1

2

3

4

Η Λέσβος είναι ένας ανεξερεύνητος πλανήτης γεύσεων. Έχει το εκπληκτικό πλεονέκτημα στη μικρή γεωγραφική έκτασή της να παράγεται έως τις μέρες μας σχεδόν το σύνολο των προϊόντων που είναι αναγκαία για τον

άνθρωπο.Λάδι και βρώσιμες ελιές δίνουν οι ελαιώνες του νησιού. Τα αγριόχορτα και τα κλαδέματα από τα λιόδεντρα γίνονται τροφή για τις κατσίκες και τα πρόβατα της Λέσβου. Από το γάλα τους παράγονται φέτα, λαδοτύρι, γραβιέρα, γιαούρτι, τουλουμοτύρι, μυτζήθρα, τραχανάς, κατίκι, κεφαλοτύρι και φρέσκο βούτυρο.Οι κόλποι της Γέρας και της Καλλονής δίνουν χάβαρα (τοπική ποικιλία μυδιού), κυδώνια, καλόγνωμες, πίνες, χτένια και άλλα όστρακα. Ξακουστή είναι η Λέσβος για τη σαρδέλα Καλλονής. Οι ντόπιοι όμως συνηθίζουν να τιμούν ιδιαίτερα και τη λακέρδα, τα χταπόδια, τα καλαμάρια, τις γαρίδες, τους κολιούς, τα μπαρμπούνια, τους γαλέους και άλλα ψάρια που αλιεύονται από τις ψαράδες του νησιού, κάποια από τα οποία γίνονται τα ονομαστά παστά της Λέσβου. Τα αλιεύματα είναι εξαιρετικοί συνοδευτικοί μεζέδες για τα ούζα της Μυτιλήνης και του Πλωμαρίου. Εξίσου άξια συνοδευτικά πιάτα για το ούζο είναι τα κουκιά, τα ρεβύθια του Λισβορίου και τα φασόλια της Κάπης, μαζί με τα φρέσκα κηπευτικά που παράγει το νησί, πολλά από τα οποία είναι από τοπικές ποικιλίες.Ένα από τα μυστικά της επιτυχίας για τα ούζα της Μυτιλήνης και του Πλωμαρίου είναι ο γλυκάνισος του Λισβορίου. Τα αρωματικά χαρακτηριστικά του τον κάνουν να ξεχωρίζει.Τα άγρια χόρτα και τα βρώσιμα μανιτάρια της Λέσβου σε συνδυασμό με το αρνίσιο, το κατσικίσιο και το βόειο κρέας της δίνουν εκπληκτικές γεύσεις, που μπορούν να σαγηνεύσουν ιδιαίτερα πεπαιδευμένους ουρανίσκους. Απαραίτητο συνοδευτικό, τα επώνυμα τοπικά κρασιά της Λέσβου, οι γεύσεις και τα αρώματα των οποίων δεν έχουν τίποτα το συνηθισμένο.Κι όταν έρθει η ώρα του φρούτου, αναζητήστε αχλάδια αχτσέδες, σύκα, δαμάσκηνα, πεπόνια και καρπούζια από την Καλλονή ή το Μεσότοπο, αλλά κι ατζούρια (τοπική ποικιλία ξυλάγγουρου).Όλα τα προϊόντα της Λέσβου ξεχωρίζουν σε γεύση και άρωμα. Αιτία είναι οι ιδιαίτερες γεωλογικές και κλιματολογικές συνθήκες, σε συνδυασμό με τις τοπικές ποικιλίες και τους παραδοσιακούς τρόπους παραγωγής. Ο συνδυασμός αυτών των γεύσεων μαζί με τις επιδράσεις από Ανατολή και Δύση έχουν δημιουργήσει την κουζίνα της Λέσβου.

ΛEΣBOΣ ENAΣ ANEΞEPEYNHTOΣ ΠΛANHTHΣ ΓEYΣEΩNOδηγός Tοπικών Προϊόντων ΛέσβουEιδική Έκδοση της εφημερίδας «Eμπρός»

Eκδότης: Mανώλης MανώλαςKείμενα: Nίκος MανάβηςΔιόρθωση κειμένων: Xριστίνα KαλλέργηΣχεδιασμός: Mυρτώ Παπαδέλλη,Mαρία Aριστοτέλους, Xαρίκλεια MαντζουράνηΦωτογραφικό υλικό: Aρχείο εφημερίδας «EMΠPOΣ»Διαφημιστικό Tμήμα: Λάμπρος Aνεμάς, Στέλλα Hλία, Mαρία Kορδερά, Πόπη ΨαριανούΠαραγωγή-Eκτύπωση-Bιβλιοδεσία:EΠIKOINΩNIA AIΓAIOY A.E. - Tηλ.: 22510 41619

Eφημερίδα «Eμπρός»Kαρά Tεπέ, 811 00 MυτιλήνηTηλ.: 22510 41619Fax: 22510 27300e-mail: info@emprosnet.grwww.emprosnet.gr

Διανέμεται δωρεάν

5

Lesvos is an unexplored place of various tastes. Its most great advantage is that in its small geographic scope a large number of products that are neces-sary for humans have been produced until today.

The island’s olive groves produce oil and edible olives. The weeds, as well as the olive tree prunings, become food for the goats and the sheep of Lesvos. Feta, lado-tyri, graviera, yoghurt, touloumotyri, mytzithra, tarhana, katiki, kefalotyri and fresh butter are made from their milk. The Gulf of Gera and the Gulf of Kalloni produce “havara” (a local variety of mussel), quinces, arca noae, noble pen shells, scallop and other shells. Lesvos is famous for the sardine of Kalloni. Local people show a clear preference to the salted bonito, the octopus, the squid, the shrimps, the mackerel, the surmullet, the tope shark and other fish that are fished by the local fishermen of the island. Some of these fish are the famous salted fish of Lesvos. The fishery products are great appetizers that can accompany the ouzo of Mytilene and Plomari. Other great dishes accompanying ouzo are the broad beans, the chickpeas of Lisvori and the beans of Kapi, in combination with the fresh vegetable products produced on the island, many of which come from local varieties. One of the secrets concerning the success of Mytilene and Plomari ouzo is the anise of Lisvori. It is the aromatic traits of the anise that make the ouzo so special. The wild greens, as well as the edible mushrooms of Lesvos combined with the lamb meat, the goat meat and the beef offer excellent tastes that can fascinate even the most demanding gourmets. The famous local wines of Lesvos, whose taste and aroma are remarkable, should definitely accompany the above dishes. When it is time to taste some fruits, you should ask for a variety of pears named “ahtses”, figs, plums, melons and water melons from Kalloni or Mesotopos, as well as “atzouria” (a local variety of cucumber). All products of Lesvos are famous for their taste and aroma. This is because of the special geological and climate conditions in conjunction with the local varieties and the traditional ways of production. The combination of these tastes, as well as

the influences from the East and the West, has composed the unique Lesvos’ cuisine.

LESVOS AN UNEXPLORED PLACE OF TASTESGuide of Local Products of LesvosSpecial edition of “EMPROS” Newspaper

Publisher: Manolis ManolasAuthor: Nikos ManavisProofreading: Christina KallergiLayout: Mirto Papadelli,Maria Aristotelous, Hariklia Mantzourani, Photos: “EMPROS” Newspaper archiveSales Department: Lambros Anemas, Stella Ilia, Maria Kordera, Popi PsarianouPrinting Production:AEGEAN COMMUNICATION SA - Tel.: +30 22510 41619

“Empros” NewspaperKara Tepe, 811 00 MytileneTel.: +30 22510 41619Fax: +30 22510 27300e-mail: info@emprosnet.grwww.emprosnet.gr

Distributed free of charge

6

Η ιστορία της Λέσβου είναι συνδεδεμένη με την ιστορία της

ελιάς. Από τα βάθη της αρχαιότητας μέχρι σήμερα, η ελιά έχει ριζώσει για τα καλά στο νησί. Για χιλιάδες χρόνια χαρίζει απλόχερα τα προϊόντα της στη Λέσβο. Η κυριαρχία της ελιάς στο τοπίο είναι απόλυτη, περίπου 11,5 εκατομμύρια δέντρα έχουν φωλιάσει στα βουνά, τις πλαγιές, τους μικρούς κάμπους, μέχρι και τις ακρογιαλιές.Το αρχαιότερο, μέχρι σήμερα, εκθλιπτικό μηχάνημα έχει βρεθεί στην περιοχή της Θερμής (λίγα χιλιόμετρα βορείως της πόλης της Μυτιλήνης). Πρόκειται για μια πέτρινη ρηχή σκάφη, μέσα στην οποία αλέθονταν οι ελιές. Τον 3ο αιώνα π.Χ. συναντάμε πάνω στα νομίσματα της Μυτιλήνης αποτυπωμένα φύλλα ελιάς. Εκείνη την περίοδο εκτιμάται ότι ο ελαιώνας του νησιού καταλάμβανε 45.000 στρέμματα.

The history of Lesvos is connected to the history of olive. Since the an-

cient times, olive has constantly been present on this island and has been generously offering its products to the locals. The dominance of olive over the island’s scenery is absolute; there are ap-proximately 11.5 millions of trees in the mountains, the slopes, the field, even the coast. The most ancient, until today, ma-chine used in order to mill the fruits of olive trees, has been found in the area of Thermi (a few kilometers north of Mytilene town). It is a stone shallow tub, into which the olives are grinded. During the 3rd century B.C., the image of olive leaves was printed upon the coins of Mytilene. At this time, the island’s olive groves were estimated at about 4.5 hectares.

