Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά...

39
Οι Λαζαρίτες Ιππότες Order of Saint Lazarus of Jerusalem

Transcript of Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά...

Page 1: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Order of Saint Lazarus of Jerusalem

Page 2: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Η ίδρυση του λεπροκομείου του Αγίου Λαζάρου

Πριν από την κατάληψη της Ιερουσαλήμ το 1099 από τους σταυροφόρους λειτουργούσε

εκτός των τειχών της πόλης ένα λεπροκομείο κοντά στο σημείο που κτίστηκε αργότερα ο

ναός του Αγίου Στεφάνου. Ο μύθος ανάγει την ίδρυσή του στον Ιωάννη Υρκανό, αρχιερέα των Εβραίων (134-105 π.Χ.). Το 648 μ.Χ. κάποιος

Ιωάννης της Κύπρου αναφέρεται ως προϊστάμενος του λεπροκομείου. Ίσως έχει σχέση με τον Ιωάννη τον Ελεήμονα, έλληνα

πατριάρχη της Αλεξάνδρειας το 610, ο οποίος γεννήθηκε και απεβίωσε στην Κύπρο. Αυτόν

τον άγιο επέλεξαν οι έμποροι από το Αμάλφι της Ιταλίας ως προστάτη του νοσοκομείου που

ίδρυσαν στην Αγία πόλη κατά το 1060, γνωστό ως Νοσοκομείο του Αγίου Ιωάννη της

Ιερουσαλήμ, από το οποίο έλαβε αργότερα το όνομά του το γνωστό μοναστικό-ιπποτικό

Τάγμα.

Εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα.

Page 3: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Μετά την κατάληψη της Αγίας Πόλης (15 Ιουλίου 1099) ένα

λεπροκομείο λειτουργούσε, κατά την παράδοση, με Έλληνες και

Αρμένιους θεραπευτές και υπήχθη με απόφαση του Γοδεφρείδου της

Βουλώνης στη δικαιοδοσία του βενεδικτίνου αδερφού Ζεράρ,

προϊσταμένου του ήδη υπάρχοντος νοσοκομείου του Αγίου Ιωάννη και

ηγουμένου του μοναστηρίου της Παναγίας των Λατίνων της

Ιερουσαλήμ. Ο Ζεράρ, σεβαστή προσωπικότητα στο νεότευκτο

βασίλειο, γίνεται έτσι ο ιστορικός ιδρυτής του Τάγματος των

Ιωαννιτών (Οσπιταλιέρων) και των Λαζαριτών.

Παράσημα που απονέμει σήμερα το τάγμα για φιλανθρωπική δράση στελεχών του. Εικονίζεται ο αδερφός Ζεράρ, προϊστάμενος του Νοσοκομείου του Αγίου Ιωάννη

της Ιερουσαλήμ στις αρχές του 12ου αι.

Page 4: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Ο πάπας Πασχάλης Β’ ενέκρινε με απόφαση του 1113 την ίδρυση του Τάγματος του

Νοσοκομείου του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ με προκαθήμενο τον αδερφό Ζεράρ το οποίο

ακολουθούσε αρχικά τον κανόνα των Αυγουστίνων μοναχών. Μετά το θάνατο του

Ζεράρ (1120) το Τάγμα άρχισε να λαμβάνει και στρατιωτικό χαρακτήρα με μάγιστρο τον

Ραϋμόνδο ντε Πουί. Η περίθαλψη των ανθρώπων που είχαν προσβληθεί από λέπρα

συνέχιζε να απασχολεί τους Ιωαννίτες νοσοκόμους οι οποίοι δημιούργησαν πλέον έναν

ειδικό χώρο.

Καλλιτεχνική αναπαράσταση Λαζαρίτη ιππότη. Η εμφάνιση των Λαζαριτών

ήταν παρόμοια με των Ιωαννιτών ή των Ναϊτών με μόνη διαφοροποίηση το

χρώμα του σταυρού.

Page 5: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Κατά τα επόμενα χρόνια παρουσιάστηκε έξαρση της επιδημίας της λέπρας σε

βάρος των ευρωπαίων προσκυνητών που επισκέπτονταν τους Αγίου Τόπους. Έτσι

το 1130 δημιουργήθηκε έξω από το βόρειο τείχος της Ιερουσαλήμ ένας «οίκος

των λεπρών» (domus leprosorum). Οι εγκαταστάσεις του λεπροκομείου

βρίσκονταν δίπλα στην πύλη που οι σταυροφόροι ονόμαζαν «του Αγίου

Λαζάρου». Έτσι επικράτησε η αναφορά στο νοσοκομείο του Αγίου Λαζάρου, που

είχε στο μεταξύ απεξαρτηθεί από το νοσοκομείο του Αγίου Ιωάννη και διέθετε

δικό του προϊστάμενο, με πρώτο τον αδερφό Ροζέρ Μπογιάν. Στη συνέχεια, οι νοσοκόμοι του λεπροκομείου σχημάτισαν δικό του Τάγμα, το οποίο ακολούθησε τον

μοναστικό κανόνα του Αγίου Αυγουστίνου, κατά τα πρότυπα των

Ιωαννιτών.

Ο Λάζαρος ως ζητιάνος στο σπίτι πλουσίου. Χαρακτικό του Γκουστάβ

Ντορέ.

Page 6: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Η ίδρυση του Τάγματος

Τα δυο υφιστάμενα ιπποτικά Τάγματα στην Ιερουσαλήμ, των Ναϊτών και των Ιωαννιτών (Οσπιταλιέρων), αποφάσισαν να παραπέμπουν όσα μέλη τους είχαν προσβληθεί από λέπρα, στο νοσοκομείο του Αγίου Λαζάρου, όπου θα μπορούσαν να τύχουν της καλύτερης και ειδικευμένης ιατρικής περίθαλψης. Ο μεγαλύτερος αριθμός προερχόταν από το τάγμα των Ναϊτών, επειδή ως

καθαρά στρατιωτικό, δεν διέθετε ιατρικές μονάδες, ούτε την απαραίτητη γνώση για την περίθαλψη της τότε ανίατης ασθένειας. Και τα δυο Τάγματα όμως ενίσχυαν το νοσοκομείο του Αγίου Λαζάρου με δωρεές και επιδοτήσεις για κάθε μέλος τους που εισαγόταν για περίθαλψη.

