Η Τέχνη της Ρητορικής .Μελέτη :Γεώργιος Ιωάννου Παπατριανταφύλλου .

Στην Ιρλανδία υπάρχει μία πέτρα που όποιος την αγγίζει κερδίζει το χάρισμα του λόγου. Είναι η γνωστή πέτρα του Μπλάρνευ.Είναι τοποθετημένη σε ένα τέτοιο σημείο που χρειάζεται ιδιαίτερη σωματική προσπάθεια. Ίσως είναι και το νόημα αυτής. Ο προφορικός λόγος για να είναι αποτελεσματικός απαιτεί συνεχή ψυχική και σωματική εγρήγορση από τον ομιλητή. Ο Ομιλητής με το ακροατήριο του χορεύου τανγκό. Ο Ομιλητής είναι ο καβαλιέρος και το ακροατήριο η ντάμα.

Ο όρος ρητορική χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τον 5ο π.χ αιώνα στην Αθήνα για να δηλώσει την πολιτική τέχνη της δημόσιας ομιλίας. Η πειθώ στην πρώιμη αρχαία Ελλάδα θεωρείτο θεά, κόρη του ωκεανού και της Θέτιδος κατά τον Ησίοδο , προετοίμασε το χώρο για την ανάπτυξη της ρητορικής και η ρητορική ως τέχνη του προφορικού λόγου επέβαλε, με την αποτελεσματικότητα του λόγου της , την πειθώ .

Ο ρήτορας Γοργίας είπε :Ο λόγος είναι ένας μεγάλος αφέντης, ο οποίος με ένα πολύ μικρό και αδιόρατο σώμα πραγματοποιεί θεικά έργα. Ο Ισοκράτης επέμενε στα ακόλουθα χαρακτηριστικά της Ρητορίας : Καθαρότητα της άρθρωσης . Προσεκτική χρήση των διαζευκτικών συνδέσμων. Αποφυγή χασμωδίας . Κατά τον Κικέρωνα ο ρήτορας πρέπει να γνωρίζει : Ψυχολογία. Νομικούς κανόνες. Ιστορία. Λογοτεχνία. Ποίηση. Φιλοσοφία. Ο Κικέρωνας θεωρούσε αρετή στο Ρήτορα τη χρήση χιούμορ. Το χιούμορ δείχνει πως ο Ρήτορας είναι καλλιεργημένος, μορφωμένος και εκλεπτυσμένος. Πάνω απ’όλα απαλύνει και χαλαρώνει τη σοβαρότητα και την ένταση και συχνά διαλύει με το γέλιο τα προβληματικά θέματα που δεν είναι εύκολο να διευθετηθούν μέσω επιχειρημάτων. Ο ικανός ομιλητής πρέπει να αισθάνεται σαν οικοδεσπότης . Σκοπός του είναι να επικοινωνήσει, να προσφέρει , να κεράσει τις απόψεις του , τις πεποιθήσεις του , τις γνώσεις του τα συναισθήματα του κα τις εμπειρίες του.Η Τέχνη της Ρητορικής.

Άσκηση : Tι θαυμάζετε σε έναν ομιλητή ; Τι σας ενοχλεί σε έναν ομιλητή ;

Ποια είναι τα θετικά σας στοιχεία ως ομιλητής και ποια είναι τα αδύνατα σας ; Για το ακροατήριο μας μαθαίνουμε : Ποιο είναι το μορφωτικό τους επίπεδο ; Ποια είναι τα ενδιαφέροντα του ; Ποια είναι η νοοτροπία του ; Ποιος είναι ο τρόπος ζωής του ; Ποιος ο κώδικας και η ορολογία που χρησιμοποιεί ; Πόσο χρόνο μπορεί το ακροατήριο να μας διαθέσει ; ( σχετίζεται με το ενδιαφέρον που υπάρχει για την ομιλία αυτή ).

