Γιατί δεν αναπτύχθηκε η μεταποιητική βιομηχανία

στην Ελλάδα

ΧΡΙΣΤΟΦΑΣ ΦΩΤΕΙΝΕΛΗΣ

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣοσελότος

Γιατί δεν αναπτύχθηκε Γιατί δεν αναπτύχθηκε Γιατί δεν αναπτύχθηκε η μεταποιητική βιομηχανία η μεταποιητική βιομηχανία η μεταποιητική βιομηχανία

στην Ελλάδαστην Ελλάδαστην Ελλάδα

ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ

ΑΝ

ΑΠ

ΤΥΧΘ

ΗΚ

Ε Η Μ

ΕΤΑΠ

ΟΙΗ

ΤΙΚΗ

Β

ΙΟΜ

ΗΧ

ΑΝ

ΙΑ ΣΤΗ

Ν ΕΛ

ΛΑ

ΔΑ

ΧΡΙΣΤΟΦΑΣ ΦΩΤΕΙΝΕΛΗΣΧΡΙΣΤΟΦ

ΑΣ

ΦΩ

ΤΕΙΝΕΛ

ΗΣ

Ο Χριστόφας Φωτεινέλης είναι διπλωματούχος Μηχανολόγος – Ηλεκτρολόγος του Ε.Μ.Π. Εργάσθηκε επί σειρά ετών στον ιδιωτικό τομέα σε μεγάλες κυρίως μεταποιητικές επιχειρήσεις ως προϊστάμενος παραγωγής και συντήρησης, καθώς και νέων έργων. Στη συνέχεια εργάσθηκε στο ΚΕΒΑ (Κέντρο Βιοτεχνικής Ανάπτυξης), το οποίο ιδρύθηκε από το Διεθνές Γραφείο Εργασίας για τη διάδοση της οργάνωσης στις ελληνικές μικρομεσαίες μεταποιητικές επιχειρήσεις και το οποίο αργότερα μετονομάσθηκε σε ΕΟΜΜΕΧ. Κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας μετεκπαιδεύτηκε επανειλημμένα στο εξωτερικό στον τομέα της οργάνωσης του μεταποιητικού τομέα.

Όλοι οι λαοί που αναπτύχθηκαν αντέγραψαν πράγματι τα προϊόντα των ήδη ανεπτυγμένων χωρών. Προσωπικά το είχα διαπιστώσει πολλές φορές τόσο σε διεθνείς επαγγελ-

ματικές εκθέσεις διαφόρων κλάδων, όσο και στα καταστήματα. Ωστόσο αυτό γινόταν εντατικά για όσο χρονικό διάστημα οι λαοί αυτοί προετοίμαζαν τις απαραίτητες υποδομές και δομές τους –κυρίως ανθρώπινες– για να ανεξαρτητοποιηθούν, και δεν είχαν, όπως εμείς, τη νοοτροπία να τα βρίσκουμε μονίμως όλα έτοιμα και να κάνουμε και τους έξυπνους.

Όταν περιορίζεσαι μόνο σε μικρά μεγέθη παραγωγικών μονά-δων και στην αντιγραφή, όταν προστατεύεσαι από υψηλούς δα-σμούς και μπορείς να πουλάς προϊόντα δεύτερης και τρίτης ποι-ότητας πραγματοποιώντας μεγάλα αφανή κέρδη, δεν χρειάζεσαι ούτε στελέχη, ούτε βιομηχανικούς σχεδιαστές, ούτε πρώτες ύλες πρώτης ποιότητας, ούτε οργάνωση.

Ο μεγαλύτερος εχθρός της μεταποίησης αποδεικνύεται ότι ήταν η παραοικονομία η οποία επέτρεψε στην οικονομία της χώρας μας να αναπτυχθεί κατά τελείως λανθασμένο τρόπο και να μην αναπτύξει τους παράγοντες εκείνους που θα την καθιστούσαν ανταγωνιστική.

ISBN 978-960-9607-42-1

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com

www. ocelotos. gr

Ε Κ ΔΟ Σ Ε Ι Σοσελότος

Ε Κ ΔΟ Σ Ε Ι Σοσελότος ΕΚ∆ΟΣΕ ΙΣ

οσελότος

170 × 240 SPINE: 20 FLAPS: 60

00_cover_metapoiitiki.indd 1 3/7/2012 2:18:54 AM

ΤιΤλος Γιατί δεν αναπτύχθηκε η μεταποιητική βιομηχανία στην Ελλάδα

ςυγγραφέας Χριστόφας Φωτεινέλης ςειρα Επιστημονικά [5358]0312/01 Διορθώςεις Όλγα Παλαμίδη Copyright© 2012 Χριστόφας Φωτεινέλης ΠρώΤη εκΔοςη Αθήνα, Μάρτιος 2012 ISBN 978-960-9607-42-1

Η επιμέλεια της έκδοσης έγινε από τις εκδόσεις οσελότος

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108e-mail: ekdoseis.ocelotos@gmail.com, ocelotos@otenet.gr

www. ocelotos. gr

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η κατ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτο-ανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορ-φή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγ-γραφέα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣοσελότος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟλΟΓΟΣ ............................................................................................................................................ 5ΕΙΣΑΓΩΓη ..............................................................................................................................................26

ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1960 ΜΕΧΡΙ 1974 ........................................................................................37ΓΕΝΙΚΑ ...................................................................................................................................................37ΕΙΔΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞηΣ ...............................................................................................................................39ΙΔΙΩΤΙΚη ΕΠΙΧΕΙΡηΣη ..........................................................................................................................44ΣΤΕλΕΧΟΣ .................................................................................................................................................47ΟΡΓΑΝΩΣη ΠΑΡΑΓΩΓηΣ ......................................................................................................................48

ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ....................................................................................................................52ΓΕΝΙΚΑ ..................................................................................................................................................52ΔΙΑΧΕΙΡΙΣη ...........................................................................................................................................56ΠΑΡΑΓΩΓη ............................................................................................................................................63ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ........................................................................................................................................78ΚΟΣΤΟλΟΓηΣη ...................................................................................................................................97

ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ................................................................................................... 105ΓΕΝΙΚΑ ................................................................................................................................................ 105ΔΙΑΧΕΙΡΙΣη ........................................................................................................................................ 116ΚΤΙΡΙΑ ................................................................................................................................................. 118ΠΑΡΑΓΩΓη ......................................................................................................................................... 124 ΔΟΜη ΣΕ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ .......................................................................................... 124 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΕΞΟΠλΙΣΜΟΣ ...................................................................................................... 128 ΧΩΡΟΣ (ΒΙΟΜηΧΑΝΟΣΤΑΣΙΟ) ....................................................................................................... 131 ΟΡΓΑΝΩΣη ........................................................................................................................................ 132ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ..................................................................................................................................... 141ΚΟΣΤΟλΟΓηΣη ................................................................................................................................ 156

ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1974 ΜΕΧΡΙ 1981 ............................................................................. 186

ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1982 ΜΕΧΡΙ 1998 ....................................................................................... 220ΓΕΝΙΚΑ ................................................................................................................................................ 220ΑΝΟΔΟΣ ΒΙΟΤΙΚΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ, ΜΕΙΩΣη ΤΩΝ ΓΕΝΝηΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΙΣΟΔΟΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ .................................................... 227ΚΑΘΙΕΡΩΣη ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΩΝ ΣΤΑ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΑ ΕΙΔη .................................................... 231ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟλΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣη ΤηΣ ΧΡηΣηΣ ηλΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΥΠΟλΟΓΙΣΤΩΝ .. 232η ΧΡηΜΑΤΟΔΟΤηΣη ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡηΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΟΜΜΕΧ ............. 235ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΣΥλλΟΓΙΚηΣ ΔΡΑΣηΣ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ............... 236ΤΑ ΜΟΠ .............................................................................................................................................. 238

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤηΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ................... 241ΚΑΤΑΡΓηΣη ΤΩΝ ΔΑΣΜΩΝ ......................................................................................................... 242ΕλλΕΙΨη ΜΕΓΑλΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ............................................................................................ 243η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙηΣη .................................................................................................................. 244

ΤΡΑΠΕΖΕΣ ............................................................................................................................................. 246ΓΕΝΙΚΑ ................................................................................................................................................ 246ΤΡΑΠΕΖΑ ΤηΣ ΕλλΑΔΟΣ ............................................................................................................... 247ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ........................................................................................................................... 257ΕΤΒΑ ..................................................................................................................................................... 258ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ...................................................................................................................... 264

ΚΡΑΤΟΣ ............................................................................................................................................... 276

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΙ ΝΟΜΟΙ ................................................................................................................. 288ΓΕΝΙΚΑ ................................................................................................................................................ 288ΠΡΩΤη ΠΕΡΙΟΔΟΣ ........................................................................................................................... 289ΔΕΥΤΕΡη ΠΕΡΙΟΔΟΣ ...................................................................................................................... 292ΤΡΙΤη ΠΕΡΙΟΔΟΣ ............................................................................................................................. 292

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ......................................................................................................................................... 315

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Τα τελευταία είκοσι τουλάχιστον χρόνια ακούμε συνεχώς από ορισμένους παράγο-ντες της πολιτικής και κυρίως της οικονομικής ζωής αυτού του τόπου να διατυπώ-

νουν την άποψη ότι η Ελλάδα έχει χάσει οριστικά το τρένο της εκβιομηχάνισης και ότι η βαριά της πλέον βιομηχανία είναι ο τουρισμός, η ναυτιλία και οι υπηρεσίες. Αυτή η άποψη διατυπώνεται κάθε φορά που τα στοιχεία της Tράπεζας της Ελλάδος ή της Στατι-στικής Υπηρεσίας αποδεικνύουν ότι οι εξαγωγές μας και η βιομηχανική μας παραγωγή συρρικνώνονται συνεχώς, επιχειρήσεις κλείνουν, και ειδικώς στον μεταποιητικό τομέα, ενώ αυξάνουν αντίστοιχα οι εισαγωγές, χειροτερεύοντας μονίμως εις βάρος μας το εμπορικό μας ισοζύγιο. Επιπρόσθετα, δημιουργείται και η εντύπωση από το περιεχόμε-νο αυτών των δηλώσεων ότι μοιρολατρικά πλέον είμαστε καταδικασμένοι σε μεγάλο βαθμό να αποβιομηχανισθούμε και να περιορισθούμε στον ρόλο του ξενοδόχου, του εστιάτορα, του μάγειρα, του σερβιτόρου κλπ. Παράλληλα βέβαια, όταν οι συνθήκες το απαιτούν, ακούμε από επίσημα χείλη ότι θα ληφθούν μέτρα για την προσέλκυση με-γάλων ξένων επενδύσεων, για την ανάπτυξη των μικρομεσαίων μεταποιητικών επιχει-ρήσεων, οι οποίες χαρακτηρίζονται και σαν η ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας, για την ανάπτυξη της περιφέρειας και άλλα πολλά, και στο τέλος να μη γίνεται σχεδόν τίποτε, ή να συμβαίνει και το αντίθετο. Αποσπασματικά μόνο παρατηρούνται κάποια θετικά βήματα.

Θα περίμενε λοιπόν κάποιος, μετά από αυτές τις τόσο πολύ δυσάρεστες διαπι-στώσεις, οι οποίες και αποτελούσαν και εξακολουθούν να αποτελούν άμεση απειλή για τη χώρα μας, να γίνει κάποια σοβαρή προσπάθεια εκ μέρους των αρμοδίων, να αναλυθούν σε βάθος οι λόγοι που μας οδήγησαν σ’ αυτή την πολύ άσχημη κατάσταση από άποψη εκβιομηχάνισης και βάσει αυτών να προσδιορισθούν οι δυνατότητες, τα μέτρα και τα μέσα αναστροφής αυτού του δυσάρεστου φαινομένου. Παρατηρώ όμως ότι αντί να γίνουν όλα αυτά, τα οποία πιστεύω ότι θα μας οδηγούσαν σε κάποια έστω διέξοδο, λαμβάνονται κατά διαστήματα διάφορα μέτρα, τα οποία μέχρι πρότινος στη ουσία ήσαν, όπως τα χαρακτηρίζουν πολλοί, πυροσβεστικά, ή όπως τα χαρακτηρίζω εγώ, τύπου πυροτεχνημάτων. Τα περισσότερα έφθαναν συνήθως μέχρι την έντονη προβολή τους, την εκμετάλλευσή τους σε μεγάλο βαθμό από τους εμπλεκομένους και στη συνέχεια, την προσωρινή ή μόνιμη κάλυψη των προβλημάτων και όχι τη ριζική επίλυσή τους. Ποτέ δεν έφθανε το μαχαίρι στο κόκαλο. Σχεδόν πάντα περιοριζόμασταν σε απλές αμυχές. Στην αρχή, τα μέτρα εντυπωσίαζαν και μετά από λίγο καιρό αποδει-κνύονταν είτε ελλιπή, είτε αναποτελεσματικά, είτε σκόπιμα. Αυτό όμως που προέκυπτε σχεδόν πάντα ήταν η κατασπατάληση σημαντικών οικονομικών πόρων για πολύ μικρό τελικό οικονομικό αποτέλεσμα. Κάποιοι επωφελούντο πάντα από αυτές τις καταστά-σεις, ενώ ορισμένοι παρεσύροντο σε λανθασμένες επιλογές και έχαναν συνήθως και τις περιουσίες τους.

Οι περισσότεροι από τους παράγοντες αυτούς που διατύπωναν αυτές τις απόψεις, ήσαν υπεύθυνοι για τη διαδικασία της ανάπτυξης και οι απόψεις τους εστιάζοντο κυ-

6 ΠΡΟλΟΓΟΣ

ρίως στις επιχειρήσεις του μεταποιητικού τομέα της οικονομίας, με τον οποίο και κα-ταπιάνεται αυτό το έργο και ο οποίος τις δεκαετίες του εξήντα, του εβδομήντα και του ογδόντα δημιούργησε κάποια θεμέλια και προοπτικές για τη βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας μας, και ο οποίος εδώ και είκοσι σχεδόν χρόνια πλήττεται περισσότερο με τη συνεχή συρρίκνωση ή το κλείσιμο των μεταποιητικών μονάδων του, τη μετατροπή ορισμένων από αυτές σε εισαγωγείς των προϊόντων τους και τελευταία, με τον ερχομό της παγκοσμιοποίησης, στη μετεγκατάσταση πολλών από αυτές, εντάσεως εργασίας κυρίως, στις γειτονικές μας ή και σε άλλες χώρες με χαμηλότερο λειτουργικό κόστος.

