Ελληνικός και Ευρωπαϊκός Πολιτισμός

Κεφάλαιο όγδοο: Η κριτική του Καθαρού Λόγου

Δεμοιράκου Μαρία

Ορισμός Ο Διαφωτισμός αποτελεί σημαντικό πνευματικό κίνημα, που

τοποθετείται στα τέλη του 17ου αιώνα και αρχές του 18ου, τον οποίο οι ίδιοι οι Γάλλοι Διαφωτιστές απεκάλεσαν «Siècle des lumières», θεωρώντας εαυτούς ως φωτοδότες.

Ο Διαφωτισμός ή Αιώνας των Φώτων ήταν εποχή:

Οικονομικής

επέκτασης

Αστικοποίησης

Δημογραφικής

ανάπτυξης

Γεωργικής ανάπτυξης

Ελεύθερων επιχειρήσε

ων και αγοράς

Αύξησης προϊόντων

Μείωσης τιμών

Ο χώρος των ιδεών

Πολλαπλασιασμός βιβλίων

Οριστική εδραίωση εθνικών

γλωσσών

Άνθηση εμπορίου βιβλίου

Διάδοση εντύπου

Απαρχή εμπορευματοποίησης πολιτισμού

Η Παγκοσμιοποίηση της δυτικής κουλτούρας

Υιοθέτηση ευρωπαϊκών

τρόπων Μαχαιροπήρουνα σε τραπεζαρίες

Ρούχα ραμμένα με αγγλικά υφάσματα Ολλανδική

σοκολάτα σε γαλλικά σαλόνια με

ιταλική μουσική

Μίμηση ευρωπαϊκών πολιτισμικών προτύπων

Διανοούμενοι συγκεντρωμένοι γύρω από την προτομή του Βολταίρου στο σαλόνι της Madame Geoffrin στα 1755 (Anicet-Charles-Gabriel Lemonnier, 1812, Château du Malmaison, Rueil)

Présentation des membres de l’Académie Royale des Sciences par Colbert à Louis XIV en 1667.

Portrait of Baron Grigory Alexandrovich Stroganoff 1793 Portrait of Charles Alexandre de Calonne 1784

The Swing Η κούνια

Artist: Jean-Honore FragonardCompletion Date: 1767Style: Rococo

Ο ρόλος και η θέση των διανοουμένων στην κοινωνία

Οι συγγραφείς του Διαφωτισμού συμμετέχουν στην παραγωγή της

γνώσης

Διαμορφώνουν την κοινή γνώμη

Μέλη της «Δημοκρατίας

των Γραμμάτων»

Διαιωνίζουν την

παραδοσιακή θεώρηση των

δυο φύλων

Μέλη νέου ισχυρού

κατεστημένου

Ήταν επαγγελματίες

στην πλειοψηφία

τους

Η παραδοσιακή θεώρηση των δυο φύλων

ΓυναίκεςΟ κόσμος των

συναισθημάτωνσυνδέεται με τον ιδιωτικό

χώροΈμεναν στο περιθώριο

Άνδρες Ο κόσμος της

λογικής συνδέεται με τον δημόσιο

χώροΈπαιζαν

κοινωνικό ρόλο

Portrait of Caroline Murat with her daughter, Letizia 1807

Portrait of French actress Louise Rosalie Dugazon  1787

Η αναγνώστρια (1770-1772).

Ζαν Ονορέ Φραγκονάρ

Με μια εκπληκτική ικανότητα, ο Φραγκονάρ ήξερε να αποδίδει πιστά τις εκφράσεις των ανθρώπων, με περιχαρείς γκριμάτσες και μορφασμούς και με υφάσματα γεμάτα ζωντανια.

Η μαρκησία ντε Πομπαντούρ το 1752

Η Αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία το 1759, Μάρν φαν Μέιτενς

Η Μαρία Θηρεσία (Maria Theresia, 13 Μαΐου 1717 – 29 Νοεμβρίου1780) ήταν αυτοκράτειρα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και ο τελευταίος ηγεμόνας του Οίκου των Αψβούργων. Ήταν ηγεμόνας της Αυστρίας, της  Ουγγαρίας, της Κροατίας, της Βοημίας, του Μιλάνου και της Πάρμας.

