Το Κριτικό Έργο του...

1

Επιστημονικό Συνέδριο

Το Κριτικό Έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου

ΠΡΑΚΤΙΚΑ

2

3

ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

4

copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117

ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος

ISBN978-618-5396-00-8

5


ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε

απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου

τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι

τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo

στις17-18Φεβρουαρίου2017

στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo

υπότηναιγίδατου

ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων

καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΑΘΗΝΑ2018

6

7

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ

ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ

ΜΕΛΗ

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ

ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ

8

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo

ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος

ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου

Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo

ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης


ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo

Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας

ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική

γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo

ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος

απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική

διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo

ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού

τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo

ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής

καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo

ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου

στονημερήσιοτύποraquo

11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου

ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία


ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας

τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo

ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης

(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo

ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος

οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo

ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου

(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo

ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά

ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo

ΠΙΝΑΚΕΣ

Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων

ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων

III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων

ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης

153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251

ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ

79

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςως γνωστόν εμφανίστηκεσταγράμματάμας σχεδόνσυγχρόνωςμεδύοιδιότητεςτουλογοτέχνη(ποιητήκαιπεζογράφου)καιτουκρι-τικούαλλάκαικαθrsquoόλησχεδόντηδιάρκειατηςζωήςτουθαυπηρετήσειτόσοτηλογοτεχνίαόσοκαιτηνκριτική1Είναιαξιοσημείωτοτοότιπαράτονεαρότηςηλικίαςτουδενμπήκεαπαράσκευοςστηνκριτικήαλλάδυναμωμένοςμεθεωρίακαιμελέτη Οίδιοςμιλάειγιαlaquoμιακριτικήσυνείδησηπουεγκαταλείπεταιπάνταμrsquo εξαιρετικήαπόλαυσηστηθεωρίαraquo2Ωστόσοόπωςέχει επισημάνειοΑλέξηςΖήραςπαράτοδιαρκέςενδιαφέροντουγιατηθεωρίαδενμαςέχειαφήσειαρκε-τάθεωρητικάπερίκριτικήςκείμενα

Ανκαιηκριτικήωςδιαδικασίαθεωρητικήπουερμηνεύειτηλογοτεχνίααλλάκαιωςεφαρμογήορισμένωναισθητικώναρχώνβρισκότανσταάμεσαενδια-φέροντατου ΙΜΠαναγιωτόπουλουαπόταχρόνιατουπρώιμουΜεσοπολέ-μουηαλήθειαείναιπως[hellip]δενμπορείοσημερινόςερευνητήςναεντοπίσειένανικανόαριθμόανάλογαπροσανατολισμένωνκειμένων3

1ΗδιττήυπόστασητουΙΜΠαναγιωτόπουλουαποτυπώνεταιευκρινώςστηνεργασίατηςΑννίταςΠαναρέτουΕργογραφίαndashΒιβλιογραφία(1916-1982)ΙΜΠαναγιωτόπουλουΣΩΒΑθήνα19902 ΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα 21979σ513 ΒλΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοντόμοΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμ)ΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190(σ185)αμέσωςπαρακάτω(σ186)οΖήραςσυμπληρώνειlaquo[ΟΠαναγιωτόπουλος]απέφυγεκατάτηδιάρκειατηςπολυετούςπαρουσίαςτουσταγράμματαναπροχωρήσει ldquoεξειδικευμέναrdquoμεάλλαλόγιαωςθεωρητικόςκαιμόνονουςσεζητήματαπουάπτονταιτηςσυγκρότησηςκαιτηςερμηνείαςτηςλογοτεχνίαςraquoΑςσημειωθείότικαιάλλοικριτικοίτηςγενιάςτου(καιόχιμόνο)δενάφησαναρκετά περί κριτικής θεωρητικά κείμενα σημειώνω πχ το όνομα του Κλέωνος ΠαράσχουήτουΆλκηΘρύλουαλλάκαιτουΤέλλουΆγραΈχωτηνεντύπωσηότιγενικάοικριτικοίτηςτρέχουσαςλογοτεχνικήςπαραγωγήςδενσυνηθίζουνναγράφουνάρθραήδοκίμιαlaquoκριτικήςτηςκριτικήςraquoστονβαθμότουλάχιστονπουοιποιητέςγράφουνlaquoποιήματαποιητικήςraquoΟμολογώότιδενέχωυπόψημουαρκετάτέτοιακείμενανεότερων(συγχρόνωνμας)κριτικώνενδεικτικάαναφέρωμόνονταεξήςδύοΕλισάβετΚοτζιάlaquoΟκριτικόςλόγοςτηςτρέχουσαςλογοτεχνικής

ΧΛΚΑΡΑΟΓΛΟΥ

ΤΙ ΙΣΩΣ ΕΙΝΑΙ ΚΡΙΤΙΚΉ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟ (ΠΡΟΒΛΉΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΉΣ ΕΠΟχΉΣ)

80

ΜολοντούτοαπόταλίγακείμεναπουέχουμεστηδιάθεσήμαςσυνάγεταιότιοΠαναγιωτόπουλοςείχεδιαμορφώσειμιασχετικώςσαφήαντίληψηγιατηνκρι-τικήΑυτήνακριβώςθαεπιχειρήσωεδώναπαρουσιάσωΣτονκύριο τίτλοτουπαρόντοςκειμένουδιατυπώνεταιτοκεντρικόερώτημαΜεαπασχολείόχιηκρι-τικήωςπράξηόχιηεφαρμοσμένηκριτικήαλλάηlaquoθεωρίαraquoτηςηαντίληψητουΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοκαιτηναποστολήτης4Ουπότιτλοςδηλώνειότιηπραγμάτευσητουθέματοςέγινεμέσααπόέναιστορικόπρίσμαδηλαδήμέσααπό την ένταξή του στους προβληματισμούς της εποχής5 Ειδικότερα έλαβαυπόψημουμιαγενικήαλλάμεθοδολογικάχρήσιμηπαρατήρησητουΜέγιερΈι-μπραμς (MHAbrams 1912-2015) ότι οι κριτικές θεωρίες από την αρχαιότηταμέχρι σήμερα είναι προσανατολισμένες κυρίως σε έναναπό τους τέσσεριςπα-ράγοντεςτηςλογοτεχνίαςτέχνηςήτοια)στονδημιουργόβ)στοίδιοτοέργογ)στοναποδέκτηκαιδ)στησχέσητουέργουμετονεξωτερικόκόσμοΣτηνιστορίατωνκριτικώνθεωριώνοΈιμπραμςδιαπιστώνειότιτοενδιαφέροντηςκριτικήςμετατοπίζεταιαπότονένανπαράγονταστονάλλο6

ΟΜεσοπόλεμος έχει χαρακτηρισθεί ως εποχή laquoευφορίας της κριτικήςraquo καιωςεποχήlaquoκριτικήςτηςκριτικήςraquoΣημειώνωενδεικτικάδύοπολύσημαντικάγεγο-νόταπρώτοντηνεισαγωγήστα1927τηςδιδασκαλίαςτηςλογοτεχνίαςστονε-οϊδρυθένΠανεπιστήμιοΘεσσαλονίκης7καιδεύτεροντηνπιοέντονηπαρουσία

παραγωγήςraquoπερΠοίησητχ11(άνοιξη-καλοκαίρι1998)σ219-232ndashΒαγγέληςΧατζηβασι-λείουlaquoΗκριτικήτηςλογοτεχνίαςστονΤύποσημείακαικώδικεςraquoπερΠοίηση τχ16(φθινό-πωρο-χειμώνας2000)σ172-175Σημειώνωεπίσηςότιστις4-5Μαΐου1998τοΕθνικόΚέντροΒιβλίουκαιταΜΜΕτουΠάντειουΠανεπιστημίουοργάνωσανσυμπόσιομεθέμαlaquoΒιβλίοκαιΜΜΕraquoστοπλαίσιο τουοποίου έγινανανακοινώσεις τωνΔημΚούρτοβικΜάνουΛουκάκηAnntiMajanderΠαντΜπουκάλακαιΜικέλαςΧαρτουλάρηοιοποίεςεκδόθηκαναυτοτελώςσεολιγοσέλιδοτεύχοςτουΕΚΕΒΙμετίτλοΗκριτικήβιβλίουκαιηπαρουσίαση 4 Όπως όμως υποδηλώνει το laquoίσωςraquo του τίτλου το έδαφος δεν είναι σταθερό και βέβαιοηολισθηρότητάτουοφείλεταικαιστοότισεμιανεισήγησηγιατηνκριτικήδενμπορείνατεθούνσφαιρικάόλατασχετικάζητήματααφούπρόκειταιγιαμιαέννοιασύνθετηκαιπολύπτυχηγιαένανόρογενικόόρογένουςυπότονοποίονστεγάζονταιποικίλαείδηκαιμορφές5 Τα σχετικά κείμενα του Παναγιωτόπουλου αποτελούν τμήμα ενός πλούσιου προβληματι-σμούπουαναζωπυρώνεταιτο1940γύρωαπότηνέννοιατηςκριτικήςστονοποίοσυμμετέχουναρκετοίακόμηγνωστοίδόκιμοιλογοτέχνεςκαικριτικοίΑναφέρωενδεικτικάμόνονταεξήςΚΒάρναληςlaquoΣυγγραφείςκαικριτικοίraquoεφημΠρωία241940ndashlaquoΤοαλληλοφάγωμαraquoΠρωία341940ndashlaquoΑλληλοφάγωμαraquoεφΠρωία30101942ndashΚΘΔημαράςlaquoΤοδικαίωματηςκριτι-κήςraquoεφημΕλεύθερονΒήμα1321942[=ΣύμμικταΔ΄Λόγιαπερίμεθόδουτόμοςπρώτος1931-1963ΜουσείοΜπενάκηκαιΜΙΕΤΑθήνα2013σ114-116]ndashΜΚαραγάτσηςlaquoΠερίκριτικήςraquoΠρωία3111943ndashΛέωνΚουκούλαςlaquoΗκριτικήκαιτοκοινόνraquoΠρωία19121942και911943ndashΜιχ Ροδάς laquoΠεζογράφοι και ποιηταίraquoΕλεύθερον Βήμα 25121942 ndash Άγγελος ΤερζάκηςlaquoΗκριτικήτηςκριτικήςraquoΠρωία431943ndashΠαύλοςΦλώροςlaquoΚριτικοίκαιλογοτέχνεςraquoΠρωία9και10319436 ΜΗAbramsΟκαθρέφτης και το φωςΡομαντική θεωρία και κριτική παράδοση μετάφρΆρηςΜπερλήςΕκδόσειςΚριτικήΑθήνα2001σ22-247 ΗεισαγωγήτηςδιδασκαλίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςστοΠανεπιστήμιοσήμαινεκαιτηνεμφάνισηενόςνέουείδουςκριτικήςκαιενόςνέουτύπουκριτικούτηςφιλολογικήςκριτικήςκαι

