Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ

Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ

ΕΚΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΔΙΚΑΙΕΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΟΥΣ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ

Ε Ρ Ε Υ Ν Α Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Π Ι Δ Ρ Α Σ Η Τ Η Σ Κ Ρ Ι Σ Η Σ Κ Α Ι Τ Η Σ Λ Ι Τ Ο Τ Η Τ Α Σ Σ Τ Ο Υ Σ Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Υ Σ

Μ Ε Ι Δ Ι Α Ι Τ Ε Ρ Η Ε Μ Φ Α Σ Η Σ Τ Η Ν Κ Υ Π Ρ Ο , Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α Δ Α , Σ Τ Η Ν Ι Ρ Λ Α Ν Δ Ι Α , Σ Τ Η Ν Π Ο Ρ Τ Ο Γ Α Λ Ι Α ,

Σ Τ Η Ρ Ο Υ Μ Α N Ι Α Κ Α Ι Σ Τ Η Ν Ι Σ Π Α Ν Ι Α

Κάριτας ΕυρώπηςΈκθεση έτους 2014 για την Παρακολούθηση της Κρίσης

A Caritas Report prepared by Social Justice IrelandAnn Leahy, Seán Healy, and Michelle Murphy

This publication is supported financially by the European Union Programme for Employment and Social Solidarity - PROGRESS. This programme is implemented bythe European Commission. It was established to financially support the implementation of the objectives of the European Union in the employment, social affairs andequal opportunities area, and thereby contribute to the achievement of the Europe 2020 Strategy goals in these fields. For more information see: http://ec.europa.eu/progress

Preface

This Crisis Monitoring Report is an in-depth analysis on how the crisis is addressed in selectedcountries and whether political and economic decisions may reduce –or increase the impacton large impoverishing segments of the population.

The aim of this report is not only to analyse the crisis but also help policy and decision-makersat local, regional, national and European levels, as well as non-governmental organisations andthe church to find their ways of commitment to overcome the crisis. Our 2012 CrisisMonitoring Report was warmly welcomed by politicians; one Member of the EuropeanParliament said that “The Caritas study will be invaluable for politicians, like myself, who careabout the impact of austerity on the most vulnerable; for those of us who wish to stand upfor ordinary people during debates and discussions on solutions to the debt crisis. We need tobe able to challenge the proponents of cuts, to argue for tax justice, and for better and morecaring policies.”

The voices of children and families experiencing poverty are at the heart of Caritas Europa. Inone of our previous publications from 2013 we have called on to “Listen to the voices ofChildren in Poverty!” The 11 years old Constantine from Cyprus said that „My parents cannotafford my school snack so the school has to provide for me.” The 9 years old Bruno fromPortugal shared that „My mother is unemployed because the company said that they had noother place for her work. She was sad and I know she cries about it.” The current Report is notonly the message of Caritas Europa, but also the message of those people who are facing crisisday by day. This Report is also a message of our member organisations that made valuablecontributions to this publication.

Caritas Europa is convinced that any kind of policy and legal measures aiming to address theimpacts of the crisis shall be rooted in the promotion and protection of human dignity,advancement of the common good and the support of solidarity between all groups in society.Pope Francis tells us that “the need to resolve the structural causes of poverty cannot bedelayed, not only for the pragmatic reason of its urgency for the good order of society, butbecause society needs to be cured of a sickness which is weakening and frustrating it, andwhich can only lead to new crises.” (Evangelii Gaudium 202) I believe that this report is auseful tool to promote recovery in Europe and to avoid new crises.

My special thanks shall go to Séan Healy, director of Social Justice Ireland, and our team ofCaritas experts who tirelessly worked on this publication and without whom it would not havebeen possible to deliver our new Crisis Monitoring Report.

Jorge Nuño-MayerSecretary General

PHOT

O: N

IKOS

PIL

OS

Μέρος 1 | Η Ευρωπαϊκή κρίση - Εισαγωγή 06Οι Αιτίες της Κρίσης 07

Οι Επίσημες Αντιδράσεις στην Κρίση 09

Κύριες Οικονομικές και Κοινωνικές Επιπτώσεις – Ευρώπη 10

Προοπτικές 15

Μέρος 2 | Ο αντίκτυπος της κρίσης: Επτά χώρες 18Συστάσεις 19Στατιστικά Στοιχεία 19

Κύπρος 21Ιστορικό και Οικονομικά του Κράτους 21

Οι απαντήσεις της πολιτικής 23

Απασχόληση / Ανεργία 24

Φτώχεια 25

Παρουσίαση: Οι συνέπειες για τις Ευάλωτες Ομάδες 26

Μέρος 3 | Η Απάντηση της Caritas 27

Μέρος 4 | Συμπεράσματα και Συστάσεις 29Γενικές Τάσεις στις Επτά Χώρες 30Συμπεράσματα 36Συστάσεις 381. Ευρωπαϊκοί Θεσμοί και Ευρωπαϊκή Επιτροπήn 38

2. Εθνικές Κυβερνήσεις και αντίστοιχες τοπικές / περιφερειακές διοικήσεις 40

3. Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί 42

Ρόλος και Δέσμευση της Εκκλησίας 43

Μελλοντικές Πολιτικές-Πλαίσια – Μια συζήτηση 45

ΕΙΚΟΝΑ 1 Απασχόληση 24

ΕΙΚΟΝΑ 2 Φτώχεια 25

ΕΙΚΟΝΑ 3 Γενικό ακαθάριστο δημόσιο χρέος ως % ΑΕΠ 31

ΕΙΚΟΝΑ 4 Ανεργία, EU28 33

ΕΙΚΟΝΑ 5 Ανεργία νέων στην ΕΕ, 2012 33

ΕΙΚΟΝΑ 6 Ανθρωποι σε κίνδυνο Φτώχειας ή Κοινωνικού Αποκλεισμού 34

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Αύξηση ΑΕΠ ανά όγκο – Ποσοστό Μεταβολής από το προηγούμενο έτος 10

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Ποσοστό κρατικού χρέους, % ΑΕΠ 21

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 πραγματικό ΑΕΠ ποσοστό ανάπτυξης – όγκος – εκατοστιαία μεταβολή από το προηγούμενο έτος 22

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ανεργία 24

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Πραγματικός ρυθμός ανάπτυξης ΑΕΠ ανά όγκο 30

ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Ελλείμματα / πλεονάσματα ως % ΑΕΠ 31

ΠΙΝΑΚΑΣ 7 Γενικό ακαθάριστο δημόσιο χρέος ως % ΑΕΠ 31

Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ ΉΚ Ρ Ί Σ Η -

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Ή

Μέρος 1

PHOT

O: N

IKOS

PIL

OS

Στις αρχές του 2013 η Caritas Europa δημοσίευσε την πρώτητης έκθεση παρακολούθησης της κρίσης. – Ο Αντίκτυπος τηςΕυρωπαϊκής Κρίσης: Μελέτη για τον Αντίκτυπο της Κρίσης καιτης Λιτότητας επί των Ανθρώπων, με ειδική έμφαση στηνΕλλάδα, την Ιρλανδία, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπα-νία (εφεξής στο παρόν «Εκθεση Παρακολούθησης της Κρίσηςτης Caritas Europa, 2013»). Η έκθεση έχει λάβει υπ’ όψιν μελέ-τες και στατιστικές από όλη την Ευρώπη καθώς και μελέτεςκαι στατιστικές μελών της Caritas και συνεργαζόμενων οργα-νισμών στις πέντε εν λόγω χώρες οι οποίοι εργάζονται γιαφτωχές και ευάλωτες ομάδες ανθρώπων. Ενα πρώτο συμπέ-ρασμα αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος ο οποίος καταγρά-φεται δεν είναι δίκαιος. Ενα δεύτερο ήταν ότι τα μέτραλιτότητας ως προτεραιότητα και ο ουσιαστικός αποκλεισμόςκάθε άλλης προσέγγισης δεν συνιστούν λύση στο πρόβληματης κρίσης και προκαλούν κοινωνικά προβλήματα τα οποία θαμπορούσαν να έχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις.

Αυτή η έκθεση είναι η δεύτερη και εντάσσεται και αυτή στοπλαίσιο παρακολούθησης της κρίσης. Δουλέψαμε και πάλι μετις οργανώσεις μέλη μας στις πέντε χώρες με κέντρο βάρουςτις εμπειρίες τους κατά την διάρκεια της περσινής χρονιάς.Επίσης διευρύναμε το πεδίο και συμπεριλάβαμε δύο επιπλέονχώρες – τη Ρουμανία και την Κύπρο. Οι οργανώσεις μέλη τηςCaritas Europa ανταποκρινόμενες στις τρέχουσες προκλήσειςδουλεύουν εντατικά και στις επτά χώρες με τις οποίες ασχο-λείται αυτή η έκθεση αλλά και σε όλα τα 27 κράτη μέλη τηςΕΕ. Το έργο τους συνδυαστικά φτάνει σε εκατομμύρια ανθρώ-πων που βρίσκονται σε ανάγκη.

Οι εκθέσεις αυτές εστιάζουν στο ανθρώπινο κόστος αυτής τηςκρίσης και στα μέτρα που έχουν λάβει οι αρχές από την έναρξήτης, με ιδιαίτερη σημασία στις τάσεις που αφορούν στην απα-σχόληση, την ανεργία, τα ποσοστά φτώχειας, τις σοβαρές υλι-κές ελλείψεις και το χαμηλό δείκτη έντασης εργασίας στις επτάχώρες που πλήττονται από την κρίση. Αλλα σοβαρά ζητήματαπου προέκυψαν έντονα κατά την προετοιμασία αυτής της έκθε-σης αφορούν στις περικοπές στις παροχές υγείας και τις επι-πτώσεις επί της υγείας των πολιτών καθώς επίσης και στηνμείωση της εμπιστοσύνης τους έναντι των Ευρωπαϊκών καιεθνικών θεσμών. Τα ζητήματα αυτά αποτελούν αντικείμενοαυξανόμενης ανησυχίας όχι μόνον για τα μέλη της Caritas καιτις συνεργαζόμενες με αυτήν λοιπές οργανώσεις αλλά και γιαμία σειρά από οργανισμούς, ερευνητές και ΜΚΟ.

