδρια σε εθνικό, σε διεθνές και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κυκλοφορούν επιστημονικά περιοδικά και πα-ρουσιάζεται μια πολύ μεγάλη εκ-δοτική κίνηση, η οποία απεικονίζει αλλά και διαδίδει τις εξελί ξεις των Κοινωνικών Επιστημών.

70 / 222 - 223

Το ενδιαφέρον για τις Κοινωνικές Επιστήμες προω θείται τόσο από τις εθνικές κυβερνήσεις όσο και από διεθνείς οργανισμούς και από τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊ-κής Ένωσης. Η έρευνα αναλαμβά-νει επί ση μα το ρόλο να συνδράμει στην αντιμετώπιση των νέων και σύνθετων κοινωνικών προβλημά-των. Τα προβλήματα αφορούν τις

71 / 222 - 223

ανακατατάξεις στο χάρτη των κοι-νωνικών και των διεθνών σχέσεων και συνδέονται με την παρέμβαση του νέου φαινομένου, της παγκο-σμιοποιημένης οικονομίας. Στο πλαίσιο αυτό, αναπτύσσονται υπε-ρεθνικού τύπου δίκτυα και θεσμοί που αποδυναμώνουν το χαρα-κτήρα του κράτους–έθνους. Η ροή αγαθών, πληροφορίας, τεχνολογί-ας, αλλά και ανθρώπων (μετανά-στευση), δε ρυθμίζεται στο πλαίσιο του κράτους, αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο.

Οι μεταβολές αυτές όμως συμβαί-νουν εν μέσω ενός ανταγωνιστικού οικονομικού περιβάλλοντος που δεν επιτρέπει την ισότιμη συμμε-τοχή ατόμων ή και λαών στις συ-ντελούμενες εξελίξεις. Προκύπτουν

72 / 223

προβλήματα σε κάθε επίπεδο της κοινωνικής ζωής, όπως είναι η προ-στασία των δημοκρατικών δικαι-ωμάτων, τα πρότυπα και οι αρχές διαχείρισης της οικονομίας, η δια-τήρηση της κοινωνικής συνοχής, η αντιμετώπιση της ανεργίας, των προκαταλήψεων, της βίας. Εύλογα, τα προβλήματα που προκύπτουν πιέζουν για τη θεσμοθέτηση νέων φορέων ρύθμισης της κοινωνικής ζωής. Για όλα όμως χρειάζεται η επιστημονική ανάλυση και ερμηνεία και η πληρέστερη δυνατή κατανόη-ση των σύγχρονων προβλημάτων.

Η αναγνώριση αυτής της προτε-ραιότητας, για εμπερι στα τωμένη, μεθοδική, ακριβή αλλά και πολύ-πλευρη ανάλυση, εξήγηση και κατα-νόηση των προβλημάτων καθιστά

73 / 223

αναγκαίο το ρόλο των Κοινωνι-κών Επιστημών. Ο ρόλος τους εί-ναι απαραίτητος όχι μόνο για τη θεωρη τική ανάλυση, αλλά και για τον προσδιορισμό των αρχών και των αξιών, δηλαδή των όρων της πρακτικής αντιμετώπισης των νέων κοινωνικών φαινομένων, προς μια δημοκρατική κατεύθυνση.

6.2. Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΚΟΙ-ΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ακολουθεί μια πορεία ολοκλήρωσης η οποία δια-δραματίζει καθοριστικό ρόλο στις μελλοντικές εξελίξεις.

– Η πορεία αυτή συντελείται σε συνδυασμό με τη νέα

74 / 223

πραγματικότητα που προέ-κυψε μετά την κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολι-κής Ευρώπης και της πρώην ΕΣΣΔ. Ο ρόλος της Ευρωπαϊ-κής Ένωσης προσδιορίζει την εκ νέου διαμόρφωση του πολι-τικοοικονομικού και κοινωνικού χάρτη της γηραιάς ηπείρου. Επιπλέον αναπροσδιορίζεται και ο ρόλος της μέσα στην πα-γκόσμια κοινότητα.

– Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι φορέας δυναμικών εξελίξεων, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί ένα πολύπλευρο και πολυσύνθετο αντικείμενο έρευνας των Κοι-νωνικών Επιστημών. Χαρα-κτηριστικά μπορούμε να ανα-φέρουμε τις εξής θεματικές:

75 / 223 - 224

– Η θέση της Ευρωπαϊκής Ένω-σης στο παγκόσμιο σύστημα σχέσεων.

– Η πολιτική και θεσμική οργά-νωση της Ευρωπαϊκής Ένω-σης.

– Η οικονομική οργάνωση και ανάπτυξη της Ευρω παϊκής Ένωσης, η οικονομική και νο-μισματική ένω ση, το ευρωπαϊ-κό νομισματικό σύστημα και η διεθνής πολιτική συνεργασίας.

– Η διαμόρφωση κοινής εξωτε-ρικής πολιτικής, άμυνας και ασφάλειας.

– Κοινωνική ανισότητα και κοι-νωνική πολιτική.

