Οι Τεύτονες Ιππότες

The Teutonic Knights

Οι Τεύτονες Ιππότες (πλήρης ονομασία στα λατινικά: Ordo Domus Sanctæ

Mariæ Theutonicorum Hierosolymitanorum), είναι

αποστρατιωτικοποιημένο Γερμανικό ιπποτικό τάγμα. Με την ανακατάληψη της Άκρας από τους χριστιανούς (1191),

οι ιδρυτές του νέου γερμανικού νοσοκομείου έλαβαν μια μόνιμη περιοχή στην Άκρα (το αρχικό

πρόχειρο κτίσμα είχε στηθεί έξω από την πόλη στο στρατόπεδο των

πολιορκητών).

Οι ενωμένες δυνάμεις των Φράγκων της Ουτρεμέρ και της Γ’ Σταυροφορίας ανεβαίνουν στα

τείχη της Άκρα και καταλαμβάνουν την πόλη (1191).

Η Άκρα θα γίνει η νέα πρωτεύουσα του περιορισμένου

εδαφικά Βασιλείου της Ιερουσαλήμ και θα αποτελέσει τη

βάση των 4 μοναστικών –στρατιωτικών ταγμάτων.

Πίνακας του Γκουστάβ Ντορέ (1877).

Υπό την κηδεμονία του δούκα Φρειδερίκου της Σουηβίας, άρχισαν να οργανώνονται σε κανονικό ιπποτικό τάγμα, το οποίο αναγνωρίστηκε σε χρόνο ρεκόρ, αφού μόλις την επόμενη χρονιά ο πάπας αναγνώρισε το τάγμα ως Ecclesiae Santa Mariae Hiersolymitanae Theutonicorum Fratrum, αλλά

στρατιωτικό-ιπποτικό τάγμα έγινε επτά χρόνια αργότερα, ακολουθώντας το παράδειγμα των Ναϊτών, με τους οποίους διατηρούσαν στενούς δεσμούς και στα επόμενα χρόνια.

Ναΐτης (αριστερά) και Τεύτονας (δεξιά) σε μεσαιωνικό φεστιβάλ.

Ο νέος «εργοδότης» τους ήταν ο Κορράδος, δούκας της Μαζοβίας, ο οποίος παρότι είχε ακούσει πολλά για το χαρακτήρα και την άπληστη φύση των Τευτόνων, τους κάλεσε να

τον βοηθήσουν στην υποταγή των Πρώσων, έχοντας ακούσει εξίσου πολλά για τις πολεμικές τους ικανότητες. Ο Κορράδος, που ήταν εθνικά Πολωνός, άνοιγε στην

περίπτωση αυτή το κουτί της Πανδώρας για τους συμπατριώτες του, που για δύο αιώνες θα υπέφεραν πολλά από τους λευκοντυμένους Γερμανούς ιππότες.

Ο θυρεός του δουκάτου της Μαζοβίας στη σημερινή Πολωνία. Το δουκάτο υφίστατο ως ημιανεξάρτητο κράτος από το 1138, οπότε και άρχισε η

αποσύνθεση του πολωνικού βασιλείου των Πιάστ, ως το 1526, όταν και ενσωματώθηκε οριστικά στο πολωνικό κράτος.

Οι Τεύτονες συνέχισαν την προς Ανατολάς πολιτική τους, έχοντας εξασφαλίσει την υποστήριξη του

Γερμανού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β' Χοενστάουφεν και της Καθολικής

Εκκλησίας, με την προσπάθεια υποταγής της Λιθουανίας. Ωστόσο, η Λιθουανία

ασπάστηκε το χριστιανισμό το 1386 και έτσι αφαίρεσε το πρόσχημα της

"σταυροφορίας" από τους Τεύτονες. Αυτοί όμως δεν πτοήθηκαν και

συνέχισαν τις επιχειρήσεις τους ενάντια στους Λιθουανούς. Οι τελευταίοι, συνασπισμένοι με τους Πολωνούς, συνέτριψαν τους Τεύτονες, στην

περίφημη μάχη του Τάννενμπεργκ (1410), η οποία σήμανε το τέλος των Τευτόνων ως επεκτατικής δύναμης.

H ίδρυση του Τάγματος

Οι απαρχές του Τάγματος των Γερμανών ιπποτών ανευρίσκονται στην Ιερουσαλήμ κατά την περίοδο των σταυροφοριών και είναι συνυφασμένες με την ίδρυση του νοσοκομείου της Παρθένου Μαρίας της Ιερουσαλήμ. Το 1143 σε έγγραφο του πάπα Σελεστίνου β’ γίνεται αναφορά στο γερμανικό νοσοκομείο της Ιερουσαλήμ, το οποίο ο πάπας υπήγαγε στο ήδη

υπάρχον Τάγμα του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ. Το γερμανικό νοσοκομείο οικοδομήθηκε από γερμανούς προσκυνητές μεταξύ του 1120 και του 1128 ως εξάρτημα της εκκλησίας της

Παναγίας της Ιεροσολυμήτισας των Γερμανών ή Τευτόνων αδερφών.

Ιεροσόλυμα, η πύλη της Δαμασκού. (επιχρωματισμένη φωτογραφία του 1900).

Κατά το Μεσαίωνα επικράτησαν δυο λατινικοί όροι για αναφορές στους γερμανούς, Αλαμανοί και Τεύτονες, ονόματα αρχαίων φυλών. Ως εκ τούτου, το γερμανικό νοσοκομείο απαντά στα

παπικά και γερμανικά έγγραφα ως Domus Hospitalis Theutonicorum και Hospitale Alamanorum, ενώ στα λατινικά και τις λατινογενείς γλώσσες ως Ordo Τeutonico, ενώ στα γερμανικά ως Deutscher Orden, εφόσον αποτελείτο αποκλειστικά από γερμανόφωνους σε

αντίθεση με τα τάγματα των Ναϊτών και Ιωαννιτών που ήταν πολυεθνικά.

Θυρεός του τάγματος κατά τα πρώτα χρόνια.

Το 1187 ο χριστιανικός στρατός συνετρίβη στη μάχη στα κέρατα του Χαττίν και ακολούθησε η

κατάληψη του μεγαλύτερου τμήματος του λατινικού Βασιλείου της Ιερουσαλήμ. Κατά τους

βανδαλισμούς που ακολούθησαν καταστράφηκε το νοσοκομείο των Γερμανών. Το 1189 ο βασιλιάς Γκύ ντε Λουζινιάν που είχε μόλις απελευθερωθεί από το

Σαλαντίν, πολιόρκησε την κατεχόμενη Άκρα και την ίδια εποχή ξεκινούσαν και οι γερμανοί

Σταυροφόροι της Γ’ Σταυροφορίας υπό τον Φρειδερίκο Μπαρμπαρόσα. Ο γερμανός ηγεμόνας πνίγηκε στον Καλύκανδο ποταμό τον Ιούνιο του

1190, ενώ οι Σελτζούκοι αποδεκάτιζαν τους γερμανούς ιππότες στη Μικρά Ασία. Τα

υπολείμματα του εκστρατευτικού σώματος αφίχθησαν τελικά τον Οκτώβριο στην Άκρα υπό

τον Φρειδερίκο του Σβάμπεν, γιου του Μπαρμπαρόσα. Έξω από την πολιορκημένη πόλη

Γερμανοί έμποροι έστησαν ένα νοσοκομείο εκστρατείας για την περίθαλψη των τραυματιών και ασθενών συμπατριωτών τους, από ξύλα και

πανιά πλοίων που τους μετέφεραν στην Παλαιστίνη. Ενδέχεται στο νοσοκομείο αυτό να

υπηρετούσαν και μέλη της Γερμανικής Αδερφότητας του νοσοκομείου της Ιερουσαλήμ.

Μεσαιωνική μάχη ανάμεσα σε Ιταλούς πεζούς και γερμανούς

ιππότες κατά τις εκστρατείες του Φρειδερίκου Μπαρμπαρόσα στην

Ιταλία (12ος αι.).

Μετά την ανακατάληψη της Άκρας στις 12 Ιουλίου 1191 από τις δυνάμεις της Γ’

Σταυροφορίας και του Γκύ Α’ τα μοναστικά Τάγματα των Ναϊτών, Ιωαννιτών και

Λαζαριτών εγκατέστησαν τα αρχηγεία τους σε τομείς της πόλης η οποία έγινε η νέα

πρωτεύουσα του βασιλείου της Ιερουσαλήμ. Οι γερμανοί σταυροφόροι υπό την ηγεσία

του αδερφού Κόνραντ, έλαβαν επίσης άδεια εγκατάστασης και ίδρυσαν το δικό τους νοσοκομείο κοντά στην πύλη του Αγίου Νικολάου. Τελικά ο πάπας Κλήμης Γ’

επικύρωσε με βούλα (6 Φεβρουαρίου 1191) τη γερμανική αδελφότητα της Εκκλησίας

της Παναγίας της Ιερουσαλήμ ως ιδιαίτερο θρησκευτικό τάγμα.

Τεύτονες ιππότες στην Άκρα. Καθισμένος αριστερά είναι ο

μεγάλος μάγιστρος.

Η συρροή γερμανών προσκυνητών και σταυροφόρων που ακολούθησε, προσπόρισε στο Τάγμα ευμάρεια και νέα μέλη. Κατά τα επόμενα χρόνια, με την υποστήριξη ευγενών και

κληρικών καθώς και του γερμανού αυτοκράτορα, το Τευτονικό Τάγμα οργανώθηκε με βάση τα στρατιωτικά πρότυπα των Ναϊτών, υιοθετώντας τον κανόνα του Τάγματος του Ναού και

αναλαμβάνοντας συγχρόνως νοσοκομειακή δράση όπως το Τάγμα των Ιωαννιτών.

Το εσωτερικό του νοσοκομείου των Ιπποτών στη Ρόδο, το οποίο στεγάζει σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης. Τέτοια μορφή περίπου θα

είχαν και τα νοσοκομεία των Ταγμάτων στην Παλαιστίνη.

Πρώτος μάγιστρος εκλέχθηκε το 1198 ο ιππότης Χάινριχ Βάλποτ του Βάσσενχάιμ από

τη Ρηνανία, ο οποίος συνέταξε τον αρχικό κανόνα του Τάγματος που εγκρίθηκε τον

επόμενο χρόνο από τον πάπα Ιννοκέντιο Γ’. Σε μια επίσημη τελετή που πραγματοποιήθηκε

στην Άκρα ενώπιον κλήρου και ευγενών έγινε η επίσημη ανακήρυξη του Τάγματος ως θρησκευτικού-στρατιωτικού. Βασική

προϋπόθεση για την εισδοχή στο Τάγμα ήταν η γερμανική καταγωγή αντίθετα με ό, τι συνέβαινε στα άλλα Τάγματα. Τα μέλη

διαιρούντο σε δυο κατηγορίες, στους αδερφούς-ιππότες και στους αδερφούς-ιερείς. Όλοι βέβαια

έδιναν τους τρεις μοναστικούς όρκους της πενίας, της αγνότητας και της υπακοής, καθώς και της φροντίδας των ασθενών και του αγώνα κατά των απίστων. Η κατηγορία των αδερφών-ιπποτών προερχόταν από τους ιππότες ή τους

ευγενείς και μόνο αυτοί μπορούσαν να εκλεγούν μάγιστροι (ισόβιο αξίωμα) ή σε άλλα αξιώματα. Οι αδερφοί-ιππότες είχαν και το αποκλειστικό προνόμιο να φέρουν λευκό μανδύα με μαύρο

σταυρό.