χΛΚΑΡΑΟΓΛΟΥ

81

τηςδοκιμιακήςκριτικής8Δίπλαήκαλύτερααπέναντιστονεπιστήμονακαιστονδοκιμιογράφοβρίσκεταιοκριτικόςπουσετακτικήστήληεφημερίδαςπαρακο-λουθείσυστηματικά9καικρίνειτηνπνευματικήκαικαλλιτεχνικήεπικαιρότητα10Αυτότοείδοςτηςκριτικήςείναιτοπιοδιαδεδομένοκαιτουπηρετούνείτεκαθα-ρόαιμοικριτικοί(ΦώτοςΠολίτηςΑιμΧουρμούζιοςκά)είτεκριτικοί-λογοτέχνεςndashμεταξύτωνοποίωνκαιοΠαναγιωτόπουλος

Απότηδεκαετίατου1920ηlaquoκριτικήτηςκριτικήςraquoαναδεικνύεταισεμείζονζήτημα έως και τα τέλη της δεκαετίας του 1940 πιο έντονααπό όσο στοπα-ρελθόντίθενταιεκνέουερωτήματαγύρωαπότηνέννοιακαιτηναποστολήτηςκριτικής11Μάλισταοπροβληματισμόςσυχνάπαίρνειτονχαρακτήρατηςαντί-θεσηςμεταξύτριώνειδώντηςφιλολογικήςκριτικήςτηςδοκιμιακήςκριτικήςκαιτηςεπικαιρικήςδημοσιογραφικήςκριτικήςΤαδύοπρώταείδηndashνέατότεκαιταδύοndashδιεκδικούντηνπρώτηθέσηστηνιεραρχίατηςκριτικήςενώτοτρίτοεπικρί-νεταισφοδράγιαέλλειψηαμεροληψίαςυποκειμενικότητααναξιοπιστίακάπσεβαθμόπουνααμφισβητείταιακόμηκαιηαναγκαιότητατηςύπαρξήςτουΟιεναντίοντηςαιτιάσειςείναιπολλέςβαθιάριζωμένεςστοπαρελθόναλλάπάνταεπίκαιρεςότιηκριτικήείναιπεριττήήότιηανάπτυξήτηςαποτελείεκδήλωσηπαρακμήςκαιυποχώρησηςτηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςήότικριτικόςγίνεταιοαποτυχημένοςκαλλιτέχνης

τουlaquoεπαγγελματίαraquoκριτικούΗεπιστήμηκαιηυψηλήθέση(τουπανεπιστημιακού)εξασφαλί-ζουντοκύροςκαιτηςκριτικήςκαιτουκριτικούκαθώςηαντικειμενικότητάτουςδενμπορείνατεθείυπόαμφισβήτησηΒλόσαλέγειοΙωάννηςΣυκουτρήςστα1931στοΜελέταικαιάρθραΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήνα21982σ172-1888ΟυσιαστικάτοδοκίμιοαρχίζεινακαλλιεργείταιτονΜεσοπόλεμο(ΓΘεοτοκάςΔΝικολα-ρεΐζηςΓΣεφέρηςκάΒλσχετικάΧΛΚαράογλουlaquoΟΔημήτρηςΝικολαρεΐζηςκαιηκριτικήτηςκριτικήςraquoστοΔΝικολαρεΐζηςΔοκίμιακριτικήςκαιΟύγοςΦώσκολοςκαιΑνδρέαςΚάλβοςεπιμέλειασημειώσειςκαιεπιλεγόμεναΧΛΚαράογλουΆγραΑθήνα2011σ522-5249 ΘαπρόσθεταlaquoκαιεπαγγελματικάraquoθεωρώνταςότισεαρκετέςπεριπτώσειςηεργασίατουςείναιαμειβόμενηδηλαδήοιβιβλιοκριτικοίείναιπιαlaquoεπαγγελματίεςraquoκριτικοίΟεπαγγελματι-σμόςπροσδίδεικύροςκαιστηνίδιατηνκριτικήχαρακτηριστικάείναιόσαλέγειοΤέλλοςΆγραςτο1932πωςηκριτικήγιαναlaquoπεράσειαπόταταπεινάσύνορατηςβιβλιοκρισίαςσεκάτιαξιο-πρεπέστεροraquoπρέπειναβρειτηlaquoφυσικήθέσηraquoτηςωςlaquoεπάγγελμαraquoμάλισταοΆγραςπροτείνειοκριτικόςναπληρώνεταιlaquoαπόπούαλλούαπότουςίδιουςτουςσυγγραφείςαπό200δρχπχγιακάθεβιβλίοraquoώστεlaquoναμπορέσεινrsquoαφήσεικάθεάλληεργασίαβιοποριστικήκαινrsquoαφοσιωθείσrsquo αυτήνraquo (Κριτικά φιλολογική επιμέλεια Κώστας Στεργιόπουλος Ερμής Αθήνα 1995τΔσ378)ΤηνπρότασητουΆγραυιοθετούνοΚώσταςΟυράνης(laquoΚρίτραraquoΝέαΕστία τχ181[1Ιουλίου1934]σ613)καιοΠέτροςΧάρης(laquoΚριτικοίκαικρίτραraquoόπτχ182(15Ιουλίου1934)σ660)οοποίοςτηνεπαναφέρειτο1944(laquoΑιεπιφυλλίδεςτηςΠρωίαςΣυγγραφείςκαικρίτραraquoΠρωία2511944)10ΓιατηβιβλιοκρισίαήκαιτοβιβλιοκριτικόσημείωμαπουφιλοξενείταιστονΤύπο(κυρίωςστονημερήσιο)χρησιμοποιείταιοόροςκριτικήείτεχωρίςεπιθετικόπροσδιορισμόείτεμεέναναπό τους προσδιορισμούς επικαιρική καθημερινή δημοσιογραφική κριτική όμως συχνάηαναφοράσεαυτότοείδοςκριτικήςείναιυποτιμητική11ΒλΧΛΚαράογλουlaquoΗκριτικήτηςκριτικήςΠροβληματισμοίκαιαντιπαραθέσειςστηδεκα-ετίατου1920raquoστοΓιαμιαιστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςτουεικοστούαιώναΠροτάσειςανασυγκρότησηςθέματακαιρεύματαΠρακτικάσυνεδρίουστημνήμητουΑλέξανδρουΑργυ-ρίουΡέθυμνο20-22Μαΐου2011επιμΑγγέλαΚαστρινάκηΑλέξηςΠολίτηςΔημήτρηςΤζιόβαςΠΕΚκαιΜουσείοΜπενάκηΗράκλειο2012σ83-98

ΤΙ ΙΣΩΣ ΕΙΝΑΙ ΚΡΙΤΙΚΉ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟ

82

ΗαμφισβήτησητηςαξίαςκαιτουρόλουτηςεπικαιρικήςκριτικήςισοδυναμείβέβαιαμεαπαξίωσητηςυπόστασηςκαιτουκριτικούΕίναιεπομένωςφυσικόκάποιοινααναλάβουντηνυπεράσπισητηςεργασίαςκαιτουέργουτουςΟισυ-νήγοροιχωρίςναπαραβλέπουνπάνταταπαθολογικάσυμπτώματαστονχώροτηςσύγχρονήςτουςκριτικήςχωρίςνααρνούνταιότιυπάρχουνανίκανοιήπρο-κατειλημμένοικριτικοίυπογραμμίζουνότιυπόπροϋποθέσειςκαιηεπικαιρικήκριτικήέχειθέσηστηνπνευματικήζωήτουτόπουκαιτονίζουντονουσιαστικότηςρόλο

ΟΠαναγιωτόπουλοςπουασκείσυστηματικάτοείδοςεπίσειράετώντο1940δημοσιεύει το άρθρο laquoΔοκιμιογραφία και κριτικήraquo ndash μια θερμή συνηγορία τηςεπικαιρικήςκριτικήςσυγκρίνοντάςτηνμετοκριτικόδοκίμιοτηθεωρείόχιυπο-δεέστερήτουαλλάαπλώςείδοςδιαφορετικό12μεαποστολήωστόσοδύσκοληκαιεξαιρετικάσημαντική

ΚριτικόςδενείναιμονάχαοδοκιμιογράφοςΕίναικιεκείνοςπουπαρακολου-θείαπότηντακτικήτουστήλητηντρεχούμενηπνευματικήζωήκαιτηνελέγχεικαιτηνερμηνεύεικαιτηνταξινομείκαιτηνκαθοδηγείκαιπροσφέρειμετοντρόποτούτοπραγματικήυπηρεσίαστουςολόγυράτουφωτισμένουςσυνοδοι-πόρουςκαιπαρακολουθητέςάμαφυσικάστέκει στούψος τηςαποστολήςτουκαιδιαθέτει τααρμόδια εφόδιακαιδενπαρασέρνεταιαπόαταίριαστηφιλοδοξία απόκακήπίστη ήαπόπροκατάληψηΗκαθημερινή κριτική τοσημείωσαήδηνομίζωπωςείναιlaquoεφαρμοσμένηαισθητικήraquo[hellip][Ηκαθημερι-νήκριτική]αυτόςοαπαραίτητοςοδηγόςπουφέρνεισεεπαφήτοντεχνίτημετοπλήθοςκαιπουκατέχειτηνικανότηταναανεβάσειτοπολιτιστικόεπίπεδοενόςλαούνακεντρίσειτιςκοιμισμένεςδυνάμειςνατοποθετήσειπροβλήματακιερωτηματικάναξεδιαλύνειαπορίεςναγεννήσειθαυμασμούςναπρολάβειπαραστρατήματα[hellip]13

