Επιμέλεια: Μαρία Παπαλεονίοσ, Φιλόλογος · 2012. 11. 17. ·...
Transcript of Επιμέλεια: Μαρία Παπαλεονίοσ, Φιλόλογος · 2012. 11. 17. ·...
Επιμέλεια Μαρία Παπαλεοντίοσ Φιλόλογος
2
Ανθολόγηση ποιημάτων Οδ Ελύτη
Κυρίως από τις ποιητικές συλλογές
laquoΤα ρω του Έρωταraquo
laquoΟ ήλιος ο ηλιάτοραςraquo
Τα τζιτζίκια
(Γλώσσα Α2)
Ο γλάρος
(Ανθολόγιο Γ΄-Δ΄)
Ο ήλιος ο
ηλιάτορας
(Ανθολόγιο Ε΄-Στ΄)
3
Γνωρίσματα ανθολογημένων ποιημάτων
Παιγνιώδης χαρακτήρας παιδικότροπο ύφος
laquoΑπλοϊκήraquo χρήση γλώσσας αφέλεια
Χρησιμοποίηση πλούσιας ομοιοκαταληξίας
Μουσικότητα και έντονος ρυθμός
Κλίμα χαράς και ανέμελης ατμόσφαιρας τουελληνικού καλοκαιριού
Νοηματική αφαίρεση αλληλοδιείσδυσηφανταστικού και πραγματικού
Παιγνιώδης επανάληψη της βασικήςθεματολογίας και μυθολογίας του Ελύτη
4
Βασικά στοιχεία της lsquoμυθολογίαςrsquo του Ελύτη
Το τοπίο του Αιγαίου
Ο ήλιος και το πέλαγος
Γοργόνες και δελφίνια
Παναγίες και ερημοκλήσια
Έρωτας ndash Άγγελοι
Οι μικροί πληθυσμοί του Αρχιπελάγους
5
Οι μικροί πληθυσμοί του Αρχιπελάγους
laquoΟι κυρ Γιάννηδες κrsquo οι κυρα-Μαρίες που εμείς προφτάσαμε να τους γνωρίσουμε ndash τι τύχη ndash με την υλική παράσταση της ιδέας τους τον ασβέστη και με τον φωτοτροπισμό της ψυχής τους ένα λιοτρόπι στον τενεκέraquo
(Οδ Ελύτη laquoΑναφορά στον
Ανδρέα Εμπειρίκοraquo Εν λευκώ)
6
Γνωριμία με ποιητικές συλλογές του Ελύτη(διαφάνειες 6-10)
7
8
9
10
[] laquoκοντά στα
ποιήματά μου
δοκίμασα να γράψω
και μερικά τραγούδια
χωρίς να τα υποτιμώ
καθόλουraquo (Οδ Ελύτης)
11
Συνεικόνεσ (κολάη) και ςτίχοι Οδ Ελφτθ(για να αντλιςουν οι μακθτζσ ςτοιχεία τθσ ποιθτικισ του διαφάνειεσ 12-22)
Όπωσ αναφζρει ο ίδιοσ ο ποιθτισ ζνα ςτοιχείοπου τον είχε προςελκφςει ςτθν υπερρεαλιςτικιτεχνικι του κολάη είναι αυτι ακριβώσ θικανότθτά τθσ να εξουδετερώνει τθ διαφορά ςταμεγζκθ και να καταςτρατθγεί τουσ νόμουσ τθσφφςθσ
laquoΔε χρειάζεται να υπάρχει θάλασσα
για να προχωρήσει ένα καράβιraquo
(Οδ Ελφτθ laquoΣυνεικόνεσraquo Εν λευκώ)
12
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
2
Ανθολόγηση ποιημάτων Οδ Ελύτη
Κυρίως από τις ποιητικές συλλογές
laquoΤα ρω του Έρωταraquo
laquoΟ ήλιος ο ηλιάτοραςraquo
Τα τζιτζίκια
(Γλώσσα Α2)
Ο γλάρος
(Ανθολόγιο Γ΄-Δ΄)
Ο ήλιος ο
ηλιάτορας
(Ανθολόγιο Ε΄-Στ΄)
3
Γνωρίσματα ανθολογημένων ποιημάτων
Παιγνιώδης χαρακτήρας παιδικότροπο ύφος
laquoΑπλοϊκήraquo χρήση γλώσσας αφέλεια
Χρησιμοποίηση πλούσιας ομοιοκαταληξίας
Μουσικότητα και έντονος ρυθμός
Κλίμα χαράς και ανέμελης ατμόσφαιρας τουελληνικού καλοκαιριού
Νοηματική αφαίρεση αλληλοδιείσδυσηφανταστικού και πραγματικού
Παιγνιώδης επανάληψη της βασικήςθεματολογίας και μυθολογίας του Ελύτη
4
Βασικά στοιχεία της lsquoμυθολογίαςrsquo του Ελύτη
Το τοπίο του Αιγαίου
Ο ήλιος και το πέλαγος
Γοργόνες και δελφίνια
Παναγίες και ερημοκλήσια
Έρωτας ndash Άγγελοι
Οι μικροί πληθυσμοί του Αρχιπελάγους