Στο Τάγμα υπηρετούσαν επίσης ιππότες και από τις χώρες της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, οι οποίοι, αν και δεν έδιναν τους τρεις μοναστικούς όρκους, ήταν συμβεβλημένοι

για συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Αυτοί ονομάζονταν ημιαδερφοί ή μαριανοί αδερφοί, αφού το Τάγμα θεωρούσε προστάτιδα την Παναγία. Οι μη ευγενείς έφιπποι και πεζοί σεργιέντοι υπηρετούσαν ως

ακόλουθοι. Επίσης τοπικοί χριστιανοί της Παλαιστίνης γίνονταν δεκτοί ως Τουρκόπουλοι στο ελαφρύ ιππικό. Όλα τα μέλη του Τάγματος ζούσαν σε οχυρωμένα κοινόβια ως μοναχοί-μαχητές.

Μεσαιωνική μάχη με γερμανούς στρατιώτες. Διακρίνονται τα λάβαρα των Τευτόνων.

Τα μέλη έφεραν ως ενδυμασία κοινοβίου ένα γκρίζο εσωτερικό ράσο και μανδύα λευκό

για τους ιππότες και γκρι για τους ιερωμένους που έφερε ραμμένο στον

αριστερό ώμο έναν λατινικό μαύρο σταυρό. Η στολή μάχης αποτελείτο από λευκό

χιτώνιο πάνω από αλυσιδωτή πανοπλία με ένα μαύρο σταυρό το στήθος. Επίσης

έφεραν λευκές ασπίδες με ζωγραφισμένο μαύρο σταυρό και λόγχες με λευκούς

επισείοντες και μαύρο σταυρό. Οι μαριανοί ιππότες έφεραν κι εκείνοι γκρίζο μανδύα με

μαύρο σταυρό, ενώ οι σεργιέντες γκρίζο χιτώνιο και μανδύα με μαύρο σταυρό με

τρεις βραχίονες σε σχήμα « Τ».

Μαριανός αδερφός –ιππότης με χαρακτηριστική στολή μάχης στην

Ουτρεμέρ.

Το λάβαρο του Τάγματος ήταν λευκό με μαύρο σταυρό. Οι κομανταρίες έφεραν τα δικά τους λάβαρα,

όπως και οι μεγάλοι αξιωματούχοι. Ο μάγιστρος έφερε ιδιαίτερο λάβαρο όπου επιδεικνύονταν τα

ειδικά προνόμιο που απονεμήθηκαν στους Τεύτονες από διάφορους ηγεμόνες. Επάνω στο μαύρο σταυρό φερόταν ο χρυσός σταυρός της Ιερουσαλήμ, ενώ στο

κέντρο του σταυρού χρυσή ασπίδα με τον μαύρο αυτοκρατορικό αετό (μετά από απονομή του

Φρειδερίκου Β’). Το ίδιο έμβλημα απεικονιζόταν και επάνω στην ασπίδα του στην οποία προστέθηκαν το

1250 τα χρυσά ανθόκρινα στις άκρες του σταυρού της Ιερουσαλήμ (μετά από απονομή του γάλλου βασιλιά

Λουδοβίκου Θ’). Επίσης φέρονταν και τα θρησκευτικά λάβαρα με την Παναγία και τους

προστάτες αγίους, όπως η Αγία Ελισάβετ(βασίλισσα της Ουγγαρίας που αγιοποιήθηκε το 1235) και ο

Άγιος Γεώργιος

Φιγούρα Τεύτονα ιππότη με τα εμβλήματα του τάγματος και του αυτοκράτορα στην

ασπίδα και τη σημαία.

Κατά τη διακυβέρνηση του μαγίστρου Άννο φον Ζάνγκερχάουζεν (1262-1274)

επιτράπηκε στους ιππότες να διατηρούν τα κληρονομικά τους φέουδα και μετά

τον όρκο της πενίας, άρα να αποκομίζουν κέρδη από αυτά. Επίσης επετράπη να

φέρουν στις ασπίδες τα οικόσημά τους. Με την πάροδο του χρόνου ο απλός

μαύρος σταυρός απέκτησε πεπλατυσμένα άκρα. Ο συγκεκριμένος σταυρός

αποτέλεσε άλλωστε έμβλημα και των νεοτέρων γερμανικών κρατών από τον

18ο αι. και εξής.

Μετά το θάνατο του πρώτου μαγίστρου το 1120 ακολούθησαν ο Όττο φον Κρέπεν και ο Χέρμαν

Μπάρτ. Ο τέταρτος όμως μάγιστρος αναβάθμισε σημαντικά το Τάγμα και οικοδόμησε τις βάσεις για την μετέπειτα παντοδυναμία του. Ήταν ο

Χέρμαν φον Σάλτσα (1209-1239). Οι διπλωματικές του ικανότητες τόσο απέναντι στον

πάπα όσο και τον γερμανό αυτοκράτορα, που τότε βρίσκονταν σε σύγκρουση, προσέλκυσαν την

εύνοια των δυο πλευρών και διευκόλυναν την αύξηση της περιουσία του. Συγκεκριμένα, ο φον

Σάλτσα έλαβε 33 παπικές βούλες που επικύρωναν προνόμια, ενώ με αυτοκρατορικό διάταγμα του

1214 έλαβε για λογαριασμό του Τάγματος το δικαίωμα να συμμετέχει στην αυτοκρατορική

Δίαιτα την οποία παρακολούθησε ο ίδιος το 1216. Αυτή ήταν η απαρχή μιας αμοιβαίας επωφελούς σχέσης μεταξύ του μαγίστρου και του περίφημου

Φρειδερίκου Β’ . Ο ίδιος αυτοκράτορας παραχώρησε στους Τεύτονες κτήσεις στη Σικελία

καθώς και καθεστώς ισοτιμίας με τα άλλα Τάγματα.Τα άγαλμα του Χέρμαν φον Σάλτσα

στο μνημείο των μεγάλων μαγίστρων στο κάστρο του

Μάριενμπουργκ.

Το 1226 ο αυτοκράτορας παραχώρησε στο Τάγμα επικυριαρχία επί της τότε

παγανιστικής Πρωσίας και προήγαγε τον φον Σάλτσα και τους διαδόχους του σε πρίγκιπες της αυτοκρατορίας. Έτσι οι

ηγέτες του Τάγματος αναγνωρίζονταν ως άμεσοι υποτελείς του αυτοκράτορα, ενώ

τα εδάφη που κατείχαν ή θα κατακτούσαν θα αποτελούσαν άμεση

κτήση του Τάγματος. Σταδιακά λοιπόν δημιουργήθηκε στην Πρωσία το κράτος του Τευτονικού Τάγματος, αντίστοιχο με

το κράτος των Ιωαννιτών στα Δωδεκάνησα. Ο φον Σάλτσα πέθανε το

1239 στο Σαλέρνο της Ιταλίας και ενταφιάστηκε στη Μπαρλέτα. Κατά τη

διακυβέρνησή του το Τάγμα διατηρούσε κτήσεις στην Παλαιστίνη, την Αρμενία,

την Κύπρο, την Πελοπόννησο, τη Σικελία, τη Λομβαρδία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ελβετία, την Ουγγαρία, τη

Λετονία, την Πρωσία και βέβαια τη Γερμανία.

Η δράση των Τευτόνων στους Αγίους ΤόπουςΗ Γ’ Σταυροφορία είχε ως στόχο την ανακατάληψη της Ιερουσαλήμ και της χαμένης

επικράτειας του φραγκικού βασιλείου της. Παρόλο που η ίδια η πόλη δεν ανακαταλήφθηκε, σημαντικό μέρος της ενδοχώρας επανήλθε στους χριστιανούς. Οι Τεύτονες συγκέντρωσαν τη

δύναμή τους στην ευρύτερη περιοχή βορειοανατολικά της Άκρας που περιελάμβανε περισσότερα από 40 χωριά, τα φρούρια Castellum Regis, Chatelneuf, Judin και Toron. Το

1227 αγόρασαν από τον Ζακ ντε Μοντελέ τα κατεστραμμένο κάστρο Montfort το οποίο ανοικοδόμησαν και μετονόμασαν σε Στάρκενμπεργκ (=οχυρός λόφος). Εκεί στρατωνιζόταν το

μεγαλύτερο μέρος του τάγματος και έδρευε το θησαυροφυλάκιο.

Τα ερείπια του

Στάρκενμπεργκ

(Μοντφόρτ) την

Ουτρεμέρ.

Το 1231 ο Γκωτιέ ντε Μπριέν τους παραχώρησε το φρούριο Μπωβουάρ. Αργότερα, το 1257 ο άρχοντας της Σιδώνας τους παραχώρησε το κάστρο του «Τύρωνα», ενώ την ίδια χρονιά οι

Τεύτονες αγόρασαν από τον ίδιο την περιοχή Σουφ κοντά τη Σιδώνα και μερικά φέουδα εκεί κοντά. Σύντομα όμως έχασαν όλες αυτές τις κτήσεις από τον Μπαϊμπάρς. Νωρίτερα, το 1212 ο αρμένιος βασιλιάς της Κιλικίας Λέων είχε δώσει στο τάγμα την πόλη Άδανα και δυο κάστρα,

προκειμένου να κερδίσει τη συμμαχία τους.

Τα ερείπια του κάστρου στην

Αμούδα της Κιλικίας, το

οποίο δόθηκε στους Τεύτονες από τν αρμένιο

ηγεμόνα.

Από τις αρχές του 13ου αιώνα το Τάγμα διέθετε κτήσεις στην

φραγκική Κύπρο των Λουζινιάν. Επί Ούγου Α’ ο φον Σάλτσα έλαβε επιχορηγήσεις σε είδος από το

βασίλειο και κατοχύρωσε τις μικρές κτήσεις του. Το 1229 τους

παραχωρήθηκε ένα ακόμη φέουδο. Οι περιουσίες αυτές, στις οποίες περιλαμβανόταν ένα νοσοκομείο

στην Αμμόχωστο, διατηρήθηκαν ως τις αρχές του 15ου αι.

Παρουσία είχαν οι Τεύτονες και στην λατινοκρατούμενη Ελλάδα. Συγκεκριμένα τους παραχωρήθηκαν τέσσερα φέουδα, όπως και στα άλλα Τάγματα, από τον Γοδεφρείδο

Βιλλεαρδουίνο το 1209 τα οποία βρίσκονταν κοντά στην Καλαμάτα. Το 1237 τους παραχωρήθηκε ένα νοσοκομείο στην Ανδραβίδα, πρωτεύουσα του πριγκιπάτου. Οι Τεύτονες έλαβαν μέρος στις

βυζαντινολατινικές συγκρούσεις του 14ου αι. και μάλιστα ο τοπικός διοικητής τους σκοτώθηκε το 1320. Η κατάργηση του τάγματος του Ναού και η μεταβίβαση της περιουσία του στο τάγμα του Αγίου Ιωάννη καθώς και η πενταετής ενοικίαση του πριγκιπάτου από τους τελευταίους το 1373,

έφεραν τους Τεύτονες σε σύγκρουση με τους Οσπιταλιέρους. Η παρουσία του Τάγματος παρέμεινε σταθερή και κατά την πρόσκαιρη βενετική διακυβέρνηση και μάλιστα ο διοικητής φον Άρκελ

επιβραβεύτηκε με αμπελώνες στον Μοδοκόρωνα. Η παρουσία των Τευτόνων στο Μοριά τερματίσθηκε με την ανακατάληψη του τελευταίου από τους βυζαντινούς δεσπότες το 1430.