Οι πρώτοι Λαζαρίτες ήταν επί της ουσίας

πρώην Ναϊτες ή Ιωαννίτες ιππότες.

Αργότερα προστίθεντο στις τάξεις τους και μαχητές πλην των

Ταγμάτων. Στη φωτογραφία Ναΐτες σε μεσαιωνικό φεστιβάλ.

Page 7: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Σε ένα κεφάλαιο του «Βιβλίου των Βασιλέων», μια νομική συλλογή

εγγράφων του Λατινικού Βασιλείου της Ιερουσαλήμ του 12ου-13 ου αι. ,

αναφέρεται ότι όσοι ιππότες είχαν προσβληθεί από λέπρα θα έπρεπε να

ενταχθούν στο Τάγμα του Αγίου Λαζάρου οικειοθελώς ή μη. Επειδή πολλοί ιππότες

ήταν νυμφευμένοι και η Εκκλησία απαγόρευε τη διάλυση του γάμου, οι

σύζυγοι τους ακολουθούσαν στο λεπροκομείο. Έτσι, δημιουργήθηκαν

ειδικές πτέρυγες φιλοξενίας για τις υγιείς γυναίκες. Οι λεπρές διέμεναν στις

γυναικείες νοσοκομειακές πτέρυγες.

Ο ναός της Αναστάσεως στα Ιεροόλυμα. Χαρακτικό του

Γκουστάβ Ντορέ 1877.

Page 8: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Οι περισσότεροι από τους στρατιώτες, τόσο από τα Τάγματα όσο και από τον βασιλικό στρατό, που περιορίζονταν υποχρεωτικά στο

λεπροκομείο, συνέχιζαν για αρκετό χρονικό διάστημα να παραμένουν αξιόμαχοι και οι στρατιωτικές ανάγκες του βασιλείου δεν μπορούσαν να αποκλείσουν μια μερίδα δεινών και έμπειρων

μαχητών πριν αυτοί καταστούν ανίκανοι για μάχη. Ως αποτέλεσμα το Τάγμα του Αγίου Λαζάρου διαμορφώθηκε ως ένα στρατιωτικό και νοσοκομειακό Τάγμα, στα πρότυπα του αντίστοιχου του Αγίου

Ιωάννη, από το οποίο ουσιαστικά προερχόταν. Εκτός από τους λεπρούς ιππότες και σεργέντες, στο Τάγμα υπηρετούσαν τόσο υγιείς όσο και λεπροί αδερφοί, για τις νοσοκομειακές και εκκλησιαστικές του ανάγκες. Ωστόσο, ο μέγας μάγιστρος (αρχηγός) εκλεγόταν μόνο από τους λεπρούς μαχητές. Οι Λαζαρίτες ιππότες έφεραν – όπως και

οι Ιωαννίτες – τα μαύρα ράσα και το μανδύα των αυγουστινιανών μοναχών και ως διακριτικό έναν πράσινο σταυρό αντί του λευκού

των Οσπιταλιέρων.

Ο πράσινος σταυρός των Λαζαριτών υιοθετήθηκε κατ’ επιρροή του λευκού των Ιωαννιτών και απέκτησε κι αυτός γωνιώδεις ακμές κατά τον 16ο αι., όπως και

των Ιωαννιτών, Ως τότε, στις ασπίδες και στα λάβαρα ,ενδέχεται να ήταν απλός ελληνικός σταυρός. Το πράσινο χρώμα έχει σχέση μάλλον με τους πολέμους κατά των μουσουλμάνων για τους οποίους ήταν το χρώμα της θρησκείας του

Προφήτη. Άλλοι ισχυρίζονται πως δήλωνε τις νίκες εναντίον τους (επομένως το πράσινο ήταν το λάφυρό τους από τον εχθρό), άλλοι όμως θεωρούν πως

κατοχυρώθηκε από σεβασμό προς τον περίφημο Σαλαντίν που σεβάστηκε το λεπροκομείο μετά την άλωση της Ιερουσαλήμ το 1187.

Page 9: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Το Τάγμα στην Παλαιστίνη ως το 1187

Το Τάγμα συμμετείχε στις εκστρατείες κατά των μουσουλμάνων μαζί με τα δυο άλλα Τάγματα. Με έδρα το νοσοκομείο και το μοναστήρι του Αγίου Λαζάρου στην Ιερουσαλήμ, διέθετε φέουδα στη

Ναμπλούς (Καρμπέτ ελ Ζέιθα) και στην Άσκλαων (Μετζεσιέ), ένα κάστρο στην Καισάρεια (Σαλίνες) μαζί με εκκλησία και το μοναστήρι του «Αγίου Άρτου», το κάστρο του Αγίου Λαζάρου

στη Βηθανία που ήταν κτισμένο γύρω από τον τάφο του Λαζάρου και, εν τέλει, το σπίτι του Σίμωνα του λεπρού καθώς και κοπάδια ζώων σε διάφορες περιοχές. Λόγω της σημαντικής του αποστολής το Τάγμα απολάμβανε σημαντική βασιλική εύνοια, αλλά και την εκτίμηση των απλών ανθρώπων.

Για παράδειγμα η αδερφή του βασιλιά Βαλδουίνου Β’ , πριγκίπισσα Σίβυλλα, ως έγγαμη αποφάσισε να αποσυρθεί στο μοναστήρι του Αγίου Λαζάρου δίπλα στο λεπροκομείο και αποφάσισε να

αφιερώσει τη ζωή της στην περίθαλψη των λεπρών.

Στοά στην παλαιά πόλη της Ναμπλούς στην οποία διέθεταν φέουδα οι Λαζαρίτες.

Page 10: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Το 1174 ο δεκατριάχρονος Βαλδουίνος Δ’ ανήρθε στο θρόνο της Ιερουσαλήμ (1174-1185).