Σε αυτή τη μελέτη έχουμε επίσης συμπεριλάβει υπό μορφήΠαραρτήματος μία επιπλέον ενότητα της οποίας συγγραφέαςείναι ο Dr Seán Healy, Διευθυντής Κοινωνικής Ευθύνης στηνΙρλανδία και πρόκειται για μια παρουσίαση μελλοντικών επι-λογών σε σημαντικά πεδία πολιτικών.

Ελπίδα μας είναι η έκθεση αυτή να συνεισφέρει και να κατα-στήσει ευρύτερα γνωστές τις επιπτώσεις της κρίσης και τωνμέτρων λιτότητας που έχουν θεσπιστεί με στόχο την αντιμε-τώπισή της επί των πλέον ευάλωτων ομάδων καθώς και οιεναλλακτικές πολιτικές προσεγγίσεις που θα μπορούσαν ναείχαν εφαρμοστεί από τις αρχές, με στόχο την αποτροπή τωνπλέον δυσμενών επιπτώσεών τους. Η έκθεση βασίζεται στηνπεποίθηση ότι οι αρχές πάντα έχουν επιλογές κατά τη λήψηαποφάσεων που αφορούν τη χρήση πολιτικών προσεγγίσεωνκαι σε ποιους στοχεύουν – με άλλα λόγια ποιος θα πρέπει ναπληρώσει περισσότερο. Αν και το σύνθημα ‘ενώ προστατεύο-νται οι ευάλωτοι’ χρησιμοποιείται συχνά στις εποπτικές διαδι-κασίες του ΔΝΤ και των Ευρωπαϊκών οργάνων τα οποίαεμπλέκονται στις συμβουλευτικές διαδικασίες και στην εφαρ-μογή των μέτρων που έχουν ως στόχο την αντιμετώπιση τηςκρίσης, στην πράξη οι οργανώσεις μέλη της Caritas σε όλη τηνΕυρώπη γίνονται μάρτυρες ενός συνεχώς αυξανόμενου αριθ-μού ανθρώπων θυμάτων της φτώχειας , της ανεργίας, τουαποκλεισμού, οι οποίοι βρίσκονται υπό πίεση και σε απόγνωσηκαι βασίζονται στις υπηρεσίες της Caritas. Προσφέρουν δε μιαμοναδική προοπτική που μπορεί να προσφέρει πολλά στουςpolicy makers σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και Ευρωπαϊκόεπίπεδο.

Ταυτοχρόνως ελπίζουμε ότι τα συμπεράσματα και οι συστά-σεις οι οποίες παρουσιάζονται στην παρούσα έκθεση, η οποίαβάσει ανάλυσης εξετάζει τις εναλλακτικές προσεγγίσεις καιδιαφορετικές επιλογές που οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν ναείχαν κάνει, θα υιοθετηθούν από αυτές και θα ενεργήσουν μετρόπο ώστε να χαλαρώσουν την απίστευτη πίεση που έχουνάδικα επιβάλλει σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων από το 2008.

Σε αυτή την ενότητα εξετάζουμε συνοπτικά τις συνολικές αιτίεςτης κρίσης και την επίσημη απάντηση των κύριων εμπλεκόμε-νων θεσμικών οργάνων. Στη συνέχεια εξετάζονται ορισμένοιβασικοί οικονομικοί και κοινωνικοί δείκτες στην ΕΕ εν γένεικαθώς και ορισμένες

Ο Joseph Stiglitz, βραβείο Nobel οικονομίας, θεωρεί ότι ηπαγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση έχει ως αιτία κακές ρυθ-μιστικές και χρηματοοικονομικές πρακτικές στις ΗνωμένεςΠολιτείες οι οποίες επηρέασαν ολόκληρο τον κόσμο (2009).Yποστηρίζει ότι πρέπει να γίνει μια προσπάθεια να στηριχθείη ζήτηση η οποία με την σειρά της θα μπορεί να τονώνει την

οικονομία. Με αυτό τον τρόπο οι φτωχοί άνθρωποι που δενείχαν χρήματα ενθαρρύνθηκαν να συνεχίσουν να δανείζονταικαι να ξοδεύουν, πράγμα που οδήγησε σε μια τεράστια χρη-ματοπιστωτική φούσκα. Ο Stieglitz πιστεύει πως το υποκεί-μενο αίτιο που οι φτωχότεροι δεν ξοδεύουν είναι η αύξησητων ανισοτήτων κατά τα τελευταία 30 χρόνια:

Οι Αιτίες της Κρίσης

7T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y

‘Πράγματι μεταφέρουμε χρήματα απότους φτωχούς στους πλουσίους, απότους ανθρώπους που θα ξόδευαν ταχρήματα σε ανθρώπους που δενχρειάζεται να ξοδεύουν χρήματα και τοαποτέλεσμα αυτού είναι μια σωρευτικάόλο και πιο αδύναμη ζήτηση’

(Stiglitz, 2009, σελ.7).

Και ο Joseph Stiglitz καταλήγει στο συμπέρασμα (2009) ότι τοπρόβλημα είναι πως το σύστημα έχει τώρα διαρραγεί επειδήείχε βασιστεί σε καταναλωτές οι οποίοι ξόδευαν πάνω από τιςδυνατότητές τους μέσω υπερβολικού δανεισμού, κάτι που δενμπορεί να συνεχιστεί. Τούτο εντούτοις δε σημαίνει ότι τοπάθημα έγινε μάθημα. Σχολιάζοντας πρόσφατα την κρίση στηΔύση ο Stiglitz είπε πως κατ’ αρχήν φάνηκε ότι υπήρχε κάποιασυναίνεση όσον αφορά τα αίτια της κρίσης - ότι ένα υπερμέ-γεθες και δυσλειτουργικό χρηματοοικονομικό σύστημα έκανεεσφαλμένο επιμερισμό κεφαλαίων και δημιούργησε επισφά-λεια, αλλά η συναίνεση αυτή ανεστράφη και οι πολιτικοί, οιοποίοι είναι αφοσιωμένοι στη λιτότητα, επιμένουν σε αυτή τηνπολιτική παρά το γεγονός ότι τούτη οδηγεί στην κατάρρευσητης οικονομίας. (Stiglitz, 2013; 2013a; Moore, 2012). Επί τηςουσίας, στο χρηματοοικονομικό σύστημα ανέκυψε μια χρημα-τοπιστωτική κρίση στον ιδιωτικό τομέα, που μεταμορφώθηκεσε εμπόδιο για τα δημόσια οικονομικά. Μέσω της λιτότητας τοτεράστιο κόστος αυτής της μετατροπής επιβάλλεται σήμερατο ίδιο στην κοινωνία (Meadway, 2013).

Σε αυτή τη σύντομη εισαγωγή δεν είναι δυνατόν να κάνουμεμια λεπτομερή ανασκόπηση της κατάστασης σε κάθε μία απότις επτά χώρες πριν την κρίση ή να παρουσιάσουμε με λεπτο-μέρειες πώς εξελίχθηκε σε κάθε περίπτωση. Εντούτοις αξίζεινα τονίσουμε ότι όταν χτύπησε η κρίση σε κάθε Ευρωπαϊκήχώρα δημιουργήθηκαν διαφορετικές καταστάσεις ανάλογα μετο εύρος των τοπικών συνθηκών όπως το ύψος του χρέους τουχρηματοοικονομικού τομέα αλλά και των ατόμων, το επίπεδοτου εθνικού χρέους, επίπεδα και διασπορά των φορολογικώνμέτρων, αποτελεσματικότητα συστημάτων συλλογής φόρων,διοικητική αποτελεσματικότητα καθώς και θεσμική ικανότητακαι ακεραιότητα.

Σε ορισμένες χώρες πριν από την κρίση τα χαμηλά ή λιμνάζονταεπίπεδα ανάπτυξης ήταν στην ημερήσια διάταξη – στην Ιταλίακαι στην Πορτογαλία – ενώ όλες οι άλλες χώρες που εξετάζονταισε αυτή την έκθεση χαρακτηρίζονταν από σχετικά υψηλά επί-πεδα ανάπτυξης. Ορισμένες, όπως η Ιρλανδία, είχαν υπάρξειαντικείμενο ιδιαίτερων επαίνων κατά τα προηγούμενα χρόνιακαι είχαν χαρακτηριστεί ως παραδείγματα οικονομιών.

Πριν από την κρίση η Ιταλία και η Ελλάδα παρουσίαζαν υψηλάεπίπεδα εθνικού χρέους, στην Πορτογαλία τα επίπεδα ήτανσχετικά υψηλά αλλά τούτο δεν ίσχυε σε άλλες τέσσερις χώρες– Κύπρο, Ιρλανδία, Ρουμανία και Ισπανία.