Ο συγγραφέας και ο ομιλητής πρέπει να επιλέγουν προσεκτικά τις λέξεις , όπως ο ζωγράφος επιλέγει τα χρώματα . Στον γραπτό λόγο απαγορεύεται η επανάληψη λέξεων , ενώ στον προφορικό επιδιώκεται, λόγω του ότι ο ακροατής δεν έχει τη δυνατότητα να γυρίσει πίσω και να δεί κάτι που δεν κατάλαβε . Ο σωστός ομιλητής έχει πειθαρχεία σκέψης. Στον πρόλογο , συνδέεται συναισθηματικά με το κοινό. Αναφέρει ένα μικρό αληθινό περιστατικό . Ρητορικές ερωτήσεις για να προκαλέσει ενδιαφέρον . Ένα τρύκ ώστε να σοκάρει .Σας καταγγέλω, σας κατηγορώ…… πρέπει να γίνει αντιληπτό πως ρητορεί και όχι να δείξει εριστικός.

Ο πρόλογος πρέπει να τηρεί τους ακόλουθους κανόνες : Να είναι σύντομος και άμεσος.Το 8% - 10 % του συνόλου της ομιλίας. Να δημιουργεί ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης. Να κάνει επισκόπηση του περιεχομένου της ομιλίας. Να προκαλεί το ενδιαφέρον για τη συνέχεια. Να μην είναι εριστικός και επιθετικός.Όσο πιό διεκδικητική πρόκειται να είναι η ομιλία τόσο πιό ήπιος πρέπει να είναι ο πρόλογος για να μην διμιουργήσει αντιπαλότητα από την αρχή.Εάν ο ομιλητής χαρακτηριστεί από τον ακροατή ως αντίπαλος εξ αρχής , τα όποια επιχειρήματα του και η ρητορική του ικανότητα πάνε χαμένα.Ο οακροατής συνεχίζει να αμύνεται, εμμένει στις θέσεις του και προετοιμάζει την απάντηση του , χωρίς να επηρρεάζεται από τον ομιλητή. Να μην αρχίζει με υπόθεση ή άρνηση.

. Ο πρόλογος είναι προτιμότερο να είναι αυθόρμητος, ώστε να κάνει χρήση άμεσων γεγονότων. Σε περιπτώσεις που αισθάνεται ανασφάλεια ο ομιλητής καλό είναι να υπάρχει γραμμένος ο πρόλογος αλλά να χρησιμοποιηθεί μόνο άν χρειαστεί.

Η κυρίως ομιλία περιλαμβάνει : Την αφήγηση . Τα επιχειρήματα .

ΑΦΗΓΗΣΗ : Σωστή χρήση συντακτικού. Σωστή χρήση γραμματικής. Σαφήνεια . Συμμετρία. Συντομία. Πειθαρχία σκέψης ( τα Α και το Ω της ομιλίας ). Στην αφήγηση ο ομιλητής πρέπει να έχει ξεκαθαρίσει τι θέλει να πεί. Ποιό είναι το κέντρο βάρους. Με σταθερά βήματα να οδηγεί το κοινό του μέσα από καλά διαμορφωμένους δρόμους. Πρέπει να εκθέτει τις σκέψεις του κατανοητά . Χρησιμοποιεί μικρές προτάσεις . Δεν κάνει μεγάλες παρενθέσεις , που διασπούν τη σκέψη και συγχέουν τους χρόνους και τα πρόσωπα. Αφηγείται μόνο όσα είναι απαραίτητα για να καταστήσει σαφές το θέμα του. Οι φράσεις πρέπει να απαντούν στις βασικές ερωτήσεις :Ποιός, τι , πως , που , πότε , γιατί ;

Επιχείρημα ονομάζεται ο διαλογισμός ή η σειρά των αλληλένδετων διαλογισμών , που σκοπό έχουν να αποδείξουν την αλήθεια ή το ψεύδος μίας πρότασης ( μίας διαπίστωσης , μίας υπόθεσης , ενός ισχυρισμού ). Ένα επιχείρημα είναι απόλυτα ισχυρό όταν μπορεί να πείσει . Σκοπός του επιχειρήματος δεν είναι να αποδείξει, αλλά δια της αποδείξεως να πείσει. Η πειθώ είναι ο στόχος του επιχειρήματος. Υπάρχουν δύο είδη επιχειρήματος : Το λογικό . Το ψυχολογικό .