ΟΠαναγιωτόπουλοςέχονταςμιατόσουψηλήιδέαγιατηνεπικαιρικήκριτικήκαι τηναποστολή της δενθαμπορούσεπαράνακαθορίσειανάλογεςπροδια-

12ΔιαφορετικήείναιηγνώμητουΠέτρουΧάρηοοποίοςχωρίςναυποτιμάτηνεπικαιρικήκριτικήτοποθετείτοδοκίμιομίαβαθμίδαπάνωαπότηνκριτικήηοποίααποτελείlaquoπροπόνησηγιατοδοκίμιοraquoβλΠέτροςΧάρηςlaquoΑιεπιφυλλίδεςτηςΠρωίαςΚριτικοίκαιδοκιμιογράφοιraquoΠρωία92194313 laquoΔοκιμιογραφίακαικριτικήraquoπερΠειραϊκάΓράμματατχ4(Οκτώβριος-Δεκέμβριος1940)σ12(Οιυπογραμμίσειςδικέςμου)ΟΠαναγιωτόπουλοςδενείναιβέβαιαούτεοπρώτοςούτεομόνοςσυνήγοροςτηςεπικαιρικήςκριτικήςόμωςόσογνωρίζωστοσυγκεκριμένοάρθροπα-ρουσιάζεταιωςοπιο ένθερμοςυποστηρικτής τηςωςοκριτικόςπουδιευρύνειπερισσότεροαπόκάθεάλλοντοπεριεχόμενοτονρόλοκαιτηναποστολήτηςηκριτικήελέγχειερμηνεύειταξινομείκαθοδηγείτηνπνευματικήζωήέχειτηνικανότηταναανεβάσειτοπολιτιστικόεπίπε-δοτουλαούδιαμεσολαβείανάμεσαστονlaquoτεχνίτηraquoκαιστοlaquoπλήθοςraquoκτλΘαείχεενδιαφέρονησύγκρισητηςάποψήςτουπχμεταόσατηνίδιαεποχήλέγειοομότεχνόςτουΤέλλοςΆγραςπουάσκησετοείδοςεπί25έτηβλτασχετικάάρθρατουσταΚριτικά φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1995τΔσ275-284


83

γραφέςγιατηνάσκησήτηςοκριτικόςγιαναανταποκριθείστιςαπαιτήσειςτηςυψηλήςαποστολήςτουπρέπειναείναιάτομοπροικισμένοναδιαθέτειαυξημέναπνευματικάκαιψυχικάπροσόνταηlaquoαληθινήκριτικήraquoλέγει

προϋποθέτειπολυμάθεια χωρίς μωροσοφία και κούφια επίδειξη επιστημο-σύνης καλαισθησία χωρίς εκκεντρικότητα αυστηρότητα χωρίς ανάλλαγηαρνητικήδιάθεσηαντίκρυσεόλακαιτακείμενακαιτrsquoαντικείμενακαιταπρόσωπαπλούτοψυχής ικανότητανααισθάνεταικαινανοείκαιτομέγαδώροτηςάψογηςέκφρασης14

ΌμωςηελληνικήπραγματικότητααπογοητεύειτονΠαναγιωτόπουλοαφούδιαπιστώνει ότι laquoτο μεγαλύτερο μέρος της νεοελληνικής κριτικής συγκομιδήςαποτελείταιαπόφυλλάδιασυχνάκακόπιστακαισυχνότεραμονότροπακαιστε-νοκέφαλασημειώματακαιάρθραεπικαιρικάraquoότιτελικάηκριτικήτουΜεσο-πολέμουlaquoυποφέρειαπόδυοχρόνιανοσήματατηνπροχειρολογίακαιτηφιλικήπαρέμβασηraquoΓιαποιονλόγοΔιότισυχνάασκείταιόχιαπόκριτικούςαλλάαπόπρόσωπαανεπαρκήήαναρμόδιααπότημιαlaquoομεμέτριαμόρφωσηκαιμετα-πεινήκαλαισθησίαδημοσιογράφοςraquoπουlaquoβαφτίζεταικριτικόςraquoαπό τηνάλληlaquoοαληθινόςλόγιοςπουξεπέφτειστηνεφημερίδαγιατίδενυπάρχειάλλοςτρό-ποςναασκήσειτηνευεργετικήτουσυχνάεπίδρασησταευρύτεραστρώματατουκοινούυποχρεωμένοςναδιαβάζειεκατότόμουςμωρολογίαςκαιακαλαισθησίαςκιέναντόμοτηςπροκοπήςαρχίζειχωρίςνατοαισθάνεταιναγίνεταισυγκατα-βατικός[hellip]Γίνεταιμεάλλαλόγιαδημοσιογράφοςraquo15καταλήγονταςοΠανα-γιωτόπουλοςσυμπεραίνει

πλάιστονεοέλληνακριτικόπορεύονταιαταίριαστοισυνοδοιπόροιοπαρα-στρατημένοςεπιστήμοναςπουπαραμερίζειτοκύριοέργοτουγιαναμαζέ-ψει πρόχειρες επιδοκιμασίες ο στενοκέφαλος και στενόκαρδος δάσκαλοςπουεμπορεύεταιτηλιγοστήτουπαγωμένησοφίακαιndashύδραπολυπλόκαμηndashοανεύθυνοςδημοσιογράφοςπουσκεπάζει όλους τουςάλλουςμε τοηχερόκύμβαλότουΗκριτικήείναιπράξηζωήςκαισυνείδησηευθύνηςδενείναι

14 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗνεοελληνικήκριτικήraquoΠειραϊκάΓράμματατχ5(Νοέμβριος1942)σ215(Οιυπογραμμίσειςδικέςμου)Πρβκαιόσαλέγειστοντόμο42τηςΒασικήςΒιβλιοθήκης Νεοελληνικήκριτική επιμΙΜΠαναγιωτόπουλουΔιονΖακυθηνούΕΠΠαπανούτσουΖαχα-ρόπουλοςΑθήνα1956τ42σιδ΄(στοεξήςΒασικήΒιβλιοθήκη)laquoΗκριτικήτουέργουτέχνηςδενπροϋποθέτειμόνοτηγενικήκαιτηνειδικήγνώσητουθέματοςπροϋποθέτεικιέναεπίσηςειδικόαισθητήριοστηριγμένοστηναρμόδιααισθητικήαγωγήπροϋποθέτεικαιμιαγενικότερηστάσητουκριτικούαντίκρυσταγενικάκαιστακατάμέροςπροβλήματαΜόνοέτσικατορθώ-νειηκριτικήκαιναδιαφωτίσειένακείμενοήμιασειράκειμένωνήέναέργοτωνεικαστικώνήτωνάλλωντεχνώνκαιναερμηνεύσειμιαεποχήκαινακαθορίσειέναπνευματικόρεύμακαιναδικαιώσειήναμηδικαιώσειμιααισθητικήτάσηκαιναπαιδαγωγήσεικαιναπαίξειτέλοςτονευρύτεροιστορικόρόλοπουηίδιαέχειτάξειστονεαυτότηςΗκριτικήστέκεταιανάμεσαστηνΕπιστήμηκαιστηνΤέχνηraquo15 laquoΗνεοελληνικήκριτικήraquoΠειραϊκάΓράμματατχ5(Νοέμβριος1942)σ214-215


84

καταφύγιο των αποτυχημένων στις γόνιμες προσπάθειες της δημιουργικήςφαντασίαςκαιτηςεπιστημονικήςέρευνας16

ΠροηγουμένωςστοίδιοάρθροείχεσυμπεράνειότιτηγενιάτουΜεσοπολέ-μουτηχαρακτηρίζειεντονότερηκριτικήδιάθεσηόχιόμωςκαιωριμότερηκρίση17ότισπανίζουνοιμεγάλεςκριτικέςσυνθέσεις18καιότιlaquoηκριτικήμαςπαράδοσηδενέχειναπαρουσιάσειφυσιογνωμίεςσαντουBrandes[hellip]αφοσιωμένεςπέραγιαπέραστηδιακονίατηςέρευναςτωνπολιτιστικώνρευμάτωντωνλογοτεχνι-κώντρόπωντωνουσιαστικώνκειμένωνraquo

ΤοlaquoαμείλικτοraquoόπωςτοχαρακτήρισεοΗλίαςΒενέζηςάρθροτουΠαναγιω-τόπουλουπροκαλείφυσικάποικίλεςαντιδράσειςαπόδιαφορετικέςπλευρέςΤιςαπόψειςτουσχολιάζουνμεάρθρατουςολογοτέχνηςΗλίαςΒενέζηςοφιλόλογοςΕμμανουήλΚριαράςκαιοιομότεχνοίτουβιβλιοκριτικοί-λογοτέχνεςΚλέωνΠα-ράσχοςκαιΠέτροςΧάρηςανταπαντάοΠαναγιωτόπουλοςμετρειςlaquoαποκρίσειςraquo

ΟΠέτροςΧάρηςκαιοΚλέωνΠαράσχοςδενδιαφωνούνμετονΠαναγιωτό-πουλοωςπροςτηναξίακαιτηναποστολήτηςκριτικήςόμωςωςβιβλιοκριτικοίκαιοι ίδιοι θα ένιωσανναθίγεταιη επαγγελματικήαξιοπρέπειακαι τοκύροςτουςαυτήνυπερασπίζονταιυπερασπιζόμενοιτηνεπικαιρικήκριτικήτηςεποχήςτουςΟΠέτροςΧάρηςυπογραμμίζειότι