Συνολικά στην Ευρωπαϊκή κρίση μεγάλο ρόλο έπαιξαν οι απώ-λειες των τραπεζών και τούτο ήταν κυρίως ένα χαρακτηριστικόκατά την έναρξη της κρίσης στην Ιρλανδία, την Ισπανία και τηνΚύπρο. Η δομή του ενδο-ευρωπαϊκού δανεισμού με ‘κεντρικές’τράπεζες και χρηματοοικονομικούς θεσμούς που κατείχαν ομό-λογα τα οποία είχαν εκδοθεί από ‘περιφερειακές’ τράπεζες, είχανως αποτέλεσμα οι περιφερειακές κυβερνήσεις και τελικά οιπολίτες να πρέπει να ανακεφαλαιοποιήσουν τις εγχώριες τρά-πεζες με σκοπό να προστατευτεί η θέση των ξένων κατόχωνομολόγων. Στην Ελλάδα οι δυσκολίες στον τραπεζικό τομέα προ-έκυψαν και έγιναν πιο έντονες καθώς συνεχιζόταν η κρίση. Ηκατάσταση της Ελλάδας είναι μία ειδική περίπτωση καθώς οιρίζες της κρίσης μπορούν να εντοπιστούν τόσο στην αποτυχίατων θεσμών αλλά και της πολιτικής elite, ξεκινώντας με τηνεμφάνισή της όταν το 2009 το Ελληνικό κράτος πλαστογράφησετα επίπεδα του εθνικού του χρέους με τη βοήθεια των επενδυ-τικών τραπεζών των ΗΠΑ και άλλων.

Αλλοι παράγοντες που ήταν διαφορετικοί σε κάθε χώρα πριν τηνκρίση έχουν σχέση με τα ποσοστά απασχόλησης, ανεργίας καιφτώχειας καθώς και με την επάρκεια των μηχανισμών κοινωνι-κής προστασίας και των συστημάτων ιατρικής περίθαλψης. Ηαπόδοση αυτών των συστημάτων κοινωνικής περίθαλψης καιιατρικής φροντίδας επηρέασε σημαντικά τον τρόπο που βίωσαντη νέα κατάσταση οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες στις επτάχώρες. Συχνά τα μέτρα τα οποία εισήχθηκαν από τις αρχές ήαπαιτήθηκαν από την τρόικα του ΔΝΝ/ΕΕ/ΕΚΤ ως αντάλλαγματης βοήθειας, αναπτύχθηκαν πολλαπλασιαστικά με τέτοιο τρόποώστε να οξυνθούν τα υποβόσκοντα προβλήματα.

Το υψηλό δημόσιο χρέος δεν ήταν η αιτία της κατάρρευσηςτης ανάπτυξης όπως τονίστηκε από τους συγγραφείς μιαςσπουδαίας νέας μελέτης (στην οποία θα επανέλθουμε παρα-κάτω) (Ash & Pollin, 2013). Εντούτοις, καθώς η κρίση συνεχι-ζόταν το κέντρο βάρους της προσοχής άρχισε νααπομακρύνεται από τις προφανείς αποτυχίες των οικονομι-κών αγορών και να εστιάζεται περισσότερο στις εικαζόμενεςκυβερνητικές αποτυχίες (Quiggin, 2011). Πράγματι το βάροςτης κρίσης που προκάλεσαν οι χρηματαγορές και οι κεντρικέςτράπεζες και οι ρυθμιστές που θεωρητικά θα έπρεπε να τουςελέγχουν, έπεσε ‘πάνω στους απλούς εργαζόμενους, τις δημό-σιες υπηρεσίες, τους γηραιότερους και τους ασθενείς’(Quiggin, 2012). Ο Quiggin περιγράφει την πολιτική της επε-κτατικής λιτότητας όχι απλώς σαν ‘μια οικονομική ιδέα ζόμπι’αλλά ‘σαν μια πολιτική στρατηγική κατηγορίας πολέμου’ (2012,σελ.233).

8 T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y

Ενώ στην αρχή οι Ευρωπαίοι ηγέτες θεώρησαν ότι η κρίση ήτανΑμερικανική και εισήχθη λόγω ‘αχαλίνωτης φύσης αυτής τηςμορφής καπιταλισμού’. Σύντομα βρέθηκαν αναγκασμένοι ναεμπλακούν σε μια μάχη υπεράσπισης του euro – ενός νομί-σματος δίχως την υποστήριξη μιας εθνικής δύναμης (Giddens,2013). Οι Ευρωπαίοι ηγέτες εφηύραν μια σειρά από παρεμβά-σεις με στόχο την προστασία των πιο αδύναμων οικονομιώνέναντι των πιέσεων των αγορών ομολόγων που είχαν εμπλοκήυποδεικνύοντας τις δομικές μεταρρυθμίσεις που απαιτούντοσε εθνικό επίπεδο ως αντιστάθμισμα της παρέμβασής τους.

Ανάμεσα στις ανησυχίες των ηγετών κυριάρχησε η απόφαση,με την καθοδήγηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ),ότι καμία τράπεζα δεν έπρεπε να αφεθεί να καταρρεύσει καιτο ζήτημα του ελλείμματος στους προϋπολογισμούς θα έπρεπενα διορθωθεί μέσω της επιβολής μέτρων λιτότητας και δομι-κών ‘μεταρρυθμίσεων’. Η πολιτική ‘κανένας κάτοχος ομολόγωνδεν θα μείνει εκτός’ αντιπροσωπεύει αυτή τη μαζική μεταβί-βαση του συσσωρευμένου χρέους των ιδιωτικών τραπεζώνστην κοινωνία και είναι επί της ουσίας η μεγαλύτερη στηνΕυρωπαϊκή ιστορία μεταφορά πλούτου από τους απλούς πολί-τες στους ιδιώτες πιστωτές.

Η πολιτική ‘κανένας κάτοχος ομολόγων δεν θα μείνει εκτός’ δια-φοροποιήθηκε στην περίπτωση του δεύτερου πακέτου στήρι-ξης προς την Ελλάδα το 2012 στο οποίο συμπεριελήφθη καικάποια αναδιάρθρωση του χρέους. Πρόσφατα το ΔΝΤ πήρε απο-στάσεις από την απόφαση μη απαίτησης αναδιάρθρωσης τουχρέους με την έναρξη της παρέμβασης στην Ελλάδα, ένα ζήτημαστο οποίο επέμεναν άλλα μέλη της Eurozone για να αποφευ-χθεί μετάδοση της κατάστασης και το οποίο όπως σήμερα πλέονπιστεύει το ΔΝΤ επέτρεψε στους ιδιώτες πιστωτές να μειώσουντην έκθεση τους σε σημαντική κλίμακα και να αφεθούν οι φορο-λογούμενοι και ο επίσημος τομέας ‘στο δόκανο’ (ΔΝΤ, 2013δ).Βεβαίως η εν λόγω μετάδοση δεν αποφεύχθηκε σε πείσμααυτής της προσέγγισης, δεδομένου ότι η απουσία εμπιστοσύνηςτης αγοράς μεταφέρθηκε από την μία χώρα στην άλλη και τοεπίκεντρο της κρίσης μετακινήθηκε από την Ελλάδα στην Ιρλαν-δία, την Πορτογαλία και στην συνέχεια στην Ισπανία και την Ιτα-λία και πιο πρόσφατα στην Κύπρο.

Το 2013 στην περίπτωση της Κύπρου, μιας σχετικά πολύ μικρήςχώρας, υπήρξε μια σημαντική ρήξη λόγω των προσεγγίσεωνπου είχαν υιοθετηθεί. Στην αρχή ζητήθηκε η συνεισφορά τωνπιστωτών των τραπεζών, μεταξύ των οποίων ήταν και οι μηεγγυημένες καταθέσεις (πάνω από €100.000), ενώ έγινε καιμια πρόταση για συνεισφορές από ακόμα μικρότερες, εγγυη-μένες, καταθέσεις – πρόταση η οποία όμως δεν ευοδώθηκε,λόγω των αντιδράσεων που σημειώθηκαν και στην Κύπρο καιδιεθνώς.

Τον Ιούνιο του 2012, το Euro Group και το Ευρωπαϊκό Συμβού-λιο μετά από διαβεβαίωση της Ευρωπαϊκής δέσμευσης περίδομικών μεταρρυθμίσεων και δημοσιονομικής εξυγίανσης συμ-φώνησαν να ανακεφαλαιοποιήσουν τις τράπεζες άμεσα μέσω

του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ) και με αυτότον τρόπο να σπάσουν τη σχέση μεταξύ χρέους τραπεζών καιεθνικού χρέους. Με αυτόν τον τρόπο οι Ισπανοί πολίτες δεν θαέφεραν την αποκλειστική ευθύνη για τις ενέργειες των ιδιωτικώντους τραπεζών. Εντούτοις δεν υπήρξε συμφωνία σχετικά με τηναναδρομική ισχύ αυτής της προσέγγισης στην ανακεφαλαιο-ποίηση των Ιρλανδικών τραπεζών.

Συνολικά η προσέγγιση των Ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνωναντικατοπτρίζει την άποψη ότι η μείωση των ελλειμμάτων τωνπροϋπολογισμών θα σήμαινε ‘αύξηση της επιχειρηματικής εμπι-στοσύνης’ ειδικά εάν αυτή μπορούσε να επιτευχθεί μέσω περι-κοπών των δαπανών (Quiggin, 2011). Η σημερινή Ευρωπαϊκήστρατηγική μπορεί να συνοψιστεί στις παρακάτω σειρές μέτρων:

5 Εξυγίανση - δανεισμός των χωρών που βρίσκονται σε δυσμενήκατάσταση σε συνδυασμό με την απαίτηση να μειώσουν τοέλλειμμά τους μέσω δημοσιονομικής εξυγίανσης.

