Γυμνάσιο Ανωγείων

Θέμα: «Άνθρωπος και φυσικό περιβάλλον: μια σχέση αλληλεπίδρασης μέσα στη μαντινάδα και το

ριζίτικο τραγούδι»

Τάξη Γ Γυμνασίου ΑνωγείωνΥπεύθυνος καθηγητής: Αστυρακάκη Καλλιόπη

Βαρότση Όλγα

Ανώγεια 2013ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ .............................................................................................................................................. 3

ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ...................................................................................................................................... 5

Η ΠΑΝΙΔΑ ................................................................................................................................................ 8

ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ...................................................................................................................................... 9

ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ................................................................................................................ 12

ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ .................................................................................................................................... 12

ΡΙΖΙΤΙΚΑ ............................................................................................................................................... 15

ΡΙΖΙΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΥΣΗ: ............................................................................................................... 15

ΤΟ ΠΕΡΒΟΛΙ ..................................................................................................................................... 16

ΣΙΓΑ ΣΙΓΑ ΕΒΡΕΧΕΝ Ο ΘΙΟΣ .......................................................................................................... 16

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΛΕΥΤΕΡΗ ΚΑΛΟΜΟΙΡΗ ..................................................................................... 17

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΧΑΙΡΕΤΗ (ΓΙΑΛΑΦΤΗΣ) .............................................................. 17

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ .............................................................................................................................. 18

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ................................................................................................................................... 19

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΑ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ....................... 19

2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το ριζίτικο τραγούδι, η μαντινάδα και η ρίμα είναι τα ποιητικά μέσα

έκφρασης και εξωτερίκευσης του συναισθηματικού κόσμου των ανθρώπων της

Κρήτης. Ο Κρητικός αισθάνθηκε την ανάγκη να καθρεπτίσει το εγώ του, τα ιδανικά

του, τα αισθήματα της ψυχής του και των συνανθρώπων του μέσα στη μαντινάδα και

το ριζίτικο τραγούδι.

Μαντινάδα είναι ένα δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο με ιαμβικό μέτρο. Είναι

επιγραμματική και λακωνική στη μορφή, αλλά μεστή στο περιεχόμενο. Είναι

ευέλικτη και τσαχπίνα και αυτή η προσαρμοστικότητά της σε κάθε λογής συνθήκες

είναι που την κάνει πάντα επίκαιρη και θυμοσοφική.

Τα ριζίτικα τραγούδια έχουν και αυτά μακρά παράδοση και καλύπτουν

πολλούς τομείς της έκφρασης του λαού μας. Δεν χορεύονται, έχουν μουσική σοβαρή

με στοιχεία πόνου. Οι μελωδίες τους απηχούν τη Βυζαντινή παράδοση και έλαβαν

την ονομασία τους από τις ρίζες των βουνών του Ψηλορείτη και της Δίκτης όπως και

από τα Λευκά Όρη.

Στην παρουσίασή μας θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε μέσα στη

μαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι ότι οι φυσικές αξίες τροφοδοτούν τις κοινωνικές

αξίες και οι κοινωνικές αξίες είναι ομόλογες προς τις φυσικές. Έχουμε δηλαδή όπως

υποστηρίζει και ο Ερατοσθένης Καψωμένος την ισοδυναμία φύση = πολιτισμός, η

οποία συνοψίζει ένα νεοελληνικό βίωμα με πολύ παλιές ρίζες, το βίωμα της ενότητας

του ανθρώπου με τη φύση και των πολιτισμικών αξιών με τις φυσικές αξίες.

Το βίωμα της ευδαιμονίας, της χαράς για τη ζωή (το γνωστό μοτίβο «carpe

diem») βρίσκει την έκφραση του στις μαντινάδες του γλεντιού και του χορού έτσι

ώστε η φύση να εμπνέει το μαντιναδολόγο ως ένας επίγειος παράδεισος με όλες τις

αξίες και τις προϋποθέσεις για την ολοκλήρωση του ανθρώπου.

Το φυσικό περιβάλλον από το οποίο έχει αποκοπεί σήμερα ο άνθρωπος

εμπνέει τον δημιουργό να χρησιμοποιήσει τη σωστή γλώσσα και να καταθέσει σ’

εμάς τα βιώματά του, τους προβληματισμούς των οικείων του, τις αναμνήσεις του, τα

σκιρτήματα της λαϊκής- Κρητικής του ψυχής από τη γέννηση ως το θάνατο.

Εμείς χωρισμένοι σε τρεις ομάδες επιλέξαμε συγκεκριμένα θεματικά πεδία,

των φυτών, των ζώων και των φυσικών φαινομένων για να ερευνήσουμε τη σχέση

αλληλεπίδρασης ανθρώπου - φύσης μέσα στη μαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι.

3

Η ΧΛΩΡΙΔΑ

Κάτι που χαρακτηρίζει την περιοχή του Μυλοποτάμου είναι η ποικιλομορφία

των οικοσυστημάτων της και κατ' επέκταση οι διαφορετικοί τύποι βλάστησης.