Ελαιόλαδο, το χρυσάφι της Λέσβου

Olive oil, the gold of Lesvos

7

8

Στα 1355 μ.Χ. ο Φραντζέσκο Γατελούζι παντρεύεται την αδελφή του Ιωάννη Παλαιολόγου, αυτοκράτορα του Βυζαντίου, και παίρνει ως προίκα τη Λέσβο. Οι Γατελούζι, γνωρίζοντας την εμπορική αξία του ελαιολάδου, ενίσχυσαν την καλλιέργεια της ελιάς. Το ίδιο έγινε και την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η ανάπτυξη του ελαιώνα της Λέσβου σταμάτησε απότομα το βράδυ της 10ης Ιανουαρίου 1850. Τότε συνέβη κάτι εντελώς αναπάντεχο. Ήρθε η «μεγάλη καμάδα», ο παγετός, που κατέστρεψε σε ένα βράδυ σχεδόν το σύνολο του ελαιώνα.Της 10ης Ιανουαρίου 1850, είχαν προηγηθεί 40 ημέρες με βροχές και ζεστούς νοτιάδες. Οι ελιές ξεγελάστηκαν, νόμισαν ότι ήρθε η άνοιξη. Οι ρίζες τους ρουφούσαν από το χώμα το νερό και το ανέβαζαν ψηλά στα κλαδιά τους για να θρέψουν τον καρπό. Εκείνο το βράδυ, όμως, η θερμοκρασία έπεσε απότομα στους -8 βαθμούς Κελσίου. Το κακό είχε γίνει. Η παγωνιά «έκαψε» τα δέντρα. Η πολύ χαμηλή θερμοκρασία πάγωσε τους

In 1355 A.C., Francesco Gateluzzi married the sister of Ioannis Palaiologos, the emperor of Byzantium, and he received the island of Lesvos as dowry. The Gateluzzi family, being aware of the olive oil’s commercial value, enhanced the cultivation of olives. The same thing was noticed during the years of the Ottoman Empire. The growth of Lesvos’ olive groves stopped abruptly in the evening of the 10th January 1850. At that time, something totally unexpected hap-pened. A really strong frost occurred and destroyed almost all the olive groves in one night. Before this date, there were 40 days of constant rain and warm south winds. The olive trees were fooled, as they thought that the spring had come. Their roots were absorbing the water from the ground and transferring it up to the branches, so as to nourish the fruits. However, at that night, the temperature dropped sharply at -8 degrees Celsius. The damage had already been made. The frost totally destroyed the trees. This quite low temperature froze the sap into the trees’ trunks and branches. The trees and their trunks were destroyed, the majority of the producing animals died

9

χυμούς στους κορμούς και τα κλαδιά των δέντρων. Τα δέντρα έσκασαν, οι κορμοί τους καταστράφηκαν, ο μεγαλύτερος αριθμός των παραγωγικών ζώων πέθανε και μεγάλο μέρος των κατοίκων του νησιού πήρε το δρόμο της ξενιτιάς. Για όσους έμειναν πίσω στο νησί, τα κούτσουρα των «νεκρών» δέντρων έγιναν πηγή ζωής. Έκοψαν και πελέκησαν τα κούτσουρα. Δημιούργησαν καμίνια και επί χρόνια έφτιαχναν κάρβουνα από το ξύλο της ελιάς και τροφοδοτούσαν άλλες περιοχές της Μεσογείου.Ο χειμώνας πέρασε, ήρθε η άνοιξη, τα ελάχιστα δέντρα που δεν καταστράφηκαν,

and a big number of the island’s resi-dents began to emigrate. For those who did not leave the island, the logs of the “dead” trees had become a source of life. They cut and chipped them. They created furnaces and they started producing coal from the olive trees’ wood for many years and supplying other Mediterranean areas. Winter ended, spring came and the few trees that had not been destroyed sprouted without giving any fruits. At that

10

βλάστησαν, χωρίς όμως να δώσουν καρπό. Τότε πάρθηκε και η μεγάλη απόφαση, της ανασύστασης του ελαιώνα από την αρχή. Χρησιμοποιήθηκαν ποικιλίες ελιάς που έχουν μεγαλύτερη αντοχή στις ακραίες καιρικές συνθήκες. Παράλληλα στο νησί έφθασαν μάστορες της πέτρας, Αλβανοί και Αρβανίτες, οι οποίοι δούλεψαν επί χρόνια μαζί με τους ντόπιους για να δημιουργήσουν το μεγαλύτερο δημόσιο έργο στην ιστορία της Λέσβου, τα σέτια -ή επιστημονικότερα, τις αναβαθμίδες. Τα σέτια έδωσαν τη δυνατότητα να δημιουργηθούν ισόπεδα εδάφη στα οποία το βάθος του χώματος βαθμιαία αυξήθηκε και έδωσε στις ελιές τον απαραίτητο ζωτικό χώρο για να μεγαλώσουν.Τις επόμενες δεκαετίες η οικονομία της Λέσβου ανακάμπτει. Τα τέλη του 19ου αιώνα και οι αρχές του 20ού αποτέλεσαν την περίοδο της μεγάλης ακμής για τη Λέσβο. Η βάση ήταν η ελαιοκομία. Μνημεία αυτής της περιόδου είναι ορισμένα από τα εκπληκτικά αρχοντικά που υπάρχουν στην πόλη της Μυτιλήνης και τα ελαιοκομικά χωριά του νησιού, αλλά και πολλά ερειπωμένα βιομηχανικά κτήρια (ελαιοτριβεία, σαπωνοποιεία, ραφινερίες κ.λπ.).

time, a serious decision was made: the olive groves had to be reconstituted from scratch. Certain varieties being more resistant to extreme weather conditions were used. At the same time, stone ex-perts arrived at the island, Albanians and Arvanites, who had worked in collabora-tion with the local people for many years, in order to create the largest public work in the history of Lesvos: terraces, i.e. small horizontal surfaces on the ground that have a big inclination to facilitate the cultivation. These terraces facilitated the creation of ground levels, at which the depth of the soil had gradually increased, thus providing the olive trees with the necessary vital space, in order to grow properly. In the next decades, the economy of Lesvos began to recover. The end of the 19th century, as well as the beginning of the 20th century, constituted a period of great growth for the island of Lesvos. The base was olive growing. Certain fascinating mansions in the city centre of Mytilene, the olive-growing villages of the island, as well as many dilapidated industrial facilities (mills, soap shops, refineries etc.) were some of the monu-ments of this period.

11

12

Σήμερα οι ελαιώνες του νησιού καταλαμβάνουν πάνω από 450.000 στρέμματα, σύμφωνα με τις εκτάσεις που δηλώνουν οι παραγωγοί στις κρατικές αρχές κάθε χρόνο. Η ετήσια παραγωγή ελαιολάδου την τελευταία δεκαετία έπεσε κάτω από τους 10.000 χιλιάδες τόνους κατά μέσο όρο.Στο νησί λειτουργούν πάνω από 50 ελαιοτριβεία (συνεταιριστικά και ιδιωτικά) και οι ελαιοπαραγωγοί του νησιού προσεγγίζουν τους 20.000. Από αυτούς, 12.000 είναι μέλη συνεταιρισμών του νησιού που συγκροτούν την Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Λέσβου.

According to the annual land declara-tion to the national authorities by the producers, the olive groves of the island are, nowadays, estimated at more than 45 hectares. During the last decade, the annual production of olive oil decreased to less than 10,000 tones on average. There are now more than 50 working mills on the island (private and associa-tions) and the producers of olive oil are almost 20,000, with 12,000 of them being members of associations of the island that constitute the Union of Lesvos’ Agri-cultural Associations.

13

Ποικιλίες ελιάςΤο μεγαλύτερο μέρος του ελαιώνα της Λέσβου, περίπου το 70%, καταλαμβάνει η ποικιλία «Κολοβή». Το 20% καταλαμβάνει η ποικιλία «Αδραμυττινή», 5% καταλαμβάνει «Λαδολιά» και το υπόλοιπο διάφορες άλλες ποικιλίες. Η «Κολοβή» είναι γνωστή και με τις ονομασίες «Βαλανολιά», «Βαλάνα» και «Μυτιληνιά». Σύμφωνα με το γεωπόνο Στρατή Τσιρτσή, πρόκειται για μεσόκαρπη ποικιλία ελιάς και κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για αυτόχθονα ποικιλία. Ένα κιλό καρπού δίνει περίπου 25% ελαιόλαδο. Η «Αδραμυττινή» δίνει δέντρο μέτριο έως μεγάλου μεγέθους, το οποίο είναι ορθόκλαδο. Ο καρπός είναι μεσαίου μεγέθους και η περιεκτικότητά του σε ελαιόλαδο κυμαίνεται στο 23%. Η «Λαδολιά» είναι δέντρο μετρίου έως μεγάλου μεγέθους και επίσης ορθόκλαδο. Ο καρπός έχει πολύ υψηλή περιεκτικότητα σε λάδι, της τάξης του 28%.

Olive varieties The variety under the name “Kolovi” rep-resents the biggest part, approximately 70%, of Lesvos olive groves. The variety named “Adramittini” covers 20%, the variety named “Ladolia” covers 5% and the rest percentage is covered by other varieties. The variety named “Kolovi” is also known under the names “Valanolia”, “Valana” and “Mytilinia”. According to the geologist Stratis Tsirtsis, it is a medium-sized variety of olive trees and probably an indigenous variety. One kilogram of fruits gives about 25% of olive oil. The variety “Adramittini” gives medium and slightly big trees, which are high branch trees. The fruit is of a medium size and its content of olive oil is about 23%. The variety “Ladolia” is tree of medium or big size and, also, a high branch tree. Its fruit has a high content of olive oil, approxi-mately 28%.

14

Οργανοληπτικά χαρακτηριστικάΤο ελαιόλαδο της Λέσβου χαρακτηρίζεται από τη λεπτόρευστη υφή του (χαμηλό ιξώδες), που οφείλεται κυρίως στις ποικιλίες της ελιάς και δευτερευόντως στον τύπο του εδάφους και τις κλιματολογικές συνθήκες. Το ελαφρύ χρυσοκίτρινο χρώμα του είναι συνέπεια της μικρής περιεκτικότητάς του σε χλωροφύλλη. Ελαιόλαδα πλούσια σε χλωροφύλλη έχουν πρασινοκίτρινο χρώμα. Η χλωροφύλλη προάγει το τάγγισμα αν το ελαιόλαδο εκτεθεί στο φως.Το χαρακτηριστικό άρωμα του ελαιολάδου της Λέσβου οφείλεται σε ένα αιθέριο έλαιο και θυμίζει το φυτικό καρπό. Στον άγουρο πράσινο καρπό, το αιθέριο έλαιο αφθονεί και ελαττώνεται συνεχώς με την ωρίμανση, στο τέλος της οποίας εξαφανίζεται τελείως. Και εδώ η ποικιλία και η φύση του εδάφους επιδρούν πάνω στο άρωμα του ελαιολάδου.