Κατά την τελετή ενθρόνισης του νεαρού βασιλιά στις τιμητικές θέσεις βρίσκονταν οι μάγιστροι Όντο ντε Σαίν Αμάντ των Ναϊτών,

Ζομπέρ των Ιωαννιτών και Ζεράρ ντε Μονκλάρ των Λαζαριτών. Ο Βαλδουίνος, ο οποίος υπήρξε ικανότατος κυβερνήτης και στρατηλάτης, έπασχε από λέπρα και , όπως ήταν λογικό, οι Λαζαρίτες βρίσκονταν δίπλα

του καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετούς βασιλείας του.

Ψηφιακή αναπαράσταση Λαζαρίτη Ιππότη. Στο μανδύα και την ασπίδα

φέρει τον πράσινο σταυρό του Τάγματος όπως συνηθιζόταν και τα υπόλοιπα μοναστικά-στρατιωτικά

τάγματα της Ουτρεμέρ. Οι Λαζαρίτες διέπρεψαν στα πεδία των μαχών ιδίως κατά την εποχή του Βαλδουίνου Δ'.

Page 11: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Αυτοί συνόδευσαν τον θαρραλέο βασιλιά στις μάχες της Κοιλάδας Μπεκάα το 1176 και στη μεγάλη νίκη του Μονζισάρ το επόμενο έτος. Το 1183, όταν η λέπρα είχε πλέον αφαιρέσει την όραση από τον Βαλδουίνο, συμμετείχαν στη μάχη του Κέρακ μαχόμενοι, όπως πάντα, αλλά

και μεταφέροντας σε φορείο τον ηρωικό βασιλιά στην πρώτη γραμμή της μάχης. Την σταδιακή αδυναμία του να κυβερνήσει, αξιοποίησε ο μνηστήρας της αδερφής του, Γκυ ντε

Λουζινιάν, για να πάρει τα ηνία του βασιλείου και να γίνει ο νέος ηγεμόνας μετά τον αναπόφευκτο θάνατο του γαμπρού του το 1185. Η συντριβή στο Χαττίν το 1187 αφαίρεσε από

το Τάγμα όλες τις κτήσεις του στην Ουτρεμέρ και το έφερε σε απελπιστική θέση.

Ο Βαλδουίνος, υποβασταζόμενος από τη σωματοφυλακή του που την αποτελούσαν οι Λαζαρίτες ιππότες, και ο στρατός της Ιερουσαλήμ υπερασπίζονται το κάστρο

Κέρακ απέναντι στους Σαρακηνούς.

Page 12: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Εγκατάσταση του Τάγματος στην Ευρώπη

Η κατάληψη της Έδεσσας από τους μουσουλμάνους το 1144 προκάλεσε τη Β’

Σταυροφορία υπό τους βασιλείς Λουδοβίκο Ζ’ της Γαλλίας και Κορράδο Β’ της Γερμανίας. Κατά τη διάρκεια της

παραμονής του στην Παλαιστίνη ο γάλλος βασιλιάς έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το έργο του λεπροκομείου σε μια εποχή που η Γαλλία αντιμετώπιζε μεγάλη έξαρση της λέπρας. Το έργο αυτό έδωσε ώθηση στο Λουδοβίκο να ιδρύσει παράρτημα του

Τάγματος στη Δύση και στο οποίο ενέταξε όλα τα λεπροκομεία του βασιλείου.

Φεύγοντας από την Ουτρεμέρ το 1149 πήρε μαζί του για το σκοπό αυτό 12 νοσοκόμους του Αγίου Λαζάρου. Το 1150 παραχώρησε

στους Λαζαρίτες ένα κάστρο και μια εκκλησία στο Σαιν Ντενί του Παρισιού και

το σύμπλεγμα έλαβε το όνομα Άγιος Λάζαρος, ονομασία που διατηρεί σήμερα ο συγκεκριμένος τομέας της πόλης. Το 1154 ο βασιλιάς εξέδωσε διάταγμα με το οποίο η βαρονία με το κάστρο του Μπουανί στην

Ορλεάνη αποτελούσε κτήση του Τάγματος.

Η εκκλησία του Σαιν Ντενί (Αγίου Διονυσίου) αποτελεί μια από τις

σπουδαιότερες του καθολικού κόσμου. Εκεί θάβονται οι γάλλοι βασιλείς από τν 10 αι. Το γοτθικό της στυλ αποτέλεσε πρότυπο για αντίστοιχους ναούς στη

Δυτική Ευρώπη και χρονολογείται από το 1135 (αρχική φάση) ως το 1144

(τελική φάση).

Page 13: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Ωστόσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη το Τάγμα ενισχύθηκε δυναμικά με

κομανταρίες, μοναστήρια και κάστρα. Ενδεικτικά αναφέρονται οι κομανταρίες

του Μπάρτον Λάζαρς στην Αγγλία (1135), του Ζέεντορφ της Ελβετίας (1185), της Μαρίας Μαγδαληνής στην Γκόττα της Γερμανίας (1229), του Λίνλιθγκω στη Σκωτία (1230), του Έστρεγκομ της

Ουγγαρίας (1230) και το μοναστήρι του Αγίου Λαζάρου στη Βοημία (1280).

Μικρότερες κτήσεις, κυρίως κτίρια, διέθετε το Τάγμα στην Ιβηρική και την Ιταλία. Τη γενική διοίκηση ασκούσε ο

μέγας μάγιστρος με έδρα της Ιερουσαλήμ και, αργότερα, την Άκρα.

Η εκκλησία του Τάγματος στο Βροσλαβ της Πολωνίας.

