Η Β’ Σταυροφορία (1147-1149)

και η Utremere από το 1099 ως το 1186

Μετά την κατάληψη της Ιερουσαλήμ η μεγάλη μάζα των σταυροφόρων θεώρησε πως εκπλήρωσε το σκοπό της και επέστρεψε στην Ευρώπη. Έτσι, η διοίκηση των κατακτημένων

εδαφών, που ονομάστηκαν Ουτρεμέρ (γη πέρα από τη θάλασσα) έμεινε στα χέρια λίγων ευγενών και κατώτερων ιπποτών στην ιεραρχία της δυτικής φεουδαρχίας.

Οι Σταυροφόροι επιστρέφουν! Φωτογραφία από μεσαιωνικό φεστιβάλ στη Γερμανία.

Tο Βασίλειο της Ιερουσαλήμ ως τη Β’ Σταυροφορία

Στα μέσα του 1099 ο Γοδεφρείδος της Βουλώνης εξελέγη ηγεμόνας της Παλαιστίνης αφού ο

μεγάλος στόχος, η απελευθέρωση της Ιερουσαλήμ από το Ισλάμ είχε επιτευχθεί. Ο σπουδαίος

στρατιωτικός ηγέτης αρνήθηκε το βασιλικό στέμμα και με σεμνότητα προς τα μέρη που

μαρτύρησε ο μόνος βασιλιάς των Χριστιανών, ο Ιησούς Χριστός, δέχθηκε απλώς τον τίτλο του

«Υπερασπιστή του Παναγίου Τάφου». Ο Γοδεφρείδος υποστήριξε την εκλογή του Αρνούλφου στη θέση του πατριάρχη με

αντάλλαγμα την απόσυρση του ενδιαφέροντος του λατινικού κλήρου να ιδρύσει εκκλησιαστικό

κράτος στο όνομα του πάπα της Ρώμης.

Το έμβλημα του Βασιλείου της Ιερουσαλήμ (1099 – 1291).

Λίγο μετά την ανακήρυξή του στο ύπατο αξίωμα, ο Γοδεφρείδος πέθανε (18 Ιουλίου

1100) και τον διαδέχθηκε ο αδερφός του Βαλδουίνος, ο οποίος εγκατέλειψε την

κομητεία της Έδεσσας και στέφθηκε όντως βασιλιάς το 1100 στην Άγια Πόλη. Την

κομητεία της Έδεσσας ανέλαβε ο ξάδερφος του Βαλδουίνου, ο Βαλδουίνος του Λε

Μπούργκ ως υποτελής του. Έτσι δημιουργήθηκαν τρία ξεχωριστά

σταυροφορικά κράτη στην Ουτρεμέρ: Το βασίλειο της Ιερουσαλήμ και οι κομητείες της Αντιόχειας και της συριακής Έδεσσας.

Ας σημειωθεί ότι κοινή στάθηκε η απόφαση να μην επιστραφεί η Αντιόχεια στη Ρωμανία,

παρά την αρχική συμφωνία.

Ο Γοδεφρείδος της Βουλώνης, εξιδανικευμένο πρότυπο μεσαιωνικού

ιππότη, σε νωπογραφία του αναγεννησιακού καλλιτέχνη Τζάκομο

Ζακέριο (1420).

To 1100 ο Βοημούνδος συνελήφθη αιχμάλωτος από τους μουσουλμάνους σε μια από τις πολλές παράτολμες επιδρομές του. Επρόκειτο για μια σύγκρουση που έγινε κοντά στη

Μελιτίνη εναντίον πολυάριθμου στρατού των Δανισμενιδών Τούρκων και στην οποία οι λιγοστοί χριστιανοί εξολοθρεύτηκαν. Ήταν η πρώτη ήττα μετά τις νίκες της Σταυροφορίας.

Την αρχή στην Αντιόχεια πήρε ο ανιψιός του Ταγκρέδος που συνέχισε την επιθετική πολιτική των Νορμανδών κατά της Κωνσταντινούπολης. Έτσι, το 1103 κατέλαβε τη Λαοδίκεια.

Νόμισμα του Ταγκρέδου ως «αντιβασιλέα» της Αντιόχειας. Είναι εμφανείς οι επιρροές των βυζαντνών νομισμάτων στην

πρώιμη νομισματική των σταυροφορικών κρατών.

Κατά το 1101 έφτασε στη Μικρά Ασία και ένα δεύτερο κύμα σταυροφόρων από τη Γαλλία και την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υπό τον δούκα του Νεβέρ, το δούκα της Ακουιτανίας, τον κόμη

του Μπλουά αφενός, και τον δούκα της Βαυαρίας, τον μαρκίωνα της Αυστρίας, τον κόμη της Βουργουνδίας και Λομβαρδούς στρατιώτες αφετέρου. Περνώντας από την Πόλη ενισχύθηκαν

από τον Αλέξιο Κομνηνό και προέλασαν στα σελτζουκικά εδάφη με κατεύθυνση το βορρά. Ένα μικρότερο σώμα Γάλλων και Βαυαρών κατευθύνθηκε νότια προς την Ηράκλεια. Αυτός ο

διαχωρισμός αποδείχθηκε ολέθριος.

Αριστερά: Οικόσημο του κόμη του Μπλουά.Κέντρο: Οικόσημο του κόμη του Νεβέρ.

Δεξιά: Οικόσημο του κόμη της γερμανικής Βουργουνδίας.

Ο σταυροφορικός στρατός αφού κατέλαβε την Άγκυρα στις 23 Ιουνίου έφτασε στο Μερσιβάν όπου οι ενωμένοι Σελτζούκοι και Δανισμενίδες τούς είχαν στήσει ενέδρα. Στην επταήμερη σύγκρουση

που ακολούθησε ο φραγκικός στρατός διαλύθηκε ολοσχερώς και πολλοί ηγέτες έπεσαν στη μάχη. Τα υπολείμματά του επέστρεψαν στην Πόλη. Ανάλογη μοίρα επιφύλασσαν οι μουσουλμάνοι στην

Ηράκλεια απέναντι στο ολιγάριθμο γαλλοβαυαρικό σώμα. Σε σύγκρουση με τον Κιλίτζ Αρσλάν το Σεπτέμβριο οι σταυροφόροι συνετρίβησαν και ελάχιστοι διασώθηκαν, όπως ο Γουιλιέλμος της

Ακουιτανίας. Τυχεροί στάθηκαν μόνο όσοι πήγαν στην Ουτρεμέρ δια θαλάσσης.

Οι ελάχιστοι διασωθέντες ενίσχυσαν το βασίλειο της Ιερουσαλήμ στην πρώτη μεγάλη δοκιμασία του. Οι φατιμίδες της Αιγύπτου εισέβαλαν το 1101 σε χριστιανικά εδάφη και

συγκρούστηκαν με τους σταυροφόρους υπό τον βασιλιά Βαλδουίνο στις 7 Σεπτεμβρίου στην πρώτη μάχη της Ράμλα. Η τρομερή έφοδος του ιππικού 260 ιπποτών συνέτριψε τους αδαείς

σε τέτοιου είδους μάχη αιγυπτίους και εκατοντάδες έχασαν τη ζωή τους. Η νίκη αυτή ανύψωσε το ηθικό των σταυροφόρων και κατέστησε τους αιγυπτίους στα μάτια τους

εύκολους αντιπάλους. Εντούτοις στις 17 Μαΐου 1102 στη δεύτερη μάχη της Ράμλα,ο βασιλιάς πήρε μαζί του μόνο 500 κατάφρακτους ιππότες υποτιμώντας τον εχθρό, όμως συνάντησε απέναντί του 30 χιλιάδες μουσουλμάνους πεζούς. Η έφοδος του ιππικού δεν κατάφερε να

διαλύσει τους αναρίθμητους αντιπάλους και οι επίλεκτοι ιππότες σκοτώθηκαν. Ο βασιλιάς με λιγοστούς ιππότες οχυρώθηκε στον παρακείμενο πύργο και αντεπιτέθηκε λίγο αργότερα με

τη βοήθεια των γαλλικών ενισχύσεων που έφτασαν δια θαλάσσης. Χάρη σε αυτή την αντεπίθεση του, ενισχυμένου πλέον, ιππικού, οι Αιγύπτιοι υποχώρησαν πάλι στη βάση τους

στην Ασκαλών.

Σφραγίδα του κόμη Στέφανου του Μπλουά που υπέκυψε στα τραύματά του μετά τη μάχη της Ράμλας του 1102. Ο κόμης θεωρείτο μεγάλη

προσωπικότητα στη Δύση και αγνός σταυροφόρος, όμως είχε εγκαταλείψει την Α’

Σταυροφορία έξω από την Αντιόχεια απογοητευμένος από τις ως τότε εξελίξεις.

Επανήλθε με την εκστρατεία του 1101, έφτασε στην Ιερουσαλήμ για να βοηθήσει το βασιλιά

στην αιγυπτιακή εισβολή .

Μια ακόμη σύγκρουση στο ίδιο πεδίο μάχης και με τους ίδιους πρωταγωνιστές έγινε το 1105. Στις 27 Αυγούστου ο στρατός του Βαλδουίνου νίκησε και πάλι τους Αιγυπτίους που αυτή τη

φορά ενισχύθηκαν με σελτζούκους ιπποτοξότες. Το βαρύ θωρακισμένο φραγκικό ιππικό επιβλήθηκε εκ νέου στη νότιο Παλαιστίνη και ως τότε έδειχνε ανίκητο σε συμβατική μάχη

ευρωπαϊκού τύπου. Η τρίτη μάχη της Ράμλα θεωρείται και η πιο αιματηρή.

Ο θυρεός της Βουλώνης (αριστερά) και της Λωρραίνης (δεξιά), αποτελούσαν τα εμβλήματα των τριών αδερφών, Γοδεφρείδου, Βαλδουίνου και Ευστάθιου, καθώς

ο οίκος τους ήταν συγχρόνως κυρίαρχος της Βουλώνης και της Κάτω Λωρραίνης . Υπήρξαν από τους πρωταγωνιστές της Α’ Σταυροφορίας. Ο

Γοδεφρείδος έγινε ο πρώτος Φράγκος ηγεμόνας της Ιερουσαλήμ, ενώ ο δεύτερος πρώτος κόμης της Έδεσσας και πρώτος βασιλιάς της Αγίας Πόλης. Ο Ευστάθιος επέστρεψε το 1099 στη Λωρραίνη για να διευθύνει τις οικογενειακές κτήσεις και

δεν επέστρεψε στην Ουτρεμέρ.

Στα 1103 απελευθερώθηκε με λύτρα και ο Βοημούνδος που αναχώρησε για την Ιταλία προκειμένου να αναζητήσει νέα στρατιωτική ενίσχυση, αφού η «σταυροφορία του 1101» είχε

αποτύχει. Παρόλο που ζήτησε τις νέες δυνάμεις για τους Αγίους Τόπους, ο Βοημούνδος τις χρησιμοποίησε αμέσως σε μια εκστρατεία κατά της Ρωμανίας επιτιθέμενος στο Δυρράχιο, όπως το 1081. Η προσπάθειά του απέτυχε παταγωδώς γιατί ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός ήταν

τούτη τη φορά υποψιασμένος και ο βυζαντινός στρατός αντέταξε ισχυρή άμυνα.

Έτσι, το 1108 υποχρεώθηκε να δώσει όρκο υποτέλειας στον Αλέξιο και να γυρίσει στην Ιταλία όπου και πέθανε

το 1111, ως ένας από τους πλέον διαβόητους πολέμαρχους του

Μεσαίωνα. Ο Βοημούνδος με την ταραχώδη ζωή του προσωποποίησε

το νορμανδικό πολεμικό και κατακτητικό ιδεώδες του 11ου – 13

ου αι. Με το θάνατό του, στην Αντιόχεια την κομητεία κράτησε

οριστικά ο ανιψιός του Ταγκρέδος ο οποίος ούτως ή άλλως κυβερνούσε

από χρόνια. Ο έτερος διαβόητος Νορμανδός πολεμιστής αρνήθηκε να

σεβασθεί τον όρκο υποτέλειας του θείου του στον αυτοκράτορα και

κράτησε την αυτονομία του.

Οι σταυροφόροι επίσης εκμεταλλεύτηκαν τη διχόνοια του

μουσουλμανικού κόσμου που σπαρασσόταν από τη διαμάχη

μεταξύ σουνιτικής Βαγδάτης και σιτικής Αιγύπτου, καθώς και τις

ενδοσελτζουκικές δυναστικές συγκρούσεις, αλλά και τον εμφανή

αιφνιδιασμό των μαχητών του Ισλάμ απέναντι στους κατάφρακτους

ιππότες της Δύσης με το παράλογο, θάρρος και τα δυνατά άλογα.

Αποτέλεσμα ήταν να επεκτείνουν σημαντικά προς την ενδοχώρα και τα παράλια τις επισφαλείς κτήσεις τους και να προλάβουν να τις θωρακίσουν

αμυντικά.

Χάρτης της Ουτρεμέρ γύρω στο 1105. Γρήγορα οι

σταυροφόροι θα ενοποιήσουν τις σκόρπιες κτήσεις τους και

θα δημιουργήσουν μια συμπαγή φραγκική επικράτεια

από την Ασκαλών ως την αρμενιακή Κιλικία.

Η σταθεροποίηση της εξουσίας των Ευρωπαίων στην Ουτρεμέρ έγινε με την ανέγερση πολλών ισχυρών φρουρίων σε επίμαχα στρατηγικά σημεία της παραλίας και της ενδοχώρας

(λόφους, περάσματα καραβανιών, οάσεις, ποτάμια κτλ.) και τη δημιουργία μοναστικών –στρατιωτικών ταγμάτων. Δύο από τα πιο σημαντικά κάστρα ήταν το Κρακ των Ιπποτών και

το Κρακ του Μοντρεάλ.

Το περίφημο κάστρο Μοντρεάλ στην Ιορδανία κτίστηκε το 1115 και ήλεγχε το δρόμο προς την Αραβία, αποτελώντας απομακρυσμένο

προπύργιο των χριστιανών βαθιά στον αραβικό κόσμο.

Ένα τέταρτο φεουδαρχικό κράτος δημιουργήθηκε από τους Σταυροφόρους γύρω από την Τρίπολη του σημερινού Λιβάνου. Τη δημιουργία αυτού του κράτους προετοίμασε και

εμπνεύστηκε ο Ραϊμόνδος του Σαιν Ζιλ (ή αλλιώς της Τουλούζης), ο μόνος φεουδάρχης που έμενε πιστός στον Αλέξιο και είχε κάνει καλή εντύπωση στην Βασιλεύουσα το 1096. Ο κόμης

πολιόρκησε την μουσουλμανική πόλη από το 1102, αλλά πέθανε το 1105 πριν προλάβει να την καταλάβει.

Η ακρόπολη της Τρίπολης που φέρει ακόμη το όνομα του θεμελιωτή της, του γάλλου κόμη Ραϋμόνδου του Σαιν Ζιλ. Ο σπουδαίος ιππότης οργάνωσε την πολιορκία με τη βοήθεια βυζαντινών μηχανικών και γενοβέζων ναυτικών,

κτίζοντας το οχυρό που τότε ονομαζόταν Mons Peregrinus.

Διάδοχος του Ραϋμόνδου χρίστηκε ο ανιψιός του Γουλιέλμος –Ιορδάνης ο

οποίος ήλθε σε συμφωνία με τους ευγενείς της Τρίπολης για να του

προδώσουν στρατιωτικά μυστικά. Οι ηγεμόνες της Αντιόχειας και της Ιερουσαλήμ ενίσχυσαν τη μακρά

πολιορκία και έσφιξαν τον κλοιό. Ο σελτζούκος σουλτάνος δεν έστειλε ποτέ βοήθεια και εν τέλει, η πόλη έπεσε στις 12 Ιουλίου 1109. Ακολούθησε λεηλασία και καταστροφές (όπως της αραβικής

βιβλιοθήκης). Η πόλη μοιράστηκε ανάμεσα στον Γουλιέλμο, ως υποτελή

στην Αντιόχεια, και τον νεότερο γιο του Ραϋμόνδου Μπερτράν ως υποτελή στην

Ιερουσαλήμ.

Ο θυρεός του Λαγκεντόκ αποτελούσε έμβλημα του κόμη Ραϋμόνδου Δ’ κόμη της Τουλόυζης και μαρκήσιου της Προβηγκίας και των ιπποτών του. Ο οίκος του σπουδαίου σταυροφόρου ηγέτη θα κυβερνούσε το τέταρτο σταυροφορικό

κράτος της Ουτρεμέρ, την κομητεία της Τρίπολης στο σημερινό Λίβανο.

Επόμενος στόχος τέθηκε η ιστορική ναυτική πόλη της Σιδώνας, οχυρωμένη καλά από τους φατιμίδες. Ο βασιλιάς Βαλδουίνος είχε την ανέλπιστη βοήθεια του νορβηγού βασιλιά

Σίγκουρτ που είχε μόλις φθάσει με 60 πλοία γεμάτα με 5 χιλιάδες πελεκυφόρους Βίκινγκ για προσκύνημα. Η πόλη έπεσε το 1110 στους χριστιανούς μετά από 47 μέρες πολιορκίας και την

καθοριστική συνδρομή του βενετικού στόλου που διεύθυνε τον αποκλεισμό. Δόθηκε ως φέουδο στον Ευστάθιο Γκρενιέ.

Ο Βαλδουίνος και ο Σίγκουρτ εξορμούν προς την Σιδώνα. Για τη συμβολή των Νορβηγών στην άλωση της σπουδαίας πόλης, ο λατίνος πατριάρχης Γκιμπελίν

της Άρλ δώρισε στον Σίγκουρτ κομμάτι Τιμίου Ξύλου, ενώ η μακρινή εκστρατεία υμνήθηκε από τους σκανδιναβούς ποιητές.

Παράλληλα, από τον ίδιο χρόνο, ο σελτζούκος σουλτάνος Μοχάμεντ Α’ καθιέρωσε ετήσιες επιδρομές στα χριστιανικά εδάφη, κυρίως της Αντιόχειας και της Έδεσσας. Το 1111 οργάνωσε μεγάλη εκστρατεία κατά της τελευταίας, μη δυνάμενος όλως να την καταλάβει προσπάθησε να

συνεργαστεί με τον Ραντβάν του Χαλεπίου. Ο τελευταίος σε μια χαρακτηριστική ενδομουσουλμανική σκηνή έριδας, αρνήθηκε να τον βοηθήσει. Ο Ταγκρέδος κάλεσε σε

βοήθεια όλους τους χριστιανούς και έτσι ο ενωμένος χριστιανικός στρατός από όλα τα κράτη της Ουτρεμέρ εμπόδισε στο Σαΐζάρ της Συρίας τον σουλτάνο να εισβάλει στην Αντιόχεια.

Περισσότερο αψιμαχίες και τακτικοί ελιγμοί χαρακτήρισαν τη μάχη στο Σαΐζάρ. Το αποτέλεσμα ήταν να αποφευχθεί μια καταστροφική ήττα και για τους δυο

αντιπάλους που έφυγαν ικανοποιημένη από το πεδίο της μάχης, χωρίς ουσιαστικές

απώλειες. Στην καλλιτεχνική απεικόνιση ένας Ιταλονορμανδός ιππότης στην

Ουτρεμέρ. Οι πολεμοχαρείς και τυχοδιώκτες Νορμανδοί επάνδρωναν

μεγάλο μέρος του σταυροφορικού στρατού ήδη από την Α’ Σταυροφορία,

κατευθύνονταν όμως ως επί το πλείστον προς το νορμανδικό Πριγκιπάτο της

Αντιόχειας.