– Πολυπολιτισμικότητα. Προ-βληματισμός για τις διαφο ροποιήσεις ως προς τη γλώσσα,

76 / 224

το θρήσκευ μα, κτλ. Θεσμικό πλαίσιο για την προστασία των μειονοτήτων.

Στους παραπάνω καίριους τομείς οι Κοινωνικές Επιστήμες αναπτύσ-σουν πλούσια ερευνητική δραστηριότητα, η οποία λαμβάνεται υπόψη στις κρίσι μες επιλογές που καθορί-ζουν το μέλλον της Ένωσης.

Η έρευνα πάνω σε ευρωπαϊκά θέματα έχει ευνοηθεί και με την οργάνωση ευρωπαϊκών πανεπι-στημίων, όπως το Ευρωπαϊκό Πα-νεπιστημιακό Ινστιτούτο στη Φλω-ρεντία, το Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Σπουδών στη Λουβέν λα Νεβ (Βέλ-γιο), το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο στην Μπριζ (Βέλγιο), στην Αγγλία το Τμήμα Ευρω παϊκών Σπουδών

77 / 224

στα Πανεπιστήμια του Σάσεξ και του Μπράντφορντ, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο LSE (London School of Economics and Political Science). Στα ιδρύματα αυτά συνδέονται η δι-δασκαλία και η έρευνα, οι οποίες προσανατολίζονται σε τομείς όπως Ιστορία και Πολιτισμός, Οικονομία, Δίκαιο, Πολιτικές και Κοινωνικές Επιστήμες.

Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οργανώνονται ομάδες ειδικών υψηλής στάθμης, επιφορ-τισμένες με το καθήκον να διερευ-νήσουν συγκεκριμένα κοινωνικά προβλήματα και να συντάξουν εμπεριστατωμένες εκθέσεις, τις οποίες θέτουν υπόψη των θεσμι-κών οργά νων της Ένωσης και των κρατών–μελών της. Βασικοί άξονες

78 / 224

στους οποίους έχουν κατευθύνει τις μελέτες τους είναι, για παράδειγμα, η κοινωνία της πλη ρο φορίας και τα επαγγέλματα του μέλλοντος, το μέλ-λον της εργασίας, οι αγορές εργασί-ας, η κοινω νική συνοχή και η ποιό-τητα ζωής, η εκπαιδευτική πολιτική, η πολιτισμική διαφοροποίηση και οι πολιτι σμι κές ταυτότητες, τα προ-βλήματα δημοκρατίας, κ.ά.

Πιο αναλυτικά, εκ μέρους ορι-σμένων Κοινωνικών Επιστημών χαράσσονται κατευθύνσεις και προσδι ορίζονται ερευνητικά πρότυ-πα που προορίζονται για την αντι-μετώπιση πρακτικών προβλημά-των στην πολιτική, στην οικονομία, στην οργάνωση των κοινωνικών σχέσεων.

79 / 224 - 225

6.2.1. Πολιτική Επιστήμη

Σε γενικές γραμμές, η πρόοδος της έρευνας πραγμα τοποιείται σε πολ-λούς άξονες, όπως Πολιτική Κοινωνιο λογία, ανάλυση μορφών του κράτους, μελέτη πολιτικών συστη-μάτων και πολιτικών ιδεών επιχει-ρείται δε να καλυφθεί το παλαιότερο κενό πάνω στις διεθνείς σχέσεις, θέμα ζωτικής σημασίας για τη σύγ-χρονη πολιτική. Διεξάγονται συ-γκριτικές μελέτες των πολιτικών θεσμών, όπως το σύνταγμα, τα πο-λιτικά κόμματα, η εκλογική συμπε-ριφορά, κυβερνητικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων, τύποι και λει-τουργία της δημοκρατίας, κινήματα διαμαρτυρίας, όπως εκδηλώνονται στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες.

80 / 225

Παρατηρείται όμως ότι έχει περιο-ριστεί ο τομέας της Πολιτικής Φιλο-σοφίας.

Συγκεκριμένα πάνω στο πρόβλη-μα της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, η πολιτική θεωρία έχει επικεντρωθεί σε δύο αντίπαλες «κατασκευές»:

– Σύμφωνα με το πρώτο πρότυ-πο, η ενοποίηση πραγμα τοποιείται με τη σταδιακή αποδυνάμωση του κράτους–έθνους και με σκοπό τη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊ-κού κράτους.

Η στρατηγική κατεύθυνση την οποία υπαγορεύει αυτό το πρότυ-πο θεωρητικά υπάγεται στο νεολει-τουργιστικό υπόδειγμα. Σύμφω-να με το πρότυπο αυτό, πρώτον, αφαι ρούνται σταδιακά ορισμένες εξουσίες από το έθνος–κράτος. Οι

81 / 225

εξουσίες αυτές μεταβιβάζονται σε υπερεθνικούς νομισματικούς θε-σμούς (όπως κατά ργηση εθνικών δασμών, ενιαία νομισματική πολι-τική, κτλ.). Με τις διαδικασίες αυτές αποφεύγονται οι διενέξεις και οι συ-γκρούσεις μεταξύ των κρατών για το ποιος παίρνει τις αποφάσεις.