Κανείς δεν μας είπε ποτέ τα πραγματικά αίτια, γιατί οι επιχειρήσεις αυτές ενώ άν-θιζαν από το 1960 περίπου μέχρι σχεδόν τα μέσα της δεκαετίας του 1980, γιατί ενώ είχαν δανειοδοτηθεί με πακτωλό χρημάτων πολλές από αυτές, γιατί ενώ από την eυ-ρωπαϊκή Ένωση εισέρρεαν δις δραχμών μετά το 1990, από το 1981 και μετά και για μερικές ακόμη ενωρίτερα άρχισαν να φθίνουν και να κλείνουν συνεχώς, με ορισμένες εξαιρέσεις, ενώ δεν είχε μεσολαβήσει κανένα απολύτως συνταρακτικό γεγονός, πέραν της βαθμιαίας κατάργησης των δασμών από το 1981 και μετά με την είσοδό μας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, στοιχείο το οποίο ήταν ήδη γνωστό προ πολλού. Τις δύο πετρελαϊκές κρίσεις του 1973 και 1979 δεν τις λαμβάνω υπόψη, γιατί ναι μεν προ-κάλεσαν κάποιους κραδασμούς, δεν είχαν όμως, κατά τη γνώμη μου, καμία συμμετοχή στη μη εκβιομηχάνιση της Ελλάδος. η Δυτική Ευρώπη μπορεί να επηρεάσθηκε αρνητι-κά για κάποιο χρονικό διάστημα, οι επενδύσεις όμως και η βιομηχανική ανάπτυξη δεν σταμάτησαν.

Όπως παρατηρώ, όλοι βλέπουν κατά βάση τις εμπλεκόμενες επιχειρήσεις μόνο εξω-τερικά και μακροσκοπικά (αριθμός επιχειρήσεων, ύψος επένδυσης, κτίρια, εξοπλισμός, απασχολούμενοι κλπ.) και βάσει αυτών διατυπώνουν και τα ανάλογα σχόλιά τους. Κα-νείς όμως δεν έχει κάνει μέχρι σήμερα τον κόπο να μας πει και με στοιχεία λειτουργίας, δηλαδή με εσωτερικά λεπτομερή ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία αυτών των εταιρειών, γιατί δεν κατόρθωσαν να μείνουν στο επιχειρηματικό προσκήνιο, γιατί έκλεισαν, είτε με την επέμβαση εξωτερικών παραγόντων, όπως ισχυρίζονται μερικοί από αυτούς, είτε από άλλες αιτίες.

Οι πλείστες από τις απόψεις αυτές συγκλίνουν ουσιαστικά σε τέσσερις κύριους πα-ράγοντες σαν πρωταίτιους της μη εκβιομηχάνισης:

τους εξωτερικούς παράγοντες,•το κράτος,•τις τράπεζες,•την παραγωγικότητα, •

ενώ αναφέρονται και σε άλλες αιτίες, περιγράφοντάς τες όμως ακροθιγώς, γιατί τις θεωρούν δευτερεύουσες.

Για μεν τους εξωτερικούς παράγοντες, εάν πράγματι υπήρξαν, φυσικό είναι στην περίπτωση αυτή όλα να έγιναν κάτω από το τραπέζι, στο σκότος και τίποτε στο φως. Δεν γνωρίζω επίσης εάν όντως παρενέβησαν εξωτερικοί παράγοντες από μόνοι τους ή τους παρακίνησαν να εμπλακούν σ’ αυτή τη διαδικασία οι εδώ εμπορικοί εκπρόσω-

ΠΡΟλΟΓΟΣ 7

ποί τους, για να μη χάσουν τα μέχρι κάποιας στιγμής πλεονεκτήματα που είχαν στην ελληνική αγορά, ή εάν όλα αυτά σε κάποιο βαθμό, μικρό ή μεγάλο, είναι αποκυήματα της φαντασίας των χαμένων σ’ αυτό το παιχνίδι και τα πραγματικά αίτια βρίσκονται και κάπου αλλού. Δεν γνωρίζω επίσης και πόσες μεγάλες ελληνικές μεταποιητικές επιχει-ρήσεις έκλεισαν με την παρεμβολή ξένων παραγόντων, γιατί ελάχιστα έχουν ακουστεί. Τα όσα έχουν γραφεί δεν τα δέχομαι, γιατί αρκετές μεγάλες μεταποιητικές επιχειρήσεις την πρώτη και δεύτερη περίοδο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο λειτουργούσαν με τόσο ανοργάνωτο τρόπο, που δεν χρειαζόταν και εξωτερική επέμβαση για να κλεί-σουν. Το κατόρθωναν και μόνες τους. Αυτό θα γίνει πλήρως κατανοητό στο κεφάλαιο των μεγάλων εταιρειών.

Κάποτε θα πρέπει να δούμε τα γεγονότα με τελείως ψυχρό μάτι και να κάνουμε και τη σχετική αυτοκριτική. Δεν είναι δυνατόν να δαιμονοποιούμε συνεχώς τα πάντα και κυρίως τις αποτυχίες μας. Εάν αυτά που ισχυρίζονται οι χαμένοι στον επιχειρηματικό τομέα ήσαν αληθή, υπήρχαν και αρκετές άλλες μεγάλες εταιρείες που θα έπρεπε οι ξένοι να τις κλείσουν και όχι μόνο αυτές που υποτίθεται ότι έκλεισαν. Τυχόν επίκληση της ιδιότητας στρατηγικών τομέων, πάλι δεν το δέχομαι. Οι μεγάλες μονάδες που έκλει-σαν αργότερα μόνες τους και που και από αυτές ελάχιστες είχαν στρατηγική σημασία, γιατί οι ξένοι τις άφησαν να λειτουργήσουν για δύο έως τρεις ακόμη δεκαετίες, μέχρι να κλείσουν μόνες τους; Ήσαν σε θέση αυτές οι μεγάλες επιχειρήσεις να λειτουργήσουν ανταγωνιστικά προς τις ξένες και να είναι και βιώσιμες με τους επιχειρηματίες και το ανθρώπινο δυναμικό που διέθεταν και με το επίπεδο διαχείρισης που εφάρμοζαν; Οι εξαιρέσεις, τα καρτέλ, τα μονοπώλια και τα ολιγοπώλια δεν λαμβάνονται υπόψη.

Κατά διαστήματα, βέβαια, είχα ακούσει από Έλληνες επιχειρηματίες να ισχυρίζονται ότι δεν μπορούσαν να αναπτύξουν κάποιο τομέα τους ή την επιχείρησή τους στο σύ-νολό της λόγω διάφορων διοικητικών ή οικονομικών μέτρων που ελαμβάνοντο και τα οποία εμπόδιζαν αντί να διευκολύνουν την ανάπτυξη των συγκεκριμένων εταιρειών. Δεν ήμουν όμως ποτέ βέβαιος για τα όσα ισχυρίζοντο, γιατί οι περισσότεροι λειτουρ-γούσαν ολίγον τι χαοτικά.