Το 1113 οι ατεμπέγκοι εμίρηδες της Δαμασκού και της Μοσούλης Τοτεγκίν και Μαουντούντ νίκησαν το στρατό της Ιερουσαλήμ κοντά στη Γαλιλαία (μάχη

Αλ Σανάμπρα) εφαρμόζοντας τον κλασικό τουρκικό ελιγμό της

προσποιητής υποχώρησης για να παρασυρθούν οι ιππότες σε ανοργάνωτη

έφοδο. Τα χαρακτηριστικά του μουσουλμανικού τουρκοαραβικού

στρατού της Εγγύς Ανατολής (πολυάριθμο ελαφρύ ιππικό τοξοτών ολιγάριθμο βαρύ ιππικό και μεγάλος αριθμός ελαφρά οπλισμένων πεζών –

κυρίως τοξοτών) υπαγόρευαν μια ευέλικτη τακτική που συνοψιζόταν στο δόγμα «κτύπα και φύγε», δηλαδή την

ελάχιστη δυνατή εκ του συστάδην μάχη και, κυρίως, τις βολές τοξοτών κατά των

δυσκίνητων ευρωπαίων μαχητών. Οι πάντως μουσουλμάνοι περιοριστήκαν σε

λεηλασία των γύρω περιοχών.

Μετά το θάνατο του βασιλιά Βαλδουίνου το 1118, χρονιά

θανάτου και του Αλεξίου Κομνηνού, στο θρόνο ανήλθε ο

ξάδερφός του και κόμης της Έδεσσας Βαλδουίνος Β’ του Λε Μπούργκ. Στην κομητεία της Έδεσσας την αρχή ανέλαβε ο εξάδερφος του νέου βασιλιά,

Ζοσελίν ντε Κουρτεναί. Μέχρι στιγμής ο οίκος της Βουλώνης

και οι συγγενείς του διέθεταν τα πρωτεία στην πολιτική

κατάσταση της Ουτρεμέρ.

Ο θάνατος του βασιλιά Βαλδουίνου σε εξιδανικευμένη

γκραβούρα. Χαρακτικό του Γκουστάβ Ντόρ (1877).

Μια ακόμη επιτυχία σημείωσε τον Αύγουστο του

1119 ο στρατός της Ιερουσαλήμ κατά του Ιλγαζί, του νικητή των Νορμανδών στη μάχη του Ματωμένου

Αγρού λίγες βδομάδες πριν. Ο Ιλγαζί απειλούσε να

καταλάβει την Αντιόχεια. Ο Βαλδουίνος Β’ μαζί με τον κόμη Πονς της Τρίπολης έσπευσε να προλάβει τους

μουσουλμάνους και συγκρούστηκε μαζί τους στο

Χαμπ της Συρίας. Η μάχη ήταν αμφίρροπη και οι

απώλειες πολλές και για τους δυο αντιπάλους, όμως με μια έφοδο των εφεδρειών του ο

στρατός της Ιερουσαλήμ κατέβαλε τον εχθρό. Το

αποτέλεσμα της μάχης ήταν καθοριστικό για τη σωτηρία

της Αντιόχειας. Ιππότες της Τρίπολης με το λάβαρο της κομητείας στη μάχη στο Χαμπ. Εξαιρετικές φιγούρες

μοντελισμού.

Το 1123 ο βασιλιάς Βαλδουίνος Β’ συνελήφθη αναπάντεχα αιχμάλωτος ενώ βρισκόταν στην Έδεσσα και την αντιβασιλεία ανέλαβε προσωρινά ο Ευστάθιος Γκρενιέ. Οι φατιμίδες της

Αιγύπτου έκαναν την εμφάνισή τους μετά από μια δεκαετία και εισέβαλαν στην Παλαιστίνη. Ο αντιβασιλέας κινητοποίησε τους επίλεκτους ιππότες του και διέλυσε το στρατό του βεζίρη στη Γίβνε. Η έφοδος του θωρακισμένου φραγκικού ιππικού αποδείχθηκε ξανά ακαταμάχητη.

Μετά τη μάχη αυτή οι φατιμίδες απέφευγαν τις μεγάλες επιθετικές ενέργειες, ώσπου η δυναστεία τους ανατράπηκε από τους Αγιουβίδες του Σαλαντίν δεκαετίες αργότερα.

Αναπαράσταση φραγκικού κατάφρακτου ιππικού σε μεσαιωνικό φεστιβάλ.

Το 1124 ο Βαλδουίνος απέδρασε και επέστρεψε στο βασίλειό του, όμως πριν

επιστρέψει οι Σταυροφόροι με τη βοήθεια του βενετικού στόλου κατέλαβαν με έφοδο την ισχυρή παραθαλάσσια πόλη Τύρο. Οι Βενετοί κατέλαβαν μάλιστα ένα μέρος της πόλης για λογαριασμό τους ως

εμπορικό σταθμό στην Ουτρεμέρ και επέκτειναν σημαντικά το επικερδέστατο

εμπόριο στην Ανατολή που σταδιακά τους ανέδειξε σε πρώτη δύναμη στη μεσόγειο του ύστερου Μεσαίωνα.

Ρωμαϊκή θριαμβική αψίδα στην ιστορική πόλη της Τύρου. Η

πανάρχαια πόλη είδε πολλούς κατακτητές στην μακραίωνη ιστορία

της.

Ο Βαλδουίνος ξεκίνησε να πολιορκεί το Χαλέπι στις αρχές του 1125 ενέργεια που προκάλεσε την άμεση αντίδραση

του αταμπέγκου της Μοσούλης Ιλ Μουρσούκι. Ο τελευταίος εκστράτευσε κατά του χριστιανικού στρατού και η

μάχη δόθηκε στην πόλη Αζάζ της κομητείας της Έδεσσας τον Ιούνιο του

1125. Η επιτυχία του χριστιανικού ιππικού ήταν καθολική. Το εχθρικό στρατόπεδο λεηλατήθηκε και με τα

λάφυρα ο Βαλδουίνος απελευθέρωσε πολλούς ευγενείς που είχαν

αιχμαλωτιστεί στο Ματωμένο Αγρό το 1119 . Αμέσως ξεκίνησε την πολιορκία

της Δαμασκού που δεν έφερε αποτέλεσμα παρά τη νέα χριστιανική νίκη τον Ιανουάριο του 1126 στο Αλ Σαφάρ της Συρίας επί του εμίρη της

πόλης.

Οι Φράγκοι ορκίζονται να νικήσουν για το Χριστό στη θέα του Τιμίου Σταυρού. Σε αρκετές εκστρατείες οι ιερείς μετέφεραν το ιερότερο λείψανο

του Χριστιανισμού στο πεδίο της μάχης για να ανυψώσουν το ηθικό των στρατιωτών. Χαρακτικό του Γκουστάβ Ντόρ (1877).

Το 1131 πέθανε από ασθένεια ο Βαλδουίνος Β’ καθώς και ο Ζοσελίν ντε Κουρτεναί της Έδεσσας. Στο θρόνο της Ιερουσαλήμ ανέβηκε για πρώτη φορά ένας νεοφερμένος που δεν

μετείχε στην πρώτη Σταυροφορία. Ήταν ο Φούλκ του Ανζού (περιοχή της βόρειας Γαλλίας, κοντά στο Παρίσι), με σύσταση του γάλλου βασιλιά Λουδοβίκου του Στ’ και με τη σύμφωνη γνώμη του Βαλδουίνου αρραβωνιάστηκε τη Μελισσάνθη, μεγαλύτερη κόρη του βασιλιά λίγο πριν τα θάνατο του τελευταίου. Με το θάνατο των δυο εξαδέρφων χάθηκαν και οι τελευταίοι

εκπρόσωποι των ηγετών της πρώτης Σταυροφορίας.

Η σορός του Βαλδουίνου Β’ δέχεται τιμές από τους

κατοίκους και τους ιππότες της Έδεσσας. Ο βασιλιάς ήταν πολύ

δημοφιλής και γρήγορα θεωρήθηκε σπουδαία μορφή στην

ιστορία των Σταυροφοριών. Κατάφερε, με τη συνεργασία των άξιων υποτελών του ευγενών, να σταθεροποιήσει το βασίλειο της Ιερουσαλήμ, να προστατεύσει τα άλλα 3 κρατίδια, να νικήσει τους εχθρούς του και να αυξήσει τις χριστιανικές κτήσεις κατά τη βασιλεία του. Επί των ημερών του η διχόνοια ανάμεσα στους χριστιανούς ήταν περιορισμένη

και τούτο είχε ευεργετικά αποτελέσματα στα πεδία των

μαχών.

Ο Φούλκ, ικανός ηγεμόνας αν και πρωτάρης στις ιδιόμορφες συνθήκες των Αγίων Τόπων, ανέλαβε σε μια πραγματικά κρίσιμη περίοδο. Ήταν η εποχή που στον ισλαμικό κόσμο αναδεικνύεται μετά από

πολύ καιρό μια ισχυρή προσωπικότητα, ο κυβερνήτης (αταμπέγκ) της Μοσούλης

Ζανγκί, που αμέσως κήρυξε τζιχάντ κατά των Σταυροφόρων. Οι μουσουλμάνοι με το νέο τους ηγέτη κέρδιζαν έδαφος, ενώ

συγχρόνως η αυτοκρατορία με τον Ιωάννη (1118-1143) και έπειτα τον

Μανουήλ Κομνηνό (1143-1180) σημείωνε αλλεπάλληλες επιτυχίες κατά των

Σελτζούκων στο μικρασιατικό μέτωπο και επανέφερε στη Ρωμανία περιοχές από

δεκαετίες χαμένες.

Η ισχύς του νέου αταμπέγκου που επρόκειτο να εξελιχτεί σε μάστιγα για τις χριστιανικές κτίσεις της Έδεσσας και της Συρίας, φάνηκε στην πρώτη του μεγάλη

σύγκρουση με τον στρατό της Ιερουσαλήμ στο κάστρο Μπααρίν το 1137. Ο χριστιανικός στρατός ηττήθηκε κατά κράτος και ο Φούλκ συμφώνησε να παραδώσει

το οχυρό αγνοώντας ότι ο ενωμένος στρατός του Ιωάννη Κομνηνού, της Αντιόχειας και των Ναϊτών ιπποτών ερχόταν σε βοήθειά του.

Ο Ιωάννης Κομνηνός δέχεται την παράδοση του εμίρη του Σαϊζάρ το 1138. Η επιβλητική παρουσία του βυζαντινού στρατού στην παράλια

Συρία μετά από έναν αιώνα, εντυπωσίασε Λατίνους και μουσουλμάνους. Αμφότεροι

αντιμετώπισαν τον Ιωάννη ως αναγκαίο κακό στην περιοχή και

προσπάθησαν με διπλωματία να τον ξεφορτωθούν ακόμη κι αν αυτό

σήμαινε ότι έπρεπε να ορκισθούν προσωπική υποτέλεια στον

αυτοκράτορα.

Πράγματι οι Βυζαντινοί και οι Νορμανδοί της Αντιόχειας σε μια σπάνια συνεργασία τους πολιόρκησαν την πόλη Σαΐζάρ, αφού απέτυχαν να αιφνιδιάσουν το Χαλέπι. Εντούτοις ο βυζαντινός αυτοκράτορας, που κατέπληξε τους σταυροφόρους με το ήθος του και την

ποιότητα του στρατού του, αφέθηκε μόνος από τους Λατίνους που δεν επιθυμούσαν την κυριαρχία του στη Συρία. Έτσι, παρά την επιτυχή άλωση της κυρίως πόλης από τους

βυζαντινούς πολιορκητές, ο Ιωάννης, ανησυχώντας με την απαράδεκτη στάση των Φράγκων, περιορίστηκε να θέσει σε υποτέλεια τον Εμίρη του Σαΐζάρ και να επιστρέψει θριαμβευτής

στην Αντιόχεια χωρίς να συγκρουστεί με το στρατό του Ζένγκι. Από εκεί ο σπουδαίος μονάρχης επέστρεψε στην κεντρική Μικρασία για να κτυπήσει το σουλτάνο του Ικονίου προς

μεγάλη ανακούφιση των Λατίνων που τον φοβόντουσαν περισσότερο από τον Ζένγκι.

Ο Ιωάννης Κομνηνός πολιορκεί το Σαΐζάρ το 1138, ενώ οι Λατίνοι

σύμμαχοί του μένουν άπραγοι στο στρατόπεδό τους.. Ο Καλοϊωάννης

των Βυζαντινών επανέφερε σε βυζαντινό έλεγχο την Ταρσό, τη

Μαψουεστία, τα Άδανα και το σύνολο της αρμενιακής Κιλικίας σε μια πολύ επιτυχημένη εκστρατεία το 1137-38.

Ο κόμης Ραϋμόνδος του Πουατιέ, πρίγκιπας της Αντιόχειας, καθώς και

ο Ζοσελίν Β’ της Έδεσσας έγιναν υποτελείς του με τη σύμφωνη γνώμη και του Φούλκ. Ο Ιωάννης μπορούσε

να ετοιμάσει πλέον την ενωμένη χριστιανική αντεπίθεση κατά του

Ισλάμ, όμως η δεδομένη καχυποψία Ελλήνων και Λατίνων θα ακυρώσει τα

μεγαλεπήβολα σχέδιά του.

Το 1143 πέθανε ο Φούλκ και τον διαδέχθηκε ο ανήλικος γιος του Βαλδουίνος Γ’ με τη μητέρα του Μελισσάνθη στην αντιβασιλεία. Η τελευταία εκδιώχθηκε κυριολεκτικά από το γιο της, όταν εκείνος

διαπίστωσε πως προσπαθούσε να τον έχει πιόνι στα χέρια της. Μια από τις πρώτες πολεμικές ενέργειες του 17χρονου βασιλιά ήταν η εκστρατεία

του το καλοκαίρι του 1147 στη Μπόσρα της Ιορδανίας, 70 χιλιόμετρα μέσα στο εχθρικό έδαφος μετά από πρόσκληση του σύμμαχου

μουσουλμάνου κυβερνήτη της πόλης. Η παράτολμη εκστρατεία απέτυχε καθώς οι Φράγκοι υπέφεραν μέσα στην καυτή έρημο της Ιορδανίας

παρενοχλούμενοι συνεχώς από Τούρκους ιπποτοξότες της Δαμασκού. Ο βασιλιάς επέστρεψε άπρακτος στην Ιερουσαλήμ χωρίς απώλειες και με

κάπως πληγωμένο εγωισμό για την πρώτη του αποτυχία. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας αυτής λάμβανε χώρα η εισβολή των Γερμανών

Σταυροφόρων στη Μικρά Ασία.

Εικονογραφημένο χειρόγραφο που παρουσιάζει τη στέψει του Βαλδουίνου Γ’ της Ιερουσαλήμ. Ο νεαρός βασιλιάς αποδείχθηκε

ικανότατος ηγεμόνας και κατά τη βασιλεία του (1143-1163) έλαβε χώρα η Β’ Σταυροφορία αλλά και η μετεωρική άνοδος του σπουδαίου μουσουλμάνου ηγέτη Νουρεντίν. Ας σημειωθεί ότι με τον τελευταία, αλλά και με τους βυζαντινούς επιδίωξε

συνεννόηση σε μια σπάνια, για την εποχή, επίδειξη διπλωματικότητας εκ μέρους των Φράγκων της Ουτρεμέρ.

Το Πριγκιπάτο της Αντιόχειας τον 12ο αι.

H ίδρυση του πριγκιπάτου της Αντιόχειας, του δεύτερου σταυροφορικού κράτους στην Ουτρεμέρ, αποτέλεσε έναν ακόμη

θρίαμβο των Νορμανδών κατά τον 11ο αι. και έκλεισε εντυπωσιακά τις εκπληκτικές κατακτήσεις τους κατά τον αιώνα στον οποίο έκαναν και την πρώτη τους δυναμική

εμφάνιση στο ιστορικό προσκήνιο. Η Αντιόχεια ήταν, συνεπώς, το τρίτο σπουδαίο νορμανδικό ηγεμονικό κράτος, μετά από το βασίλειο της Αγγλίας (1066) και το βασίλειο της Κάτω Ιταλίας

και Σικελίας (1080).

Εντούτοις η θέση του, ανάμεσα στο σελτζουκικό κράτος του Ικονίου, τα εμιράτα της Μοσούλης και του Χαλεπίου και σε γειτνίαση με τους Δανισμενίδες Τούρκους το καθιστούσε τον πλέον ευάλωτο στόχο και υποχρέωνε τους Νορμανδούς να πολεμούν σχεδόν κάθε χρόνο

για την επιβίωσή τους. Ήδη το 1100 ο Βοημούνδος είχε αιχμαλωτισθεί σε μάχη. Το 1104 έλαβε χώρα η σύγκρουση που θα έθετε από νωρίς τέλος στα όποια σχέδια για επέκταση της

ηγεμονίας βαθύτερα σε τουρκικό έδαφος.

Ο θυρεός του Νορμανδού πολέμαρχου και τυχοδιώκτη Βοημούνδου Α‘ και ο χάρτης που δείχνει τη θέση του

πριγκιπάτου στην Ανατολή.

Ο κόμης της Έδεσσας Βαλδουίνος Β’ ζήτησε τη συνδρομή της Αντιόχειας και του Ταγκρέδου της Γαλιλαίας εναντίον των Σελτζούκων και του εμίρη της Μοσούλης που κινητοποιούσαν

στρατό κατά της κομητείας της Έδεσσας. Οι δυο αντίπαλοι συγκρούστηκαν κοντά στην πόλη Χαρράν στις 7 Μαΐου 1104 και ήταν περίπου ισοδύναμοι (10 χιλιάδες έκαστος). Ο στρατός

της Αντιόχειας τελούσε υπό τις διαταγές του Βοημούνδου και του Ταγκρέδου, ενώ της Έδεσσας υπό τον Βαλδουίνο (μετέπειτα βασιλιά της Ιερουσαλήμ) και τον Ζοσελίν Κουρτεναί

(μετέπειτα κόμη της Έδεσσας). Οι μουσουλμάνοι του Γικιρμίς κατήγαγαν μεγάλη νίκη αιχμαλωτίζοντας τους ηγέτες της Έδεσσας η οποία εντούτοις γλίτωσε την άλωση.

Σύγκρουση μεταξύ βαρέως οπλισμένων Φράγκων και Μουσουλμάνων ιπποτών.

Έπειτα από αυτή την ήττα ο Βοημούνδος έφυγε για την Ευρώπη σε αναζήτηση ενισχύσεων. Τις ενισχύσεις του τις χρησιμοποίησε κατά της Ρωμανίας σε μια αστραπιαία εκστρατεία το

1108 στην Ήπειρο. Για δεύτερη φορά οι Νορμανδοί απειλούσαν να φτάσουν στην Πόλη, όμως και σε τούτη την περίπτωση ο Αλέξιος και ο αναγεννημένος βυζαντινός στρατός σταμάτησαν τον Βοημούνδο και τν ανάγκασαν να υπογράψει τη συνθήκη της Δεαβόλεως με την οποία ο Νορμανδός πολέμαρχος αποδεχόταν την υποτέλειά του στον αυτοκράτορα. Τη συμφωνία βέβαια δεν αναγνώρισε ο Ταγκρέδος, ο νέος πρίγκιπας της Αντιόχειας που συνέχισε την

αντιβυζαντινή νορμανδική πολιτική.

Νόμισμα του Ταγκρέδου ως ηγεμόνα της Αντιόχειας.

Η επόμενη φραγκοτουρκική σύγκρουση έγινε στην Αρτάχ και αυτή τη φορά τις νορμανδικές δυνάμεις οδηγούσε μόνος ο Ταγκρέδος. Οι χριστιανοί επιβλήθηκαν εύκολα του εμίρη του

Χαλεπίου Αλ Μούλκ Ραντβάν και απείλησαν το Χαλέπι.

Εικονογραφημένο χειρόγραφο του 14ου αι. που απεικονίζει την κατάληψη της Αντιόχειας από το χριστιανικό στράτευμα το

1098.