Organoleptic characteristics The olive oil of Lesvos is characterized by its light texture (low viscosity), which is basically due to the olive varieties and secondly to the type of soil, as well as to the climate conditions. Its light gold-yellow color is a result of its low content of chlorophyll. The olive oil that contains a high percentage of chlorophyll has a green-yellow color. Chlorophyll promotes rancidity, if the olive oil is exposed to light. The typical smell of Lesvos’ olive oil is the result of an essential oil and it reminds of the natural fruit. The essential oil is abundant in the immature green fruit and it is constantly reduced during the maturation, at the end of which it to-tally disappears. At this point, the variety and the nature of the soil affect the olive oil’s smell. The olive oil of Lesvos con-tains less saturated fatty acids and more polyunsaturated fatty acids, i.e. it has a relatively increased level of unsaturation. In the last two decades, a remarkable number of small standardizing units,

15

Το ελαιόλαδο της Λέσβου περιέχει λιγότερα κορεσμένα λιπαρά και περισσότερα πολυακόρεστα, έχει δηλαδή σχετικά αυξημένη ακορεστότητα.Τις δύο τελευταίες δεκαετίες στη Λέσβο δημιουργήθηκε ένας σημαντικός αριθμός μικρών τυποποιητικών μονάδων, οι οποίες τυποποιούν σχεδόν αποκλειστικά βιολογικό και έξτρα παρθένο ελαιόλαδο. Τα ελαιόλαδα αυτά έχουν αποσπάσει μεγάλο αριθμό ελληνικών και διεθνών διακρίσεων σε διαγωνισμούς γευσιγνωσίας, γεγονός που καταδεικνύει την ποιοτική ανωτερότητα του ελαιολάδου της Λέσβου.

Βιολογική ελαιοκομίαΣτις δεκαετίες τού 1990 και του 2000 καταγράφηκε πολύ μεγάλη ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας στη Λέσβο. Περίπου 100.000 στρέμματα του ελαιώνα ακολουθούν τις διαδικασίες της βιολογικής γεωργίας. Το 2011 παράχθηκαν και πουλήθηκαν περίπου 250 τόνοι βιολογικού ελαιολάδου, το οποίο είτε τυποποιήθηκε από τις τοπικές επιχειρήσεις, είτε εξήχθη χύμα για να τυποποιηθεί στο εξωτερικό ή από άλλες ελληνικές επιχειρήσεις. Η παραγωγή βιολογικού ελαιολάδου στη Λέσβο παρουσιάζει ανοδική τάση.

which conventionalize almost exclusively organic and extra virgin olive oil, have been established. These kinds of olive oil have stood out in many contests of sen-sory tasting not only in national, but also in international level and this undeniably demonstrates the high quality of Lesvos’ olive oil.

Biological olive growing In the decades of 1990 and 2000, a considerable growth concerning the biological agriculture in Lesvos has been reported. Approximately 10 hectares of the olive groves follow the procedures of biological agriculture. In 2011, approxi-mately 250 tones of organic olive oil have been produced and sold. This olive oil has either been standardized by the local companies or exported as bulk olive oil, with the intention to be standardized abroad or by other Greek companies. The production of the organic olive oil in Lesvos is currently increasing.

16

ΣαπωνοποιίαΣτις παλιές βιομηχανικές ζώνες της Λέσβου, δίπλα στα ελαιοτριβεία, τα πυρηνελαιουργεία και τις ραφινερίες αναπτύχθηκαν και οι σαπωνοποιίες. Η βάση για την παραγωγή του σαπουνιού ήταν τα βαριά ελαιόλαδα που ήταν ακατάλληλα για κατανάλωση από τον άνθρωπο, αλλά και τα υπολείμματα από τις δεξαμενές του λαδιού. Πολύ συνηθισμένη πρακτική ήταν η παραγωγή σαπουνιού στα σπίτια από τους ελαιοπαραγωγούς. Οι παλιότεροι κάτοικοι της Λέσβου θυμούνται την «τρεμούλα» και τις «πλάκες», δηλαδή το σαπούνι που φτιαχνόταν στα σπίτια σε ρευστή και στερεή μορφή.

Oil-soap production In the old industrial zones of Lesvos, the oil-soap productions have been devel-oped next to the steam-driven olive-oil plants, the kernel olive-oil plants and the refineries. The base for the oil-soap production was the heavy olive oil, which was unsuitable for consumption by humans, as well as the remains from the oil tanks. A very common practice was that oil-soap production took place at home by the olive producers. The older residents of Lesvos still remember the “shaking” and the “tablet”, i.e. the liquid and solid homemade soap.

17

Λαϊκός πολιτισμός Το λαϊκό πολιτισμό της Λέσβου όπως ήταν φυσικό τον σφράγισε η καλλιέργεια της ελιάς. Χαρακτηριστικό δείγμα είναι το έργο του ζωγράφου Θεόφιλου «Το μάζεμα των ελαιών εν Μυτιλήνη». Ύμνος στην ελιά και τους καλλιεργητές είναι το βιβλίο του Θανάση Παρασκευαΐδη «Τα λιόδεντρα και οι ξωμάχοι της Λέσβου». Σημαντικός αριθμός καλλιτεχνών δημιουργεί, επίσης, έργα τέχνης χρησιμοποιώντας ξύλο ελιάς.Για τους κατοίκους της Λέσβου θεωρείται χρέος τιμής να προσφέρουν ένα μικρό μπουκάλι λάδι στην εκκλησία της ενορίας τους για το άναμμα των καντηλιών. Τα «λιόδακρα», οι κρυσταλλοποιημένοι χυμοί του ελαιόδεντρου που τρέχουν από τις σχισμές του, είναι τα «δάκρυα του Χριστού» και προστίθενται στα θυμιάματα.

Folk culture The folk culture of Lesvos has consider-ably been affected by the cultivation of olive trees. A typical example is the work of the painter Theophilus, “The harvest of olives in Mytilene.” The book of Thanasis Paraskevaidis with the title “The olive trees and the farmers of Lesvos” consti-tutes a hymn to the olive and its produc-ers. Moreover, many artists create works of art using wood from olive trees. The residents of Lesvos believe that they have to offer a small bottle of olive oil to their local church for the lighting of the oil burning lamps. The crystallized juices of the olive trees that come from the tree’s slots are called “oil tears” and they are

considered to be the “tears of Jesus Christ”. Hence, they are being added to the incense.

18

Τα ούζα της Μυτιλήνης και του Πλωμαρίου δε χρειάζονται συστάσεις,

αφού έχουν κατακτήσει την Ελλάδα και έχουν δυναμική παρουσία σε περισσότερες από 30 χώρες σε όλο τον κόσμο. Σήμερα στη Λέσβο παράγεται το 50% του ούζου που καταναλώνεται στην Ελλάδα. Οι 16 ποτοποιίες του νησιού, χάρη στην ποιότητα των προϊόντων τους, καταφέρνουν να εισχωρούν ακόμη και στις πιο δύσκολες αγορές. Δύο είναι τα βασικά στοιχεία της επιτυχίας των ούζων της Μυτιλήνης και του Πλωμαρίου. Το πρώτο χαρακτηριστικό τους είναι ο γλυκάνισος του Λισβορίου. Το δεύτερο είναι η συνταγή κάθε ποτοποιίας, η οποία διατηρείται ως επτασφράγιστο μυστικό από κάθε επιχείρηση. Όσοι γνωρίζουν, λένε πως οι ποτοποιίες εκτός από γλυκάνισο χρησιμοποιούν κι άλλα αρωματικά φυτά που φύονται στο νησί.

The ouzo varieties of Mytilene and Plomari are already known, since

they have dominated Greece and they are dynamically present in more than 30 countries all over the world. Today, more than 50% of the ouzo consumed in Greece is produced in Lesvos. The 16 distilleries of the island, due to the high quality of their products, have managed to enter even the most demanding mar-kets. The main elements of success of Mytilene and Plomari ouzo are basically two. The first one is the anise of Lisvori. The second one is the recipe of every dis-tillery, which remains a closely-guarded secret. People who know more about this issue claim that distilleries use, apart from the anise, also other aromatic plants growing on the island.

Oύζο όταν πιεις

It’s time for ouzo

19

20

Η Λέσβος είχε πάντα πολύ μεγάλες επιρροές από τα απέναντι μικρασιατικά παράλια. Από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, στη Λέσβο εγκαθίσταται Έλληνες που ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, την Προύσσα και άλλες πόλεις των μικρασιατικών παραλίων. Ορισμένοι από αυτούς γνώριζαν την τέχνη της απόσταξης. Αυτή την τέχνη εξάσκησαν και στη Λέσβο. Με την παραγωγή του ούζου ασχολήθηκαν και οι γηγενείς κάτοικοι του νησιού.Στις αρχές του 20ού αιώνα λειτουργούσαν 26 ποτοποιίες στη Μυτιλήνη, σύμφωνα με τα αρχεία του Γενικού Χημείου του Κράτους. Μια πολύ σημαντική στιγμή για το ούζο της Μυτιλήνης ήταν η ίδρυση της ΕΠΟΜ. Σύμφωνα με τον τεχνικό φάκελο του Ούζου Μυτιλήνης στα 1967, 26 από τις 29 ποτοποιίες της πόλης συμφώνησαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους. Η επιχείρηση που δημιουργήθηκε, ονομάστηκε Ένωση Ποτοποιών Μυτιλήνης (ΕΠΟΜ).

Lesvos has always been considerably influenced by the opposite coastlands of Asia Minor. Since the mid-19th century, Greeks that used to live in Istanbul, Izmir, Bursa and other cities of the coastlands of Asia Minor, have settled in Lesvos. Some of them knew the art of distillation. As a result, they started practicing this art in Lesvos and the indigenous popula-tion of the island started also being involved in the production of ouzo. According to the records of the General Chemical State Laboratory, at the begin-ning of the 20th century, there were 26 active distilleries in Mytilene. The founda-tion of the Refinery Union of Mytilene constitutes a crucial moment for the ouzo of Mytilene. In 1967, according to the technical documentation of Mytilene Ouzo, 26 out of 29 distilleries of the town agreed to join forces. The company that arose was named Refinery Union of Mytilene (RUM).