5
Οι μικροί πληθυσμοί του Αρχιπελάγους
laquoΟι κυρ Γιάννηδες κrsquo οι κυρα-Μαρίες που εμείς προφτάσαμε να τους γνωρίσουμε ndash τι τύχη ndash με την υλική παράσταση της ιδέας τους τον ασβέστη και με τον φωτοτροπισμό της ψυχής τους ένα λιοτρόπι στον τενεκέraquo
(Οδ Ελύτη laquoΑναφορά στον
Ανδρέα Εμπειρίκοraquo Εν λευκώ)
6
Γνωριμία με ποιητικές συλλογές του Ελύτη(διαφάνειες 6-10)
7
8
9
10
[] laquoκοντά στα
ποιήματά μου
δοκίμασα να γράψω
και μερικά τραγούδια
χωρίς να τα υποτιμώ
καθόλουraquo (Οδ Ελύτης)
11
Συνεικόνεσ (κολάη) και ςτίχοι Οδ Ελφτθ(για να αντλιςουν οι μακθτζσ ςτοιχεία τθσ ποιθτικισ του διαφάνειεσ 12-22)
Όπωσ αναφζρει ο ίδιοσ ο ποιθτισ ζνα ςτοιχείοπου τον είχε προςελκφςει ςτθν υπερρεαλιςτικιτεχνικι του κολάη είναι αυτι ακριβώσ θικανότθτά τθσ να εξουδετερώνει τθ διαφορά ςταμεγζκθ και να καταςτρατθγεί τουσ νόμουσ τθσφφςθσ
laquoΔε χρειάζεται να υπάρχει θάλασσα
για να προχωρήσει ένα καράβιraquo
(Οδ Ελφτθ laquoΣυνεικόνεσraquo Εν λευκώ)
12
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
3
Γνωρίσματα ανθολογημένων ποιημάτων
Παιγνιώδης χαρακτήρας παιδικότροπο ύφος
laquoΑπλοϊκήraquo χρήση γλώσσας αφέλεια
Χρησιμοποίηση πλούσιας ομοιοκαταληξίας
Μουσικότητα και έντονος ρυθμός
Κλίμα χαράς και ανέμελης ατμόσφαιρας τουελληνικού καλοκαιριού
Νοηματική αφαίρεση αλληλοδιείσδυσηφανταστικού και πραγματικού
Παιγνιώδης επανάληψη της βασικήςθεματολογίας και μυθολογίας του Ελύτη
4
Βασικά στοιχεία της lsquoμυθολογίαςrsquo του Ελύτη
Το τοπίο του Αιγαίου
Ο ήλιος και το πέλαγος
Γοργόνες και δελφίνια
Παναγίες και ερημοκλήσια
Έρωτας ndash Άγγελοι
Οι μικροί πληθυσμοί του Αρχιπελάγους
5
Οι μικροί πληθυσμοί του Αρχιπελάγους
laquoΟι κυρ Γιάννηδες κrsquo οι κυρα-Μαρίες που εμείς προφτάσαμε να τους γνωρίσουμε ndash τι τύχη ndash με την υλική παράσταση της ιδέας τους τον ασβέστη και με τον φωτοτροπισμό της ψυχής τους ένα λιοτρόπι στον τενεκέraquo
(Οδ Ελύτη laquoΑναφορά στον
Ανδρέα Εμπειρίκοraquo Εν λευκώ)
6
Γνωριμία με ποιητικές συλλογές του Ελύτη(διαφάνειες 6-10)
7
8
9
10
[] laquoκοντά στα
ποιήματά μου
δοκίμασα να γράψω
και μερικά τραγούδια
χωρίς να τα υποτιμώ
καθόλουraquo (Οδ Ελύτης)
11
Συνεικόνεσ (κολάη) και ςτίχοι Οδ Ελφτθ(για να αντλιςουν οι μακθτζσ ςτοιχεία τθσ ποιθτικισ του διαφάνειεσ 12-22)
Όπωσ αναφζρει ο ίδιοσ ο ποιθτισ ζνα ςτοιχείοπου τον είχε προςελκφςει ςτθν υπερρεαλιςτικιτεχνικι του κολάη είναι αυτι ακριβώσ θικανότθτά τθσ να εξουδετερώνει τθ διαφορά ςταμεγζκθ και να καταςτρατθγεί τουσ νόμουσ τθσφφςθσ
laquoΔε χρειάζεται να υπάρχει θάλασσα
για να προχωρήσει ένα καράβιraquo
(Οδ Ελφτθ laquoΣυνεικόνεσraquo Εν λευκώ)
12
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
4
Βασικά στοιχεία της lsquoμυθολογίαςrsquo του Ελύτη
Το τοπίο του Αιγαίου
Ο ήλιος και το πέλαγος
Γοργόνες και δελφίνια
Παναγίες και ερημοκλήσια
Έρωτας ndash Άγγελοι