Μεγάλο κίνδυνο διέτρεξε η ηγεμονία το Σεπτέμβριο του 1115 όταν οι σελτζούκοι υπό τον Μπουρσούκ εισέβαλαν εκ νέου στην Αντιόχεια. Ο νορμανδός βασιλιάς

της Σικελίας Ρογήρος που βρισκόταν τότε στην πόλη, οδήγησε τους 2000 πολεμιστές

του σε συνάντηση με τον εχθρό. Σε ενίσχυσή του ήρθε ο Βαλδουίνος της Έδεσσας και αρκετοί μουσουλμάνοι

σύμμαχοι (τουρκόπουλοι), ενώ σε κίνηση βρισκόταν και ο στρατός της Ιερουσαλήμ.

Χωρίς να περιμένουν τον τελευταίο οι στρατιώτες του Ρογήρου επιτέθηκαν

αιφνιδιαστικά στο εχθρικό στρατόπεδο στο Σαρμίν και διέλυσαν τον τουρκικό

στρατό σώζοντας την ηγεμονία .

Σοκάκι της πόλης Χάμα της Συρίας. Η πόλη ήταν μεγάλο μουσουλμανικό

κέντρο κατά την εποχή των Σταυροφοριών και πολύ κοντά στις

κτίσεις της Αντιόχειας. Καταλήφθηκε προσωρινά από τον Ταγκρέδο το 1108

για να χαθεί οριστικά υπέρ των Σελτζούκων μόλις το 1114.

Η τουρκική απάντηση ήρθε στις 28 Ιουνίου 1119 στη μάχη του Ματωμένου Αγρού (Ager Sanguinis). Ο αρτακίδης αταμπέγκος του Χαλεπίου Ιλγαζί που διαδέχθηκε τον φιλειρηνικό

Ραντβάν, εξαπέλυσε μεγάλη επίθεση κατά της ηγεμονίας. Ο Ρογήρος απερίσκεπτα ενεργώντας απομακρύνθηκε από την Αντιόχεια με 3000 πολεμιστές για να συναντήσει τον εχθρό και έπεσε

σε ενέδρα των μουσουλμάνων. Η καταστροφή των χριστιανών ήταν μεγάλη και ο Ρογήρος έπεσε στη μάχη. Η Αντιόχεια σώθηκε αφενός μεν διότι οι μουσουλμάνοι περιορίστηκαν σε

λεηλασίες των γύρω πόλεων χωρίς να εξορμήσουν στην Αντιόχεια, και αφετέρου διότι ο βασιλιάς Βαλδουίνος Β’ σταμάτησε τον Αύγουστο τον Ιλγαζί στη μάχη του Χαμπ. Έκτοτε η Ηγεμονία άρχισε να χάνει την αυτονομία της και να τίθεται διαδοχικά υπό την επικυριαρχία

της Ιερουσαλήμ και των Βυζαντινών, χωρίς όμως να πέσει σε τουρκικά χέρια.

Η μάχη στο Ματωμένο Αγρό έκανε αίσθηση στη

Δύση και εικονογραφήθηκε κατά κόρον. Άλλωστε και το όνομα που της δόθηκε υπενθύμιζε τη φραγκική

ήττα και το θάνατο πολλών επιφανών

Νορμανδών.

Τον Οκτώβριο του 1126 έφτασε στην Αντιόχεια ο Βοημούνδος Β’ και ο Βαλδουίνος τον καλωσόρισε, αλλά τον ανάγκασε να παντρευτεί την κόρη του Αλίκη. Ο νέος πρίγκιπας

σκοτώθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα και ο θάνατός του κατέδειξε την ανάγκη για αμεσότερη σύνδεση των σταυροφορικών κρατών απέναντι στους μουσουλμάνους. Ο Φούλκ της

Ιερουσαλήμ αυτοανακηρύχθηκε αντιβασιλέας στο όνομα της κόρης της Αλίκης Κωνσταντίνας. Η τελευταία παντρεύτηκε το 1136 τον Ραϋμόνδο του Πουατιέ που πλέον έγινε

πρίγκιπας ως το θάνατό του το 1149 στη μάχη της Τειχισμένης Πηγής. Ακόμη μια φορά ο βασιλιάς της Ιερουσαλήμ, τώρα ήταν ο Βαλδουίνος Γ', έγινε αντιβασιλέας μέχρι το νέο γάμο

της Κωνσταντίνας.

Νόμισμα του Ραϋμόνδου του Πουατιέ ως ηγεμόνα της Αντιόχειας.

Νέος της σύζυγος έγινα ο Ρεϋνάλδος του Σατιγιόν συρ Λουάν ο οποίος κυβέρνησε ως το 1161 οπότε και αιχμαλωτίστηκε για πολλά χρόνια από τους μουσουλμάνους. Η Κωνσταντίνα

υποδέχθηκε τους Βυζαντινούς ως επικυρίαρχους και μάλιστα η κόρη της Μαρία παντρεύτηκε τον Μανουήλ Κομνηνό που ευαρεστήθηκε απλώς με την υποτέλεια της Αντιόχειας.

Τα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής στη Συρία.

Η κομητεία της Τρίπολης τον 12ο αι.

Η ιστορία της κομητείας είναι ένα μπερδεμένο κουβάρι διαμάχης, αλληλοεξόντωσης και ηγεμόνων που έμειναν στην εξουσία για μικρά διαστήματα. Το 1102 ο Ραϋμόνδος πήρε τον

τίτλο του κόμη ενώ ακόμη πολιορκούσε την Τρίπολη. μετά το θάνατό του το 1105 η χήρα και ο μικρότερος γιος του Αλφόνσο επέστρεψαν στην Τουλούζη και οι επιζώντες ηγέτες του

στρατεύματος εξέλεξαν τον Γουλιέλμο Ιορδάνη, ξάδερφο του Ραϋμόνδου, ως νέο κόμη, όμως τη θέση διεκδικούσε και ο μεγαλύτερος γιος του Μπερτράν.

Ο θυρεός της κομητείας της Τρίπολης.

Ο βασιλιάς Βαλδουίνος Α' που την ίδια στιγμή είχε αναλάβει να λύσει και ένα πρόβλημα διαδοχής στην κομητεία της Έδεσσας, μεσολάβησε και έδωσε την εξής λύση: Η Τρίπολη

διαιρέθηκε σε δυο μέρη μεταξύ των αδερφών με αντάλλαγμα να γίνει ο Μπερτράν υποτελής του βασιλιά. Ταυτόχρονα, σε αντάλλαγμα της παραίτησής του από τη διεκδίκηση της

Έδεσσας υπέρ του Βαλδουίνου του Μπούργκ , ο Νορμανδός πολέμαρχος Ταγκρέδος έγινε επικυρίαρχος του Γουλιέλμου Ιορδάνη.

Ο Ταγκρέδος και η Ερμίνια. Ο ποιητής Τορκουάτο Τάσσο στο περίφημο έργο του «Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ» περιγράφει τον υποτιθέμενο έρωτα των δυο νέων της Αντιόχειας. Πίνακας του σπουδαίου γάλλου

ζωγράφου Νικολά Πουσέν τον 18ο αι.

Η Τρίπολη έπεσε στους σταυροφόρους το 1109 και ο Γουλιέλμος έχασε τη ζωή του υπό μυστηριώδεις συνθήκες. Ο γιος του Μπερτράν, Πονς ανέλαβε με τον πατέρα του την κομητεία. Το 1137 λίγο μετά το θάνατο του Μπερτράν, οι Τούρκοι αιχμαλώτισαν και σκότωσαν τον Πονς και την κομητεία ανέλαβε ο αδερφός του Ραϋμόνδος Β' παρά τη

διεκδίκηση του νεαρού Αλφόνσου που ήταν τώρα πια περίπου 12 ετών. Ο τελευταίος έγινε πράγματι κόμης, με το όνομα Ραϋμόνδος Γ', όταν οι Ασσασίνοι δολοφόνησαν τον Ραϋμόνδο Β'. Η διακυβέρνησή του ήταν μακροχρόνια και έληξε το 1187 με την αιχμαλωσία του στο

Χαττίν.

Αριστερά: Σφραγίδα του Πονς (1112-1137). Ο Πονς παντρεύτηκε τη Σεσίλια, χήρα του Ταγκρέδου.

Δεξιά: Σφραγίδα του Ραϋμόνδου Β᾿ (1137-1152). Ο συγκεκριμένος κόμης ήταν ο πρώτος χριστιανός που έπεσε θύμα δολοφονίας από τους διαβόητους

Ασσασίνους.

Ο Ραϋμόνοδος Γ' αποδείχθηκε ικανός ηγέτης στη διάρκεια που ασκούσε τα καθήκοντα του αντιβασιλέα για λογαριασμό του κλινήρη λεπρού βασιλιά Βαλδουίνου Δ'. Παράλληλα είχε

λάβει τον τίτλο του κόμη της Τιβεριάδας μετά το γάμο του με την πριγκίπισσα Εσίβα, χήρα του κόμη Βάλτερ Σαιντ Ομέρ και δικαίως θεωρείτο ένας από τους σημαντικότερους

βαρόνους της Ουτρεμέρ. Η περίοδος της αιχμαλωσίας του τον έκανε να γνωρίσει καλύτερα τους μουσουλμάνους, τους οποίους έβλεπε περισσότερο ως γείτονες παρά ως εχθρούς.

κατηγορήθηκε άδικα για προδοσία στο Χαττίν και αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Πέθανε συντετριμμένος λίγους μήνες αργότερα, ενώ έβλεπε την κατάρρευση της Ουτρεμέρ από τα

απανωτά χτυπήματα του Σαλαντίν.

Αριστερά: Μεταγενέστερο (1230) νόμισμα της κομητείας της Τρίπολης.Δεξιά: Σκηνή μεσαιωνικής πολιορκίας κάστρου.

Η κομητεία της Έδεσσας τον 12ο αι.

Η Έδεσσα έγινε έδρα της ομώνυμης κομητείας όταν το 1098 ο Βαλδουίνος της Βουλώνης, προσέτρεξε σε βοήθεια του αρμένιου ηγεμόνα της και ακολούθως κατέλαβε την εξουσία για λογαριασμό του με 60 ιππότες. Όταν δυο χρόνια αργότερα έγινε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ έδωσε την εξουσία στον ξάδερφό του Βαλδουίνο του Μπούργκ. Εκείνος με τη σειρά του κυβέρνησε για 18 χρόνια με πολύ επιτυχία και ως επιβράβευση της αξίας του ανέλαβε το

θρόνο της Ιερουσαλήμ ως Βαλδουίνος Β' το 1118.

Μέρος των αποκατεστημένων τειχών της Έδεσσας. Η πόλη είχε πληθυσμό 10 χιλιάδων κάτοικων, κυρίως Αρμενίων και Ελλήνων, η

κομητεία όμως ήταν αραιοκατοικημένη.

Στην Έδεσσα τα ηνία ανέλαβε πλέον η οικογένεια Κουρτεναί που είχε φέουδα στο Τουρμπεσέλ με πρώτο ηγεμόνα τον Ζοσελίν Α' (1119-1131). Η κομητεία πλέον ένιωθε καυτή την ανάσα των Τούρκων καθώς ήταν το πλέον προχωρημένο φυλάκιο του χριστιανισμού στη

Μέση Ανατολή. μετά το θάνατό του τον διαδέχθηκε ο γιος του Ζοσελίν Β' (1131-1146) ο οποίος είχε την ατυχία να αντιμετωπίσει τον μεγάλο μουσουλμάνο ηγέτη Νουρεντίν που είχε

βάλει στόχο την κομητεία.

Το 1144 οι τούρκοι μαχητές του Ζένγκι εκστράτευσαν με μεγάλες δυνάμεις κατά της κομητείας της Έδεσσας που βρισκόταν στα σύνορα του εμιράτου της Μοσούλης και ήταν το

πιο ευπρόσβλητο σταυροφορικό κράτος. Ο στρατός του κόμη Ζοσελίν είχε απομακρυνθεί εκστρατεύοντας σε συνεργασία με τον αυτόνομο εμίρη του Ντιαρμπακίρ. Ο Ζένγκι

εκμεταλλεύτηκε την απουσία του και κατεύθυνε όλες τις δυνάμεις του σε μια αστραπιαία πολιορκία της Έδεσσας τον Νοέμβριο του 1144.

Ο Βαλδουίνος της Βουλώνης δέχεται την φεουδαρχική υποταγή των Αρμενίων της Έδεσσας.

Την άμυνα διεύθυναν οι εκκλησιαστικές αρχές με λιγοστό στρατό. Η πόλη αλώθηκε λίγο πριν τα Χριστούγεννα και ακολούθησε σφαγή των Λατίνων και λεηλασία από τους Τούρκους. Την

πτώση της σημαντικής πόλης ακολούθησε η κατάκτηση σχεδόν όλης της Κομητείας πλην της πόλης Τουρμπεσέλ την οποία κράτησε ο Ζοσελίν μόλις έμαθε τα νέα της άλωσης της

πρωτεύουσας. Το πρώτο από τα σταυροφορικά κράτη εξαφανίστηκε σε λίγες βδομάδες και η είδηση της καταστροφής προκάλεσε πανικό στις ευρωπαϊκές αυλές και την Ιερουσαλήμ που

δεν κατόρθωσε να βοηθήσει εγκαίρως.

Η πτώση της Έδεσσας αποτέλεσε μεγάλη επιτυχία του

ικανότατου Ζένγκι, όμως αποκάλυψε και το βαθμό της

διχόνοιας μεταξύ των χριστιανών της Ουτρεμέρ. Ο Ραϋμόνδος της Αντιόχειας αρνήθηκε να προστρέξει σε

βοήθεια καθώς είχε εμπλακεί σε σύγκρουση με τους

Βυζαντινούς στην Κιλικία. Η βασίλισσα Μελισσάνθη έστειλε

μεν στρατό, όμως εκείνος έφτασε αργά. Το 1146 ο

Ζοσελίν προσπάθησε ανεπιτυχώς να ανακαταλάβει την πόλη μετά τη δολοφονία

του Ζένγκι. η κόμισσα Βεατρίκη αποσύρθηκε στην Ιερουσαλήμ. Στην εικόνα το οικόσημο του

Ζοσελίν Κουρτεναί.

Η κήρυξη της Β’ Σταυροφορίας

Με την πτώση της Έδεσσας που λειτουργούσε ως προκεχωρημένο φυλάκιο της Ουτρεμέρ βαθιά μέσα στο μουσουλμανικό κόσμο, οι Τούρκοι

απειλούσαν πλέον άμεσα την Αντιόχεια, αλλά και την ίδια την Ιερουσαλήμ. Η άμεση αντίδραση των

Λατίνων της Ανατολής ήταν να ζητήσουν την παπική συνδρομή. Το 1145 ο πιζάνος πάπας

Ευγένιος Γ’ (1145-1153) κήρυξε τη νέα Σταυροφορία (με το διάταγμα Quantum

praedecessores) με σκοπό τούτη τη φορά την άμυνα της Ουτρεμέρ απέναντι στους απίστους.

Ο άγιος Βερνάρδος του Κλερβώ (1090-1153) υπήρξε ο ακούραστος οργανωτής

της Σταυροφορίας στα δυο μεγάλα ευρωπαϊκά βασίλεια, τη Γαλλία και τη

Γερμανία. Πάντως μετά την αποτυχία της εκστρατείας προσπάθησε να διαχωρίσει τη θέση του από τους κοσμικούς ηγέτες που διεύθυναν τη σταυροφορία. Πίνακας

του Georg Andreas Wasshuber(1650–1732).

Οι καλόγεροι γυρνούν πάλι την Ευρώπη, ξεσηκώνοντας σε Ιερό Πόλεμο κατά του Ισλάμ. Τη θέση του Πέτρου του Ερημίτη πήρε αυτή τη φορά ο περίφημος Βερνάρδος, ηγούμενος της μονής του Κλερβώ. Υπέρ της Σταυροφορίας τάχθηκε ο γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος Ζ’ και

μετά από λίγο ο γερμανός ομόλογός του Κονράδος Γ’, συγχρόνως και αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Για πρώτη φορά οι σπουδαιότεροι βασιλείς της

Γηραιάς Ηπείρου παίρνουν το σταυρό και εξορμούν προς

τους Αγίους Τόπους. Εικονογραφημένο μεσαιωνικό

χειρόγραφο.

Έτσι επικεφαλής της Σταυροφορίας τέθηκαν για πρώτη φορά βασιλείς της Ευρώπης. Από την άλλη ο αυτοκράτορας της Ρωμανίας Μανουήλ Κομνηνός ήταν πιο φιλικός προς τους

Λατίνους για τρεις λόγους. Πρώτον διότι γενικά συμπαθούσε τα ιπποτικά ιδεώδη της Δύσης. Δεύτερον διότι ενδιαφερόταν για μια συμμαχία, ιδίως με τους γερμανούς, στα σχέδιά του για

ανακατάληψη των ιταλικών εδαφών από τους Νορμανδούς και άσκηση αυτοκρατορικής πολιτικής στη Δύση. Τρίτον γιατί ο Ζενγκί ανησυχούσε και τον ίδιο που βρισκόταν κοντά στο

να περιορίσει αισθητά την σελτζουκική δύναμη στη Μικρά Ασία με τις συνεχείς και επιτυχημένες πολεμικές του επιχειρήσεις στο νότο και το βορρά, μια επιθετική πολιτική που είχε εγκαινιάσει ο παππούς του Αλέξιος και επεκτείνει ο πατέρας του Ιωάννης, και τον είχαν

φέρει στα πρόθυρα της νορμανδικής Αντιόχειας αφενός και της Αρμενίας αφετέρου.

Το ισχυρό αρμενικό κάστρο Λεβόνκλα στην κιλικιακή Αρμενία. Η περιοχή της Κιλικίας και της Αντιόχειας, δυο χριστιανικά κράτη με εν γένει

εχθρική προς τη Ρωμανία στάση, αποτελούσαν διακαή πόθο του Μανουήλ ο οποίος πράγματι κατόρθωσε να τις καταστήσει υποτελείς στο βυζαντινό

θρόνο ως το 1176.

Κι όμως, ο φόβος των Βυζαντινών για τους Σταυροφόρους ήταν ίσως πιο μεγάλος από ό, τι για τους τούρκους. Ήταν ζωντανά στη μνήμη τους όσα υπέφεραν στην πρώτη Σταυροφορία, και ως εκ τούτου ο Μανουήλ πήρε τα κατάλληλα μέτρα για να αποφευχθούν οι αναμενόμενες

καταστροφές από το πολυπληθές στράτευμα. Ο φόβος αυτός και η διαγραφόμενη εισβολή την Ήπειρο του νορμανδού βασιλιά της Σικελίας Ρογήρου Β’ τον ώθησε να κλείσει βιαστικά

ειρήνη με τους Σελτζούκους του Ικονίου.

Επίθεση του βυζαντινού κατάφρακτου ιππικού, όπως εικονίζεται σε ένα χειρόγραφο Ιστοριών του Σκυλίτζη.

Ο Κορράδος ξεκίνησε το Μάιο του 1147, ακολουθούμενος από πολλούς

ευγενείς, τους υποτελείς βασιλείς της Βοημίας και της Πολωνίας καθώς και

τον ανιψιό του Φρειδερίκο της Σουαβίας, τον μετέπειτα θρυλικό

αυτοκράτορα Φρειδερίκο Α’ Μπαρμπαρόσσα. Διαμέσου της

Ουγγαρία, όπως και παλαιότερα, οι Γερμανοί έφτασαν στην

Κωνσταντινούπολη, κάνοντας και πάλι αρκετές καταστροφές και

λεηλασίες στο πέρασμά τους παρά τους όρκους που είχαν δώσει.

Μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις αψιμαχιών με τους αλαζονικούς

ιππότες, σκοτώθηκαν και βυζαντινοί υπήκοοι.

Οι Γερμανοί στρατιώτες παρατηρούν με περίσκεψη τα

κουφάρια των σταυροφόρων της γερμανικής σταυροφορίας του Βάλτερ καθώς προχωρούν προς

τα βαλκάνια. Χαρακτικό τυ Γκουστάβ Ντόρ (1877).

