1

Φλώρα Π. Mανακίδου

Oµηρικά λεξικά, πίνακες, Concordances Autendieth, G., Wörterbuch zu den homerischen Gedichten, Λιψία 1873, σε αγγλική

µετάφραση και αναθεώρηση από τον R. Keep, A Homeric Dictionary, N. Yόρκη 1876, ανατυπ. συχνά ώς το 1967.

Capelle, C., Vollständiges Wörterbuch über die Gedichte des Homeros und der Homeriden (9. έκδ. Λιψία 1889, επεξεργασία του λεξικού του E. Leiler, 7 1872) 10. έκδ. 1968, Wissenschaftliche Buchgesellschaft Darmstadt.

Cunliffe, R., A Lexicon of the Homeric Dialect, 1 1924, 2. εκδ. Univ. of Oklahoma 1963 Dubnar, H., A complete Concordance to the Odyssey of Homer, Λονδίνο 1880 (Neudruck

mit Ergänzungen von B.Marzullo, Darmstadt, Wiss.Buchgesellschaft 1962) Ebeling, H., Lexicon Homericum, 2 τόµοι, Λιψία 1885 (επανέκδ. Hildesheim 1963) Gehring, A., Index Homericus, Λιψία 1891 Monro, D.B., A Grammar of the Homeric Dialect, Hildesheim-Zürich-N.York 1986

(Oξφόρδη 21891) Prendergast, G.L., A complete Concordance to the Iliad of Homer, Λονδίνο 1875.

(επανατύπωση µε συµπληρώσεις από τον B.Marzullo, Darmstadt Wiss.Buchgesellschaft 1962).

Snell Br. και Erbse H. (γενικοί εκδότες), Lexicon des frühgriechischen Epos, begründet von B.S. fortgesetzt von H.E., Γοττίγγη 1955 κ.εξ. Λορεντζάτου, Π., Oµηρικόν Λεξικόν, Θεσσαλονίκη 1925 (επανέκδ. Aθήνα 1968) Πανταζίδου, I., Λεξικόν Oµηρικόν, Aθήνα 1988 (ανατύπωση)

2

LfgrE: ιστορία, µέθοδοι, στόχοι και οµηρική έρευνα (από M. Schmidt, «O επιστηµονικός τόπος του λεξικού», 15.10.2002)

www.rrz.uni-hamburg.de/Thesaurus Iδρυτής του λεξικού αυτού υπήρξε µια πολύ µεγάλη µορφή της κλασικής φιλολογίας του

21ου αι., ο Bruno Snell1. Το λεξικό ξεκινά χάρη στην υποστήριξη του Γερµανού πολιτικού C.F. Weizsäcker που

είχε σε επιστολή του αναφέρει ότι η λεξιλογική εργασία του Snell ετοιµάζει φιλολογικά το έδαφος πάνω στο οποίο τελικά εκτρέφεται όλο το δένδρο της δυτικοευρωπαϊκής σκέψης (επιστολή του 1976, στην οποία τόνιζε ότι το λεκτικό της κλασικής ελληνικής φιλοσοφίας στηρίζει τη σύγχρονη επιστηµολογία, κοινωνική επιστήµη και ανθρωπολογία).

Mε την αποκρυπτογράφηση της λεγοµένης Γραµµικής B (δηλ. της πρωιµότερης ελληνικής γραφής του 1200 π.X. από την Kρήτη, Πύλο, Mυκήνες, Θήβες) από το M. Ventris το 1952, λίγα χρόνια πριν την έκδοση του πρώτου τόµου του λεξικού (1955), αποφασίστηκε να συµπεριλαµβάνονται στα λήµµατα του λεξικού λέξεις που µε σιγουριά αναγνωρίστηκαν στη Γραµµική B.

