| ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ | ΔEYTEPA 13 IOYΛΙOY 2009

38

ΕλλάδαH «¶APANOMH» ¶APA°ø°H AP°YPOY A¶O TON K. KONOºA°O E™ø™E A¶O THN ¶EINA 5.000 KATOIKOY™ TOY §AYPIOY

Kατοχικό συσσίτιο από ασήµιªÂ ÛÎÔ˘ÚÈ¿, ÏÈÁÓ›ÙË, Ûfi‰· Î·È ·Ï¿ÙÈ... Ù¤ÙÔÈ-˜ Ë̤Ú˜ ÚÈÓ ·fi 57 ̄ ÚfiÓÈ· ¤Ó·˜ ÂÈÎÔÛÈÔ-ÎÙ¿¯ÚÔÓÔ˜ ·Ú¯ÈÌ˯·ÓÈÎfi˜ ÛÙË §·˘ÚˆÙÈ΋¤ÛˆÛ ÎfiÛÌÔ ·fi ÙËÓ Â›Ó·, ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙Ô-ÓÙ·˜ ηı·Úfi ¿ÚÁ˘ÚÔ Ô˘ Ô˘ÏÈfiÙ·Ó ÛÙËÌ·‡ÚË ·ÁÔÚ¿ ÚÔ˜ 10 ϛژ ÙÔ ÎÈÏfi. ∆· Ï·-Λ‰È· ‰ÂÓ ¤ÊÂÚ·Ó ¤Ó‰ÂÈÍË ÚÔ¤Ï¢Û˘ ¿-Óˆ ÙÔ˘˜, ÌÂٷʤÚÔÓÙ·Ó ÛÙËÓ ÂÏ‚ÂÙÈ΋ ÚÂ-ۂ›·, Ë ÔÔ›· ÊÈÏÔÍÂÓÔ‡Û ÙÔÓ ‰ÈÂıÓ‹ ∂Ú˘-ıÚfi ™Ù·˘Úfi. ∂Λ, ÛÙÔÓ ÂÚ›‚ÔÏfi Ù˘ ÚÔ-ÛÂÚ¯fiÙ·Ó Ì οıÂ Ì˘ÛÙÈÎfiÙËÙ· Ì·˘Ú·ÁÔÚ›-Ù˘ ÎÔÛÌËÌ·ÙÔÒÏ˘ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÁÈ· Ó· ·-Ú·Ï¿‚ÂÈ ÙÔ ·Û‹ÌÈ. ªÂ Ù· ¯Ú‹Ì·Ù· Ô˘ ÂÍ·-ÛÊ¿ÏÈ˙·Ó, Ô ∂Ú˘ıÚfi˜ ™Ù·˘Úfi˜ ÌÔÚÔ‡ÛÂÓ· ÙÚÔÊÔ‰ÔÙ‹ÛÂÈ ÙÔ ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈÔ ÓfiÌÈ̷ϤÔÓ Ì fiÏ· Ù· ·Ó·Áη›· ÙÚfiÊÈÌ·.

∆Ô˘ °πøƒ°√À ∫π√À™∏

∆ον Απρίλη του ’42 άρχισαν επιτέλους να ορ-γανώνονται συσσίτια. Πρώτα αποκλειστι-κά για τους εργαζοµένους στις εγκαταστά-

σεις της εταιρείας στο εργοστάσιο και στα µε-ταλλεία της Καµάρεζας, της Πλάκας και τηςΠαλαιοκαµάρεζας. Τα συσσίτια επεκτάθηκανευρύτερα στους πρώην εργαζοµένους της Γαλ-λικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου (ΓΕΜΛ)και γενικότερα στους κατοίκους της περιοχής.Σύµφωνα µε επίσηµα στοιχεία, αµέσως µετάτην έναρξη των συσσιτίων τον Απρίλιο του 1942,παρατηρήθηκε µία σηµαντική ανακούφιση τουπληθυσµού και µια κάθετη πτώση των θανάτωνστην πόλη.