Δεν αμφιβάλλω ότι σε κάποιες ανασταλτικές ενέργειες θα προέβαινε ο οποιοσδή-ποτε εμπορικός αντιπρόσωπος κινδύνευε να χάσει τα πλεονεκτήματα που είχε σε μια αγορά. Το πρόβλημα είναι εάν οι Έλληνες επιχειρηματίες τα έλαβαν όλα αυτά υπόψη πριν ξεκινήσουν τη δραστηριότητα που θα τους έφερνε αντιμέτωπους με τα ξένα «με-γαθήρια».

Το 1971 περίπου είχα ακούσει από τους ξένους εκπαιδευτές μου ότι την οικονομία στην Ελλάδα την ήλεγχαν ουσιαστικά οι μεγαλέμποροι και όχι οι μεγαλοβιομήχανοι. Αυτό το φαινόμενο το είχαν διαπιστώσει οι ίδιοι μετά τις επαφές που είχαν με τα τότε υπουργεία Βιομηχανίας και Εμπορίου, και τους είχε προκαλέσει μεγάλη εντύπωση, γιατί στις χώρες τους συνέβαινε το ακριβώς αντίθετο.

Κατά τη γνώμη μου, έχοντας προσωπική εμπειρία του τρόπου με τον οποίο λειτουρ-γούσαν τότε αρκετές μεγάλες μεταποιητικές επιχειρήσεις, δεν μπορώ να δεχθώ αυτές τις απόψεις στην ολότητά τους, χωρίς τις απαραίτητες επιφυλάξεις. Εάν κάποιος δεν βι-ώσει στο εσωτερικό της μια επιχείρηση και δεν δει κυρίως τη διαχείρισή της στις λεπτο-

8 ΠΡΟλΟΓΟΣ

μέρειές της, δεν είναι δυνατόν να εκφέρει οποιαδήποτε έγκυρη γνώμη στηριζόμενος μόνο σε κάποια δυσμενή αποτελέσματα και σε εξωτερικά φαινόμενα.

Για το κράτος όμως και τις τράπεζες υπάρχουν πλήρη διαχρονικά στοιχεία για το αν είναι ή όχι οι πραγματικοί αίτιοι της μη εκβιομηχάνισης της χώρας μας. Γι’ αυτούς τους δύο παράγοντες υπάρχει πληθώρα αποδεικτικών στοιχείων.

Για την παραγωγικότητα, επίσης, ακούμε συνεχώς να διατυπώνονται σχόλια σχεδόν από όλους, χωρίς όμως ποτέ κανείς από τους υπευθύνους να προβαίνει και σε στοιχει-ώδεις ενέργειες για τη βελτίωσή της, πλην της χορήγησης αφειδώς χρημάτων μέσω των εκάστοτε αναπτυξιακών νόμων, καθώς και των διάφορων προγραμμάτων για την ανανέωση του παραγωγικού τους εξοπλισμού. Σχεδόν όλοι ομιλούσαν και ομιλούν για τη χαμηλή παραγωγικότητα των ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων και των Ελλήνων γενικότερα, χωρίς όμως ποτέ κανείς να προχωρήσει το θέμα πιο μακριά και σε βάθος, δηλαδή στην αποκάλυψη των πραγματικών αιτίων της πολύ χαμηλής παρα-γωγικότητας, των συνεπειών της για τη χώρα μας τόσο στο παρελθόν και στο παρόν, όσο και στο μέλλον, καθώς και των μέτρων που θα έπρεπε να ληφθούν άμεσα για την αύξησή της. Με το να περιοριζόμαστε πάντα μέχρι τον σχολιασμό, στο ότι δηλαδή οι ελληνικές επιχειρήσεις είχαν χαμηλή παραγωγικότητα, επειδή ήσαν ανοργάνωτες, το μόνο που κάναμε και κάνουμε είναι μια επιπλέον αδιάφορη δήλωση, χωρίς ουσία και συνέπειες για κανέναν. Με το να περιοριζόμαστε μέχρι τον απλό σχολιασμό, το σοβα-ρότατο αυτό θέμα περνάει σχεδόν απαρατήρητο, γιατί με τις εκατοντάδες φορές που έχει ακουστεί χωρίς να έχει μετατραπεί σε πράξη, δεν προκαλεί πλέον σε κανέναν το παραμικρό ενδιαφέρον, ενώ είναι σε όλους τους υπεύθυνους παράγοντες γνωστό ότι η παραγωγικότητα της οικονομίας μιας χώρας είναι ένα από τα πλέον βασικά στοιχεία της ευμάρειάς της.

Ως γνωστόν, το κράτος διαχρονικά έχει παράσχει τεράστια χρηματικά ποσά για την αύξηση, υποτίθεται, της παραγωγικότητας στον μεταποιητικό, αλλά και σε άλλους το-μείς, και το μόνο αποτέλεσμα είναι η χαμηλή παραγωγικότητα και η μη ανταγωνιστι-κότητα των ελληνικών προϊόντων της μεταποίησης σε πολύ μεγάλο βαθμό, και στην εσωτερική αγορά ακόμη.

Ανακύπτει λοιπόν το ερώτημα γιατί δεν έγινε καμία ουσιαστική προσπάθεια να οργανωθούν και περιοριζόμαστε μόνο σε διαπιστώσεις και σχόλια. Δεν προκαλεί την περιέργεια κανενός το γεγονός ότι δεν μπόρεσαν για δεκαετίες να αναπτυχθούν στην Ελλάδα ιδιωτικά εξειδικευμένα γραφεία οργάνωσης στον μεταποιητικό τομέα, όπως στις δυτικές χώρες; Τι έφταιξε και δεν δημιουργήθηκαν για δεκαετίες τέτοια γραφεία; Μήπως έφταιγε το κράτος, μήπως έφταιγαν οι επιχειρηματίες, μήπως έφταιγαν οι τρά-πεζες, μήπως έφταιγε ο χαρακτήρας μας, ή μήπως έφταιγαν όλα μαζί; Εδώ δεν μπο-ρούμε να επικαλεσθούμε εξωτερικούς παράγοντες, δηλαδή ότι φταίνε οι ξένοι, γιατί δεν οργανωθήκαμε.

Μέχρι και σήμερα, αν αναζητήσει κανείς το τι υπάρχει στη χώρα μας από άποψη οργάνωσης εργασίας και κάνει μια μικρή σύγκριση με κάποια ανεπτυγμένη δυτικοευ-ρωπαϊκή χώρα, θα απογοητευθεί τελείως.

Το μέγεθος της έλλειψης οργάνωσης στη χώρα μας μπορεί να το διαπιστώσει κανείς

ΠΡΟλΟΓΟΣ 9

και σήμερα μέσω του διαδικτύου, πληκτρολογώντας τις λέξεις «οργάνωση εργασίας» και συγκρίνοντας τα αποτελέσματα με τα αντίστοιχα άλλων δυτικών ανεπτυγμένων χωρών.