21

Αρχικά οι ποτοποιίες της Λέσβου είχαν ως στόχο να καλύψουν τις ανάγκες των κατοίκων του νησιού. Δεν άργησαν όμως τα ούζα της Λέσβου να επεκταθούν και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Πρώτοι πρεσβευτές ήταν οι απόδημοι Λέσβιοι που μετέφεραν στους νέους τόπους κατοικίας τους τις γνώσεις τους για το καλό ούζο. Στη συνέχεια, η ποιότητα, η ιδιαίτερη γεύση και η πολλή δουλειά έφεραν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Έτσι σήμερα τα ούζα της Λέσβου βρίσκονται σε όλη την Ελλάδα και σε πολλές χώρες του εξωτερικού.Σύμφωνα με τη νομοθεσία, ένα προϊόν για να φέρει τον τίτλο «ούζο», πρέπει να περιέχει τουλάχιστον 20% απόσταγμα.

In the first place, the aim of Lesvos’ distilleries was to meet the needs of the island’s residents. Nevertheless, the ouzo of Lesvos expanded very quickly all over the country. The first ambassadors were the emigrants of Lesvos that transferred their knowledge about the high quality ouzo to their new places of residence. Then, the quality, the special taste, as well as the hard work, produced the desired effects. As a result, Lesvos’ ouzo is nowadays present all over Greece, as well as in numerous countries abroad. According to the legislation, in order for a product to be able to carry the label “ouzo”, it must contain at least 20% distil-late.

22

Ο γλυκάνισος του ΛισβορίουΒασικό συστατικό των ούζων της Λέσβου, όπως αναφέραμε πιο πάνω, είναι ο γλυκάνισος του Λισβορίου. Πρόκειται για ένα χωριό που βρίσκεται στη νότια πλευρά της Λέσβου και συγκεκριμένα στις ανατολικές ακτές του Κόλπου Καλλονής, στα παράκτια αγροκτήματα του οποίου καλλιεργείται το αρωματικό αυτό φυτό. Ορισμένες ποτοποιίες της Λέσβου διαθέτουν ιδιόκτητα αγροκτήματα στην περιοχή, προκειμένου να έχουν εξασφαλισμένες τις ποσότητες γλυκάνισου που χρειάζονται για την παραγωγή του ούζου. Πρόκειται για μια δύσκολη και ιδιαίτερα ευαίσθητη καλλιέργεια. Ένα ξερικό αγρόκτημα δίνει από 50 έως 90 κιλά γλυκάνισου ανά στρέμμα, ενώ ένα ποτιστικό μπορεί να δώσει έως και 250 κιλά. Συνήθως οι αγρότες της περιοχής επιλέγουν βορεινά και παραθαλάσσια

The anise of Lisvori The basic ingredient of Lesvos ‘ouzo’, as already mentioned above, is the anise of Lisvori. Lisvori is a village located in the south part of Lesvos and, more specifi-cally, on the east coastline of the Gulf of Kalloni, in the coastal farms where this aromatic plant is cultivated. Certain distilleries of Lesvos have their private farms in this area, with the intention to ensure the required quantity of anise needed for the production of ouzo. It is a very demanding and very fragile kind of cultivation. A xeric farm produces from 50 to 90 kilos of anise per hectare, while a perennial farm can produce even 250 kilos. The farmers of this region usu-

23

αγροκτήματα για να σπείρουν το γλυκάνισο κι αυτό για να αποφύγουν την καταστροφή της καλλιέργειας από έναν καλοκαιρινό καύσωνα. Η καλλιέργεια μπορεί να καταστραφεί και από μια δυνατή νεροποντή το Μάιο ή τον Ιούνιο. Το θέρισμα γίνεται κατά τη διάρκεια του Ιουλίου κι αμέσως μετά ξεκινούν οι καλλιεργητικές φροντίδες για την επόμενη χρονιά.Το Λισβόρι είναι η μόνη περιοχή της χώρας στην οποία παράγεται γλυκάνισος. Επίσης υπάρχουν δυο με τρεις παραγωγοί γλυκάνισου στη Λήμνο. Σε όλες τις άλλες περιοχές, καλλιεργείται μάραθος, ένα συγγενές φυτό με το γλυκάνισο, που όμως έχει εντελώς διαφορετική αξία. Ένα κιλό γλυκάνισου πωλείται προς 13 ευρώ το κιλό, ενώ ένα κιλό μάραθου πωλείται προς 1,5 ευρώ το κιλό. Σε άλλες περιοχές της χώρας ο μάραθος χρησιμοποιείται για την παραγωγή ούζου.

ally choose northern and coastal farms in order to sow the anise and avoid the crop’s destruction by a summer heat wave. The crop can be destroyed even by a persistent rain in May or June. The harvest takes place in July and the cultivation care for the next year begins immediately after that. Lisvori is the only place in the whole country, where anise is produced. There are also two or three producers of anise in Lemnos. In the rest of the areas, only fennel, a crop relative of anise, which has a totally different value, is produced. A kilo of anise costs 13 Euros, while a kilo of fennel costs only 1.5 Euro. In other areas of the country, fennel is used for the production of ouzo.

24

Ούζο ΜυτιλήνηςΤο «Ούζο Μυτιλήνης» είναι προϊόν με γεωγραφική ένδειξη. Η απόφαση του Υπουργείου Οικονομικών για την κατοχύρωσή της δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 23 Αυγούστου τού 2004. Σύμφωνα με αυτήν, η Γεωγραφική Ένδειξη «Ούζο Μυτιλήνης» χρησιμοποιείται για τα ούζα που παράγονται στη Λέσβο πλην του Δήμου Πλωμαρίου. Η παραγωγική διαδικασία από το στάδιο του αρωματισμού με απόσταξη της αιθυλικής αλκοόλης έως την τελική παρασκευή του ποτού, καθώς και την εμφιάλωσή του, πρέπει να πραγματοποιείται στη Λέσβο.

The ouzo of Mytilene The “Ouzo of Mytilene” is a product carry-ing a Geographical Indication. The deci-sion of the Ministry of Economic Affairs related to the patenting was published in the Official Gazette on 23rd August 2004. According to this, the Geographi-cal Indication “Ouzo of Mytilene” is used for all the varieties of Lesvos’ ouzo, except for the Prefecture of Plomari. The production process, from the stage of flavoring, including the distillation of the ethyl alcohol, until the final preparation of the spirit, as well as the bottling process, must take place in Lesvos.

25

Ούζο ΠλωμαρίουΤο «Ούζο Πλωμαρίου» είναι προϊόν με γεωγραφική ένδειξη. Η απόφαση του υφυπουργού Οικονομικών Γιώργου Μαυραγάνη αναφέρει ότι τον όρο αυτό μπορούν να τον φέρουν μόνο ούζα των οποίων η διαδικασία της παραγωγής, από το στάδιο του αρωματισμού με απόσταξη της αιθυλικής αλκοόλης έως την τελική παρασκευή του ποτού, καθώς και η εμφιάλωση, πραγματοποιούνται εξ ολοκλήρου σε επιχειρήσεις που έχουν τις παραγωγικές εγκαταστάσεις τους εντός των ορίων της Δημοτικής Ενότητας Πλωμαρίου του Δήμου Λέσβου. Επίσης ένα προϊόν που φέρει τη γεωγραφική ένδειξη «Ούζο Πλωμαρίου», θα πρέπει να έχει ελάχιστο αλκοολικό τίτλο 40% Vol και η αλκοόλη που έχει αρωματισθεί με απόσταξη (προϊόν απόσταξης) πρέπει να αντιπροσωπεύει το σύνολο (100%) του αλκοολικού τίτλου. Η παραπάνω απόφαση δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 21 Ιουνίου 2013. Με βάση αυτήν, όλα τα ούζα του Πλωμαρίου είναι πλέον 100% αποσταγμένα.

The ouzo of PlomariThe “Ouzo of Plomari” is a product carry-ing a geographical indication. According to the decision of the Deputy Finance Minister, Georgios Mavraganis, this label must be carried only by a kind of ouzo, whose production process, from the stage of flavoring, including the distil-lation of the ethyl alcohol, until the final preparation of the spirit, as well as the bottling process, takes place in busi-nesses having their production facilities within the boundaries of the Municipal Community of Plomari that belongs to the Municipality of Lesvos. In addition, a product that carries the geographical indication “Ouzo of Plomari” must have an alcohol content of at least 40% Vol. and the alcohol that has been aromatized by means of distillation (product of distil-lation) must represent the total (100%) of alcohol content. The above-mentioned decision was published in the Official Gazette on 21st June 2013. Under this decision, all kinds of the ouzo of Plomari are now 100% distilled.

26

Επί αιώνες η Λέσβος ήταν ένας από τους σημαντικότερους αμπελώνες

του Αιγαίου. Αυτή η μακρόχρονη παράδοση κινδύνεψε να χαθεί όταν το νησί χτυπήθηκε από τη φυλλοξήρα στις αρχές του 20ού αιώνα. Η παράλληλη ανάπτυξη της ελαιοκομίας είχε ως αποτέλεσμα σχεδόν να εξαφανισθεί η αμπελοκαλλιέργεια από το νησί. Τα αμπέλια που επιβίωσαν, ήταν αυτά που βρίσκονταν στα ηφαιστιογενή εδάφη της δυτικής Λέσβου, που είναι πλούσια σε θείο και χαλκό.

For many centuries, Lesvos was one of the most significant vineyards

of the Aegean Sea. This long tradition almost disappeared when the island was hit by phylloxera at the beginning of the 20th century. The parallel growth of the olive cultivation made the island’s vini-culture almost vanish. The vineyards that managed to survive were those located in the areas of volcanic origin in western Lesvos, which are rich in copper.

Δυναμικά κρασιά

σε γεύσεις και αρώματα

Wines with a strong taste and aroma

27

Επί δεκαετίες οι κάτοικοι της Λέσβου συνήθιζαν να δημιουργούν μικρούς αμπελώνες για να παράγουν κρασί που θα κατανάλωναν οι ίδιοι, οι συγγενείς και οι φίλοι τους. Αυτό ήταν το τελευταίο και πιο ασφαλές καταφύγιο για να αμπελοκαλλιέργεια της Λέσβου. Έτσι έμεινε ζωντανή η παράδοση.

For many decades, the residents of Lesvos used to create small vineyards, in order to produce wine, which would be consumed by themselves, their relatives, as well as their friends. This was the last and the safest shelter for the vinicul-ture of Lesvos. In that way the tradition remained alive.