Οι μικροί πληθυσμοί του Αρχιπελάγους
5
Οι μικροί πληθυσμοί του Αρχιπελάγους
laquoΟι κυρ Γιάννηδες κrsquo οι κυρα-Μαρίες που εμείς προφτάσαμε να τους γνωρίσουμε ndash τι τύχη ndash με την υλική παράσταση της ιδέας τους τον ασβέστη και με τον φωτοτροπισμό της ψυχής τους ένα λιοτρόπι στον τενεκέraquo
(Οδ Ελύτη laquoΑναφορά στον
Ανδρέα Εμπειρίκοraquo Εν λευκώ)
6
Γνωριμία με ποιητικές συλλογές του Ελύτη(διαφάνειες 6-10)
7
8
9
10
[] laquoκοντά στα
ποιήματά μου
δοκίμασα να γράψω
και μερικά τραγούδια
χωρίς να τα υποτιμώ
καθόλουraquo (Οδ Ελύτης)
11
Συνεικόνεσ (κολάη) και ςτίχοι Οδ Ελφτθ(για να αντλιςουν οι μακθτζσ ςτοιχεία τθσ ποιθτικισ του διαφάνειεσ 12-22)
Όπωσ αναφζρει ο ίδιοσ ο ποιθτισ ζνα ςτοιχείοπου τον είχε προςελκφςει ςτθν υπερρεαλιςτικιτεχνικι του κολάη είναι αυτι ακριβώσ θικανότθτά τθσ να εξουδετερώνει τθ διαφορά ςταμεγζκθ και να καταςτρατθγεί τουσ νόμουσ τθσφφςθσ
laquoΔε χρειάζεται να υπάρχει θάλασσα
για να προχωρήσει ένα καράβιraquo
(Οδ Ελφτθ laquoΣυνεικόνεσraquo Εν λευκώ)
12
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
5
Οι μικροί πληθυσμοί του Αρχιπελάγους
laquoΟι κυρ Γιάννηδες κrsquo οι κυρα-Μαρίες που εμείς προφτάσαμε να τους γνωρίσουμε ndash τι τύχη ndash με την υλική παράσταση της ιδέας τους τον ασβέστη και με τον φωτοτροπισμό της ψυχής τους ένα λιοτρόπι στον τενεκέraquo
(Οδ Ελύτη laquoΑναφορά στον
Ανδρέα Εμπειρίκοraquo Εν λευκώ)
6
Γνωριμία με ποιητικές συλλογές του Ελύτη(διαφάνειες 6-10)
7
8
9
10
[] laquoκοντά στα
ποιήματά μου
δοκίμασα να γράψω
και μερικά τραγούδια
χωρίς να τα υποτιμώ
καθόλουraquo (Οδ Ελύτης)
11
Συνεικόνεσ (κολάη) και ςτίχοι Οδ Ελφτθ(για να αντλιςουν οι μακθτζσ ςτοιχεία τθσ ποιθτικισ του διαφάνειεσ 12-22)
Όπωσ αναφζρει ο ίδιοσ ο ποιθτισ ζνα ςτοιχείοπου τον είχε προςελκφςει ςτθν υπερρεαλιςτικιτεχνικι του κολάη είναι αυτι ακριβώσ θικανότθτά τθσ να εξουδετερώνει τθ διαφορά ςταμεγζκθ και να καταςτρατθγεί τουσ νόμουσ τθσφφςθσ
laquoΔε χρειάζεται να υπάρχει θάλασσα
για να προχωρήσει ένα καράβιraquo
(Οδ Ελφτθ laquoΣυνεικόνεσraquo Εν λευκώ)
12
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
6
Γνωριμία με ποιητικές συλλογές του Ελύτη(διαφάνειες 6-10)
7
8
9
10
[] laquoκοντά στα
ποιήματά μου
δοκίμασα να γράψω
και μερικά τραγούδια
χωρίς να τα υποτιμώ
καθόλουraquo (Οδ Ελύτης)
11
Συνεικόνεσ (κολάη) και ςτίχοι Οδ Ελφτθ(για να αντλιςουν οι μακθτζσ ςτοιχεία τθσ ποιθτικισ του διαφάνειεσ 12-22)
Όπωσ αναφζρει ο ίδιοσ ο ποιθτισ ζνα ςτοιχείοπου τον είχε προςελκφςει ςτθν υπερρεαλιςτικιτεχνικι του κολάη είναι αυτι ακριβώσ θικανότθτά τθσ να εξουδετερώνει τθ διαφορά ςταμεγζκθ και να καταςτρατθγεί τουσ νόμουσ τθσφφςθσ
laquoΔε χρειάζεται να υπάρχει θάλασσα
για να προχωρήσει ένα καράβιraquo
(Οδ Ελφτθ laquoΣυνεικόνεσraquo Εν λευκώ)
12
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
7
8
9
10
[] laquoκοντά στα
ποιήματά μου