Από την άλλη πλευρά, προκύπτει και το ερώτημα του πόσο ανοργάνωτοι είμαστε, ώστε να βρισκόμαστε στις τελευταίες θέσεις των ανεπτυγμένων χωρών, και ποιοι ήσαν οι λόγοι που μας κράτησαν ανοργάνωτους για τόσες δεκαετίες.

Το ότι μετά από τόσες επισημάνσεις από όλους δεν παρατηρείται καμία αντίδρα-ση ή συστηματική προσπάθεια, τόσο από αυτούς που επισημαίνουν αυτό το φαινό-μενο, όσο και από τους άμεσα θιγόμενους, όπως ιδιωτικές εταιρείες στη μεταποίηση, επαγγελματικοί σύλλογοι, επιμελητήρια, επαγγελματικά σωματεία κλπ., δεν αποτελεί στοιχείο προς εξέταση; Γιατί όλα σταματούν στον σχολιασμό και δεν προχωρούν πα-ραπέρα; Τόσο δύσκολο είναι να αυξήσουμε τη χαμηλή μας παραγωγικότητα; Όπως διατυπώνεται και όπως παραμένει μετέωρο το θέμα αυτό, είναι σαν να το έχουμε πλή-ρως δαιμονοποιήσει, σαν να το θεωρούμε κάτι το ανεπιθύμητο, το απροσπέλαστο ή το ακατόρθωτο.

Αυτό πάντως που προκύπτει από αυτή τη στάση όλων των υπεύθυνων φορέων, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι είτε δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία της στις πραγματικές της διαστάσεις, είτε είναι «βολεμένοι» και δεν τους ενδιαφέρει η γύρω από αυτούς κοινωνία και το κράτος στο οποίο ζουν, είτε δεν γνωρίζουν τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για να τη βελτιώσουν, είτε όλα μαζί. Μέχρι και σήμερα έχουν δοθεί χιλιάδες δάνεια από τράπεζες και έχουν επιχορηγηθεί εκατοντάδες ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων μέσω των αναπτυξιακών νόμων για τη βελτίωση, υποτίθεται, της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητάς τους, και το αποτέλεσμα είναι το τελείως αντίθετο στις πλεί-στες των περιπτώσεων. Επί δεκαετίες ακούμε συνέχεια ότι η παραγωγικότητά μας είναι χαμηλή και η οικονομία μας μη ανταγωνιστική. Σε ποιες ενέργειες προβήκαμε για να τα βελτιώσουμε; Σχεδόν σε καμία. Τελευταία δε, ακούμε από αυτούς που θα έπρεπε να εί-ναι και οι «μπροστάρηδες» σ’ αυτή τη διαδικασία, να ζητούν συνέχεια οι μεν εργοδότες την απελευθέρωση της αγοράς εργασίας, τη μείωση της φορολογίας κλπ., οι δε συνδι-καλιστές την εξίσωση των αμοιβών και των παροχών στους εργαζομένους με εκείνες των ανεπτυγμένων χωρών, τη μείωση των ωρών εργασίας κλπ.

Είναι δυνατόν να συμβιβαστούν όλα αυτά με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα μας και με την τροπή που έχουν λάβει σήμερα τα πράγματα διεθνώς, ή έστω στην περιοχή μας; Μήπως ζούμε σε μία χώρα αποκομμένη τελείως από τον υπόλοιπο κόσμο; Δηλαδή, το βασικό πρόβλημα της χαμηλής παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικό-τητας της ελληνικής μεταποίησης θα λυθεί μόνο με την απελευθέρωση της αγοράς ερ-γασίας; Οι ανεπτυγμένες χώρες πέτυχαν μεγάλη παραγωγικότητα και αντίστοιχη αντα-γωνιστικότητα με αυτού του είδους τα μέτρα, ή με άλλου είδους μέτρα; Ποιος φαεινός, άραγε, εγκέφαλος τα εισηγείται; Μήπως όλα αυτά αποβλέπουν απλώς στην αύξηση της κερδοφορίας των μεγάλων μόνο επιχειρήσεων όλων των τομέων της οικονομίας, γιατί όπως θα περιγραφεί και στο κεφάλαιο των μικρομεσαίων μεταποιητικών επιχειρήσε-ων, στο σημείο όπου βρίσκονται ακόμη και σήμερα αρκετές από αυτές, η απελευθέ-ρωση της αγοράς εργασίας το πιθανότερο που θα προσφέρει θα είναι η αύξηση της

10 ΠΡΟλΟΓΟΣ

αυθαιρεσίας εις βάρος των εργαζομένων και τίποτε άλλο; Τότε που η χώρα μας διέθετε πολύ χαμηλό εργατικό κόστος, γιατί οι ελληνικές μεταποιητικές επιχειρήσεις δεν είχαν ούτε υψηλή παραγωγικότητα, αλλά ούτε και αντίστοιχη ανταγωνιστικότητα; Τώρα θα τα αποκτήσουν, με τις ανεπτυγμένες χώρες να βρίσκονται αρκετές δεκαετίες μπροστά και με τους γείτονές μας, όπως λέμε, να εργάζονται για ένα κομμάτι ψωμί;

Και με τους εργαζομένους να ζητούν τις αντίστοιχες υψηλές αμοιβές των ανεπτυγ-μένων χωρών ισχύουν τα ίδια. Έχουν μετρήσει μέχρι και σήμερα την παραγωγικότητά τους, ώστε τα προϊόντα που παράγουν να είναι, έστω και μόνο στην τιμή, ανταγωνιστι-κά των αντίστοιχων προϊόντων των ανεπτυγμένων χωρών. Διαβάζοντας το κεφάλαιο των μικρομεσαίων και της κοστολόγησης, θα αντιληφθούν, πιστεύω, πολλά.

η χώρα μας σήμερα, επειδή δεν κατόρθωσε να αναπτυχθεί σε τίποτε με συγκροτη-μένο και μεθοδικό τρόπο, βρίσκεται ανάμεσα στις σιαγόνες μιας μέγκενης. η μία σιαγό-να είναι οι ανεπτυγμένες χώρες με προϊόντα προηγμένης τεχνολογίας, και η άλλη οι υπό ανάπτυξη χώρες με φθηνό λειτουργικό κόστος. Από τις πρώτες είμαστε υποχρεωμένοι να αγοράζουμε τα προϊόντα τους για να παραμένουμε σύγχρονοι, και από τις άλλες αγοράζουμε και τα προϊόντα τους που είναι φθηνά, και μεταφέρουμε σ’ αυτές τις επιχει-ρήσεις εντάσεως εργασίας, κυρίως για να παραμείνουν βιώσιμες και κερδοφόρες.

Έχω παρατηρήσει επίσης ότι η κάθε πλευρά, δηλαδή είτε οι εργοδότες είτε οι εργα-ζόμενοι, επιδιώκουν την καθιέρωση των τελευταίων επιτευγμάτων των ανεπτυγμένων χωρών στο εργασιακό πεδίο κάθε φορά που τους συμφέρει. Με αυτές τις προτάσεις τους όμως στις περισσότερες περιπτώσεις είναι σαν να μας ρίχνουν μόνιμα στη μέση του ωκεανού χωρίς σανίδα σωτηρίας.