François Boucher (Madame de Pompadour)

Η Κοινή Γνώμη ως νέα κοινωνική και πολιτική δύναμη

Συνδέεται με τον δημόσιο χώρο και την εμπορευματοποίηση του

πολιτισμού

Έφερε στο προσκήνιο τη σύνδεση πληροφορίας και εξουσίας

Αμφισβήτησε την

«κληρονομική ανωτερότητα»

…

….των παραδοσιακών

κοινωνικών και…

Ανέδειξε τη δύναμη της

κατευθυνόμενης

πληροφόρησης

…..Πολιτικών ηγετικών ομάδων

• -Δεν πρέπει να προσανατολιζόμαστε από την κοινή γνώμη. Δεν είναι φάρος, αλλά περιπλανώμενα φώτα || Αντρέ Μορουά

• -Εάν δίνεις προσοχή στην κοινή γνώμη και στα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων, τότε δεν κυβερνάς, αλλά υπακούεις ||Θάτσερ Μ.

• -Η κοινή γνώμη θριαμβεύει μόνο εκεί που κοιμάται η σκέψη || Όσκαρ Ουάιλντ

• -Οι ηγέτες δε γεννιούνται ηγέτες. Οι περισσότεροι είναι κατασκευάσματα της κοινής γνώμης || Μπερναρντ Σω.

• -Υπάρχουν καιροί όταν η πιο βλαβερή γνώμη είναι η κοινή γνώμη || Σαμφόρ Ν.

Οι νέοι θεσμοί

Προωθούν τα ιδεώδη του Διαφωτισμού

Κινήθηκαν στα πλαίσια των ανώτερων τάξεων

Βρετανία: φιλοσοφικές και επιστημονικές

εταιρείες

Ανταλλαγή απόψεων σε

θέματα ηθικής , επιστήμης και φιλοσοφίας

Κλειστές μυστικές εταιρείες

Γαλλία: Οι εταιρείες

αναδείχθηκαν σε δυνάμεις

διαμόρφωσης της κοινής γνώμης

Οι Διαφωτιστές και τα λαϊκά στρώματα

Υποταγή της κουλτούρας των λαϊκών ανθρώπων στον νέο πολιτισμό και την

ιδεολογία των ανώτερων αστικών στρωμάτων.

Ντιντερό: Απευθύνεται στον λόγιο κύκλο

Οι λαϊκές τάξεις είτε κράτησαν

παθητική στάση….

……..είτε υπάρχει αλληλεπίδραση με

τη «λόγια » κουλτούρα

Η Εγκυκλοπαίδεια

θεωρεί τις παροιμίες

επιζήμιες για τη γαλλική γλώσσαΗ προσέγγιση των

λαϊκών στρωμάτων δεν ήταν στους

εμφανείς στόχους των Διαφωτιστών

Οι Δια

Καρικατούρα του 18ου αιώνα που αναπαριστά την τρίτη τάξη στη Γαλλία σε πλήρη εκμετάλλευση, να έχει στους ώμους της τις υπόλοιπες δύο τάξεις

Ένας φιλόσοφος του Διαφωτισμού: ο  Ντενί Ντιντερό

Ο Τζων Λοκ (John Locke, 29 Αυγούστου 1632 - 28 Οκτωβρίου 1704) ήταν  Άγγλος  φιλόσοφος και ιατρός, ο οποίος θεωρείται ένας από τους πλέον σημαίνοντες στοχαστές του Διαφωτισμού και είναι ευρύτερα γνωστός ως ο Πατέρας του Κλασικού Φιλελευθερισμού.