δοκίμασα να γράψω
και μερικά τραγούδια
χωρίς να τα υποτιμώ
καθόλουraquo (Οδ Ελύτης)
11
Συνεικόνεσ (κολάη) και ςτίχοι Οδ Ελφτθ(για να αντλιςουν οι μακθτζσ ςτοιχεία τθσ ποιθτικισ του διαφάνειεσ 12-22)
Όπωσ αναφζρει ο ίδιοσ ο ποιθτισ ζνα ςτοιχείοπου τον είχε προςελκφςει ςτθν υπερρεαλιςτικιτεχνικι του κολάη είναι αυτι ακριβώσ θικανότθτά τθσ να εξουδετερώνει τθ διαφορά ςταμεγζκθ και να καταςτρατθγεί τουσ νόμουσ τθσφφςθσ
laquoΔε χρειάζεται να υπάρχει θάλασσα
για να προχωρήσει ένα καράβιraquo
(Οδ Ελφτθ laquoΣυνεικόνεσraquo Εν λευκώ)
12
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
8
9
10
[] laquoκοντά στα
ποιήματά μου
δοκίμασα να γράψω
και μερικά τραγούδια
χωρίς να τα υποτιμώ
καθόλουraquo (Οδ Ελύτης)
11
Συνεικόνεσ (κολάη) και ςτίχοι Οδ Ελφτθ(για να αντλιςουν οι μακθτζσ ςτοιχεία τθσ ποιθτικισ του διαφάνειεσ 12-22)
Όπωσ αναφζρει ο ίδιοσ ο ποιθτισ ζνα ςτοιχείοπου τον είχε προςελκφςει ςτθν υπερρεαλιςτικιτεχνικι του κολάη είναι αυτι ακριβώσ θικανότθτά τθσ να εξουδετερώνει τθ διαφορά ςταμεγζκθ και να καταςτρατθγεί τουσ νόμουσ τθσφφςθσ
laquoΔε χρειάζεται να υπάρχει θάλασσα
για να προχωρήσει ένα καράβιraquo
(Οδ Ελφτθ laquoΣυνεικόνεσraquo Εν λευκώ)
12
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
9
10
[] laquoκοντά στα
ποιήματά μου
δοκίμασα να γράψω
και μερικά τραγούδια
χωρίς να τα υποτιμώ
καθόλουraquo (Οδ Ελύτης)
11
Συνεικόνεσ (κολάη) και ςτίχοι Οδ Ελφτθ(για να αντλιςουν οι μακθτζσ ςτοιχεία τθσ ποιθτικισ του διαφάνειεσ 12-22)
Όπωσ αναφζρει ο ίδιοσ ο ποιθτισ ζνα ςτοιχείοπου τον είχε προςελκφςει ςτθν υπερρεαλιςτικιτεχνικι του κολάη είναι αυτι ακριβώσ θικανότθτά τθσ να εξουδετερώνει τθ διαφορά ςταμεγζκθ και να καταςτρατθγεί τουσ νόμουσ τθσφφςθσ
laquoΔε χρειάζεται να υπάρχει θάλασσα
για να προχωρήσει ένα καράβιraquo
(Οδ Ελφτθ laquoΣυνεικόνεσraquo Εν λευκώ)
12
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
10
[] laquoκοντά στα
ποιήματά μου
δοκίμασα να γράψω
και μερικά τραγούδια
χωρίς να τα υποτιμώ
καθόλουraquo (Οδ Ελύτης)
11
Συνεικόνεσ (κολάη) και ςτίχοι Οδ Ελφτθ(για να αντλιςουν οι μακθτζσ ςτοιχεία τθσ ποιθτικισ του διαφάνειεσ 12-22)
Όπωσ αναφζρει ο ίδιοσ ο ποιθτισ ζνα ςτοιχείοπου τον είχε προςελκφςει ςτθν υπερρεαλιςτικιτεχνικι του κολάη είναι αυτι ακριβώσ θικανότθτά τθσ να εξουδετερώνει τθ διαφορά ςταμεγζκθ και να καταςτρατθγεί τουσ νόμουσ τθσφφςθσ
laquoΔε χρειάζεται να υπάρχει θάλασσα
για να προχωρήσει ένα καράβιraquo
(Οδ Ελφτθ laquoΣυνεικόνεσraquo Εν λευκώ)
12
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
11
Συνεικόνεσ (κολάη) και ςτίχοι Οδ Ελφτθ(για να αντλιςουν οι μακθτζσ ςτοιχεία τθσ ποιθτικισ του διαφάνειεσ 12-22)
Όπωσ αναφζρει ο ίδιοσ ο ποιθτισ ζνα ςτοιχείοπου τον είχε προςελκφςει ςτθν υπερρεαλιςτικιτεχνικι του κολάη είναι αυτι ακριβώσ θικανότθτά τθσ να εξουδετερώνει τθ διαφορά ςταμεγζκθ και να καταςτρατθγεί τουσ νόμουσ τθσφφςθσ