Στην Βασιλεύουσα έφτασαν τον Σεπτέμβριο του 1147, την εποχή δηλαδή που ο Ρογήρος της Σικελίας καταλάμβανε την Κέρκυρα και αποβιβαζόταν στην Ελλάδα. Οι οξύθυμοι

Σταυροφόροι επιχείρησαν να μιμηθούν τους Νορμανδούς και τρεφόμενοι από ανθελληνικά αισθήματα επιχείρησαν με την καθοδήγηση του Φρειδερίκου και, μάλλον παρά τη θέληση

του Κονράδου, να καταλάβουν αιφνιδιαστικά την Πόλη. Η επίθεση αποκρούστηκε μετά από σκληρή μάχη έξω από τα απόρθητα τείχη.

Τα θεοφύλακτα τείχη της Κωνσταντινούπολης, ανυπέρβλητο εμπόδιο για τους εχθρούς της Ρωμανίας για περίπου 800 χρόνια.

Ο Μανουήλ που ήθελε να απομακρυνθούν οι Σταυροφόροι τάχιστα, πρότεινε στον Κονράδο να ακολουθήσει πορεία κατά μήκος των παραλίων της Μικράς Ασίας και προς νότο, τη μόνη

οδό που θα μπορούσαν να εγγυηθούν τα βυζαντινά στρατεύματα, καθώς η παραθαλάσσιες επαρχίες ελέγχονταν πλήρως από τους Βυζαντινούς ως την Κιλικία.

Αριστερά: Ο γερμανός βασιλιάς Κορράδος (1138-1152) της δυναστείας των Χοχενστάουφεν.

Δεξιά: Ο αυτοκρατορικός αετός της γερμανικής μεσαιωνικής αυτοκρατορίας.

Ο γερμανός βασιλιάς, από άγνοια της γεωγραφίας της Μικράς Ασίας και προφανώς παρασυρμένος από την επιθυμία του στρατού του να νικήσει σε μάχη κατά παράταξη του

Σελτζούκους τάχιστα, αρνήθηκε τη συμβουλή και ξεκίνησε από τη Νίκαια για το Ικόνιο, την πρωτεύουσα των Τούρκων του Ρούμ με τους 20 χιλιάδες άριστα εξοπλισμένους ιππείς και πεζούς.

Ο σουλτάνος Μεσούτ Α’ , γιος του Κιλίτζ Αρσλάν Α’, διαδέχθηκε τον αδερφό του Μαλίκ Σαχ αφού τον

νίκησε στην εμφύλια διαμάχη τους με τη βοήθεια των Δανισμενιδών

Τούρκων. Αργότερα δολοφόνησε τον ένδοξο αδερφό του και το 1147-48

νίκησε κατά κράτος τους Σταυροφόρους. Στην καλλιτεχνική αναπαράσταση δυο γερμανοί πεζοί επιτίθενται σε Σελτζούκο επίλεκτο

ιππέα. Οι Σελτζούκοι ήταν πιο προετοιμασμένοι αυτή τη φορά να

«υποδεχθούν» του ευρωπαίους στρατιώτες από ό, τι μισό αιώνα

πριν.

Ο στρατός του όμως προσβλήθηκε αιφνιδιαστικά από τους ιπποτοξότες του σουλτάνου Μεσούτ Α’ (1116-1156) στο Δορύλαιο, στις 25 Οκτωβρίου 1147 και

εξολοθρεύτηκε. Ο ίδιος ο βασιλιάς σώθηκε τελευταία στιγμή μαζί με τον

Φρειδερίκο και λίγους ευγενείς χάρη στα άλογά τους. Λέγεται ότι μόνο 2.000

Γερμανοί επέστρεψαν στη Νίκαια κι από κει στην Πόλη για ανασυγκρότηση.

Ένα μήνα μετά τον Κορράδο και ενώ ο τελευταίος βρισκόταν ακόμη στη Μικρά Ασία, έφρασε στη βυζαντινή πρωτεύουσα και ο γάλλος βασιλιάς με τη σύζυγό του

Ελεονώρα της Ακουιτανίας, που θα γινόταν μητέρα του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου. Ο Λουδοβίκος έμαθε σύντομα για τα νέα της

καταστροφής των Γερμανών. Πολλοί κατηγόρησαν για προδοσία τον Μανουήλ που είχε κλείσει ειρήνη με του σελτζούκο

σουλτάνο πριν την εκστρατεία. Έτσι πίεζαν το γάλλο μονάρχη να συμμαχήσει με το

Ρογήρο της Σικελίας που βρισκόταν ήδη στην Ελλάδα και λεηλατούσε τις δυτικές

περιοχές σε κοινή επίθεση κατά της Ρωμανίας με λάφυρο την αυτοκρατορία.

Ο περίφημος Νορμανδός βασιλιάς της Σικελίας Ρογήρος Β’ (1130-1156).

Στην αυλή του στο Παλέρμο συνυπήρχαν αρμονικά τρεις

πολιτισμοί, ο βυζαντινός, ο αραβικός και ο φραγκικός. Ο ακόρεστος ηγεμόνας επιδίωξε, όπως οι

προκάτοχοί του, Ρογήρος Α’ και Βοημούνδος, να καταστρέψει τη Ρωμανία. Ψηφιδωτό βυζαντινής

τεχνοτροπίας στο ναό της Μαρτοράνα στο Παλέρμο.

Ο Λουδοβίκος όμως δεν παρασύρθηκε. Αντίθετα ορκίστηκε πως θα επέστρεφε στο Βυζάντιο τις μικρασιατικές περιοχές που θα κατακτούσε. Έφτασε στην Έφεσο και το Δεκέμβριο του 1147 ενεπλάκη με επιτυχία σε δυο αψιμαχίες με τους Τούρκους που παρακολουθούσαν τον

γαλλικό στρατό χωρίς να υποστεί σοβαρές απώλειες.

Η επόμενη σύγκρουση έγινε κοντά στη Λαοδίκεια της Πισιδίας στις 6 Ιανουαρίου 1148. Τούτη τη φορά οι σελτζούκοι αιφνιδίασαν το γαλλικό στράτευμα όταν περνούσε από στενό πέρασμα και προκάλεσαν σημαντικές απώλειες. Ο Λουδοβίκος χρειάστηκε να πολεμήσει ο ίδιος για τη

ζωή του μέχρι να οδηγήσει με ασφάλεια τους στρατιώτες του στην βυζαντινή Αττάλεια. Εν τέλει και οι Γάλλοι ακολουθώντας τη συμβουλή του Μανουήλ, έφτασαν με πλοίο στην Αντιόχεια. Το

εγχείρημα ήταν δύσκολο για τόσο μεγάλο εκστρατευτικό σώμα και παρά τις βυζαντινές προσπάθειες για υποστήριξη της επιμελητείας τους, κατηγόρησαν και πάλι τους Έλληνες.

Αριστερά: Ο βασιλικός θυρεός της γαλλικής δυναστείας των Καπετιδών

Δεξιά: Ο πρίγκιπας της Αντιόχειας Ραϋμόνδος υποδέχεται το γάλλο βασιλιά στην πόλη.

Συνάμα ο Κονράδος ασθένησε και επέστρεψε ταπεινωμένος στην

Κωνσταντινούπολη, από όπου έπλευσε δια θαλάσσης με βυζαντινά πλοία στην

Άκρα τον Απρίλιο του 1148. Οι υπόλοιποι σταυροφόροι έφτασαν όπως

ειπώθηκε στην Αντιόχεια τον Μάρτιο του ίδιου έτους, όπου τους υποδέχθηκε ο

κόμης Ραϋμόνδος, θείος της βασίλισσας Ελεονώρας. Με την άφιξη των

Σταυροφόρων στην ιστορική πόλη των Σελευκιδών, εξαπολύεται επίθεση

ενάντια στο Χαλέπι, όπου είχε συγκεντρωθεί μεγάλη μουσουλμανική στρατιά υπό τον Νουρεντίν, τον γιο και

διάδοχο του Ζενγκί.

Οι σταυροφόροι φθάνουν στην Αντιόχεια. Καλλιτεχνική

αναπαράσταση.

Ο Λουδοβίκος δεν ενέκρινε το σχέδιο και έτσι έφυγε με την Ελεονώρα για την Άκρα. Εκεί συναντήθηκε με τον Κονράδο και συγκρότησαν κοινό φραγκικό επιτελείο με τη συμμετοχή της βασίλισσας Μελισσάνθης και του γιου

της του νεαρού βασιλιά Βαλδουίνου Γ’ τον οποίο επιτρόπευε ως ανήλικο καθώς και του πατριάρχη Φούλκ. Επρόκειτο για το εντυπωσιακότερο πολεμικό συμβούλιο που είχε λάβει χώρα στην Ουτρεμέρ. Στις 24 Ιουνίου ο

βασιλιάς Κονράδος, ο Φρειδερίκος των Χοχενστάουφεν, ο Όττο, ο Ερρίκος της Αυστρίας και ο Γουιλιέλμος του

Μομφερρά (ο οποίος χρόνια αργότερα θα βρεθεί αιχμάλωτος του Σαλαντίν στο Χαττίν) εκπροσώπησαν

την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ενώ ο βασιλιάς Λουδοβίκος, ο Τιερύ της Αλσατίας και άλλοι ευγενείς

τους Γάλλους. Πέρα από την ηγεσία και τους σπουδαιότερους ευγενείς της Ιερουσαλήμ, εξέφρασαν τη

γνώμη τους και οι μάγιστροι των Ναϊτών και των Ιωαννιτών Ροβέρτος και Ραϋμόνδος ντε Πουί αντίστοιχα.

Εντούτοις κανείς εκπρόσωπων των τριών άλλων κρατιδίων της Ουτρεμέρ δεν παρέστη.

Ο ισχυρός δούκας της Αυστρίας Ερρίκος Β’ σε βιτρώ ενός ναού της πατρίδος του. Ο Ερρίκος είχε παντρευτεί πρώτα την κόρη του γερμανού βασιλιά Λοτάριου Β’ και το 1148 την ανιψιά του

Μανουήλ Κομνηνού Θεοδώρα, γάμοι που καταδεικνύουν την ισχύ του οίκου των Μπαμπενμπεργκ στον οποίο ανήκε.

Εκεί διαπιστώθηκε ότι παρά τις απώλειές τους διέθεταν ακόμη στρατό της τάξης των 50 χιλιάδων ανδρών. Έτσι, αποφασίστηκε να χτυπήσουν τη Δαμασκό, στην καρδιά του

μουσουλμανικού κόσμου παρότι ο εμίρης της πόλης Ουνούρ ήταν τότε αντίπαλος του Νουρεντίν και θα μπορούσαν να τον αξιοποιήσουν ως πιθανό σύμμαχό τους ή έστω να

εξασφαλίσουν την ουδετερότητά του. Εκτός αυτού το Χαλέπι ήταν σαφώς ευκολότερος στόχος από την καλά οχυρωμένη πάλαι ποτέ πρωτεύουσα των Ομμεϋαδών. Την αντίδρασή τους σε αυτό το παράδοξο σχέδιο εξέφρασαν οι έμπειροι βαρόνοι της Ιερουσαλήμ, όπως ο

Ονφρουά ντε Τορόν και ο Γκρενιέ που διαπίστωναν την εμφανή ανικανότητα των νεοφερμένων δυτικών σταυροφόρων να αντιληφθούν τις ιδιάζουσες συνθήκες της Ουτρεμέρ.

Σύγχρονη αναπαράσταση της

επιστροφής του Τιερύ της Αλσατίας (δούκας της Φλάνδρας) στην

Μπρυζ με φιαλίδιο από Τίμιο Αίμα του Κυρίου που έφερε από τους Αγίους τόπους. Ο ισχυρός δούκας προοριζόταν για

βαρόνος της Δαμασκού από το γαλλογερμανικό

συνασπισμό, όμως οι βαρόνοι της Ουτρεμέρ προέκριναν τον δικό τους Γκυ Μπρισμπάρ

της Βηρυτού.

Η πολιορκία ξεκίνησε στις 23 Ιουλίου και διήρκεσε μόλις τέσσερις μέρες. Η

απερισκεψία των Φράγκων ένωσε τους μουσουλμάνους παρότι ο κυβερνήτης της πόλης απεχθανόταν ακόμη και τη σκέψη ότι έπρεπε να ζητήσει βοήθεια από τον Νουρεντίν και να γίνει υποτελής του. Η επιχείρηση απέτυχε παταγωδώς, σχεδόν

χωρίς να γίνει μάχη, αφού δεν είχαν ληφθεί μέτρα για οργάνωση στρατοπέδου, για

εφοδιασμό και ενισχύσεις του στρατεύματος σε περίπτωση παρατεταμένης πολιορκίας.

Η προσέγγιση στη Δαμασκό τον Ιούλιο του 1148 από τον ενωμένο

χριστιανικό στρατό των τριών βασιλέων, όπως απεικονίστηκε σε

μεταγενέστερο χειρόγραφο.

Μάλιστα ξέσπασαν καβγάδες μεταξύ των Γερμανών και Γάλλων αφενός και των

βαρόνων της Ιερουσαλήμ αφετέρου για την κυριότητα

της πόλης σε περίπτωση άλωσής της, χωρίς να έχει

γίνει καν η αρχική επίθεση. Εν τέλει, στο άκουσμα ότι ο

στρατός του Νουρεντίν πλησιάζει την πόλη, η

ανοργάνωτη πολιορκία λύθηκε, με τους χριστιανούς

να παίρνουν το δρόμο της επιστροφής ταπεινωμένοι και

διχασμένοι.

Ο γερμανός βασιλιάς εγκατέλειψε την Παλαιστίνη και επέστρεψε στην Πόλη όπου έκλεισε συμμαχία με τον Μανουήλ ενάντια στον κοινό τους εχθρό, τους Νορμανδούς της νότιας

Ιταλίας και Σικελίας. Αντίθετα, ο Λουδοβίκος Ζ’ συμμάχησε με το Ρογήρο Β’ και δέχθηκε να τον μεταφέρει με νορμανδικά πλοία στη Γαλλία, όπου επέστρεψε το 1149 ετοιμάζοντας

σχέδια σταυροφορίας κατά του Βυζαντίου με τη συνδρομή των ακόρεστων για κατακτήσεις Νορμανδών.

Το όραμα του Αγίου Βερνάρδου, αναγεννησιακός

πίνακας του φρα Μπαρτολομέο.

Τελευταία σύγκρουση στα πλαίσια της σταυροφορίας δόθηκε στο Πριγκιπάτο της Αντιόχειας ανάμεσα στο στρατό του Ραϋμόνδου της Αντιόχειας και τους άραβες συμμάχους του και του

Νουρεντίν στις 29 Ιουνίου 1149. Ο Ραϋμόνδος είχε εγκαταλειφτεί από τα υπόλοιπα χριστιανικά κράτη της Ουτρεμέρ καθώς είχε δείξει εξίσου αδιαφορία στο παρελθόν για τον

πόλεμο κατά του Νουρεντίν. Τώρα έπρεπε να αντιμετωπίσει τον δαιμόνιο στρατηγό βασιζόμενος αποκλειστικά στους 400 ιππότες του και 1000 πεζούς. Παρά τον ηρωισμό των

Νορμανδών η μάχη του Ινάμπ ήταν εξαιρετικά άνιση και το αποτέλεσμα προδιαγεγραμένο. Ο πρίγκιπας σκοτώθηκε στη μάχη και οι μουσουλμάνοι απέσπασαν τις νότιες επαρχίες του πριγκιπάτου φτάνοντας ως τη θάλασσα. Η Αντιόχεια πολιορκήθηκε, όμως άντεξε, ενώ

σύντομα ήρθε και βοήθεια από την Ιερουσαλήμ.

Η ανακάλυψη της σορού του Ραϋμόνδου στο πεδίο της μάχης του Ινάμπ. Ο πρίγκιπας πλήρωσε

την τυπική εγωιστική συμπεριφορά των Νορμανδών ηγεμόνων της

Αντιόχειας, καθώς στην κρίσιμη στιγμή έμεινε μόνος να πολεμήσει

τον πενταπλάσιο στρατό του ικανού Νουρεντίν. Ο τελευταίος

μετά τη νίκη του έκανε μπάνιο στη θάλασσα για να δηλώσει

συμβολικά ότι η εξουσία του έφτασε ως τη Μεσόγειο. Επί της ουσίας, απέκοψε από την Τρίπολη την Αντιόχεια και κατάφερε για

πρώτη φορά να απομονώσει πλήρως τα δυο βόρεια κράτη της

Ουτρεμέρ.

Την δύσκολη κατάσταση των χριστιανών της Αντιόχειας και της Έδεσσας προσπάθησε να ανακουφίσει αμέσως ο βασιλιάς της Ιερουσαλήμ με εκστρατεία προς βορά. Μια αρχική συνεννόηση με τον Μανουήλ Κομνηνό για να παραδοθούν τα εδάφη της Έδεσσας στους

Βυζαντινούς οι περιοχές αυτές δεν μπορούσε να έχει επιτυχία, αφού ο Νουρεντίν βρισκόταν ήδη εκεί. Ο τελευταίος επιτέθηκε τον Αύγουστο του 1150 στο καραβάνι των προσφύγων της Έδεσσας και της Τουρμπεσέλ που συνόδευε ο βασιλιάς με τους κόμητες της Τορόν και της

Τρίπολης. Οι επιθέσεις των ιπποτοξοτών αποκρούστηκαν, όμως ο Νουρεντίν πέτυχε το στόχο του: τους επόμενους μήνες απέσπασε και τα υπόλοιπα εδάφη της κομητείας της Έδεσσας που

έκτοτε εξαφανίστηκε ως χριστιανικό κρατικό μόρφωμα.

Μεγάλα αγροκτήματα με λεμονιές στην σημερινή Παλαιστίνη. Ακόμη και το μεσαίωνα η εικόνα

αυτή ήταν πολύ συνηθισμένη και αρκετές

μάχες διεξάγονταν ανάμεσα στα

αγροκτήματα χριστιανών και μουσουλμάνων.

Η κατάσταση στην Ουτρεμέρ μετά τη Β’ Σταυροφορία: Το βασίλειο της Ιερουσαλήμ

Στα 25 χρόνια που ακολούθησαν την αποτυχημένη σταυροφορία των Φράγκων, το βασίλειο της Ιερουσαλήμ κυβερνούν δυο από τους ικανότερους ηγεμόνες στη μεσαιωνική Εγγύς Ανατολή: Ο

Βαλδουίνος Γ’ γιος της Μελισσάνθης και ο αδερφός του Αμαλάριχος (Αμορί) Α’. Το 1153 ο Βαλδουίνος Γ’ (1143-1163), ήδη ενήλικος από το 1147, αποφάσισε να ξεφύγει από τη σκιά της δεσποτικής μητέρας του και του κοντόσταυλου Μανασσή και να κρατήσει την εξουσία μόνος του. Ανάγκασε τον πατριάρχη Φούλκ να τον στέψει εκ νέου βασιλιά, τούτη τη φορά μόνο του, και επιτέθηκε με τις πιστές σε αυτόν δυνάμεις στον Μανασσή. Η Ιερουσαλήμ έγινε δική του

μετά από σύντομες αψιμαχίες. Η συμφωνία που ακολούθησε ανέβασε στο αξίωμα του κοντόσταυλου τον Ονφρουά Δ’ ντε Τορόν. Λίγο αργότερα μητέρα και γιος συμφιλιώθηκαν,

τουλάχιστο για τους τύπους.

Το συμβούλιο των βαρόνων της Ιερουσαλήμ επιδίωξε μια σολομώντειο λύση στη σύγκρουση μεταξύ μητέρας και γιου.

Πρότεινε να μοιραστούν το βασίλειο, όμως τελικά ο πεισματάρης Βαλδουίνος κατάφερε

να κυριαρχήσει και να πάρει με το μέρος του περισσότερους βαρόνους. Η μητέρα του περιορίστηκε αρχικά στη Ναμπλούς, όμως αργότερα επανήλθε στο πλευρό του στην

πολιτική σκηνή της Ουτρεμέρ. Το βασίλειο είχε πάλι ειρηνεύσει. Στο χειρόγραφο η

στέψη του βασιλιά.