ηκριτικήσημειωματογραφία[hellip]δενείναιπαράμιαθυσίαΣυνήθωςγίνεταιαπόανθρώπουςπουέχουντηφιλοδοξίακαικάποτετηνικανότητανακάνουνκάτιπερισσότεροκάτιευρύτεροκάτιδιαρκέστεροΚαιόμωςκάθονταικαικρίνουντανέαβιβλίατανέαθεατρικάέργατηνέαλογοτεχνικήπαραγωγήΔηλαδήεξυπηρετούντοκοινόκαιμετίμόχθο19

Βέβαιαως προς αυτό οΠαναγιωτόπουλος δεν θα μπορούσε να έχει άλληγνώμηέτσιστηνlaquoΑπόκρισηraquoπεριγράφειμεπολύπιομελανάχρώματατηθητείατουστηνεπικαιρικήκριτική

16Όπ σ 215-216Και στοπροηγούμενοάρθρο (του1940) είχεαναφερθεί στην επικαιρικήκριτικήωςlaquoπεριοχήτηςασύδοτηςφλυαρίαςτωνκακόπιστωνκαιτωναποτυχημένωνraquoΌμωςήδηαπότο1934είχεεπισημάνειτοέλλειμμαπραγματικήςκριτικήςκαιείχευπογραμμίσειταπαθολογικάσυμπτώματάτηςlaquoΣτοντόπομας[ηκριτική]είναιμονάχαldquoωραιολογίαrdquoldquoασημα-ντολογίαrdquoldquoδοκησισοφίαrdquoκαιldquoναρκισσισμόςrdquoτουκριτικούraquoβλτηναπάντησήτουσεσχετικήέρευνατουπερΞεκίνηματχ18(Ιούνιος1934)σ206Ακόμηαυστηρότερηείναιηαποτίμησητηςσύγχρονήςτουκριτικήςστησύντομηιστορικήεξέτασηπουκάνειτο1956laquoαπότηθάλασσατηςκριτικήςαυτήςσημειωματογραφίαςπουίσαμεσήμεραακαταπόνητησυνεχίζεταικατορθώ-νειναεπιζήσειπερισσότεροαπόκάθεάλλονοΦώτοςΠολίτηςraquoαπότουςσυνοδοιπόρουςτουαποφεύγεινααναφέρειονόματαζώντωνκαιμνημονεύειμόνοντονΤέλλοΆγραπουείχεπεθάνει(βλΒασικήΒιβλιοθήκησκγ΄-κδ΄)17Όπσ212και213αντίστοιχα18ΑςσημειωθείότιοΠαναγιωτόπουλοςτονκαημότουγιαμεγάλεςσυνθετικέςκριτικέςεργα-σίεςτονέκανεπράξηπολύγρήγοραμετιςεργασίεςτουγιατονΠαλαμά(1944)καιτονΚαβάφη(1946)19 ΠέτροςΧάρηςlaquoΜιαθυσίαraquoΝέαΕστίατχ374(1Ιανουαρίου1943)σ46-47


85

Δέκαχρόνιαπερίπουκράτησατηνκριτικήτουβιβλίουκαιπαρακολούθησατηνπαραγωγήμαςσελίδαπροςσελίδαξενύχτησαδιαβάζονταςλόφουςχαρ-τιούπροσπάθησαναβρίσκομαισύμφωνοςκάθεστιγμήμετησυνείδησήμουέγραψακιεγώαπειράριθμαlaquoσημειώματαraquoκιόσεςφορέςτύχαινεναεπικρίνωκάτιδοκίμασαέξωαπόελάχιστεςφορέςπουτιςθυμούμαιπάνταμεσυγκίνη-σηόλεςτιςδυνατέςαπογοητεύσειςτιςέχτρεςταύπουλαχτυπήματαταυβρι-στικάγράμματαταυβριστικάτηλεφωνήματαΒουτήχθηκασεμιαναπροσδό-κητηλάσπηίσαμετολαιμόΕίδαπωςδεναρκείνακάνειςκαλοπροαίρετακαικαλόπιστατοχρέοςσουπρέπεινατονώνειςτιςανεδαφικέςφιλοδοξίεςναεγκωμιάζειςκάθελογήςμωρολόγημαναμηδυσαρεστείςμrsquoέναλόγοκανέναγιατίυπάρχειολόγυράμαςέναπλήθοςανθρώπωνπουδενέχουνκαμιάσχέσημετογνήσιονόηματουλόγουκαιπουτυπώνουνταβιβλίατουςμόνοκαιμόνογιανrsquoαποκτήσουνλίγηπρόσκαιρηλάμψη20

Συγχρόνως όμως επιμένοντας στην άποψή του ότι η κριτική ασκείται απόlaquoακατάρτιστουςκαιπροχειρολόγουςraquoυπογραμμίζειότιοlaquoχρήσιμοςθεσμόςraquoτηςβιβλιοκρισίαςlaquoπρέπειναβρίσκεταιεμπιστευμένοςπάντασεαρμόδιαπρόσωπακαιναεφαρμόζεταιμονάχασταβιβλίαεκείναπουαξίζουντηνκριτικήθεώρησηείτεγιαναερμηνευθούνταπροτερήματάτουςείτεκαιγιαχτυπηθούνακόμαοιασθενικέςτουςπλευρέςraquo21

ΟΚλέωνΠαράσχοςαπαντώνταςστονΠαναγιωτόπουλομεμιασύντομηlaquoδι-ευκρίνισηraquoεκφράζειτηδιαφωνίατουσεένακαίριογιrsquoαυτόνσημείοστοεπίπεδοτηςσύγχρονήςτουεπικαιρικήςκριτικήςσεαντίθεσημε τονσυνομιλητήτουοΠαράσχοςτηναποτιμάθετικά(αναφέρειωςπαράδειγματονndashαδίκωςξεχασμένοσήμεραndashΑλεξανδρινόκριτικότωνΓραμμάτωνΔΖαχαριάδη)καιυπογραμμίζειότιlaquoυπάρχειελληνικήκριτικήόχιβέβαιασανεκείνηπουφανερώθηκεσταευρω-παϊκάέθνημεμακρόκαιαδιάσπαστολογοτεχνικόβίο(αυτήςτηςολκήςκριτική δενήτανδυνατόνναυπάρχεισrsquoεμάς22)[hellip]τέτοιαωστόσοπουκαισανγνωστι-κήκαισαναισθητικήκαισανκαθοδηγητικήλειτουργίασαναυτόνομηπνευμα-τικήδύναμηναδικαιώνειτηνύπαρξήτηςraquo23

20laquoΑπόκρισηraquoΝέαΕστίατχ376(1Φεβρουαρίου1943)σ179ΣημειωτέονότιοΠαναγιωτό-πουλοςδημοσιεύειβιβλιοκρισίεςαπότο1921άραμιλώνταςεδώγιαlaquoδέκαχρόνιαraquoθαεννοείταδέκαχρόνια(1933-1943)τηςτακτικής(καιπροφανώςαμειβόμενης)συνεργασίαςτουμετηνεφημερίδαΠρωία21laquoΑπόκρισηraquoόπσ180(ηυπογράμμισηδικήμου)Έναμήναπρινείχεεπικρίνειτηνυπερπα-ραγωγήκακότεχνωνκαιμέτριωνλογοτεχνικώνέργων(ποιητικώνκαιπεζών)βλlaquoΛογοτεχνικόςπαρασιτισμόςraquoΠειραϊκάΓράμματατχ6(Δεκέμβριος1942)σ277-28422ΑυτόυποστηρίζειοΚλέωνΠαράσχοςκαιστηναπάντησήτουστοάρθροτουΗλίαΒενέζητοοποίοθαμαςαπασχολήσειπιοκάτωεπισημαίνειόμωςότιτοτοπίοδενείναιπαντελώςέρημοότιlaquoκάποιεςσυνθετικέςεργασίες[hellip]επιχειρήθηκαντατελευταίαχρόνιαraquoκαιαναφέρειταονό-ματατωνΓιάννηΑποστολάκηΚωνστΤσάτσουΆλκηΘρύλουΦάνηΜιχαλόπουλουβλΚλέωνΠαράσχοςlaquoldquoΛύπηrdquoαδικαιολόγητηraquoΝέαΕστίατχ375(15Ιαν1943)σ113-11423 ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΜιαδιευκρίνισηraquoπερΝέαΕστίατχ377(15Φεβρ1943)σ244Οιυπο-γραμμίσειςτουσυγγραφέα


86

ΟδιάλογοςΙΜΠαναγιωτόπουλουΠέτρουΧάρηκαιΚλέωνοςΠαράσχουεί-ναιδιάλογοςμεταξύομοτέχνωνδηλαδήμεταξύβιβλιοκριτικών-λογοτεχνώνπουπαράτιςδιαφωνίεςτουςέχουνσεβασικάσημείακοινήαντίληψηγιατηλογο-τεχνίακαιτηνκριτικήΣετελευταίαανάλυσημεδιαφορετικότρόποοκαθέναςυπερασπίζεταιτηβιβλιοκριτικήδικαιώνονταςέτσικαιτοδικότουςέργο

ΑντίθεταηπαρέμβασητουΕμμανουήλΚριαράγίνεταιαπόδιαφορετικήοπτι-κήγωνίααυτήτουεπιστήμοναγιατονοποίοηλογοτεχνίαδενείναιlaquoαξίαraquo(αι-σθητικήήηθική)αλλάlaquoγεγονόςraquoΟΚριαράςωςεπιστήμοναςπουενδιαφέρεταιγιατηνlaquoαλήθειαraquoτηςλογοτεχνίαςθεωρείότιόσαυποστηρίζειοΠαναγιωτόπου-λοςγιατηνκριτικήανήκουνστηναρμοδιότηταόχιτηςκριτικήςκαιτουκριτικούαλλάτηςεπιστήμηςκαιτουεπιστήμονατουlaquoγραμματολόγουraquoογραμματολό-γοςλέγειείναιαυτός