η χώρα μας έπεται όλων αυτών των κοινωνιών για μερικές δεκαετίες, είτε στο βιο-μηχανικό πεδίο, είτε στο κοινωνικό. Συνεπώς, κάθε προσπάθειά μας να βρεθούμε στο ανώτατο σκαλί αυτών των κοινωνιών, χωρίς να έχουμε περάσει από τα αντίστοιχα στά-δια που πέρασαν αυτές για να φθάσουν εκεί που είναι σήμερα, θα έχει σαν συνέπεια για τη χώρα μας την καταβαράθρωσή της και την οικονομική εξαθλίωση για μεγάλο μέρος του πληθυσμού της. Είναι χίλιες φορές καλύτερα να πραγματοποιούμε γρήγορα βήματα με συγκροτημένο και μεθοδικό τρόπο, παρά άλματα χωρίς να γνωρίζουμε κα-θόλου το έδαφος και μάλιστα χωρίς το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό σε όλους τους τομείς. Με τον τρόπο αυτόν, το μόνο που κατορθώνουμε τις περισσότερες φορές είναι να μένουμε συνεχώς μετέωροι σε όλα. λύνουμε προσωρινά μερικά προβλήματα και μας προκύπτουν πολλαπλάσια.

η χαμηλή παραγωγικότητα, όπως θα αποδειχθεί σε όλο το έργο, ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες της έλλειψης ανταγωνιστικότητας από τις ελληνικές επιχειρή-σεις, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, και μία από τις κύριες αιτίες κλεισί-ματός τους, όχι όμως και η μοναδική. η παραγωγικότητα συνδέεται μόνο με την τιμή του προϊόντος και όχι και με την ποιότητά του. Από μόνη της η παραγωγικότητα δεν επαρκεί για να καταστήσει μια εταιρεία ανταγωνιστική. Την παραγωγικότητα θα πρέπει να τη δούμε στο πραγματικό της μέγεθος, σε συνάρτηση και με τις άλλες ποσοτικές και ποιοτικές συνιστώσες που θα πρέπει να τη συνοδεύουν, και όχι να την απομονώνουμε και να τη θεοποιούμε.

ΠΡΟλΟΓΟΣ 11

Τι να τα κάνουμε τα φθηνά προϊόντα, όταν δεν ικανοποιούν στοιχειώδεις προδια-γραφές ασφαλείας, όταν είναι ποιοτικώς σε πολύ χαμηλό επίπεδο, όταν δεν παρουσιά-ζουν τίποτε από άποψη σχεδίου, καινοτομίας, τεχνολογίας, μόδας, πρωτοτυπίας, όταν δεν μπορούν δηλαδή να πωληθούν; Την παραγωγικότητα θα πρέπει να τη δούμε σε συνάρτηση και με τις άλλες απαραίτητες συνιστώσες, οι οποίες είναι και αναγκαίες για την επίτευξή της. η παραγωγικότητα, ως γνωστόν, θα πρέπει να συνοδεύεται και από την ανάλογη ανταγωνιστικότητα στο ποιοτικό, εννοείται, πεδίο, πέραν του κόστους, για την ανάπτυξη μιας εταιρείας. η παραγωγικότητα, άλλωστε, είναι το επιδιωκόμενο τελικό αποτέλεσμα, η κατάληξη αρκετών άλλων επιχειρηματικών διαδικασιών, για τις οποίες δεν ακούμε τίποτε απολύτως. Πάντοτε, δυστυχώς, στην Ελλάδα η τάση είναι να βρίσκουμε τις πλέον εύκολες δικαιολογίες για διάφορες αποτυχίες μας, να τις σχο-λιάζουμε κατά κόρον και ποτέ να μη φθάνουμε στα πραγματικά αίτια. Τα αίτια αυτά περνάνε συνήθως στα «ψιλά», όπως λέμε. Ασχολούμαστε πάντα με την επιφάνεια των πραγμάτων και πολύ λιγότερο με το βάθος και την ουσία.

Δεν μπορούμε να περιοριζόμαστε μόνο στο στοιχείο της παραγωγικότητας, χωρίς να εξετάζουμε συνολικά όλα τα στάδια μιας παραγωγικής διαδικασίας. Δεν είναι ένα στοιχείο ανεξάρτητο μέσα σε μια μεταποιητική επιχείρηση. Μια παραγωγική διαδι-κασία προϋποθέτει αρκετά ποιοτικά στάδια για την επίτευξή της και μερικά μετέπει-τα στάδια για τη διατήρησή της. Θα πρέπει να υλοποιηθούν όλα αυτά τα στάδια που προηγούνται της παραγωγικότητας, για να φθάσουμε να έχουμε κάποιο ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Να μην ξεχνάμε ότι στο παρελθόν πολλοί Έλληνες επιχειρηματίες αγόρα-ζαν μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας πλήρως αυτοματοποιημένα, ή και αυτοματο-ποιημένα παραγωγικά συγκροτήματα, τα οποία είχαν πολύ υψηλή παραγωγικότητα. Πόσες ώρες, όμως, την ημέρα ή την εβδομάδα, ή τον μήνα τα λειτουργούσαν; Αυτό το σκέφθηκε κανείς από αυτούς που συνέτασσαν τους αναπτυξιακούς νόμους και τα επιχορηγούσαν μειώνοντας μόνιμα τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας; Όλες οι επιχειρήσεις που εξοπλίστηκαν με παραγωγικό εξοπλισμό αυτού του επιπέδου είχαν πάρα πολύ μεγάλες δυνατότητες στην επίτευξη υψηλής παραγωγικότητας και εξαγω-γών. Και τι έγινε στο τέλος; Οι περισσότερες έκλεισαν. Πριν από κάθε απόφασή μας, θα πρέπει να γνωρίζουμε πρώτα την ελληνική πραγματικότητα από πολλές πλευρές.

Στο παρόν λοιπόν έργο θα προσπαθήσω να προσδιορίσω τα εμπόδια που ορθώ-θηκαν από διάφορες πλευρές, ώστε οι ελληνικές μεταποιητικές επιχειρήσεις να έχουν χαμηλή παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα, και ποιοι τα όρθωσαν.

Όλα δεν μπορεί να έγιναν τυχαία ή μόνο από μία πλευρά. Γι’ αυτό και στο παρόν έργο θα προσπαθήσω να εξειδικεύσω αυτό το θέμα και να το περιγράψω στις λεπτο-μέρειές του με ποιοτικά και ποσοτικά τεχνικά και οικονομικά στοιχεία, γιατί θα πρέ-πει ο αναγνώστης να συνειδητοποιήσει πλήρως ότι η έλλειψη παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας μέσα στις ελληνικές μεταποιητικές επιχειρήσεις δεν προήλθε με τη συνδρομή μόνο ενός ή δύο παραγόντων (κράτος και τράπεζες), αλλά ήταν το απο-τέλεσμα και άλλων, από τους οποίους μερικοί μέχρι και σήμερα παρέμεναν σχεδόν στο απυρόβλητο.