Πρύτανης και υπουργός«Ολα αυτά οφείλονται στον Κωνσταντίνο Κο-

νοφάγο, τον µετέπειτα καθηγητή και πρύτανητου ΕΜΠ στα δραµατικά γεγονότα της εξέγερ-σης του Πολυτεχνείου, όπου µαζί µε ολόκληρητη Σύγκλητο διακήρυξαν το απαραβίαστο του α-καδηµαϊκού ασύλου», µας λέει η η Κωνσταντί-να Τσάιµου, καθηγήτρια στο Εθνικό ΜετσόβιοΠολυτεχνείο. «Αργότερα, το 1974, εξελέγη βου-λευτής Πρεβέζης και συµµετείχε στην κυβέρ-νηση Κ. Καραµανλή ως υπουργός Βιοµηχανίαςκαι Ενεργείας (1974-1977). Συνέγραψε επιστη-µονικά συγγράµµατα Μεταλλογνωσίας και λο-γοτεχνικά έργα µε το ψευδώνυµο Κ. Λότρης. Το1940 το εργοστάσιο της ΓΕΜΛ τροφοδοτούσετην ελληνική αγορά µόνο µε καθαρό µεταλλικόµόλυβδο και υποπροϊόντα µολύβδου. Ο άργυ-ρος εξαγόταν αποκλειστικά στη Γαλλία, υπό τηµορφή τριπλού κράµατος αργύρου-µολύβδου-ψευδαργύρου. Το 1940 γενικός διευθυντής τηςΓΕΜΛ ήταν ο µεταλλειολόγος µηχανικός,Maurice Bremmer, βελγικής καταγωγής».

Οταν την 1η Μαΐου τα γερµανοϊταλικά στρα-τεύµατα έφτασαν στο Λαύριο επιτάχθηκαν ταµεταλλεία και το εργοστάσιο. Οι µισθοί πείναςκαθηλώθηκαν και οι Γερµανοί έδωσαν δύο επι-λογές στους εργαζόµενους: Προσφορά υπηρε-σίας στη Νέα Εταιρεία ή, εάν δεν το επιθυµού-σαν, καταναγκαστική εργασία σε στρατόπεδασυγκέντρωσης στη Γερµανία.

Τη νέα διοίκηση της εταιρείας ανέλαβε Ιτα-λός συνταγµατάρχης χηµικός µηχανικός, ενώταυτόχρονα µέσα στο εργοστάσιο εγκαταστά-

θηκαν µόνιµα 7 καραµπινιέροι.Την ίδια µέρα σειδιαίτερη συνάντηση που είχαν ο Κ. Κονοφάγοςκαι ο γενικός διευθυντής Bremmer, o Κονοφά-γος ζήτησε από τον Bremmer, στην πρώτη κα-ταγραφή προϊόντων που επρό-κειτο να γίνει, να µη δηλώσουνστους Ιταλούς τον άργυρο πουυπήρχε µέσα στους άµορφουςσωρούς του τριπλού κράµατοςτης εταιρείας. Τα άµορφα µε-ταλλουργικά ξαφρίσµατα µολύ-βδου αφορούν αφρώδες µεταλ-λικό υλικό, που οπτικά µοιάζειµε απόρριµµα.

«Προς µεγάλη έκπληξη τουΚονοφάγου ο Bremmer δέχτη-κε αµέσως», συµπληρώνει ο Η.Κ. Κονοφάγος, δρ. χηµικός µη-χανικός της Ecole Centrale των Παρισίων. «Κα-νείς όµως βεβαίως δεν ήξερε τότε ακόµη και δενµπορούσε να το φανταστεί ότι ο MauriceBremmer ήταν ήδη µέλος της γαλλικής αντί-στασης. Αυτό διαπιστώθηκε πολύ αργότερα το1948. Η πρόταση του Κονοφάγου έγινε πράξη.Πριν από την επικείµενη πρώτη καταγραφή τωνΙταλών, πέταξαν ποσότητες ψιλής φτωχής σκου-