5 Προτεινόμενη Ενωση Τραπεζών - δημιουργία μιας τραπεζικήςένωσης ώστε να υπάρξει κεντρική ρύθμιση των Ευρωπαϊκώντραπεζών και ένα πλαίσιο τραπεζικών αποφάσεων

5 Δημοσιονομική Εποπτεία - δημιουργία δομών εποπτείας ώστεη Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα λοιπά κράτη μέλη να είναι σε θέσηνα παρακολουθούν τους προϋπολογισμούς των επιμέρους κρα-τών μέσω νέων μηχανισμών δημοσιονομικής διακυβέρνησηςκαι παγίωση δημοσιονομικών κανόνων οι οποίοι θα ενταχθούνστη νομοθεσία κάθε κράτους μέλους (μέσω του Δημοσιονομι-κού Συμφώνου – βλ. Γλωσσάρι για τον όρο).

Η στρατηγική στηρίζεται σε μια συγκεκριμένη ανάλυση τηςκρίσης βάσει της οποίας ενοχοποιείται ένας συνδυασμός χαλα-ρού ρυθμιστικού πλαισίου του τραπεζικού τομέα και μία ανε-παρκής δημοσιονομική αυστηρότητα. Εντούτοις αν και είναιορθό ότι ο τραπεζικός τομέας ευθύνεται κυρίως για την κρίσηδεν είναι αληθές ότι σε όλες τις χώρες που επλήγησαν σοβαράαπό την κρίση υπήρχε ασωτία των κυβερνήσεων και ανεπαρ-κής δημοσιονομική αυστηρότητα.

Οπως τονίστηκε προηγουμένως, ο Stiglitz περιγράφει την απά-ντηση στην κρίση ωσάν να ‘συμμαζεύει ότι έχει ξεφύγει εκτόςορίων’. Οσο για τη Δύση, θεωρεί ότι η συγχωνεύσεις των τραπε-ζών που έλαβαν χώρα από την έναρξη της κρίσης χειροτέρεψαντα προβλήματα των τραπεζών – περισσότερες τράπεζες θεω-ρούνται πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν, υπάρχει ένας μεγά-λος αριθμός διασυνδέσεων εντός του χρηματοοικονομικούσυστήματος και ελάχιστη γνώση σχετικά με την έκθεση ορισμέ-νων μεγάλων χρηματοοικονομικών οργανισμών (2013; 2013α).Κριτικάρει επίσης το γεγονός ότι πιστωτικά ιδρύματα συνεχίζουννα πληρώνονται από τους οίκους που τα αξιολογούν. Αυτό συνι-στά ένα τεράστιο πρόβλημα.

Βάσει των νέων Ευρωπαϊκών δημοσιονομικών μηχανισμών δια-κυβέρνησης (Το Σύμφωνο Ανάπτυξης και Σταθερότητας επαυξη-μένο μέσω του ‘Sixpack’ και του Δημοσιοοικονομικού Συμφώνου,

Οι Επίσημες Αντιδράσεις στην Κρίση

9T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y

δες Γλωσσάρι για τους όρους) οι κυβερνήσεις πρέπει να κρατή-σουν το έλλειμμα τους στο 3% του ΑΕΠ και εντός αυτού να στο-χεύσουν σε ένα δομικό έλλειμμα χαμηλότερο του 0.5%1. Τομεικτό χρέος των Κυβερνήσεων δεν μπορεί να υπερβαίνει το όριοτου 60% του ΑΕΠ (το ονομαζόμενο ‘φρένο χρέους’). Οι κανόνεςαυτοί εφαρμόζουν βασικά μαθήματα της Κενσιανής θεωρίας, ότιδηλαδή οι κυβερνητικές παρεμβάσεις μπορούν να βοηθήσουνστη σταθεροποίηση της συνολικής ζήτησης μεταφέροντας τασυσσωρευμένα ελλείμματα στην επόμενη χρήση για να αναζω-ογονήσουν τις εξασθενημένες οικονομίες και να περικόψουν τιςδαπάνες ώστε να καλμάρουν τις υπερθερμασμένες. Με άλλαλόγια όταν κανένας άλλος δεν ξοδεύει, η κυβέρνηση πρέπει νακαλύπτει το κενό και να επενδύει. Θα επανέλθουμε στους Ευρω-παϊκούς μηχανισμούς δημοσιονομικής διακυβέρνησης δεδομέ-νου ότι ίσχυσαν και στις επτά χώρες που αναφέρονται σε αυτήτην έκθεση στο Μέρος Τέταρτο Μέρος. Στη θέση που υποστη-ρίζεται σε αυτό εξηγείται ότι αν το Δημοσιονομικό Σύμφωνουπήρχε πριν την κρίση του 2007, οι έξι χώρες που μελετώνται σεαυτή την έκθεση θα ήταν σε απόλυτη συμφωνία με το ονομαζό-μενο ‘φρένο χρέους’ του 3% του GDP (Η Ελλάδα θα ήταν η μόνηεξαίρεση).

Αναφερόμενοι στην τρέχουσα πολιτική ο Quiggin καθώς καιπολλοί άλλοι οικονομολόγοι κάνουν λόγο για μια ‘επεκτατικήλιτότητα’ (ή επεκτατική δημοσιονομική συρρίκνωση όπωςκάποιες φορές αναφέρεται (Healy et al, 2013)):

Η θεωρία της επεκτατικής λιτότητας έχειπεράσει τη δοκιμασία της εφαρμογής καιέχει αποτύχει. Οπουδήποτε εφαρμόστηκαν

πολιτικές λιτότητας το αποτέλεσμα ήταν νασταματήσει η ανάκαμψη από την κρίση

(Quiggin 2012, σελ.231).

Εύκολα λοιπόν καταλήγει κάποιος στο συμπέρασμα, όπως τοπράττουν πολλοί σχολιαστές, ότι οι νέες διαδικασίες οικονομι-κής διακυβέρνησης προσπαθούν να επιλύσουν το λάθος πρό-βλημα (Healy et al, 2013). Εντούτοις για τις χώρες που έχουνδεσμευτεί από το Δημοσιονομικό Σύμφωνο (συμπεριλαμβανο-μένων των επτά χωρών που μελετώνται σε αυτή την έκθεση) οστόχος της επιβράδυνσης της εξυγίανσης ή της υλοποίησης πολι-τικών επενδύσεων που υποστηρίζουν την ανάπτυξη είναι σήμεραπλέον σημαντικά περιορισμένος λόγω των νέων μηχανισμώνδημοσιονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ. Εάν το ΔημοσιονομικόΣύμφωνο δεν συνοδεύεται από επενδυτικά προγράμματα και μιαγενναιόδωρη ερμηνεία των αριθμών του δομικού ελλείμματος,υπάρχει το ενδεχόμενο να μετατραπεί, σύμφωνα με τα λόγια τουJoseph Stiglitz σε ένα ‘σύμφωνο παγίδα’ (Moore, 2012).

Τα υποτιθέμενα θετικά αποτελέσματα της λιτότητας – ότι οιπερικοπές οδηγούν σε ανάπτυξη – παραμένουν ‘κυβερνητικέςιδέες επί του παρόντος’ (Blythe, 2013). Ο καθηγητής Mark Bly,περιγράφει τη πολιτική της ‘δημοσιονομικής εξυγίανσης φιλι-κής προς την ανάπτυξη’ ως ‘μια επικίνδυνη βλακεία’ και ως ‘τόσοπιθανή όσο ένας ιπτάμενος γάιδαρος’, και μια πολιτική πουέχει σαν αποτέλεσμα ακόμα φτωχότερους ανθρώπους οι οποίοιβασίζονται στις κρατικές υπηρεσίες οι οποίες πληρώνουν για τιςπράξεις πλουσίων οι οποίοι με τη σειρά τους δεν επηρεάζονταισε καμία περίπτωση στον ίδιο βαθμό από τις περικοπές τουδημόσιου προϋπολογισμού (2013).

T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y10

Κύριες Οικονομικές και ΚοινωνικέςΕπιπτώσεις – Ευρώπη

Το 2012 οι οικονομίες των 27 χωρών της ΕΕ και της Ευρωζώ-νης συρρικνώθηκαν όπως φαίνεται στον Πίνακα 1. Η συρρί-

Οικονομικές Τάσεις

κνωση ήταν χειρότερη στην Ευρωζώνη. Οι προβλέψεις παρου-σιάζουν περαιτέρω συρρίκνωση εντός του 2013.

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 f 2014 f

EU (27 χώρες) 3.2 0.4 -4.5 2.1 1.6 -0.4 -0.1 1.4Euro ζώνη (17 χώρες) 3 0.4 -4.4 2 1.5 -0.6 -0.4 1.2

Πηγή: Eurostat, 2013α, tec00115. f=πρόβλεψη.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Αύξηση ΑΕΠ ανά όγκο – Ποσοστό Μεταβολής από το προηγούμενο έτος

1 H δομική εξισορρόπηση είναι αυτή που προκύπτει μόλις πάψουν να ισχύουν τα μεταβατικά αποτελέσματα του επιχειρηματικού κύκλου καθώς και τα εφάπαξ μέτρα στονπροϋπολογισμό. Αυτή η εξισορρόπηση όμως δεν μπορεί να μετρηθεί εύκολα και υπάρχει μεγάλη διαφωνία μεταξύ των Οικονομολόγων επ’ αυτού του θέματος.

T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y 11

Κατά το πρώτο τρίμηνο του 2013, ο αριθμός των θέσεων εργα-σίας ήταν στα χαμηλότερα επίπεδα στην Ευρωζώνη από τηνέναρξη της κρίσης και ο αριθμός των ανέργων έφτασε στο ιστο-ρικό ύψος των 26.6 εκατομμυρίων (ή 11% του ενεργού πληθυ-σμού) τον Απρίλιου του 2013 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α).Υπήρξαν επίσης μεγάλες αποκλείσεις μεταξύ των κρατών.