Τον επόμενο χρόνο ο Νουρεντίν, ο ισχυρότερος αντίπαλός τους, κατέλαβε τη Δαμασκό του Ουνούρ και πλέον βρισκόταν στα σύνορα των σταυροφορικών κρατών του νότου. Το

1160-61 οι Φράγκοι επιχείρησαν να δημιουργήσουν κρίση στην Αίγυπτο δια της διπλωματίας υποθάλποντας και ενισχύοντας ανακτορικά πραξικοπήματα, αλλά έφεραν τα

αντίθετα αποτελέσματα.

Το κάστρο της Τορόν στην Ουτρεμέρ. Κύριός του ήταν ο εκάστοτε βαρόνος, με σημαντικότερο τον Ονφρουά Δ’ τον 12ο αι. Το οχυρό κτίστηκε από τον

κόμης Ούγο του Φαλκενμπέργκ το 1105.

Η πρώτη ενέργεια του ισχυροποιημένου βασιλιά ήταν η πολιορκία της φατιμιδικής Ασκαλών, το τελευταίο μουσουλμανικό προπύργιο στα νότια μεσογειακά παράλια. Στην εκστρατεία συμμετείχαν οι Ναΐτες και οι Ιωαννίτες υπό τους μαγίστρους τους καθώς και

ολόκληρος ο στρατός της Ιερουσαλήμ με τους βαρόνους της και τον Λατίνο πατριάρχη με τον Τίμιο Σταυρό. Το εντυπωσιακό στράτευμα πολιόρκησε επί πέντε μήνες ασφυκτικά την πόλη και χάρη στον καθοριστικό ρόλο των μοναστικών ταγμάτων η Ασκαλών παραδόθηκε στις 22 Αυγούστου 1153. Έτσι το βασίλειο της Ιερουσαλήμ επεκτάθηκε ως το σημερινό Ελ Αρίς του Σινά. Αυτή ήταν και η τελευταία νέα κατάκτηση των Σταυροφόρων στους Αγίους Τόπους. Το

πλήγμα για την Αίγυπτο ήταν μεγάλο και συντέλεσε στην προϊούσα παρακμή της.

Αναχρονιστική απεικόνιση της πολιορκίας της Ασκαλών

σε μεσαιωνικό χειρόγραφο του 15ου αι.

Εν τω μεταξύ Νουρεντίν (εμίρης του Χαλεπίου και της Δαμασκού) συνέχιζε να αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο για τους χριστιανούς τα επόμενα χρόνια. Το 1157 πολιόρκησε το κάστρο

Μπανιάς και ο Βαλδουίνος εκστράτευσε για να ανακουφίσει του πολιορκημένους. Στη σύγκρουση που έλαβε χώρα στην περιοχή του σημερινού βόρειου Ισραήλ κοντά στον Ιορδάνη ποταμό, οι μουσουλμάνοι αιφνιδίασαν τους χριστιανούς πριν παραταχθούν σε μάχη και τους

επέφεραν σημαντικές απώλειες. Ο βασιλιάς μόλις που πρόλαβε να ζητήσει καταφύγιο στο γειτονικό κάστρο Σαφάντ.

Το κάστρο Σαφάντ, που φυλασσόταν από τους

Ιωαννίτες, φιλοξένησε το στρατό της Ιερουσαλήμ

μετά την ατυχή σύγκρουση στη λίμνη

Χούλεχ (Ιούνιος 1157).

Στις 10 Φεβρουαρίου 1163 ο Βαλδουίνος πέθανε και τον διαδέχθηκε ο αδερφός του Αμαλάριχος Α’ (Αμορί). Το τίμημα που έπρεπε να πληρώσει για το θρόνο ο νέος βασιλιάς ήταν να χωρίσει τη γυναίκα του Αγνή – με την οποία είχε ήδη κάνει την Σίβυλλα και τον

μελλοντικό Βαλδουίνο Δ’ – καθώς η γυναίκα αυτή αποτελούσε αντιπαθή προσωπικότητα στους κύκλους των βαρόνων.

Αριστερά: Ο θάνατος του Βαλδουίνου Γ’ σε μεσαιωνικό εικονογραφημένο χειρόγραφο.

Δεξιά: Βαρόνοι της Ουτρεμέρ στο στρατόπεδό τους.

Τα χρόνια που ακολούθησαν οι αψιμαχίες των δυο αντιπάλων ήταν αρκετές, όμως σημαντική μάχη έγινε αργότερα τον ίδιο χρόνο στο Αλ Μπουκάια του σημερινού Λιβάνου. Την επιθετική πολιτική του Νουρεντίν αντιμετώπισε ο Αμάλριχος με μια

νικηφόρο εκστρατεία εναντίον του. Στην περίπτωση αυτή έλαβε ενισχύσεις από τον

Ραϋμόνδο Γ’ της Τρίπολης, τον Βοημούνδο Γ’ της Αντιόχειας και μια νεοαφιχθείσα ομάδα

προσκυνητών που καθοδηγούσε ο Ούγος Λουζινιάν. Συγκριτικό πλεονέκτημα στο

χριστιανικό στρατό έδωσε η ενίσχυσή του με βυζαντινούς στρατιώτες υπό τον στρατηγό

Καλαμάνο στα πλαίσια της συνεργασίας Μανουήλ Κομνηνού και Αμάλριχου. Επρόκειτο για την πρώτη νίκη σε κατά παράταξη μάχη επί του Νουρεντίν, επιτυχία που περιόρισε κάπως τις επιδρομές του τελευταίου στη βόρεια Συρία.

Ο Μανουήλ Κομνηνός παντρεύτηκε το 1161 την πριγκίπισσα Μαρία της Αντιοχείας, ενώ συγχρόνως έγινε επικυρίαρχος του πριγκιπάτου. Για τους εκεί

Φράγκους τούτο αποτελούσε βέβαια ταπείνωση, όμως για το βασίλειο της Ιερουσαλήμ, ο Μανουήλ ήταν ο πολυτιμότερος σύμμαχος. Εντούτοις η

συνεργασία δεν αξιοποιήθηκε κατάλληλα στον αντιισλαμικό αγώνα και δεν απέδωσε μακροχρόνια αποτελέσματα ούτε για τους Βυζαντινούς ούτε για τους

Λατίνους.

Αμέσως ο Αμάλριχος εκστράτευσε κατά της αποδυναμωμένης Αιγύπτου και ανάγκασε τους τρομοκρατημένους

Άραβες να πλημυρίσουν το Νείλο για να αποφύγουν τη χριστιανική εισβολή. Την ίδια στιγμή όμως ο Νουρεντίν εισέβαλε

στην κομητεία της Τρίπολης και πολιόρκησε το φρούριο Χαρίμ το 1164.

10 χιλιάδες σταυροφόροι των μικρότερων κρατών της Ουτρεμέρ και λίγοι Βυζαντινοί και Αρμένιοι ήρθαν να ανακουφίσουν τους πολιορκημένους και συγκρούστηκαν με τον τριπλάσιο στρατό της Συρίας. Η σκηνοθετημένη – ίσως – υποχώρηση του τελευταίου οδήγησε σε καταστροφή Φράγκους που καταδίωξαν

ασύντακτοι τον εχθρό κι έπεσαν σε ενέδρα. Ο κόμης της Αντιόχειας

Βοημούνδος Γ’, ο κόμης Ραϋμόνδος Γ’ της Τρίπολης, ο κόμης Ζοσελίν Γ’ της

Έδεσσας καθώς ο βυζαντινός στρατηγός Καλαμανός αιχμαλωτίστηκαν, ενώ

χιλιάδες χριστιανοί σκοτώθηκαν. Όταν τα νέα έφτασαν στον Αμαλάριχο,

επέστρεψε από την Αίγυπτο, ήταν όμως αργά για να βοηθήσει.

Παρά τη μεγάλη νίκη του ο Νουρεντίν αρκέστηκε στην άλωση του Χαρίμ και δεν

εισέβαλε στην Αντιόχεια και την Τρίπολη που ήταν ακέφαλες. Ο ίδιος δικαιολόγησε την

τακτική του ισχυριζόμενος ότι προτιμούσε να έχει ως γείτονες τους αποδυναμωμένους, πλέον, Φράγκους παρά τον Βασιλιά των Ελλήνων (ο οποίος ως επικυρίαρχος της

Αντιόχειας, θα εκστράτευε αμέσως κατά της Συρίας σε περίπτωση εισβολής της

τελευταίας) τον οποίο φοβόταν πολύ περισσότερο. Ας σημειωθεί πως ο Βοημούνδος

απελευθερώθηκε το 1165 και ο Ραϋμόνδος μόλις το 1173. Στην εικόνα, ζωγραφισμένο

αραβικό πιάτο το 12ου αι. με παράσταση έφιππου μαχητή.

Η κρίση στην φατιμιδική Αίγυπτο επέτρεψε στους μουσουλμάνους της Συρίας να κυριαρχήσουν επί αυτής. Έτσι, το 1164 ο πανίσχυρος Νουρεντίν, έστειλε στην Αίγυπτο τον στρατηγό του Σιρκούχ

με τον ανιψιό του τελευταίου Σαλαντίν για να επιβάλουν τη θέλησή του στους σιίτες άραβες. Ο βασιλιάς Αμαλάριχος, άριστος διπλωμάτης και ψύχραιμος κυβερνήτης, κατανόησε τον κίνδυνο και προσπάθησε να αντιδράσει έγκαιρα στη διαφαινόμενη διπλωματική κύκλωση των χριστιανών της Ουτρεμέρ. Μετά και την έκκληση σε βοήθεια των παλαιών εχθρών του φατιμιδών, κινητοποίησε το στρατό των Σταυροφόρων και τον Στρατιωτικών ταγμάτων, αλλά δεν πέτυχε να εκβιάσει μάχη

με τους προσεκτικούς Τούρκους, απέτρεψε όμως προσωρινά την εισβολή τους στην Αίγυπτο. Άλλωστε ο Νουρεντίν για αντιπερισπασμό είχε εισβάλει στην Αντιόχεια και είχε αιχμαλωτίσει τον

Βοημούνδο Γ’ σε βοήθεια το οποίου πρόστρεχε ο Αμαλάριχος.

Παρότι το πριγκιπάτο της Αντιόχειας ήταν τυπικά υποτελές στον Μανουήλ Κομνηνό, ο τελευταίος δεν μπορούσε

να το ενισχύσει απέναντι το Νουρεντίν αφού την ίδια στιγμή βρισκόταν σε πόλεμο στη βόρειο

βαλκανική εναντίον των Ούγγρων. Στην εικόνα του χειρογράφου, ο

Αμαλάριχος της Ιερουσαλήμ σε μια θεολογική συζήτηση με τους

κληρικούς του.

Το 1166-67 ο Σιρκούχ επιτίθεται ξανά εναντίον της Αιγύπτου με τον ανιψιό του Σαλαντίν, όμως ο ενωμένος φραγκικός και φατιμιδικός στρατός και στόλος τον αναγκάζει να υποχωρήσει και πάλι στη Συρία. Ύστερα από αυτό ο βασιλιάς έστειλε τον Γουλιέλμο της Τύρου, Λατίνο αρχιεπίσκοπο, στο Μανουήλ Κομνηνό για άμεση συμμαχία και κοινή στρατιωτική δράση στην Παλαιστίνη, ένα

σχέδιο που γοήτευε τον βυζαντινό αυτοκράτορα ο οποίος επιδίωκε σταθερά με προσεκτικές κινήσεις την επέκταση της βυζαντινής επιρροής, πολιτικής και στρατιωτικής, στην Ουτρεμέρ και

ως τότε το είχε καταφέρει με το πριγκιπάτο της Αντιόχειας και τους Αρμένιους της Κιλικίας

Στις 18 Μαρτίου 1167 οι σταυροφόροι, επικουρούμενοι από τους Αιγυπτίους, συγκρούστηκαν

με τον συριακό στρατό του Σιρκούχ στην «Ημέρα του Αλ

Μπαμπέιν» όπως ονομάστηκε. Οι Φράγκοι κυνήγησαν τον εχθρικό

στρατό ως τη Γκίζα στις παρυφές της ερήμου. Περιορισμένες

δυνάμεις έδωσαν μάχη (περίπου 350 ιππότες μόνο και μερικοί

Τουρκόπουλοι για τους χριστιανούς) με αποτέλεσμα,

παρά την επιμονή του Αμαλάριχου, και τον ηρωισμό των

πανίσχυρων Φράγκων κατάφρακτων, ο Σιρκούχ να

διαφύγει εύκολα προς τη Συρία, έχοντας εξασφαλίσει τη

στρατιωτική αποδυνάμωση του αντιπάλου του (οι Φράγκοι έχασαν 100 ιππότες και αδυνατούσαν να

καταλάβουν την Αίγυπτο).

Το 1168 όμως και πριν γυρίσει ο Γουλιέλμος, ο Αμαλάριχος

εκστράτευσε ακατανόητα κατά της Αιγύπτου που δεν

αποτελούσε άμεσο κίνδυνο, μα και δεν ήταν εύκολο να

κατακτηθεί από τον περιορισμένο χριστιανικό στρατό. Η

εκστρατεία, μέσα από την έρημο, απέτυχε και διχόνοια ενέσκηψε

μετά από καιρό στην Ιερουσαλήμ. Η πόλη Μπιλπέις λεηλατήθηκε ενώ ο πληθυσμός της ένιωσε τη σκληρότητα των

Σταυροφόρων. Πλέον οι Αιγύπτιοι, αλλάζοντας

στρατόπεδο, κάλεσαν σε βοήθεια τον Σιρκούχ. Ο τελευταίος με

αστραπιαία εκστρατεία, κατέλαβε το Κάιρο και ανέτρεψε τη σιιτική φατιμιδική δυναστεία

που κυβερνούσε δύο αιώνες. Πλέον τα γεωπολιτικά δεδομένα είχαν ανατραπεί εις βάρος των

χριστιανών.

Ο στρατός της Ιερουσαλήμ εισέβαλε στην Αίγυπτο χωρίς να περιμένει βυζαντινές ενισχύσεις κι αυτό

αποδείχθηκε το στρατηγικό του σφάλμα. Η άφιξη του βυζαντινού στόλου μόλις το 1169 για μια πολιορκία

της Δαμιέττης, ήταν πλέον άνευ ουσίας, αφού ο Σιρκούχ είχε ήδη γίνει κύριος της Αιγύπτου. Έτσι οι

χριστιανοί έφυγαν ηττημένοι από τη χώρα των Πυραμίδων.

Το 1169 πέθανε ο ικανός Σιρκούχ και ουσιαστικός κύριος της Αιγύπτου έμεινε ο Σαλαντίν, που μάζευε εμπειρίες όλα αυτά τα χρόνια πολεμώντας με μουσουλμάνους και χριστιανούς, μαθαίνοντας τα μυστικά της πολιτικής και κινώντας έξοχα τα νήματα της διπλωματίας. Το

βυζαντινό εκστρατευτικό σώμα έφτασε στην Παλαιστίνη αφού όλα είχαν τελειώσει, με αποτέλεσμα να χαθεί μια χρυσή ευκαιρία για τους χριστιανούς της Ανατολής να καταφέρουν

καίριο κτύπημα κατά του Ισλάμ, για πρώτη φορά ενωμένοι.

Η κυριαρχία του Σαλαντίν στην Αίγυπτο αποτέλεσε τον κρίσιμο παράγοντα που ανέτρεψε την ισορροπία δυνάμεων υπέρ του κούρδου

ηγέτη και γενικότερα υπέρ του ενωμένου Ισλάμ.

Το 1174 πέθαναν ο Αμαλάριχος και ο Νουρεντίν, οι δυο μεγάλοι αντίπαλοι, ενώ το 1176 ο βυζαντινός στρατός ηττάται αναπάντεχα και συντριπτικά από τους Σελτζούκους στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας, ενώ είχε κινητοποιηθεί πανστρατιά για να εισβάλει στην

ενδοχώρα της Μικρασίας για πρώτη φορά μετά από 100 χρόνια. Ο απαρηγόρητος Μανουήλ που ως τότε είχε μόνο νίκες και μαζί με τους προκατόχους του είχαν ανασυντάξει επιτυχώς

την αυτοκρατορία, πέθανε τέσσερα χρόνια μετά με την αυτοκρατορία να βυθίζεται στο χάος εμφύλιων σπαραγμών από τις οποίες δεν θα συνερχόταν ξανά ως το μοιραίο έτος 1204

Το μαυσωλείο του Νουρεντίν στη Δαμασκό.

Το 1173, μοναδικός κυρίαρχος στο πολιτικό σκηνικό του Ισλάμ, κατέλαβε

το Χαλέπι και απειλούσε άμεσα το σύνολο της Ουτρεμέρ. Τον Αμαλάριχο

διαδέχθηκε ο 13χρονος γιός του Βαλδουίνος Δ’ που έπασχε από λέπρα. Την εξουσία κρατούσαν αντιβασιλείς, όπως ο άρχοντας της Τιβεριάδας, ενώ οπωσδήποτε τέθηκε θέμα διαδόχου. Έτσι, ορίστηκε εγκαίρως διάδοχος ο

γιος της αδερφής του βασιλιά Σίβυλλας και του Γουλιέλμου του

Μομφεραττικού, ο μελλοντικός Βαλδουίνος Ε’.

Επίλεκτος ιππέας του στρατού του Σαλαντίν. Η θωράκιση των

επίλεκτων μονάδων ήταν ανάλογη εκείνων των σταυροφόρων με τους οποίους απέφευγαν εντούτοις την

κατά παράταξη μάχη χωρίς τη βοήθεια ιπποτοξοτών.

Το 1177 ο στρατός της Ιερουσαλήμ υπό τον Βαλδουίνο Δ’ (με σημαίνοντα πρόσωπα τον Ρεϊνάλδο Σατιγιόν, τον Ζοσελίν Γ’ της Έδεσσας και τους αδερφούς Βαλδουίνο και Μπάλιαν Ιμπελίν) και δύναμη 475 Ναϊτών υπό τον μάγιστρο Όντο καθώς και Ιωαννιτών υπό τον Ρότζερ ντε Μουλέν,

έφυγε από την Αγία Πόλη για να αιφνιδιάσει το Σαλαντίν που εισέβαλλε στην Ουτρεμέρ με σκοπό την πολιορκία της Ιερουσαλήμ. Ο κούρδος στρατηγός ήταν ανυποψίαστος για την τολμηρή έξοδο

του βασιλιά και δεν είχε οργανωθεί για μάχη. Κοντά στην Ασκαλών, στο Montgisard, οι χριστιανοί ύψωσαν τον Τίμιο Σταυρό και ο Βαλδουίνος, αν και ανήμπορος να πολεμήσει λόγω

στης ασθένειάς, του βρέθηκε στην πρώτη γραμμή και διέταξε την έφοδο του ιππικού. Η νίκη των χριστιανών ήταν ολοκληρωτική. Περίπου 20 χιλιάδες μουσουλμάνοι βρήκαν το θάνατο καθώς

δεν είχαν προλάβει να πάρουν τις πρέπουσες θέσεις μάχης, ενώ ο Σαλαντίν γλίτωσε για λίγο μια αιχμαλωσία που θα είχε αλλάξει την ιστορία της Ουτρεμέρ.

Η μάχη στο Μοντζισάρ

όπως αποδόθηκε

από το ζωγράφο Charles Philippe

Larivière.

Η νέα εκστρατεία του Σαλαντίν το 1179 έγινε από τη Δαμασκό. Αφού συγκέντρωσε στρατό από τις ανεξάντλητες σε ανθρώπινο δυναμικό αραβικές και τουρκικές φυλές νίκησε σε μάχη στο Marj Ayyoun, κοντά στην Τύρο, το στρατό της Ιερουσαλήμ και τα μοναστικά Τάγματα

(10 Ιουνίου). Τούτη τη φορά ήταν ο Βαλδουίνος που γλίτωσε την αιχμαλωσία μεταφερόμενος στο άλογο ενός ιππότη. Έπειτα από αυτή την ήττα οι σταυροφόροι θα τηρήσουν αμυντική

στάση απέναντι στον επίφοβο Σαλαντίν για τα επόμενα 8 χρόνια.