laquoΔε χρειάζεται να υπάρχει θάλασσα
για να προχωρήσει ένα καράβιraquo
(Οδ Ελφτθ laquoΣυνεικόνεσraquo Εν λευκώ)
12
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
12
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
13
laquoΑπό το πολφ να μθςκζπτομαι τίποτα και να μθςυγκινοφμαι από τίποταξεκάρρεψε ο χρόνοσ και μαπόλυςε καταμεςισ τουΚρθτικοφ πελάγουσΈγινα χιλιάδων ετϊν και ιδθχρθςιμοποιϊ τθ μινωικιγραφι με τόςθ άνεςθ που οκόςμοσ απορεί και πιςτεφειςτο καφμα Το ευτφχθμαείναι ότι δεν καταφζρνει ναμε διαβάςειraquo
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
14
laquoΚαι η θάλασσα
είναι απέραντη τα
πουλιά μυριάδες οι
ψυχές όσες και οι
συνδυασμοί που
μπορούν να
γεννήσουν οι ήχοι
και τα λόγια όταν ο
έρωτας και το
όνειρο
συμβασιλεύουνraquo
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
15
laquoΚι αύριο είναι
πρωί
μα εμείς
σήμερα θα
καλπάσουμε
προς τις
κρυψώνες του
ήλιουraquo
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
16
laquoΕ σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μουraquo
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
17
laquoΣΗ ΓΛΩΑ μου έδωσαν ελληνική
Σο σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρουraquo
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
18
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
19
laquoΟι άγγελοι τραγουδάνε Και οι ερωτευμένοι επίσης Πίσω από κάθε ανάταση από κάθε μεράκι μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείληraquo
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
20
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
21
Η ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ndash Οδ Ελύτη
Σο δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που πεσε απ το χέρι της
Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που μοιαζε με δάκρυ
Σα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα που ναι που ναι η ποδηλάτισσα Σην είδα να περνά πάνω απ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα
Σην τρίτη νύχτωσ έχασα τ αχνάρια της στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της
(εικονογράφηση Καλοκύρη Ελ Καλοκύρης Δ)
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
22
χολιασμός ποιημάτων Οδ Ελύτη
[] laquoΈτσι ή αλλιώς μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ ακούσουν Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες Δεν τους ξέρω και πάντως δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα να τους ακολουθήσω Δουλεύει ο καθένας όπως νοιώθειraquo
(Οδ Ελύτης Τα ρω του Έρωτα)
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
23
(Γλώσσα Α΄ β΄ τεύχος ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 77)
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
24
Ένα σχόλιο του ποιητή