Η ανεργία των νέων συνιστά ένα ιδιαίτερο πρόβλημα. Σύμφωναμε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η μακροχρόνια ανεργία και η αδρά-νεια ‘απειλεί μια ολόκληρη γενιά’ με άνεργο σχεδόν το ένατέταρτο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού στην Ευρώπη(23.5% τον Απρίλιο του 2013) και οι με χαμηλότερο εκπαιδευ-τικό επίπεδο να πλήττονται ιδιαίτερα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή,2013α). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας είναιμεταξύ αυτών που φοβούνται το ενδεχόμενο μιας ‘χαμένηςγενιάς’ και τονίζει ότι μεταξύ των προβλημάτων που αντιμετωπί-ζουν οι νέοι είναι το γεγονός ότι όταν θα συνταξιοδοτηθούν θαβρεθούν αντιμέτωποι με τη φτώχεια λόγω μακρών περιόδωνανεργίας (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013α).

Ο ΟΟΣΑ τονίζει ότι οι νέοι άνδρες χαμηλής εξειδίκευσης είναιαυτοί που πλήττονται περισσότερο όσον αφορά το επίπεδο απα-σχόλησης και συμμετοχής τους στο εργατικό δυναμικό (πράγμαπου συχνά σχετίζεται με τα υψηλά ποσοστά ανώτερης εκπαί-δευσης και κατάρτισης) ενώ οι άνδρες μεταξύ 25 και 54 ετώνέχουν χτυπηθεί σκληρότερα από την αύξηση της ανεργίας. Τουψηλό επίπεδο εκπαίδευσης έχει λειτουργήσει προστατευτικάέναντι της ανεργίας. (ΟΟΣΑ, 2013γ). Η ανεργία και ειδικότερα ημακροχρόνια ανεργία έχει επηρεάσει ιδιαίτερα αρνητικά το επί-πεδο υποκειμενικής ευμάρειας και τα υψηλότερα ποσοστά κοι-νωνικού αποκλεισμού απαντώνται μεταξύ των μακροχρόνιαανέργων. (Eurofound, 2012).

Η απογοήτευση πλήττει όσους εργαζόμενους απομακρύνονταιαπό την αγορά εργασίας και συνολικά 20.2 εκατομμύρια ανθρώ-πων υποαπασχολούντο το τέταρτο τρίμηνο του 2012 (ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή, 2013α).

Ο ΟΟΣΑ τονίζει ότι αυξάνεται η ανησυχία σχετικά με την πίεση πουασκείται από την εμμένουσα υψηλή ανεργία επί του κοινωνικούιστού των κρατών μελών του (2013γ). Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ ταδεινά λόγω απώλειας της εργασίας και απουσίας εργασιακώνευκαιριών συχνά είναι πιο έντονα μεταξύ των χαμηλόμισθων εργα-ζομένων. Ο ΟΟΣΑ τονίζει επίσης ότι τα επιδόματα ανεργίας ενήρ-γησαν σαν κρίσιμοι αυτόματοι σταθεροποιητές κατά τη διάρκειατης κρίσης περιορίζοντας τις αρνητικές επιπτώσεις που έχουν γεν-

Απασχόληση / Ανεργία

νήσει η απώλεια θέσεων εργασίας και η μείωση του εισοδήματοςστα νοικοκυριά και θα έπρεπε να συνεχίζουν να παίζουν αυτό τορόλο (ΟΟΣΑ, 2013c). Σε πολλές χώρες ένας συνεχώς αυξανόμενοςαριθμός ανθρώπων βιώνει μακρές περιόδους ανεργίας και συνε-πώς διατρέχει τον κίνδυνο να χάσει το δικαίωμα του επιδόματοςανεργίας κάτι που θα σήμαινε ότι αναγκαστικά θα περιέρχοντανσε ένα δυσμενέστερο καθεστώς κοινωνικής στήριξης (όπου υπάρ-χει). Ο ΟΟΣΑ τονίζει ότι το επίδομα αυτό πρέπει να είναι ικανό ναστηρίζει επαρκώς τις οικογένειες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες(ΟΟΣΑ, 2013γ).

Ενα πρόσφατο έγγραφο εργασίας του ΔΝΤ υπογραμμίζει πως ηαπώλεια θέσεων εργασίας σχετίζεται με την απώλεια εισοδήμα-τος, τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και την πτώση των ακα-δημαϊκών επιδόσεων και εν δυνάμει εισοδημάτων – τααποτελέσματα αυτά γίνονται χειρότερα όσο επεκτείνεται ο χρό-νος ανεργίας για ένα άτομο (Ball et al, 2013). Η μακροχρόνιαανεργία αυξάνει τις πιθανότητες μη εύρεσης εκ νέου εργασίας.Συνεπώς η μακροχρόνια ανεργία μπορεί να μετατραπεί σε δομικόπρόβλημα. Επιπλέον το ΔΝΤ συνδυάζει την απώλεια θέσεωνεργασίας σε περιόδους ύφεσης με μακροχρόνια απώλεια εισο-δήματος (15-20 ετών) (Dao & Lounginie, 2010). Επιπλέον ημακροχρόνια ανεργία απειλεί και την κοινωνική συνοχή. Βάσειμιας έρευνας που έγινε σε 69 χώρες, διαπιστώθηκε ότι η ανερ-γία γεννά αρνητικές απόψεις όσον αφορά την αποτελεσματικό-τητα της δημοκρατίας και αυξάνει τις ορέξεις απατεώνων ηγετών(Ball et al, 2013). Ολα τα αποτελέσματα εντοπίστηκαν πιο έκδηλαστις περιπτώσεις μακροχρόνια ανέργων.

Ορισμένα επιπλέον χαρακτηριστικά σχετικά με την απασχόλησηκαι την ανεργία στην Ευρώπη:5 Στα τέλη του 2012 η μακροχρόνια ανεργία (δηλ. άνεργοι πλέον

του ενός έτους) άγγιξε το ρεκόρ των 11.6 εκατομμυρίων ή4.9% του ενεργού πληθυσμού στην ΕΕ και τα ποσοστά συνε-χίζουν να αυξάνουν στα περισσότερα κράτη μέλη (ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή, 2013α),

5 Το 2012 οι περισσότεροι από τους μακροχρόνια ανέργους,περισσότεροι από τους μισούς, 2.5% του εργατικού δυναμι-κού, ήταν άνεργοι για περισσότερα από δύο χρόνια (Ευρω-παϊκή Επιτροπή, 2013μ),

5 Η ανεργία των νέων (κάτω των 25) αυξήθηκε σημαντικά το 2012σε όλο το εύρος της ΕΕ και έφτασε στα 5.7εκατομμύρια τονΙανουάριο του 2013 αν και η κατάσταση σε κάθε κράτος μέλοςείναι σημαντικά διαφορετική (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α),

5 Πλέον του 40% των νέων εργαζομένων (ηλικίας 15-24) στην

Στο πρώτο τρίμηνο του 2013 οι οικονομίες σε πάνω από τα μισάκράτη μέλη συνεχίζουν να συρρικνώνονται. Στην Ευρωζώνη ησυρρίκνωση ήταν 1.0% (από την αρχή έως το τέλος του χρόνου)και στην ΕΕ των 27 η συρρίκνωση ήταν 0.7% (από την αρχή έωςτο τέλος του χρόνου) (Eurostat, 2013n). Κατά τη διάρκεια τουδευτέρου τριμήνου το ποσοστό έπεσε και πάλι (κατά 0.5%) στηνΕυρωζώνη (από την αρχή έως το τέλος του χρόνου) και δενυπήρξε καμία αλλαγή στην ΕΕ των 27.

Οι εκτιμήσεις του συνδυαστικού αντίκτυπου των διαφόρωνδημοσιονομικών κανονισμών που εισήχθησαν στην Ευρωζώνηδείχνουν ότι μεταξύ 2013 και 2016, το ΑΕΠ ενδέχεται νασημειώσει πτώση έως και 3.5% στο σύνολο της Ευρωζώνης,περίπου 5-8% στην Ιταλία, Πορτογαλία και Ισπανία και 10%στην Ελλάδα και Ιρλανδία (EuroMemo Group, 2013).

2 Ποσοστό Υλικής Στέρησης: Ο δείκτης ορίζεται ως το ποσοστό του πληθυσμού το οποίο στερείται τριών από τα εννέα στοιχεία υλικής στέρησης ως προς τη διάσταση ‘οικονομικήδυσχέρεια και καταναλωτικά αγαθά’ (Eurostat, tessi082).

3 Η Επιτροπή συγκεντρώνει σε μηνιαία βάση πληροφορίες σχετικά με την ψυχολογία των καταναλωτών. Στην ερώτηση που εστιάζει στα νοικοκυριά δήλωσαν ότι ‘αναγκάστηκαν νασηκώσουν χρήματα από τις οικονομίες τους είτε να χρεωθούν για να μπορέσουν να καλύψουν τρέχουσες δαπάνες’ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013f)

4 Ειδικότερα, αύξηση των κοινωνικών παροχών και μείωση της φορολόγησης

Ο αριθμός των ατόμων που ζουν σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνι-κού αποκλεισμού (όπως έχουν ορισθεί για τους σκοπούς της Στρα-τηγικής Ευρώπη 2020, δες Γλωσσάρι) αυξάνει συνεχώς. Στα 25%το 2012, περιελάμβανε το ένα τέταρτο του πληθυσμού της ΕΕ των27. Οι υπάρχουσες σήμερα στατιστικές θεωρούν ότι τούτο αντι-προσωπεύει 124.4 εκατομμύρια ανθρώπων, μια αύξηση περίπου4 εκατομμυρίων μέσα σε ένα έτος (Eurostat, 2013β).