Ο έφιππος Σαλαντίν σε χάλκινο άγαλμα μπροστά από την ακρόπολη της Δαμασκού.

Τον Αύγουστο ο Σαλαντίν κατήγαγε νέα νίκη κατά την πολιορκία του κάστρου Σαστελέτ κοντά στην Τιβεριάδα. Στις 23 του μήνα εκπόρθησε το κάστρο αφού υπονομεύτηκαν τα τείχη

του. Οι 700 υπερασπιστές ιππότες σφαγιάστηκαν. Ο στρατός της Ιερουσαλήμ έφτασε μετά την άλωση ανήμπορος να ανατρέψει το αποτέλεσμα. Πλέον ο δρόμος για την Ιερουσαλήμ

ήταν ανοικτός για τον μεγάλο μουσουλμάνο ηγέτη.

Τα λιγοστά απομεινάρια του κάστρου Σαστελέτ που φύλασσε τη βόρεια είσοδο προς την Ιερουσαλήμ. Κτίστηκε το 1179 στην περιοχή «πέρασμα του Ιακώβ», το

νοητό σύνορο μεταξύ Ιερουσαλήμ και Δαμασκού, χριστιανικού και μουσουλμανικού κόσμου, στον Ιορδάνη ποταμό. Ο Σαλαντίν προσπάθησε να δωροδοκήσει τον

Βαλδουίνο με 100 χιλιάδες δηνάρια για να σταματήσει την ανέγερση του πολύτιμου οχυρού, όμως ο τελευταίος αρνήθηκε. Η επόμενη κίνηση του Σαλαντίν

ήταν να καταστρέψει το πολύτιμο οχυρό που βρισκόταν στα τελευταία στάδια της κατασκευής του.

Το 1180 η Σίβυλλα παντρεύτηκε, ίσως και χωρίς τη θέλησή της, τον νεοφερμένο από τη Γαλλία Γκυ ντε Λουζινιάν, αδερφό του Αμαλάριχου που ήταν κοντόσταυλος του βασιλείου.

Αυτό όξυνε τη διαμάχη μεταξύ των βαρόνων με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν δυο παρατάξεις στο βασίλειο. Η μία γύρω από τη Σίβυλλα και τη μητέρα της Αγνή ντε

Κουρτεναί, τον αδελφό της Ζοσελίν και τον Γκύ. Η άλλη, στην οποία πρωτοστατούσαν οι γηγενείς βαρόνοι, συσπειρώθηκε γύρω από τους Ιμπελέν, τον Ρεϋνάλδο της Σιδώνας και τον

κόμη Ραϋμόνδο Γ’ της Τρίπολης.

Το οικόσημο των Λουζινιάν της κομητείας Πουατού της Γαλλίας . Ο

οίκος αυτός συμμετείχε στις σταυροφορίες ήδη από την πρώτη εκστρατεία και θρήνησε το θάνατο

του κόμη Ούγου το 1101. Οι Λουζινιάν κέρδισαν μεγάλο γόητρο στην Ουτρεμέρ και απέκτησαν δικό τους βασίλειο στην Κύπρο για 300 χρόνια, ενώ κυβέρνησαν και την

αρμενιακή Κιλικία για μεγάλο μέρος του 14ου αι..

Το 1182 ο Σαλαντίν εκστράτευσε από την Αίγυπτο με κατεύθυνση τη Δαμασκό και με

σκοπό να καταστρέψει τις σοδειές των χριστιανών στην Παλαιστίνη. Ο Βαλδουίνος κινητοποίησε το στρατό παρά την αντίθετη γνώμη του επιφυλακτικού Ραϋμόνδου της

Τρίπολης. Οι δυο αντίπαλοι ενεπλάκησαν σε αψιμαχία κοντά στην Τιβεριάδα χωρίς

σημαντικές συνέπειες. Ακολούθως ο Σαλαντίν πολιόρκησε τη Βηρυτό, όμως ο

στρατός της Ιερουσαλήμ ήρε γρήγορα την πολιορκία. Τον επόμενο χρόνο ο κούρδος

ηγέτης αφιέρωσε στην θεμελίωση της εξουσίας του στη Συρία και Μεσοποταμία,

ενώ η κατάσταση του Βαλδουίνου χειροτέρευε. Ο Γκυ ασκούσε πλέον ντε

φάκτο την εξουσία. Η πρώτη του πολεμική αναμέτρηση με τους Αγιουβίδες έγινε το

Σεπτέμβριο του 1183 σε νέα αψιμαχία στο Αλ Φούλε που κατέληξε πάλι σε ισοπαλία. Ο

Γκυ αντιμετώπισε συντηρητικά τους μουσουλμάνους και δεν έπεσε στην παγίδα να τους καταδιώξει άναρχα, πράξη για την οποία επικρίθηκε από μερικούς ιππότες.

Ο χριστιανικός στρατός εκστρατεύει μέσω των ορεινών διαβάσεων της

Ιουδαίας.

Λίγο αργότερα το ίδιο έτος ο ακούραστος Σαλαντίν πολιόρκησε το περίφημο κάστρο Κέρακ στην Υπεριορδανία, έδρα του διαβόητου Ρεϊνάλδου Σατιγιόν που μόλις είχε καταλάβει την Άκαμπα (μοναδικό λιμάνι στην Ερυθρά Θάλασσα) και τρομοκρατούσε τα καραβάνια. Το κάστρο άντεχε παρά τις 8 πολιορκητικές μηχανές που βομβάρδιζαν. Οι μουσουλμάνοι έλυσαν την πολιορκία με

την άφιξη του στρατού της Ιερουσαλήμ που οδηγούσε κλινήρης ο ίδιος ο Βαλδουίνος.

Ένα γεγονός που έλαβε χώρα κατά την πολιορκία του Κέρακ δείχνει ανάγλυφα τον ιπποτισμό

που συνήθως κυριαρχούσε στους μεσαιωνικούς πολέμους.

Μέσα στο κάστρο γινόταν ο γάμος του κόμη Ονφρουά Δ’ της

Τορόν με την Ισαβέλλα της Ιερουσαλήμ, αδερφή του

βασιλιά. Ο Σαλαντίν, μόλις πληροφορήθηκε περί της τελετής, διέταξε να μην

βομβαρδίζονται τα διαμερίσματα του ζεύγους καθ’

όσον διαρκεί η πολιορκία. Ο Σαλαντίν, και με άλλες του ενέργειες, έμεινε στη μνήμη των Δυτικών ως ο ιδανικός μουσουλμάνος ιππότης. Στη

φωτογραφία μοντέλα πολιορκητικών μηχανών του Σαλαντίν από το μουσείο του

κάστρου Κέρακ.

Το βασίλειο, περικυκλωμένο από τον Σαλαντίν, αντιμετώπιζε τη βαθύτερη ως τότε εσωτερική κρίση του. Η έκκλησή τους για ενίσχυση από την Ευρώπη δεν βρήκε απήχηση. Ο Βαλδουίνος Δ’

πέθανε τον Μάρτιο του 1185 σε ηλικία 26 χρονών και αφού είχε κρατήσει με ηρωισμό και θάρρος, παρά την ασθένειά του και τη διχόνοια, το βασίλειο ασφαλές από τις περίτεχνες

πολιτικοστρατιωτικές κινήσεις του Σαλαντίν. Τον διαδέχθηκε ο ανήλικος Βαλδουίνος Ε᾿ .

Το τέμενος του Ομάρ

στην Ιερουσαλήμ,

το σπουδαιότερ

ο μουσουλμανικό μνημείο στην Αγία

Πόλη κτίστηκε επί των πρώτων χαλιφών της Δαμασκού. Ο

Σαλαντίν στόχευε να κατακτήσει

την Ιερουσαλήμ

και να προσκυνήσει στο τέμενος

αυτό.

Ο Βαλδουίνος Ε’ πέθανε ένα χρόνο μετά (1186) και τότε η αυλική παράταξη, παραβιάζοντας τα καθιερωμένα, ανέβασε στο θρόνο τη Σίβυλλα που με τη σειρά της έστεψε βασιλιά το νέο

της σύζυγο, Γκυ ντε Λουζινιάν.

Ερείπια του πολύ σπουδαίου κάστρου Μποφόρ στο Λίβανο. Το οχυρό κτίστηκε από το βασιλιά της Ιερουσαλήμ Φούλκ Α‘ το 1138,

αλώθηκε από τον Σαλαντίν το 1190, ανακαταλήφθηκε και έπεσε οριστικά στους Μαμελούκους το 1268.

Η φεουδαρχική οικονομία της Ουτρεμέρ

Τα σταυροφορικά κράτη ενεργούσαν ως ανεξάρτητα κράτη με τρόπο παρόμοιο των ευρωπαϊκών βασιλείων. Αντίθετα όμως με τα δυτικά δεδομένα, στην Ουτρεμέρ το καθένα έπρεπε να βασίζεται πολύ περισσότερο στους γείτονές του για κοινή άμυνα. Ακόμη και η

Εκκλησία ήταν διαιρεμένη ανάμεσα στα πατριαρχεία της Αντιόχειας και της Ιερουσαλήμ με αποτέλεσμα και την πνευματική διάσπαση.

Μουσικοί στην αυλή του βασιλιά. Η Αυλή της Ιερουσαλήμ και των κομητειών δεν ήταν

τόσο λαμπρές όσο της δυτικής Ευρώπης, όμως

υπήρχαν κάποιες διασκεδάσεις και

ανέσεις.

Αν και το βασίλειο της Ιερουσαλήμ δεν είχε πολιτικό έρεισμα για να διεκδικήσει

φεουδαρχική υπεροχή έναντι των άλλων κρατών, οι κόμητες της Έδεσσας

προσέφεραν αυτή την υποτέλεια, λόγω και των μεγάλων κινδύνων που αντιμετώπιζαν.

Άλλωστε ο Βαλδουίνος Α' δώρισε στην οικογένειά του την κομητεία μετά την

ενθρόνισή του. Αναφορικά με την κομητεία της Τρίπολης, αυτή περιήλθε, όπως αναφέρθηκε, σε καθεστώς διπλής υποτέλειας στην Αντιόχεια και την

Ιερουσαλήμ, διατήρησε όμως αρκετή αυτονομία κινήσεων σε θέματα εσωτερικής

πολιτικής και οικονομίας, και γενικά οι ηγεμόνες της πρωταγωνιστούσαν στα

πολιτικά πράγματα της Ουτρεμέρ.

Οι Ιππότες των μοναστικών-στρατιωτικών Ταγμάτων ήταν οι μόνοι μαχητές στην Ουτρεμέρ που δεν υπόκειντο σε καθεστώς φεουδαρχικής

υποτέλειας. Υπάκουαν μόνο στον μάγιστρό τους και υπαγόντουσαν απευθείας στην Αγία Έδρα, με

αποτέλεσμα η δράση τους στο πλευρό των κοσμικών ηγετών να είναι καθαρά εθελοντική. Στην

εικόνα μοντέλο Ναΐτη ιππότη.

Στην αρχή οι Νορμανδοί πρίγκιπες της Αντιόχειας ήταν φανατικά

ανεξάρτητοι και απεχθάνονταν τις παρεμβάσεις της Ιερουσαλήμ. Αυτή η

κατάσταση άλλαξε μετά τις στρατιωτικές ήττες, όπως στο

Ματωμένο Αγρό, και αργότερα από τον Ζένγκι και τον Νουρεντίν. Οι

βασιλείς έπρεπε πλέον να παρέμβουν για να εμποδίσουν την πτώση του πριγκιπάτου, εξέλιξη που θα ήταν

καταδικαστική για όλη την Ουτρεμέρ. Έτσι, βεβαιώνονταν ότι οι νέοι ηγεμόνες θα έδειχναν υποταγή σε αυτούς με αντάλλαγμα την προστασία

του μεγαλύτερου στρατού της Ιερουσαλήμ. Εδώ εντοπίζεται και η βυζαντινή παρουσία από το 1130 και

ως το 1176, υπό τους Ιωάννη και Μανουήλ Κομνηνό, οι οποίοι

κατέστησαν επανειλημμένως την Αντιόχεια (και την αρμενιακή

Κιλικία) υποτελές τους κράτος και μάλιστα σε συνεργασία με την

Ιερουσαλήμ.

Ο Νορμανδός Βοημούνδος Α’ δέχεται την υποτέλεια μερικών ιπποτών μετά την ίδρυση του πριγκιπάτου της Αντιόχειας. Οι Νορμανδοί διέφεραν από όλους

τους υπόλοιπους σταυροφόρους στο γεγονός ότι για πολλά χρόνια αρνούνταν πεισματικά να γίνουν

υποτελείς του βασιλιά της Ιερουσαλήμ και γενικά να συνεργάζονται σε κοινές στρατιωτικές

επιχειρήσεις, αν δεν αφορούσαν άμεσα το πριγκιπάτο τους, όπως για παράδειγμα οι

εκστρατείες στην Παλαιστίνη και την Αίγυπτο.

Στην Ουτρεμέρ το δυτικό πρότυπο του ευγενούς που κατείχε ένα φέουδο από το

βασιλιά δεν τηρούνταν απαραίτητα. Αντίθετα οι φεουδαρχικοί δεσμοί

επιβάλλονταν με όρκους τυφλής υποταγής και σεβασμού σε αντάλλαγμα για αμοιβαία προστασία έναντι των μουσουλμάνων. Πιο

κάτω στη φεουδαρχική κλίμακα οι κατώτεροι ιππότες δεν είχαν να κερδίσουν

πολλά υλικά οφέλη (φέουδα, λάφυρα, αξιώματα κτλ.) από την υπεράσπιση

αντιπάλων σταυροφορικών κρατών. Κατά συνέπεια, οι κοινές σταυροφορικές επιχειρήσεις ήταν δυνατές μόνο σε

περιόδους σοβαρών κρίσεων, όταν δηλαδή απειλούνταν με αφανισμό ολόκληρη η

Ουτρεμέρ. με τη σειρά τους οι μικρότεροι ευγενείς ήταν υπεύθυνοι για την άμεση

διαχείριση της φεουδαρχικής οικονομίας μέσω της αγροτικής παραγωγής στα

αγροκτήματα και της συγκέντρωσης φόρων υπέρ των επικυρίαρχων τους.

Ευρωπαίος ιππότης του 12ου αι.

Η πείρα απέδειξε ότι προκειμένου να δρέψουν τα οικονομικά οφέλη των περιοχών τους οι ευγενείς θα έπρεπε να προσαρμοστούν στις συνθήκες της Εγγύς Ανατολής. Μάλιστα

σταδιακά προσλήφθηκαν υπάλληλοι ελληνικής ή αραβικής καταγωγής με κατάρτιση στα οικονομικά και παραγωγικά δεδομένα της περιοχής. Έτσι, σταδιακά οι σταυροφόροι έγιναν μια στρατιωτική ελίτ που άφηναν τα οικονομικά ζητήματα σε μη Λατίνους ή σε κληρικούς.

Χωρίς να έχουν την πρόθεση, οι ηγέτες της Ουτρεμέρ προσάρμοσαν τη δυτική φεουδαρχία σε ένα πιο βυζαντινό ή αραβικό πρότυπο ώστε να ταιριάζει στους ντόπιους πληθυσμούς, την

ποιότητα των εδαφών και το κλίμα των Αγίων Τόπων

Χωροδεσπότης και δουλοπάροικοι σε εικόνα μεσαιωνικού χειρογράφου.

Κόμητες της Έδεσσας (1098-1150)

Baldwin I de Bouillon (1098–1100)

Baldwin II (1100–1118)

Tancred, πρίγκιπας της Γαλιλαίας ως «αντιβασιλέας», με τον Richard του Salerno σαν κυβερνήτη (1104–1108)

Joscelin I de Courtenay (1118–1131)

Joscelin II de Courtenay (1131–1150, πέθανε το 1159 έχοντας απολέσει την κομητεία)

Η Έδεσσα πέφτει το 1144 στους Μουσουλμάνους Ζενγκίδες και ο επόμενος κόμης είναι τιτουλάριος

Joscelin III de Courtenay , τιτουλάριος κόμης από το 1159 ως το 1187

Πρίγκιπες της Αντιόχειας (1098–1268)

Bohemond I (1098–1111 ): Γεννήθηκε το 1058 στο San Marco Argentano της Καλαβρίας και ήταν γιος του Ροβέρτου Γυισκάρδου, δούκα της Απουλίας και της Καλαβρίας. Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Constance της Γαλλίας το 1106 και πέθανε στις 3 Μαρτίου 1111 στο Μπάρι.

Τancred : Πρίγκιπας της Γαλιλαίας. Ήταν ανιψιός του Βοημούνδου και ανέλαβε «αντιβασιλέας» και κυβερνήτης κατά τα έτη 1100-1103 και 1105-1115, οπότε και ο Βοημούνδος απουσίαζε από την Αντιόχεια.

Bohemond II (1111–1130): Γεννήθηκε το 1108 στην Απουλία. Γιος του Βοημούνδου Α’ και της Κωνσταντίας. Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Αλίκη της Ιερουσαλήμ το 1126 και απέκτησαν μια κόρη. Πέθανε το 1130 στην Κιλικία.

Roger του Salerno: «Αντιβασιλέας» και κυβερνήτης κατά τα έτη 1112–1119

Βασιλιάς Baldwin II της Ιερουσαλήμ: «Αντιβασιλέας» και κυβερνήτης κατά τα έτη 1119–1126 και 1130–1131.

Constance (1130–1163): Γεννήθηκε το 1127 και ήταν κόρη του Βοημούνδου Β’ και της Αγνής της Ιερουσαλήμ. Παντρεύτηκε τον Raymond του Πουατιέ ο οποίος έγινε πρίγκιπας το 1136-1149 και μαζί απέκτησαν 3 παιδιά. Έπειτα παντρεύτηκε τον Raynald του Châtillon ο οποίος έγινε πρίγκιπας το 1153-1163 και μαζί απέκτησαν μια κόρη.

Βασιλιάς Fulk της Ιερουσαλήμ: «Αντιβασιλέας» και κυβερνήτης κατά τα έτη 1131–1136.

Raymond (1136–1149): Γεννήθηκε το 1115 στο Πουατιέ της Ακουιτανίας και ήταν γιος του Γουλιέλμου Θ’ της Ακουιτανίας. Παντρεύτηκε την Κωνσταντία της Αντιόχειας το 1136 και απέκτησαν 3 παιδιά. Πέθανε το 1149 στη Συρία.

Raynald (1153–1163): Γεννήθηκε το 1125 στο Σατιγιόν . Παντρεύτηκε την Κωνσταντία της Αντιόχειας το 1153 και απέκτησαν 1 παιδί. Αιχμαλωτίστηκε το 1163 και απελευθερώθηκε το 1175. Το 1175 παντρεύτηκε την Στεφανία, Λαίδη της Υπεριορδανίας . Πέθανε το 1187 μετά τη μάχη στο Χαττίν.

Bohemond III (1163–1201): Γεννήθηκε το 1144 στην Αντιόχεια και ήταν γιος του Ραϋμόνδου του Πουατιέ και της Κωνσταντίας. Παντρεύτηκε την Orguilleuse d'Harenc το 1169 και απέκτησαν δυο γιους. Το 1176 παντρεύτηκε την θεοδώρα Κομνηνή και απέκτησαν δυο παιδιά. Το 1181 παντρεύτηκε την Σίβυλλα και απέκτησαν δυο παιδιά. Ήρθε σε τέταρτο γάμο με την Ισαβέλλα της Ιερουσαλήμ το 1199 και απέκτησαν έναν γιο.

Raymond IV, Count of Tripoli: «Αντιβασιλέας» και κυβερνήτης κατά τα έτη 1193–1194.