Page 14: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Νέα έδρα του Τάγματος στην Άκρα (1191-1291)

Στις 13 Ιουλίου 1191 η Άκρα ανακαταλήφθηκε από τους ηγέτες της Γ’ Σταυροφορίας και στο στρατό της Ιερουσαλήμ. Η αδυναμία ανακατάληψης της Ιερουσαλήμ μετέτρεψε την Άκρα σε πρωτεύουσα του βασιλείου. Στα ιπποτικά τάγματα δόθηκαν μέσα στην πόλη τομείς ευθύνης καθώς και τμήματα των τειχών για υπεράσπιση σε περίπτωση πολιορκίας. Στους Λαζαρίτες

δόθηκε τα προάστιο Μονμουσάρ στο βόρειο τμήμα των τειχών, το οποίο ήταν ανοχύρωτο. Το αρχηγείο, η εκκλησία, το κοινόβιο και το νοσοκομείο του Τάγματος κτίστηκαν κατά μήκος

του θαλάσσιου τείχους. Η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Λαυρέντιο, αλλά ήταν γνωστή ως η εκκλησία των Λαζαριτών. Σύντομα το προάστιο του Μονμουσάρ απέκτησε οχύρωση με τείχη και πύργο και έτσι συνδέθηκε με το σύστημα οχυρώσεων της πόλης.

Αεροφωτογραφία της σύγχρονης

Άκρα. Η χερσόνησος

αποτελούσε την μεσαιωνική

οχυρωμένη πόλη. Τα τείχη σώζονται

ακόμη.

Page 15: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Κατά την Γ’ Σταυροφορία δημιουργήθηκαν τα ιπποτικά Τάγματα των Τευτόνων (Γερμανοί) και του Αγίου Θωμά (Άγγλοι). Πιθανόν τα μέλη και αυτών των ταγμάτων να έστελναν τους

λεπρούς στρατιώτες τους στο Τάγμα των Λαζαριτών. Το 1227 η Σταυροφορία του Φρειδερίκου Β’ Χοχενστάουφεν και η στέψη του ως βασιλιά της Ιερουσαλήμ μέσα στην

πρόσκαιρα ανακτημένη Αγία Πόλη, δημιούργησε μια αντιπαλότητα μεταξύ των Φράγκων βαρόνων αλλά και των μελών των Ταγμάτων που ευνοούσαν ή εναντιώνονταν στην

πρωτότυπη πολιτική του γερμανού ηγεμόνα. Το Τάγμα υποστήριξε τον Φρειδερίκο και απέκτησε την εύνοιά του με παραχωρήσεις στη Σικελία.

Χριστιανοί και μουσουλμάνοι στις σταυροφορίες όπως αποδόθηκαν σε εικονογραφημένο χειρόγραφο του ύστερου

μεσαίωνα.

Page 16: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Το 1244 στη φονική μάχη της Λα Φορμπί, όπου ο σταυροφορικός στρατός νικήθηκε κατά κράτος από τους Μαμελούκους, όλοι οι Λαζαρίτες έπεσαν στο πεδίο της τιμής. Κατά την Ζ'

Σταυροφορία του Λουδοβίκου Θ' το Τάγμα έλαβε μέρος στην κατάληψη της Δαμιέττης (1249), την μόνη επιτυχία εκείνης της εκστρατείας. Μετά την καταστροφή στη Μανσούρα ο

σταυροφορικός στρατός επέστρεψε αποδεκατισμένος στην Παλαιστίνη. Το 1253 το Τάγμα υπέστη δεινή ήττα στη Γιάφα. Κατά την επιστροφή του στη Γαλλία ο Λουδοβίκος συνοδευόταν

από μερικούς Λαζαρίτες υπό τον μάγιστρο Ρενώ ντε Φλορύ ο οποίος απεβίωσε στο Μπουανύ.

Σύγχρονος "Λαζαρίτης" ιππότης σε μεσαιωνικό φεστιβάλ.

Page 17: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Μετά τον αποδεκατισμό των Λαζαριτών που συγκροτούσαν και το μικρότερο αριθμητικά Τάγμα, ο πάπας Ιννοκέντιος Δ' (1243-1253) ενέκρινε την εκλογή μη λεπρού ιππότη στη θέση του μεγάλου μαγίστρου, αποδεχόμενος

στο Τάγμα υγιείς ιππότες από οικογένειες ευγενών για να αναλάβουν τα ηνία στα

νοσοκομεία και την υπόλοιπη περιουσία, προφανώς επειδή οι λεπροί είχαν εξοντωθεί στις μάχες ή λόγω ασθενείας. Το 1291 κατά την πολιορκία της Άκρα, οι Ναϊτες με τους

Λαζαρίτες είχαν αναλάβει τον τέταρτο τομέα άμυνας της πόλης. Με την άλωση της

πρωτεύουσας οι επιζώντες κατέπλευσαν στην Κύπρο των Λουζινιάν. Μετά από

σύντομη παραμονή τους στη μεγαλόνησο, αποφάσισαν να μεταφερθούν στο Μπουανύ, τη γαλλική έδρα τους χωρίς να κρατήσουν

οποιαδήποτε κτίση στην Κύπρο, σε αντίθεση με τα άλλα Τάγματα.

Ένας ακόμη σύγχρονος "Λαζαρίτης" ιππότης σε μεσαιωνικό φεστιβάλ.

Page 18: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Πολεμική ιδιοσυγκρασία

Οι Λαζαρίτες ιππότες αποτελούν μοναδικό φαινόμενο στην στρατιωτική ιστορία. Ασθενείς

μαχητές, φορείς μιας θανατηφόρας και μεταδοτικής ασθένειας και την ίδια στιγμή

νοσοκόμοι ταγμένοι στο Χριστό και στη θεραπεία των ανήμπορων, λάμβαναν εντούτοις

μέρος στις μάχες. Οι Λαζαρίτες ως ασθενείς παρέμεναν απομονωμένοι από τον υπόλοιπο

κόσμο ζώντας ένα μαρτύριο, βλέποντας καθημερινά το σώμα τους να καταστρέφεται,

γνωρίζοντας πως αργά ή γρήγορα τους περίμενε ένα τέλος σε φρικτούς πόνους.

Εντούτοις δεν μετείχαν στις μάχες μοιρολατρικά, επειδή δεν είχαν άλλη επιλογή. Αγωνίζονταν με σθένος και φανατισμό κατά των απίστων και την ίδια στιγμή λάμβαναν

μέτρα προστασίας των γύρω τους για να μην μεταδώσουν την ασθένεια.