Στη βόρεια πλευρά του όρους Κουλούκωνα, εμφανίζεται ο χαρακτηριστικός

τύπος της πυκνής μακκίας βλάστησης, όπου επικρατούν η κουμαριά (Αrbutus unedo

και Arbutus andrachne) και τα θαμνώδη ρείκια (Erica manipuliflora).

Στην ίδια περιοχή, την άνοιξη ανθίζουν οι ασπάλαθοι (Calicotome villosa) και

το φωτεινό τους κίτρινο χρώμα,

συναγωνίζεται το δυνατό τους άρωμα, ενώ

τις πολύ ζεστές καλοκαιρινές μέρες, μπορεί

να δει κανείς τους κατοίκους των Σισών

κρατώντας δερμάτινες τσουγκράνες

(εργαστήρια), να μαζεύουν τον Αλάδανο

από τις αλαδανιές (Cistus creticus). Όλους

δε τους καλοκαιρινούς μήνες είναι ανθισμένες οι ανθεκτικότατες πικροδάφνες

(Nerium oleander) είτε αυτοφυόμενες στις ρεματιές, είτε φυτεμένες στην άκρη του

δρόμου. Ιδιαίτερα εντυπωσιακά είναι τα φαράγγια της Ελεύθερνας - Μαργαριτών -

Ορθέ μέσα στα οποία συγκεντρώνεται μια

μεγάλη ποικιλία φυτών.

Ανεβαίνοντας σε μεγαλύτερο

υψόμετρο στον Ψηλορείτη, παρατηρούμε

πώς η βόσκηση έχει διαμορφώσει την

βλάστηση. Οι περισσότεροι από τους

θάμνους είναι αγκαθωτοί, όπως οι μαυραγκάθες (Rhamnus

lycioides), οι αστράγαλοι (Astragalus angustifolius) και οι

κεντούκλες (Astracantha cretica), ενώ ανάμεσά τους κρύβονται

μικρά αλλά πανέμορφα βολβώδη όπως η χιονοδόξα (Prospero

automnale) και το ενδημικό κολχικό της Κρήτης (Colchicum

cretense).

Στο οροπέδιο της Νίδας τα δένδρα είναι λίγα, κυρίως

σφεντάμια (Acer sempervirens), αγριαχλαδιές (Pyrus spinosa)

και τρικοκιές (Crataegus monogyna) και την μονοτονία των οροφρυγάνων σπάει η

νευρίδα (Pοlygonum idaeum), ένα έρπον ενδημικό φυτό της Κρήτης που εξαπλώνεται

σα χαλί σε όλο το οροπέδιο. Στα μικρότερα γειτονικά οροπέδια τα σφεντάμια, οι

4

πρίνοι και οι βελανιδιές αποκτούν όλο και μεγαλύτερη εξάπλωση. Εντυπωσιακές

διαδρομές προσφέρουν το δάσος του μέσα Μυλοποτάμου (Δοξαρό-Δροσιά-Αγρίδια)

και το πρινοδάσος στην Κάλυβο.

ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣΛιγνό κυπαρισσάκι μουσείσου και βγάλε αέρα

να κελαηδήσουν τα πουλιάνα ξημερώσει η μέρα

Η αρμονία της φύσης σε όλο της

το μεγαλείο. Ένα στοιχείο ηχομιμητικό,

ζωγραφικό, παραστατικό δίνεται με

τούτη τη μαντινάδα. Το λιγνό

κυπαρισσάκι σχετίζεται με τη θωριά της

αγαπημένης η οποία έχει τόση δύναμη

στο λίκνισμά της ώστε να κατορθώνει με

τον αέρα της να κινεί το σύμπαν.

Κελαηδούν τα πουλιά και ξεκινά γλυκά η νέα μέρα.

Σαν ανθισμένη αμυγδαλιάείσαι και θα με κάψεις

με την παντέρμη φορεσιάπου ‘θελα πας να ράψεις

Η μορφή της κόρης έρχεται μπροστά μας με μια παρομοίωση. Ανθισμένη

αμυγδαλιά είναι η κοπέλα η οποία την ίδια στιγμή που ξεσηκώνει τον νέο με την

απαράμιλλη ομορφιά της, τον καίει γιατί

το πάθος φουντώνει στην ψυχή του.

Ε μυρισμένο γιασεμίστον τοίχο κρεμασμένοκαι πως τσι ποδυνάζεσαιτσι μπόρες των ανέμων

Η μαντινάδα αυτή έχει να κάνει με

τις αντιξοότητες της τύχης και της ζωής. Όμως νικά η μυρωδιά και η ομορφιά του

γιασεμιού μέσα σε έναν αγώνα να αντισταθεί στις μπόρες, στους ανέμους και στις

5

λογής-λογής ατυχίες που το φθείρουν όπως φθείρουν τον άνθρωπο τόσο στον

εσωτερικό του κόσμο όσο και στον εξωτερικό του.