πουθασυνθέσειθατοποθετήσεικαιθαερμηνεύσειταλογοτεχνικάφαινό-μενακαιταλογοτεχνικάέργαΕκείνοςμετηνεπιστημονικήμέθοδοκαιτηναντικειμενικήθεώρησητωνπραγμάτωνθαγνωρίσεικαιθαφωτίσειτηνπρο-σωπικότητατουδημιουργούκάνοντάςτηνπροσιτήστοπραγματικότηςπε-ριεχόμενογιατουςσύγχρονούςτουεκείνοςθατοποθετήσειτοέργοκαιτοσυγγραφέατουστοχρόνοκαιστοδιάστημα24

ΚατάτονΚριαράηκριτικήlaquoδενπαύειναείναι[hellip]μιατέχνηκιόχιεπιστήμηraquoμεέκδηλοτουποκειμενικόστοιχείο

ΗτέταρτηαπάντησηστοάρθροτουΠαναγιωτόπουλουέρχεταιαπόένανδό-κιμοσυγγραφέατονΗλίαΒενέζηοοποίοςωστόσοδενανήκειστηνομάδααυ-τώνπουαμφισβητούν το κύρος της κριτικής και που ξεσπαθώνουν κάθε τόσοεναντίοντωνκριτικώνόταντοέργοτουςδενκρίνεταιευνοϊκά25ΟΒενέζηςσυμ-φωνώνταςουσιαστικάμετονΠαναγιωτόπουλοεκφράζειτηλύπητουlaquoγιατίτόσεςλαμπρέςδυνάμειςπεριορίσθηκανσεάρθραεπικαιρότηταςχωρίςνααπλωθούνσεέργακριτικήςσύνθεσηςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμουσεέργαπουαπότομερικόναανάγονταισεγενικεύσειςνααγκαλιάζουνεποχέςναεξηγούνρεύμα-ταναδικαιώνουνεπροσανατολισμούς26raquoΌμωςωςλογοτέχνηςαντιτίθεταιστηνπαρατήρηση τουΠαναγιωτόπουλου ότι το χαμηλό επίπεδο της σύγχρονής τουκριτικήςοφείλεταικαιστοότιηδιαδρομήτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςδενείναι

24 Εμμ Κριαράς laquoΑι επιφυλλίδες της Πρωίας Ο γραμματολόγος και ο κριτικόςraquo Πρωία1611943ΟΚριαράςσωστάβέβαιαεπισημαίνειότιστηνΕλλάδαδενέχειακόμηδημιουργηθείlaquoηγραμματολογικήεπιστήμητηςνέαςμαςλογοτεχνίαςraquoΟΠαναγιωτόπουλοςστηνlaquoαπόκρι-σήraquoτουδεναντέκρουσετηνάποψητουΚριαράαντίθεταθεώρησεότιενίσχυσεταλεγόμενάτουκαιτονευχαρίστησε25ΟΑλέξανδροςΑργυρίουπαρουσιάζει τη διένεξησυγγραφέωνκαι κριτικώνπου ξέσπασετο1943απόαφορμήτοαφήγημαlaquoΜύθοςraquoτουΣτράτηΜυριβήληστοοποίοδιαπληκτίζονταιτοlaquoβόδιraquo(ηλογοτεχνία)καιοlaquoβάθρακαςraquo(ηκριτικήraquo)βλΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςστουςδύστηνουςκαιρούς1941-1944Καστανιώτης2003τΓ σ150-15826ΗλίαςΒενέζηςlaquoΑιεπιφυλλίδεςτηςΠρωίαςΗκριτικήraquoΠρωία18121942


87

τόσοικανοποιητικήστοότιlaquoδιατηρείακόμασεπολλάτηςφανερώματακάποιοχαρακτήρα προδρομικό μοιάζει με απέραντο πεδίο αναζητήσεων αποπειρώνδοκιμώνκαιπειραματισμώνraquo27ΑντίθεταοΒενέζηςθεωρείπωςαυτόςακριβώςοχαρακτήραςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμου

[αυτή]ηποικιλίααυτώντωνρευμάτωνκαιτωντάσεωνηαγωνίαπουκρύ-βεταιπίσωτους[hellip]είναινομίζωοζωηρότεροςερεθισμόςγιατοστοχαστήπουθέλεινατοποθετήσειταφαινόμεναμέσασεπλαίσιαναβρειαιτίεςναβρειαντιφάσειςναβρεισυνέπειεςναβρεισχέσειςμεταξύτηςεποχήςκαιτηςλογοτεχνικήςτηςέκφρασηςΠρώτηφοράνομίζωστονκριτικόνουτουτόπουμαςπαρουσιάστηκετόσοανοιχτόπέλαγογιαμεγάλοταξίδι28

Οιαιτιάσειςεναντίοντηςεπικαιρικήςκριτικήςστιςοποίεςαναφέρθηκαπιοπάνωέθεσανεκτωνπραγμάτωντοζήτηματηςσχέσηςτηςκριτικήςμετηντέχνηκαιτηςαναγνώρισήςτηςωςαυτόνομηςμορφήςτηςτέχνηςτουλόγου29Οβιβλιοκριτικόςευρισκόμενοςμεταξύδύοπυρώντουλογοτέχνηκαιτουεπιστήμοναέπρεπενααποδείξει ότι ηκριτική τουδεν είναι είδοςκατώτεροαπό τοναντικείμενό τηςδηλαδήαπότηνίδιατηνΤέχνηότιδεναποτελείέκφρασηαυθαίρετηςγνώμηςήεντύπωσηςτουκριτικούαλλάόπωςηεπιστήμηβασίζεταικαιαυτήσεαντικει-μενικάκριτήριααξιολόγησηςτωνέργωνμεδυολόγιαέπρεπενααποδείξειότιηκριτικήείναικαιΤέχνηκαιΕπιστήμη

ΠράγματιγιατονΜεσοπόλεμοκαιτονΠαναγιωτόπουλοlaquoηκριτικήστέκεταιανάμεσαστηνΕπιστήμηκαιστηνΤέχνηraquo30ΗκριτικήείναιομόλογητηςτέχνηςδιότιλέγειοΠαναγιωτόπουλοςlaquoβλέπωτοκριτικόπνεύμαεννοημένοστοστενό-τεροειδολογικόνόημάτουναπηγάζειαπόπλούσιαδημιουργικήιδιοσυγκρασία καιναδημιουργείπλάιστrsquoαριστοτεχνήματατηςφαντασίαςκαιτουσυναισθήμα-τοςκαιταμεγάλακατορθώματατηςθεώρησηςκαιτηςκατασταλαγμένηςλογικήςεμπειρίαςraquo31

27ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗνεοελληνικήκριτικήraquoΠειραϊκάΓράμματατχ5(Νοέμ1942)σ21328ΒενέζηςlaquoΗκριτικήraquoόπΟΒενέζηςεπανέρχεταιστοθέμαμεμιαlaquoΔευτερολογίαγιατηνκρι-τικήraquoΤοΒήμα2911943όπουσχολιάζειτιςαπόψειςκαιτωνάλλωνσυνομιλητώντουΣεκατο-πινόάρθροτου(laquoΚριτικήraquoΤοΒήμα2191947)οΒενέζηςθεωρείότιlaquoηκριτικήσημειωματογρα-φίαπροσανατολισμένηπερισσότεροστηνπραγματικήλειτουργίαπουασκείθάrsquoπρεπεναείναικυρίωςκατατοπιστικήκαιαναλυτικήκαιόσοτοδυνατόνλιγότεροαξιολογικήκαιαφοριστικήraquo29 ΒλτοδοκίμιοτουΌσκαρΟυάιλντlaquoΟκριτικόςωςδημιουργόςraquo(ldquoCriticasArtistrdquo1890)μεθέματηναντίθεσητέχνηςκαικριτικήςΟκριτικόςωςδημιουργόςμετάφρΣπύροςΤσακνιάςΣτιγμήΑθήνα198430 ΒασικήΒιβλιοθήκητ42σιδlaquoΜαηκριτικήείναιπερισσότεροεπιστήμηκαιλιγότεροτέ-χνηraquoαπαντάτο1934σεέρευνατουπερΞεκίνημαδίνονταςέτσιμεγαλύτερηβαρύτηταστηναντικειμενικότητάτηςβλΞεκίνημα τχ18(Ιούνιος1934)205-20631 laquoΗΝεοελληνικήκριτικήraquoΠειραϊκάΓράμματα όπσ213ΤηναυτονομίατηςκριτικήςαπότηντέχνηαλλάκαιτησυγγένειάτηςμεαυτήυπογραμμίζεικαιαλλούlaquoΑνάγκηβέβαιακαιηκριτικήνrsquoασκείταισαναυτόνομοςκλάδοςτηςτέχνηςΝαέχειύφος Ναξεσκεπάζειτηνπροσω-πικότηταενόςστοχαστήκιενόςδημιουργούndashτουκριτικούraquo(laquoΔοκιμιογραφίακαικριτικήraquoόπ


88

Όχιμόνονηαφετηρίατηςκριτικήςμακαιοίδιοςοκριτικόςλόγοςανήκεισανέκφρασηστηνπεριοχήτουαρμονικάαρμοσμένουλόγου τουέντεχνουλόγου[hellip]Οκριτικόςδενείναιμόνουποχρεωμένοςναλέεισημαντικάπράγ-ματαΠρέπεικαιόμορφαναταλέειΌλοιοικριτικοίπουάφησαντrsquoόνομάτουςστηνιστορίαυπήρξανκαιμεγάλοισυγγραφείς[hellip]Έχτιζαντοκείμενότουςέτσιπουέξωαπότηνάλλητουαξίαναμπορείκαισανκείμενοαυτόνομανασταθεί32