Page 19: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Η πολεμική τους ορμή πρέπει να ήταν ιδιαίτερα αυξημένη, όπως συνέβαινε με όλα τα Τάγματα. Άλλωστε γνώριζαν δυο πράγματα: Πρώτον, ότι ακόμη και να συλλαμβάνονταν αιχμάλωτοι, τους περίμενε βέβαιος θάνατος, όπως συνέβαινε κατά κανόνα με όλους τους

(μισητούς για τον εχθρό) μοναχούς-πολεμιστές, και πολύ περισσότερο για εκείνους, καθώς

υπήρχε πιθανότητα να μεταδώσουν ως αιχμάλωτοι την ασθένεια στους

μουσουλμάνους. Άλλωστε ο θάνατος τους περίμενε ούτως ή άλλως σύντομα λόγω της

ασθένειας. Δεύτερον, γνώριζαν ότι κανείς δεν θα πλήρωνε γι' αυτούς λύτρα, ακόμη και στην

σπάνια περίπτωση που θα τους χαριζόταν η ζωή από τους Σαρακηνούς με σκοπό την εξαγορά της. Οι πιθανότητες επιστροφής

αυτών των ιπποτών από τη μάχη, ήταν λοιπόν οι μικρότερες δυνατές. Τα παραπάνω

καταδεικνύουν την περίεργη και μοναδική ιδιοσυγκρασία που θα ανέπτυσσαν και θα τους

καθιστούσε από τα πλέον αξιόμαχα και θαρραλέα στρατιωτικά τμήματα του στρατού

της Ουτρεμέρ.Μινιατούρα Λαζαρίτη ιππότη.

Page 20: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Η μεταφορά και παραμονή στη Γαλλία

Μετά την πτώση της Άκρα ο Λαζαρίτης μάγιστρος Τόμας ντε Σαινβίλ (1277-1312) μετέφερε την έδρα στην κομανταρία του

Μπουανύ, όπως ειπώθηκε. Στην ανατολική μεσόγειο όμως ο αγώνας των Χριστιωνών

εναντίον του Ισλάμ συνεχιζόταν αμείωτος και τα ιπποτικά τάγματα πρωταγωνιστούσαν. Οι

Οσπιταλιέροι είχαν καταλάβει τα Δωδεκάνησα το 1310 και είχαν μεταφέρει την έδρα τους στη Ρόδο ιδρύοντας ανεξάρτητο ιπποτικό κράτος με

μεγάλη ναυτική δύναμη. Η προέλαση των Οθωμανών τον 15ο αι και η άλωση της Πόλης

θορύβησε τον πάπα Πίο Β' ο οποίος το 1459 ίδρυσε το Τάγμα της Παναγίας της Βηθλεέμ με έδρα τη Λήμνο. Για να το ενισχύσει οικονομικά αποφάσισε να παραχωρήσει την περιουσία των

Λαζαριτών, επειδή δεν αποτελούσε πλέον μάχιμη δύναμη. Οι Ιωαννίτες όμως, ως το

μοναδικό ως τότε τάγμα με πολεμική δράση στο Αιγαίο, δεν θέλησαν να αποκτήσουν

ανταγωνιστές και έτσι, με τις ισχυρές διασυνδέσεις τους, ενέργησαν ώστε οι κτήσεις των Λαζαριτών να μεταφερθούν σε εκείνους.

Ο βασιλιάς της Γαλλίας Φίλιππος Δ’ ο Καλός δέχεται την υποτέλεια του

βασιλιά της Αγγλίας Εδουάρδου Α᾿ Ο Φίλιππος εγκατέστησε τους Λαζαρίτες

στο Μπουανύ.

Page 21: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Τόσο το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη όσο και του Αγίου Λαζάρου αντλούσαν ανθρώπινο

δυναμικό από τον ίδιο χώρο, την αριστοκρατία της Δύσης. Το 1489 ο πάπας Ιννοκέντιος Η' ενέκρινε την παραχώρηση στους Ιωαννίτες, όμως ο γάλλος βασιλιάς Κάρολος Η', εχθρός του πάπα κατά τους

Ιταλικούς Πολέμους (1494 κ.εξής), διακήρυξε το 1490 την αναγνώριση της αυτονομίας των, αδικημένων από την Αγία Έδρα, Λαζαριτών. Σε μια διπλωματική κίνηση η σύνοδος του Τάγματος εξέλεξε ως μεγάλο μάγιστρο τον

Φρανσουά Ντ' Αμπουάζ (1493-1500), ανιψιό του πανίσχυρου "πρωθυπουργού" της

Γαλλίας, Ζωρζ ντ' Αμπουάζ και ανιψιό του μετέπειτα μεγάλου μαγίστρου των Ιωαννιτών

της Ρόδου Εμερύ ντ' Αμπουάζ (1503-1512). Έτσι οι κτήσεις διασώθηκαν προσωρινά.Το οικόσημο των Αμπουάζ, της

μεγάλης αριστοκρατικής οικογένειας της Γαλλίας που ενεπλάκη

ποικιλότροπα στην ιστορία των Ιωαννιτών και των Λαζαριτών. Η

οικογένεια «έδωσε» μαγίστρους και στα δυο Τάγματα.

Page 22: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Οι Ιωαννίτες, με έδρα πλέον τη Μάλτα από το 1530, απαίτησαν εκ νέου τις κτήσεις των Λαζαριτών υπέρ του πολέμου κατά των Οθωμανών. Η γαλλική συνέλευση των ευγενών απέρριψε

το αίτημά τους και το 1557 ο βασιλιάς Ερρίκος Β' της Γαλλίας προώθησε τον ευνοούμενό του ιωαννίτη ιππότη Ζαν τνε Λεβί στην αρχιμαγιστρία του Τάγματος του Αγίου Λαζάρου (1557-64).