Ποτέ δεν πρέπει τα κλαδιάτσι ρίζες να ξεχνούνε

γιατί οι ρίζες αν χαθούνκαι ‘κείνα θα χαθούνε

Η παράδοση μας, «οι ρίζες» μας είναι οδοδείχτες στο μακρύ δρόμο και στο

μεγάλο αγώνα για τη ζωή μεσ’ στη ζωή. Αυτή η συνέχεια δίνεται άριστα με την

εικόνα των κλαδιών που μεγαλώνοντας ίσως λησμονούν όσους τους βοήθησαν, τους

ανάθρεψαν και τους κάνουν να νιώθουν σημαντικοί.

Φλισκούνι και χαμόμηλοαρυσμαρί και δυόσμοβασιλικό και δίκταμοτον ήθελα τον κόσμο

Η αρμονία, η ομορφιά και οι μυρωδιές των φυτών επηρεάζουν το ριμαδόρο

στη σύνθεση του, ο οποίος αναζητά έναν κόσμο χωρίς ανταγωνισμούς λυκοφιλίες και

υποκρισία. Έναν κόσμο στον οποίο οι αισθήσεις είναι διάχυτες και η όσφρηση

ανυπέρβλητη δύναμη ζωής όπως στα παραπάνω φυτά.

Εφύτευγα βασιλικούςκαι ‘βγαιναν ασπαλάθοι

έτσα φυτρώνουν στη ζωήκαι τα σπερμένα λάθη

Η αδυναμία του ανθρώπου να

αντισταθεί στους πειρασμούς της ζωής και

στα λάθη διακρίνεται έντονα μέσα από

την έντονη προσπάθεια του καθενός να φυτέψει ομορφιά και μυρωδιές στην ζωή του

και τελειώνοντας να αντικρίζει άκαρπες, άνισες ευκαιρίες και πολλά σφάλματα.

Όμως και οι ασπαλάθοι έχουν το δικό τους κάλλος καθώς ο άνθρωπος μέσα από τα

λάθη του μπορεί να εξελιχθεί και να βελτιώσει την ζωή του. Η αντίθεση βασιλικών,

ασπαλάθων υποδηλώνει ότι στη ζωή δεν έρχονται πάντα όλα κατ’ ευχήν και οφείλει

6

ο άνθρωπος να υπομένει τις κακοτοπιές και να μην υπερβαίνει το μέτρο ώστε να μην

απογοητεύεται.

Είναι δεντρά που σμίγουνεοι άκρες σαν φυσήξει

μα εμάς δεν έκαμε καιρόποτέ να μας εσμίξει

Το ανικανοποίητο του έρωτα η πικρία του ερωτευμένου εμφανίζεται μέσα σε

τούτη την παρομοίωση του ερωτικού αντικειμένου με δέντρο που δεν δόθηκε ποτέ η

κατάλληλη ευκαιρία να σμίξει με τον άνθρωπο που αγάπησε. Η απογοήτευση του

διακρίνεται από τον ανεπαρκή αέρα ο οποίος λιγοστούς καθώς ήταν δεν έφερε σε

πέρας την επιθυμία του ερωτευμένου να συνευρεθεί το ταίρι του.

Στην κούπα του βελανιδιούχίλιοι καλοί χωρούνε

μα δυο κακοί να ζήσουνεστον κόσμο δεν μπορούνε

Ο Γιαλάφτης στην μαντινάδα αυτή θέλει να μας υποδείξει τη φιλονικία και

πως καλό θα ήταν οι άνθρωποι να τη διώξουν από την ψυχή τους γιατί τους

αλλοιώνει και δεν τους κάνει να προοδεύουν. Σε έναν ουτοπικό κόσμο, μικρό και

καλοκάγαθο όπως η κούπα του βελανιδιού αξίζει να ζούν άπειροι, οι οποίοι θα

νοιάζονται για το κοινό καλό και θα συμμερίζονται τον πόνο των συνανθρώπων τους.

Θα συμπάσχουν μαζί τους και θα τους εκτιμούν.

7

Η ΠΑΝΙΔΑ

Η περιοχή του Μυλοποτάμου ταυτίζεται με τον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη,

μιας από τις τρεις μεγάλες οροσειρές της Κρήτης. Λόγω των ασβεστολιθικών

πετρωμάτων, των μεγάλων υψομέτρων και της έντονης γεωμορφολογίας του,

χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία υπέργειων αλλά και

"υπόγειων βιοτόπων"!

Στα νότια του ορεινού όγκου, προσφέρονται

άφθονες θέσεις για φώλιασμα των μεγάλων αρπακτικών

πουλιών. Οι βορεινές πλαγιές χρησιμοποιούνται σαν

βοσκοτόπια (συνήθως νεκρών

αιγοπροβάτων) από τα όρνια και τους γυπαετούς. Η

ευρύτερη περιοχή του ορεινού Ψηλορείτη φιλοξενεί

αρκετά είδη αρπακτικών όπως χρυσαετού πέρδικας,

σπιζαετού και πετριτών που φωλιάζουν και

κυνηγούν επίσης σε τακτική βάση εδώ.