Το λογικό επιχείρημα , στηρίζεται στο γερό , στέρεο και άρρηκτο δέσιμο των προτάσεων. Κάθε μία πρέπει να έχει δεθεί καλά με την προηγούμενη αλλά και με την επόμενη ώστε ο εγκέφαλος να πατάει επάνω τους και να να μπορεί να κινηθεί από τη μία στην άλλη χωρίς διακοπή .Τα λογικά επιχειρήματα είναι δύο τύπων : Εκείνο που αποδεικνύει δια της επαγωγής , δηλαδή ξεκινάει από το ειδικό πηγαίνει προς το γενικό. Εκείνο που αποδεικνύει δια της απαγωγής , δηλαδή ξεκινάει από το γενικό και πηγαίνει στο ειδικό .

2. Το ψυχολογικό επιχείρημα δεν στηρίζεται στην απόδειξη αλλά στην εντύπωση. Δεν έχει λογικό ειρμό αλλά ψυχολογικό και δεν χρησιμοποιείται για να αποδείξει την αλήθεια αλλά για να ξεσκεπάσει το ψέμα. Ο ομιλητής απευθύνεται στην ευαισθησία των ατόμων , τα οποία συγκινούνται και δεν σκέφτονται . Οι εντυπώσεις καλύπτουν τις ιδέες . Η απόδειξη έχει αξία για τη συγκίνηση και όχι για τον λογικό της ειρμό.

Η σειρά των επιχειρημάτων ακολουθεί τη σειρά :ΑΡΧΗ = ένα ισχυρό επιχείρημα.ΜΕΣΗ = το ασθενέστερο.ΤΕΛΟΣ = το πιο ισχυρό.

Ο επίλογος καταλαμβάνει το 5 % του συνόλου της ομιλίας . Ο επίλογος πρέπει να εντυπωθεί στη μνήμη του ακροατή . Ο ακροατής πρέπει να πεισθεί και ο επίλογος συμβάλλει τα μέγιστα . Ο επίλογος πρέπει να ανακεφαλαιώσει τις σημαντικές θέσεις του ομιλητή. Πρέπει να συνδυάζει την συναισθηματική με την λογική επιρροή.Ο επίλογος πρέπει να είναι : Σαφής. Σύντομος . Εντυπωσιακός . Πρωτότυπος.

Κανόνες Προφοράς :

Το τελικό ν των λέξεων : μην / σαν / πρίν / δεν / αν τον / την / στον μεταβάλλει :Το αρχικό κ της επόμενης λέξης σε λατινικό g ενώ το ίδιο το ν μετατρέπεται σε υπερωικό.Π.χ Τον καλό = τον gαλό και όχι το gαλό ή τον καλό. Το τελικό ν των λέξεων : μην / σαν / πρίν / δεν / αν τον / την / στον μεταβάλλει :

2. Το αρχικό π της επόμενης λέξης προφέρεται σαν λατινικό b ενώ το ν σχεδόν χάνεται και ακούγεται περισσότερο σαν μ .Π.χ Δεν παύεις = δεν (μ) bαύεις και όχι δεν παύεις , ή δε bαύεις .