Η Κατάκτηση της Ρωμανίας το 1204

Το Τάγμα έδωσε το παρόν σε όλες τις μάχες του 13ου αι. Κατά την Ε’ Σταυροφορία οι Τεύτονες συμμετείχαν στην κατάληψη της Δαμιέττης από τον βασιλιά της Ιερουσαλήμ

Ιωάννη ντε Μπριέν ο οποίος εκτίμησε την άψογη συμπεριφορά των επίλεκτων ιπποτών υπό τον φον Σάλτσα με αποτέλεσμα να τους απονείμει το προνόμιο να φέρουν το χρυσό σταυρό

του βασιλείου της Ιερουσαλήμ στα εμβλήματά τους. Εντούτοις η ήττα των Σταυροφόρων στο Μπαρ Ασούμ (1221) έφερε και την αιχμαλωσία του μαγίστρου. Μετά την απελευθέρωσή του

ο τελευταίος μεσολάβησε για το γάμο του Φρειδερίκου Β’ με τη θυγατέρα του Ιωάννη ντε Μπριέν, γάμος που τελέστηκε το 1225.

Αριστερά: Σφραγίδα

του μεγάλου μαγίστρου.

Δεξιά: Εικόνα

μεγάλου μαγίστρου

σε χιερόγραφο.

Το Τευτονικό Τάγμα ήταν εθνικό στο χαρακτήρα του και καταρχήν υποστήριζε την πολιτική των

γερμανών αυτοκρατόρων στην Ουτρεμέρ. Ο χαρακτήρας αυτός

συνήθως προκαλούσε την αντιπαλότητα των άλλων Ταγμάτων

και των τοπικών βαρόνων στους Αγίους Τόπους. Το 1228 ο Φρεδερίκος

Β’ αποβιβάστηκε στην Άκρα και διαπραγματεύτηκε συνθήκη ειρήνης

με του σουλτάνο Αλ Καμίλ. Τον επόμενο χρόνο εισήλθε στην

Ιερουσαλήμ συνοδευόμενος από τους Τεύτονες. Στον ναό του Παναγίου

Τάφου στέφθηκε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ με τον Χέρμαν φον

Σάλτσα να διαβάζει το εγκώμιό του. Τότε παραχωρήθηκε ο πύργος του

Δαβίδ στους Τεύτονες.

Τεύτονας ιππότης με οπλισμό 13ου αι. σε μεσαιωνικό

φεστιβάλ.

Η χριστιανική ευφορία δεν κράτησε πολύ. Τον Αύγουστο του 1244 η Ιερουσαλήμ καταλήφθηκε από τους Τούρκους και το Τάγμα απώλεσε τις εκεί κτήσεις του. Στη μάχη της Λα Φορμπί, μετά από λίγες εβδομάδες, οι Μαμελούκοι αποδεκάτισαν τους χριστιανούς. Το

Τάγμα έχασε 297 ιππότες και μεγάλο αριθμό βοηθητικών, σχεδόν όλη τη δύναμή του. Το 1250 στη μάχη της Μανσούρα για την Ζ΄ Σταυροφορία η αξιόμαχη παρουσία των Τευτόνων

επιβραβεύτηκε από τον γάλλο βασιλιά Λουδοβίκο Θ’.

Το 1271 οι Μαμελούκοι κατέλαβαν το Στάρκενμπεργκ και η εκεί δύναμη των Τευτόνων εκμηδενίστηκε. Το 1291 έφτασαν προ των πυλών της Άκρα. Ο μάγιστρος Μπούρχαρτ φον

Σβάγκεν παραιτήθηκε αντικαθιστάμενος από τον Κόνραντ ο οποίος μερίμνησε για την αποστολή ενισχύσεων από την Ευρώπη. Στο τευτονικό τάγμα ανατέθηκε η υπεράσπιση του ανατολικού τείχους κοντά στην πύλη του Αγίου Νικολάου. Με δύναμη μόλις 15 ιπποτών και μερικών δεκάδων βοηθητικών οι Τεύτονες έπεσαν με μοναδικό διασωθέντα τον μάγιστρο.

Τεύτονες, Ναϊτες και Ιωαννίτες ιππότες στην τελική τους έφοδο κατά την πολιορκία της Άκρα. Φανταστική αναπαράσταση των ηρωικών ιπποτών στην

πιο κρίσιμη ώρα της Ουτρεμέρ.

Με την εγκατάλειψη των Αγίων Τόπων το Τάγμα μεταστάθμευσε αρχικά στη Βενετία. Η αλλαγή στάσης της παπικής Εκκλησίας έναντι των ταγμάτων κα ιη κατάληψη της Κάτω

Ιταλίας από τους φιλοπαπικούς γάλλους Ανζού το 1270 οδήγησαν την ηγεσία του Τάγματος στο σκεπτικό ότι ο μοναδικός ζωτικός χώρος ήταν στην Πρωσία, όπου ήδη διεξαγόταν

πόλεμος με τους ειδωλολάτρες της περιοχής. Έτσι το 1309 η έδρα μεταφέρθηκε στο περίφημο φρούριο Μαρίενμπουργκ της Πρωσίας.

Τα ερείπια του κάστρου Μάριενμπουργκ στην Πρωσία (σημερινή Πολωνία).

Ήδη από την εποχή του φον Σάλτσα οι Τεύτονες επιδίωκαν να εγκατασταθούν

στην κεντρική Ευρώπη και να ιδρύσουν κράτος. Άλλωστε απέλαυαν της

εκτίμησης του γερμανού αυτοκράτορα και του πάπα. Η πρώτη ευκαιρία δόθηκε το 1211 όταν ο Ούγγρος

βασιλιάς Ανδρέας Β’ τους πρόσφερε φιλοξενία με αντάλλαγμα την

αντιμετώπιση των νομάδων Πολόβτσι και Κουμάνων που λεηλατούσαν τη γη του. Οι Τεύτονες άδραξαν την ευκαιρία

και έκτισαν κάστρα στην Τρανσυλβανία, ενέργεια που προκάλεσε τη μήνι του Ούγγρου βασιλέα με συνέπεια την καταστροφή των κάστρων αυτών.

Οι τρομεροί και άγριοι Κουμάνοι ήταν νομάδες της ουκρανικής και

ρωσικής στέπας. λεηλατούσαν αδιακρίτως την κεντρική ανατολική Ευρώπη και τα

Βαλκάνια. Οι επιδρομές τους έφταναν ενίοτε μέχρι τη Θράκη και

τη Μακεδονία στις μεγάλες ελληνικές πόλεις της νότιας

Βαλκανικής.

Από σύμπτωση ο πρίγκιπας της πολωνικής Μαζοβίας ζήτησε τη

βοήθειά τους στον αγώνα κατά των ειδωλολατρών Πρώσων της

Βαλτικής, όπως έχει αναφερθεί. Οι Τεύτονες εγκαταστάθηκαν στη γη

του Χέλμνο το 1230 και υποσχέθηκαν να βοηθήσουν τον

ανυποψίαστο πολωνό ηγεμόνα να εκχριστιανίσει του Πρώσους.

Κανείς δεν μπορούσε να υποψιαστεί ότι η κίνηση του

πρίγκιπα θα προκαλούσε τον πιο βίαιο μακροχρόνιο πόλεμο που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα, ανάμεσα στο Τάγμα και τους γείτονές τους, κυρίως τους

Λιθουανούς. Ακόμη, ο εποικισμός της περιοχής από τους γερμανούς

θα αλλάξει τις ισορροπίες των δυνάμεων για τους επόμενους

αιώνες.

Ο πόλεμος με τους Πρώσους

Η πρώτη διπλωματική κίνηση του φον Σάλτσα ήταν να προσεγγίσει τον

Φρειδερίκο Β’ ζητώντας την επίσημη προστασία του και την επικύρωση των εδαφών που είχε κατακτήσει από τους ειδωλολάτρες. Σύντομα οι Τεύτονες θα

γίνονταν το πρώτο Τάγμα που θα ανελάμβανε ηγεμονική εξουσία, χωρίς να υπάγεται σε τοπικό ηγεμόνα. Χωρίς να χάσουν πολύτιμο χρόνο, οι Τεύτονες

άρχισαν τις επιχειρήσεις τους στην Πρωσία και ένας άγριος πόλεμος

εξερράγη ανάμεσα στους ειδωλολάτρες και τους ιππότες. Η εισβολή των

Γερμανών σταυροφόρων συνδυάστηκε με αμείλικτη βία εις βάρος του αμάχου

πληθυσμού, καθώς με φανατισμό εξολόθρευαν οποιονδήποτε ηρνείτο να

εκχριστιανιστεί. Η παράλογη αιματοχυσία συνεχίστηκε μέχρι το

1236, ως ότου το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής καταλήφθηκε.

Την ίδια χρονιά ένα απρόοπτο συμβάν διεύρυνε τις κτήσεις του Τάγματος. Στα εδάφη της Λεττονίας

και της Εσθονίας (Λιβονία), είχε δημιουργήσει κράτος και το μικρό Τάγμα των

Ιπποτών του Ξίφους, παρακλάδι των Ναϊτών,

γνωστό ως Λιβονικό Τάγμα. Το τάγμα αυτό είχε ιδρυθεί στα 1204 από τον γερμανό

επίσκοπο της Ρίγα με σκοπό τον εκχριστιανισμό των εκεί παγανιστών και είχε την έδρα του στο Φελλίν.

Το 1236 ο πάπας κάλεσε τους συγκεκριμένους ιππότες σε

σταυροφορία εναντίον μιας άλλης ειδωλολατρικής περιοχής, της

Λιθουανίας. Στη μάχη του Σιαουλιάι οι σταυροφόροι οι Ιππότες του Ξίφους

ηττήθηκαν οικτρά από τους Σαμογέτες του Βύκιντας. Μετά τη μάχη κι έχοντας αποδυναμωθεί πλήρως, αποδέχθηκαν

την προσάρτησή τους στους Τεύτονες το 1237. Συνέχισε όμως να διατηρεί μια

αυτονομία ενώ τα εδάφη των Ταγμάτων δεν ενώνοντας αφού τα χώριζε η

Λιθουανία.

Εν τω μεταξύ ο πολωνός πρίγκιπας Κόνραντ είχε στρέψει το ενδιαφέρον του στις ενδοπολωνικές

συγκρούσεις και ο φον Σάλτσα κατέφερε με πλαστά έγγραφα να επικυρώσει τα εδάφη του

Χέλμνο, με τις ευλογίες του πάπα και του αυτοκράτορα. Η ίδρυση ενός πανίσχυρου

σταυροφορικού κράτους στην περιοχή της Βαλτικής ήταν γεγονός. Οι Ιππότες θεμελίωσαν

μια ιδιότυπη θρησκευτική δημοκρατία, με καθαρά όμως στρατιωτικό χαρακτήρα. Δεν

υπήρχαν φεουδάρχες, παρά μόνο 20 περιφέρειες που διοικούνταν από τους ιππότες Αδελφούς,

πάντοτε στο όνομα του μαγίστρου. Η φιλοσοφία του Τάγματος ταυτιζόταν με τις μάχες και τη διάδοση του χριστιανισμού με οποιονδήποτε

τρόπο. Όποιος τους πολεμούσε, αντιτίθετο στον Ιησού Χριστό, στην Εκκλησία και σε ολόκληρο το Χριστιανισμό. Συνήθως όμως οι εκστρατείες

τους απέβλεπαν μόνο σε λεηλασίες, την υποδούλωση των ειδωλολατρών και την

επέκταση του κράτους τους. Πολλοί γερμανοί άποικοι κατέφθαναν στην Πρωσία ως αγρότες

μολονότι το Τάγμα τους θεωρούσε πάντα ως τυχοδιώκτες και ξένους και διατηρούσε μαζί τους

ψυχρές σχέσεις.