laquoΠρέπει να ξέρεις ν΄αρπάξεις τη θάλασσα απότη μυρωδιά για να σουδώσει το καράβι και τοκαράβι να σου δώσει τηΓοργόνα και η Γοργόνατον Μεγαλέξαντρο και όλατα πάθη του Ελληνισμούraquo
(Οδ Ελύτης Ανοιχτά χαρτιά
εκδ Αστερίας Αθ 1974σ 44)
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
25
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
26
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος(για τον εκπαιδευτικό)
Μπορούμε να θεωρήσουμε το ποίημα ωςlaquoκαταγραφήraquo μιας καλοκαιριάτικηςαιγαιοπελαγίτικης οπτασίας του ποιητή
Δύο τα επίπεδα της ποιητικής σύνθεσης
1 Σο φυσικό - ορατό στο χώρο - θαλασσινότοπίο laquoτο απόλυτο αστραφτοβόλημα μιαςθάλασσας μέσα στον ήλιοraquo
2 Σο αόρατο τοπίο της ιστορικής μνήμης τουlaquoχριστιανού ειδωλολάτρηraquo που βλέπει τηνΠαναγιά ψηλά και τις Γοργόνες νααναδύονται μέσα από τα κύματα
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
27
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
Η Παναγιά η θάλασσα η Μητέρα η Πλατυτέραχωράει στην ποδιά της όλο τον κόσμο
Η μπουρού (ακουστική αίσθηση) ανακαλεί τηναρχέγονη μνήμη που κινείται από την άκρη ενόςμακρινού χειμώνα προς το κέντρο ενόςκαλοκαιριού
Σο θαύμα των αισθήσεων με κυρίαρχο το οπτικόαισθητήριο μεταφράζεται σε έναν πίνακαζωγραφικής διάρκειας πίνακα ζωής μέσα στονοποίο ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του
Ο γνωστός μύθος της Γοργόνας που ρωτούσετους θαλασσινούς αν ζει ο Μεγαλέξαντροςανατρέπεται και εξελίσσεται απροσδόκητα
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
28
Τα τζιτζίκια ndash σχολιασμός ποιήματος
τη θέση της Γοργόνας το ερώτημα το απευθύνει οποιητής όχι πια προς τους θαλασσινούς αλλάπρος τα τζιτζίκια Δεν ρωτά πια αν ζει ή δεν ζει οΜεγαλέξαντρος αλλά αν ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει
Σα τζιτζίκια αγγελιοφόροι και άγγελοι Κυρίουτραγουδιστές του φυσικού θαύματος τηςΠαναγιάς του Ήλιου και των Γοργόνων δίνουντην απάντηση με τα οκτώ laquoζειraquo
Ο τελευταίος στίχος ndash ως δοξαστικό αντηχείο τηςκορυφαίας θερινής εξουσίας του φωτεινού βασιλιάndash σηματοδοτεί την απόλυτη διάρκεια της βιωμένηςστιγμής
(Πηγή Βασιλαράκης Ι Γλώσσα και πράξη της
παιδικής λογοτεχνίας Αθήνα 1992 εκδ Gutenberg)
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
29
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες πουακολουθούν μπορούν ναισχύσουν εν πολλοίς και για ταδύο άλλα ποιήματα πουπαρουσιάζονται στη συνέχεια(Ο γλάρος και Ο ήλιος οηλιάτορας)
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
30
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν από την ανάγνωση του ποιήματος
Δίνονται κομμένοι οι στίχοι του ποιήματος (ανάδίστιχο) και καλούνται οι μαθητές να τοσυνθέσουν Εναλλακτικά δίνονται ανεξάρτητες οιστροφές και τις οργανώνουν σε συνεχές ποίημα
Δίνονται σε χαρτόνι βασικές λέξεις του ποιήματος(πχ τζιτζίκια ήλιος πέλαγος γοργόνες) καικαλούνται να συνθέσουν ένα ποίημα ή μια μικρήιστορία