82 / 225 - 226

Δεύτερον, το κράτος συλλαμβά-νεται ως ένα άθροισμα επιμέρους συμφέροντων των κοινωνικών ομά-δων που το αποτελούν. Αυτά τα επιμέρους κοινωνικά και οικονομικά συμφέροντα, στην πορεία της ενο-ποίησης, μπορούν να απευθύνο-νται σε κεντρικούς ευρωπαϊκούς θε-σμούς, όπως για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων απευθείας από τα κοινοτικά ταμεία.

– Σύμφωνα με το δεύτερο πρότυ-πο, η ευρωπαϊκή ενοποίηση συλ-λαμβάνεται ως μια «συμμαχία» με-ταξύ κρατών τα οποία διατηρούν την κυριαρχία τους. Αυτού του τύ-που η «συμμαχία» οδηγεί τα κρά-τη σε μια σχέση συμβίωσης όπου το καθένα χρειάζεται τα άλλα για τη διατήρηση και την πρόοδό του. Σε

83 / 226

αυτή την περίπτωση, η Πολιτική Επιστήμη προβάλλει το πρότυπο του ομοσπονδισμού. Σε αυτή την κατεύθυνση, ερευνώνται τύποι συ-νεργασίας και συνύπαρξης μεταξύ των κρατών και αναζητούνται οι πιο κατάλληλοι θεσμοί για τη διευ κόλυνση αυτής της συνύπαρξης.

Ο ομοσπονδισμός περιλαμβάνει δύο τύπους συνε ργασίας των κρα-τών: τον τύπο της συνομοσπονδί-ας και τον τύπο της ομοσπονδίας. Ιστορικά παραδείγματα ομοσπονδί-ας αποτελούν η ελβετική ομοσπον-δία, η αμερικανική ομοσπονδία, η γερμανική ομοσπονδία.

Η συνομοσπονδία αποτελεί μια «χαλαρή» ένωση μεταξύ ανεξάρτη-των κρατών, στην οποία οι κεντρι-κοί θεσμοί (κυβέρνηση, σύνταγμα

84 / 226

της συνομοσπονδίας) δεν υπερι-σχύουν των εθνικών θεσμών, οι οποίοι διατηρούν την ισχύ τους.

Αντίθετα, στην περίπτωση μιας ομοσπονδίας, επικρατεί ένα σύ-νταγμα για ολόκληρη την ομοσπον-δία το οποίο αναγνωρίζεται ως ανώτερο των εθνικών συνταγμά-των. Οι πολίτες των κρατών–εθνών είναι πολίτες της ομοσπονδίας.

Η Πολιτική Επιστήμη μελετά ακό-μη μια σειρά άλλων προβλημάτων που απασχολούν την πορεία προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση, όπως δομές και δυναμικές των πολιτικών σχέσεων που υπάρχουν στα όρια του κράτους–έθνους. Μελετάται, επίσης, η δυναμική την οποία ανα-πτύσσουν τα συγγενή πολιτικά κόμ-ματα στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο.

85 / 226

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αντιμετώπιση πολιτι κών και κοινω-νικών συγκρούσεων απέναντι σε προ βλή ματα όπως ανεργία και ανα-διανομή των κοινωνικών πόρων.

6.2.2. Οικονομικές Επιστήμες

Η έρευνα περιλαμβάνει τόσο θεω-ρητικές όσο και εφαρμοσμένες με-λέτες στους τομείς της Οικονομικής Πολιτικής, της Χρηματιστικής Οικο-νομίας, της Διεθνούς Οικονομίας, της Οικονομίας της Εργασίας, κ.ά.

Κατεξοχήν απασχολεί η σύγκλι-ση των οικονομιών των χωρών της Ένωσης, με δεδομένο ότι κάθε χώρα έχει το δικό της επίπεδο, δικούς της ρυθμούς και προτεραιότητες ανάπτυ-ξης, που θα πρέπει να κατανοούνται.

86 / 226 - 227

Οι έρευνες πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του νεοκλασικού υπο-δείγματος, το οποίο δίνει το προβάδισμα στη μαθηματική ανάλυση και υπάγεται στην επίδραση των αγγλοσαξονικών σχολών. Η νεο-κλασική αντίληψη της οικονομικής ολοκλήρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης επικεντρώνεται κυρίως στην κατάργηση των περιορισμών που αφορούν την ελεύθερη διακί-νηση εμπορευμάτων, προσώπων και κεφαλαίων στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλλη-λα, προωθεί την πλήρη εναρμόνιση ανάμεσα στις επιμέρους νομισματι-κές και οικονομικές πολιτικές προς ένα ενιαίο πρότυπο. Σύμφωνα με το πρότυπο αυτό, θεωρείται ότι οι μη-χανισμοί της αγοράς –προσφορά και

87 / 227

ζ