Τέλος, προκύπτει και το ερώτημα του εάν θα μπορούσε η Ελλάδα από μόνη της

12 ΠΡΟλΟΓΟΣ

να αναπτυχθεί βιομηχανικά έχοντας στη διάθεσή της τα μέσα που διέθετε, όπως την κρατική μηχανή, το ανθρώπινο δυναμικό, τα οικονομικά μέσα και τις υποδο-μές, στο μέγεθος και στην ποιότητα που υπήρχαν διαχρονικά μετά το 1960.

Με αφορμή λοιπόν όλα τα ανωτέρω, θα προσπαθήσω να αναπτύξω τις προσωπικές μου απόψεις για την αποβιομηχάνιση της Ελλάδος αποκλειστικά στον μεταποιητικό της τομέα, ο οποίος είναι και από τους βασικότερους, και να παρουσιάσω διαδοχικά εκείνα τα ποιοτικά και, όπου χρειάζεται, και τα ποσοτικά στοιχεία, των εμπλεκόμενων υπεύθυνων φορέων για την εκβιομηχάνισή της, από τα οποία όχι απλώς να συμπεραί-νεται, αλλά και να αποδεικνύεται με χειροπιαστό τρόπο τι έφταιξε τελικά και η χώρα μας δεν εκβιομηχανίστηκε στο μέγεθος και στην ποιότητα που έπρεπε. Με αυτά που θα παρουσιάσω, θέλω να δώσω μια άλλη τεκμηριωμένη ερμηνεία, με στοιχεία όμως ποιο-τικά και ποσοτικά των πραγματικών αιτίων για την αποβιομηχάνισή της. Θα καταβλη-θεί, επίσης, προσπάθεια να προσδιορισθούν και να περιγραφούν οι πραγματικοί λόγοι που είχαν σαν συνέπεια, από ένα χρονικό σημείο και μετά, να κλείνουν ή να συρρικνώ-νονται συνεχώς οι μεταποιητικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Μάλιστα, το τελευταίο θα αποδειχθεί και με τη βοήθεια λίγων απλών μαθηματικών, τα οποία περιγράφουν με σαφήνεια το πώς λειτουργούσαν και λειτουργούν ακόμη αρκετές μικρομεσαίες μετα-ποιητικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα, ποια είναι τα αποτελέσματα αυτής της λειτουργίας και γιατί υπήρχε άνθιση της οικονομίας και των επιχειρήσεων μέχρι περίπου τα μέσα της δεκαετίας του ογδόντα, και μετά συρρίκνωση ή κλείσιμο σε μεγάλο βαθμό.

Φυσικά, το να παρουσιάσει κάποιος όλες τις πτυχές αυτού του δυσάρεστου φαινο-μένου δεν είναι δυνατόν. Τα αίτια είναι πολλά και μερικές φορές και εξατομικευμένα για κάθε μία επιχείρηση ξεχωριστά. Π.χ., μπορεί μια επιχείρηση να κλείσει γιατί δεν υπάρ-χουν διάδοχοι, ή υπάρχουν διάδοχοι, αλλά δεν είναι ικανοί να τη διαχειριστούν, ή δεν ενδιαφέρονται να συνεχίσουν τη λειτουργία της. Άλλες φορές, μια επιχείρηση έκλεισε επειδή ο ιδιοκτήτης της έπαιζε χαρτιά, ή γιατί έγινε πλημμύρα ή σεισμός και καταστρά-φηκαν όλα, ή έπεσε πολύ χιόνι με το ίδιο αποτέλεσμα. Άλλες φορές, γιατί αγοράσθηκε και ο νέος ιδιοκτήτης της κράτησε το εμπορικό της τμήμα και έκλεισε το παραγωγικό, κλπ. Οι αιτίες είναι αναρίθμητες. Στο παρόν έργο θα περιγραφούν μόνο τα βασικότερα αίτια, δηλαδή τα αίτια εκείνα που εμφανίζοντο σε όλες σχεδόν τις μεταποιητικές επιχει-ρήσεις υπό κανονικές συνθήκες λειτουργίας και των ιδίων και της αγοράς, και δεν ήσαν αποτέλεσμα εξειδικευμένων δυσμενών γεγονότων ή ακραίων καταστάσεων...

Μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο θεώρησής τους, αρκετά από αυτά που θα παρου-σιάσω, είναι γνωστά στη μακροσκοπική τους όμως διάσταση και όχι στις λεπτομέρειές τους. Ποτέ δεν έχω διαπιστώσει να αναπτύσσονται αναλυτικά οι πραγματικοί, κατά τη γνώμη μου, λόγοι που οδήγησαν τη χώρα μας στη σημερινή της κατάσταση από άποψη εκβιομηχάνισης. Αποσπασματικά μόνο έχουν γραφεί μερικά, τα οποία όμως δεν δίνουν μία ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη εικόνα αυτής της διαδικασίας.

Αναγκαστικά, για να περιγράψω με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια αυτούς τους λόγους, είμαι υποχρεωμένος να καταφύγω στη λεπτομερή ανάλυση των δομών και του τρόπου λειτουργίας των ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων όλων των με-γεθών, γιατί με το να λέμε απλώς ότι οι ελληνικές μεταποιητικές επιχειρήσεις κλείνουν

Γιατί δεν αναπτύχθηκε Γιατί δεν αναπτύχθηκε Γιατί δεν αναπτύχθηκε η μεταποιητική βιομηχανία η μεταποιητική βιομηχανία η μεταποιητική βιομηχανία

στην Ελλάδαστην Ελλάδαστην Ελλάδα

ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ

ΑΝ

ΑΠ

ΤΥΧΘ

ΗΚ

Ε Η Μ

ΕΤΑΠ

ΟΙΗ

ΤΙΚΗ

Β

ΙΟΜ

ΗΧ

ΑΝ

ΙΑ ΣΤΗ

Ν ΕΛ

ΛΑ

ΔΑ

ΧΡΙΣΤΟΦΑΣ ΦΩΤΕΙΝΕΛΗΣΧΡΙΣΤΟΦ

ΑΣ

ΦΩ

ΤΕΙΝΕΛ

ΗΣ

Ο Χριστόφας Φωτεινέλης είναι διπλωματούχος Μηχανολόγος – Ηλεκτρολόγος του Ε.Μ.Π. Εργάσθηκε επί σειρά ετών στον ιδιωτικό τομέα σε μεγάλες κυρίως μεταποιητικές επιχειρήσεις ως προϊστάμενος παραγωγής και συντήρησης, καθώς και νέων έργων. Στη συνέχεια εργάσθηκε στο ΚΕΒΑ (Κέντρο Βιοτεχνικής Ανάπτυξης), το οποίο ιδρύθηκε από το Διεθνές Γραφείο Εργασίας για τη διάδοση της οργάνωσης στις ελληνικές μικρομεσαίες μεταποιητικές επιχειρήσεις και το οποίο αργότερα μετονομάσθηκε σε ΕΟΜΜΕΧ. Κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας μετεκπαιδεύτηκε επανειλημμένα στο εξωτερικό στον τομέα της οργάνωσης του μεταποιητικού τομέα.