Το τελικό ν των λέξεων : μην / σαν / πρίν / δεν / αν τον / την / στον μεταβάλλει :

3. Το αρχικό τ της επόμενης λέξης προφέρεται σαν λατινικό d με μετατροπή του ν σε υπερωικό .Π.χ Σαν τότε = σαν dότε και όχι σαν τότε ή σα dότε.Το τελικό ν των λέξεων : μην / σαν / πρίν / δεν / αν τον / την / στον μεταβάλλει :

4. Το αρχικό ξ της επόμενης λέξης προφέρεται σαν λατινικό g και ζήτα (ζ) με μετατροπή του σε ν υπερωικό .Π.χ Δεν ξέρω = δε(ν) gζέρω και όχι δεν ξέρω ή δε gζέρω.Το τελικό ν των λέξεων : μην / σαν / πρίν / δεν / αν τον / την / στον μεταβάλλει :

5. Το αρχικό ψ της επόμενης λέξης σε b λατινικό και ζ ( ζήτα ) με μετατροπή του ν σε υπερωικό και ταυτόχρονα ένα ελαφρό άκουσμα του μ .Π.χ Την ψάθα = την (μ) bζάθα και όχι την ψάθα ή τη bψάθα.

Το γ πρίν από το χ στο μέσο μίας λέξης προφέρεται σαν υπερωικό και όχι κανονικό.Π.χ Ά(ν)χος Το γκ στην αρχή μίας λέξης προφέρεται όπως το λατινικό g χωρίς να ακούγεται πρίν από αυτό κανένα ν .Π.χ Γκαρίζω = gαρίζω και όχι νgαρίζω . Τα σύμφωνα μπ στην αρχή των λέξεων ή προτάσεων προφέρονται σαντο λατινικό b .Π.χ Μπορώ = bορώ .Η Τέχνη της Ρητορικής . Το μπ στη μέση λέξης προφέρεται σαν το λατινικό b με ένα ελαφρό μ μπροστά του .Π.χ Συμπόσιο = Συμbόσιο / Συμbράττω .Η Τέχνη της Ρητορικής . Η κατάληξη ια προφέρεται σαν χια όταν προηγούνται τα σύμφωνα θ, φ, π, τ .Π.Χ Ξανθιά = ξανθχιά / Ράφια = Ράφχια.Η Τέχνη της Ρητορικής . Ο ομιλητής πρέπει να κερδίζει τη συμπάθεια του κοινού. Ο ικανός ομιλητής πρέπει να συγκινεί να πείθει και να διεκδικεί.Η Τέχνη της Ρητορικής . Οι λέξεις είναι ζωντανές οντότητες .« Κάθε λέξη κι’ από να χελιδόνι/ για να σου φέρνει την άνοιξη μέσα στο θέρος ».Οδυσσέας Ελύτης – Άξιον Εστί. Οι λέξεις είναι ζωντανές . Την ώρα που τις προφέρουμε να σχηματίζουμε την εικόνα τους μέσα στο νού μας.Η Τέχνη της Ρητορικής . Ο σωστός ομιλητής κοιτάζει πάντα το κοινό.. Μόνο το βλέμμα δημιουργεί σχέση. Εάν δημιουργηθεί αυτή η σχέση το κοινό θαυμάζει τον ομιλητή και συγχωρεί πολλά παραπτώματα. Κοιτάζουμε από τη μέση της αίθουσας και μετά.Η Τέχνη της Ρητορικής. Η ρητορική είναι η τέχνη της απόδοσης του λόγου με τον πειστικότερο τρόπο. Ο ρήτορας επηρεάζει αποτελεσματικά το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Καμία επικοινωνιακή τακτική δεν μπορεί να επιτύχει εάν η προσωπικότητα που την εκφράζει δεν γνωρίζει την ρητορική τέχνη.Η Τέχνη της Ρητορικής . Στην απόδοση του λόγου , τα χέρια συνοδεύουν τα λεγόμενα . Ο σωστός ρήτορας είναι ένας ηθοποιός. Το συναίσθημα αποτελεί πτυχή της ανθρώπινης κρίσης.Η Τέχνη της Ρητορικής . Στην Αρχαία Αθήνα ο πιο θεαματικός τρόπος αγόρευσης ήταν ο αυτοσχεδιασμός. Ο Αρχαίος ρήτορας παντρεύει / συνδυάζει ρυθμό , χιούμορ , πρωτοτυπία , φωνή και χειρονομίες και ταυτόχρονα δίνει την αίσθηση πως όλα αυτά βγαίνουν αυθόρμητα και αβίαστα .