28

Ο Βασίλης Πλάτανος στο βιβλίο του «Ελληνικά λαϊκά πανηγύρια», αναφέρει πως ο τρύγος στη Λέσβο ξεκινούσε Σταυροδευτέρα, δηλαδή τη Δευτέρα μετά του Σταυρού, και σε αυτό έπαιρνε μέρος όλη η οικογένεια. Από τα τέλη της δεκαετίας τού 1990 και μετά, ξεκίνησε μια νέα εποχή για την αμπελουργία στη Λέσβο. Σιγά - σιγά δημιουργούνται εξαιρετικές οινοπαραγωγικές επιχειρήσεις και αυξάνονται οι εκτάσεις όπου καλλιεργούνται κρασοστάφυλα. Δημιουργούνται αμπέλια στις ανατολικές περιοχές του νησιού, όπως είναι το Μεγαλοχώρι του Πλωμαρίου και ο Καρυώνας της Γέρας.

Vassilis Platanos, in his book “Greek Folk Village Fêtes”, mentions that in Lesvos the vine harvest began on “Stavrodeft-era”, i.e. the Monday after the day of the Exaltation of the Cross, with the partici-pation of the whole family. Since the late 1990s, a new era for Les-vos’ viniculture began. Excellent wineries were slowly established and the land used for the production of wine expand-ed. Vineyards were created in the eastern part of the island, such as in Megalohori of Plomari and in Karionas of Gera.

29

Οι ποικιλίες που κυριαρχούν στο νησί, είναι το «Χιδηριώτικο» ή «Καλλονιάτικο», τοπική ποικιλία κόκκινων κρασοστάφυλων που πήρε το όνομά της από τις περιοχές που καλλιεργείται. Από την περιοχή της Φώκαιας της Μικράς Ασίας προέρχεται η ποικιλία «Φωκιανό» που στη Λέσβο συνηθίζεται να αποκαλείται «Ρικαρά». Είναι και αυτή μια ποικιλία κόκκινων κρασοστάφυλων. «Γκντούρα» ή «Βάψα» είναι οι τοπικές ονομασίες της αιγαιοπελαγίτικης ποικιλίας «Μανδηλαριά» που ευδοκιμεί στο νησί.

The varieties that dominate on the island are the “Hidirodiotiko” and the “Kalloniatiko”, local varieties that were named after the areas where they are cultivated. The variety “Fokiano” comes from the area of Phocaea of Asia Minor and people in Lesvos call it “Rikara.” It is a variety of red grapes used for wine production. The variety of the Aegean “Mandilaria”, which grows on the island, is also known among the locals as “Gkntoura” or “Vapsa.”

30

Όπως είναι φανερό από το τοπικό προσωνύμιο «Βάψα», πρόκειται για άλλη μια ερυθρή ποικιλία κρασοστάφυλων. Άλλες ποικιλίες που καλλιεργούνται στη Λέσβο, είναι το «Μοσχάτο» (Μυρωδάτο), το «Αθήρι», το «Ασύρτικο» και «Μοσχάτο άσπρο».

As the local nickname “Vapsa” reveals, it is another red variety of grapes used for wine production. Other varieties cultivat-ed in Lesvos are the “Moshato” (Sweet-smelling), the “Athiri”, the “Asirtiko” and the “White Moshato.”

31

Τα εμφιαλωμένα κρασιά της Λέσβου έχουν έντονα γευστικά χαρακτηριστικά και αρώματα. Σταδιακά γίνονται αναγνωρίσιμα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Συμμετέχουν σε διαγωνισμούς και κατακτούν βραβεία, που τα καταξιώνουν διεθνώς ως κρασιά υψηλής ποιότητας.

The bottled wines of Lesvos have an intense taste and aroma. They are gradually becoming

known in Greece, as well as abroad. They participate in contests and they win prizes that establish them internationally as wines of high quality.

32

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της αγροτικής παραγωγής της Λέσβου

είναι ο συνδυασμός δραστηριοτήτων. Πρόκειται για μια αναγκαιότητα λόγω του μικρού χώρου στον οποίο πρέπει να συνδυαστεί σειρά διαφορετικών δραστηριοτήτων για να παραχθεί ικανοποιητικό εισόδημα. Με το πέρασμα των αιώνων, η αναγκαιότητα αναδείχθηκε σε τέχνη. Έτσι, οι ελαιώνες την άνοιξη και το καλοκαίρι μετατρέπονται σε βοσκοτόπια. Από τη συνύπαρξη ελαιοκομίας και κτηνοτροφίας, επιτυγχάνεται ο καθαρισμός των ελαιώνων από την ανεπιθύμητη βλάστηση και η θρέψη των κοπαδιών από την πλούσια χλωρίδα του νησιού.

One of the basic characteristics of Lesvos’ agricultural production is the

combination of activities. It is some-thing necessary, as the space is limited and therefore, many different activities must be combined, in order to produce a satisfactory income. Over the centuries, this necessity has turned into a form of art. As a result, the olive groves become pasture areas during spring and sum-mer. Due to the co-existence of the olive production and the livestock farming, olive groves are cleaned from the unde-sired vegetation and the herds are fed on the flora of the island.

Γνωστά και άγνωστα

τυριά της ΛέσβουFamous and unknown

kinds of cheese in Lesvos

33

Το αποτέλεσμα είναι η παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας γάλακτος από τα πρόβατα και τις κατσίκες που εκτρέφονται στο νησί.Η ρίγανη, το θυμάρι, άλλα αρωματικά φυτά, τα γαϊδουράγκαθα, οι αστιβιές, τα πουρνάρια, τα βαλανίδια, τα λιόφυλλα είναι ορισμένα από τα βασικά στοιχεία διατροφής για τα πρόβατα και τις κατσίκες της Λέσβου.

As a consequence, extremely high-qual-ity milk is produced by the sheep and the goats that are being reared on the island. Oregano, thyme, other aromatic plants, thistle, stevia, kermes oak, acorn, olive tree leaves are some of the basic nutri-tional elements for the sheep and the goats of Lesvos.

34

Πριν μερικά χρόνια, ο προϊστάμενος του Εργαστηρίου Ελέγχου Γάλακτος της Λέσβου, Νίκος Βερβέρης, δήλωνε στο περιοδικό «Νησιωτικό Αγρόκτημα»: «Είναι άξιο θαυμασμού το πώς αυτό το “βιοχημικό εργαστήρι”, το μυτιληνιό πρόβατο και η λιτοδίαιτη κατσίκα, μετατρέπουν τις αστιβιές και τα γαϊδουράγκαθα στο πολύτιμο και εύγευστο αυτό προϊόν. Είναι εξαιρετικά αξιόλογες οι οργανοληπτικές ιδιότητες του λεσβιακού γάλακτος, που οφείλονται κατά κύριο λόγο στη γενετική σύνθεση του μυτιληνιού προβάτου, καθώς και στη μεγάλη ποικιλία αρωματικών φυτών που εμπλουτίζουν τη χλωρίδα της περιοχής.»Τα λόγια του κ. Βερβέρη βασίζονται στην επί σειρά ετών μελέτη και παρατήρηση της ποιότητας του γάλακτος που παράγεται στη Λέσβο. Η επιστημονικά αποδεδειγμένη υψηλή ποιότητα του γάλακτος που παράγεται στη Λέσβο,

A few years ago, according to a state-ment made for the magazine “Island Farmhouse” by the head of the Milk Control Laboratory of Lesvos, Nikos Ververis: “It is remarkable how this ‘industrial laboratory’, i.e. the Mytilene sheep and the thrifty goat of Lesvos, turn stevia and thistle into this valuable and tasteful product. The organoleptic characteristics of Lesvos’ milk, which are basically due to the genetic synthesis of Lesvos’ sheep, as well as to the wide range of aromatic plants that enrich the flora of the area, are extremely remark-able.”The statement made by Mr. Ververis is based on the long study and observa-tion concerning the quality of the milk produced in Lesvos. The high quality of the milk produced in Lesvos, which is scientifically proved, constitutes the base

35

είναι η βάση για την παραγωγή εξίσου υψηλής ποιότητας τυροκομικών και γαλακτοκομικών προϊόντων.Το υψηλής ποιότητας πρόβειο γάλα που παράγεται στο νησί, προέρχεται κατά κύριο λόγο από πρόβατα φυλής Λέσβου. Σε μικρότερα ποσοστά εκτρέφονται άλλες φυλές προβάτων στο νησί, όπως είναι τα καραγκούνικα και τα χιώτικα, αλλά και διασταυρώσεις προβάτων φυλής Λέσβου με πρόβατα άλλων φυλών. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Οργανισμού «Δήμητρα», το 2012 στο Νομό της Λέσβου παράχθηκαν 28,34 χιλ. τόνοι πρόβειου γάλακτος και 2,34 χιλ. τόνοι κατσικίσιου.Τα πρόβατα λεσβιακής φυλής είναι ημιπαχύουρα και αναμικτόμαλλα. Είναι φυλή μέσης σωματικής ανάπτυξης. Συναντώνται ενίοτε πρόβατα τελείως μελανά, καστανά ή ποικιλόχρωμα καστανά. Τα αυτιά είναι μικρά και πέφτουν προς τα κάτω. Τα κριάρια και ένα μικρό

for the equally high-quality production of milk and cheese products. The high quality sheep’s milk that is pro-duced on the island mainly comes from local sheep of Lesvos. There are also a small number of other sheep breeds that are being reared on the island, such as the “karagkounika” and “hiotika”, as well as sheep cross-breeding between the breed of Lesvos and other breeds. According to the latest data of the Orga-nization “Dimitra”, 28.34 thousands of tones of sheep milk and 2.34 thousands tones of goat milk were produced in the prefecture of Lesvos in 2012. The sheep that belong to the breed of Lesvos are of medium size and their wool varies. It is a breed of an aver-age physical development. There are sheep that are totally black, brown or of different shades of brown. Their ears are small and lean down. Rams and a small number of ewes have horns. The

36

ποσοστό των προβατίνων φέρουν κέρατα. Οι μέσες αποδόσεις γάλακτος των προβάτων λεσβιακής φυλής ανά γαλακτοπαραγωγική περίοδο κυμαίνονται μεταξύ 100 και 160 κιλών.Τα βασικά τυροκομικά προϊόντα του νησιού είναι η φέτα και το λαδοτύρι Μυτιλήνης. Ονομαστά είναι το κασέρι και η γραβιέρα της Λέσβου. Ελάχιστα γνωστά τυροκομικά προϊόντα της Λέσβου είναι το κατίκι που παράγεται στη δυτική Λέσβο, το τουλουμοτύρι και η μυτζήθρα.