Ωστόσοηανάδειξητουκριτικούωςμιαςξεχωριστήςκαιlaquoπλούσιαςδημιουργι-κήςιδιοσυγκρασίαςraquoδεναρκείσυγχρόνωςπρέπεινααποδειχθείότιηκρίσητουείναιαντικειμενικήότιηκριτικήκαιεπιστήμηΚαιείναιεπιστήμηακριβώςδιότιπροϋποθέτειlaquoπλουσιότατογνωστικόθησαύρισμαraquoκαιπάνωαπόόλατηβαθιάγνώσητηςαισθητικήςτηςεπιστήμηςπουδιερευνάτηφύσητουωραίουηέμφυτηκαλαισθησίακαιηοξύνοιατουκριτικούδεναρκούνανδενβασίζονταιστηναι-σθητικήΕίναιεπιστήμηλέγειοΠαναγιωτόπουλος

γιατίπροϋποθέτειπλουσιότατογνωστικόθησαύρισμαμιαευρύτατηιστορικήκαιφιλοσοφικήκαιολωσδιόλουιδιαίτερααισθητικήκατάρτισηκαιμιαγενι-κότερηεποπτείατηςπροόδουτωνεπιστημώνκαιτωντεχνών33

ΓιατονΠαναγιωτόπουλοηαισθητικήαποτελείαναγκαίαπροϋπόθεσηκάθεμορ-φήςτηςκριτικήςndashακόμηκαιτηςεπικαιρικήςόπωςείδαμεΑπότηγνώσητηςαι-σθητικήςεξαρτάταιηαξίατουέργουτουκριτικούΜιλώνταςλχγιατονΙάκωβοΠολυλάαποδίδειτηνκριτικήτουικανότηταστοότιγύμνασετηνπεριέργειάτουlaquoειςτηνανίχνευσιντωνδυσχερεστέρωνκαιυψηλοτέρωνπροβλημάτωντηςθεω-ρητικήςκαιεφηρμοσμένηςαισθητικήςraquo34

Χάρηστηνεπιστήμητηςαισθητικήςηκρίση(θεωρείταιπως)εξασφαλίζειτηναναγκαίααντικειμενικότητακαιηκριτικήαποκτάκύρος επειδήακριβώς (θε-

σ12-13Ηυπογράμμισηδικήμου)ΠρβόσαλέγειπχοΠαλαμάςοοποίοςσυναιρείτηνπρο-σωπικότητατουκριτικούστονποιητήlaquoέναςμεγάλοςκριτικόςείναισανέναςμεγάλοςποιητήςαυτόςπλάττεικιεκείνοςξαναπλάττειδεύτερηφοράταπλάσματατουποιητήraquo(ΠεζοίδρόμοιΖηκάκης 1929 τΑ σ 50)Ησύγκριση της νεότερηςαντίληψης (τουΠαναγιωτόπουλου) γιατονκριτικόμετηνπαλαιότερη(τουΠαλαμά)δείχνεικαθαράτηδιαφοράτηναλλαγήπουέχεισυντελεσθεί32laquoΗνεοελληνικήκριτικήΕκατόνπενήνταχρόνιαιστορίαςraquoΕλευθερία2511195633Όπ34 ΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευματικώνΥπηρεσιώνΑθή-να21938 σ158(Ηυπογράμμισηδικήμου)ΕπίσηςστονΣολωμόεξαίρειτοότιlaquoκατέχειγερήγνώσηγερήσυνείδησητουαισθητικούθέματοςκαιδύναμηναξεχωρίσειναταξινομήσεικαιναδιατυπώσει [hellip]Δενυπάρχειαισθητικήθεωρίαφιλοσοφικόσύστημαπολιτιστικόρεύμαιστορικήτοποθέτησηπουνατονξαφνιάζεινατονβρίσκειαπροετοίμαστοraquo(ΒασικήΒιβλιοθή-κησιη΄)γιατονΚοραήεπισημαίνειότιlaquoμολονότιηφύσητηςπροσπάθειάςτουδενευνοούσεπαρεκβολέςσεκαθαράαισθητικάθέματαraquolaquoεύρισκε τρόπονατrsquoαγγίξεικαι τούταndashκαιναπεισυχνά τοσωστόraquo (ΒασικήΒιβλιοθήκη σ ιζ΄) ενώοΡοΐδηςυπήρξενlaquoπολύπερισσότερονκαλλιεργημένοςαισθητικώςήοιπλείστοιτωνσυγχρόνωντουraquo(Στοιχείαιστορίαςόπσ150)


89

ωρείταιπως)δενείναικρίσηυποκειμενικήπουαπορρέειαπότοlaquoγούστοraquoτουκριτικούήακόμαχειρότεραπουυπαγορεύεταιαπότιςπροσωπικέςσυμπάθειεςήαντιπάθειέςτου

Συγχρόνως ηκριτικήαποκτάάλλοπεριεχόμενοκαισκοπόΜιακρίσηβα-σισμένηστηναισθητικήδενμπορείπαράναείναικρίσηαξιολογικήΆρασκο-πόςτηςκριτικήςείναιηαισθητικήαποτίμηση τουέργουμεεσωτερικάκριτήριαδηλαδήμεκριτήριαπουαπορρέουναπότηνπερίωραίουθεωρίαδιαφορετικάλέγειοΠαναγιωτόπουλοςμιαlaquoκριτικήτουλόγουανίκανηκαιναυποψιασθείτοαισθητικότουβάροςείναιουσιαστικάανύπαρκτηκριτικήraquo35

ΌμωςηαισθητικήκριτικήεπειδήακριβώςβασίζεταισεεσωτερικάκριτήριααποτελείέμμεσηυπεράσπισητηςαυτονομίαςτηςτέχνηςΑντίθετασεσύγκρισημε τη ρομαντική κριτική θεωρία του 19ουαιώνα που είναι προσανατολισμένηπερισσότεροστονδημιουργόηαισθητικήκριτικήενδιαφέρεταικυρίωςγιατοίδιοτοέργο36Απόαυτήτηνάποψηβρίσκεταιστουςαντίποδεςτόσοτουυποκειμενι-σμούτωννεοκαντιανώνθεωριώνόσοτηςαντικειμενικότηταςτωνθετικιστικώναισθητικώνθεωριώνπουσυναρτούντηντέχνημεεξωτερικούςπαράγοντες

ΠοιαείναιηαφετηρίακαιηβάσητωναισθητικώναντιλήψεωντουΠαναγιω-τόπουλουείναιθέμαανοιχτόΜπορούμεμόνομεσχετικήβεβαιότηταναπούμεότιδεναποδέχεταιούτετοναπόλυτοιδεαλισμότουΧέγκελ37ούτετονθετικισμόκαιτιςκοινωνιολογικέςαισθητικέςθεωρίες38Πάντωςγιαναεξηγήσουμετηση-μασίαπουέδινεοΠαναγιωτόπουλοςστηναισθητικήπέρααπότουςάλλουςπα-ράγοντεςθαπρέπειναλάβουμευπόψηότιητροπήπροςτηναισθητικήαποτελείγενικότερογνώρισματουΜεσοπολέμουδεδομένουότιύστερααπόμιαμακράlaquoπροδρομικήraquoφάσητον19οαιώναπερνάσεμιαδυναμικήπερίοδομετηνεμφά-νισημιαςπλειάδαςΕλλήνωναισθητικώνφιλοσόφωνπουασχολούνταισυστημα-τικάμεθέματαφιλοσοφίαςτηςτέχνης39

35 ΒασικήΒιβλιοθήκησιστ 36Ημετατόπισητουενδιαφέροντοςτηςκριτικήςαπότονδημιουργόστοέργοείναιφανερήηιμπρεσιονιστικήθεωρίατου19ουαιώνασκοπότηςέχειναδιεισδύσειστοπνεύματουδημιουρ-γούοδηγώνταςέτσιπροςτηνκριτικήτωνεν-τυπώσεωνπροςαυτήπουοΑνατόλΦρανςόρισεωςlaquoπεριπέτειεςμιαςψυχήςανάμεσασεαριστουργήματαraquo37ΤούτοσυνάγεταικαιαπόμιαπαρατήρησήτουγιατονΠαλαμάοοποίοςλέγειμολονότιγνωρίζει τα αισθητικά ρεύματα της εποχής του (δάσκαλοί του είναι ο Ταιν ο Σαιν-ΜπεβοΜπρυνετιέροΕνεκέν)καιlaquoπροσπαθείκαιτηνκριτικήτουσυνείδησηναστηρίξειπάνουσεδεδομέναασάλευτακαιαντικειμενικάκατοχυρωμέναraquoέχειρίζεςεγελιανέςμεσυνέπειαότανμιλάγιατηνποίησηκαιτονποιητήνακινείταισεχώρουςυπερφυσικούςκαιμεταφυσικούςΒλΙΜΠαναγιωτόπουλοςΚωστήςΠαλαμάς ΟιEκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31981σ345(11944)38 ΤηναντίθεσήτουστονθετικισμότουΚάρολουΛαλό(CharlesLalo)τηνείχεδιατυπώσειπολύνωρίςστηβιβλιοκρισίατουγιαταΣτοιχείααισθητικής τουΘΜΜουστοξύδηδημοσιευμένηστηΜούσα τον Ιούνιο του1922Αυτήακριβώςηβιβλιοκρισίαδείχνει τηνπρώιμηροπή τουνεαρούΠαναγιωτόπουλουπροςτηlaquoθεωρίαraquo39 ΙΘεοδωρακόπουλοςΘΜΜουστοξύδηςΚΤσάτσοςΠΜιχελήςΔΚαπετανάκηςΕΠΠα-πανούτσοςκά


90

ΣημειώσαμεστηναρχήότιοΠαναγιωτόπουλοςέχειταυτόχροναδύο ιδιότητεςτουλογοτέχνη(ποιητήκαιπεζογράφου)καιτουκριτικούΑνακύπτειεπομένωςτοεξήςουσιώδεςερώτημαΠοίησηκαικριτικήαποτελούνδύοπαράλληλες ιδιό-τητέςτουήμία αλλά διττήδηλαδήμεδύοεκφάνσειςΜεάλλαλόγιαοΠαναγιω-τόπουλοςείναιποιητήςκαικριτικόςήποιητής-κριτικός40