Η Τέχνη της Ρητορικής . Στην Αρχαία Αθήνα οι διανοούμενοι που ασχολούνταν με τη διδασκαλία της ρητορικής τέχνης και τη σύνθεση των ρητορικών λόγων ονομάζονταν Σοφιστές.Η Τέχνη της Ρητορικής . Οι Σοφιστές επικέντρωναν την προσοχή τους στον εφοδιασμό του ρήτορα με μεθόδους κατάλληλες να καταστήσουν πειστικό οποιοδήποτε μήνυμα.Η Τέχνη της Ρητορικής . Ο Ρήτορας διαθέτει ήθος το οποίο εμπεριέχει φρόνηση , αρετή και ευνοϊκή διάθεση απέναντι στο ακροατήριο. Ο Ρήτορας φέρνει το ακροατήριο στην κατάλληλη ψυχολογική διάθεση .Η Τέχνη της Ρητορικής . Ο Ρήτορας / ομιλητής πρέπει να διαθέτει Ήθος και Πάθος . Επηρεάζει τη συναισθηματική κατάσταση του ακροατηρίου . Οδηγεί το ακροατήριο ώστε αυτό να σχηματίσει την πιό κατάλληλη γνώμη γι αυτόν.Η Τέχνη της Ρητορικής . Ο Ρήτορας χρησιμοποιεί το σωστό είδος ερεθισμάτων . Πρέπει να εξασφαλίζει την κατανόηση των λεγομένων του ,από το κοινό.Η Τέχνη της Ρητορικής . Τρείς παράγοντες επηρεάζουν την αποτελεσματική ομιλία.

Το περιεχόμενο της . Το ύφος . Ο τρόπος παρουσίασης του λόγου .Η Τέχνη της Ρητορικής . Το ύφος έχει να κάνει με τον χειρισμό του χρωματισμού της φωνής , της έμφασης και του ρυθμού , ανάλογα με το είδος συναισθήματος που επιδιώκει να δημιουργήσει ο Ρήτορας . Τα λεγόμενα πρέπει να είναι σαφή . Ο λόγος πρέπει να είναι κατάλληλος για την περίσταση.Η Τέχνη της Ρητορικής . Στη Ρητορική του Αριστοτέλη έχουν βασιστεί όλες οι σύγχρονες μέθοδοι αποτελεσματικής ομιλίας. Ο Αριστοτέλης διαιρεί τον λόγο στα ακόλουθα μέρη : Προοίμιο . Διαβολή . Διήγηση. Απόδειξη , ανασκευή . Ερωτήσεις . Επίλογος .Η Τέχνη της Ρητορικής . Στο προοίμιο περιλαμβάνετε η εισαγωγή .Αναφέρεται το κεντρικό θέμα της ομιλίας και γίνεται προσπάθεια να διεγερθεί το συναίσθημα του ακροατηρίου. Η Διαβολή είναι η τεχνική του να ξεκινά μία ενότητα ο ομιλητής με θετικές φράσεις για τον αντίπαλο και μετά να τον κατηγορεί γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο που