Τα παιδιά απειλούνται περισσότερο από τον κίνδυνο φτώχειας ήτον κοινωνικό αποκλεισμό σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμότης ΕΕ( Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013). Μόνο σε ελά-χιστες χώρες τα παιδιά διέτρεχαν μικρότερο κίνδυνο σε αντί-θεση με τον συνολικό πληθυσμό το 2011.

Εξετάζοντας τα ποσοστά που αφορούν τα άτομα σε κίνδυνοφτώχειας διαπιστώνουμε ότι ο μέσος όρος για τις 27 χώρεςτης ΕΕ για τα παιδιά κάτω των 18 ετών έχει αυξηθεί από το2009 (όπου ήταν 19.8%) και το 2012 είχε φτάσει στο 21.4%(Eurostat, 2013q). Τούτο σημαίνει ότι το ένα τρίτο των παιδιώντης Ευρώπης ζουν υπό τον κίνδυνο φτώχειας. Για τα παιδιά ομέσος όρος του δείκτη υλικής στέρησης2 αυξήθηκε και αυτόςμεταξύ 2009 και 2012 (από 19.6% σε 22.3%) (Eurostat,2013r). Ως αιτίες εντοπίζονται τα ανεπαρκή εισοδήματα απότην εργασία των γονέων τους και η ανεπαρκής στήριξη τωννοικοκυριών με παιδιά καθώς και τα μέτρα δημοσιονομικήςεξυγίανσης τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις μείωσαν τηστήριξη του εισοδήματος και την παροχή υπηρεσιών (ΕπιτροπήΚοινωνικής Προστασίας, 2013).

Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα δεδομένου ότι η παι-δική φτώχεια είναι γνωστό ότι έχει επιπτώσεις στις ευκαιρίες πουθα έχουν στην ενήλικη ζωή τους σε μία σειρά τομέων από τηνυγεία ως τη φτώχεια και από την εκπαίδευση έως την εργασιακήπροοπτική (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013α).

Μια έρευνα που σχεδιάστηκε με στόχο να παράσχει μια έγκαιρηπροειδοποίηση όσον αφορά την επιδείνωση της κατάστασης

Φτώχεια/ Κοινωνικός Αποκλεισμός

στα νοικοκυριά, δείχνει ότι το ποσοστό των Ευρωπαϊκών νοικο-κυριών που βιώνουν οικονομικές δυσχέρειες3 παραμένει αρκετάπάνω από τα επίπεδα που είχαν εντοπιστεί κατά την προηγού-μενη δεκαετία. Μια ελαφρά πτώση παρατηρήθηκε μέχρι τον Ιού-νιο του 2013 αλλά τούτο είναι λιγότερο προφανές για τανοικοκυριά με τα χαμηλότερα εισοδήματα όπου ισχύει ακόμα ότιπλήττεται ο ένας στους τέσσερις σε αντίθεση με τα νοικοκυριάπολύ υψηλού εισοδήματος όπου πλήττεται ο ένας στους δέκα.(Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α).

Ενώ τα συστήματα πρόνοιας4 ενήργησαν σαν αυτόματοι στα-θεροποιητές και βοήθησαν ώστε να συγκρατηθεί η αύξηση τωνανισοτήτων (μέχρι το 2010), σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ δεν υπάρ-χει καμία εγγύηση ότι τούτο θα συνεχιστεί και στο μέλλον, μεμικρή ή καθόλου ανάπτυξη και πολλούς ανθρώπους να χάνουντο δικαίωμά τους στο επίδομα ανεργίας και τις κυβερνήσειςνα εμμένουν στην εξυγίανση. (ΟΟΣΑ, 2013α).

Ορισμένα επιπλέον χαρακτηριστικά της φτώχειας και του κοι-νωνικού αποκλεισμού στην Ευρώπη:

5 Δεδομένου ότι η κρίση επιμένει και το εισόδημα τωνανθρώπων συνεχώς μειώνεται, το βάθος και η σοβαρότητατης φτώχειας έχει γίνει από τις κύριες προκλήσεις για ορι-σμένα Κράτη Μέλη. Το γεγονός ότι από το 2008 το χάσματης φτώχειας έχει μεγαλώσει σε περισσότερα από τα μισάΚράτη Μέλη (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013) περι-γράφεται ως ‘ιδιαιτέρως ανησυχητικό’

5 Ορισμένες τάσεις υποδηλώνουν ότι τα ύστατης λύσης προ-γράμματα στήριξης εισοδήματος συρρικνώνονται ενώ οαριθμός των ατόμων που βασίζονται σε αυτά αυξάνει (Επι-τροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013, σελ. 39),

5 Τα παιδιά τα οποία απειλούνται περισσότερο από τη φτώχειακαι τον κοινωνικό αποκλεισμό σε σύγκριση με τον συνολικόπληθυσμό σε πολλές χώρες της ΕΕ έχουν περισσότερεςπιθανότητες από τους συνομηλίκους τους να αποτύχουν στοσχολείο, να μην έχουν καλή υγεία ή να μην αναπτύξουν πλή-

ΕΕ έχουν συμβάσεις εποχιακές, ένας αριθμός που αυξάνεταιαπό την έναρξη της κρίσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α),

5 Ο αριθμός των νέων ατόμων που ούτε εργάζονται ούτεσπουδάζουν (NEETS) αυξάνεται σταθερά τα δύο τελευταίαχρόνια, και 13.2% (δηλ. 7.4million) θα είναι σε αυτήν τηκατηγορία μέχρι τα τέλη του 2012. Η κατάσταση σε κάθεκράτος μέλος είναι σημαντικά διαφορετική (Ευρωπαϊκή Επι-τροπή, 2013α),

5 Οι οικονομικές απώλειες για την Ευρωπαϊκή κοινωνία λόγωτης αποδέσμευσης των νέων από την αγορά εργασίας ανερ-

χόταν το 2011 στα €153 δισεκατομμύρια, μια συντηρητικήεκτίμηση η οποία αντιστοιχεί στο 1.2% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ(Ευρωπαϊκό Ιδρυμα για την Βελτίωση της Διαβίωσης και τωνΕργασιακών Συνθηκών, 2012),

5 Η συνθήκες απασχόλησης των μεταναστών (δηλ. όσων δενείναι υπήκοοι της ΕΕ) επιδεινώθηκε περαιτέρω το 2012 καιυπάρχει διπλάσια πιθανότητα σε σχέση με τους ΕΕ υπηκόουςνα καταστούν άνεργοι. Επιπλέον διατρέχουν σοβαρότερο κίν-δυνο να βιώσουν μακροχρόνια ανεργία (Ευρωπαϊκή Επιτροπή,2013α).

12 T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y

ρως τις ικανότητές τους μελλοντικά στη ζωή (ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή, 2013p),

5 Σε κάθε ηλικιακή ομάδα οι γυναίκες, οι μητέρες σε μονογο-νεϊκές οικογένειες, οι γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας και οιγυναίκες μετανάστριες οι οποίες είναι ιδιαίτερα ευάλωτεςέχουν περισσότερες πιθανότητες να διαβιώνουν σε συνθή-κες φτώχειας σε σύγκριση με τους άντρες. (Επιτροπή Κοι-νωνικής Προστασίας, 2013, σελ. 26),

5 Πολλά άτομα τα οποία εργάζονται δεν κερδίζουν αρκετά χρή-ματα ώστε να βγουν από την φτώχεια οι ίδιοι ή οι οικογένειέςτους – οι φτωχοί εργαζόμενοι αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτοτων ενηλίκων σε ηλικία εργασίας οι οποίοι βρίσκονται αντιμέ-τωποι με τον κίνδυνο φτώχειας. (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013o).Ο δείκτης που αφορά στην απειλή της φτώχειας έχει ανέβειειδικά μεταξύ 2011 και 2012 και ο μέσος όρος σήμερα γιατην Ευρώπη των 27 είναι 9.4% (Eurostat, 2013v),

5 Σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2009, μια οποιαδήποτε νύχταενδεχομένως να υπάρχουν έως και 410,000 άστεγα άτομαστην ΕΕ και τα νούμερα ανεβαίνουν στα περισσότερα κράτημέλη και πολλοί περισσότεροι άνθρωποι απειλούνται απότον κίνδυνο της έξωσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013o),

5 Τα αποτελέσματα μιας πανευρωπαϊκής έρευνας το 2011καταδεικνύουν ότι τα άτομα με χαμηλό εισόδημα πιθανό-τατα είχαν βιώσει οικονομικές δυσκολίες κατά τους προη-γούμενους 12 μήνες και δήλωναν ότι τα έβγαζαν πέρα μεδυσκολία. (Eurofound, 2012),

5 Επακόλουθο της σχετικής σταθερότητας των συντάξεων ήτανότι σε πολλές χώρες δεν είχε αυξηθεί το ποσοστό των γηραι-ότερων ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας κατά τηδιάρκεια της κρίσης. Εντούτοις τούτο συνηθέστατα συνδέεταιμε την πτώση του μέσου εισοδήματος των ατόμων σε εργα-σιακή ηλικία και συνεπώς με την πτώση του δείκτη στο κατώ-φλι της φτώχειας και όχι με αυξήσεις του εισοδήματος τωνγηραιοτέρων ατόμων. (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας,2013). Εξ’ άλλου τα ποσοστά υλικής στέρησης5 γηραιοτέρωνατόμων επιδεινώθηκαν και έφτασαν από 14.3% το 2009 σε17.5% το 2012 (ΕΕ27) (Eurostat, 2013t),

5 Το 2011 τα επίπεδα κινδύνου φτώχειας και κοινωνικού απο-κλεισμού μεταξύ των μεταναστών (υπήκοοι εκτός ΕΕ) σκαρ-φάλωσαν στο 46.7% λόγω της θέσης τους στην αγοράεργασίας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α).