Βohemond IV (1201-1216 και 1219-1233): Γεννήθηκε το 1172 και ήταν γιος του Βοημούνδου Γ ‘ και της Οργκιλέζ. Παντρεύτηκε την Plaisance το 1198 με την οποία απέκτησαν 6 παιδιά. Το 1218 παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Melisende της Ιερουσαλήμ και απέκτησαν 3 κόρες. Πέθανε το 1233.

Raymond-Roupen (1216-1219): Γεννήθηκε το 1199 και ήταν γιος του Ραϋμόνδου Δ ‘ της Τρίπολης και της Αλίκης της Αρμενίας. Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Helvis της Κύπρου το 1210 και απέκτησαν δυο κόρες. Πέθανε το 1221 στην κιλικιακή Αρμενία.

Bohemond V (1233-1252) : Γεννήθηκε το 1199 και ήταν γιος του Βοημούνδου Δ ‘και της Plaisance. Παντρεύτηκε την Alice της Καμπανίας το 1225. Το 1235 παντρεύτηκε τη Luciana di Segni και απέκτησαν δυο παιδιά. Πέθανε στην Αντιόχεια το 1252.

Bohemond VΙ (1252-1268): Γεννήθηκε το 1237 και ήταν γιος του Βοημούνδου Ε ‘ και της Luciana di Segni . Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Σίβυλλα της Αρμενίας το 1254 και απέκτησαν 4 παιδιά. Πέθανε το 1275, 7 χρόνια μετά την πτώση της πόλης στους Μαμελούκους.

Τιτουλάριοι Πρίγκιπες της Αντιόχειας (1268-1457)

Bohemond VΙ (1268-1275): Γεννήθηκε το 1237 και ήταν γιος του Βοημούνδου Ε ‘ και της Luciana di Segni . Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Σίβυλλα της Αρμενίας το 1254 και απέκτησαν 4 παιδιά. Πέθανε το 1275, 7 χρόνια μετά την πτώση της πόλης στους Μαμελούκους κατέχοντας τον τίτλο του πρίγκιπα παρότι έχασε το πριγκιπάτο.

Bohemond VΙΙ (1275-1287): Γεννήθηκε το 1261 και ήταν γιος του Βοημούνδου Στ ‘ και της Σίβυλλας της Αρμενίας. Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Margaret της Άκρα και πέθανε το 1287.

Lucia (1287-1299): Γεννήθηκε το 1278 και ήταν κόρη του Βοημούνδου Στ ‘ και της Σίβυλλας της Αρμενίας. Παντρεύτηκε τον Φίλιππο της Οζέρ και πέθανε το 1299.

Από το 1300 ο τίτλος περνά στους βασιλείς της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ

Marguerit (1300-1308): Γεννήθηκε το 1244 και ήταν κόρη του Ερρίκου του Πουατιέ και της Ισαβέλλας της Κύπρου. Παντρεύτηκε τον Φίλιππα της Οζέρ και πέθανε το 1299. Παντρεύτηκε τον Jean de Montfort το 1268. πέθανε το 1308.

John I Lusignan (1364-1375): Γεννήθηκε το 1329 και ήταν γιος του Ούγου Δ’, βασιλέα της Κύπρου και της Αλίκης Ιμπελίν. Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Κωνσταντία της Σικελίας το 1434 και απέκτησαν ένα γιο. John IΙ Lusignan (1432-): Hταν γιος του Ιανού, βασιλέα της Κύπρου και της Σαρλότ της Βουρβώνης. Παντρεύτηκε την Αμαδέα Παλαιολογίνα του Μονφερά και αργότερα την Ελένη Παλαιολογίνα . Πέθανε το 1458.

John IΙΙ da Coimbra (1456-): Γεννήθηκε το 1431 και ήταν γιος του ινφάντη Πέτρου, δούκα της Κοΐμπρα και της Ισαβέλλας του Ουργέλ. Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Σαρλότ της Κύπρου το 1456 και πέθανε το 1457 στην Κύπρο.

Οι αξιωματούχοι του Πριγκιπάτου της Αντιόχειας (1099-1268)

Κοντόσταυλος (Constable)

Robert (1098)Richard (1101-1114), perhaps only titularlyAdam (1101-1114)Rainauld Mansoer (1126-1134)Walter de Surdeval (1134-1135)Roger des Monts (1140-1149)Archembauld (1153)Geoffrey Sourdain (1154)Guiscard de l'Île (1170-1172)Baldwin (1174/5)Rainald (1179)Ralph des Monts (1186-1194)Roger des Monts (1194-1216)Robert Mancel (1207-1219)Simon Mancel (1262)

Στρατοπεδάρχης ή Μαρεσάλης (Marshal)

Raymond (1140)Guarin Malmuz (1140-1160)William Tirel (1149-1169)William de Cava (1175-1186)Bartholomew Tirel (1186-1191)Hugh Flauncurt (1193/1200)Thomas (1200-1231)Basil (1210)Bartholomew Tirel (1262)

Σενεσάλης (Seneschal)

Eschivard de Sarmenia (1149-1169)Gervais de Sarmenia (1181-1199)Acharie de Sarmenia (1216-1251)Peter de Hazart (1262)

Κουβικουλάριος (Chamberlain)

Trigaud (1138)Basil (1140)Peter (1151-1172)William (1163)Raymond de Gibelet (1174)Oliver (1179-1190)Simon Burgevin (1195)Simon (1215-1216)

Τραπεζοκόμος (Butler)

Martin de Margat (1140-1144)Peter Salvarici (1149)William de Moci (1169)Paganus (1210)Julien le Jaune (1216)

Καγκελάριος (Chancellor)

Walter (1114)-1122)Ralph (1127)Franco (1133-1135)Eudes (1140-1143)John (1149)Walt (1154)Geoffrey (1154-1155)Bouchard (1155)Bernard (1163-1170)William (1172)John (1177-1183)Albert (1186)-1200), αρχιεπίσκοπος του ΤαύρουJohn of Corbonio (1203-1205), ίσως και constable και chancellor της ΤρίποληςJourdain (1215-1216)John (πριν το1225)Geoffrey (1241)William (1262)

Βάιλος (Bailiff)Raimond de Poitiers (1195 – δολοφονήθηκε στην Tortosa, 1213), γιος του Bohemond IV της Αντιόχειας

Βασιλείς της Ιερουσαλήμ (1099-1291)

Godfrey (1099–1100): Γεννήθηκε το 1060 στη Boulogne-sur-Mer της Γαλλίας και ήταν γιος του Eustace II, κόμη της Βουλώνης, και της Ida της Λορένης. Έλαβε τον τίτλο του Προστάτη του Παναγίου Τάφου και πέθανε στις 18 Ιουλίου 1100 στην Ιερουσαλήμ.

Baldwin I (1100–1118): Γεννήθηκε το 1058 στη Boulogne-sur-Mer της Γαλλίας και ήταν γιος του Eustace II, κόμη της Βουλώνης, και της Ida της Λορένης. Υπήρξε ο πρώτος κόμης της Έδεσσας και διαδέχθηκε τον αδερφό του Γοδεφρείδο στην Ιερουσαλήμ μετά το θάνατό του. Έλαβε πρώτος τον τίτλο του βασιλιά της Ιερουσαλήμ. Παντρεύτηκε διαδοχικά την Godehilde de Toeni, την Arda της Αρμενίας και την Adelaide del Vasto χωρίς να αποκτήσει απογόνους. Πέθανε στις 2 Απριλίου 1118 στην Αίγυπτο.

Baldwin IΙ (1118–1131): Γεννήθηκε στη Boulogne-sur-Mer της Γαλλίας και ήταν γιος του Hugh I, κόμη του Ρεθέλ, και της Melisende του Μοντλερύ. Διαδέχθηκε τον ξάδερφό του Βαλδουίνο Α' στην κομητεία της Έδεσσας, όταν εκείνος έγινε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ και, εν συνεχεία, στο θρόνο της Ιερουσαλήμ μετά το θάνατό του Βαλδουίνου. Παντρεύτηκε διαδοχικά την Morphia της Μελιτήνης και απέκτησαν δυο κόρες. Πέθανε στις 21 Αυγούστου 1131 στην Ιερουσαλήμ .

Melisende (1131–1153): Γεννήθηκε το 1105 στην Ιερουσαλήμ και ήταν κόρη του βασιλιά Baldwin II και της Morphia της Μελητίνης. Παντρεύτηκε τον κόμη Fulk του Ανζού το 1129 και απέκτησαν δυο γιους. Πέθανε στις 11 Σεπτεμβρίου 1161 στην Ιερουσαλήμ.

Fulk (1131–1143): Γεννήθηκε το 1089 στην Angers της Γαλλίας και ήταν γιος του Φούλκ Δ' , κόμη του Ανζού, και της Bertrande του Μοντφόρ. Παντρεύτηκε στη Γαλλία την Ermengrade του Μάιν και απέκτησαν τέσσερα παιδιά. Το 1129 παντρεύτηκε την Μελισάνθη της Ιερουσαλήμ και με το γάμο αυτό έγινε βασιλιάς το 1131, αμέσως μόλις η γυναίκα του κληρονόμησε το θρόνο. Μαζί έκαναν δυο γιους. Πέθανε στις 13 Νοεμβρίου 1143 στην Άκρα.

Baldwin III (1143–1162): Γεννήθηκε το 1130 στην Ιερουσαλήμ και ήταν ο πρεσβύτερος γιος του βασιλιά Φούλκ Α' της Ιερουσαλήμ και της βασίλισσας Μελισάνθης. Συμβασίλευσε με τη μητέρα του ως το 1153 οπότε και την εκτόπισε ασκώντας έκτοτε μονοκρατορία. Παντρεύτηκε τη Θεοδώρα Κομνηνή, ανιψιά του αυτοκράτορα Μανουήλ, το 1158 χωρίς να αποκτήσουν απογόνους. Πέθανε στις 10 Φεβρουαρίου 1162 στην Βηρυτό.

Amalric I (1162–1174): Γεννήθηκε το 1136 στην Ιερουσαλήμ και ήταν o νεότερος γιος του βασιλιά Φούλκ Α' της Ιερουσαλήμ και της βασίλισσας Μελισάνθης. Παντρεύτηκε την Agnes του Courtenay το 1157 και απέκτησαν 3 παιδιά. Μετά από 10 χρόνια παντρεύτηκε τη Μαρία Κομνηνή , ανιψιά του αυτοκράτορα Μανουήλ, με την οποία έκανε δυο παιδιά. Πέθανε στις 11 Ιουλίου 1174 στην Ιερουσαλήμ.

Baldwin IV (1174–1185): Γεννήθηκε το 1161 στην Ιερουσαλήμ και ήταν γιος του βασιλιά Αμαλάριχου Α' της Ιερουσαλήμ και της Αγνής του Κουρτεναί. Πέθανε στις 16 Μαρτίου 1185 στην Ιερουσαλήμ.

Baldwin V (1183–1186): Γεννήθηκε το 1177 στην Ιερουσαλήμ και ήταν γιος του William του Montferrat και της Sibylla της Ιερουσαλήμ, αδερφής του βασιλιά Βαλδουίνου Δ'. Συμβασίλευσε με το θείο του από το 1183 ως το 1185 αν και ανήλικος. Πέθανε τον Αύγουστο του 1186 στην Ιερουσαλήμ.

Sibylla (1186–1190): Γεννήθηκε το 1157 στην Ιερουσαλήμ και ήταν κόρη του βασιλιά Αμαλάριχου Α' της Ιερουσαλήμ και της Αγνής του Κουρτεναί καθώς και αδερφή του βασιλιά Βαλδουίνου Δ'. Αρχικά παντρεύτηκε τον Γουλιέλμο του Μομφερά το 1176 και απέκτησαν ένα γιο, τον μετέπειτα ανήλικο βασιλιά Βαλδουίνο Ε'. Αργότερα, το 1180, παντρεύτηκε τον Guy de Lousignan και μαζί απέκτησαν δυο κόρες. Πέθανε στις 25 Ιουλίου 1190 στην Άκρα.

Guy Ι (1186–1192): Γεννήθηκε το 1150-1160 στο Λουζινιάν της Γαλλίας και ήταν γιος του κόμη Hugh VIII του Λουζινιάν και της Bourgnogne του Ρανσόν. Παντρεύτηκε τη βασίλισσα Σίβυλλα της Ιερουσαλήμ το 1180 και έτσι ανήρθε κι αυτός στο θρόνο του βασιλείου με την ανάρρηση της συζύγου του. Απέκτησαν δυο κόρες. Διατήρησε τον τίτλο του βασιλέα της Ιερουσαλήμ και μετά την πτώση της πόλης ως το 1192. Πέθανε στις 18 Ιουλίου 1194 στην Λευκωσία της Κύπρου ως ηγεμόνας της μεγαλονήσου και έκπτωτος βασιλιάς της Ιερουσαλήμ.

Isabella I (1190, 1192-1205): Γεννήθηκε το 1172 στην Ιερουσαλήμ και ήταν κόρη του βασιλιά Αμαλάριχου Α' της Ιερουσαλήμ και της Μαρίας Κομνηνής καθώς και ετεροθαλής αδερφή του βασιλιά Βαλδουίνου Δ‘ και της βασίλισσας Σίβυλλας. Αρχικά, το 1183, τον παντρεύτηκε τον Humphrey IV de Toron και το 1190 τον Conrad de Monferrat, με τον οποίο απέκτησαν μια κόρη. Αργότερα, το 1192, παντρεύτηκε τον Henry II de Champagne και μαζί έκαναν δυο κόρες. Ήρθε σε τέταρτο γάμο με τον Amalric de Lusignan της Κύπρου καρπός του οποίου ήταν άλλα τρία παιδιά. Πέθανε στις 3 Απριλίου 1205 στην Άκρα.

Conrad Ι (1190, 1192): Γεννήθηκε το 1145 στο Μονφερά της βόρεια Ιταλίας (Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) και ήταν γιος του κόμη William V, μαρκησίου του Μονφερά και της Judith του Μπάμπενμπεργκ. Παντρεύτηκε την ελληνίδα Θεοδώρα Αγγελίνα το 1187 και το 1190 τη βασίλισσα Ιζαμπέλα της Ιερουσαλήμ με αποτέλεσμα να ανέλθει κι αυτός στο θρόνο του βασιλείου. Απέκτησαν μια κόρη. Διατήρησε τον τίτλο του βασιλέα της Ιερουσαλήμ μετά από συμφωνία με τον Ριχάρδο της Αγγλίας και τον Γκύ. Δολοφονήθηκε στις 28 Απριλίου 1192 στην Άκρα.

Henry I (1192-1197): Γεννήθηκε το 1166 στην Καμπανία της Γαλλίας και ήταν γιος του Henry I, κόμη της Καμπανίας και της Μαρίας της Γαλλίας. Παντρεύτηκε την βασίλισσα Ιζαμπέλλα της Ιερουσαλήμ το 1192 με αποτέλεσμα να ανέλθει κι αυτός στο θρόνο του βασιλείου. Απέκτησαν δυο κόρες. Πέθανε στις 10 Σεπτεμβρίου 1197 στην Άκρα.

Amalric II (1198-1205): Γεννήθηκε το 1145 στo Λουζινιάν της Γαλλίας και ήταν γιος του Hugh VIII, κόμη του Λουζινιάν και της Bourgogne του Ρανσόν, καθώς και πρεσβύτερος αδερφός του βασιλιά Γκυ Α᾿. Παντρεύτηκε αρχικά την Eschive d’ Ibelin το 1176 και απέκτησαν 6 παιδιά. Ακολούθως, παντρεύτηκε την βασίλισσα Ιζαμπέλλα της Ιερουσαλήμ το 1198 με αποτέλεσμα να ανέλθει κι αυτός στο θρόνο του βασιλείου. Απέκτησαν τρία παιδιά. Πέθανε την 1 Απριλίου 1205 στην Άκρα.

Maria (1205-1212): Γεννήθηκε το 1192 στην Άκρα και ήταν κόρη του βασιλιά της Ιερουσαλήμ Conrad και της την βασίλισσας Ιζαμπέλλα. Παντρεύτηκε αρχικά τον John de Brienne το 1210 και απέκτησαν μια κόρη. Πέθανε το 1212 στην Άκρα.

John (1210-1212): Γεννήθηκε το 1170 στo Brienne της Γαλλίας και ήταν γιος του Erard II, κόμη του Μπριέν και της Agnes de Montfaucon. Παντρεύτηκε την βασίλισσα Μαρία της Ιερουσαλήμ το 1210 με αποτέλεσμα να ανέλθει κι αυτός στο θρόνο του βασιλείου. Απέκτησαν μια κόρη. Μετά το θάνατο της Μαρίας και χωρίς να διαθέτει πλέον το βασιλικό τίτλο, παντρεύτηκε τη Στεφανία της Αρμενίας (ένας γιος) και το 1224 την ισπανίδα Berengaria της Λεόν (4 παιδιά). Πέθανε στις 27 Μαρτίου 1237. Isabella II “ Yolande” (1212-1228): Γεννήθηκε το 1212 στην Άκρα και ήταν κόρη του βασιλιά της Ιερουσαλήμ Ιωάννη και της την βασίλισσας Μαρίας. Παντρεύτηκε τον γερμανό αυτοκράτορα Frederick II Hochenstaufen το 1225 και απέκτησαν δυο παιδιά. Πέθανε το 1228 στην Αδρία της Ιταλίας. Conrad II (1228-1254): Γεννήθηκε το 1228 στην Αδρία της Ιταλίας και ήταν γιος του γερμανού αυτοκράτορα και βασιλιά της Ιερουσαλήμ Φρειδερίκου Β’ Χοχενσταόυφεν και της Ιζαμπέλλας-Γιολάντας της Ιερουσαλήμ. Παντρεύτηκε την Elisabeth της Βαυαρίας το 1246 και απέκτησαν ένα γιο. Πέθανε στις 21 Μαΐου 1254 στο Λαβέλο της Ιταλίας.

Conrad IΙI (1254-1268): Γεννήθηκε το 1252 στο κάστρο Wolfstein της Βαυαρίας και ήταν γιος του βασιλιά της Ιερουσαλήμ Κορράδου Β’ Χοχενσταόυφεν και της Elisabeth της Βαυαρίας. Πέθανε το 1268 στο Castel dell’ Ovo της Νάπολη (Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία).

Hugh (1268-1284): Γεννήθηκε το 1235 και ήταν γιος του Henry de Lusignan της Αντιόχειας και της Isabella της Κύπρου. Παντρεύτηκε την Ιζαμπέλλα των Ιμπελίν το 1255 και έκαναν μαζί 11 παιδιά. Κατείχε τον τίτλο του βασιλιά της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ. Πέθανε στις 24 Μαρτίου 1284 στη Λευκωσία.

John ΙΙ (1284-1285): Γεννήθηκε πριν το 1259 ή το 1267 στo Πουατιέ-Λουζινιάν της Γαλλίας και ήταν γιος του βασιλιά της Κύπρου και Ιερουσαλήμ Ούγου και της Ιζαμπέλλας των Ιμπελίν. Πέθανε στις 20 Μαΐου 1285.

Henry ΙΙ (1285-1324): Γεννήθηκε πριν το 1271 στo Πουατιέ-Λουζινιάν της Γαλλίας και ήταν γιος του βασιλιά της Κύπρου και Ιερουσαλήμ Ούγου και της Ιζαμπέλλας των Ιμπελίν. Από το 1291, μετά την πτώση της Άκρα, ήταν μόνο τιτουλάριος βασιλιάς της Ιερουσαλήμ. Παντρεύτηκε την Constanza της Σιλκελίας το 1317. Πέθανε στις 31 Αυγούστου 1324 στον Στόβολο της Κύπρου ως βασιλιάς της μεγαλονήσου.