Στο οροπέδιο της Νίδας (γύρω από το Ιδαίον 'Αντρο), οι κοκκινοκαλιακούδες

(Pyrrhocorax pyrrhocorax) συνωστίζονται σ' έναν από τους σημαντικότερους

πληθυσμούς πανελληνίως, ενώ μεγάλο πληθυσμό

συντηρούν και οι κιτρινοκαλιακούδες (Pyrrhocorax

graculus) στα ίδια μέρη. Στα υψόμετρα μέχρι 1800

μέτρα, εύκολα συναντά κανείς δενδροσταρήρθρες

(Lullula arborea) και λίγο ψηλότερα, χιονοψάλτες

(Prunella collaris).

Στο χώρο των ασπονδύλων της περιοχής, υπάρχουν οι

τέσσερις μοναδικές πεταλούδες του νησιού. Η Kretania

psylorita, ζει και αναπαράγεται αποκλειστικά στο

οροπέδιο, όπου λόγω της σπανιότητάς της, είναι υπό

εξαφάνιση από τους συλλέκτες που επισκέπτονται το νησί.

Υπόγεια, ένας ολόκληρος ζωικός κόσμος (συχνά τυφλός), ζει και εξελίσσεται

αργά, προσθέτοντας τη δική του, ομορφιά στο πανιδικό μωσαϊκό του Ψηλορείτη.

Δεκάδες σπάνια άχρωμα μικρόσωμα και τυφλά, αρθρόποδα και σαλιγκαράκια,

8

Σπιζαετός

Χρυσαετός

κρετάνια Ψηλορείτα

ενδημικά είδη επιβιώνουν κι αναπαράγονται στις κοιλότητες, σπήλαια ή βάραθρα του

καρστικού συστήματος στον ορεινό Μυλοπόταμο.

ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ

Τρέμω μη βρουν οι μέλισσεςτο νέχταρ των χειλιών σουγιατί θ’ αφήσουν ντον ανθόνα παίρνουν ντο δικό σου

Σαν μέλισσα ο έρωταςμε τριγυρίζει πάλι

μέχρι να κάτσει απάνω μουτο κέντρι να μου βάλει

Ο έρωτας στο ξεκίνημά του παρομοιάζεται με μέλισσα η οποία ακατάπαυστα

περιτριγυρίζει τον άνθρωπο για να τον δελεάσει, να τον φέρει κοντά κι έπειτα αυτή

με μανιασμένο πάθος δολερό να τον τσιμπήσει με το κεντρί της, το θεό έρωτα.

Το χιόνι ν’ άψει δύνεταισαν ίσκα η ομορφιά σουκαι να μερώσεις τα θεριάμπορείς με τη θωριά σου

Ένα σύνολο οπτικών και ακουστικών εμπειριών του ανθρώπου μία σχέση

πάθους, εναρμόνισης συναισθημάτων και φυσικού κόσμου διακρίνεται στη

μαντινάδα αυτή. Η ομορφιά καταλυτική δύναμη και ο έρωτας ανατρεπτικός

κατορθώνει να ανάψει το χιόνι και να εξημερώσει θηρία με ένα ξεχωριστό κοίταγμα.

Με τα πετούμενα πουλιάεπήγαινα πετώντας

μα δα μου κόψαν τα φτεράκαι πάω περπατώντας

9

Οι σχέσεις στον ισχυρό και αδύναμο κόσμο

είναι ευδιάκριτες σε τούτη τη μαντινάδα. Οι ισχυροί

παρουσιάζονται ως πετούμενα πουλιά τα οποία είναι

αεικίνητα και οι αδύναμοι με δειλούς ανθρώπους,

αργοκίνητα καράβια. Λόγω αποτυχιών, ήττας

δυσκολεύονται να γευτούν το νόημα της ζωής,

αποθαρρύνονται και νιώθουν αδύναμοι για να

επιβιώσουν.

Επήρες όψη του ρογδιούκι ασπράδα από το χιόνικαι ‘πήρες καμαρόφρυδο

από το χελιδόνι

Το κάλλος, ο θαυμασμός προς το

πρόσωπο της αγαπημένης παρομοιάζεται με ρόγδι

κόκκινο για να δείξει τη σεμνότητά της, με λευκό

του χιονιού για να εκφράσει την αγνότητα της και

με το χελιδόνι στο σχηματισμό του φρυδιού της.

Έτσι έχουμε πανδαισία χρωμάτων, φυσικών

φαινομένων και φυσικής ισορροπίας για να

αναδειχτεί με τον καλύτερο τρόπο το κάλλος του

αγαπημένου προσώπου.

Άνθρωπος δίχως γράμματακαι μόνο με τη γνώση

μπορεί ν’ ανέβει στο βουνόλιοντάρι να μερώσει

Μέσα στις μαντινάδες υπάρχουν συχνά αλληγορίες. Μέσα σε αυτή τη

μαντινάδα ξεκινάει μιλώντας κυριολεκτικά και χωρίς συμβολισμούς, λέει ότι οι

άνθρωποι χωρίς να ξέρουν να γράφουν ή να διαβάζουν μπορούν να διαπρέψουν.

Μπορούν να ημερώσουν λιοντάρι γιατί έχουν τη δύναμη του νου και ο ορθολογισμός

τους, τούς κάνει ανώτερους ακόμα και από το βασιλιά των ζώων.