Μια έκθεση αυτής της φύσης είναι αδύνατη, και ουσιαστικάδεν υπήρξε καμία προσπάθεια, να αξιολογήσει με συνέπειατις επιπτώσεις της κρίσης και των μέτρων λιτότητας επί τωνουσιωδών υπηρεσιών (όπως υγεία, εκπαίδευση, κοινωνικήμέριμνα και στήριξη στην οικογένεια). Εντούτοις όπως ανα-φέρεται σε προγενέστερη έκθεση αυτής της σειράς, οι περι-κοπές σημαντικών δημοσίων υπηρεσιών είναι κοινόχαρακτηριστικό των Ευρωπαϊκών κοινωνιών που έχουν σοβα-ρότατα πληγεί από την κρίση – και οι περικοπές αυτές έχουνθίξει δυσανάλογα τα φτωχότερα άτομα τα οποία δεν είναι σεθέση να βρουν αντιστάθμισμα (Frazer & Marlier, 2012). Οσοναφορά τις υπηρεσίες υγείας, αναφέραμε προηγουμένως ότιτα συστήματα υγείας υποχρεώθηκαν σε μειώσεις δαπανών.Αναφέραμε επίσης ότι η πρόσβαση σε ουσιώδεις υπηρεσίεςυγείας και κοινωνικές υπηρεσίες επιδεινώθηκε σύμφωνα μεμια μελέτη του Eurobarometer η οποία καταδεικνύει ότιαρκετά άτομα αντιμετωπίζουν προβλήματα πρόσβασης στιςυπηρεσίες υγείας6 (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2012).Σήμερα τα δεδομένα σχετικά με τις αρνητικές συνέπειες τηςκρίσης και των μέτρων λιτότητας πολλαπλασιάζονται. Ο ΟΟΣΑτονίζει ότι η οικονομική κρίση και οι αυξανόμενοι περιορισμοίστον προϋπολογισμό ασκούν επιπλέον πιέσεις στα συστήματαυγείας αρκετών χωρών που έχουν πληγεί ιδιαίτερα από τηνκρίση (2012).

Υπηρεσίες και Υγεία

Ο αληθινός κίνδυνος για τη δημόσια υγεία δεν είναι η ύφεσηαλλά η λιτότητα – διότι όταν διαρραγεί ο κοινωνικός ιστός προ-στασίας ο οποίος είναι μια σημαντική παράμετρος στην υγεία,οι οικονομικοί κραδασμοί όπως η απώλεια της εργασίας ή τηςεστίας μπορούν να εξελιχθούν και να δημιουργήσουν κρίσηυγείας (Stuckler & Basu, 2013). Εχουν υπάρξει κάποιες ανησυ-χητικές εκθέσεις οι οποίες έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνουόσον αφορά τα σοβαρά προβλήματα στο χώρο των υπηρεσιώνυγείας και των σοβαρών τους επιπτώσεων στην υγεία των ευά-λωτων ομάδων. Ενα editorial στο British Medical Journal τονί-ζει τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία στις χώρες οι οποίεςέχουν θιγεί σκληρά από την οικονομική κρίση και τα πακέταμέτρων λιτότητας που είχαν σαν αποτέλεσμα περικοπές στουςπροϋπολογισμούς υγείας, ειδικά στην Ελλάδα, Πορτογαλία καιΙσπανία. (BMJ, 2013).

Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπηςυιοθέτησε τον Ιούνιο του 2013 μια απόφαση σχετικά με τις ανι-σότητες στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας. Στην απόφασητονίζεται ότι οι ανισότητες πρόσβασης πολλαπλασιάζονται λόγωτης οικονομικής κρίσης και των μέτρων λιτότητας, δεδομένουότι οι περικοπές των δημοσίων υπηρεσιών και η αύξηση τωνχρεώσεων έχουν ως θύματα κυρίως τις ευάλωτες ομάδες. (Κοι-νοβουλευτική Συνέλευση, Συμβούλιο της Ευρώπης, 2013).

5 Ποσοστό Υλικής Στέρησης: Ο δείκτης ορίζεται ως το ποσοστό του πληθυσμού το οποίο στερείται τριών από τα εννέα στοιχεία υλικής στέρησης ως προς τη διάσταση ‘οικονομικήδυσχέρεια και καταναλωτικά αγαθά’ Eurostat, 2013. [tessi082]

6 32% των Ευρωπαίων πολιτών δηλώνουν ότι είναι πολύ περισσότερο δύσκολο να ανταποκριθούν στις γενικές δαπάνες υγείας, 38% δηλώνει ότι πολύ περισσότερο δύσκολο ναανταποκριθούν οικονομικά στη φροντίδα των παιδιών και 40% δηλώνει ότι είναι πολύ περισσότερο δύσκολο να αντιμετωπίσει τις δαπάνες μακροχρόνιας φροντίδας (αναφέρεται στηνΕπιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2012,σελ. 6)

13T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y

7 Ο κίνδυνος κοινωνικών αναταραχών είναι ένας σύνθετος δείκτης βασισμένος σε αντιλήψεις σχετικά με διάφορες παραμέτρους που αφορούν τη ζωή. Ειδικότερα έχει σχέση με αλλαγέςτου ποσοστού απασχόλησης και την ισοτιμία εισοδημάτων (Διεθνής Οργανισμός Εργασίας, 2013)

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας πιστεύει ότι ταμέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης έπαιξαν σημαντικό ρόλοστην επιδείνωση του κοινωνικού κράτους (2013). Πολλοί σχο-λιαστές και ερευνητές τονίζουν τη ρήξη της εμπιστοσύνης ένα-ντι των κυβερνήσεων και των θεσμών της ΕΕ που ακολούθησε.

Η πτώση της εμπιστοσύνης έναντι των δημοσίων θεσμώνυπήρξε ένα από τα ευρήματα μιας μελέτης του Eurofoundειδικά για τις κυβερνήσεις και τα κοινοβούλια σε εθνικό επί-πεδο και συγκεκριμένα στις χώρες που έχουν επηρεαστείπερισσότερο από την οικονομική κρίση (Eurofound, 2012). Ησυγκεκριμένη μελέτη εντόπισε επίσης ότι σε πάρα πολλέςπεριπτώσεις άτομα τα οποία βρίσκονται σε δυσχερή κατά-σταση έχουν την τάση να αναπτύσσουν ιδιαίτερα διασπαστικέςαπόψεις σχετικά με την απόσταση που τους χωρίζει από άλλεςεθνικές και φυλετικές ομάδες ενώ ταυτόχρονα ενισχύεται καιη ένταση μεταξύ φτωχών και πλουσίων (Eurofound, 2012).

Σε μια πρόσφατη μελέτη του Eurobarometer διαπιστώνεται ότιτα επίπεδα εμπιστοσύνης προς τους πολιτικούς θεσμούς συνε-χίζουν να μειώνονται μεταξύ των πολιτών της ΕΕ – από 50%την άνοιξη του 2008 σε 31% στην Ανοιξη του 2013 (ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή, 2013L). Μια έκθεση του Ευρωπαϊκού ΣυμβουλίουΕξωτερικών Υποθέσεων διαπιστώνει ότι πολλοί ψηφοφόροιθεωρούν ότι η ΕΕ κατά τη διάρκεια της κρίσης αυξάνει συνεχώςτην κυριαρχία της επί των εθνικών οικονομικών πολιτικών, καιτούτο σημαίνει ότι μπορούν να αλλάξουν κυβέρνηση αλλά δενμπορούν να αλλάξουν πλέον τις πολιτικές:

‘Για ένα συνεχώς αυξανόμενο αριθμό πολιτώνστις χώρες του Ευρωπαϊκού νότου η ΕΕφαίνεται να ενεργεί όπως το ΔιεθνέςΝομισματικό Ταμείο στην Λατινική Αμερική:ένα χρυσό ίσιο κουστούμι το οποίο συμπιέζειτο χώρο που θα έπρεπε να καταλαμβάνουν οιεθνικές πολιτικές αδειάζοντας κατ’ αυτόν τον

Εμπιστοσύνη και Κοινωνική Συνοχή

τρόπο το περιεχόμενο των δημοκρατικώνκαθεστώτων στα οποία ζουν.’

Σύμφωνα με αυτή την έκθεση το πλέον εντυπωσιακό σε όλεςτις χώρες είναι ότι χάνεται η πίστη στο Ευρωπαϊκό εγχείρημα –και τούτο ισχύει και για τις χώρες που δανείζουν αλλά και για τιςδανειζόμενες (Leonard & Torreblanca, 2013). Η τάση αυτή ανσυνεχιστεί θα δημιουργήσει μακροχρόνιες επιπλοκές στη βιω-σιμότητα του συνόλου του Ευρωπαϊκού εγχειρήματος.

Σύμφωνα με ένα υπηρεσιακό έγγραφο του ΔΝΤ, Σε μία έρευναπου διεξήχθη σε 69 χώρες σε όλο τον κόσμο διαπιστώθηκε ότιη εμπειρία της ανεργίας οδηγεί σε αρνητικές απόψεις περί τηςαποτελεσματικότητας της δημοκρατίας και ο κόσμος στρέφεταιπρος ηγέτες απατεώνες. (Ball et al, 2013). Οι αντιδράσεις αυτέςφαίνεται να είναι πιο έντονες μεταξύ των μακροχρόνια ανέργων.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εργασίας ο κίνδυνος κοι-νωνικών αναταραχών στην ΕΕ είναι κατά 12 μονάδες υψηλότε-ρος σε σχέση με την περίοδο πριν την έναρξη της παγκόσμιαςκρίσης7. Στην ΕΕ σε σύγκριση με άλλες μεγάλες περιοχές κατα-γράφεται το σοβαρότερο ενδεχόμενο εμφάνισης κοινωνικώναναταραχών (Παγκόσμιος Οργανισμός Εργασίας, 2013).