Θυμίζω ότι ο ποιητής-κριτικός είχε εμφανισθεί στην Ευρώπη στα μέσα του19ουαιώνα(στηνΕλλάδαστοτέλοςτουαιώνα)βέβαιαδενεπρόκειτογιααπο-λύτωςνέον τύποαφούοΟράτιοςγιαπαράδειγμαήτανποιητής-κριτικός(Ars poetica)Όμωςαπόταμέσατου19ουαιώναπολλοίαπότουςπιοσημαντικούςποιητέςείναιποιητές-κριτικοί

Έχειεπισημανθείότιηδιαμόρφωσητουτύπουτουποιητή-κριτικούσυνδέεταιμετονπρώιμομοντερνισμότου19ουαιώναμετηνlaquoερμητικότηταraquoτηςνεοτε-ρικήςποίησηςndashμιαςποίησηςγιατηνοποίατοευρύαστικόlaquoκοινόraquoαδιαφορείπλήρωςΟινέεςσυνθήκεςπουδιαμορφώθηκανστηναστικήκοινωνίατου19ουαιώναθέτουν τονποιητήαπό τοκέντρο τηςκοινωνικής ζωής στοπεριθώριότηςΧωρίςτηνπροστασίατηνοποίααπολάμβανεώςτον18οαιώναπαρίαςπλέονπουμάχεταιγιατηνεπιβίωσήτουμέσασεέναάξενοπεριβάλλονδενμπορείνααφήσειτηνυπεράσπισητηςτέχνηςτου(καιτηςζωήςτου)στηναρμοδιότηταενόςτρίτουτουκριτικούΑρμοδιότεροςνατηνυπερασπιστείκαινατηνερμηνεύσει(θεωρείπως)είναιοίδιος41Οιποιητές-κριτικοίστουςπρολόγουςτουςεξηγούντιςσυνθήκεςδημιουργίαςτουςσκοπούςτουςκτλπαρέχονταςέτσιστονανα-γνώστηένανοδηγόανάγνωσηςκαιερμηνείαςτουέργουτους

ΤηνίδιαπερίοδοηΤέχνη(μεΤκεφαλαίο)διεκδικείτηναπόλυτηανεξαρτησίατηςαπόκάθεεξωτερικόκανόνακαιπεριορισμόκαιανυψώνεταισεθρησκείαενώο καλλιτέχνης κλεισμένος στον laquoχρυσελεφάντινο πύργοraquo του αυτοαναγορεύε-ταισειερέακαι σεπροφήτηΜέσασεαυτότοπεριβάλλονπρώτηκαικυριότερηπροϋπόθεση της κριτικής (θεωρείται πως) είναι ηαγάπηκαι οθαυμασμός τουκριτικούγιατονκαλλιτέχνηκαιτοέργοτουΣεκάθεάλληπερίπτωσηηκριτικήαντιμετωπίζεταιωςπεριττήήωςεπιζήμιαγιατηνΤέχνη42Πρόκειταιγιαμιαδια-

40ΟΚΘΔημαράςτο1943παρατηρείότιηκριτικήτουΠαναγιωτόπουλουlaquoπετυχαίνειέναναπότουςσκοπούςτηςτηνερμηνείαraquoαλλάlaquoτονοησιαρχικόπλησίασμαπροςταέργατηςφα-ντασίαςπεριορίζεισημαντικάτηνικανότητάτηςδενμπορείναεφαρμοσθείσεέργαπουυστε-ρούναπότηνάποψητηςλογικήςκατασκευήςΤίκρίμανανιώθεικανείςτόσολίγοστιςκριτικέςτουότιοκΠαναγιωτόπουλοςείναικαιποιητήςraquoΣύμμικταΔ΄Λόγιαπερίμεθόδου ΕπιλογήκειμένωνΦίλιπποςΗλιούΕπιμέλειαΠόπηΠολέμηΜουσείοΜπενάκηκαιΜορφωτικόΊδρυμαΕθνικήςΤραπέζηςΑθήνα2013τΑσ14241 ΒλLawrenceLipkinglaquoΠοιητές-κριτικοίraquoστοAWaltonLitzκά(επιμ)ΜοντερνισμόςκαιΝέακριτικήθεώρησημετάφρασηςΓεωργίαΦαρίνου-ΜαλαματάρηΜιχάληςΧρυσανθόπουλοςΑριστοτέλειοΠανεπιστήμιοΘεσσαλονίκη ΙνστιτούτοΝεοελληνικώνΣπουδώνΘεσσαλονίκη2013σ625-66642 Ηδιάκριση (ηανωτερότητα) τηςποίησης έναντι της κριτικής βασίζεται στησημασίαπουδίνεταιστηνlaquoτεχνικήraquoηοποίαθεωρείταιμημεταδόσιμηαποκλειστικόπρονόμιοτουποιητήΤηδιάκρισηαυτήτηνκαταργείηαντίληψηότικαιηκριτικήείναιλόγοςεπεξεργασμένοςότιηκριτικήlaquoανήκεισανέκφρασηστηνπεριοχήτουαρμονικάαρμοσμένουλόγουτουέντεχνου


91

δεδομένηαντίληψηστατέλητου19ουαιώνακαιστιςαρχέςτου20ούΕίναιόμωςμιααντίληψηπροσανατολισμένηκυρίωςστονδημιουργόπουξεχωρίζει(υπερέ-χει)απότουςάλλουςχάρησταφυσικάχαρίσματάτου(τηνισχυρήκαιδημιουργι-κήφαντασίακτλ)καιστιςεπίκτητεςικανότητέςτου(είναιlaquoτεχνίτηςraquoμάστοραςπχτουστίχου)ΌτιπροέχεισεέναποίημαείναιόχιηαντικειμενικήlaquoαλήθειαraquoαλλάηυποκειμενικήlaquoειλικρίνειαraquoτουσυναισθήματοςτουκαλλιτέχνηΠρόκειταιγιαμιακριτικήαντίληψησυνέχειατηςρομαντικήςκριτικήςθεωρίας

ΟΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατονκριτικόΠαλαμάσυμπεραίνειότιείναιποιητής-κριτικός

τονέντεχνολόγοσαλόγοποιητικόκυριότατατοναντίκρισεοΠαλαμάςΚαιτηνκριτική της τέχνηςσαν ενέργειαποιητήμαζίκαιστοχαστήΠαντούκαιπάντατοποίημα43

ΓιατονΠαλαμάπαρατηρείσωστάοΠαναγιωτόπουλοςηκριτικήπροϋποθέτειτηναγάπηκαιτονθαυμασμόστονπρόσωποκαιστοέργοτουδημιουργού

ΑγαπώΣυγκρίνωΚρίνωΕγκατασταίνωΝάοισταθμοίτηςκριτικήςΝάταπατώματαπουυψώνειΘεμέλιότηςηαγάπη44

Καιαμέσωςμετάσχολιάζει

ΚάτιπερισσότεροαπότηναγάπηοθαυμασμόςΟΠαλαμάςσεόλατουταστασίματααντίκρυστηνκριτικήμαςδείχνειπωςπρινξεκινήσειςγιατηντο-ποθέτησητηνερμηνείατηναξιολόγησητουκαλλιτεχνικούέργουπρέπεινανιώσειςμέσασουτηνέλξητηβαθύτατηπροςεκείνοέλξηπουαποκατασταίνειμονομιάςσαναπόαυθόρμητο ξέσπασμα την επαφήανάμεσαστηνκριτικήσκέψηκαιστοαντικείμενότης45

ΕίναιαξιοσημείωτοτοότιοΠαναγιωτόπουλοςαποδίδεισωστάβέβαιατηνάποψητουΠαλαμάγιατηνκριτικήσεεσωτερικήανάγκητουίδιουτουδημιουρ-γούπροέρχεταιλέγειοΠαναγιωτόπουλοςκυρίωςαπόlaquoτηνανάγκηκαιτοπα-ράπονοτουδημιουργούπουολοένασυντελούσετοέργοτουκαιπουποθούσεναβλέπειτουςάλλουςνατοαγαπούνπρώτανατοκρίνουνυστερότεραraquo46

λόγουraquoόπωςλέγειοΠαναγιωτόπουλοςβλlaquoΗνεοελληνικήκριτικήΕκατόνπενήνταχρόνιαιστορίαςraquoΕλευθερία2511195643 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΚωστήςΠαλαμάςόπσ349ΠρβκαιτηνπαρατήρησητουΆγραlaquoΣυχνάοΠαλαμάςμαςτοτονίζειndashότικιότανκρίνειμένειπάνταποιητήςraquoΚριτικάτ1σ18244Όπσ33845Όπσ339(Ηυπογράμμισηδικήμου)46 laquoΟΠαλαμάςαπότηναγάπηαναβρυσμένηαντίκρισετηνκριτικήενέργειαΚαιδενήταντού-τοηαπαίτησημονάχατουστοχαστήήτανπολύπερισσότεροηανάγκηκαιτοπαράπονοτουδημιουργούπουολοένασυντελούσετοέργοτουκαιπουποθούσεναβλέπειτουςάλλουςνατοαγαπούνπρώτανατοκρίνουνυστερότεραμετηβεβαιότηταπωςμόνομετοντρόποτούτοθα


92


ΌμωςοικαιροίέχουναλλάξειοΠαναγιωτόπουλοςσεαντίθεσημετονΠα-λαμάδέχεταιότιηκριτικήlaquoμπορείναγίνεταικατάκρισηάματηνπλουταίνειοπόθοςτουκαλύτερουάμαξεκινάειαπόπλατύτερουςχώρουςκιάμrsquoαγκαλιάζειτηνόληκίνησητουέντεχνουλόγουκαιπασκίζειγιατηνπροκοπήτουraquo47Υπε-ρασπιζόμενοςτηνκριτικήτηβλέπεισυχνάνασυμπορεύεταιμετηδημιουργικήλογοτεχνία ή και laquoνα προπορεύεται δείχνοντας τους απάτητους δρόμους καιπροετοιμάζονταςτιςμεταγενέστερεςκαρποφορίεςraquo48