Πέρδικα που ‘χεις αετόδίπλα σου μη φοβάσαι

με τα φτερά του να πετάςπάντα ψηλά για να ‘σαι

10

Λέγοντας πέρδικα εννοεί μία γυναίκα, επειδή οι πέρδικες είναι από τα

ομορφότερα πουλιά. Λέγοντας αετό εννοεί έναν άντρα επειδή είναι ένα δυνατό και

γρήγορο πουλί. Έτσι μέσα από την μαντινάδα φαίνεται ότι οι Κρητικοί, θεωρούν ότι

μία γυναίκα εξασφαλίζει την προστασία, τη ζεστασιά και την ασφάλειά της στα χέρια

ενός ισχυρού άνδρα.

Ένας αητός στη θύελλαόσο και αν είν’ μεγάλη

παλεύει με τους κεραυνούςδεν σκύβει το κεφάλι

Η μαντινάδα αυτή δείχνει την δύναμη και την αντοχή των ανθρώπων. Όταν

κάποιος άνθρωπος είναι δυνατός ψυχικά δεν σκύβει ποτέ το κεφάλι όσα εμπόδια και

αν συναντήσει στον δρόμο του. Η συγκεκριμένη μαντινάδα δείχνει την δύναμη που

έχει ο άνθρωπος όταν θέλει να αποκτήσει κάτι. Ακόμα και στις δυσκολότερες στιγμές

στέκεται στο ύψος του και κρατάει την αξιοπρέπειά του.

11

ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ

Οι εκπληκτικές αντιθέσεις στην κρητική φύση όσον αφορά τη γεωμορφολογία

του νησιού με τις απότομες και ξαφνικές καιρικές αλλαγές, με τα ακραία

γεωμορφολογικά φαινόμενα, τις ψηλότατες κορφές και τις απότομες χαράδρες με τα

ολόγυμνα αλλού κι αλλού πυκνόφυτα βουνά είναι δάσκαλος σε κάθε ριμαδόρο, είναι

το έναυσμα για να στηρίζει την ιστορική πορεία του τόπου του και την κρητική του

παιδεία. Μπορεί έτσι να εκφράσει τα συναισθήματα του σε κάθε δειλινό και να

εναρμονιστεί με την απίθανη αίσθηση της αδιατάραχτης αρμονίας την ώρα της

ανατολής.

ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ

Ω την παντέρμη τη ζωήίντα λογιώς γυρίζει

ποσπέρας να΄ναι αστροφεγγιάκαι το πρωί χιονίζει.

Από τη μια στιγμή στην άλλη έρχονται τα πάνω κάτω. Ό,τι κι αν κάνει ο

άνθρωπος δεν μπορεί να επέμβει στους νόμους της φύσης. Ό,τι είναι γραμμένο να

γίνει θα γίνει.

Πάντα στην πιο ψηλή κορφήχτυπά η οργή τ΄ανέμου

γι΄αυτό κι εγώ παράπονοδεν έκανα ποτέ μου.

Ο άνθρωπος δεν πρέπει να υπερβαίνει τα όριά και τις δυνατότητές του, γιατί

έτσι θα έρθει αντιμέτωπος με δυνάμεις υπέρτατες. Ο άνεμος και γενικά η φύση έχουν

ορμή ακατανίκητη, την οποία δεν μπορεί να αντιπαλέψει. Ο άνθρωπος λοιπόν, θα

πρέπει να είναι ευχαριστημένος με αυτά που έχει.

Μια βιόλα πάνω στο βουνόστο χιόνι μέσα ανθίζει

κι αντίς να τη ξεράνει αυτόλιώνει και τη ποτίζει.

12

Μερικές φορές όταν βρισκόμαστε σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση μας είναι

πάρα πολύ δύσκολο να βρούμε έναν τρόπο να ξεφύγουμε από αυτήν την κατάσταση

αλλά μερικές φορές βρίσκουμε την ψυχική δύναμη να μετατρέψουμε όλη αυτή τη

δυστυχία σε ένα πολύ θετικό και ευχάριστο για μας συναίσθημα.

Ήρθε πάλι η άνοιξηη φύση λουλουδίζει

μα στη καρδιά μου είναιβαρύς χειμώνας και χιονίζει.

Όταν έχουμε αντιμετωπίσει

πολλά δεινά μας είναι πάρα πολύ

δύσκολο να σηκωθούμε και να

παλέψουμε για τη ζωή και μερικές

φορές αρνούμαστε να δούμε τη χαρά

μέσα στη δυστυχία.

Δεν έχω τόπο να σταθώόπου κι αν πάω βρέχει

παρόλο που ‘ναι ξαστεριάκαι σύννεφα δεν έχει.

Όταν νιώθουμε θλίψη και δυστυχία μάς είναι πάρα πολύ δύσκολο να βρούμε

έναν τρόπο να ανακαλύψουμε τη θετική πλευρά των πραγμάτων

Μπορεί να λάμπει στο ντουνιάο ήλιος με το φως του

δεν παύει όμως μια ζωήνα βγαίνει αμοναχός του.