Αντιβασιλείς(Εξαιτίας της συχνής απουσίας των βασιλέων από την πρωτεύουσα ή της αιχμαλωσίας τους, ορίζονταν συχνά αντικαταστάτες για τη διακυβέρνηση της Ιερουσαλήμ ή της Άκρα, χωρίς δικαίωμα να κατέχουν τον τίτλο του βασιλιά και χωρίς απαραίτητα να είναι αξιωματούχοι του βασιλείου με τέτοια αρμοδιότητα, δηλαδή βάιλοι)

Eustace Grenier, κοντόσταυλος του βασιλείου ως αντιβασιλέας του Baldwin II το 1123William I of Bures, πρίγκιπας της Γαλλιλαίας ως αντιβασιλέας του Baldwin II το 1124 Melisende, πρώην βασίλισσα και μητέρα του Baldwin III και από το 1161 αντιβασίλισσαRaymond III, κόμης της Τρίπολης ως αντιβασιλέας του Baldwin IV από το 1174 ως το 1182Guy of Lusignan ως αντιβασιλέας του Baldwin IV λόγω της ασθένειάς του από το 1184Raymond III, κόμης της Τρίπολης ως αντιβασιλέας του ανήλικου Baldwin V το 1185-6John of Ibelin, βαρόνος της Βηρυτού ως αντιβασιλέας της Maria από το 1205 ως την ενηλικίωσή της το 1210John I (πρώην βασιλιάς το 1210-1212) ως αντιβασιλιάς της κόρης του Isabella II από το 1212ως το γάμο της το 1225 με τον αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β’ Χοχενστάουφεν.Frederick II, Γερμανός αυτοκράτορας, ως αντιβασιλέας του γιου του Conrad II από το 1228ως την ενηλικίωσή του το 1243Alice of Champagne, βασίλισσα της Κύπρου ως αντιβασίλισσα του Conrad II από το 1243 ως το 1246Henry I της Κύπρου ως αντιβασιλέας του του Conrad II από το 1246 ως το 1253Plaisance της Αντιοχείας, ως αντιβασίλισσα του Conrad IIΙ από το 1253 ως το 1261Isabella της Αντιοχείας, ως αντιβασίλισσα του Conrad IIΙ από το 1261ως το 1264Hugh της Αντιοχείας, ως αντιβασιλέας του Conrad IIΙ από το 1264 ως το 1268

Οι αξιωματούχοι του Βασιλείου της Ιερουσαλήμ (1099-1291)

Κοντόσταυλος (Constable)(Αξιωματούχος του βασιλείου με αρμοδιότητα να διοικεί το στράτευμα όταν δεν είναι παρών ο βασιλιάς, να διαχειρίζεται τα μισθοφορικά σώματα και να δικάζει υποθέσεις στρατοδικείου. Αποτελούσε τον δεύτερο στην ιεραρχία του βασιλείου και στη στέψη του βασιλέα κρατούσε τιμητικά τα χαλινάρια του αλόγου του)

Simon (1108–1115)Hugh Caulis (c. 1120)Eustace Grenier (c. 1123-1123)William I of Bures (1123–1141?)Manasses of Hierges (1144–1151)Humphrey II of Toron (1152–1179)Amalric of Lusignan (1179–1194)John of Ibelin (1194–1205)Walter of Montbéliard (1206–1211)Odo of Montbéliard (1220–1244)Philip of Montfort (c. 1244)John of Ibelin (1251–1258)William of Botron (1258–1262)

Balian of Arsuf (1268–1277)Richard of Neublans (c. 1277)Simon of Montolif (c. 1284?)Baldwin of Ibelin (c. 1286)Amalric of Lusignan (1285–1300)Philip of Brunswick-Grubenhagen (c. 1359)Peter of Lusignan (c. 1415)

Στρατοπεδάρχης ή Μαρεσάλης (Marshal)(Αποτελούσε τον τρίτο αξιωματούχο στην ιεραρχία του βασιλείου. Οδηγούσε στ μάχη τους μισθοφόρους και ήταν υπεύθυνος για τη συντήρηση και διάθεση των αλόγων του στρατεύματος. Αρμοδιότητά του ήταν και η διανομή των λαφύρων μετά τη μάχη. Κατά τη στέψη του βασιλέα βοηθούσε τον Κοντόσταυλο)

Sado (1125–1154)Eudes of St. Amand (1155–1156)Joscelin III of Edessa (1156–1159)William (1159–1171)Gerard of Pugi (1169–1174)John (c. 1179)Gerard of Ridefort (c. 1179)Walter Durus (1185–1192)Hugh Martin (c. 1191)Arnulf (c. 1193)John (1194–1200)Aimar of Laron (c. 1206)James of Dournai (1211–1217)Riccardo Filangieri (1231–1242)Philip of Cossie (c. 1250)Geoffrey of Sargines (c. 1254)John of Gibelet (1261–1262)William Canet (1269–1273)James Vidal (c. 1277)

Σενεσάλης (Seneschal)Ο αξιωματούχος αυτός ήταν αρμόδιος για την τελετή της στέψης, προήδρευε στο συμβούλιο των βαρόνων (Haute Cour) όταν απουσίαζε ο βασιλιάς, διαχειριζόταν τα κάστρα και τα οικονομικά του βασιλείου. Ήταν ο τέταρτος τη τάξει στο βασίλειο. Στη δυτική Ευρώπη το αξίωμα είχε μεγαλύτερη αξία από όσο στην Ουτρεμέρ.

Hugh of St. Omer (c. 1100–1104)Gervase (c. 1104)Hugo Chostard (c. 1112)Anscherius (c. 1122?)Isaac (c. 1149)John (c. 1151)Guy le François (c. 1164)Miles of Plancy (c. 1168–1174)Ralph (c. 1176)Joscelin III of Edessa (1176–1190)Obertus Nepos (1187–1192?)Ralph of Tiberias (1194–1220)Raymond of Gibelet (c. 1240)Baldwin of Ibelin (c. 1256)Geoffrey of Sargines (1254–1267?)Robert of Cresque (c. 1269)Jean I de Grailly (1272–1276)Eudes Pelechin (c. 1277)Philip of Ibelin (?-?)Haute Cour

Κουβικουλάριος (Chamberlain)Αξιωματούχος αρμόδιος για τη διαχείριση του βασιλικού υπηρετικού προσωπικού και του υλικού. Διέθετε ειδικό ταμείο μισθοδοσίας. Τη μέρα της στέψης ο κουβικουλάριος έντυνε το βασιλιά.

Strabulon (c. 1099)Geoffrey (c. 1099)Gerard (1108–1115)John (1119–1128)Ralph (1129–1130)Joscelin (c. 1138)Miles (c. 1138)Nicholas (1150–1152)Gauvain de la Roche (c. 1156)Gerard of Pugi (c. 1169)Amalric of Lusignan (1175–1178)John (c. 1179)Raymond (c. 1184)Balian of Ibelin (1183–1185)Thomas (1190–1197)Henry of Canelli (c. 1192)John (c. 1194)Rohard of Caiphas (1201–1220)Renaud of Caiphas (1230–1232)John of Cossie (1232–1250)Philip of Cossie (1250–1269)

Τραπεζοκόμος (Butler)Ο συγκεκριμένος αξιωματούχος ήταν αρμόδιος για την προετοιμασία του βασιλικού τραπεζιού και των γευμάτων. Ήταν επίσης ο διαχειριστής των αμπελώνων και οινοποιείων. Για το αξίωμα τούτο δεν έχουμε πληροφορίες για την εποχή της Άκρα (1191-1291) και ενδέχεται να είχε καταργηθεί μετά την απώλεια της Ιερουσαλήμ το 1187

Winric (c. 1099)Gervais (c. 1107)Pagan (1120–1136)Robert Crispin (1145–1146)Eudes of St. Amand (1164–1167)Miles (1185–1186)

Καγκελάριος (Chancellor)Ο καγκελάριος ήταν ο υπεύθυνος της βασιλικής γραμματείας και των διπλωματικών υπηρεσιών. Το αξίωμα δεν ήταν τόσο αναπτυγμένο όσο στην Ευρώπη καθώς η γραφειοκρατία στην Ουτρεμέρ δεν ήταν τόσο περίπλοκη. Τούτο συνέβαινε λόγω του αυστηρά πολεμικού χαρακτήρα του βασιλείου και του ήκιστα συγκεντρωτικού συστήματος διακυβἐρνησης, όπου η τοπική αυτονομία ήταν πολύ μεγάλη. Συνήθως τη θέση καταλάμβαναν κληρικοί που αργότερα αποκτούσαν επισκοπές.

Arnoul (?-?)Pagan (1115–1128)Amelinus (c. 1130)Franco (1133–1135?)Helias (1136–1142)Ralph, επίσκοπος της Βηθλεέμ (1146–1174)Frederick, αρχιεπίσκοπους της Τύρου (c. 1150)William, αρχιεπίσκοπους της Τύρου (1174–1183)Lambert (c. 1177)Bandinus (για τον Conrad of Montferrat, από το 1190 Conrad, στην Τύρο) (1188–1192)Peter, επίσκοπος της Τρίπολης (1185–1192)Eudes (c. 1190)Joscius, αρχιεπίσκοπους της Τύρου (1192–1200)Ralph, επίσκοπος της Σιδώνας (1206–1212)Simon, αρχιεπίσκοπους της Τύρου (1226–1227)Maregnan (c. 1234)

Βάιλος (Bailiff)Ο βάιλος κυβερνούσε το βασίλειο όταν ο ηγεμόνας απουσίαζε ή ήταν αιχμάλωτος, ή ανήλικος ή ασθενής. Επί της ουσίας ήταν ο θεσμικός αντιβασιλέας. Τον 13ο αιώνα το αξίωμα απέκτησε τεράστια σπουδαιότητα και εξελίχθηκε σταδιακά στο σημαντικότερο, αφού οι τελευταίοι βασιλείς της Ιερουσαλήμ διέμεναν μόνιμα στη Δύση και δεν έρχονταν στην Αγία Πόλη, αφήνοντας τους βάιλους να κυβερνούν κατά το δοκούν, συχνά όμως με τη συνεργασία ή τις παρεμβάσεις των ηγεμόνων της Κύπρου.

Eustace Grenier (1123)William I of Bures (1123–1124)Miles of Plancy (1173)Raymond III of Tripoli (1173–1177)Raynald of Châtillon (1177)Guy of Lusignan (1183–1185)Raymond III of Tripoli (1186)John of Ibelin (1206–1210)Hugh of Montbéliard (1223–1227)Thomas of Calan (1227–1228) Richard Filangieri (1231–1242), at TyreOdo of Montbéliard (1236–1240), at AcreWalter Penenpié (1240), at AcreJohn of Ibelin (1246–1248)John Fainon (1248–1249)

John of Arsuf (1249–1254)John of Ibelin (1254–1256)John of Arsuf (1256–1258)Geoffrey of Sargines (1259–1261)Balian of Ibelin (1276–1277)Roger of San Severino (1277–1281)Odo Poilechien (1281–1286)Philip of Ibelin (1286-?)

Υποκόμης και καστελλάνος (Viscount and Castellan)Αυτά τα δύο αξιώματα ήταν από τα τελευταία στην ιεραρχία και αρκετές φορές τα κατείχε το ίδιο πρόσωπο. Οι αρμοδιότητές τους ήταν ασαφής ως επί το πλείστο. Γνωρίζουμε για τον υποκόμη ότι είχε δικαστικές αρμοδιότητες για θέματα πληθυσμού της πόλης και όχι ευγενών. Τους παραχωρείτο τιμητικά η χρήση του Πύργου του Δαυίδ στα τείχη της Ιερουσαλήμ. Είναι άγνωστο αν τα αξιώματα αυτά επιβίωσαν μετά την πτώση της Αγίας Πόλης το 1187.

Anselm (castellan, c. 1110)Pisellus (viscount, c. 1110)Anscatinus (viscount, 1120–1135?)Roard the elder (και τα δύο; 1135?–1150?)Arnoul (viscount, 1155–1181?)Eudes of St. Amand (και τα δύο; c. 1160)Roard the younger (castellan, 1165–1177?)Peter of Creseto (castellan, c. 1173?)Balian of Jaffa (castellan, c. 1178)Peter of Creseto (castellan, c. 1178)

Κόμητες της Τρίπολης (1102-1289)

Raymond IV της Toulouse (1102–1105)

Alfonso-Jordan (1105–1109)

William-Jordan, ως «αντιβασιλέας» (1105–1109)

Bertrand της Toulouse (1109–1112)

Pons της Τρίπολης (1112–1137)

Raymond II της Τρίπολης (1137–1152)

Raymond III της Τρίπολης (1152–1187)

Raymond IV της Τρίπολης (1187–1189), γιος του Bohemond III της Αντιόχειας

Bohemond IV της Αντιόχειας-Τρίπολης (1189–1233, επίσης πρίγκιπας της Αντιόχειας 1201–1216 και 1219–1233)

Bohemond V της Αντιόχειας-Τρίπολης (1233–1252, επίσης πρίγκιπας της Αντιόχειας)

Bohemond VI της Αντιόχειας-Τρίπολης (1252–1275, επίσης πρίγκιπας της Αντιόχειας 1252–1268)

Bohemond VII της Αντιόχειας-Τρίπολης (1275–1287)

Lucia της Τρίπολης (1287–1289)

Η Τρίπολη πέφτει στους Μαμελούκους και οι επόμενοι κόμητες είναι τιτουλάριοι

Lucia της Τρίπολης (1289 – c. 1299)

Philip της Toucy (c.1299 – 1300)

Από το 1300 ο τίτλος περνά στους βασιλείς της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ

Peter I της Κύπρου (1345–1359)

Peter II της Κύπρου (1359–1369)

James of Lusignan (? – c. 1396), ξάδερφος του προηγούμενου

John of Lusignan (c. 1396 – c. 1430), γιος του προηγούμενου

Peter of Lusignan (c. 1430 – 1451), αδερφός του προηγούμενου, «αντιβασιλέας» της Κύπρου

Juan Tafures (1469 – 1473)

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)

Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997

Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14

Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1999

Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001

Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004

Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)

Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997

Γιαννακόπουλος Κώστας, Βυζάντιο και Δύση, μετ. Ε. Βαρουξάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1985

Γιαννακόπουλος Κώστας, Μεσαιωνικός δυτικός πολιτισμός και οι κόσμοι του Βυζαντίου και του Ισλάμ, μετ. Π. Χρήστου, Θεσσαλονίκη, 1993

Γιαννόπουλος Νικόλας, Βυζαντινοβουλγαρικοί πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007

Γιαννόπουλος Χρήστος, Πολεμιστές της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Γκιολές Νικόλαος, Βυζαντινή Ναοδομία (600-1204), εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1992

Γκιολές Νικόλαος, Παλαιοχριστιανική Τέχνη, Αθήνα, 1998

Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη , Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, 4η έκδοση, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 1992

Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη, Γιατί το Βυζάντιο, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2009

Dagron Gilbert, Η Γέννηση μιας Πρωτεύουσας (Η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της 330-451), μτρφ. Μαρίνα Λουκάκη, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 2000

Δεληγιάννης Περικλής , Βυζάντιο εναντίον Ισλάμ, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009

Delvoye Charles, Βυζαντνή Τέχνη, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1998

Dielh Charles, Πορτρέτα Βυζαντινών, μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα, 2003

Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998

Ζακυθηνός Δημήτριος, Βυζαντινή Ιστορία (324-1071), Αθήνα, 1977

Gerald Walter , Η Καθημερινή Ζωή στο Βυζάντιο, μτφρ. Κ. Παναγιώτου, εκδ. Παπαδήμα, 2007

Hans G. Beck, Η βυζαντινή χιλιετία, μετ. Δ. Κούρτοβικ, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1990

Hourani Albert, Ιστορία των Αραβικών Λαών, μτφρ. Βύρων Ματαράγκας, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1994

Hunger Ηerbert, Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια κοσμική λογοτεχνία των Βυζαντινών, τ. 1-3, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1987-1994

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981

Kazhdan A.P. – Wharton Epstein A., Αλλαγές στον Βυζαντινό Πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αι., μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1997

Καραγεώργος Βασίλειος, Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μεσαιωνική Περίοδος, τ. Α', Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1987

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης , Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Η πολιτική θεωρία των Βυζαντινών, Θεσσαλονίκη, 1988

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους τ.1-3, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1978-1991

Καραπιδάκης Νικόλαος, Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης (5ος – 11ος αι.), εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1996

Καρδαράς Γεώργιος, Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2002

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζαντινοπερσικοί Πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14

Kean Roger Michael , Ιστορικός Άτλας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Αθανάσιος Κατσικερός, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005

Κόλλιας, Ηλίας, Οι Ιππότες της Ρόδου. Το παλάτι και η πόλη, Αθήνα, 1991

Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005

Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας των Σταυροφοριών, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2005

Le Goff Jacques, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, με. Ρ. Μπενβενίστε, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993

Κουκουλές Φαίδων, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός τ. Α-ΣΤ, Αθήνα, 1947-1957

Lemerle Paul, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως το 10ο αι., μετ. Μ. Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1981

Lock Peter, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο (1204-1500), μτφρ. Γ. Κουσουνέλος, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα, 1998

Λουγγής Τηλέμαχος, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, τ. Α' (324-1204), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1998

Λουγγής Τηλέμαχος, Η βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλία (395-1071 μ.Χ.), εκδ. Εστία, Αθήνα, 1989

Miller William, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα (1204-1566), μτφρ. Άγγελος Φουριώτης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1997

Μπελέζος Δημήτρης, Βυζαντινός Στρατός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Μπελέζος Δημήτρης, Η Λατινοκρατία στην Ελλάδα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004

Μπελέζος Δημήτρης, Οι Σταυροφορίες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004

Μπελέζος Δημήτρης, Οι Ιππότες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα 1999

Nicol Donald, Βυζάντιο και Βενετία, μτφρ. Χριστίνα- Αντωνία Μουτσοπούλου, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2004

Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001

Norwich John Julius , Ιστορία της Βενετίας, μτφρ. Δημήτρης Παπαγεωργίου, εκδ. Φόρμιγξ, Αθήνα 1993

Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μαρία, Οι Βαλκανικοί λαοί κατά τους Μέσους Χρόνους, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992

Ostrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ, I, Παναγόπουλος, 3 τόμοι, Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1978-1981

Pears Edwin, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005

Pears Edwin, Η Καταστροφή της Ελληνικής Αυτοκρατορίας 1453, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005

Pirenne Henry, Οι πόλεις του Μεσαίωνα, μτφρ. Παντελής Μούτουλας, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2003

Πλακογιαννάκης Κίμων-Εμμανουήλ, Τιμητικοί τίτλοι και ενεργά αξιώματα στο Βυζάντιο, εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη, 2001

Rostovtzeff Michael, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1984

Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006

Runciman Steven, Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Δόμος, Αθήνα, 1986

Runciman Steven, Μυστράς, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1986

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Ρόδος και οι Νότιες Σποράδες στα χρόνια των Ιωαννιτών Ιπποτών, εκδ. ΥΠΠΟ-ΤΑΠ, Ρόδος, 1991

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004

Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Μέγας Κωνσταντίνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007

Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Vasiliev Α.Α., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετ. Δ. Σαβράμης, Μπεργαδής, Αθήνα, 1954

Φούγιας Μεθόδιος, Έλληνες και Λατίνοι - Η εκκλησιαστική αντιπαράθεση, Αθήνα, 1991

Χρονόπουλος Ιωάννης , Ηράκλειος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Χατζάκης Ιωάννης, Ιουστινιανός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2005

Χρονόπουλος Ιωάννης, Νικηφόρος Φωκάς, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009

Χρονόπουλος Ιωάννης, Ιωάννης Τζιμισκής, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001

Περιοδικά

Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, σειρά Μεγάλες Μάχες, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, σειρά Παγκόσμια Ιστορία/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Ιστοσελίδες

www.ime.gr/chronos (Ελληνική Ιστορία)

http://www.ehw.gr/ehw/forms( Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού)

www.wikipedia.org (Λήμματα για το Βυζάντιο, τις Σταυροφορίες και τη Μεσαιωνική Ευρώπη και Μέση Ανατολή)

http://www2.egeonet.gr (Πολιτιστική πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου)

http://www.e-istoria.com/byzantio (Βυζαντινά Θέματα)