ριάς πάνω στις ά-

µορφες µάζες του τριπλού κράµατος αργύρου,έτσι ώστε αυτές να µοιάζουν ακόµη περισσότερογια άχρηστο υλικό. Τον χειµώνα του ’41-’42, οιναζί εισάγουν στην Ελλάδα το µάρκο κατοχής µε

τη σκανδαλώδη αναλογία 1 µάρ-κο προς 60 δραχµές. Ταυτόχρο-να, η ελληνική γεωργική σοδειάκατάσχεται ως λεία πόλεµου καιτο µεγαλύτερο µέρος της µετα-φέρεται είτε στη Γερµανία είτεστη βόρεια Αφρική. Το Λαύριο,το οποίο παραδοσιακά δεν είχεκαµιά γεωργική παραγωγή, κα-τέγραψε επίσηµα µέσα σε 7 µή-νες 800 θανάτους, και αυτό σεένα σύνολο πληθυσµού 5.000κατοίκων περίπου».

Ο Κωνσταντίνος Κονοφάγοςσκέφθηκε ότι η µόνη λύση επιβίωσης ήταν ηπαραγωγή καθαρού αργύρου. Τυχόν όµως έπ’αυτοφώρω σύλληψη για διάθεση προϊόντος στηµαύρη αγορά είχε συνέπεια τον θάνατο µε άµε-ση επί τόπου εκτέλεση. Το επιχείρηµα φάνταζεαδύνατο µιας και ο άργυρος είχε τη µορφή τρι-πλού κράµατος και τεχνικά µέσα για τον µεταλ-λουργικό καθαρισµό του, µε απόσταξη σε υψη-λές θερµοκρασίες, δεν υπήρχαν. Το ηλεκτρικόρεύµα σπάνιζε, κοκ ή κάρβουνο δεν υπήρχε,καύσιµο πετρέλαιο δεν υπήρχε. Το µόνο που

ευτυχώς υπήρχε ήταν κάποια ποσότη-τα φτωχού καύσιµου λιγνίτη,

θαλάσσιο αλάτι και

λίγη σόδα. Ο Κ. Κονοφάγος, για να πραγµατο-ποιήσει το όραµά του, θα έπρεπε να βρει µίανέα µέθοδο παραγωγής αργύρου µε ό,τι µέσαείχε στη διάθεσή του.

«Με τη βοήθεια 4 έµπιστων εργατών, άρχισεαµέσως δοκιµές µε καθαρά χηµικό τρόπο, αφή-νοντας κατά µέρος τον κλασικό µεταλλουργικότρόπο», προσθέτει ο Ν. ∆ερµάτης , δρ. ιστορι-κός του Πανεπιστηµίου της Louvain-la-Neuve.«Πειραµατιζόµενος συνεχώς επί 4,5 σκληρούςµήνες κατάφερε τελικά να το επιτύχει. ∆ύο ό-µως από τους τέσσερις έµπιστους εργάτες πουτον βοηθούσαν πέθαναν µπροστά στα µάτια τουαπό ασιτία και εξάντληση. Στις αρχές του Απρί-λη του ’42 άρχισε τελικά ο πρώτος χηµικός κα-θαρισµός του τριπλού κράµατος αργύρου απότον ψευδάργυρο µε τη χρήση λιγνίτη, σόδας καιθαλάσσιου άλατος. Αυτό έγινε µέσα στη µονα-δική εν λειτουργία χαλύβδινη λεκάνη της εται-ρείας, χωρητικότητας µόλις 2 τόνων (οι µεγαλύ-τερες απαιτούσαν επισκευή) και σε θερµοκρα-σία 650°C. Η χηµική αντίδραση καθαρισµούπραγµατοποιήθηκε υπό συνθήκες ισχυρής ανά-δευσης του υγρού κράµατος από άξονα εξοπλι-σµένο µε πτερύγια που γύριζαν µε ταχύτητα 125περιστροφών το λεπτό. Μετά τον καθαρισµό, οαργυρούχος µόλυβδος ήταν πλέον έτοιµος να ο-δηγηθεί στην κάµινο κυπέλλωσης για την πα-ραγωγή αργύρου. Ευτυχώς κάµινος Κυπέλλω-σης (ασηµόφουρνος) υπήρχε στην εταιρεία καιµάλιστα σε καλή κατάσταση. Ο άργυρος παρα-γόταν υπό τη µορφή µικρών πλακιδίων καθα-ρότητας 98,4%, που ευτυχώς ήταν αρκετή γιαδιάθεσή τους στο εµπόριο».