O Snell υπήρξε οπαδός της ιστορικιστικής µεθόδου προσέγγισης για τους αρχαίους Έλληνες· πίστευε ότι υπάρχει απόσταση ανάµεσα στη σκέψη του Oµήρου, δηλ. των επικών του προσώπων και στη σκέψη των Eλλήνων µετά από τον Όµηρο (λόγου χάριν αλλάζει ο τρόπος θέασης του κόσµου από τη λυρική ποίηση και µετά). O Snell τόνισε εξαρχής την επιστροφή στην φερόµενη ως αριστάρχεια2 αρχή «Ὅμηρον ἐξ Ὁμήρου σαφηνίζειν», που σηµαίνει ότι πρέπει να εξηγούµε ένα συγγραφέα µε τρόπο οριζόντιο, δηλαδή συγχρονικό (µέσα από τον ίδιο το συγγραφέα) κι όχι διαχρονικά. Aυτή η άποψη εγείρει και συνδέεται µε ένα βασικό ερώτηµα: ποιά είναι η εποχή των οµηρικών επών, σε ποιά βαθµίδα πολιτισµού βρισκόµαστε µε αυτά; Tο όριο είναι ο ύστερος 8.αι. π.X. µέχρι το πρώτο µισό του 7ου αι. π.X. (παρόν του ποιητή) που µέσω των λεγοµένων Σκοτεινών Aιώνων ανάγεται στη µυκηναϊκή εποχή του 12ου-13ου αι.π.X..

Aς θυµηθούµε λίγο τη φιλολογική ιστορία σχετικά µε την αρχαϊκή εποχή: ουσιαστικά η αρχαϊκότητα είναι ανακάλυψη του 19ου αιώνα. Για τον Friedrich Engels η οµηρική κοινωνία σηµατοδοτεί το πέρασµα από τη βαρβαρότητα στον πολιτισµό. Aκόµη κι αν δεν είχε τότε δηµιουργηθεί το κράτος, η έννοιά του βρισκόταν προ των θυρών. Aνάλογα και ο Snell ενστερνίστηκε τη θεωρία της «εξέλιξης», δηλαδή την άποψη ότι η οµηρική σκέψη εκπροσωπεί µια σκέψη πρωτόγονη, αρχαϊκή. Mε το έργο του «H ανακάλυψη του πνεύµατος» 1 Γενν, 1896 στο Hildesheim. Kαθηγητής στο Aµβούργο. Σπούδασε νοµικά και οικονοµικές επιστήµες στο Eδιµβούργο και στην Oξφόρδη και µετά κλασική φιλολογία στο Λάιντεν, Bερολίνο, Mόναχο, Γοττίγγη (όπου το 1922 υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή πάνω σε λέξεις που χρησιµοποιούνται για να δηλωθεί η γνώση στην προπλατωνική φιλοσοφία και έδειξε την πολυσηµία και εξέλιξή τους από τα αρχαϊκά έως τα κλασικά χρόνια). Έκανε τις κριτικές εκδόσεις για τον Πίνδαρο, τον Bακχυλίδη, τα αποσπάσµατα τραγικών.Έγραψε για την ελληνική µετρική, για την ποίηση και την κοινωνία, για τον Aισχύλο και τη δράση στο δράµα του, για την έννοια του δρόµου στην ελλην. σκέψη κ.λπ.. 2 Aρίσταρχος από τη Σαµοθράκη, φιλόλογος και εκδότης πολλών αρχαίων δηµιουργών, Διευθυντής της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Mέσα 3ου αι. π.Χ. Βλ. Pfeiffer, History of Classical scholarship.

3

(ελλ. µτφρ. Δ.Iακώβ, MIET, ιδιαίτερα το πρώτο κεφάλαιο για την οµηρική αντίληψη για τον άνθρωπο) υποστήριξε την άποψη ότι ο οµηρικός άνθρωπος δεν είχε ακόµη αντίληψη της ενότητας του ανθρώπινου σώµατος, δεν είχε συνείδηση των ψυχικο-πνευµατικών του λειτουργιών κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε κρίσιµες στιγµές, ούτε υπήρχε η ιδέα της ψυχής κ.λπ. Aντίστοιχα, άλλοι φιλόλογοι, όπως ο Hermann Fränkel υποστήριξαν ότι ο οµηρικός κόσµος δεν γνωρίζει τη σύγχρονη αίσθηση του χρόνου.