Τεύτονας ιππότης όπως πολεμούσε τον 13ο αι. στην Πρωσία. Είναι

χαρακτηριστικό το περίτεχνο λοφίο που αναγνωρίζεται σε αρκετά εικονογραφημένα χειρόγραφα.

Με το θάνατο του φον Σάλτσα το 1239 το Τάγμα υποχρεώθηκε να συμβάλει στον αγώνα κατά της μογγολικής εισβολής στην κεντρική Ευρώπη. Στη μάχη της Λεγκνίτσα της Σιλεσίας στις 9 Απριλίου

1241 ο συνασπισμένος χριστιανικός στρατός της ανατολικής Ευρώπης και των τριών ιπποτικών ταγμάτων ηττήθηκε κατά κράτος από τους τρομερούς ασιάτες νομάδες του στρατηγού Σομποτάι.

Η Κρακοβία λεηλατήθηκε άγρια και η Ουγγαρία κινδύνεψε να διαλυθεί μετά την νέα μεγάλη ήττα στη μάχη του Μόχι (11 Απριλίου 1241), οπότε οι 25 χιλιάδες Μογγόλοι διέλυσαν τον

ενωμένο στρατό της Αυστρίας, της Ουγγαρίας και των Τευτόνων προκαλώντας του απώλειες χιλιάδων ανδρών. Η Ευρώπη γλίτωσε από γενικευμένη καταστροφή όταν οι ακατάβλητοι

μαχητές της μογγολικής μάστιγας επέστρεψαν αιφνίδια στο Καρακόρουμ μόλις έμαθαν τα νέα για το θάνατο του μεγάλου Χαν Ογκεντάι τον Δεκέμβριο. Η ανατολική και κεντρική Ευρώπη

ανάσανε με ανακούφιση.

Εικόνα της μεσαιωνικής Κρακοβίας, μεγάλης και ιστορικής πολωνικής πόλης.

Το 1240-1242 οι Ιππότες στράφηκαν προς βορρά εναντίον των Ρώσων του

Νόβγκοροντ. Σκοπός τους ήταν να αποδυναμώσουν την αναδυόμενη ισχύ των ρωσικών πριγκιπάτων που με τις

επιδρομές τους έφταναν ως τα εδάφη της Λιβονίας. Μετά από ένα περίπου χρόνο ανούσιων επιδρομών εκατέρωθεν κατά τις οποίες οχυρά καταλαμβάνονταν και χάνονταν σύντομα, Ρώσοι και Γερμανοί αναζητούσαν τη μάχη που θα έκρινε την

κυριαρχία στη βόρεια Βαλτική. Οι Γερμανοί (που είχαν αποικήσει την

Λιβονία πριν την έλευση των Τευτόνων) κινητοποίησαν ως επί το πλείστον

στρατεύματα από ντόπιους κατοίκους της Λιβονίας υπό τον επίσκοπο του

Ντορπατ τους οποίους συνέδραμαν και αρκετοί ιππότες. Οι Ρώσοι διέθεταν έναν χαρισματικό νεαρό ηγέτη, τον 20χρονο Αλέξανδρο Νιέφσκι ο οποίος οργάνωσε

στρατό από την προσωπική του μισθοφορική ομάδα και τους πολίτες του

Νόβγκοροντ.

Η κρίσιμη μάχη δόθηκε στη λίμνη Πέιπους της σημερινής Εσθονίας, στις 5 Απριλίου 1242 και οι Ιππότες γνώρισαν μεγάλη ήττα από τους Ρώσους του Αλέξανδρου Νιέφσκι. Πάντως ο αριθμός των μαχητών που έλαβαν μέρος στην ιστορική μάχη μάλλον δεν ξεπερνούσε τις 2-4 χιλιάδες. Με τους ιππότες μάχονταν Εσθονοί και Δανοί πεζοί ως σύμμαχοι, ενώ οι ιππότες καθαυτοί ήταν μερικές

δεκάδες. Από την άλλη ο Νιέφσκι πέρα από τους Ρώσους του (μεταξύ των οποίων 1000 επίλεκτοι υπό τον αδερφό του Ανδρέα) ίσως διάθετε και μισθοφόρους Μογγόλους που φαίνεται πως

αιφνιδίασαν και διέρρηξαν τις εχθρικές γραμμές. Παρά την επιτυχημένη τους έφοδο οι λιγοστοί Τεύτονες βρέθηκαν σύντομα κυκλωμένοι από τους πολυπληθέστερους εχθρούς και

εξολοθρεύτηκαν. Η Ρωσία δεν θα δοκίμαζε ξανά τευτονική εισβολή.

Η ένωση των ΛιθουανώνΜετά από αυτή την ήττα οι Πρώσοι εξεγέρθηκαν. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους και το

γεγονός πως δεν απολάμβαναν προνόμια όσοι εκχριστιανίζονταν, είχαν οδηγήσει το λαό αυτό στα πρόθυρα της εξέγερσης η οποία τελικά εκδηλώθηκε μετά τη μάχη στο Πέϊπους. Την ίδια εποχή

πολλοί άρχοντες της γειτονικής Λιθουανίας αντιλήφθηκαν τον κίνδυνο που διαμορφωνόταν δυτικά και βόρεια των εδαφών τους και με ηγέτη τον Μιντάουγκας άρχισαν να σχηματίζουν το πρώτο βαλτικό κράτος από τη Σαμογετία μέχρι το Βίλνιους. Αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος να

αντιμετωπιστεί η τευτονική απειλή. Ο φιλόδοξος λιθουανός ήθελε να ενώσει όλα τα βαλτικά φύλα τα οποία άλλωστε διέθεταν κοινή γλώσσα και παραδόσεις. Ήταν δύσκολο όμως να

πραγματοποιήσει τις φιλοδοξίες του, από τη στιγμή που οι Πρώσοι και οι Λεττονοί είχαν υποταχθεί στους Τεύτονες. Κατάφερε πάντως να επεκτείνει τα εδάφη του νότια προς το ρωσικό

Μίνσκ, ενώ ήδη το 1245 αυτοαποκαλείται βασιλιάς.

Το κάστρο Τρακάι στη Λιθουανία άρχισε να κτίζεται στις αρχές του 14ου αι και αποτέλεσε οχυρό μεγάλης στρατηγικής σημασίας για την άμυνα της χώρας. Σε αυτό το κάστρο πέθανε τα 1430 ο μεγάλος λιθουανός πολέμαρχος Βυτάουτας.

Στην Πρωσία οι ιππότες αδυνατούσαν να καταστείλουν την εξέγερση και

απαιτήθηκαν επτά χρόνια, ως το 1249, προτού συνθηκολογήσουν οι Πρώσοι.

Στη συνέχεια οι ιππότες είχαν την ευκαιρία να δώσουν την απαιτούμενη προσοχή στη Λιθουανία που παρέμενε ακόμη μια χώρα μυστηριώδης, γεμάτη από πυκνά δάση, ποτάμια και βάλτους. Το 1250 δυο εισβολές από τη Λιβονία

σηματοδότησαν την έναρξη των επιχειρήσεων. Ο Μιντάουγκας, αν και

ειδωλολάτρης, κάθε άλλο παρά άξεστος και αγροίκος αποδείχθηκε, καθώς

συνειδητοποίησε πως η καλύτερη λύση για την άρση των εχθροπραξιών ήτα

νένας συμβιβασμός με τους αντιπάλους. Απευθύνθηκε στον αρχιεπίσκοπο της Ρίγας και τον άρχοντα της Λιβονίας

Ανδρέας Στίρλαντ ζητώντας να εκχριστιανισθεί.

Τεύτονας ιππότης στα έλη της Λιθουανικής ενδοχώρας.

Το 1251 βαπτίσθηκε χριστιανός, αλλά αυτό δεν εμπόδισε τους Τεύτονες να προχωρήσουν στην κατάληψη της

Κλαϊπέντας (Μέμελ), όπου σύντομα έκτισαν ένα οχυρό. Τελικά ο λιθουανός

ηγεμόνας εξασφάλισε την ειρήνη με βαρύ τίμημα. Έπρεπε να παραχωρήσει της

Σαμογετία και να διατηρεί στενές διπλωματικές σχέσεις με το Τάγμα. Πάντως η Λιθουανία ανακηρύχθηκε

χριστιανικό βασίλειο και αναγνωρίστηκε επισήμως ως κράτος από τη Δύση, ενώ ο Μιντάουγκας στέφθηκε βασιλιάς στις 6

Ιουνίου 1253.

Ο θυρεός του μεσαιωνικού βασιλείου της Λιθουανίας, το οποίο ονομαζόταν Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας ως το 1569, με την εξαίρεση της περιόδου 1253-1263 οπότε ονομαζόταν βασίλειο.

Οι Σαμογέτες αρνήθηκαν να υποταχθούν στους εισβολείς και άρχισαν ανταρτοπόλεμο. Πολλοί λιθουανοί

άρχοντες, πιστοί ειδωλολάτρες, εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους προς τον Μιντάουγκας, το δε μίσος τους προς τους Τεύτονες και τους ιεραποστόλους δεν

βοήθησε τους τελευταίους να διαδώσουν το χριστιανισμό. Σε αυτό τον τομέα οι ιππότες έδειξαν

αδιαφορία, ίσως γιατί δεν επιθυμούσαν τον εκχριστιανισμό των Λιθουανών πριν τους κατακτήσουν. Ο πάπας όμως έβλεπε το βαλτικό λαό ως σύμμαχο κατά της μογγολικής απειλής. Το 1258 οι τρομεροί Ασιάτες εισέβαλλαν στη Λιθουανία, αλλά απωθήθηκαν από τον

Μιντάουγκας ο στρατός του οποίου κατήγαγε την πρώτη σπουδαία χριστιανική νίκη εις βάρος των

ανίκητων, ως τότε, Μογγόλων.

Οι Μογγόλοι λεηλάτησαν άγρια την ανατολική Ευρώπη κατά τον 13ο αιώνα και δημιούργησαν ένα ισχυρό κράτος στη νότιο Ρωσία- Ουκρανία

και κεντρική Ασία για 3 αιώνες (περ. 1220-1500), το λεγόμενο χανάτο της Χρυσής

Ορδής. Κατέστησαν υποτελή τα ρωσικά κράτη για το μεγαλύτερο διάστημα της περιόδου αυτής, ενώ οι Λιθουανοί, οι Ούγγροι και οι Πολωνοί στάθηκαν πιο τυχεροί καθώς οι

Μογγόλοι ήταν ολιγάριθμοι και δεν δύναντο να συνεχίσουν τις κατακτήσεις τους

δυτικότερα.

Παράλληλα οι Τεύτονες αντιμετώπιζαν ακόμη το πρόβλημα της εξεγερμένης Σαμογετίας και σε μια κρίσιμη μάχη το 1260 στο Ντούρμπε της Λεττονίας γνώρισαν την ήττα που έφερε το

θάνατο σε 150 ιππότες. Την ίδια περίοδο οι βρέθηκαν σε ακόμη δυσκολότερη θέση λόγω μιας νέας πρωσικής εξέγερσης.