Ό,τι και να κάνει ο άνθρωπος αν δεν έχει μια συντροφιά στη ζωή του, η ζωή

του θα του φαίνεται άδεια και δεν θα είναι πραγματικά ευτυχισμένος.

Κάθε γλυκό μου όνειροπριν δύσει ο ήλιος σβήνει

γι’ αυτό τσ’ αυγής ώστε να ζωθα ν’ έχω κακοσύνη.

Ο άνθρωπος κάνει όνειρα τη νύχτα

και γι’ αυτό στεναχωριέται την αυγή που

βγαίνει ο ήλιος καθώς όταν το όνειρο είναι καλό πρέπει να ξυπνήσει και μένει με μια

γλυκιά ανάμνηση.

13

Ο ήλιος στο βασίλεμασ’ ακούμπησε στα χείλη

κι άρπαξ’ ο ουρανός φωτιάκαι κέντησε το δείλι

Η παραστατικότητα της φυσικής εικόνας αποτελεί κυρίαρχη δυναμική. Ο

συναισθηματικός κόσμος του ποιητή εκφράζεται μέσα από αντιθέσεις, υπερβολές και

απόλυτη ηρεμία ανατρεπτική. Δύο διαφορετικές εικόνες του ήλιου και του φιλιού του

στην αγαπημένη την ντρόπιασαν και έφεραν το δειλινό.

Και τα ψηλότερα βουνάείναι κι αυτά στο μπάτο

απ’ τη στιγμή που βρίσκεταιστον ουρανό πο-κάτω.

Η απεικόνιση του φυσικού κόσμου στη μαντινάδα γίνεται μέσα από δοξασίες

συμβολισμούς φυσικών στοιχείων και γήινες μεταμορφώσεις. Έτσι κι οι πιο δυνατοί

άνθρωποι είναι αδύναμοι μιας κι από πάνω τους έχουν τον ουρανό ο οποίος ως

φυσικό αφεντικό διαφεντεύει και κυριαρχεί παντού και πάντα.

14

ΡΙΖΙΤΙΚΑ

Τα ριζίτικα τραγούδια ανήκουν κυρίως στη Δυτική Κρήτη. Ωστόσο, είναι

διαδεδομένα και στην Κεντρική Κρήτη.Ρίζες, είναι οι υπώρειες και τα ριζίτικα

τραγουδιούνται στα χωριά που βρίσκονται στους πρόποδες των ορέων. Από τις ρίζες

των βουνών έλαβαν την ονομασία τους και τα τραγούδια: και από τον Ψηλορείτη

(Ίδη) και τη Δίκτη αλλά κυρίως τα Λευκά Όρη του Ν. Χανίων. Εξάλλου, υπάρχουν

άλλες δύο απόψεις για την ονομασία "ριζίτικα": η μια δέχεται ότι πήραν το όνομά

τους από την αρχαία Ριζηνία (Μεσκλά) και η άλλη διαπιστώνει, πως όπως π.χ. για

άλλες κατηγορίες τραγουδιών υπάρχουν οι όροι "ανατολίτικα", "Μοραΐτικα" κλπ.,

έτσι αναλόγως τα τραγούδια της ρίζας, των προγόνων, της γενιάς, τα ονόμασε ο λαός

Ριζίτικα. Τα τραγούδια αυτά έχουν μακρά παράδοση και καλύπτουν πολλούς τομείς

της έκφρασης του λαού, όπως τραγούδια της τάβλας (του τραπεζιού), της στράτας (εν

πορεία), ενώ λέγονται επίσης στους γάμους, στις γιορτές και στις βαπτίσεις, όπως και

σε περιπτώσεις γλεντιού. Η θεματολογία τους είναι ηρωικά - επαναστατικά κατά των

κατακτητών, ιστορικά, αφηγηματικά, της ξενιτιάς, θρησκευτικά, αλληγορικά, της

αγάπης, ποιμενικά κλπ. Η μουσική τους είναι σοβαρή και με στοιχεία πόνου.Τα

ριζίτικα τραγούδια δε χορεύονται. Τραγουδιούνται σε 32 μελωδίες, ή ομαδικά -

χορωδιακά, ή αρχικά άδεται ένα ημιστίχιο από έναν τραγουδιστή και κατόπιν αυτό

επαναλαμβάνεται χορωδιακά από την παρέα (καθ' υπακοήν και κατ' αντιφώνησιν),

ενώ αρκετά ριζίτικα είναι ιδιόμελα με δικές τους μελωδίες. Δεν υπάρχει

πάντα ομοιοκαταληξία, ο στίχος δεν είναι πάντα δεκαπεντασύλλαβος αν και αυτός

υπερέχει στατιστικά. Τα ριζίτικα τραγούδια σπάνια συνοδεύονται στις παρέες

με λαούτο, βιολί ή λύρα εν αντιθέσει με τις κοινωνικές εκδηλώσεις και τα κέντρα

κρητικής μουσικής. Οι παρέες πριν και μετά από τα ριζίτικα τραγουδούν σε αργό

ρυθμό μελωδικούς σκοπούς του χανιώτικου συρτού με μαντινάδες!

ΡΙΖΙΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΥΣΗ:

Μυρίζουν οι βασιλικοίμυρίζουν κι οι βαρσάμοι

μα σαν μυρίζει ο φρόνιμος βαρσάμια δε μυρίζουν,

βαρσάμια ουδέ βασιλικοίουδέ καρεφυλλάτα

15

Μυρίζει εκειά που πορπατείμυρίζει εκειά `που στέκει

ΤΟ ΠΕΡΒΟΛΙ

Για ειδές περβόλι όμορφο, για ειδές κατάκρυα βρύση, στο περβόλι μας

στ’ ώριο περβόλι μας, τ’ όμορφο.

Κι όσα δεντρά έπεψεν ο Θιόςόλα είναι φυτεμένα, στο περιβόλι μας

στο ώριο περβόλι μας, τ’ όμορφο.

Κι όσα πουλιά έπεψεν ο θιόςμέσα `ναι φωλεμένα στο περιβόλι μας

στ’ ώριο περβόλι μας, τ’ όμορφο.

Μέσα σ’ εκείνα τα πουλιάευρέθ’ ένα παγώνι

ω το παγώνι μας τ’ όμορφοκαι χτίζει τη φωλίτσαν τουσε μιάς μηλιάς κλωνάρι,

στο περβόλι μας, στ’ ώριο περβόλι μας τ’ όμορφο.

ΣΙΓΑ ΣΙΓΑ ΕΒΡΕΧΕΝ Ο ΘΙΟΣ

Σιγά σιγά έβρεχεν ο θιός και σιγανά χιονίζεικαι ‘χει το κρίγιος στα βουνά σιγανά και όμορφα που εχιόνιζε

και ‘χει το κρίγιος στα βουνά το χιόνι στσι μαδάρεςκι απού ‘χει σπίτια ροδατά σιγανά και όμορφα που εχιόνιζε

κι απού ‘χει σπίτια ροδατά και σπίτια ροδομένακαι έχει και στάρι και κρασί

σιγανά κι όμορφα που εχιόνιζε.

16

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΛΕΥΤΕΡΗ ΚΑΛΟΜΟΙΡΗ

Μαθητές: Κύριε Λευτέρη Καλομοίρη σε ποιά κατάσταση βρίσκεστε την στιγμή που

βγάζετε μία μαντινάδα και πώς η φύση είναι οδοδείκτης σας ;

Λ.Καλομοίρης: Εκείνη τη στιγμή που βγάζω την μαντινάδα νιώθω ότι πετάω στα

σύννεφα, τόσο μεγάλη ικανοποίηση νιώθω. Ζω στον δικό μου κόσμο και όταν βγάζω

μια μαντινάδα νιώθω την ανάγκη να την πω σε κάποιον, αυτή την ικανοποίηση θέλω

να πάρω. Ο άνθρωπος εκφράζει τον εαυτό του μέσα από την μαντινάδα και τον χορό,

μπορείς να καταλάβεις τι άνθρωπος είναι. Οι μαντινάδες που βγαίνουν επειδή το

νιώθεις είναι διαχρονικές, αυτές μένουν. Εκείνες που βγαίνουν επειδή πρέπει να

βγάλεις μία μαντινάδα, αυτή χάνεται στο χρόνο. Η απλή μαντινάδα είναι καλή.

Μαθητές: Ποια πιστεύετε ότι είναι η σχέση ανθρώπου-φύσης;

Λ.Καλομοίρης: Ο άνθρωπος είναι φυσικό φαινόμενο. Ο άνθρωπος είναι βαθιά

συνδεδεμένος με τη φύση. Πολλές φορές μία εικόνα της φύσης με αγγίζει και με

συγκινεί και μπορεί γι’ αυτό το λόγο να βγάλω μία μαντινάδα. Τα πάντα ο άνθρωπος

τα συνδέει με την φύση, καθώς η φύση είναι κομμάτι της ζωής του.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΧΑΙΡΕΤΗ (ΓΙΑΛΑΦΤΗΣ)

Μαθητές: Είσαι ένας από τους καλύτερους μαντιναδολόγους στην Κρήτη….τι είναι

η μαντινάδα για σενα;

Γιαλάφτης: Μια μάνα που με γέννα…μια βρύση που τρέχει ενώ δεν βρέχει.