πραγματοποιείται η ομιλία. Η Διαβολή είναι μία τεχνική που πρέπει να γίνεται μόνο από επιδέξιους ομιλητές . Βασίζεται στην ανάμιξη θετικών και αρνητικών θέσεων.Η Τέχνη της Ρητορικής . Στη διήγηση ο Ρήτορας παρουσιάζει με σαφήνεια τη δική του εκδοχή των γεγονότων . Στους πολιτικούς λόγους ο σκοπός της διήγησης είναι απλά να βοηθήσει τους ακροατές να λάβουν ορθές αποφάσεις για το μέλλον , υπενθυμίζοντας τους τα γεγονότα του παρελθόντος .Η Τέχνη της Ρητορικής . Η Απόδειξη και η Ανασκευή έχουν ως στόχο να πείσουν για την άποψη του Ρήτορα αντικρούοντας τα επιχειρήματα του αντιπάλου. Ο Αριστοτέλης μας υπενθυμίζει πως δύσκολα μπορεί να παρουσιάσει κανείς αποδείξεις σε μία πολιτική αγόρευση γιατί το συγκεκριμένο είδος ρητορικού λόγου ασχολείται με όσα πρόκειται να συμβούν στο μέλλον.Η Τέχνη της Ρητορικής . Στη διάρκεια των Ερωτήσεων ο Ρήτορας μπορεί να χρησιμοποιήσει πολλά μέσα ώστε να στρέψει τα επιχειρήματα του αντιπάλου του. Στον Επίλογο ο Ρήτορας πρέπει να κερδίσει την εύνοια του κοινού , να εξάρει να μειώσει τη σημασία ορισμένων θεμάτων που παρουσιάστηκαν από τον ίδιο ή τον αντίπαλο να εξάψει το πάθος στο κοινό και να ξαναθυμίσει τις θέσεις του.Η Τέχνη της Ρητορικής . Η συναισθηματική ανταπόκριση του ακροατηρίου εξαρτάται από την εντύπωση που θα σχηματίσει αυτό για τον ομιλητή. Η Τέχνη της Ρητορικής . Στο τέλος της ομιλίας ο Ρήτορας πρέπει να εξάπτει το πάθος. Πρέπει να επιβληθεί στο ακροατήριο. Να είναι ηθικός και συναισθηματικός.Η Τέχνη της Ρητορικής . Η Ρητορική τέχνη σχετίζεται με τη φιλοσοφία. Όποιος καταφέρει να κάνει κτήμα του την τέχνη της ρητορικής, αποκτά την ικανότητα να αναγνωρίζει τα μέσα της συναισθηματικής πειθούς .Η Τέχνη της Ρητορικής . Ο Ρήτορας χρησιμοποιεί συχνές παύσεις ,ώστε να διαχωρίζονται οι σκέψεις, προσφέροντας στα μέλη του ακροατηρίου μία σαφέστερη εικόνα των λεγομένων και περισσότερο χρόνο να σκεφτούν όσα ακούν.Η Τέχνη της Ρητορικής . Ο Ρήτορας αποφεύγει τις κραυγές και ελέγχει το σώμα του. Συνδυάζει με πειστικό τρόπο λέξεις και χειρονομίες.Η Τέχνη της Ρητορικής . Ο Ρήτορας αποφεύγει να επιδεικνύει την ευφυία του , λόγω του κινδύνου επίδειξης αλαζονείας . Διαλέγει να καλλωπίσει το ύφος του μόνο με στοιχεία που είναι κατάλληλα για το θέμα και τα πρόσωπα με τα οποία ασχολείται.Η Τέχνη της Ρητορικής . Ο Ρήτορας δεν πρέπει να επιτίθεται στις θέσεις των αντιπάλων και να χρησιμοποιεί αρνητικές γενικεύσεις εναντίον τάξεων , φυλών ή κοινοτήτων.

Η Τέχνη της Ρητορικής . Το κοινό σχηματίζει εντύπωση για τον ρήτορα η οποία εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει αυτός την ομιλία του. Ο Ρήτορας πλησιάζει την τελειότητα όταν χειρίζεται καλά τις λέξεις, τη φωνή τις χειρονομίες και την κίνηση.Η Τέχνη της Ρητορικής . Μία από τις αρετές του ρήτορα , είναι η εμφάνιση του. Δεν πρέπει ποτέ να παραμελεί την εμφάνιση του.