Ο Μιντάουγκας, υπό την πίεση του κύκλου του, διέκοψε τις σχέσεις με το Τάγμα και

προσάρτησε εκ νέου τη Σαμογετία. Με αυτή την κίνηση οδήγησε πάλι το κράτος του σε

απομόνωση και επαναφορά της ειδωλολατρίας. Εν τέλει, το 1263, μερικοί

ευγενείς δολοφόνησαν το λιθουανό βασιλιά που έμελλε να είναι ο πρώτος και ο τελευταίος της

χώρας. Το κράτος αυτό θα αναφερόταν στο εξής ως Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας.

Μετά το φόνο του Μιντάουγκας επικράτησε αναταραχή στη Λιθουανία, αλλά οι Τεύτονες

αδυνατούσαν να επωφεληθούν από αυτή, εφόσον αδυνατούσα να καταστείλουν σύντομα την πρωσική εξέγερση. Το ίδιο ίσχυε και για τους Λιθουανούς οι οποίοι προσπάθησαν να στείλουν βοήθεια στους Πρώσους, αλλά ο

κακός συντονισμός τους εμπόδισε. Το 1274 ο μεγάλος μάγιστρος Άννων φον Ζάνγκερχάουζεν ευτύχησε πριν πεθάνει να δει τον θρίαμβο των

ιπποτών με την καταστολή της πρωσικής εξέγερσης. Ποτέ ξανά οι Πρώσοι δεν θα

επαναστατούσαν. Το Τάγμα τώρα μπορούσε πάλι να στραφεί κατά των Λιθουανών, οι οποίο

αποκαλούνταν συχνά «βόρειοι Σαρακηνοί». Μεσαιωνική γοτθική κκλησία στο Κάουνας.

Οι Λιθουανικές Σταυροφορίες

Μέχρι το 1283, σύμφωνα με το χρονικογράφο Πέτερ φον Ντούσμπουργκ, το Τάγμα είχε επεκτείνει την κυριαρχία του σε όλη την Πρωσία, ενώ και άλλες

μικρότερες βαλτικές φυλές είχαν την τύχη των Πρώσων. Μετέπειτα οι γερμανοί

Σταυροφόροι θα υιοθετούσαν την ονομασία πρώσοι για τους εαυτούς τους.

Είχε φτάσει η στιγμή για την τελική σύγκρουση με τη Λιθουανία. Η κατάσταση τώρα ήταν διαφορετική σε σχέση με τους

πρωσικούς πολέμους. Η τευτονική τακτική ήταν η εισβολή σε εχθρικό έδαφος και η δημιουργία τοπικών οχυρών που θα

τους επέτρεπαν να ανεφοδιάζονται ευκολότερα και να επεκτείνουν αργά και σταθερά την κυριαρχία τους στο εχθρικό

έδαφος.

Το κάστρο στο Πάιντε της Εσθονίας κτίστηκε στα τέλη του 13ου αιώνα από τους αδερφούς του Ξίφους που είχαν ενσωματωθεί από καιρό στους Τεύτονες,

με κάποια αυτονομία μέσα στις τάξεις του τάγματος και παρουσία στα παλαιά εδάφη της Λιβονίας (Εσθονία -Λεττονία).

Πάγια γνωρίσματα των λιθουανικών σταυροφοριών ήταν η αιματοχυσία, οι λεηλασίες, η ισοπέδωση πόλεων και χωριών και η διατήρηση της τάξης με βίαιες μεθόδους. Οι Τεύτονες δεν περιορίζονταν σε μεγάλες εκστρατείες, αλλά και σε μικρές επιδρομές, λόγω περιοδικής

έλλειψης μάχιμων ανδρών. Προτιμούσαν να εκστρατεύον το χειμώνα. Η γερμανική τακτική, όμως, απέδωσε καρπούς μόνο κατά τις συγκρούσεις με τους ανοργάνωτους και ακατάλληλα οπλισμένους Πρώσους οι οποίοι αδυνατούσαν να νικήσουν τους σιδηρόφρακτους ιππότες.

Ένα άλλο γεγονός ήταν η παροχή βοήθειας προς το Τάγμα από όλα τα

δυτικά κράτη. Μάλιστα κατά το 14ο αι. το Τάγμα μπορούσε να υπολογίζει στη βοήθεια βασιλιάδων και δουκών. Αυτό σήμαινε πως όλη η καθολική Ευρώπη ήταν στραμμένη προς την περιοχή της

Βαλτικής και πως οι Τεύτονες ήταν αποτελεσματικοί στην προπαγάνδα και

τη διπλωματία. Αναφορικά όμως με τους πολέμους στη Λιθουανία, οι τακτικές αυτές δεν απέδωσαν για διάφορους

λόγους. Από τη στιγμή που οι Λιθουανοί ήταν οργανωμένοι, κινητοποιημένοι και

διέθεταν κατάλληλους ηγέτες, κατάφεραν να αντιμετωπίσουν τους

εχθρούς τους στα ίσια.

Τα άγαλμα του μαγίστρου Ζίγκφριντ φον Φόιχτβάνγκεν (1303-1311) στο μνημείο των

μεγάλων μαγίστρων στο κάστρο του Μάριενμπουργκ.

Κατέστρεφαν τα κάστα που έκτιζε τα Τάγμα, λεηλατούσαν τις εφοδιοπομπές και δεν περιορίζονταν σε στατική άμυνα. Οι Λιθουανοί μετέφεραν τον πόλεμο στα εδάφη των

Τευτόνων, πετυχαίνοντας να αποδιοργανώσουν το σύστημα τροφοδοσίας των οχυρών τους. Λόγω των επαφών με τους Ρώσους και τους Πολωνούς, ο βαλτικός λαός είχε βελτιώσει τις

πολεμικές τεχνικές του, κυρίως σε θέματα οπλισμού. Όσοι δεν διέθεταν ισχυρά όπλα, αξιοποιούνταν μόνο σε ενέδρες στα δάση. Ακόμη και ο γεωγραφικός παράγοντας αποδείχθηκε

σημαντικός, αφού τα πρωσικά εδάφη με τις μεγάλες εύφορες πεδιάδες τους ήταν σαφώς καταλληλότερα για διεξαγωγή ανοικτών και μεγάλων μαχών, σε αντίθεση με τα λιθουανικά.

Το τευτονικό κάστρο στο Μπύτοβ της Πολωνίας (14ος αι.).

Ο πόλεμος των δυο αντιπάλων χαρακτηριζόταν από φανατισμό και ήταν

ανελέητος. Οι Τεύτονες αρέσκονταν στη βία κατά των αμάχων, ενώ λεηλατούσαν τα

πάντα στο πέρασμά τους. Συνήθως μετέφεραν τους αιχμαλώτους δεμένους με

σκοινί στο λαιμό και στα χέρια, ενώ άλλους τους βασάνιζαν και τους τύφλωναν. Για τους

ιππότες, ο απαγχονισμός ήταν ο κύριος τρόπος εκτέλεσης και συχνά κρεμούσαν

χωρικούς κατά μήκος των δρόμων για να τρομοκρατούν τον ντόπιο πληθυσμό. Δεν

προχωρούσαν όμως σε εκχριστιανισμό των Λιθουανών, διότι τους χρειάζονταν σε

καταναγκαστικά έργα. Τους απεχθάνονταν διότι αμύνονταν πεισματικά και , καθώς δεν

μπορούσαν να καταλάβουν κάποιο στρατηγικό σημείο σε εχθρικό έδαφος,

ενέτειναν τη χρήση βίας.

Οι Λιθουανοί με τη σειρά τους ήταν εξίσου ανελέητοι, αφού μερικούς αιχμαλώτους τους απαγχόνιζαν, άλλους τους έκαιγαν ζωντανούς και άλλους τους εγκατέλειπαν δεμένους σε δέντρα, βορά στην πείνα των λύκων και των αρκούδων. Οι πιο τυχεροί, γίνονταν απλώς σκλάβοι για το

υπόλοιπο της ζωής τους. Στις αρχές του 14ου αι. σπάνια καταβάλλονταν λύτρα για εξαγορά αιχμαλώτου, κάτι που άρχισε να συμβαίνει μόνο μετά τον εκχριστιανισμό της χώρας το 1386.

Τεύτονες ιππότες κατακαίνε τα πάντα στο πέρασμά τους. Σκηνή από μεσαιωνικό φεστιβάλ.

Το χειρότερο θέαμα για τους Τεύτονες στον πόλεμο ήταν η εικόνα των νεκρών

ανδρών τους που είχαν πέσει σε λιθουανική ενέδρα. Διάσπαρτα κόκκαλα

και κρανία, κομμάτια όπλων, αιχμές βελών, ενώ ανθρώπινα μέλη και

κεφάλια ήταν καρφωμένα στα δέντρα. Οι Λιθουανοί ήταν αποφασισμένοι να υπερασπιστούν τα εδάφη τους με κάθε τρόπο (θεμιτό ή αθέμιτο), χωρίς όμως να δίνουν θρησκευτική διάσταση στον

πόλεμο.

Ο επίσκοπος Χέρμαν του Ντορέπατ (Τάρτου) προσπαθεί να αποφύγει την

κύκλωση από τους ιππείς του Νιέφσκι στη μάχη της λίμνης

Πέϊπους. Κοντά του βρίσκονται ένας πεζός Τεύτονας βαλλιστροφόρος κι

ένας Εσθονός πελεκυφόρος.

Το 1291 η έδρα του Τάγματος μεταφέρθηκε στη Βενετία, αφού η Άκρα έπεσε σε μουσουλμανικά χέρια. Κατά το διάστημα 1283-1295 οι Τεύτονες κατόρθωσαν να

καταστρέψουν μερικά λιθουανικά κάστρα στη Σαμογετία, αλλά όχι και να επιβάλουν την κυριαρχία τους. Οι Λιθουανοί πραγματοποίησαν εκστρατείες στη Λιβονία το 1283 και το

1289, όμως επρόκειτο για εξαιρέσεις. Το 1297 ο αρχιεπίσκοπος και οι κάτοικοι της Ρίγα, που ζητούσαν από καιρό αυτονομία, ήρθαν σε οριστική ρήξη με το Τάγμα. Κάλεσαν σε βοήθεια

τους Λιθουανούς και ο ικανός μέγας δούκας Βυτένις δεν αντιστάθηκε στον πειρασμό. Λιθουανοί στρατιώτες στάλθηκαν στη Ρίγα για να συμβάλουν στην άμυνα της πόλης.