Όλοι οι λαοί που αναπτύχθηκαν αντέγραψαν πράγματι τα προϊόντα των ήδη ανεπτυγμένων χωρών. Προσωπικά το είχα διαπιστώσει πολλές φορές τόσο σε διεθνείς επαγγελ-

ματικές εκθέσεις διαφόρων κλάδων, όσο και στα καταστήματα. Ωστόσο αυτό γινόταν εντατικά για όσο χρονικό διάστημα οι λαοί αυτοί προετοίμαζαν τις απαραίτητες υποδομές και δομές τους –κυρίως ανθρώπινες– για να ανεξαρτητοποιηθούν, και δεν είχαν, όπως εμείς, τη νοοτροπία να τα βρίσκουμε μονίμως όλα έτοιμα και να κάνουμε και τους έξυπνους.

Όταν περιορίζεσαι μόνο σε μικρά μεγέθη παραγωγικών μονά-δων και στην αντιγραφή, όταν προστατεύεσαι από υψηλούς δα-σμούς και μπορείς να πουλάς προϊόντα δεύτερης και τρίτης ποι-ότητας πραγματοποιώντας μεγάλα αφανή κέρδη, δεν χρειάζεσαι ούτε στελέχη, ούτε βιομηχανικούς σχεδιαστές, ούτε πρώτες ύλες πρώτης ποιότητας, ούτε οργάνωση.

Ο μεγαλύτερος εχθρός της μεταποίησης αποδεικνύεται ότι ήταν η παραοικονομία η οποία επέτρεψε στην οικονομία της χώρας μας να αναπτυχθεί κατά τελείως λανθασμένο τρόπο και να μην αναπτύξει τους παράγοντες εκείνους που θα την καθιστούσαν ανταγωνιστική.

ISBN 978-960-9607-42-1

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com

www. ocelotos. gr

Ε Κ ΔΟ Σ Ε Ι Σοσελότος

Ε Κ ΔΟ Σ Ε Ι Σοσελότος ΕΚ∆ΟΣΕ ΙΣ

οσελότος

170 × 240 SPINE: 20 FLAPS: 60

00_cover_metapoiitiki.indd 1 3/7/2012 2:18:54 AM

ΠΡΟλΟΓΟΣ 13

γιατί δεν είναι ανταγωνιστικές, επειδή έχουν χαμηλή παραγωγικότητα, χωρίς να βλέ-πουμε το σύνολο των προβλημάτων τους, το μόνο που κάνουμε, είναι να αδιαφορούμε για τα πραγματικά προβλήματά τους και τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν άμεσα για να ξεφύγουν από το σημερινό τους τέλμα, εάν αυτό βέβαια είναι πλέον σήμερα δυνατόν να γίνει μετά από λήθαργο δεκαετιών για τις πλείστες από αυτές. Με οι-κονομικά μόνο μέτρα, όπως έχει αποδειχθεί μέχρι και σήμερα, καταφέραμε ελάχιστα. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις παρατείναμε απλώς τη ζωή τους και τίποτε άλλο.

Από την ανάλυση επίσης αυτή, θα προσπαθήσω να γίνει κατανοητό όλο το κύκλω-μα, δηλαδή το επίπεδο οργάνωσης και ο τρόπος λειτουργίας των μεταποιητικών επιχει-ρήσεων, το οποίο θα έλεγα ήταν το ίδιο και στους άλλους τομείς της οικονομίας, με τις ιδιαιτερότητές τους εννοείται, και με ανάλογα φαινόμενα, αλλά και αποτελέσματα.

Ασφαλώς, οι λεπτομέρειες στις οποίες θα πρέπει να καταφύγει κανείς για να περι-γράψει αναλυτικότερα αυτό το φαινόμενο είναι τόσες πολλές και τόσο εξειδικευμένες, που θα χρειαζόταν ένα ολόκληρο βιβλίο για να τις περιλάβει, οπότε το έργο θα απευθυ-νόταν αναγκαστικά σε ένα τελείως εξειδικευμένο αναγνωστικό κοινό. Στο παρόν έργο θα περιορισθώ για τον λόγο αυτόν μόνο σ’ εκείνες τις λεπτομέρειες που νομίζω ότι θα είναι κατανοητές στο μεγαλύτερο ποσοστό των αναγνωστών.

Σήμερα, ως γνωστόν, για τη βιομηχανική ανάκαμψη μιας χώρας σαν την Ελλάδα οι διεθνείς καθώς και οι τοπικές συνθήκες είναι πολύ δυσμενείς, λόγω παγκοσμιοποίησης και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για τη χώρα μας ειδικά δεν υπάρχουν πλέον ορισμένα ευνοϊ-κά στοιχεία, τα οποία στο παρελθόν τη βοήθησαν στη δημιουργία τόσο μεγάλων, όσο και μικρομεσαίων μεταποιητικών επιχειρήσεων. Τα στοιχεία αυτά ήσαν τα πολύ μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης της Ελλάδος (οι βασικές ανάγκες δεν είχαν ακόμη ικανοποιηθεί), το χαμηλό λειτουργικό κόστος και το χαμηλό ακόμη επίπεδο της τεχνολογίας (για την παραγωγή ενός προϊόντος απαιτούντο πολύ περισσότεροι εργαζόμενοι από ό,τι σήμε-ρα), καθώς και οι υψηλοί δασμοί. Βασικό στοιχείο ανάπτυξης ήταν επίσης και το επίπε-δο στο οποίο ευρίσκοντο ακόμη και οι υπόλοιπες χώρες. Αυτά τα βασικά στοιχεία σε συνδυασμό και με τα μεγάλα αφανή κέρδη και τις μεγάλες εισροές χρημάτων από ένα χρονικό σημείο και μετά, από πολλές πηγές, όπως τους μετανάστες, τους ναυτικούς μας, τον τουρισμό, τις εξαγωγές κλπ., βοήθησαν στη δημιουργία εκατοντάδων μεταποι-ητικών μονάδων σε όλους τους τομείς της μεταποίησης. Αυτή η ανάπτυξη όμως, όπως θα αποδειχθεί τόσο με ποιοτικά όσο και με ποσοτικά στοιχεία στα επόμενα, σε σημα-ντικό βαθμό δεν είχε βαθιές ρίζες, ήταν τρόπον τινά πρόσκαιρη και επιφανειακή σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της. Ένα στοιχείο που το αποδεικνύει είναι άλλωστε και τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα από την εισροή μεγάλων οικονομικών πόρων από την Ευρωπα-ϊκή Ένωση για την ανάπτυξη, υποτίθεται, της Ελλάδος και τη μείωση της απόστασης της οικονομίας της από εκείνες των δυτικών ανεπτυγμένων χωρών. Και τι έγινε στην πράξη; Τα αποτελέσματα είναι πρόσφατα και τα γνωρίζουμε όλοι. Το μεγαλύτερο μέρος αυ-τών των χρημάτων επενδύθηκε σε υποδομές από σίδηρο και τσιμέντο, ενώ δεν κατορ-θώσαμε να απορροφήσουμε ούτε και αυτά που μας χάριζαν στο σύνολό τους. Τελικά, δηλαδή, δεν καταφέραμε να τα εκμεταλλευθούμε ούτε ποιοτικά ούτε ποσοτικά, ενώ η απόσταση από τις οικονομίες των ανεπτυγμένων κρατών μεγάλωσε, αντί να μειωθεί.