Μεάλλαλόγιατοενδιαφέροντηςκριτικήςέχειμετατοπιστείηαποστολήτηςείναιπλέονευρύτερηηκριτικήακόμηκαιόταναναφέρεταισεκάποιοσυγκεκρι-μένοέργοσετελευταίαανάλυσηενδιαφέρεταιγενικάγιατηντέχνηΟρόλοςκαιοαγώναςτουκριτικούείναιδιμέτωποςκαιδιαμεσολαβητικόςμεταξύσυγγραφέακαικοινούΑφενόςαπευθύνεταιστοκοινόμεσκοπόναανυψώσειτοlaquoγούστοraquoτουώστεναείναισεθέσηνααισθανθείταάξιαλόγουέργακαιαφετέρουστονδημιουργόμεσκοπόνατουδείξειανβρίσκεταιήόχιστονσωστόδρόμο49Απο-στολή της κριτικής είναι ναανοίξει νέους δρόμους στην τέχνη της εποχής τηςΕνδεικτικότηςυψηλήςπερίκριτικήςαντίληψηςτουΠαναγιωτόπουλουείναι τοπαρακάτωπαράθεμαμετοοποίοκλείνω

ΠολλέςφορέςένακριτικόκείμενοπαίζεισεμιαεποχήπολύμεγαλύτερορόλοαπόένασημαντικόέργοτέχνηςΔημιουργείπνευματικήζωήθέτειπροβλήμα-ταεκκολάπτειανησυχίεςοδηγείσενέουςπροσανατολισμούςεκφράζειτηνέφεσητηςδημιουργίας50

ΥΓΌπωςεξαρχήςδιευκρίνισαθέματηςεργασίαςμουείναιηαντίληψητουΠα-ναγιωτόπουλουγιατοέργοτηςκριτικήςκαιτηναποστολήτηςόπωςαυτήπροκύ-πτειάμεσααπότακείμενάτουlaquoκριτικήςτηςκριτικήςraquondashόχιέμμεσααπότακριτι-κάτουκείμενααπότηνεφαρμοσμένηκριτικήτουΘαείχεπιστεύωενδιαφέρον

κατόρθωναννασταθούνδίκαιοιξεχωρίζονταςτιςαρετέςτουκαιμεκατανόησηαντιμετωπίζο-νταςτιςόποιεςαδυναμίεςτουraquo(όπΗυπογράμμισηδικήμου)47 laquoΒέβαιαμεαγάπηπρέπειναπορεύεταιοκριτικόςΜαηαγάπητουμπορείναγίνεταικα-τάκρισηάματηνπλουταίνειοπόθοςτουκαλύτερουάμαξεκινάειαπόπλατύτερουςχώρουςκιάμrsquoαγκαλιάζειτηνόληκίνησητουέντεχνουλόγουκαιπασκίζειγιατηνπροκοπήτουΠιστεύωπωςανοκριτικόςπεριόριζετηνόληενέργειαμονάχασταέργαπουτουκίνησαντοναυθόρμητοενθουσιασμόπουτουπροκάλεσαντηνάμεσημαζίτουςοικείωσηηκριτικήθαέχανεκαιτοντόσοχρήσιμοπολλέςφορέςμαχητικόχαραχτήρατηςκαιδενθατηςέμενετόποςκαικαιρόςναπροβάλειόπουκαιόπωςθαήτανχρειαστότηνάρνησήτηςτηγόνιμητηνκαλόπιστηraquo(όπσ340Ηυπογράμμισηδικήμου)48laquoΗνεοελληνικήκριτικήraquoΠειραϊκάΓράμματαόπσ21249 ΒλΕΠΠαπανούτσοςlaquoΤηςκριτικήςτοέργοκαιησημασίαraquoΒασικήΒιβλιοθήκησζ laquoΣετίαποβλέπειμετηνπροσπάθειάτουοκριτικόςlaquoΣυνοπτικάστοδιαφωτισμόκαιστηνκαθοδήγη-σητουκοινούαπότοέναμέροςκαιαπότοάλλοστονέλεγχοκαιστηναξιολόγησημιαςπνευ-ματικήςπράξεωςόπωςείναιηκαλλιτεχνικήδημιουργίαΔιαπαιδαγωγείλοιπόντουςπολλούςκαι με τηστάθμιση τηςπροσφοράς τους γίνεται στους λίγους τουςδημιουργούς ηάγρυπνησυνείδησηπουσεκάθεβήματουςπληροφορείανβρίσκονταιστοσωστόδρόμοraquo50ΒασικήΒιβλιοθήκησιδ

93


ναεπιχειρήσεικάποιοςνααναζητήσει τιςθεωρητικέςαρχέςπουλανθάνουνσεκείμεναεφαρμοσμένηςκριτικήςΤότεθαμπορούσεπχναδιαπιστωθείότικαιοΠαναγιωτόπουλοςσυνδέειτηντέχνημετηνπραγματικότηταότιηκριτικήτουεκτόςαπό τηναισθητικήαξία ενός λογοτεχνικού έργουπροσανατολίζεται καιστησχέσητουέργουμετηνεποχήτουγιαπαράδειγμαωςlaquoάνθρωποτουκαιρούτουraquoαντιμετωπίζειτονΚΓΚαρυωτάκη51Θαείχεεπίσηςενδιαφέροννασυγκρι-θείηβιβλιοκριτικήτουΠαναγιωτόπουλουμετιςκριτικέςτουΦώτουΠολίτηοιοποίεςκαθώςθίγουνευρύτεραθέματατηςπνευματικήςζωήςτείνουνναπάρουνχαρακτήραlaquoπολιτισμικήςraquoκριτικήςΒέβαιαοΠαναγιωτόπουλοςαυτότοείδοςτης κριτικής το άσκησε με άλλα κείμενά του συγκεντρωμένα τώρα σε βιβλίαόπωςΗηθικήτουσυμφέροντος(1979)καιΟσύγχρονοςάνθρωπος(1966)

Abstract

InthispaperIpresentIMPanayiotopoulosrsquoldquotheoryrdquoonliterarycriticismbasedonageneralremarkofMHAbrams(The Mirror and the Lamp)thatthecritictheoriesfromancienttimestilltodayfocusmainlyononeofthesea)thewriterb)thetext(work)c)thereaderandd)therelationbetweenthetextandthehistoricalbackgroundInthehistoryofthecriticismtheoriesAbramsnoticesthatthecriticsinterestmovesfromonepointtotheother

TheInterwarperiodistheeraoflsquocriticismofcriticismrdquoandtheEssayinGreeceAtthesametimethestudyofliteratureisintroducedattheUniversityofThessaloniki(1927)ThreedifferentkindsofcriticsappearedTheonewhowritesbookreviewsfornewspapersorjournalstheessaywriterandtheuniversityteacheraprofessionalcriticThefirstkindofcritiqueisthemostcommononeHoweveritisinquestionbywritersandothercriticsaswellItisldquoaccusedrdquoforlackofimpartialitysubjectivityunreliabilityetcThereforeitwasnormalforsomeonetodefenditThosewhowereinfavourofsuchcritiqueemphasizedthatundercertainconditionsthistypeofcriticismwasnecessaryforthelocalliteraturelifetheyalsostressedtheessentialroleofitOneofthemwasIMPwhopracticeditforyearsIn1940inhisarticleldquoEssayWritingandCriticismrdquocomparestheldquobookreviewingrdquowiththeldquocritiqueessayrdquoandfindsitnotofdiminishingimportancebutofjustdifferentpurposeandmeaningHisarticleandsomelaterprovokedinterestingdiscussionsandreactions

51ΒλτοκεφάλαιοlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoστοΤαπρόσωπακαιτακεί-μεναΕ΄ΟλυρικόςλόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα21983σ130-132

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

2

3


4



ISBN978-618-5396-00-8

5












ΑΘΗΝΑ2018

6

7


ΠΡΟΕΔΡΟΣ




ΜΕΛΗ





8

9





























11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

















ΠΙΝΑΚΕΣ





153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251


79






80





81





82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

3


4



ISBN978-618-5396-00-8

5












ΑΘΗΝΑ2018

6

7


ΠΡΟΕΔΡΟΣ




ΜΕΛΗ





8

9





























11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

















ΠΙΝΑΚΕΣ





153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251


79






80





81





82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

4



ISBN978-618-5396-00-8

5












ΑΘΗΝΑ2018

6

7


ΠΡΟΕΔΡΟΣ




ΜΕΛΗ





8

9





























11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

















ΠΙΝΑΚΕΣ





153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251


79






80





81





82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

5












ΑΘΗΝΑ2018

6

7


ΠΡΟΕΔΡΟΣ




ΜΕΛΗ





8

9





























11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

















ΠΙΝΑΚΕΣ





153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251


79






80





81





82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

6

7


ΠΡΟΕΔΡΟΣ




ΜΕΛΗ





8

9





























11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

















ΠΙΝΑΚΕΣ





153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251


79






80





81





82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

7


ΠΡΟΕΔΡΟΣ




ΜΕΛΗ





8

9





























11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

















ΠΙΝΑΚΕΣ





153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251


79






80





81





82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

8

9





























11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

















ΠΙΝΑΚΕΣ





153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251


79






80





81





82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

9





























11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

















ΠΙΝΑΚΕΣ





153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251


79






80





81





82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

















ΠΙΝΑΚΕΣ





153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251


79






80





81





82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

79






80





81





82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

80





81





82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

81





82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

82







83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

83







84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

84









85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

85






86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

86








87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

87







88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

88








89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

89







90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

90







91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

91











92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

92







93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

93



Abstract




256


ISBN 978-618-5396-00-8

256


ISBN 978-618-5396-00-8

Το Κριτικό Έργο του...

Documents

Transcript of Το Κριτικό Έργο του...