Η φέταΤα νησιά του Νομού Λέσβου είναι τα μόνα που έχουν το δικαίωμα να παράγουν φέτα ΠΟΠ (Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης) σύμφωνα με την ελληνική και την κοινοτική νομοθεσία. Είναι μαλακό τυρί που παράγεται από πρόβειο γάλα ή από μείγμα πρόβειου και κατσικίσιου γάλακτος στο οποίο θα πρέπει να περιέχεται πρόβειο σε ποσοστό 70% τουλάχιστον. Δεν έχει επιδερμίδα, έχει καθαρό λευκό χρώμα και ευχάριστη, ελαφρά όξινη γεύση και πλούσιο άρωμα.

average milk performances of the sheep belonging to the breed of Lesvos are between 100 and 160 kg every milk-producing period. The main cheese products of the island are feta and ladotyri of Mytilene. Kasseri and graviera of Lesvos are quite famous too. Some less known cheese products of Lesvos are the katiki that is produced in the west part of Lesvos, the touloumo-tyri and the myzithra.

Feta According to the Greek and Community legislation, only the islands of Lesvos’ Prefecture have the right to produce feta of PDO (Protected Designations of Ori-gin). It is a soft cheese made from sheep milk or a mixture of sheep and goat milk, in which the ratio of the sheep milk should be at least 70%. It doesn’t have an external layer; it has a clean, white color and a slightly acidic taste, as well as a rich aroma.

37

Το λαδοτύρι ΜυτιλήνηςΤο λαδοτύρι Μυτιλήνης ΠΟΠ είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό τυροκομικό προϊόν του νησιού. Πρόκειται για σκληρό επιτραπέζιο τυρί που έχει λευκό έως λευκοκίτρινο χρώμα, σκληρή επιδερμίδα, σχήμα κυλινδρικό, ελαφρώς αλμυρή γεύση, ευχάριστο άρωμα. Τα λιπαρά του φθάνουν στο 40% επί ξηρού. Η μέγιστη υγρασία του ανέρχεται στο 38%. Το λαδοτύρι παράγεται από πρόβειο γάλα ή μείγμα αιγοπρόβειου γάλακτος στο οποίο το κατσικίσιο δεν ξεπερνά το 30%.Σήμερα το λαδοτύρι Μυτιλήνης συνήθως μετά την ωρίμανσή του συσκευάζεται σε πλαστικές συσκευασίες προκειμένου να διατεθεί στην κατανάλωση.Παραδοσιακά μετά την παραγωγή και την ξήρανσή του, το λαδοτύρι τοποθετούνταν σε πήλινα κιούπια ή άλλα δοχεία τα οποία γεμίζονταν με ελαιόλαδο. Τα κιούπια βρίσκονταν σε δροσερά και ανήλιαγα υπόγεια των σπιτιών. Εκεί ολοκληρωνόταν η ωρίμανση του τυριού και παράλληλα γινόταν η συντήρησή του. Η συντήρηση στο ελαιόλαδο έδινε και δίνει στο λαδοτύρι Μυτιλήνης μια ελαφρά πιπεράτη γεύση.

Κασέρι ΜυτιλήνηςΤο κασέρι Μυτιλήνης είναι και αυτό ένα από τα ΠΟΠ τυριά του νησιού παρασκευάζεται παραδοσιακά από πρόβειο γάλα ή από μείγμα πρόβειου και κατσικίσιου σε ποσοστό 20%. Τα βασικά χαρακτηριστικά του τυριού είναι η μέγιστη υγρασία 45% και η ελάχιστη λιποπεριεκτικότητα επί ξηρού 40%. Είναι ημίσκληρο έως σκληρό τυρί, με συμπαγή μάζα.

The ladotyri of Mytilene The Mytilene’s ladotyri of PDO is prob-

ably the most typical cheese product of the island. It is a hard table cheese that has a white or white-yellow color, a tough external layer, cylindrical shape, a slightly salty taste and a pleasant aroma. Its fats cover about 40% in the dry matter. Its maximum moisture is 38%. Ladotyri is made from sheep milk or a mixture of goat and sheep milk, in which the ratio of the goat milk is not more than 30%. Today, the ladotyri of Mytilene, after its maturation, is usually packaged in plastic packaging, in order to be available for consumption. Traditionally, after its production and drying, ladotyri used to be placed into clay pots or other vessels that were filled with olive oil. The pots were stored in cool and sunless basements of houses. It was there that the cheese maturation was completed and at the same time it was also preserved. The process of preserva-tion used to and it still does offer to the ladotyri of Mytilene a slightly pepper taste.

The kasseri of Mytilene The kasseri of Mytilene is also one of the island’s PDO cheeses. It is traditionally made from either sheep milk or a mix-ture of sheep and goat milk at a percent-age of 20%. The main characteristics of the cheese are the maximum moisture of 45% and the minimum fat content of 40% in the dry matter. It is a semi-soft or even hard cheese with a compact mass.

38

Γραβιέρα ΜυτιλήνηςΗ γραβιέρα Μυτιλήνης είναι σκληρό τυρί που παρασκευάζεται στο νησί, συνήθως από πρόβειο γάλα ή μείγματά του με κατσικίσιο. Το κατσικίσιο γάλα δεν ξεπερνάει το 20%. Η γραβιέρα της Μυτιλήνης έχει ελαφρώς υπόγλυκη γεύση και ευχάριστες οργανοληπτικές ιδιότητες.Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας τού 1990, παράγονταν στη Λέσβο μεγάλες ποσότητες γραβιέρας. Σταδιακά, όμως, κυριάρχησε η παραγωγή φέτας και της γραβιέρας μειώθηκε.

Η μυζήθρα ή μυτζήθρα Η μυζήθρα είναι παραδοσιακό ελληνικό τυροκομικό προϊόν για την παραγωγή του οποίου αξιοποιείται το τυρόγαλο στο οποίο συχνά προστίθεται γάλα. Η φρέσκια ανάλατη μυζήθρα έχει εκπληκτική γεύση όταν συνδυαστεί με μέλι. Η ξερή αλατισμένη μυζήθρα στη Λέσβο καταναλώνεται μαζί με ζυμαρικά.

The graviera of Mytilene The graviera of Mytilene is a hard cheese produced on the island usually from sheep milk or mixtures of sheep and goat milk. The goat milk content is no more than 20%. The graviera of Mytilene has a slightly sweetish taste and desir-able organoleptic properties. Until the mid 90s, a huge quantity of graviera was produced in Lesvos. Never-theless, its production has been gradu-ally reduced and the production of feta started to dominate.

The myzithra or mytzithra Myzithra is a traditional cheese product. Whey is used for its production and milk is often added to it. The fresh unsalted myzithra has an exquisite taste, espe-cially when it is combined with honey. In Lesvos, the dry salted myzithra is consumed in combination with pasta.

39

Τουλουμοτύρι Μυτιλήνης Το τουλουμοτύρι είναι το λευκό τυρί που παράγεται από αιγοπρόβειο γάλα και ωριμάζει μέσα σε τουλούμι (ασκός) που κατασκευάζεται από δέρμα αρνιού ή κατσικιού. Πρόκειται για τυρί πλούσιο σε λιπαρά που του δίνουν ευχάριστη γεύση και συχνά αφήνει μια ελαφρά όξινη ή αλμυρή επίγευση. Σήμερα η παραγωγή του είναι πολύ μικρή λόγω του επιπόνου τρόπου παρασκευής του και της δυσκολίας να εξασφαλιστούν ικανοποιητικές συνθήκες υγιεινής.

Άλλα προϊόντα Στη Λέσβο παράγονται και πολλά άλλα τυροκομικά και γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως ξινός τραχανάς, παραδοσιακό γιαούρτι από πλήρες πρόβειο γάλα, κατίκι, κεφαλοτύρι και λευκό τυρί από κατσικίσιο γάλα. Πολλά από αυτά είναι προϊόντα οικιακής οικονομίας και σπάνια διατίθενται σε μεγάλες εμπορικές αλυσίδες.

The touloumotyri of Mytilene Touloumotyri is a white cheese that is produced from sheep-coat milk and it maturates into the “touloumi” (sac), which is made from lamb or goat skin. It is a high-fat cheese and therefore, it has a pleasant taste. Its taste often leaves you with a slightly acidic or salted aftertaste. Nowadays, its production is quite limited due to its laborious way of production and, also, due to the fact that it is difficult to ensure satisfactory hygienic conditions.

Other products In Lesvos, there are various cheese and milk products that are being produced, such as sour tarhana, traditional yoghurt from whole sheep milk, katiki, kefalotyri and white cheese made from goat milk. Many of these are considered consumer products and they are rarely available to the big commercial chains

40

Το πάστωμα των ψαριών και του κρέατος επί αιώνες ήταν ένας

παραδοσιακός τρόπος συντήρησης των τροφίμων. Στις μέρες μας η συγκεκριμένη μέθοδος συντήρησης δεν έχει καμμία πρακτική αξία, οι τεχνολογικές εξελίξεις την έχουν βάλει στο περιθώριο. Ωστόσο συνεχίζει να υπάρχει επειδή δίνει ιδιαιτέρως γευστικά προϊόντα.Στις μέρες μας οι κάτοικοι της Λέσβου κυρίως συνεχίζουν να παστώνουν κάθε είδος ψαριού για να δημιουργήσουν μεζέδες που αργότερα θα τους γευτούν μαζί με ούζο. Μάλιστα συνηθίζουν να τρώνε τα παστά τόσο τους χειμερινούς μήνες, όσο και τους καλοκαιρινούς.

The curing of fish, as well as the curing of meat, has long been a traditional

way of preserving products. Nowadays, this specific method of preservation has no practical value, since the technological advances have marginalized it. However, it continues to exist, on the grounds that it offers considerably tasteful products. Today, the residents of Lesvos continue the curing of any kind of fish, with the in-tention to create various appetizers that will be combined with ouzo. In fact, they consume salted products not only during winter, but also during summer.