ύνδεση ποιήματος με τη λαϊκή γλωσσοπλαστικήδημιουργία γλωσσοδέτες και λαχνίσματα (πχ οτζίτζιρας ο μίτζιρας ο τζιτζιμιτζιχότζιρας )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
31
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Ακρόαση μελοποιημένου έργου laquoΣο θαλασσινότριφύλλιraquo από τη συλλογή Τα ρω του Έρωτα
Παιχνίδια ομοιοκαταληξίας να εντοπίσουν τιςλέξεις που ομοιοκαταληκτούν να γράψουν δικέςτους ομοιοκαταληξίες να δοθεί το ποίημα ωςημικαταστραμμένο χειρόγραφο απrsquo όπου λείπουνλέξεις (η μια από τις δύο που ομοιοκαταληκτούν)
Αντικατάσταση λέξεων του ποιήματος με άλλεςσυγγενείς σημασιολογικά ή και άσχετες
Δημιουργία ακροστιχίδας από μια λέξη τουποιήματος σύνθεση σχετικού προς το ποίημαλίμερικ
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
32
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μίμηση ηχητικών εικόνων του ποιήματος
Απαγγελία από τα παιδιά με διάφορους τρόπους(ατομικά εν χορώ ένας στίχος ανά παιδί κτλ)
Πολυτροπική διασύνδεση εικόνας ndash κειμένου
Εικονογράφηση ποιήματος (χωρισμός μιαςμεγάλης λευκής κόλλας σε όσες εικόνες έχει τοποίημα)
Δημιουργία σελιδοδείκτη με στίχους από τοποίημα και εικονογράφησή του
laquoχηματικήraquo ποίηση (οι στίχοι γράφονταιελεύθερα στα ίχνη νοητών σχημάτων)
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
33
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
Μεταγραφή ποιήματος σε laquoχρωματικόraquo πίνακα
laquoχηματικήraquo ποίηση
(Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ 2006 σ 96)
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
34
Βρίσκω στίτοσς τοσ ποιήματος ποσ ταιριάζοσν με τις εικόνες
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
35
Τα τζιτζίκια ndash ενδεικτικές δραστηριότητες
υνανάγνωση με άλλα ομόθεμα έργα πχ τουΓιάννη Ρίτσου [Τα τζιτζίκια στήσανε χορό](Ανθολόγιο Α΄-Β΄ ΟΕΔΒ σ 96) και της ΙωάνναςΑργυρού Ο τζίτζικας (Κυπριακό Ανθολόγιο Α΄-Β΄σ 169)
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
36
(Ανθολόγιο Γ΄- Δ΄ ΟΕΔΒ
Αθήνα 2006 σ 152 )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
37
Ο γλάρος - σχολιασμός
Ο γλάρος σύμβολο της απόλυτης ελευθερίας δενέχει να φοβηθεί τίποτα
Χαίρεται την ανέμελη και ειρηνική ζωή του μέσαστο φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνει τααγαθά που του έδωσε ο Θεός
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ανθρώπινοπεριβάλλον που το αναταράζουν συγκρούσεις καιανατροπές Απουσιάζει απrsquo αυτό η πρωταρχικήαίσθηση της ζωής και η σταθερότητα Ο άνθρωποςπέφτει θύμα άλλων ανθρώπων που τονεποφθαλμιούν δέχεται ύπουλα χτυπήματα καιμπορεί να χάσει από τη μια στιγμή στην άλλη τηνπαντοδυναμία του
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
38
Ο γλάρος