Η κατάσταση για το Τάγμα ήταν κρίσιμη. Το 1298 οι ιππότες βρίσκονταν σε θέση άμυνας στη Λιβονία λόγω των εξορμήσεων του εχθρού, αλλά χάρη στην παρέμβαση του πάπα Βονιφάτιου Η’ , η σύγκρουση Τευτόνων –Ρίγας έληξε. Στις αρχές του 14ου αι. τα

Τάγμα στράφηκε προς άλλη κατεύθυνση. Βλέποντας πως η Πολωνία ενώθηκε υπό τον Βλάντισλαβ

Λοκιέτεκ και ενδυναμώθηκε, οι ιππότες θεώρησαν σκόπιμο να καταλάβουν την πλούσια πολωνική επαρχία της Πομερανίας, πριν την αρπάξουν οι

Πολωνοί. Το 1308 κατέλαβαν όλη την περιοχή γύρω από το λιμάνι του Γκντάνσκ, αφού πρώτα

κατάσφαξαν χιλιάδες άμοιρους χριστιανούς κατοίκους του. Αυτή η ενέργεια προκάλεσε την εχθρότητα της ακόμη αδύναμης Πολωνίας, ενώ μάτια οι διπλωμάτες της διαμαρτυρήθηκαν στη Δύση για την ανελέητη σφαγή χριστιανών από

Σταυροφόρους.Ο αετός της Κρακοβίας, το έμβλημα του πολωνικού βασιλείου. Το βασίλειο αυτό ιδρύθηκε το 966 από τη δυναστεία του

Πιάστ. Το 1385 η δυναστεία του Γιάγκελον ανέλαβε τα ηνία και

συγκρούστηκε με τους Τεύτονες.

Εκείνη την εποχή τα Τάγμα είχε φτάσει στην ακμή του. Είχε θεμελιώσει και επεκτείνει πόλεις όπως η Καινιξβέργη, το Έλμπλογκ, το Τόρουν, το Όλσζτυν, διέθετε μεγάλο στόλο για

τη μεταφορά εμπορευμάτων, ενώ έκοψε και δικό του νόμισμα. Το κυριότερο ήταν πως κατασκεύασε επιβλητικά κάστρα σε ιδανικές τοποθεσίες για την επιβολή της τάξης και τη

συλλογή φόρων από κάθε περιφέρεια.

Η κεντρική αυλή του σπουδαίου κάστρου της Καινιξβέργης. Η

πόλη και το κάστρο της ιδρύθηκαν το 1255 από τους

Τεύτονες. Η Καινιξβέργη σύντομα εξελίχθηκε σε μια από

τις μεγάλες τευτονικές πόλεις της Πρωσίας.

Το 1309 η έδρα μεταφέρθηκε από τη Βενετία στο μεγαλύτερο κάστρο τους, στο Μάριενμπουργκ (Μάλμποργκ), νοτίως του Γκνάνσκ, με σκοπό τη μεταφορά των δραστηριοτήτων αποκλειστικά

στη Βαλτική, αφού η περιπέτεια στους Αγίους Τόπους είχε λήξει.

Το μεγαλύτερο σε έκταση κάστρο του κόσμου είναι το περίφημο Μάριενμπουργκ (κάστρο της Παναγίας) στη σημερινή Πολωνία. Σκοπός της κατασκευής του ήταν να αποτελέσει βάση άμυνας και επίθεσης κατά των παγανιστών της Πρωσίας και Λιθουανίας. Είναι κτισμένο με τούβλα και η κατασκευή του ολοκληρώθηκε ανάμεσα στα 1275-1300.

Το 1311 επικεφαλής του Τάγματος τέθηκε ο Κάρολος φον Τρεβίρ ο οποίος τα επόμενα χρόνια πέτυχε νίκες κατά των Λιθουανών. Συγκεκριμένα, οι Τεύτονες κατάφεραν να κτίσουν ένα οχυρό σε εχθρικό έδαφος το οποίο ονόμασαν Κρίστμέμελ. Οι Λιθουανοί δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν μια επιδρομή στο Μεντινινκάι και απέτυχαν να καταστρέψουν το νεότευκτο

κάστρο. Τα επόμενα χρόνια οι ιππότες ανέλαβαν την πρωτοβουλία των κινήσεων λεηλατώντας άγρια τη δυτική Λιθουανία. Ηττήθηκαν όμως το 1320 στη μάχη του Μεντινινκάι, μια ήττα που

σήμανε την λιθουανική αντεπίθεση υπό τον μέγα δούκα Γκεντιμίνας.

Ο τελευταίος, με τη βοήθεια της Ρίγα, έκανε έκκληση στον πάπα για εκχριστιανισμό, ενώ έστειλε επιστολές σε γερμανικές και πολωνικές πόλεις, καλώντας τις να εγκαινιάσουν

εμπόρια με την πρωτεύουσά του Βίλνιους. Οι Τεύτονες προσπάθησαν να αποτρέψουν τα λιθουανικά σχέδια, αλλά το 1324 παπικοί απεσταλμένοι κατέφθασαν στο Βίλνιους για

συνομιλίες. Τούτες απέβησαν άκαρπες και το μόνο τους αποτέλεσμα ήταν μια τετραετής εκεχειρία. Οι Λιθουανοί, στη συνέχεια, έλαβαν το μέρος του πάπα εναντίον του γερμανού αυτοκράτορα και συμμετείχαν σε εκστρατεία στο Βραδεμβούργο. Αυτό σήμαινε πως οι

Τεύτονες δεν μπόρεσαν να απομονώσουν τη Λιθουανία από τη Δύση και ότι το τελευταίο ειδωλολατρικό κράτος της Ευρώπης είχε την ευχέρεια διπλωματικών επαφών με αυτή.

Το θαυμάσιο λιθουανικό κάστρο στην πρωτεύουσα Κάουνας.

Τα σχέδια του Γκεντιμίνας πέτυχαν εν μέρει, αφού αρκετοί έμποροι από τη Δύση εγκαταστάθηκαν στο Βίλνιους και κτίσθηκαν δυο εκκλησίες. Μετά το τέλος της ανακωχής οι εχθροπραξίες άρχισαν εκ νέου και για πρώτη φορά δημιουργήθηκαν συμμαχίες από τις δυο

πλευρές.

Τεύτονας ιππότης εναντίον Λιθουανού σε

ωραία σκηνή με μινιατούρες.

Ο εκχριστιανισμός της Λιθουανίας

Το 1325 ο Γκεντιμίνας συμμάχησε με τον πολωνό βασιλιά Λοκιέτεκ, όμως και το Τάγμα μπορούσε να ελπίζει σε βοήθεια του βασιλιά της Βοημίας Ιωάννη φον Λούξενμπουργκ. Καλύτερα

συντονισμένοι οι δεύτεροι, εισέβαλαν με τους Βοημούς στη Σαμογετίας το 1329, κατέστρεψαν πέντε κάστρα και έφεραν σε δύσκολη θέση τους αμυνόμενους. Ποτέ άλλοτε οι Τεύτονες δεν

έφτασαν τόσο κοντά στην τελική νίκη. Ο πολωνός βασιλιάς όμως είχε άλλη άποψη. Διαπιστώνοντας την ευκαιρία να απελευθερώσει την Πομερανία από τους ιππότες, εισέβαλε στην

Πρωσία αναγκάζοντας τους σταυροφόρους να υποχωρήσουν στα εδάφη τους. Το 1330-31 οι Τεύτονες εισέβαλαν σε πολωνικό έδαφος, αφού οι Πολωνοί και οι Λιθουανοί δεν συντόνισαν τις προσπάθειές τους. Όμως στη μάχη του Πλόβτσε στην κεντρική Πολωνία ο σλαβικός στρατός

συνέτριψε τους γερμανούς ιππότες που αναγκάστηκαν να υπογράψουν συνθήκη ειρήνης.

Λιθουανοί στρατιώτες του 14ου αι. σε μεσαιωνικό φεστιβάλ.

Η Λιθουανία όμως ήταν και πάλι μόνη. Ο βοημός βασιλιάς θα βοηθούσε το Τάγμα σε επόμενες εκστρατείες, ενώ χιλιάδες ιππότες από τη Γερμανία και όλη τη βόρειο Ευρώπη, ακόμη και την

Ισπανία, συμμετείχαν το πλευρό των Τευτόνων. Όλοι θεωρούσαν τιμή να συμμετάσχουν σε αυτές τις σταυροφορίες, πιστεύοντας πως η Λιθουανία είναι η άκρη του κόσμου ή το τελευταίο σύνορο

του γνωστού και πολιτισμένου κόσμου. Χωρίς αυτή τη βοήθεια το Τάγμα δε θα μπορούσε να ανταπεξέλθει. Στη αντίθετη πλευρά οι Λιθουανοί είχαν επεκταθεί νότια αντλώντας πλούσιο

στρατιωτικό δυναμικό από τα αχανή εδάφη της Λευκορωσίας και της Ουκρανίας. Μάλιστα το 1346 ο βασιλιάς της Δανίας πούλησε τα εδάφη του στην Εσθονία στο Τάγμα.

Τεύτονες ιππότες με οπλισμό 15ου αι. σε μεσαιωνικό φεστιβάλ.

Κατά τις επόμενες δεκαετίες οι Τεύτονες ευτύχησαν να έχουν ως μέγα

μάγιστρο τον σπουδαίο Βίνριχ φον Κνίπροντε (1351-1382), ο οποίος

οδήγησε τους ιππότες του σε επιτυχίες. Εξάλλου, οι Λιθουανοί υπό

τον μέγα δούκα Αλγκίρντας προσάρτησαν το Κίεβο και άλλες

ουκρανικές περιοχές με αποτέλεσμα να παραμένουν ζωντανοί στην

τιτανομαχία με τους γερμανούς σταυροφόρους. Είναι χαρακτηριστικό πως στο διάστημα 1345-1361 έγιναν 18 «σταυροφορίες», ενώ κατά την εικοσαετία 1362-1382 έγιναν 378,

επειδή προφανώς ήρθαν ενισχύσεις από τη Δύση. Το ισχυρό λιθουανικό

κάστρο του Κάουνας καταστράφηκε το 1362, ενώ οι σταυροφόροι έφτασαν

κοντά στην κατοικία του δούκα.

Τα άγαλμα του μαγίστρου Βίνριχ φον Κνίπροντε (1351-

1382) στο μνημείο των μεγάλων μαγίστρων στο

κάστρο του Μάριενμπουργκ.

Ο πόλεμος, παρά τις τευτονικές επιτυχίες, κυλούσε χωρίς νικητή, ώσπου το 1382 μέγας δούκας αναγορεύθηκε ο Γιογκάιλα. Ο ξάδερφος του Βυτάουτας με το όνομα Βίτολντ, κατέφυγε στον εχθρό καθώς ο νέος δούκας επρόκειτο να βαπτισθεί Ορθόδοξος και να συμμαχήσει με τους

Ρώσους. Τελικά, όμως ο Γιογκάιλα προτίμησε να συμμαχήσει με τους Πολωνούς. Με τη συνθήκη της Κρέβα το 1385 ασπάσθηκε τον Καθολικισμό, έλαβε το όνομα Βλάντισλαβ

Γιάγκελο και νυμφεύτηκε τη βασίλισσα Γιάντβιγα της Πολωνίας.

Ο στρατός της Πολωνίας. Αναπαράσταση σε μεσαιωνικό φεστιβάλ.

Η δυναστική ένωση Πολωνίας και Λιθουανίας ήταν γεγονός και ο Γιάγκελο ανακηρύχτηκε βασιλιάς της Πολωνίας, εξέλιξη που άλλαξε δραματικά την ισορροπία δυνάμεων στην βόρειο

ανατολική Ευρώπη.

Πάνω: Ο θυρεός του Γιάγκλελο ως βασιλιά της Πολωνίας και της

ΛιθουανίαςΔεξιά: Χάρτης που παρουσιάζει

τα ενωμένα βασίλεια της Πολωνίας και της Λιθουανίας.