Παράδοση στα αλίπαστα

Traditional salted food products

41

Αγαπημένη συνήθεια των Μυτιληνιών είναι να αγοράζουν νωρίς το πρωί φρέσκες σαρδέλες, να τις αλατίζουν με χοντρό αλάτι και να τις βάζουν στο ψυγείο. Πέντε με έξι ώρες αργότερα, τις βγάζουν από το ψυγείο, τις καθαρίζουν αφαιρώντας κεφάλια, εντόσθια και το δέρμα τους. Στη συνέχεια τις πλένουν και είναι έτοιμες για σερβίρισμα, είτε σκέτες είτε με λίγο λάδι και ρίγανη. Αυτό το παραδοσιακό έδεσμα οι νεώτεροι συνηθίζουν να το αποκαλούν περιπαικτικά «το μυτιληνιό σούσι».Οι βιοτεχνίες αλιπάστων της Λέσβου, συνεχίζοντας την παράδοση του νησιού, παράγουν παστές αντζούγιες, σαρδέλες, κολιούς, σκουμπριά, λακέρδες και μαριναρισμένο γαύρο. Τα προϊόντα τους διατίθενται στην αγορά του νησιού, σε όλη τη χώρα και στο εξωτερικό. Διακρίνονται για την υψηλή ποιότητά τους, που τα κάνει περιζήτητα.

A sweet habit of the residents of Myt-ilene is to buy fresh sardines early in the morning, salt them with coarse salt and put them in the refrigerator. Five to six hours later, they take them out of the refrigerator and clean them by removing their heads, their offal, as well as their skin. Then, they wash them and the sar-dines are ready to be served either neat or with some oil and oregano. Young people call this traditional dish “the sushi of Mytilene”, in a teasing way of course. The industries of salted products in Les-vos produce salted anchovies, sardines, mackerel, Atlantic mackerel, salted bonito and marinated anchovies. Their products are available in the market of the island, all across the country, as well as abroad. It is their high quality that makes them so demanded.

42

Mέχρι σήμερα, 520 ταξινομημένα είδη άγριων μελισσών έχουν καταγραφεί

από τη «Μελισσοθήκη του Αιγαίου», που έχει δημιουργηθεί από το Εργαστήριο Βιογεωγραφίας και Οικολογίας του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Δηλαδή περισσότερα από όσα έχουν καταγραφεί σε ολόκληρη τη Γερμανία και υπερδιπλάσια από όσα υπάρχουν στην Αγγλία. Η βάση για την ανάπτυξή τους είναι τα περίπου 1.500 είδη και υποείδη φυτών της Λέσβου. Σε ένα τόσο πλούσιο περιβάλλον, δε θα μπορούσε παρά να παράγεται πολύ καλής ποιότητας μέλι.Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό διατροφικό προϊόν για τον ανθρώπινο οργανισμό, καθώς του εξασφαλίζει υγεία και ευεξία. Πρόσφατες επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει πως το μέλι έχει αξιόλογες θεραπευτικές ιδιότητες, κάτι που είχε γίνει αντιληπτό από την αρχαιότητα. Χαρακτηριστικές είναι οι αναφορές του Ομήρου στο μέλι. Ο μαθητής του Αριστοτέλη Θεόφραστος είχε σε ιδιαίτερη εκτίμηση το μέλι της Ερεσού.Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Μελισσοκομικού Συνεταιρισμού Λέσβου, γυροσκοπικές αναλύσεις έχουν δείξει ότι μέλι της Λέσβου προέρχεται κατά 40% από αγριολούλουδα της οικογένειας Lamiaceae, κατά 15% - 20% από θυμάρι, κατά 15% από λυγαριά, κατά 10% από

Until today, 520 classified species of wild bees have been recorded by the

“Melissotheque of the Aegean” created by the Laboratory of Biogeography and Ecology of the Department of Geogra-phy (University of the Aegean). In other words, more than those recorded in whole Germany and double than those existing in England. Their growth is based on the existence of almost 1,500 species and subspecies of plants in Lesvos. In such a rich environment, only honey of high quality could be produced. It constitutes a vital food product for the human body, since it ensures health and well-being. Recent scientific research has shown that honey has significant thera-peutic properties, something that had been found out since the ancient times. The references made by Homer concern-ing honey are remarkable. Aristotle’s student, Theophrastus, appreciated particularly the honey of Eresos. According to the website of the Beekeep-ers Cooperative of Lesvos, gyroscopic analysis has shown that the honey of Lesvos comes by 40% from wild flowers of the species Lamiaceae, by 15%-20% from thyme, by 15% from osier, by 10% from stone fruits and by 15% from vari-ous other species. The honey of Lesvos does not contain any honeydew (honey of pine), and there-

Mέλι, μαρμελάδες, βράσμα,

η γλυκιά πτυχήThe sweet version:

honey, jams, syrups

43

Mέλι, μαρμελάδες, βράσμα,

η γλυκιά πτυχήThe sweet version:

honey, jams, syrups

44

πυρηνόκαρπα και κατά 15% από διάφορα άλλα είδη.Το μέλι της Λέσβου δεν περιέχει μελιτώματα (μέλι πεύκου), γι’ αυτό και είναι πολύ αρωματικό.Οι τοπικές επιχειρήσεις τυποποιούν μέλι από αγριολούλουδα, μέλι θυμαρίσιο, ανθόμελο ανοιξιάτικης ανθοφορίας, ανθόμελο από ρείκι, μέλι καστανιάς, ανθέων, γύρη, βασιλικό πολτό, πρόπολη και κερήθρα με μέλι.

Μαρμελάδες και βράσμαΜια γλυκιά απόλαυση για το πρωινό και για όλες τις ώρες της ημέρας είναι οι μαρμελάδες που παράγονται από τις μικρές βιοτεχνίες και τους συνεταιρισμούς γυναικών της Λέσβου. Παρασκευάζονται με παραδοσιακές μεθόδους από αγνές πρώτες ύλες και συσκευάζονται με ιδιαίτερη φροντίδα και προσοχή. Μπορεί να βρείτε μια εξαιρετικά μεγάλη γκάμα μαρμελάδων που έχουν ως βάση το ακτινίδιο, τη βανίλια, το βερύκοκο, το κορόμηλο, το μήλο, το ροδάκινο, το πορτοκάλι, το σύκο, τη φράουλα και άλλα φρούτα. Επίσης θα βρείτε μαρμελάδες με μοναδικούς συνδυασμούς γεύσεων, όπως είναι μέλι, κεράσι και καρύδι, πορτοκάλι και σοκολάτα, φράουλα και σοκολάτα, πορτοκάλι, μανταρίνι και λεμόνι και πολλές άλλες.

fore it is very aromatic. The local businesses standardize honey from wild flowers, from thyme, polyflo-ral honey of spring flowering, polyfloral honey from heather, from chestnut tree, from flowers, from pollen, from royal jelly, propolis and honeycomb with honey.

Jams and syrups A very sweet delight not only for break-fast, but also for any time of the day is the jams produced by the small crafts and cooperatives of the Lesvos women. Jams are produced following the tradi-tional methods, i.e. with pure materials, and they are packaged with particular care and attention. You can find an extremely wide variety of jams based on kiwi, vanilla, apricot, cherry plum, apple, peach, orange, fig, strawberry and other fruits. Additionally, you can find jams with various taste combinations, such as honey, cherry and walnut, orange and chocolate, strawberry and chocolate, orange, mandarin and lemon, as well as many other tastes. A particular product of Lesvos is syrup, which is called “petimezi” (grape must syrup) in other regions of Greece.

For its production, the housewives of the is-land used dried figs.

45

Ένα ιδιαίτερο προϊόν της Λέσβου είναι το βράσμα, που σε άλλες περιοχές της Ελλάδας το αποκαλούν πετιμέζι. Οι νοικοκυρές του νησιού χρησιμοποιούσαν ξερά σύκα για την παραγωγή του. Τοποθετούσαν τα ξερά σύκα μέσα σε μεγάλα καζάνια και εκεί τα έβραζαν για δυο με τρεις ώρες. Στη συνέχεια, αφαιρούσαν τα σύκα και συνέχιζαν το βράσιμο, μέχρι που το ζουμί, που είχε πάρει μεγάλο μέρος από τα ζάχαρα των σύκων, να γίνει ένα παχύρευστο γλυκό σιρόπι. Το χρώμα του είναι σκούρο βυσσινί. Όταν κρύωνε, τοποθετούνταν σε μπουκάλια και αποθηκευόταν. Σε ορισμένα χωριά του νησιού, το βράσμα αρωματιζόταν με βασιλικό και αρμπαρόριζα. Το βράσμα χρησιμοποιούνταν ως συνοδευτικό στις τηγανίτες. Επίσης πολύ συχνή ήταν η χρήση του για την παρασκευή άλλων γλυκών (π.χ. μελομακάρονα).Δύσκολα θα το συναντήσετε σε εμπορικό κατάστημα, αλλά αν το βρείτε, σας το συνιστούμε. Αξίζει να δοκιμάσετε την ιδιαίτερη γεύση του. Σήμερα το παράγουν σχεδόν αποκλειστικά οι συνεταιρισμοί γυναικών του νησιού.

They placed them into big boil-ers and boiled them for two to three

hours. Then, they removed the figs and they continued the boiling, until the juice, which had absorbed a big part of the figs’ sugar, became thick sweet syrup with a dark burgundy color. As soon as the syr-up was cold, they poured it into bottles in order to store it. In certain villages of the island, syrups used to be aromatized with basil and apple geranium. The syrup was used to accompany the pancakes. Furthermore, it was quite often used for the production of other sweets (such as melomakarona, i.e. Greek honey maca-roons with crushed walnuts, traditionally served at Christmas). It is difficult to find it at a retail store, but in case you do, you should definitely buy it. It is undeniably worth tasting its particular flavor. Nowadays, it is almost exclusively produced by the women’s cooperatives

46

Οι συνεταιρισμοί γυναικών της Λέσβου είναι μια ιδιότυπη μορφή

επιχειρήσεων, που εντάσσονται στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας και στόχο έχουν να εξασφαλίσουν εισόδημα στα μέλη τους. Στην πραγματικότητα κάνουν πολύ περισσότερα πράγματα. Αξιοποιούν την τοπική παραγωγή αγροτικών προϊόντων, διατηρούν και αναδεικνύουν παραδοσιακά τρόφιμα του νησιού τα οποία θα είχαν χαθεί αν δεν υπήρχαν αυτοί, μεταφέρουν στις νεότερες γενιές την γευστική κουλτούρα που διαμορφώθηκε στη Λέσβο μέσα από τους αιώνες. Επιπλέον η πραγματικά τεράστια γκάμα προϊόντων που παραθέτουμε παρακάτω δείχνει ότι διευρύνουν τους ορίζοντες τους σε νέες γεύσεις.Πολύ σημαντική είναι και η δυνατότητα που δίνουν στα μέλη τους να ενταχθούν στην παραγωγική διαδικασία, μια δυνατότητα που την είχαν στερηθεί λόγω των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών που επικρατούσαν στα χωριά του νησιού σε προηγούμενες δεκαετίες.