Τους τελευταίους μήνες μια σειρά από ανθρωπιστικές οργανώ-σεις όπως η Oxfam έχουν τονίσει το ανθρώπινο κόστος της οικο-νομικής κρίσης και των μέτρων που έχουν ληφθεί σαν απάντησησε αυτήν. Υπογραμμίζουν επίσης ότι μεγαλώνει ο κίνδυνος ρήξηςτης Ευρωπαϊκής συνοχής (Oxfam, 2013). Η Διεθνής ΟμοσπονδίαΟργανώσεων του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελή-νου αναφέρεται σε μακροχρόνιες συνέπειες οι οποίες θα διαρ-κέσουν για δεκαετίες ακόμα και αν η οικονομία αρχίσει ναβελτιώνεται στο άμεσο μέλλον. Υπογραμμίζει επίσης τον κίνδυνοκοινωνικών αναταραχών και εξτρεμιστικών δράσεων λόγω τηςαυξανόμενης ανεργίας (IFRC, 2013).

Μια μελέτη του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για Συστήματακαι Πολιτικές Υγείας (2012) σχετικά με τα αποτελέσματα τηςοικονομικής κρίσης στις πολιτικές υγείας (διεξήχθη 2010/2011,συνεπώς στις πρώτες φάσεις τις κρίσης) κατονομάζει αρκετέςχώρες οι οποίες αύξησαν τις χρεώσεις σημαντικών υπηρεσιώνγια τους χρήστες. Αυτό περιγράφεται ως ένα σημείο ανησυχίαςδεδομένου ότι επηρεάζει δυσανάλογα τις ομάδες χαμηλού εισο-

δήματος και όσους κάνουν συχνά χρήση των υπηρεσιών υγείαςενώ δε διαφαίνεται να μειώνει μακροπρόθεσμα τις συνολικέςδαπάνες υγείας. Τονίζεται επίσης ότι οι αμφιλεγόμενες περικο-πές σε ουσιώδεις υπηρεσίες ενδέχεται να αποσταθεροποιήσουνπερισσότερο το σύστημα υγείας και να έχουν ως μακροπρόθε-σμη συνέπεια την αύξηση του κόστους της υγείας και όχι μόνο.

14 T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y

Ενώ η λιτότητα παραμένει ως ή κυριαρχούσα ιδέα επί του παρό-ντος’ η βάση της προσέγγισης αυτής έχει υποστεί έντονες κριτι-κές κατά τον περασμένο χρόνο. Συγκεκριμένα μια μελέτη του2010 (των Reinhart-Rogoff) η οποία είχε βασιστεί ουσιαστικά επίτης λιτότητας διαψεύστηκε απολύτως όταν μια άλλη ομάδα οικο-νομολόγων ανακάλυψαν ότι τα δεδομένα είχαν απομονωθεί επι-λεκτικά και προσαρμοστεί με περίεργο τρόπο. Μετά απόιδιαίτερα μακρόχρονη μελέτη διαφόρων προηγμένων οικονομιώνη μελέτη των Reinhart-Rogoff ήρθε να καταδείξει ότι η οικονο-μική ανάπτυξη κάμπτεται δραματικά όταν το επίπεδο δημόσιουχρέους μιας χώρας υπερβαίνει το 90% του ΑΕΠ. Εντούτοις όταναναλύθηκαν εκ νέου όλα τα δεδομένα (από τους Herndon, Ashκαι Pollin και δημοσιεύτηκαν το 2013) έγινε σαφές ότι ο ρυθμόςμέσης ανάπτυξης για τις χώρες με χρέος ως προς το ΑΕΠ άνω του90% ήταν +2.2% και όχι -0.1% όπως ισχυριζόντουσαν οιReinhart-Rogoff. Η νέα μελέτη διαπιστώνει ότι για τα έτη από το2000 έως 2009, ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης για τις χώρες μεεπίπεδα δημόσιου χρέους άνω του 90% του ΑΕΠ ήταν είτεσυγκρίσιμος είτε υψηλότερος από αυτόν των χωρών με αναλογίαδημοσίου χρέους /ΑΕΠ που κυμαινόταν μεταξύ 30% και 90%. Οισυγγραφείς καταλήγουν στο συμπέρασμα:

‘Δε θεωρούμε ότι οι κυβερνήσεις πρέπει ναείναι ελεύθερες να δανείζονται και ναξοδεύουν χωρίς μέτρο. Αλλά οι κρατικέςδαπάνες που χρηματοδοτούνται με έλλειμμαστον προϋπολογισμό, και οι οποίεςεφαρμόστηκαν πιστά, παραμένει τομοναδικό και πλέον αποτελεσματικόεργαλείο που έχουμε στα χέρια μας για ναπολεμήσουμε την μαζική ανεργία που γεννάμια σοβαρή ύφεση’

(Ash & Pollin, 2013).

Ακόμα και το ΔΝΤ το οποίο υπήρξε υπέρμαχος των μέτρωνλιτότητας επανεξετάζει σήμερα την αποτελεσματικότητα καιτο κοινωνικό κόστος αυτών των πολιτικών. Για παράδειγμα ανα-γνωρίζει ότι οι περικοπές είχαν πολλαπλασιαστικά αρνητικάαποτελέσματα και έχουν δοθεί συστάσεις προς τις περιφερει-ακές οικονομίες να χαλαρώσουν αυτές τις οικονομικές συνθή-κες (ΔΝΤ, 2012b). Σε ένα έγγραφο εργασίας του ΔΝΤαξιολογήθηκαν οι διανεμητικές συνέπειες της εξυγίανσης σεένα δείγμα χωρών του ΟΟΣΑ μεταξύ 1978-2009, και διαπι-στώθηκε ότι σε όλες τις περιπτώσεις δημοσιονομικής εξυ-γίανσης υπήρχε σημαντική και εμμένουσα αύξηση τωνανισοτήτων, συρρίκνωση των εισοδημάτων που βασιζόντουσανπλήρως σε ημερομίσθια αλλά και των εισοδημάτων με μερικήβάση ημερομίσθια και τέλος αύξηση της ανεργίας (Ball et al,2013). Ειδικότερα:

5 (1) αυξήθηκαν οι ανισότητες κατά 0.1 εκατοστιαίες μονά-δες (περίπου 0.4%) βραχυπρόθεσμα, και κατά 0.9 εκατο-

Προοπτικέςστιαίες μονάδες (περίπου 3.4%) μεσοπρόθεσμα,

5 (2) υπήρξε μια σημαντική μακροχρόνια πτώση του μεριδίουεισοδήματος ημερομισθίων κατά περίπου 0.8 εκατοστιαίεςμονάδες του ΑΕΠ και

5 (3) αυξήθηκε η μακροχρόνια ανεργία κατά περίπου 0.5%μεσοπρόθεσμα.

Τα προγράμματα εξυγίανσης βάσει δαπανών (δηλαδή, οι περι-κοπές δαπανών υπερισχύουν έναντι των αυξήσεων των φόρων)έχουν την τάση να δημιουργούν μεγαλύτερες ανισότητες (Ballet al, 2013). Το έγγραφο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι χώρεςπου έχουν την πρόθεση να εφαρμόσουν κάτι τέτοιο θα πρέπειεπίσης να εφαρμόσουν ένα πρόγραμμα εξυγίανσης με πιοαργούς ρυθμούς και να το συνδυάσουν με πολιτικές οι οποίες ναστηρίζουν την ανάπτυξη. Εντούτοις, όπως ήδη αναφέρθηκε, ηεπιβράδυνση της εξυγίανσης ή η εφαρμογή επενδυτικών πολι-τικών που υποστηρίζουν την ανάπτυξη, ενδέχεται να είναι περιο-ρισμένης εμβέλειας λόγω των νέων Ευρωπαϊκών μηχανισμώνδημοσιονομικής διακυβέρνησης.

Υποστηρίζεται ότι τα μεγάλα προγράμματα που έχουν ξεκινήσειγια τη μείωση των δημοσίων δαπανών και η εισαγωγή δομικώνμεταρρυθμίσεων οι οποίες υποτίθεται ότι νομιμοποιούνται λόγωτης κρίσης είχαν ουσιαστικά ως στόχο να αναδιαμορφώσουνολοσχερώς ολόκληρους τομείς του Ευρωπαϊκού κοινωνικούμοντέλου – εργατική νομοθεσία, συλλογικές διαπραγματεύσεις,κοινωνικό διάλογο, συστήματα διαμόρφωσης ημερομισθίων,συστήματα κοινωνικής προστασίας κ.ο.κ. (Degryse, Jepsen &Pochet, 2013).Τούτο υλοποιήθηκε παρά το γεγονός ότι οι χώρεςπου παρουσίαζαν τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας κατά τηνέναρξη αυτής της κρίσης ήταν αυτές οι οποίες είχαν και και τουςπλέον ισχυρούς κοινωνικούς θεσμούς και συστήματα συλλογικήςδιαπραγμάτευσης. Η Oxfam υποστηρίζει ότι αυτό που συμβαί-νει στην Ευρώπη σήμερα είναι παρόμοιο με αυτό που εφαρμό-στηκε στην Λατινική Αμερική, την Νοτιοανατολική Ασία και τηνυποσαχάρια Αφρική στις δεκαετίες του 80 και 90, όταν επιβλή-θηκαν οικονομικά προγράμματα διάσωσης από το ΔΝΤ και τηνΠαγκόσμια Τράπεζα μέσω πολιτικών και μέτρων λιτότητας. Ταμέτρα αυτά έπληξαν δραματικά όσους ακρ