Το 1387 η Λιθουανία έγινε επίσημα χριστιανικό κράτος, αλλά ο Γιάγκελο επικεντρώθηκε αποκλειστικά στα πολωνικά ζητήματα. Ο Βυτάουτας προσπάθησε να επανέλθει δυναμικά στο

προσκήνιο και με τη βοήθεια του Τάγματος πολιόρκησε το 1390 το Βίλνιους. Για το Τάγμα ήταν μοναδική ευκαιρία να επωφεληθεί. Στη σταυροφορία συμμετείχε και ο μετέπειτα άγγλος

βασιλιάς Ερρίκος Δ’ αλλά οι υπερασπιστές του κάστρου απώθησαν τους πολιορκητές. Ο Γιάγλο αναγκάστηκε να έλθει σε συμφωνία με τον ξάδερφό του και το 1401 του παραχώρησε

την ιδιότητα του μεγάλου δούκα της Λιθουανίας. Η συμμαχία του Βυτάουτας με τον Γιάγκελο ήταν επικίνδυνη για το Τάγμα, όμως δεν προέβη σε βεβιασμένη κίνηση.

Το 1398 ο πολυμήχανος Βυτάουτας

συνθηκολόγησε με τους ιππότες και παρέδωσε τη Σαμογετία προκειμένου

να στραφεί νότια εναντίον της Χρυσής Ορδής. Τον

επόμενο χρόνο όμως, ενισχυμένος με Τεύτονες ιππότες, ηττήθηκε κατά

κράτος από τους Μογγόλους στο Βόρσκλα. Έτσι ο δούκας στράφηκε

εκ νέου κατά των παραδοσιακών εχθρών του Τευτόνων με τους

οποίους αναγκάστηκε να υπογράψει συνθήκη ειρήνης του 1404.

Ο Μεγάλος Πόλεμος (1409-1411)

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 14ου αι. επικρατούσε σχετική αναρχία και

διαφθορά στις τάξεις των ιπποτών. Ο μέγας μάγιστρος Κόνραντ φον

Γιούνγκινγκεν (1393-1407) αδυνατούσε να επιβληθεί και σε πολλές περιφέρεις και

κάστρα οι διοικητές δρούσαν ανεξέλεγκτα. Δεν έλειψαν και πολλά μεθοριακά

επεισόδια στα πολωνικά σύνορα που δυναμίτιζαν το κλίμα. Όταν απεβίωσε το 1407, τον διαδέχθηκε ο γιος του Ούλριχ

(1407-1410), ένας φιλόδοξος και ατρόμητος ηγέτης που δεν φοβήθηκε την πολωνική-λιθουανική συμμαχία. Ήταν,

όμως υπερβολικά υπερόπτης και αλαζονικός, στοιχεία που τορπίλιζε τις

διπλωματικές του προσπάθειες. Το 1409 πραγματοποιήθηκε άλλη μια εξέγερση στη

Σαμογετία υποκινούμενη από τους Λιθουανούς. Ο μάγιστρος προσπάθησε να

πείσει τους Πολωνούς να μην υποστηρίξουν τον Βυτάουτας σε

περίπτωση πολέμου, μάταια όμως. Έτσι κήρυξε πρώτος τον μεγάλο πόλεμο.

Στις αρχές του πολέμου οι Τεύτονες είχαν επιτυχίες στο Ντόμπρζυν και

στο Μπύντγκοσζ της Πολωνίας, αλλά το χειμώνα οι συγκρούσεις

διακόπηκαν. Μέχρι το καλοκαίρι του 1410 οι αντίπαλοι ετοιμάζονταν για

την τελική μάχη. Εκατοντάδες ιππότες από τη Δύση

ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του μαγίστρου, αλλά ο αριθμός τους δεν

έφθανε τα μεγέθη των εθελοντών του προηγούμενου αιώνα. Στα 30

τευτονικά κάστρα ήταν αποθηκευμένα άνω των 2000

κλειστά κράνη και θώρακες και περισσότερα από 600 χιλιάδες τόξα.

Υπό τον Ούλριχ ο αμυντικός προϋπολογισμός δεκαπλασιάστηκε σε σχέση με τη θητεία του πατέρα

του!

Η μάχη του Τάννενμπεργκ ή του Γκρούνβαλντ Τον Ιούνιο του 1410 Πολωνοί και Λιθουανοί, με την υποστήριξη βοημών μισθοφόρων του Γιαν

Ζίσκα και 1000 Τατάρων (Μογγόλων) της Χρυσής Ορδής στράφηκε στην πρωτεύουσα των αντιπάλων τους το Μάλμποργκ. Στις 15 Ιουλίου ο τευτονικός στρατός συνάντησε τον εχθρό 100

χιλιόμετρα νοτιότερα. Τα μέγεθος των δυο στρατών δεν είναι εξακριβωμένο, αλλά οι περισσότεροι κάνουν λόγω για 40 χιλιάδες Πολωνούς-Λιθουανούς και 30 χιλιάδες Τεύτονες και συμμάχους. Η

μάχη άρχισε με τους καλύτερους οιωνούς για τους γερμανούς που για λίγο είχαν στα χέρια τους το πολωνικό λάβαρο, τον λευκό αετό της Κρακοβίας, αλλά το έχασαν σε μια πολωνική αντεπίθεση.

Ο στρατός των Τευτόνων και

των συμμάχων του λαμβάνει θέσεις μάχης. Στ ο κέντρο βρίσκεται το

μεγάλο λάβαρο του τάγματος.Αναπαράσταση της μάχης του Τάννενμπεργκ σε μεσαιωνικό

φεστιβάλ.

Ο Βυτάουτας ηγείτο των συμμαχικών στρατευμάτων, αφού ο Γιάγκελο παρακολουθούσε την έκβαση της μάχης από έναν λόφο. Ένας γερμανός ιππότης ονόματι Ντίπολντ φον Κόκριτζ

επιτέθηκε στον πολωνό βασιλιά, αλλά φονεύθηκε. Χάρη στους ελιγμούς των Λιθουανών και τη μαχητικότητα των Πολωνών, η μάχη έληξε άδοξα για τους Τεύτονες οι οποίοι, παρά τη

γενναιότητα που επέδειξαν, κυκλωθήκαν και εξοντώθηκαν από τον αντίπαλο. Αξίζει να σημειωθεί πως και οι δυο παρατάξεις διέθεταν πεδινό πυροβολικό που χρησιμοποιήθηκε επιτυχώς.

Ο στρατός της Πολωνίας, της Λιθουανίας και της Βοημίας αντεπιτίθεται. Αναπαράσταση της μάχης του Τάννενμπεργκ σε μεσαιωνικό φεστιβάλ.

Η καταστροφή των Τευτόνων ήταν ολοκληρωτική αφού λιγότεροι από 1500 μαχητές κατόρθωσαν να διαφύγουν και 3 χιλιάδες αιχμαλωτίστηκαν. Από τους 250 ιππότες-αδερφούς,

οι 203 σκοτώθηκαν στο πεδίο της μάχης και η εξόντωσή τους θεωρήθηκε πραγματική συντριβή. Ο μεγάλος πόλεμος έληξε τον επόμενο χρόνο και χάρη στη μεσολάβηση του πάπα το

Τάγμα απέφυγε τη διάλυση. Τα εδάφη πάντως της Σαμογετία προσαρτήθηκαν οριστικά στη Λιθουανία και οι λιθουανικές σταυροφορίες έληξαν άδοξα.

Ο νικητής βασιλιάς της Πολωνίας παρακολουθεί με σεβασμό τη σωρό του μεγάλου μαγίστρου φορτωμένη στο κάρο.

Αναπαράσταση της μάχης του Τάννενμπεργκ σε μεσαιωνικό φεστιβάλ.

Ποτέ ξανά το Τάγμα δε θα αναλάβανε πρωταρχικό ρόλο στις εξελίξεις της περιοχής και οι άποικοι, δυσαρεστημένοι από την πολιτική του σχημάτισαν το 1440 την «πρωσική λίγκα»

(ένωση) που στράφηκε προς τον πολωνό βασιλιά. Πράγματι, οι γερμανοί άποικοι έβλεπαν ως αναγκαία τη συνεργασία με το κάπως φιλελεύθερο πολωνικό βασίλειο του Καζιμίρ, ο οποίος από την πλευρά του βρήκε την κατάλληλη ευκαιρία να αποτελειώσει το Τάγμα και να ανοίξει

το δρόμο προς τη Βαλτική.

Αριστερά: Τεύτονες ιππότες με οπλισμό 15ου αι. σε μεσαιωνικό φεστιβάλ.

Δεξιά: Ο Λιθουανός πολέμαρχος Βυτάουτας θριαμβεύει στο Τάννενμπεργκ.

Το τέλος του Τάγματος

Το 1454 οι γερμανοί έμποροι της «πρωσικής λίγκας» δήλωσαν την

προσχώρηση της περιοχής στο πολωνικό βασίλειο. Έτσι άρχισε ένας

πόλεμος 13 ετών. Στην αρχή οι Τεύτονες είχαν επιτυχίες παρά την

αποδυνάμωσή τους, όμως ο πολωνικός στρατός γρήγορα νίκησε σε

αποφασιστικές μάχες και ναυμαχίες το 1462 και 1463 αντίστοιχα. Το 1466 οι

ιππότες ζήτησαν παύση εχθροπραξιών και υπέγραψαν τη συνθήκη του

Τορούν με δυσμενείς όρους.

Οι Τεύτονες ηττώνται από τους Πολωνούς.

Η Πολωνία κέρδισε την έξοδο στη Βαλτική, τις πόλεις Γκντάνσκ, Όλσζτυν, Έμπλαγκ και το περίφημο κάστρο του Μάριενμπουργκ. Το Τάγμα κατέστη υποτελές στην Πολωνία και η

έδρα του μεταφέρθηκε στην Καινιξβέργη.

Το 1511 μέγας μάγιστρος ανακηρύχτηκε ο Άλμπερτ Χόχεντσόλλερν, ο οποίος βασιζόταν στην υποστήριξη των

Αψβούργων, του Βραδεμβούργου και της Μοσχοβίας (Ρωσίας). Χωρίς δισταγμό

εισέβαλε στην Πολωνία το 1519. Στόχος του ήταν η ανάκτηση της Πομερανίας. Οι Τεύτονες όμως δεν έλαβαν βοήθεια από τα γερμανικά κρατίδια και το 1521 απέτυχαν

να καταλάβουν το Όλσζτυν το οποίο υπερασπιζόταν ο περίφημος αστρονόμος

Κοπέρνικος με λιγοστούς άνδρες. Το 1525 ο μάγιστρος δήλωσε πλήρη υποταγή στον Πολωνό βασιλιά Σιγισμούνδο τον Γηραιό, ενώ το κράτος του ονομάστηκε δουκάτο

της Πρωσίας και ενσωματώθηκε ως αυτόνομο έδαφος στην Πολωνία. Το Τάγμα στην ουσία είχε πάψει να υπάρχει, ενώ οι

Γερμανοί της Λιβονίας συνέχισαν να διατηρούν την ανεξαρτησία τους, ώσπου

μισό αιώνα αργότερα η περιοχή διαμελίστηκε ανάμεσα στην Πολωνία, τη

Σουηδία και τη Λιθουανία.

Τεύτονες ιππότες τον 15ο αι.