Montesquieu

Ο Βολταίρος τιθασεύει ένα άλογο (Jan Huber, μεταξύ 1750 - 1775, Μουσείο Ερμιτάζ,Αγία Πετρούπολη)

Προμετωπίδα του έργου Éléments de la philosophie de Newton (Άμστερνταμ, 1738), όπου εμφανίζεται ο Βολταίρος στο γραφείο του να δέχεται το φως της αλήθειας από το Νεύτωνα διά μέσου ενός καθρέφτη, που κρατά η Madame du Châtelet

Η μαθηματικός Emilie μαρκησία του Châtelet, σύντροφος του Βολταίρου (Maurice Quentin de la Tour, ιδιωτική συλλογή)

Ο Βολταίρος με το Φρειδερίκο της Πρωσίας στο τραπέζι (Αντίγραφο πίνακα του Adolph von Menzel, 1850, ο οποίος κάηκε το 1945)

Ο Βολταίρος συζητά με έναν κληρικό. Γκραβούρα του 1764 που φέρει τον τίτλο "Ο Βολταίρος και η θρησκεία".

Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ (Jean-Jacques Rousseau, 28 Ιουνίου 1712 - 2 Ιουλίου 1778) ήταν Ελβετός φιλόσοφος, συγγραφέας και συνθέτης του 18ου αιώνα. Οι πολιτικές ιδέες του Ρουσσώ επηρέασαν τη γαλλική επανάσταση, την ανάπτυξη της κομμουνιστικής και σοσιαλιστικής θεωρίας, και την ιδεολογία του εθνικισμού. ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ•Μπορούμε να είμαστε άνθρωποι χωρίς να κατέχουμε γνώσεις•Ευτυχία δεν είναι να κάνεις αυτό που θέλεις, αλλά να μην κάνεις αυτό που δεν θέλεις.•Οι άντρες αγαπάνε λίγο και συχνά, ενώ οι γυναίκες πολύ και σπάνια• Όταν ο λαός δεν θα ‘χει τίποτα πια να φάει, θα φάει τους πλούσιους.•Πάρε το δρόμο που είναι αντίθετος από τον συνηθισμένο και σχεδόν πάντα θα κάνεις καλά.

5.Πολιτισμός και κουλτούρα || σελίδα 91

Προς το τέλος του 18ου αιώνα η έννοια Ευρώπη έχει γίνει συνώνυμη της

έννοιας πολιτισμός

Η έννοια «κουλτούρα»

Αρχικά σήμαινε cultura (=καλλιέργεια) , καλλιέργεια έμφυτων χαρισμάτων και πνεύματος και προσωπική καλλιέργεια

Ο αρχαιοελληνικός όρος «παιδεία»

Επηρεάζει συνολικά την

προσωπικότητα των

ανθρώπων

Αρχίζει να χρησιμοποιείται στα γαλλικά τον 16ου αιώνα

Επιτυγχάνεται με τις καλές

τέχνες τη φιλοσοφία, τη

λογοτεχνίαΜονταίν, Δοκίμια :

«καλλιέργεια» του πνεύματος των παιδιών

Civilite ή politesse

Ευγένεια , αυλικοί τρόποι

συμπεριφοράς

Προνομιούχα κοινωνικά στρώματα

Εύποροι αστοί

Η έννοια «πολιτισμός»

Συλλογικό φαινόμενο αναφέρεται λιγότερο στην προσωπική καλλιέργεια

Μέσα 18ου αιώνα: Μοντεσκιέ, Βολταίρος: προτιμούν την έννοια

«πολιτισμένος»

1766 : πρώτη χρήση του όρου Ευρωπαϊκός πολιτισμός (Μποντώ)

19ος αιώνας: Πολιτισμός = ό,τι είναι επίπλαστο,

επιδερμικό , εφήμερο (Γερμανοί)

17ος αιώνας Η Γαλλία επέβαλλε την παρουσία της στον ευρωπαϊκό

πολιτισμικό χώρο.19ος αιώνας: Οι

άνθρωποι της πόλης ανακάλυψαν την

αγνότητα της ζωής στο χωριό και τον

παραδοσιακό πολιτισμό.