Oπωσδήποτε αυτή η θεωρία της εξέλιξης και αντίστοιχα της πρωτογονικότητας του οµηρικού κόσµου έχει σήµερα καταρριφθεί (όπως και η θεωρία του χρόνου του Fränkel). Πράγµατι, ακόµη και µέσα από τη λεξιλογική εργασία κατέστη σαφές ότι ο πολιτικός κόσµος του έπους δεν είναι προϊστορικός, ότι η πόλη αποτελεί το πολιτικό κέντρό του, ότι ο οµηρικός κόσµος δεν αποτελεί µια «παιδική βαθµίδα της ανθρωπότητας», και ότι υπάρχει µέσα στα οµηρικά έπη περιγραφή των διαδικασιών σκέψης, αντίληψης, εσωτερικότητας και λήψης αποφάσεων σε αυτόν τον κόσµο. Παράλληλα χάρη στη λεξιλογική µελέτη των επών αντιµετωπίζουµε λιγότερο δογµατικά και απόλυτα την µονόπλευρη «προφορική θεωρία σύνθεσης των επών» που εγκαινιάστηκε από τον Milman Parry (χρήση τυπικών σκηνών, τυπικών επιθέτων και στίχων µέσα στο πλαίσιο µιας µεγάλης προφορικής παράδοσης). Oπωσδήποτε χάρη σε αυτή τη θεωρία µπορούµε να πούµε σήµερα ότι το αρχαϊκό έπος δεν βρίσκεται στην αρχή µιας εξέλιξης, αλλά είναι ποιητικά η απόληξη µιας µακροχρόνιας παράδοσης που δέχτηκε πολλές επιρροές από τη µικρασιατική ποίηση και τον πολιτισµό της Eγγύς Aνατολής, που είναι κληρονόµος της ελληνικής µυκηναϊκής περιόδου ως τµήµατος του ανατολικού πολιτισµού της Mεσογείου. O κόσµος του πρώιµου έπους συνιστά ένα «µεταβατικό στάδιο» µιας κοινωνίας ιδιόµορφης (: sui generis). Σε κάθε περίπτωση, όταν αναφερόµαστε στα οµηρικά έπη, πρέπει να έχουµε διαρκώς

υπόψη µας ότι έχουµε να κάνουµε µε µια πολύ εκλεπτυσµένη και υψηλή ποίηση, ότι εποµένως δεν πρόκειται για ένα πραγµατικό κόσµο, αλλά για ένα ποιητικό κόσµο, εποµένως για ένα πλαστό κόσµο και αντίστοιχα η γλώσσα του είναι µια τεχνητή γλώσσα, µια λογοτεχνική γλώσσα· συνεπώς και το λεξικό αυτής της γλώσσας δεν είναι λεξικό της ελληνικής γλώσσας (µε την έννοια, όπως αυτή µιλιόταν) του 8ου έως τον 6ο αι. π.X., αλλά είναι λεξικό της «λογοτεχνικής διαλέκτου» των επικών ποιητών εκείνης της εποχής.

Tο LfgrE είναι ένα λεξικό που προϋποθέτει γνώση της αρχ. ελληνικής γλώσσας, της

φωνολογίας και τυπολογίας της, της ετυµολογίας και της µετρικής. Παρέχει πληροφορίες για την προϊστορία µιας λέξης (ετυµολογία), τους γραµµατικούς της τύπους, τη χρήση της µέσα στο δακτυλικό εξάµετρο, ενδείξεις για την αρχαία ερµηνεία και αναφορά στη σύγχρονη βιβλιογραφία. Δίνει όλα τα χωρία όπου απαντά η λέξη και µάλιστα αυτά τα χωρία παρατίθενται αρκετά εντενώς.