The cooperatives of the women of Lesvos constitute a particular form

of business, which is included in the field of social economy and aims at ensuring an income to its members. In fact, these cooperatives achieve much more. They make most of the local production of agricultural products, maintain and pro-mote the traditional cuisine of the island, which would have been lost if it was not for these cooperatives, and they transfer to younger people the gourmet culture that has been developed in Lesvos over the centuries. In addition, the remarkably wide range of products mentioned below shows that these cooperatives broaden their horizons in new tastes. Another important issue is the fact that they offer the opportunity to their members to be included in the production process, an opportunity that they have been deprived of in the past decades due to the existing social and financial conditions. The wom-

Η γευστική κουλτούρα της

Λέσβου στο πιάτο σας

The gourmet culture

of Lesvos in your plate

47

Οι συνεταιρισμοί γυναικών παράγουν και συσκευάζουν μια πολύ μεγάλη γκάμα προϊόντων, κόντρα σε κάθε σύγχρονο μοντέλο οργάνωσης επιχειρήσεων που προκρίνει την εξειδίκευση σε συγκεκριμένα προϊόντα. Αρκετοί από αυτούς οργανώνουν την τροφοδοσία κοινωνικών και άλλων εκδηλώσεων τόσο στα χωριά που λειτουργούν όσο και σε ολόκληρη την Λέσβο. Οι γεύσεις που δημιουργούν είναι πραγματικά εξαιρετικές.

en’s cooperatives produce and package a wide range of products against any contemporary model of business organi-zation that chooses the specialization in specific products. Many of them organize the catering for social and other events not only in the villages, where they are active, but also in the whole island. The flavors they create are really exquisite.

48

Γλυκά του κουταλιούΑντζούρι (τοπικό είδος ξυλάγγουρου), αχλάδι, βύσσινο, καρπούζι, κεράσι, κίτρο, κολοκύθι, κυδώνι, μήλο, νεράντζι, περγαμόντο, σταφύλι, σύκο, τοματάκι, φιστίκι, βερίκοκο, λεμόνι, μελιτζανάκι, ελιές, κάστανο (από τα κάστανα της Αγιάσου), μανταρίνι, τσάγαλο (άγουρο αμύγδαλο), παντζάρι, πατάτα, περγαμόντο, πορτοκάλι, ρεβύθι, σελινόριζα, τριαντάφυλλο και φράουλα.

ΜαρμελάδεςΑκτινίδιο, βανίλια, βερίκοκο, καρότο, καρότο-πορτοκάλι, κορόμηλο, μήλο, ροδάκινο, πορτοκάλι, σύκο, φράουλα, κυδώνι, μανταρίνι, μούρο,

Spoon sweets “Antzouri” (a local variety of cucumber), pear, sour cherry, watermelon, cherry, citron, pumpkin, quince, apple, bitter orange, bergamot, grape, fig, cherry tomato, pistachio, apricot, lemon, sweet eggplant, olive, chestnut (from the chest-nuts of Agiastos), mandarin, “tsaggalo” (unripe almond), beet, potato, bergamot, orange, chick pea, celeriac, rose and strawberry.

Jams Kiwi, vanilla, apricot, carrot, carrot-orange, cherry plum, apple, peach, orange, fig, strawberry, quince, mandarin, mulberry.

49

Γλυκά ταψιούΑμυγδαλόπιτα, καρυδόπιτα, κέικ, κολοκυθόπιτα γλυκιά από μεγάλες κολοκύθες, κουλουράκια μεθυσμένα, μπακλαβάς, παξιμαδάκια γλυκανίσου, παστέλι, ραβανί, ταρτάκια. Ένα από τα γλυκά ταψιού που ξεχωρίζει στην παράδοση της Λέσβου είναι τα αμυγδαλωτά. Πρόκειται για παραδοσιακό γλυκό της Λέσβου που

Greek traditional desserts Almond pie, walnut pie, cake, sweet pumpkin pie made from big pumpkins, drunk cookies, baklava, small rusks of anise, sesame seed candy, revani (bas-bousa) and tartlets. A Greek traditional dessert that stands out among the tra-ditional desserts of Lesvos is the Greek almond cookies. It is a traditional dessert of Lesvos that is based on a mixture of

50

έχει ως βάση μίγμα αλεσμένης ψύχας αμυγδάλου και ζάχαρη. Με το μίγμα οι γυναίκες της Λέσβου συνηθίζουν να φτιάχνουν λουλούδια. Άλλα γλυκά ταψιού που παρασκευάζονται από τους γυναικείους συνεταιρισμούς είναι , εργολάβοι, λουκούμια, σαμπλέ, πλατσέντα, μπακλαβάς, μυζιθροχαλβάς, δίπλες, δίπλες χωρίς αυγό, γεμιστή πλατζέντα σαρίκι με αμύγδαλο ή καρύδι, μανταρινάτα, καρυδόπιτα, κοπεγχάγη, κανελόπιτα, διάφορα κέικ, κανταΐφι, κυδωνόπαστο, παστάκια, μελομακάρονα, αλεξανδρινά, τρίγωνα γεμιστά, κουραμπιέδες, σαραγλί, φωλιές, ροξάκια, κανταΐφι, σκαλτσούνια, καριόκες και σοκολατάκια. Γλυκά που θα σαγηνέψουν είναι το κέικ κάστανου και η Αγιασσωτική βασιλόπιτα.

ground kernel, almond and sugar. The women of Lesvos use to make flowers by means of the mixture. Some other Greek traditional desserts produced by the women’s cooperatives are the macaroons, lokum, sables, traditional walnut pie (platsenta), baklava, halva with mizithra, diples, diples without egg, platsenta filled with almont or walnut, Greek mandarin cookies, walnut pie, traditional Greek dessert named “Co-penhagen”, cinnamon pie, various cakes, Greek sweet kataifi, quince paste, tart-lets, melomakarona (Greek traditional dessert), alexandrina (Greek traditional dessert), filled triangles (Greek traditional dessert), qurabiya (kourabiedes), saragli (Greek traditional dessert), folies (Greek traditional dessert), roxakia (Greek type of sweet dough), Greek sweet kataifi, skaltsounia (Greek traditional dessert), kariokes (half moon shaped chocolates) and chocolates. The chestnut cake, as well as the Vasilopita (Greek traditional New Year’s Day cake) of Agiasos, is remarkable.

51

Ζυμαρικά - τραχανάδεςΧυλοπίτες, κριθαράκι, μαργαρίτα, στριφτό, κοχυλάκι, κουσκουσάκι, φιδές, ξινός τραχανάς σε μορφή χάχλας και ξινός τραχανάς τριφτός.Οι χυλοπίτες και το κριθαράκι φτιάχνονται από αλεύρι, νερό και αλάτι. Σε ορισμένες περιπτώσεις προστίθεται αυγό. Για τις χυλοπίτες η ζύμη ανοίγεται σε φύλλα τα οποία κόβονται σε λουρίδες, στην συνέχεια οι λουρίδες κόβονται σε μικρά κομμάτια σαν σπιρτόξυλα. Από την ίδια ζύμη αλλά με διαφορετική τεχνική γίνεται το κριθαράκι.

ΑρτοσκευάσματαΚουλούρες (τοπική ονομασία για τα πασχαλινά τσουρέκια), τσουρέκια γάμου, κουλούρια, διάφορα βουτήματα και παξιμάδια. Η Λέσβος έχει μια μεγάλη παράδοση στην παραγωγή παξιμαδιών. Είναι εύκολο να βρει κανείς παξιμάδια σιταρένια, παξιμάδια κριθαρένια, παξιμάδια χωριάτικά και παξιμάδια με γλυκάνισο. Επίσης παρασκευάζονται τυροκούλουρα και σουσαμοκούλουρα.

Αλμυρά Τυροπιτάκια, σπανακοπιτάκια, πιροσκί, κοτοπιτάκια, σου αλμυρά, κρεατοπιτάκια, λουκανικοπιτάκια, μπατόν σαλέ,

Άλλα προϊόνταΛαδοτύρι Μυτιλήνης, ελαιόλαδο αρωματισμένο με βότανα από την φύση της Λέσβου, ελιές βρώσιμες, αλάτι, λιαστή ντομάτα, τουρσία, μέλι με καρύδια, ξύδι αρωματικό, βυσσινάδα, κερασάδα και πολλά λικέρ.

Pasta-tarhanaGreek egg noodles, orzo, margherita, strifto, kochilaki, couscous, fides (a kind of soft pasta), sour tarhana (chachlas) and grated sour tarhana. The Greek egg noodles, as well as the orzo, are made of flour, water and salt. In certain cases, eggs are added. In order to make the Greek egg noodles, the dough must be rolled out and stretched by hand, then it must be cut in stripes and these stripes must be cut in small pieces in the shape of matchboxes. The orzo is made by the same dough, but by means of a different technique.

Pastries Kouloures (a local name for the Easter brioches), wedding brioches, cookies, various scones and rusks. Lesbos has a significant tradition as far as the produc-tion of rusks is concerned. It is easy to find rusks of wheat, rusks of barley, tra-ditional village rusks and rusks of anise. Cheese cookies and sesame cookies are also produced.

Salty productsPieces of cheese pie (tiropitakia), pieces of spinach pie (spanakopitakia), pirozhki (deep-fried with many different stuff-ings), pieces of chicken pie (kotopitakia), salty choux, pieces of meat pie (kreatopi-takia), pieces of sausage pie (loukanopi-takia) and baton chalet.

Other products Ladotyri of Mytilene (traditional cheese product), olive oil flavored with Les-bos’ natural herbals, edible olives, salt, sundried tomato, various pickles, honey with walnuts, spiced vinegar, sour cherry juice, cherry juice and many liqueurs.

52