Την ίδια στιγμή ο ιππότης διατηρούσε την ιδιότητα του Ιωαννίτη. Η απάντηση του πάπα ήταν να μεταφέρει την έδρα του Τάγματος στην Κάπουα, λαζαριτική έδρα της νοτίου Ιταλίας, και να

διορίσει δικό του ευνοούμενο ως μάγιστρο, τον Ζανότ ντε Καστιγιόν το 1565. ήταν η χρονιά της πολιορκίας της Μάλτας από τους Τούρκους και όλη η δυτική χριστιανοσύνη συνέδραμε τους

Ιππότες της Μάλτας με την ηχηρή εξαίρεση της ουδέτερης Γαλλίας.

Το ρωμαϊκό αμφιθέατρο της

Κάπουα, προσωρινής έδρας του

τάγματος στη νότιο Ιταλία κατά

το 16ο αι.

Page 23: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Στη Γαλλία δεν έγινε δεκτή η παπική εισήγηση και έτσι

συνεχίστηκε ο διορισμός από τον βασιλιά μαγίστρων και άλλων

αξιωματούχων που προέρχονταν από τους Ιωαννίτες ιππότες. Με αυτόν τον τρόπο οι τελευταίοι δυσκολεύονταν να να εγείρουν

αξιώσει έναντι ενός τάγματος που διοικούσαν "αδελφοί" τους. Με το

θάνατο του Καστιγιόν το 1572 ο πάπας μεταβίβασε τις ιταλικές κτήσεις και την αρχιμαγιστρία

στον οίκο της Σαβοΐας ως αντάλλαγμα για σταυροφορία κατά

των Οθωμανών. Ο δούκας το συγχώνευσε με το τάγμα του Αγίου Μαυρικίου και έκτοτε αποτελούσε

δυναστικό τάγμα του οίκου της Σαβοΐας και έπειτα του βασιλείου

Ιταλίας

Ο σταυρός του μεγάλου μαγίστρου του Τάγματος του Αγίου Λαζάρου.

Page 24: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Στη Γαλλία, το Τάγμα συνέχιζε να δρα ανεξάρτητα και υπό τη βασιλική προστασία.

Μόνο εκεί διέθετε οργανωμένη δομή ανεξάρτητου Τάγματος. Τον 17ο αιώνα

τέθηκε υπό τους μαρκησίους του Νερεστάν, υποστηρικτές της νέας βασιλικής

οικογένειας, των Βουρβόνων. Αμέσως μετά το 1673 ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΔ' ο

"Ήλιος" διόρισε νέο επίτροπο και έκτοτε το Τάγμα ακμάζει. Τον 18 αι. βρίσκεται στον

κολοφώνα της δόξας του. Μεγάλος μάγιστρος έγινε ο Λουδοβίκος της Ορλεάνης,

μετέπειτα δούκας και ισχυρή προσωπικότητα. Η διασημότερη παρουσία

στην αρχιμαγιστρία (κατά τα έτη 1757-1774) ήταν εκείνη του μετέπειτα βασιλιά

Λουδοβίκου Στ' που θα έχανε το κεφάλι του κατά τη Γαλλική Επανάσταση. Τον βασιλιά

διαδέχθηκε το 1774 ο αδερφός του, πρίγκιπας Λουδοβίκος της Προβηγκίας, που

έζησε εξόριστος κατά τη Γαλλική Επανάσταση και τη ναπολεόντεια εποχή, για

να επιστρέψει το 1814 ως βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΗ' των Βουρβώνων.Ο γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΗ'

εικονίζεται με το σταυρό του Τάγματος μετά την αποκατάστασή

του στο γαλλικό θρόνο το 1814.

Page 25: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Ήδη όμως το 1840 οι ιππότες έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στους Αγίους Τόπους και τέθηκαν υπό την προστασία του μελκίτη πατριάρχη Αντιόχειας, Ιερουσαλήμ και Αλεξάνδρειας (καθολικό

πατριαρχείο αποσχισθέν από το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο, το οποίο όμως διατηρεί σχεδόν όλα τα ελληνορθόδοξα στοιχεία το τυπικό του) με σκοπό να λειτουργήσουν και πάλι ένα

νοσοκομείο. Έτσι άρχισαν να προσχωρούν στο αναγεννημένο Τάγμα επιφανείς Ευρωπαίοι με ρομαντική διάθεση για εκ νέου "ανακάλυψη" των Αγίων Τόπων.

Εκκλησία των μελκιτών χριστιανών στη Συρία. Οι άραβες, κυρίως, μελκίτες, διατηρούν το ελληνορθόδοξο τυπικό, όμως είναι πιστοί στο καθολικό δόγμα.

Page 26: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Κατά τα μέσα του 19ου αιώνα αρχίζει η παρακμή του Τάγματος. Οι συνεχείς επαναστάσεις στο Παρίσι και η αποδυνάμωση του βασιλικού οίκου στερούν από τους Λαζαρίτες την

προστασία και χρηματοδότηση, αλλά και την επάνδρωση με νέους αριστοκράτες. Είναι η εποχή της προϊούσας παρακμής της γαλλικής αριστοκρατίας, συνέπεια των επαναστατικών ιδεών που είχαν πια ριζώσει στη γαλλική κοινωνία. Το 1848, με την πτώση των Βουρβώνων

από την παρισινή επανάσταση το Τάγμα περιέπεσε σε αφάνεια.

Η γαλλική επανάσταση του 1848 επιβεβαίωσε την παρακμή της αριστοκρατίας και την ταχεία αποσύνθεσή της, με σοβαρές συνέπειες για το

Τάγμα στη Γαλλία.

Page 27: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Η επανασύνδεση του Τάγματος με τον οίκο των Βουρβώνων

Τον 20ο αι. το ανώτατο συμβούλιο του Τάγματος προσπάθησε να επανασυνδεθεί με τον οίκο των Βουρβώνων που συνέχιζε να αποτελεί (από το 1700 και την εποχή του εγγονού του

Λουδοβίκου ΙΔ', βασιλιά Φιλίππου Ε' της Ισπανίας) βασιλικό οίκο της Ισπανίας. Το 1935 εξελέγη μάγιστρος ο πρίγκιπας Φραγκίσκος των Βουρβώνων, δούκας της Σεβίλλης. Υπό τον δούκα το Τάγμα, με έδρα της Μαδρίτη, απέκτησε νέα αίγλη στην αριστοκρατική Ευρώπη

και πολλοί εστεμμένοι, αρχηγοί κρατών και ευγενείς χρίστηκαν ιππότες του Αγίου Λαζάρου θεωρώντας τον τίτλο του φιλανθρωπικού ιδρύματος ως ιδιαίτερη τιμή. Επίσης άρχισαν να

δημιουργούνται αντιπροσωπείες στα ευρωπαϊκά κράτη και την Αμερική.