laquoτο βάθος της χαρούμενης και φυσιολατρικήςδιάθεσης αυτών των τραγουδιών υπάρχει ηυπενθύμιση των αρνητικών στοιχείων τηςανθρώπινης ζωής όσο και η ποιητική θέληση ναδημιουργηθεί ένας επίγειος παράδεισος με ταυλικά της φύσης των αισθήσεων του έρωτα καιτου ονείρου που θα αντιταχτεί στις τεχνολογικέςιδεολογικές κοινωνικές παραμορφώσεις τουσύγχρονου πολιτισμούraquo
(Ά Κατσίκη-Γκιβάλου Το θαυμαστό ταξίδι Αθήνα
1995 εκδ Πατάκη σ 109)
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
39
Ο ήλιος ο ηλιάτορας(Ανθολόγιο Ε΄-Σ΄ ΟΕΔΒ Αθήνα 2001 σ 16)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Ο ήλιος ο ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Σαίναρο
Φωτιά ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
laquo όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
40
Ο ήλιος ο ηλιάτορας (συνέχεια)
ΑΝΕΜΟΙ
Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
Κρήτη και Μυτιλήνη άμο κι Ικαριά
Νάξο και αντορίνη Ρόδο Κέρκυρα
πίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά
Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά
Γιάννενα Μεσολόγγι πάρτη και Μυστρά
Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά
κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά
τα χαμπέρια (το χαμπέρι) οι ειδήσεις
βουερά (βουερός) γεμάτα θόρυβο γεμάτα ζωή
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
41
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Θεατρική οργάνωση ποιήματος τα ομιλούνταπρόσωπα (ο αφηγητής ο ήλιος και οι άνεμοι)προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα
Εξωτερική οργάνωση ποιήματος αποτελείταιαπό στροφές των δύο στίχων (ο β΄ στίχος πιομέσα) Επισημαίνεται η αστιξία και τοκεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης
Οικείο ύφος και γλώσσα αμεσότητα μέσα απότην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τηνπροσωποποίηση
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
42
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Μέσα από το ποίημα δίνεται η τοπογεωγραφίατης Ελλάδας (στεριές και θάλασσες νησιά καιπολιτείες ηφαιστειογενή εδάφη αρχιτεκτονικήτων σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις) αλλά και ηανθρωπογεωγραφία (σπίτια βουερά) Άψυχα καιέμψυχα διαπλέκονται (κι όλα μαζί μια λύπη καιμιαν ομορφιά)
Δηλώνεται επίσης η εντοπιότητα ηφυσιολατρία και με εμφαντικό τρόπο (σε ευθύλόγο) η φιλοπατρία του ποιητή
laquoΣ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώraquo
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )
43
Ο ήλιος ο ηλιάτορας - σχολιασμός
Κεντρική και κυρίαρχη θέση ndash όχιμόνο στο συγκεκριμένο ποίημααλλά γενικά στην ποίηση τουΕλύτη ndash κατέχει βεβαίως
σύμβολο φωτός και δικαιοσύνης (βασική πηγή γιrsquo αυτό το ποίημα
Αργυροπούλου Χρ Η διδασκαλία
της Λογοτεχνίας στο ολοήμερο
δημοτικό σχολείο με διδακτικά
παραδείγματα wwwpi-schoolsgr )