Μαθητές: Πώς βγαίνει μια μαντινάδα;

Γιαλάφτης: Η μαντινάδα για να βγει δε διαθέτεις κόπο γιατ’ η παντέρμη κατοικεί η

στση ψυχής τον τόπο

Μαθητές: Τι σου δίνει το ερέθισμα να χτίσεις μια μαντινάδα;

Γιαλάφτης: Η αγάπη είναι κίνητρο κι άλλα πολλά τση φύσης μια μαντινάδα αθάνατη

χωρίς πηλό να χτίσεις

Μαθητές: Έχει μέλλον η παράδοση ή σιγά-σιγά τα έθιμα αλλοιώνονται και σβήνουν;

Γιαλάφτης: Η παράδοση ‘ναι ένα δεντρό κι οι ρίζες το κρατούνε όλο το χρόνο

δροσερό ότι εποχές κι αν ρθούνε

17

Μαθητές Οποιαδήποτε στιγμή μπορείς να βγάζεις μαντινάδες;

Γιαλάφτης: Όχι, γιατί δεν ξέρω ποια στιγμή θα μιλήσει η ψυχή

Μαθητές: Γιατί χορεύουμε όταν θέλουμε να διασκεδάζουμε, να ξεδώσουμε;

Γιαλάφτης: Γιατί ο πόνος είναι ακίνητος

Βιογραφικό Αριστείδη Χαιρέτη

Ο Αριστείδης Χαιρέτης (Γιαλάφτης) κατάγεται από τα Ανώγεια Μυλοποτάμου.

γεννήθηκε το 1946 και ασκεί το επάγγελμα του κτηνοτρόφου. Δεινός

μαντιναδολόγος, έχει εκδόσει 2 βιβλία (πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης) το «ποια

μαντινάδα να σου πω» και το ¨λιγότερ’ από μια στιγμή». ενώ έχει κυκλοφορήσει και

ενα cd Κρητικής μουσικής στο οποίο λύρα παίζει ο ένας γιος του Στέφανος και

λαγούτο ο άλλος γιος Βασίλης, ενώ ο ίδιος είναι ερμηνευτής των μαντινάδων του.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο φυσικός κόσμος με τις αμέτρητες πτυχές και

εναλλαγές του συνδράμει στην ποιητική σύνθεση του μαντιναδολόγου και

δημιουργεί μια σχέση πάθους και ταύτισης ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση. Έτσι

το άτομο συμφιλιώνεται με την κοινωνία και αποκαθιστά την ισορροπία ανάμεσα

στην κουλτούρα και τη φύση.

Επομένως χρέος μας είναι να προστατεύσουμε με «νύχια και με δόντια» τους

φυσικούς οικότοπους την άγρια πανίδα και χλωρίδα της περιοχής μας γιατί η φύση

μας εμπνέει και αποτελεί διέξοδο στους χαλεπούς καιρούς που όλοι μας βιώνουμε.

Για τούτο το λόγο:

ΜΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΕΟΣ’ ΕΦΤΙΑΞΕ Η ΦΥΣΗ

ΓΙΑΤΙ ΘΑ ΡΘΕΙ ΜΙΑΝ ΕΠΟΧΗΚΑΙ ΘΑ ΣΕ ΤΙΜΩΡΗΣΕΙ

ΗΘΕΛΑ ΝΑ ‘ ΜΑΙ ΚΥΝΗΓΟΣ ΑΠΟ ΜΕΡΑΚΙ ΜΟΝΟ

ΝΑ ΤΑ ΜΕΡΩΝΩ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑΚΙ ΟΧΙ ΝΑ ΤΑ ΣΚΟΤΩΝΩ

18

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.Ερατοσθένης Καψωμένος, Δημοτικό τραγούδι, Μια διαφορετική προσέγγιση , εκδόσεις Αρσενίδη, 1990

2.Η μαντινάδα της Κρήτης, πρακτικά συνεδρίων, Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, Αρχάνες 2010

3. http://www.kpe-anogion.gr/

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΑ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΕΠΩΝΥΜΟ ΟΝΟΜΑΑΕΡΑΚΗ ΜΑΡΙΝΑΑΝΔΡΕΑΔΑΚΗΣ ΜΑΝΟΥΣΟΣΒΑΤΣΙΝΑΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝΒΡΕΝΤΖΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΔΑΦΕΡΜΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΑΛΟΜΟΙΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑΚΑΛΟΜΟΙΡΗ ΣΤΥΛΙΑΝΗΚΕΦΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΚΛΑΔΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΚΟΚΚΙΝΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝΚΟΥΝΑΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΟΥΤΑΝΤΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΚΟΥΤΑΝΤΟΥ ΚΑΛΛΙΟΠΗΚΩΣΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗΝΥΚΤΑΡΗ ΑΓΑΠΗΝΥΚΤΑΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣΜΑΝΟΥΡΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣΜΑΝΟΥΡΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΑΔΑΜΑΝΤΙΑΝΥΚΤΑΡΗ ΕΛΕΝΗΞΥΛΟΥΡΗ ΑΡΙΣΤΕΑΞΥΛΟΥΡΗ ΝΙΚΗΠΑΡΑΣΥΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑΠΑΡΑΣΥΡΗΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣΡΟΥΜΠΑΚΗ ΣΟΦΙΑΣΚΑΝΔΑΛΗ ΜΑΡΙΑΣΚΟΥΛΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗ ΜΕΡΣΙΝΗΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗ ΙΩΑΝΝΑΣΩΠΑΣΗ ΦΩΤΕΙΝΗΧΑΙΡΕΤΗ ΣΟΦΙΑΧΑΙΡΕΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

19