Η παρουσία του Τάγματος στην αμερικάνικη ήπειρο χρονολογείται από τ τις αρχές του 20 αι.

Page 28: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Σχίσμα στο Τάγμα

Το 1952 ο μέγας μάγιστρος απεβίωσε και τον διαδέχθηκε το 1959 ο πρίγκιπας Φραγκίσκος-Ερρίκος με αντιπρόσωπο στη Γαλλία τον Πιερ ντε Κοσσέ, δούκα του Μπισάκ. Ο τελευταίος, έχοντας στη διάθεσή του πλούτο υλικών μέσων και ανθρώπινου δυναμικού αποσχίστηκε το 1967 από την έδρα της Μαδρίτης. Μάγιστρος του γαλλικού, πλέον, τμήματος ορίστηκε ο

Κάρολος-Φίλιππος, δούκας του Νεμούρ, ο οποίος μετέφερε την έδρα στη Μάλτα δημιουργώντας ένταση και ίντριγκες (που κράτησαν το γαλλικό κλάδο διασπασμένο ως το

2008). Εν τέλει ο δούκας του Μπρισάκ εξελέγη μάγιστρος και το σχίσμα μεταξύ γαλλικού και ισπανικού κλάδου οριστικοποιήθηκε.

Page 29: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Με το θάνατο των δυο μαγίστρων το σχίσμα κληροδοτήθηκε στους διαδόχους τους παρά τις προσπάθειες των πατριαρχών της Αντιόχειας για επανένωση. Στον διχασμένο ισπανικό κλάδο,

από το 1995 ο πρίγκιπας Φραγκίσκος των Βουρβώνων, δούκας της Σεβίλλης, ηγείτο του Στρατιωτικού και Νοσοκομειακού Τάγματος του Αγίου Λαζάρου της Ιερουσαλήμ με έδρα τη Μάλτα (ισπανικός κλάδος). Το Τάγμα είναι αναγνωρισμένο από την Ισπανία ως ιπποτικό και από την Ευρωπαϊκή Ένωση ως φιλανθρωπικό ίδρυμα. Στον γαλλικό κλάδο ο γιος του δούκα του Μπρισάκ, Φρανσουά ντε Κοσσέ κληρονόμησε την αρχιμαγιστρία, όμως στη Γαλλία το

Τάγμα δεν αναγνωρίζεται ως ιπποτικό.

Αριστερά: Εκδήλωση του Τάγματος (ισπανικός-μαλτέζικος κλάδος).Δεξιά: Εκδήλωση του Τάγματος (γαλλικός κλάδος).

Page 30: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Το Τάγμα (ενοποιημένος μαλτέζικος-ισπανικός κλάδος) διαθέτει από το 2008 νέο μάγιστρο τον δον Κάρλος ντε Γερέδα των Βουρβώνων και συνεχίζει και σήμερα να παρέχει φιλανθρωπικό έργο, κυρίως στις εμπόλεμες ζώνες του κόσμου και σε όσες περιοχές έχουν υποστεί φυσικές

καταστροφές. Αντίστοιχα ο γαλλικός κλάδος της Ορλεάνης που δεν αναγνωρίζει τον Κάρλος ντε Γεράδα, διαθέτει δικό του μάγιστρο, τον δούκα της Ορλεάνης Κάρολο-Φίλιππο. Το Τάγμα

περιλαμβάνει σήμερα περί τα 7000 μέλη στον μαλτέζικο-ισπανικό του κλάδο.

Αριστερά: Ο μεγάλος μάγιστρος Κάρλος δε Γερέδα (ισπανικός-μαλτέζικος κλάδος).

Δεξιά: Ο μεγάλος μάγιστρος Κάρολος-Φίλιππος της Ορλεάνης (γαλλικός κλάδος).

Page 31: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Μόνο χριστιανοί προφανώς καταλαμβάνουν αξιώματα, τα οποία είναι παρόμοια με εκείνα των Ιπποτών της Μάλτας. Ο μελχίτης πατριάρχης Αντιοχείας, Αλεξανδρείας και

Ιεροσολύμων παραμένει πνευματικός προστάτης του στον ισπανικό κλάδο ο οποίος είναι και ο πιο δυναμικός. Αντιπροσωπίες του υπάρχουν σε πολλά κράτη και συνδράμουν στην

ενίσχυση του Τάγματος με υλικούς και ανθρώπινους πόρους για το φιλανθρωπικό του έργο.

Μέλη του Τάγματος στην κομανταρία της Πολωνίας.

Page 32: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Το κείμενο βασίστηκε κατεξοχήν στο άρθρο του Τώνη Χατζηδημητρίου «Λαζαρίτες, οι λεπροκόμοι ιππότες του Χριστού» στο τεύχος 88 (Δεκέμβριος

2003) του περιοδικού Στρατιωτική Ιστορία, εκδ. Περισκόπιο, σελ. 6-13.