Nύχτα και µε προφύλαξηΗ παραγωγή αργύρου, για να µη γίνει αντι-

ληπτή, έπρεπε να πραγµατοποιηθεί νύχτα καιµόνο νύχτα και µε κάθε προφύλαξη. Hταν ηπρώτη φορά µετά τα αρχαία χρόνια, δηλαδή2.000 χρόνια πριν, που τοπικά στο Λαύριο πα-ρήχθη ξανά καθαρός µεταλλικός βιοµηχανικόςάργυρος. Η παραγωγή του 1942 ανήλθε συνολι-κά στα 611 κιλά και πουλήθηκε στη µαύρη αγοράπρος 10 λίρες το κιλό.Τα πλακίδια του αργύρου,τα οποία δεν έφεραν καµία απολύτως ένδειξηπροέλευσης επάνω τους, ο Βremmer τα µετέ-φερε µόνος του στην ελβετική πρεσβεία, πουφιλοξενούσε τον διεθνή Ερυθρό Σταυρό. Εκεί,τα αγόραζε µαυραγορίτης κοσµηµατοπώλης καιµε τα χρήµατα ο Ερυθρός Σταυρός µπορούσε νατροφοδοτήσει το εργοστάσιο νόµιµα πλέον µεόλα τα αναγκαία τρόφιµα. Η µέθοδος παραγω-γής αργύρου, που επινόησε ο Κ. Κονοφάγος, ε-φαρµόστηκε µόνιµα από το 1946 µέχρι και το1977, οπότε έκλεισαν οριστικά και τα µεταλλεία.

Ο πρώην πρύτανης του ΕΜΠ ζήτησε από τονδήµαρχο Λαυρίου, Κωνσταντίνο Πόγκα, να τα-φεί και τάφηκε το 1989 στο κοιµητήριο του Αγ.Γεωργίου στο Θορικό στο Λαύριο, εκεί όπου ε-πίσης τάφηκε το 1942 ο πρώτος εργάτης που τουπέθανε από πείνα στις εγκαταστάσεις της Γαλ-λικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου. Ο τάφοςτου (µνηµείο φιλοτεχνηµένο από τον καθηγη-τή Γ. Καλακαλλά, καθηγητή ΕΜΠ) κατασκευά-στηκε από σωρούς χοντρής σκουριάς της δεκα-ετίας του 1940 της καµινείας του εργοστασίουτης ΓΕΜΛ. ✖

H πώληση γινότανστη µαύρη αγοράπρος 10 λίρες το

κιλό, και τα χρήµαταδίνονταν στον

Eρυθρό Σταυρό

O Ù¿ÊÔ˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ §·‡ÚÈÔηٷÛ΢·Ṳ̂ÓÔ˜·fi ÛˆÚÔ‡˜¯ÔÓÙÚ‹˜ ÛÎÔ˘ÚÈ¿˜

O KˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ KÔÓÔÊ¿ÁÔ˜ ‹Ù·Ó ·Ú¯ÈÌ˯·ÓÈÎfi˜ ÛÙË °·ÏÏÈ΋ EÙ·ÈÚ›· MÂÙ·ÏÏ›ˆÓ §·˘Ú›Ô˘