Artist: David CoxStyle: RomanticismGenre: landscape

Artist: David Roberts Style: Romanticism Genre: landscape

3. Νέες πολιτικές έννοιες σελ. 102-106

Κοινωνικές εξελίξεις Διαφωτισμού

Διάλυση παλαιών τάξεων

Αυτονομία ατόμου

Ανάδειξη αστικής τάξης

Βασίζει την ευημερία της

στην τεχνολογική

πρόοδο, εμπόριο και

εκβιομιηχάνιση

«Ο υπήκοος έπρεπε να

γίνει πολίτης»

Μιλούσε εξ ονόματος ολόκληρης

της ανθρωπότητα

ς

Διατύπωσε αιτήματα με τη γλώσσα

των οικουμενικών δικαιωμάτων

Νέο πολιτικό λεξιλόγιο

Φυσικά δικαιώματα

Ατομική ελευθερίαΔιάκριση εξουσιών

Πολιτική συμμετοχήΛαός Έθνος

ΠατρίδαΣυλλογική βούληση

ΕπανάστασηΟρθός λόγος

ΕπιστήμηΠολιτική αρετή

πρόοδος

Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen, του 1789.

•Ανεξιθρησκία •Πνευματική ανεκτικότηταΒολταίρ

ος

•Κοινωνικό Συμβόλαιο •Δικαίωμα λαού για αντίσταση

κι επανάσταση•Πρόδρομος Διαφωτισμού

Τζον Λοκ

•Διάκριση εξουσιών •Αποτροπή κινδύνου

αυταρχικής διακυβέρνησης•Πνεύμα των Νόμων

Μοντεσκιέ

Φυσικό δίκαιο• Περιέχει τα φυσικά δικαιώματα που

οφείλονται στην ανθρώπινη φύση από τη στιγμή της γέννησης του ανθρώπου ανεξάρτητα από μόρφωση και κοινωνική θέσηΑντίθετα με τη φύση

• Ανθρώπινοι νόμοι• Κράτος• Πολιτική τάξη• Κοινωνική ιεραρχία• θρησκεία

Διαφωτιστές:

Πεφωτισμένη δεσποτεία

Ρουσσώ: Επανάστα

ση

Άνταμ Σμιθ: Μικρές

διαδοχικές αλλαγές σε Θεσμούς

Το Κοινωνικό Συμβόλαιο- Τα. Χομπς, Τζ. Λοκ Τόμας Χομπς [ 1588-1679] Τζον Λοκ

Οι άνθρωποι στη φυσική τους κατάσταση ζουν ειρηνικά

Η φυσική κατάσταση δεν σήμαινε συνεχή πόλεμο

Πόλεμοι λόγω περιορισμένων πόρων Η φυσική κατάσταση περιέχει σπέρματα κοινωνικότητας , δημιουργικότητας και ορθού λόγου

Εκχώρηση μέρους δικαιωμάτων στο κράτος από όλους

Αυτά οδηγούν στη σύναψη κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ τους.

Το Κράτος εξασφαλίζει αμοιβαία συμφωνία μεταξύ ανθρώπων

Τα άτομα περιορίζουν την ελευθερία τους με τη θέλησή τους.

Το Κράτος επιβάλλει τους κανόνες της συμφωνίας αυτής

Το κράτος εγγυάται αυτή τη συμφωνία κι έχει περιορισμένη δικαιοδοσία Το κράτος : επιβάλλει ποινές, επιλύει διαφορές , περιφρουρεί ατομική ιδιοκτησίαΟι αρχόμενοι έχουν το δικαίωμα αντίστασης , όταν το κράτος παραβεί το συμβόλαιο.