Page 33: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)

Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997

Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14

Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1999

Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001

Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004

Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001

Page 34: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)

Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997

Γιαννακόπουλος Κώστας, Βυζάντιο και Δύση, μετ. Ε. Βαρουξάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1985

Γιαννακόπουλος Κώστας, Μεσαιωνικός δυτικός πολιτισμός και οι κόσμοι του Βυζαντίου και του Ισλάμ, μετ. Π. Χρήστου, Θεσσαλονίκη, 1993

Γιαννόπουλος Νικόλας, Βυζαντινοβουλγαρικοί πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007

Γιαννόπουλος Χρήστος, Πολεμιστές της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Γκιολές Νικόλαος, Βυζαντινή Ναοδομία (600-1204), εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1992

Γκιολές Νικόλαος, Παλαιοχριστιανική Τέχνη, Αθήνα, 1998

Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη , Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, 4η έκδοση, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 1992

Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη, Γιατί το Βυζάντιο, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2009

Dagron Gilbert, Η Γέννηση μιας Πρωτεύουσας (Η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της 330-451), μτρφ. Μαρίνα Λουκάκη, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 2000

Δεληγιάννης Περικλής , Βυζάντιο εναντίον Ισλάμ, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009

Delvoye Charles, Βυζαντνή Τέχνη, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1998

Dielh Charles, Πορτρέτα Βυζαντινών, μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα, 2003

Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998

Ζακυθηνός Δημήτριος, Βυζαντινή Ιστορία (324-1071), Αθήνα, 1977

Page 35: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Gerald Walter , Η Καθημερινή Ζωή στο Βυζάντιο, μτφρ. Κ. Παναγιώτου, εκδ. Παπαδήμα, 2007

Hans G. Beck, Η βυζαντινή χιλιετία, μετ. Δ. Κούρτοβικ, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1990

Hourani Albert, Ιστορία των Αραβικών Λαών, μτφρ. Βύρων Ματαράγκας, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1994

Hunger Ηerbert, Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια κοσμική λογοτεχνία των Βυζαντινών, τ. 1-3, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1987-1994

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981

Kazhdan A.P. – Wharton Epstein A., Αλλαγές στον Βυζαντινό Πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αι., μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1997

Καραγεώργος Βασίλειος, Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μεσαιωνική Περίοδος, τ. Α', Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1987

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης , Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Η πολιτική θεωρία των Βυζαντινών, Θεσσαλονίκη, 1988

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους τ.1-3, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1978-1991

Καραπιδάκης Νικόλαος, Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης (5ος – 11ος αι.), εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1996

Καρδαράς Γεώργιος, Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2002

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζαντινοπερσικοί Πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14

Page 36: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Kean Roger Michael , Ιστορικός Άτλας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Αθανάσιος Κατσικερός, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005

Κόλλιας, Ηλίας, Οι Ιππότες της Ρόδου. Το παλάτι και η πόλη, Αθήνα, 1991

Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005

Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας των Σταυροφοριών, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2005

Le Goff Jacques, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, με. Ρ. Μπενβενίστε, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993

Κουκουλές Φαίδων, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός τ. Α-ΣΤ, Αθήνα, 1947-1957

Lemerle Paul, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως το 10ο αι., μετ. Μ. Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1981

Lock Peter, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο (1204-1500), μτφρ. Γ. Κουσουνέλος, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα, 1998

Λουγγής Τηλέμαχος, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, τ. Α' (324-1204), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1998

Λουγγής Τηλέμαχος, Η βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλία (395-1071 μ.Χ.), εκδ. Εστία, Αθήνα, 1989

Miller William, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα (1204-1566), μτφρ. Άγγελος Φουριώτης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1997

Μπελέζος Δημήτρης, Βυζαντινός Στρατός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Μπελέζος Δημήτρης, Η Λατινοκρατία στην Ελλάδα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004

Μπελέζος Δημήτρης, Οι Σταυροφορίες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004

Μπελέζος Δημήτρης, Οι Ιππότες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Page 37: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα 1999

Nicol Donald, Βυζάντιο και Βενετία, μτφρ. Χριστίνα- Αντωνία Μουτσοπούλου, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2004

Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001

Norwich John Julius , Ιστορία της Βενετίας, μτφρ. Δημήτρης Παπαγεωργίου, εκδ. Φόρμιγξ, Αθήνα 1993

Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μαρία, Οι Βαλκανικοί λαοί κατά τους Μέσους Χρόνους, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992

Ostrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ, I, Παναγόπουλος, 3 τόμοι, Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1978-1981

Pears Edwin, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005

Pears Edwin, Η Καταστροφή της Ελληνικής Αυτοκρατορίας 1453, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005

Pirenne Henry, Οι πόλεις του Μεσαίωνα, μτφρ. Παντελής Μούτουλας, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2003

Πλακογιαννάκης Κίμων-Εμμανουήλ, Τιμητικοί τίτλοι και ενεργά αξιώματα στο Βυζάντιο, εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη, 2001

Rostovtzeff Michael, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1984

Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006

Runciman Steven, Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Δόμος, Αθήνα, 1986

Runciman Steven, Μυστράς, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1986

Page 38: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Ρόδος και οι Νότιες Σποράδες στα χρόνια των Ιωαννιτών Ιπποτών, εκδ. ΥΠΠΟ-ΤΑΠ, Ρόδος, 1991

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004

Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Μέγας Κωνσταντίνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007

Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Vasiliev Α.Α., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετ. Δ. Σαβράμης, Μπεργαδής, Αθήνα, 1954

Φούγιας Μεθόδιος, Έλληνες και Λατίνοι - Η εκκλησιαστική αντιπαράθεση, Αθήνα, 1991

Χρονόπουλος Ιωάννης , Ηράκλειος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Χατζάκης Ιωάννης, Ιουστινιανός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2005

Χρονόπουλος Ιωάννης, Νικηφόρος Φωκάς, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009

Χρονόπουλος Ιωάννης, Ιωάννης Τζιμισκής, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001

Page 39: Η Ιστορία των Σταυροφοριών - Στρατιωτικά-μοναστικά τάγματα 4. Οι Λαζαρίτες Ιππότες

Περιοδικά

Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, σειρά Μεγάλες Μάχες, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, σειρά Παγκόσμια Ιστορία/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Ιστοσελίδες

www.ime.gr/chronos (Ελληνική Ιστορία)

http://www.ehw.gr/ehw/forms( Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού)

www.wikipedia.org (Λήμματα για το Βυζάντιο, τις Σταυροφορίες και τη Μεσαιωνική Ευρώπη και Μέση Ανατολή)

http://www2.egeonet.gr (Πολιτιστική πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου)

http://www.e-istoria.com/byzantio (Βυζαντινά Θέματα)