Επίλογος

Μολονότι οι Τεύτονες ήταν βίαιοι και ανελέητοι κατακτητές εξολοθρεύοντας τα

πρωσικά φύλα και αφανίζοντας τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους, εντούτοις έκτισαν πάνω από 1000 πόλεις, κάστρα, εκκλησίες και χωριά. Στον πόλεμο με τη Λιθουανία γνώρισαν στιγμές δόξας, αλλά σε καμιά

περίπτωση δεν επιβλήθηκαν στον αντίπαλο. Η ένωση Πολωνίας και

Λιθουανίας αποδείχθηκε καταλυτική για την τύχη του Τάγματος το οποίο δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τα δυο ενωμένα μεγάλα κράτη και φυσιολογικά ηττήθηκε στο Γκρούνβαλντ. Πάντως, η παρουσία

Γερμανών κατοίκων με πλούσια πολιτιστική παράδοση και προσφορά στα

νοτιοανατολικά παράλια της Βαλτικής παρέμεινε σταθερή μέχρι το 1945, ενώ η

Πολωνία και η Λιθουανία συνέχισαν ενωμένες να διαδραματίζουν σημαντικό

ρόλο στις εξελίξεις της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης ως τον 18ο αι.Οι Ιππότες αμύνονται μέχρι τον

τελευταίο άνδρα γύρω από τον μεγάλο μάγιστρο.

Διοικητές της αδελφότητας του Νοσοκομείου (1190–1198)

1190 Meister Sibrand1192 Gerhard1193/94 Heinrich1195–1196 Ulrich1196 Heinrich, (Heinrich Walpot von Bassenheim)

Μεγάλοι Μάγιστροι του Τάγματος (1198–1525)

1198–1200 Heinrich Walpot von Bassenheim1200–1208 Otto von Kerpen1208–1209 Heinrich von Tunna1209–1239 Hermann von Salza1239–1240 Konrad von Thüringen1240–1244 Gerhard von Malberg1244–1249 Heinrich von Hohenlohe1249–1252 Günther von Wüllersleben1252–1256 Poppo von Osterna1256–1273 Anno von Sangershausen1273–1282 Hartmann von Heldrungen1282–1290 Burchard von Schwanden1290–1297 Konrad von Feuchtwangen

1297–1303 Gottfried von Hohenlohe1303–1311 Siegfried von Feuchtwangen1311–1324 Karl von Trier1324–1330 Werner von Orseln1331–1335 Luther von Braunschweig1335–1341 Dietrich von Altenburg1342–1345 Ludolf König1345–1351 Heinrich Dusemer1351–1382 Winrich von Kniprode1382–1390 Conrad Zöllner von Rothenstein1391–1393 Konrad von Wallenrode1393–1407 Konrad von Jungingen1407–1410 Ulrich von Jungingen1410–1413 Heinrich von Plauen1414–1422 Michael Küchmeister von Sternberg1422–1441 Paul von Rusdorf1441–1449 Konrad von Erlichshausen1449–1467 Ludwig von Erlichshausen1467–1470 Heinrich Reuß von Plauen1470–1477 Heinrich Reffle von Richtenberg1477–1489 Martin Truchseß von Wetzhausen1489–1497 Johann von Tiefen1497–1510 Frederick of Saxony1510–1525 Albert of Brandenburg-Ansbach (Albert of Prussia)

Μεγάλοι Μάγιστροι του Τάγματος μετά την επίσημη αποστρατιωτικοποίησή του (1530–1929)

1527–1543 Walter von Cronberg1543–1566 Wolfgang Schutzbar1566–1572 Georg Hundt von Weckheim1572–1590 Heinrich von Bobenhausenο 1619–1624 Karl I of Austria1625–1627 Johann Eustach von Westernach1627–1641 Johann Kaspar von Stadion1641–1662 Archduke Leopold Wilhelm of Austria1662–1664 Archduke Karl Josef of Austria1664–1684 Johann Caspar von Ampringen1685–1694 Ludwig Anton of Palatinate–Neuburg1694–1732 Ludwig Franz of Palatinate–Neuburg1732–1761 Prince Clemens August of Bavaria1761–1780 Prince Charles Alexander of Lorraine1780–1801 Archduke Maximilian Franz of Austria1801–1804 Archduke Charles, Duke of Teschen1804–1835 Archduke Anton Victor of Austria (το τάγμα γίνεται κληρονομικό του οίκου της Αυστρίας)1835–1863 Archduke Maximilian of Austria–Este1863–1894 Archduke Wilhelm Franz of Austria1894–1923 Archduke Eugen of Austria (τέλος της κληρονομικής διοίκησης του τάγματος από την Αυστρία)1923–1933 Norbert Klein

1929 – ως σήμερα (το τάγμα ως εκκλησιαστική οργάνωση)

1923–1933 Norbert Klein1933–1936 Paul Heider1936–1948 Robert Schälzky1948–1970 Marian Tumler1970–1988 Ildefons Pauler1988–2000 Arnold Othmar Wieland2000– ως σήμερα Bruno Platter

Ο θυρεός του μεγάλου μαγίστρου Μπρούνο Πλάττερ.

Τα κείμενα βασίζονται κυρίως στα άρθρα για τους Τεύτονες Ιππότες του τεύχους 35 (Δεκέμβριος 2004) του περιοδικού Ιστορικά Θέματα (Οι Τεύτονες ιππότες στην ανατολική

Ευρώπη, Το Τευτονικό Τάγμα στα σταυροφορικά κράτη, Η μάχη στη λίμνη Πέϊπους)

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)

Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997

Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14

Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1999

Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001

Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004

Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)

Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997

Γιαννακόπουλος Κώστας, Βυζάντιο και Δύση, μετ. Ε. Βαρουξάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1985

Γιαννακόπουλος Κώστας, Μεσαιωνικός δυτικός πολιτισμός και οι κόσμοι του Βυζαντίου και του Ισλάμ, μετ. Π. Χρήστου, Θεσσαλονίκη, 1993

Γιαννόπουλος Νικόλας, Βυζαντινοβουλγαρικοί πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007

Γιαννόπουλος Χρήστος, Πολεμιστές της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Γκιολές Νικόλαος, Βυζαντινή Ναοδομία (600-1204), εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1992

Γκιολές Νικόλαος, Παλαιοχριστιανική Τέχνη, Αθήνα, 1998

Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη , Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, 4η έκδοση, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 1992

Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη, Γιατί το Βυζάντιο, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2009

Dagron Gilbert, Η Γέννηση μιας Πρωτεύουσας (Η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της 330-451), μτρφ. Μαρίνα Λουκάκη, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 2000

Δεληγιάννης Περικλής , Βυζάντιο εναντίον Ισλάμ, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009

Delvoye Charles, Βυζαντνή Τέχνη, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1998

Dielh Charles, Πορτρέτα Βυζαντινών, μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα, 2003

Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998

Ζακυθηνός Δημήτριος, Βυζαντινή Ιστορία (324-1071), Αθήνα, 1977

Gerald Walter , Η Καθημερινή Ζωή στο Βυζάντιο, μτφρ. Κ. Παναγιώτου, εκδ. Παπαδήμα, 2007

Hans G. Beck, Η βυζαντινή χιλιετία, μετ. Δ. Κούρτοβικ, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1990

Hourani Albert, Ιστορία των Αραβικών Λαών, μτφρ. Βύρων Ματαράγκας, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1994

Hunger Ηerbert, Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια κοσμική λογοτεχνία των Βυζαντινών, τ. 1-3, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1987-1994

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981

Kazhdan A.P. – Wharton Epstein A., Αλλαγές στον Βυζαντινό Πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αι., μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1997

Καραγεώργος Βασίλειος, Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μεσαιωνική Περίοδος, τ. Α', Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1987

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης , Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Η πολιτική θεωρία των Βυζαντινών, Θεσσαλονίκη, 1988

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους τ.1-3, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1978-1991

Καραπιδάκης Νικόλαος, Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης (5ος – 11ος αι.), εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1996

Καρδαράς Γεώργιος, Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2002

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζαντινοπερσικοί Πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14

Kean Roger Michael , Ιστορικός Άτλας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Αθανάσιος Κατσικερός, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005

Κόλλιας, Ηλίας, Οι Ιππότες της Ρόδου. Το παλάτι και η πόλη, Αθήνα, 1991

Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005

Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας των Σταυροφοριών, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2005

Le Goff Jacques, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, με. Ρ. Μπενβενίστε, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993

Κουκουλές Φαίδων, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός τ. Α-ΣΤ, Αθήνα, 1947-1957

Lemerle Paul, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως το 10ο αι., μετ. Μ. Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1981

Lock Peter, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο (1204-1500), μτφρ. Γ. Κουσουνέλος, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα, 1998

Λουγγής Τηλέμαχος, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, τ. Α' (324-1204), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1998

Λουγγής Τηλέμαχος, Η βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλία (395-1071 μ.Χ.), εκδ. Εστία, Αθήνα, 1989

Miller William, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα (1204-1566), μτφρ. Άγγελος Φουριώτης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1997

Μπελέζος Δημήτρης, Βυζαντινός Στρατός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Μπελέζος Δημήτρης, Η Λατινοκρατία στην Ελλάδα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004

Μπελέζος Δημήτρης, Οι Σταυροφορίες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004

Μπελέζος Δημήτρης, Οι Ιππότες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα 1999

Nicol Donald, Βυζάντιο και Βενετία, μτφρ. Χριστίνα- Αντωνία Μουτσοπούλου, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2004

Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001

Norwich John Julius , Ιστορία της Βενετίας, μτφρ. Δημήτρης Παπαγεωργίου, εκδ. Φόρμιγξ, Αθήνα 1993

Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μαρία, Οι Βαλκανικοί λαοί κατά τους Μέσους Χρόνους, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992

Ostrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ, I, Παναγόπουλος, 3 τόμοι, Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1978-1981

Pears Edwin, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005

Pears Edwin, Η Καταστροφή της Ελληνικής Αυτοκρατορίας 1453, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005

Pirenne Henry, Οι πόλεις του Μεσαίωνα, μτφρ. Παντελής Μούτουλας, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2003

Πλακογιαννάκης Κίμων-Εμμανουήλ, Τιμητικοί τίτλοι και ενεργά αξιώματα στο Βυζάντιο, εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη, 2001

Rostovtzeff Michael, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1984

Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006

Runciman Steven, Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Δόμος, Αθήνα, 1986

Runciman Steven, Μυστράς, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1986

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Ρόδος και οι Νότιες Σποράδες στα χρόνια των Ιωαννιτών Ιπποτών, εκδ. ΥΠΠΟ-ΤΑΠ, Ρόδος, 1991

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004

Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Μέγας Κωνσταντίνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007

Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Vasiliev Α.Α., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετ. Δ. Σαβράμης, Μπεργαδής, Αθήνα, 1954

Φούγιας Μεθόδιος, Έλληνες και Λατίνοι - Η εκκλησιαστική αντιπαράθεση, Αθήνα, 1991

Χρονόπουλος Ιωάννης , Ηράκλειος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Χατζάκης Ιωάννης, Ιουστινιανός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2005

Χρονόπουλος Ιωάννης, Νικηφόρος Φωκάς, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009

Χρονόπουλος Ιωάννης, Ιωάννης Τζιμισκής, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001

Περιοδικά

Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, σειρά Μεγάλες Μάχες, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, σειρά Παγκόσμια Ιστορία/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Ιστοσελίδες

www.ime.gr/chronos (Ελληνική Ιστορία)

http://www.ehw.gr/ehw/forms( Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού)

www.wikipedia.org (Λήμματα για το Βυζάντιο, τις Σταυροφορίες και τη Μεσαιωνική Ευρώπη και Μέση Ανατολή)

http://www2.egeonet.gr (Πολιτιστική πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου)

http://www.e-istoria.com/byzantio (Βυζαντινά Θέματα)