Γενική Βούληση – Ζαν Ζακ Ρουσό

Το άθροισμα των ατομικών βουλήσεων σε μια ενότητα που εκφράζει το γενικό συμφέρον

Πηγάζει από το κοινωνικό

συμβόλαιο – εκφράζεται με τη λαϊκή κυριαρχία

Συμμετοχή και αλληλεγγύη πολιτών=

πολιτική αρετή

Ισότητα δικαιωμάτων,

μαζική στρατολογία, θυσία ζωής

Υπαγορεύει πολιτική ηθική

Ο νόμος εκφράζει την

γενική βούληση

Ο Ρουσό δεν υιοθετεί τη

διάκριση των εξουσιών, τις υποτάσσει στη γενική βούληση

Επίδραση πολιτικής θεωρίας Ρουσό

Προεικόνισε αρχές δικαίου που αναδύθηκαν στη Γαλλική Επανάσταση«άμεση δημοκρατία»

Επηρέασε αρχές επαναστατικών ρευμάτων

19ου αιώνα

Τον χαρακτήρισαν πρόδρομο μιας ολοκληρωτικής

επικράτησης του κράτους πάνω στα ατομικά

δικαιώματα

Πραγματεία για την καταγωγή και τα βάθρα της ανισότητας μεταξύ των ανθρώπων (1755) του Ρουσσό.

Ένας λαός ελεύθερος υπακούει, αλλά δεν υπηρετεί. Έχει αρχηγούς και όχι αφεντικά. Υπακούει στους νόμους και μόνον σ' αυτούς. Και δεν είναι παρά μόνον με τη δύναμη των νόμων που δεν υπακούει στους ανθρώπους.

Από το Κοινωνικό Συμβόλαιο (1762) του Ρουσσό.

Μόνο η γενική βούληση μπορεί να ασκεί τις εξουσίες του κράτους. Ο λαός οφείλει να είναι ο δημιουργός των νόμων στους οποίους υπακούει. Η νομοθετική εξουσία ανήκει στο λαό, και δεν μπορεί να ανήκει σε κανέναν άλλο παρά μόνον σ' αυτόν.

Η διάκριση των εξουσιών- Μοντεσκιέ

Διαχωρισμός της πολιτικής εξουσίας σε τρεις φορείς

Εκτελεστική εξουσία [η κυβέρνηση του κράτους]

Δικαστική εξουσία [ελέγχει την

τήρηση των νόμων]

Αμερικανικό σύνταγμα 1774

Γαλλικό σύνταγμα 1791

Νομοθετική εξουσία [θεσπίζει νόμους]

Ρήγας Βελεστινλής Βασική αρχή

συνταγματικών καθεστώτων

Από το Πνεύμα των Νόμων (1748) του Μοντεσκιέ.

Υπάρχουν σε κάθε κράτος τρία είδη εξουσίας: η νομοθετική, η εκτελεστική και η δικαστική. Αν η νομοθετική και η εκτελεστική εξουσία είναι συγκεντρωμένες στο ίδιο ή στα ίδια πρόσωπα, δεν υπάρχει ελευθερία. Καραδοκεί ο κίνδυνος μήπως ο μονάρχης ή το κοινοβούλιο θεσπίσει νόμους τυραννικούς και τους εφαρμόσει. Στους Τούρκους, όπου και οι τρεις εξουσίες είναι συγκεντρωμένες στο σουλτάνο, επικρατεί ένας φρικαλέος δεσποτισμός.

Η ανοχή- Βολταίρος

Σεβασμός πολιτικής, θρησκευτικής, πολιτισμικής ιδιαιτερότητας

Κατήγγειλε αυταρχισμό γαλλικού κράτους και μισαλλοδοξία Καθολικής Εκκλησίας

Θύμα της μισαλλοδοξίας

γαλλικού δεσποτισμού,

φυλάκιση Βολταίρου

Από το Δοκίμιο για την ανεκτικότητα (1763) του Βολταίρου

Δε μας έδωσες καρδιά για να μισούμε ο ένας τον άλλο και χέρια για να αλληλοσφαζόμαστε, θεέ όλων των όντων, όλης της οικουμένης και όλων των εποχών. Μακάρι οι άνθρωποι να μπορούσαν να θυμηθούν ότι είναι αδέλφια!